UNIWERSYTET RZESZOWSKI WYDZIAŁ PRAWA Kierunek: PRAWO Studia: STACJONARNE Rok: II

Michał Panek

Etyka zawodowa notariusza

PRACA ZALICZENIOWA

ETYKA PRAWNICZA

Dr T. Gardziel

RZESZÓW 2009

Etyka zawodowa jest określeniem, które szczególnie często pojawia się podczas dyskusji nad poszanowaniem i prestiżem zawodów prawniczych. Jest to uzasadnione faktem, iż wszystkie zawody prawnicze są zawodami elitarnymi i wymagającymi od swoich wykonawców najwyższej kultury pracy. Rozpoczynając od wyjaśnienia terminów etyka oraz etyka zawodowa chciałbym odnieść się do zasad etyki zawodowej notariusza.

Etyka jest to filozoficzna nauka o moralności, zajmująca się wyjaśnieniem i ustalaniem takich kategorii, jak dobro i zło, odpowiedzialność, sumienie, powinności oraz wytyczaniem zasad i norm moralnego postępowania. Dzieli się na aksjologię (teorię wartości) i deontologię (naukę o powinnościach).

Pojęcie etyki zawodowej odnosi się przede wszystkim do norm postępowania określonej grupy zawodowej. W tym sensie etyka zawodowa jest etyką normatywną, starającą się opisać wzór osobowy notariusza, cele etyczne zawodu, normy postępowania w praktyce prawniczej i typowe konflikty etyczne mogące się pojawić w praktyce zawodowej.

Grupa społeczna, jaką stanowią notariusze tworzy zespół ludzi o określonych kwalifikacjach zawodowych , która winna cechować się określonymi cechami osobowości. Reguły etyki zawodu notariusza dotyczą wewnętrznych kwalifikacji zawodowych człowieka i określają jego postępowanie zawodowe z punktu widzenia dobra i zła moralnego. Wymogi dotyczące kwalifikacji zawodowych i etycznych notariuszy określa Kodeks Etyki Zawodowej Notariusza.
We wstępi napisane są podstawowe uprawnienia i obowiązki notariusza:

„Notariat jest niezbędnym uczestnikiem tworzenia i urzeczywistniania struktur prawnych wolnego rynku.

Notariusz wykonuje funkcje publiczne i jest wyposażony przez Państwo w moc nadawania charakteru urzędowego oświadczeniom osób, które się do niego o to zwracają oraz w moc nadawania takiego charakteru innym czynnościom przewidzianym przez prawo.

Notariusz zapewnia stronom bezpieczeństwo obrotu, a swoją pracę wykonuje w ramach wolnego zawodu, stosując przepisy obowiązującego prawa i przestrzegając zasad etyki i praw człowieka oraz dbając o godność zawodu.

Dlatego w oparciu o art. 40 § 1, pkt 7 Prawa o notariacie Krajowa Rada Notarialna uchwala Kodeks Etyki Zawodowej Notariusza.”

Notariusz określany jest jako „osoba zaufania publicznego” lub „funkcjonariusz publiczny”. Jest on reprezentatem społeczeństwa i reprezentatem konkretnych interesówprywatnych. Wzrasta rola samorządu zawodowego jako elementu doskonalenia zawodowego, jak i elementu współtworzenia przez samych notariuszy ich pozycji publicznej.

Z punktu widzenia statusu prawnego notariusza pojęcie „osoby zaufania publicznego” często traktowane jest jako regres w stosunku do pojęcia funkcjonariusza publicznego. W niniejszej pracy pojęcie „osoby zaufania publicznego” będzie traktowane jako pojęcie z zakresu teorii, socjologii a nawet filozofii tego zawodu, co oznacza, iż może być m.in. traktowane jako uzupełnienie pojęcia „funkcjonariusz publiczny”. Niezależnie od problemów semantycznych problem, który pozostaje do rozstrzygnięcia w ramach powyższych płaszczyzn badawczych jest następujący: jaki charakter ma współcześnie publiczny wymiar zawodu notariusza i jak on się ma do pozostałych jego statusów, a szczególnie do statusu prawnego. Główną tezą w ramach tak postawionego problemu badawczego jest to, że rozwój nowożytnej zachodniej kultury prawnej prowadzi do gwałtownego zwiększania i skomplikowania wymiaru publicznego zawodu notariusza. Idać dalej dochodzimy do wniosku, że wzmacnianie statusu publicznego notariusza powinno prowadzić do wzmacniania jego odrębności profesjonalnej samorządowej i prawnej. Klasyczne już w świecie prawnych dyskusji dylematy, związane ze statusem prawnym notariusza są znacznie łatwiejsze do rozstrzygnięcia, jeśli się je zestawi z obecną wiedzą na temat rozwoju prawa. Zrozumienie przemian nowożytnej kultury prawnej Europy i globalizujących się społeczeństw jest kluczem do zrozumienia całej złożoności publicznego charakteru zawodu notariusza. Przemiany zachodzące w nowożytnej Europie można podzielić na okresy:

Pierwszy dotyczący społeczeństwa obywatelskie. Pojęcie społeczeństwa obywatelskiego, wypracowywane w Europie od czasów John'a Locke'a, doczekało się dopiero pełnego rozwoju (jak i większość innych poruszanych poniżej pojęć) dopiero po II wojnie światowej. Stosunkowo niedługo rozwija się coraz pełniej tzw. demokracja partycypacyjna, wyrażana m.in. w niebywałym rozkwicie sektora organizacji pozarządowych, mediów i oczywiście rozpowszechniającej się społecznie gospodarki wolnorynkowej. Oczywiście sama idea obecna jest w praktyce Europy od dawna. Bez odwoływania się do szerszych dywagacji problem ten należy przedstawić w twierdzeniu, które akurat z perspektywy poznawczej notariusza jest tak znamienne: państwa się zmieniają, upadają i powstają od nowa, a społeczeństwo obywatelskie zostaje.

Drugi mówiący o otwartym społeczeństwie obywatelskim. Dzisiaj społeczeństwo obywatelskie jest charakteryzowane głównie poprzez termin: „otwarte”. Oznacza on przekraczanie granic państwowych, tak w sensie gospodarczym, społecznym jak i prawnym. Jednym z ciekawszych przykładów rozwoju prawnej komunikacji globalnej jest bardzo szybki w ostatnich latach rozwój problematyki corporate governance - ładu korporacyjnego, który wkrótce zapewne zmieniać będzie charakter działalności notarialnej, związanej z publicznym obrotem gospodarczym.

Trzeci dotyczący Prawa Człowieka. Od niedawna mówi się również, że współczesne zachodnie systemy prawne są zupełnie czymś innym, niż jeszcze pięćdziesiąt lat temu, gdyż już nie ramy państwa, a ramy normatywne wynikające z praw człowieka, są ramami pierwszorzędnymi - to z nich wyrasta fundament systemów prawnych, to im trzeba podporządkować każde prawnicze rozstrzygnięcie. Jest to zmiana trudna do przecenienia, ciw Polsce nadal czekająca na swe pełne - w praktyce - odkrycie i codzienne przestrzeganie i stosowanie.

Ostatni okres dotyczący praw natury. Współczesne rozumienie prawa natury jest wyjątkowo ważne z punktu widzenia zawodu notariusza. To właśnie notariusz jest najbliżej rozstrzygnięciom w rodzaju co stanowi istotę danej umowy, spółki, poczytalności itd.; to notariusz musi ciągle przypominać, iż nie jest prawdą powiedzenie: „co nie jest zabronione przez prawo karne, jest dozwolone”, i to notariusz musi wypełniać treścią powiedzenie już słuszniejsze: „co nie jest zabronione przez prawo, jest dozwolone”.

Podsumowując, etyka zawodowa jest niezbędnym elementem każdego zawodu, szczególnie widoczne jest to przy zawodzie notariusza. Zwrócić należy uwagę na fakt pogłębiającej się deetatyzacjy prawa, zmierzającą w kierunku Otwartego Społeczeństwa Obywatelskiego, gdzie już nie przynależność państwowa, a miejsce zamieszkania, miejsce pracy, miejsce zarejestrowania firmy, a nawet samo miejsce płacenia podatków, stają się głównymi wyznacznikami życia prywatnego i publicznego (co jeszcze bardziej będzie się zmieniało ze względu na przewidywalny wzrost obrotów gospodarczych, prowadzonych via internet). W takim świecie notariusz staje się głównym podmiotem łączącym otwarte społeczeństwo obywatelskie i państwo. Można pokusić się o twierdzenie wskazujące, że im bardziej rozwija się społeczeństwo, tym bardziej wymiar publiczny stosunków prawnych przechodzi z imperium państwowego do imperium notarialnego. To powoduje wzmacniania statusu prawnego notariusza, którego stopień zaufania publicznego jest wprost proporcjonalny do jego rosnących obowiązków.. Notariusze w dzisiejszych nie mogą być tylko biernymi obserwatorami błyskawicznie zmieniającego się życia społecznego - muszą być jego aktywnymi kulturowo współtwórcami, którzy zadbają o jedność tworzonycj aktów prawnych i zaufanie obywateli do obowiązującego prawa.

5

---