Rozwój błon płodowych
Są to struktury zarodkowe, które powstają z zygoty, ale nie tworzą części składowych zarodka. W pewnych okresach rozwoju chronią one zarodek, wspomagaja w procesach odżywiania, wymiany gazowej oraz wydalania produktów przemiany materii. Do błon płodowych zaliczmy: pęcherzyk żółtkowy, omocznię, owodnię i kosmówkę.
* Pęcherzyk żółtkowy - w rozwoju pęcherzyka żółtkowego u człowieka wyróżnić można trzy jego postacie:
1. Pęcherzyk pierwotny, który powstaje około 7-8 dnia. Wysłany jest on błoną Heusera. Składa się z mezenchymalnej błony Heusera , do której na zewnątrz przylegają komórki cytotrofoblastu.
2. Pęcherzyk wtórny - powstaje on 9 dnia z chwilą kiedy komórki endodermy wyścielają wewnętrzną powierzchnię błony Hausera.
3. Pęcherzyk ostateczny, który powstaje po wytworzeniu fałdów - głowowego i ogonowego zarodka, kiedy prajelito łączy się szerokim przewodem żółtkowo - jelitowym z pęcherzykiem żółtkowym. W końcu 5 tygodnia następuje odłączenie się pęcherzyka od jelita pierwotnego, a utworzona szypuła pęcherzyka żółtkowego wraz z naczyniami żółtkowymi i otaczającą mezodermą wchodzi w skład sznura pępowinowego.
W 3 miesiącu ciąży pęcherzyk żółtkowy leży w pozazarodkowej jamie ciała między owodnią a kosmówką i stopniowo się zmniejsza. W 3 tygodniu w ścianie pęcherzyka pojawiaja się wyspy krwiotwórcze i rozpoczyna się hemopoeza która trwac będzie Az do 5 tygodnia kiedy funkcję te przejmie wątroba.
* Omocznia - powstaje w 16 dniu rozwoju przez uwypuklenie się tylnej części jelita pierwotnego do szypuły brzusznej. Ściana omoczni składa się z dwóch warstw: 1) wewnętrznej endodermalnej i 2) zewnętrznej mezodermalnej, która stanowi pozazarodkowa szypuła brzuszna. Między 3 a 5 tygodniem w ścianie omoczni powstają wyspy krwiotwórcze i naczynia krwionośne które nastepnie utworza tetnice i żyłę pępowinową. W 8 tygodniu omocznia rozciąga się na całej długości sznura pępowinowego. W tym okresie rozpoczyna się jej nagły zanik w odcinku obwodowym.
* Owodnia - powstaje około 7 dnia rozwoju z połączenia się małych jamek, które pojawiaja się miedzy komórkami epiblastu wezła zarodkowego. Początkowo zbudowana jest z pojedynczej warstwy komórek nabłonkowych amnioblastów które w górnym biegunie przylegają do cytotrofoblastu. Między trofoblast a warstwę amnioblastów wnika mezoderma pozazarodkowa, która utworzy warstwe zewnetrzna owodni. Wypełniająca się płynem owodniowym jama owodni powiększa się i rozciąga wzdłuż brzegów tarczki zarodkowej tworząc połączenie owodniowo - entodermalne, które następnie przemieszczone zostaje na powierzchnie wewnetrzna zarodka przyjmuje owalny kształt i nazywa się odtad pierwotnym pierscuieniem pępowinowym. W 5 tygodniu całkowicie otacza pierwotny sznur pępowinowy. W 4 miesiacu błona owodniowa i kosmówkowa łącza się. Owodnia jest błona cienka, przezroczysta, zbudowana z nabłonka jednowarstwowego, sześciennego lub cylindrycznego, spoczywającego na grubej błonie podstawnej. W zależności od lokalizacji wyróżnia się trzy rodzaje owodni :
1) owodnie pokrywającą pęcherz płodowy
2) owodnie pokrywającą łożysko
3) owodnię pępowinową.
Płyn owodniowy pozwala na swobodne poruszanie się płodu, przez co ułatwia symetryczny rozwój czesci zewnętrznych zarodka, zapobiega przyklejaniu się jego czesci do owodni. Płyn amortyzuje przed urazami zewnętrznymi, pomaga w utrzymaniu ciepłoty ciała zarodka.
* Kosmówka - jest błoną miedzy owodnia a błona sluzowa macicy. W odpowiednim okresie rozwoju, łączac się z jedna i druga błona, bierze udział w wytworzeniu ściany pęcherza płodowego. Powstaje w 2-3 tygodniu rozwoju z połączenia się trofoblastu z mezoderma pozazarodkowa jamy ciała. W jej skład wchodza: warstwa Komorek mezodermy pozazarodkowej. Komórki cytotrofoblastuy i syncytiotrofoblast. W 7 tygodniu trofoblast wytwarza kosmki, które pokrywaja całą powierzchnie jaja płodowego. Dalszy rozwój kosmków związany jest z rozwojem łożyska. Około 10 tygodnia kosmówka dzieli się na kosmówke kosmata i kosmówke gładką.
Rozwój łożyska
Łożysko jest przejściowym narządem płodowym, w którym dochodzi do najściślejszego zbliżenia krwi matki i zarodka/płodu. Rozwija się i składa z dwóch, zespalających się w całość części: matczynej, pochodzącej z doczesnej podstawnej oraz płodowej tworzącej się z kosmówki kosmatej (włochatej).
Około 7 dnia trofoblast wnikając w błonę śluzowa macicy różnicuje się na dwie warstwy: wewnetrzna - cytotrofoblast i zewnetrzna - syncytotrofoblast. Warstwa syncytotrofoblastu charakteryzuje się niewykształceniem błon komórkowych oraz pojawieniem się początkowo małych i pojedynczych a stopniowo coraz większych i zlewających się zatok. Połączone zatoki w późniejszym okresie tworza przestrzenie miedzykosmkowe które sa wysłane syncytotrofoblastem.
Na początku 3 tygodnia pojawiaja się kosmki pierwotne zwane także pierwotnymi kosmkami piennymi. Sa to uwypuklenia syncytotrofoblastu, do których w formie rdzenia wnikaja komórki cytotrofoblastu. Na przekroju poprzecznym kosmek pierwotny składa się z czesci srodkowej oraz czesci obwodowej, syncytialnej bez granic komórkowych i z licznymi mikrokosmkami na powierzchni. Z chwila kiedy do cytotrofoblastycznego rdzenia kosmka pierwotnego zaczynaja wnikac komórki mezenchymalne wywodzące się z pozazarodkowej mezodermy ściennej (lub z cytotrofoblastu) powstaja kosmki wtórne (lub wtórne kosmki pienne). Kosmki w których występują drobne naczynia krwionośne nazywa się kosmkami ostatecznymi lub kosmkami trzeciorzędowymi.
W 4 tygodniu cała powierzchnia kosmówki pokryta jest licznymi kosmkami trzeciorzędowymi. Tworzy się pozazarodkowy układ naczyniowy i łaczy się on z naczyniami wewnatrzarodkowymi i ostatecznie nastepuje połączenie zarodka z przyszłym łożyskiem.
Około 21 dnia wewnatrzkosmkowe naczynia włosowate łącza się z naczyniami pępowinowo - omoczniowymi i rozpoczyna się krazenie łożyskowe(typu kosmówkowo - omoczniowego). Cytotrofoblast niektórych kosmków rozrasta się przenika przez syncytiotrofoblast i dociera do endometrium. Utworzone w ten sposób wypustki cytotrofoblastyczne łącza się z sąsiednimi i tworzy się cienka jedno- lub wielopokładowa warstwa cytotrofoblastu, która nazywamy zewnetrzna pokrywa cytotrofoblastyczna. Pokrywa cytotrofoblastyczna początkowo powstaje na biegunie zarodkowym, ale wkrótce rozprzestrzenia się nad biegunem wegetatywnym i tym samym przyczynia się do ściślejszego połaczenia pęcherzyka kosmówki z błonami doczesnowymi.
W końcu 2 miesiaca obserwuje się różnice w proliferacji trofoblastu i budowie kosmków. Na biegunie zarodkowym wzrost kosmków jest intensywny a na biegunie przeciwległym (wegetatywnym) spostrzega się ich rozrzedzenie a nastepnie wygładzenie powierzchni. Ostatecznie w 3 miesiacu dokonuje się podział kosmówki na kosmata i gładka.
Kosmówka kosmata (lub kosmówka włochata) łączy się z doczesna podstawna i powstaje łożysko. Kosmówka gładka zawiera głównie komórki cytotrofoblastu. Kosmówka gładka przylega z jednej strony do błony owodniowej, a drugiej do doczesnej ściennej. Błona śluzowa macicy w czasie ciazy przekształca się w błone doczesnowa. W zależności od położenia względem miejsca implantacji wyróznia się: doczesna podstawna, doczesna torebkowa lub zagieta, doczesna ścienna.
Doczesna podstawna lezy poniżej zagnieżdżonego zarodka i tworzy czesc matczyna łożyska. Warstwa zbita i gabczasta tej czesci błony śluzowej (doczesnowej) macicy oraz trofoblast przekształcaja się w płyte doczesnowa lub płyte podstwana. Warstwa gabczasta błony doczesnowej jest strefa graniczna, w której nastapi oddzielenie łożyska w koncowej fazie porodu. Płyta doczesnowa wytwarza naprzeciw penetrującego trofoblastu kosmówki kosmatej przegrody, zwane przegrodami łożyskowymi i w ten sposób łożysko podzielone zostaje na kilkadziesiąt pól stanowiących: płaty, płaciki bądź liścienie łożyska. Doczesna torebkowa wraz ze wzrostem zarodka i znacznym powiekszeniem się jamy owodni łaczy się od strony wewnętrznej z błona owodniowo - kosmówkowa a od zewnatrz z doczesna scienna.
Po 3 miesiacu łożyska jest w pełni rozwiniętym narzadem. Jednostką morfologiczno - czynnościowa łożyska jest liścień. Łożysko składa się z 10-38 liścieni.
Po 3 miesiacu łożysko rośnie wraz z macica. Wzrost łożyska (masa i długość) jest wynikiem przyrostu i wydłużania się kosmków. Rozrastające się łożysko nie wykracza poza granice przyczepu łożyska. W okresie miedzy 2 a 4 miesiacem trofoblast kosmków składa się z wewnętrznej warstwy komórek cytotrofoblastu i zewnętrznej syncytotrofoblastu. W cytotrofoblascie obserwuje się mitozy i warstwa ta pełni funkcje rozrodcza dla syncytium. Po 4 miesiacu zanika cytotrofoblast i zwieksza się liczba naczyn oraz nastepuje ich przemieszczenie tuz pod warstwa syncytotrofoblastu. Na powierzchni matczynej kosmków oraz w miejscu po zaniku cytotrofoblastu w płycie doczesnowej pojawia się fibrynoid. Proces odkładania się fibrynoidu rozpoczyna się od początku powstania łożyska ale nasila się w 3 trymestrze ciazy. Fibrynoid składa Sue przede wszystkim z włóknika osocza krwi. Łożysko ludzkie zaliczamy do typu krwiokosmówkowego.
Dojrzałe łożysko ludzkie ma kształty ma kształt dysku (tarczy) o średnicy około 20 cm, grubości 2,5 cm i masie 500 g (co stanowi 1/6 masy płodu). Na powierzchni matczynej występują bruzdy, rowki (pozostałość po przegrodach łożyskowych), które nadaj jej zrazikowy charakter. Odpowiadaja one opisanym wyzej zrazikom (liścieniom). Gładką powierzchnie płodowa pokrywa przezroczysta owodnia, pod która rzebiegaja promieniście rozchodzące się od sznura pępowinowego naczynia krwionośne.