BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

•

2/2007

•

36

Z

dr n. wet. Ryszard Mordak

Katedra Chorób Wewnętrznych i Pasożytniczych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów
Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

Zatrzymanie błon płodowych u krów
jest ciągle aktualnym problemem w ho-
dowli krów mlecznych. Występuje on
z różnym nasileniem i dotyczy najczę-
ściej od kilku do kilkunastu, a niekiedy
nawet kilkudziesięciu procent rodzą-
cych krów – w zależności od warun-
ków panujących w fermie. Brak wyda-
lenia i pozostawanie błon płodowych
w macicy u krów powyżej 12 godzin
od wyparcia płodu przez większość
klinicystów uznawane jest za ich za-
trzymanie.

Pomimo stałego postępu technolo-

gicznego, wzmożonej kontroli żywie-
nia, coraz lepszych warunków utrzyma-
nia zwierząt, racjonalnego traktowania,
a także poprawy dobrostanu zwierząt
w wielu fermach bydła mlecznego in-
tensyfikacja produkcji powoduje nasi-
lenie się różnych przypadków zachoro-
wań u krów oraz wzrost występowania
zatrzymania błon płodowych. Według
niektórych autorów wcale nie musi do
tego dochodzić, ponieważ stwarzanie
odpowiednich warunków żywienio-
wych i środowiskowych oraz stałe za-
spokajanie potrzeb zwierząt, szczegól-
nie w okresach przełomowych, podczas
porodu i uruchomienia wysokiej wy-
dajności mlecznej, zapewnia także
zdrowie oraz odpowiednią płodność
krów (16, 17).

Przyczyny problemu
Zatrzymanie błon płodowych u krów
jest wypadkową działania na organizm
wielu czynników i jest uznawane jako
objaw wielu chorób. Wśród zasadni-
czych przyczyn problemu uznaje się:
niedostatecznie silne skurcze macicy,
obrzęk tkanek łożyska, zrosty pomię-

dzy płodową a matczyną częścią łoży-
ska, powstające na tle różnych proce-
sów chorobowych o podłożu zakaźnym
i inwazyjnym (bruceloza, leptospiroza,
vibrioza, listerioza, IBR, BVD, choro-
ba mętwikowa, choroba rzęsistkowa,
mykoplazmoza, neosporoza lub inne
wirusowe, bakteryjne lub grzybicze),
prowadzące do zapaleń lub martwicy
w obrębie łożyszcz (placentitis i coty-
ledonitis), a w efekcie do silnego, pato-
logicznego zespolenia łożyska w pla-
centomie lub na tle niezakaźnym (np.
alergie i uszkodzenia toksyczne, niedo-
krwistość, przeszkody fizyczne, urazy
mechaniczne tkanek, wylewy krwawe)
oraz jako wynik zmian wytwórczych
i zwyrodnieniowych błon płodowych
(w postaci zaśniadów groniastych, ko-
smatych lub mięsistych – mola cystica,
villosa, carnosa). Jako przyczynę wymie-
nia się także zmiany z powodu niedoj-
rzałości placentomów po przedwcze-
snych lub indukowanych porodach lub
działania czynników usposabiających,
takich jak: złe warunki utrzymania
i żywienia (niedożywienie, niedobo-
ry energetyczne, mineralne, hipogli-
kemia, zaburzenia hormonalne), brak
ruchu, ciąża mnoga, ciężki poród, za-
awansowany wiek krowy i wiele innych
(7, 10, 15).

Nie jest łatwa do oszacowania skala

wpływu różnych czynników powodu-
jących zatrzymanie łożyska, gdyż jest
ich wiele. Czynniki te mogą działać
równocześnie z różną siłą i są trudne
do ujawnienia. Wiele z nich działa da-
lece wcześniej przed porodem, a ujaw-
nia się właśnie podczas porodu. Różny
jest też poziom odporności i granica
przystosowania poszczególnych krów.

Streszczenie

Zatrzymanie błon płodowych u krów
jest ciągle aktualnym problemem,
występującym powszechnie w wielu
fermach krów mlecznych. Są dwie
główne metody leczenia zatrzyma-
nych błon płodowych: manualna
i zachowawcza. Poszczególne przy-
padki zatrzymania błon płodowych
wykazują różny stopień skompliko-
wania klinicznego. W niniejszym
artykule prowadzona jest dyskusja,
jak wybierać najbardziej efektywną
metodę leczenia dla zdrowia i przy-
szłej płodności krowy.

Słowa kluczowe

krowy, łożysko, zatrzymanie, kom-
plikacje, terapia

Problem zdrowotny o różnym stopniu komplikacji

Zatrzymanie
błon płodowych
u krów

Abstract

The retention of fetal membranes
in cows is a common and topical
health problem on many dairy
farms. There are two main treat-
ments for retained placenta: the
manual method and the conserva-
tive one. Particular cases show a
diverse degree of clinical compli-
cation. This paper discusses how
to choose a therapeutic option
that would be most effective and
beneficial for health and future
fertility of cows.

Key words

cows, placenta, retention, complica-
tions, therapy

BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

•

2/2007

•

37

Rycina 1 przedstawia ogólny schemat
faktorowo-adaptacyjny w procesie za-
trzymania błon płodowych u krów we-
dług własnej koncepcji.

Czasem, mimo działania wielu czyn-

ników negatywnych w fermie, zdolno-
ści adaptacyjne i kompensacyjne krów
mogą być na tyle sprawne, że nie do-
chodzi u nich do zatrzymania błon pło-
dowych i w niedługim, prawidłowym
czasie od wyparcia płodu zostają one
wydalone (fot. 1).

Podstawowe symptomy
W fermach o dużym naporze środo-
wiska, podczas działania wielu nieko-
rzystnych faktorów, często dochodzi do

zatrzymania błon płodowych u krów,
z różnymi konsekwencjami kliniczny-
mi (fot. 2, s. 38).

Podstawowym objawem jest brak wy-

dalenia łożyska w odpowiednim czasie
po wyparciu płodu. Stwierdza się za-
zwyczaj wystające z dróg rodnych ele-
menty zatrzymanych błon płodowych
oraz patologiczne wypływy świadczą-
ce o postępującym procesie rozkładu
zalegających tkanek. Rozkład tkanek
błon płodowych rozpoczyna się bar-
dzo wcześnie, już po 6-9 godzinach
od wyparcia płodu (7). Krowy wyka-
zują parcie, odstawiają ogon w celu
efektywnego wydalenia zatrzymanych
błon płodowych. Patologiczne wypły-

wy z dróg rodnych podbarwiają cha-
rakterystycznie skórę krocza i tylnych
ćwiartek wymienia. Towarzyszy temu
specyficzny zapach.

Mimo wielu lat studiów nad proble-

mem zatrzymania łożyska u krów nadal
jest on słabo rozumiany i konieczne są
dalsze badania. Diagnozowanie i lecze-
nie zatrzymania łożyska u krów nie jest
proste z uwagi na ogromną złożoność
zagadnienia zarówno od strony fak-
torowej, jak i stopnia skomplikowania
oraz podejścia do terapii (5, 11). Me-
tody leczenia zatrzymania błon pło-
dowych u krów są różne, a o ich wybo-
rze decyduje lekarz weterynarii wraz
z hodowcą.

Podstawowe metody terapii
Generalnie w terapii zatrzymania błon
płodowych u krów istnieją dwie metody
postępowania: manualna – reżimowa
(ręczne odkładanie błon płodowych)
– i zachowawcza – konserwatywna
(naturalna separacja). Najczęściej za-
równo jedna, jak i druga metoda sto-
sowane są z wykorzystaniem różnych
produktów leczniczych, szczególnie
antybiotyków stosowanych lokalnie lub
ogólnie w celu zniwelowania rozwoju
procesów zapalnych i powstawania dal-
szych komplikacji. Stosowane są także
leki wspomagające terapię zatrzymania
błon płodowych w zależności od stanu
klinicznego (hormony, beta-blokery re-
ceptorów adrenergicznych i inne).

Manualne odkładanie błon płodo-

wych u krów jest stale i powszechnie
stosowane w medycynie weterynaryj-
nej. W Europie metoda manualna zde-
cydowanie dominuje nad zachowaw-
czą. Według Lavena (6) w Wielkiej
Brytanii wykorzystuje ją 92,5% leka-
rzy weterynarii praktyków. Wynika to
z pewnych tradycji, oczekiwań hodow-
ców, a także możliwości radykalnego
zażegnywania problemu oraz skutków
higienicznych w obiekcie.

Należy także dodać, że metoda ma-

nualna jest bardzo trudna i wymaga
doświadczenia, odpowiedniej pre-
dyspozycji oraz cierpliwości i stoso-
wania odzieży ochronnej. Jest ona
uciążliwa nie tylko w aspekcie higie-
nicznym, ale także estetycznym, gdyż
okoliczności towarzyszące zabiegom
manualnym mogą powodować różne
reakcje, szczególnie u osób postron-
nych, które są obecne przy tego typu
czynnościach.

ŚRODOWISKO ZEWNĘTRZNE

żywienie toksyny zakażenia czynniki fizyczne chemiczne psychiczne stresory inne faktory

zdolności: adaptacyjne, kompensacyjne, immunologiczne, inne

zaburzenia hormonalne metaboliczne niedobory zapalenia zwyrodnienia dyskomfort inne zmiany

zatrzymanie łożyska

ŚRODOWISKO WEWNĘTRZNE

Fot. 1. Wydalone błony płodowe krowy

Ryc. 1. Schemat faktorowo-adaptacyjny w procesie zatrzymania błon płodowych u krów

BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

•

2/2007

•

38

Niektórzy nie akceptują lub wolą

nie wykonywać manualnego odkłada-
nia błon płodowych u krów, nie chcąc
występować w dwuznacznej roli, jako
wysokiej klasy specjalista, a jednocze-
śnie osoby wykonującej ciężką, niezbyt
przyjemną pracę. W niektórych kra-
jach, szczególnie w Stanach Zjedno-
czonych Ameryki, metoda manualna na
przestrzeni ostatnich lat jest ogranicza-
na na rzecz metody zachowawczej. Na-
leży podkreślić, że żadna z tych metod
nie jest uznawana za idealną i obie są
jednakowo obarczone niebezpieczeń-
stwem wystąpienia różnych komplika-
cji (11, 13).

Jednak wybór metody postępowa-

nia nie powinien wynikać z własnych
uprzedzeń czy dogmatycznego przeko-
nania lekarza weterynarii co do danej
metody postępowania, ale z indywidu-
alnego rozpoznania oraz wynikającego
z niego racjonalnego rokowania kon-
kretnego przypadku w aspekcie zdro-
wia zwierzęcia. W podejmowaniu decy-
zji o wyborze metody terapii ważny jest
zarówno stan ogólny zwierzęcia, jak
i stan kliniczny przypadku (stwierdzo-
ny badaniem ginekologicznym). Stan
ten dotyczy przede wszystkim stopnia
przylegania błon płodowych podczas
ich zatrzymania, co może przekładać
się na możliwość występowania kom-
plikacji – problemów z ich wydobyciem
w działaniu manualnym – a następnie
mieć znaczenie dla rokowania poszcze-
gólnych przypadków (9).

Należy również pamiętać, że roko-

wanie to może być także uzależnio-
ne od wyboru metody postępowania
i rzetelności jej prowadzenia i kon-
trolowania. Podjęcie manualnego od-
kładania błon płodowych jest niczym
innym jak również podjęciem bada-
nia – oceny stopnia skomplikowania
przypadku (11).

Można określić stopień skompliko-

wania chociażby w dwóch zasadni-
czych kategoriach klinicznych: jako
przypadki proste (błony oddzielone
lub lekko połączone, łatwe lub możli-
we do odłożenia o rokowaniu pomyśl-
nym) bądź skomplikowane (błony silnie
połączone, trudne lub niemożliwe do
odłożenia ręcznego o rokowaniu nie-
pomyślnym).

W innych pracach stosowano także

analogiczne, choć ogólne określenia,
takie jak „łatwe lub trudne przypadki”,
w celu oddania stanu klinicznego za-
trzymania błon płodowych u krów (5).
Podobnie według innych autorów nie
można każdego zatrzymania łożyska
u krów taktować jednakowo (14).

Umiejętne dopasowanie postępowa-

nia leczniczego, dobór sposobu terapii
do konkretnego indywidualnego przy-
padku klinicznego pozwala na znacz-
ne zwiększenie efektywności leczenia
oraz optymalizowanie przebiegu okre-
su poporodowego, a także minimali-
zację strat z tytułu produkcji i rozrodu
u krów. Nie jest zatem wskazane kie-
rowanie się jednostronnym przekona-
niem o słuszności postępowania lecz-
niczego wyłącznie manualnego czy
zachowawczego w przypadku zatrzy-
mania błon płodowych u krów.

Decyzja o rodzaju postępowania

leczniczego powinna wynikać przede
wszystkim z kompetentnej klinicznej
oceny rokowania.

Higieniczne i delikatne odkłada-

nie błon płodowych metodą manual-
ną (gdy nie przylegają one zbyt moc-
no) nie stanowi dużego zagrożenia
dla powstawania komplikacji w okre-
sie poporodowym lub problemów
z płodnością u krów (6, 15). Podobną
opinię wyraża Squire (13), choć we-
dług tego autora metoda manualna
jest przeciwwskazana w przypadkach
septycznych.

Także Vandeplassche i wsp. (14) mó-

wiąc o niekorzystnym wpływie ręczne-
go odkładania zatrzymanych błon pło-
dowych u krów, mają na uwadze takie

przypadki, które opierają się ręcznemu
odkładaniu. Jednak bez podjęcia ma-
nualnego działania, co jednocześnie
jest badaniem problemu, nie można
stwierdzić, czy dany przypadek opiera
się metodzie manualnej.

Duże niebezpieczeństwo negatyw-

nych konsekwencji dla zdrowia i płod-
ności krów powoduje manualne, ale
tylko częściowe odłożenie błon płodo-
wych, któremu oprócz uszkodzenia en-
dometrium towarzyszy także otwarcie
bram wejścia dla drobnoustrojów oraz
spotęgowany rozwój zakażenia, prze-
biegający z jednoczesnym rozkładem
tkanek błon płodowych, co wynika
z badań Bolindera i wsp. (1). Autorzy
w cytowanej pracy po piętnastominu-
towej manipulacji pozostawiali trudne
do usunięcia części błon płodowych.
Spowodowanie manualnego podraż-
nienia i przy tej okazji dodatkowego
zakażenia oraz pozostawienie zna-
czących elementów łożyska w jamie
macicy przyczynia się do stworzenia
zdecydowanie gorszej sytuacji wyjścio-
wej niż pozostawienie błon płodowych
bez takich manipulacji – zastosowanie
metody zachowawczej. Metoda ma-
nualna wskazana w doświadczeniu
przez cytowanych autorów obejmowa-
ła wyłącznie przypadki skomplikowa-
ne, faktycznie nierozwiązane i w do-
datku powikłane przez zastosowaną,
nie w pełni efektywną, terapię. Może
to rodzić podstawowe sprzeczności
w zakresie uzyskiwanych wyników
wobec innych autorów stosujących
metody manualne z dalece lepszym
skutkiem.

Także z badań Dyrendahla i wsp. (3)

wynika, że stopień przylegania zatrzy-
manych błon płodowych u krów, a za-
tem stopień skomplikowania przypad-
ku, wpływa na dalszą płodność tych
zwierząt.

Najprawdopodobniej brak usyste-

matyzowania wyjściowego przypad-
ków oraz wskazania ich stopnia skom-
plikowania jest wynikiem uzyskiwania
niekiedy dalece odmiennych lub nawet
przeciwstawnych wyników badań doty-
czących wskaźników rozrodu u krów,
stwierdzanych i porównywanych po
zastosowaniu metody manualnej i za-
chowawczej leczenia zatrzymania błon
płodowych u krów (10, 12).

Według niektórych autorów za-

stosowanie metody manualnej nie
było korzystne dla przebiegu okresu

Fot. 2. Zatrzymanie błon płodowych u krowy

BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

•

2/2007

•

40

poporodowego i wskaźników rozrodu,
a według innych autorów pozostawie-
nie błon płodowych w macicy zgodnie
z regułą metody zachowawczej także
nie jest w pełni korzystne dla krów
i wyników ich rozrodu. Nie charakte-
ryzowano jednak klinicznego stanu
wyjściowego w badaniu klinicznym
ogólnym lub specjalistycznym gine-
kologicznym.

Halpern i wsp. (4), badając wpływ

czasu trwania zatrzymania łożyska na
skutki płodności u krów mlecznych,
wieloródek nie wykazujących innych
patologii, obserwowali istotne obniże-
nie wskaźnika zapładnialności do po-
ziomu 27%, gdy zatrzymanie trwało
ponad 5 dni. Jeżeli zatrzymanie łoży-
ska trwało ponad 7 dni, powodowało
wydłużenie okresu pierwszego krycia
o 18 dni, a okresu międzyciążowego
– o 57 dni w porównaniu do krów bez
zatrzymania błon płodowych. W przy-
padku dłuższego pozostawania błon
płodowych rozwija się poważny stan
zapalny w macicy i inne komplikacje
skutkujące istotnym pogorszeniem
wskaźników rozrodu.

Peters i Laven (11), przytaczając prze-

ciwstawne wyniki badań Hamermana
i Ben Davida, wskazują, że w pierw-
szym przypadku uzyskano gorsze wy-
niki płodności po leczeniu manualnym,
a w drugim – odwrotnie, i że metoda
konserwatywna – zachowawcza – była
przyczyną słabych wyników płodno-
ści u krów.

W piśmiennictwie trwa zatem wyli-

czanie różnych przyczyn zatrzymania
łożyska oraz stosowania w jego prze-
biegu różnych metod postępowania.
Trwa dyskusja, czy lepiej działać rady-
kalnie i odkładać ręcznie zatrzymane
łożysko, czy może leczyć zachowawczo.
Niektórzy autorzy uznają, że przy za-
trzymaniu łożyska u krów należy raczej
postępować radykalnie z odpowiednią
osłoną antybiotykową, bo jest to lepsze
dla zdrowia krowy i jej płodności (10).
Inni sugerują metody zachowawcze,
wyłącznie farmakologiczne, z zastoso-
waniem antybiotyków miejscowo lub
ogólnie, jako najlepiej zabezpieczają-
ce macicę przed zakażeniem bez upo-
śledzenia jej lokalnych mechanizmów
obronnych (2, 12).

Squire (13) wykazał, że w metodzie

zachowawczej podawanie tetracykli-
ny w bolusach domacicznych i dalszy
ścisły nadzór nad leczeniem może na

tyle zabezpieczyć poziom płodności
krów, tak, że jest on podobny do in-
nych krów w stadzie rodzących bez
zatrzymania łożyska. Autor uważa,
że nie ma idealnej metody terapii za-
trzymania błon płodowych, choć sam
skłania się w cytowanej pracy ku me-
todom zachowawczym, jako bardziej
praktycznym.

Powszechne opinie prezentowane

przez Paysley’a (10) wskazują, że sto-
sowanie wyłącznie farmaceutyków przy
zatrzymaniu łożyska u krów jest także
nieprzewidywalne w skutkach i wywie-
ra słaby wpływ na leczenie. Wskazuje
to, że jest przeciwko metodzie zacho-
wawczej, opartej w swym zamyśle na
stosowaniu wyłącznie środków farma-
kologicznych.

Nowsze badania wskazują, że poda-

wanie ogólne nowoczesnych antybio-
tyków, na przykład z grupy celalospo-
ryn, przy zatrzymaniu błon płodowych
u krów jest bardziej efektywne dla ich
zdrowia i płodności (2).

Niektórzy preferują metody zacho-

wawcze, ponieważ uważają, że w cza-
sie działania manualnego zawsze może
dojść do różnych komplikacji, podraż-
nienia, dodatkowego zakażenia, ob-
niżenia lokalnej odporności, funkcji
fagocytarnych, a także podzielenia
i pozostania części łożyska w jamie
macicy, a w końcu spotęgowania za-
każenia (10). Kłopotliwe dla klinicysty
są także komplikacje związane z bra-
kiem możliwości wydobycia resztek
błon płodowych, szczególnie leżących
głębiej w macicy, które w czasie zabie-
gu ulegają podzieleniu, znajdują się
poza zasięgiem ręki operatora. Ale po
pojawieniu się takich komplikacji sto-
sowane mogą być kolejne próby ich
podejmowania lub instrument wetery-
naryjny umożliwiający skuteczne usu-
nięcie ich już podczas pierwszego po-
dejścia (9, 15).

W publikowanych dotychczas pra-

cach brak jest uwzględnienia diagno-
styki klinicznej i laboratoryjnej przy-
padków zatrzymania łożyska nie tyle
w aspekcie przyczyn, ale w procesie
kontroli przebiegu terapii. Niestety,
niewiele jest opublikowanych orygi-
nalnych prac dotyczących badań kli-
nicznych związanych z zatrzymaniem
błon płodowych u krów i wiele zasad-
niczych aspektów tego zagadnienia
stale jest niewyjaśnionych (1, 4, 11).
Także według Malinowskiego (7) nie

można na podstawie dotychczasowe-
go dostępnego piśmiennictwa jedno-
znacznie pozytywnie lub negatywnie
ocenić efektywności stosowanych me-
tod leczniczych.

Poszczególne przypadki zatrzyma-

nia błon płodowych u krów nie są jed-
norodne z punktu widzenia nie tylko
przyczyn powstawania, ale także stanu
klinicznego charakteryzującego kompli-
kację przypadku. Dla klinicysty w mo-
mencie ujawnienia pojedynczego przy-
padku zatrzymania łożyska nie mają
większego znaczenia jego przyczyny
powstania, ale przede wszystkim stan
kliniczny wyznaczający sposób postę-
powania zaradczego. W momencie za-
istnienia przypadku staje się on dla le-
karza weterynarii indywidualny i musi
on podjąć możliwie odpowiednią tera-
pię dla dobra zwierzęcia oraz zgodną
z oczekiwaniami jego właściciela.

Początkowe usystematyzowanie roz-

patrywanych przypadków zatrzyma-
nia błon płodowych u krów w zakresie
stopnia komplikacji pomaga podjąć
działania zaradcze i sprecyzować ro-
kowanie, a w przypadku analiz badaw-
czych zmniejsza ryzyko uzyskania roz-
bieżnych wyników.

Ogólny efekt rozrodu u krów z za-

trzymaniem błon płodowych najpraw-
dopodobniej zależy od liczby prostych
lub skomplikowanych ich przypadków
w danym gospodarstwie. Jeżeli domi-
nują przypadki lekkie, wówczas ręcz-
ne odkładanie błon płodowych jest
efektywne, a wyniki rozrodu są zado-
walające.

Błony płodowe, które nie są przy-

twierdzone zbyt mocno, w metodzie
manualnej są łatwe do usunięcia przy
niewielkim nakładzie czasu i siły.
W aspekcie klinicznym takie proste
przypadki zatrzymania błon płodo-
wych mają na ogół dobre zejście i nie
skutkują zbyt negatywnie dla przyszłej
płodności.

Lekko połączone łożyska (proste

przypadki kliniczne) pozostawione
w jamie macicy także po zastosowa-
niu metody zachowawczej mają więk-
szą szansę wydalenia w krótkim czasie
przy sprawnie działającej aktywności
motorycznej macicy oraz aktywacji
tłoczni brzusznej.

Wawron i wsp. (15), którzy analizowali

2015 przypadków krów z zatrzymaniem
łożyska w ciągu wielu lat, stwierdzili,
że znaczny ich odsetek, a konkretnie

BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

•

2/2007

•

41

78,1%, to przypadki, które okazały się ła-
twe do manualnego odłożenia podczas
pierwszego podejścia i tylko 22% przy-
padków było trudnych do usunięcia
ręcznie za pierwszym podejściem. Wyni-
ka z tego, że przypadki skomplikowane
występują rzadziej aniżeli nieskompliko-
wane. Według cytowanych autorów naj-
trudniejsze w leczeniu były przypadki
zatrzymania błon płodowych o delikat-
nej i cienkościennej budowie lub patolo-
gicznie zmienione, których odsetek wy-
nosił odpowiednio 21,9% przypadków.
Jedynie 15,8% przypadków zatrzymania
łożyska wymagało dwukrotnej interwen-
cji, a w 4,5% przypadków – więcej jak
dwukrotnej. Manualna metoda odkła-
dania błon płodowych u krów podejmo-
wana jest często w związku z ustaloną
tradycją w danym regionie oraz z przy-
czyn estetycznych i szeroko pojmowanej
higieny porodówki, jako zapobieganie
obcym zapachom w wyniku rozkładu
tkanek popłodu (6, 13).

W obliczu powyższych spostrzeżeń

mogą one stanowić także odpowiedź
na pytanie, dlaczego metoda manualna
w niektórych krajach jest częściej sto-
sowana niż zachowawcza. Najprawdo-
podobniej właśnie większe prawdopo-
dobieństwo wystąpienia przypadków
prostych jest zachęcające do podejmo-
wania metody manualnej, która w ta-
kich przypadkach pozwala na szybkie,
radykalne rozwiązanie problemu i ma
dość dobre rokowanie.

Zarówno metody manualne, jak i za-

chowawcze, prowadzone rutynowo,
nie są jednak w pełni przewidywalne

w skutkach, ponieważ jest wiele czynni-
ków pośrednich oraz różna jest spraw-
ność układów adaptacyjnych u krów.
Niewątpliwie terapię należy prowadzić
racjonalnie, uwzględniając jej kontrolę.
Co do metod leczenia, wynikają one
głównie z indywidualnych doświad-
czeń lekarzy weterynarii. Najlepsze są
bowiem te metody terapii, które polep-
szają zdrowie, produkcyjność i płod-
ność, a obniżają komplikacje, brakowa-
nie i padnięcia zwierząt w stadzie. ‰

Piśmiennictwo
1. Bolinder A., Seguin B., Kindahl H.,

Bouley D., Otterby D.: Reteined fetal
membranes in cows; manual removal
versus non removal and its effect on re-
productive performance. “Theriogeno-
logy”, 1988, 30, 45-55.

2. Drillich M., Reichert U., Mahlstedt M.,

Heuwieser W.: Metaphylactic systemic
antibiotic treatment of cows with retained
placenta. Materiały VI Kongresu Buja-
trycznego: Achievements and Prospects
of Ruminants Medicine. Kraków – Pu-
ławy 2005.

3. Dyrendahl I., Mattson J., Pehrson B.:

Retained placenta in cattle – incidence,
clinical data and effects on fertility. “Zbl.
Vet. Med. A”, 1977, 24, 529-541.

4. Halpern N.E., Erb H.N., Smith D.R.:

Duration of retained fetal membranes and
subsequent fertility in dairy cows. “Therio-
genology”, 1985, 23, 807-813.

5. Kaczmarowski M., Malinowski E.: Sku-

teczność wybranych metod leczenia zatrzy-
mania łożyska u krów. „Medycyna Wet.”,
2004, 79, s. 93-97.

6. Laven R.A.: The Treatment of Retained

Placenta. Cattle Practice 1995.

7. Malinowski E., Kaczmarowski M.: Za-

trzymanie łożyska u krów. „Medycyna
Wet.”, 2003, 59, 376-381.

8. Max A., Wakjira A.: Zatrzymanie łożyska

u krów. „Życie Wet.”, 1995, 70, 89-93.

9. Mordak R.: A prototype instrument as an

aid in the manual removal of retained pla-
centa in cows. „Electronic Journal of Polish
Agricultural Universities” 2006, vol. 9,
issue 4, Topic Veterinary Medicine.

10. Paysley L.G. Mickelsen W.D. Anderson P.B.:

Mechanisms and therapy for retained fe-
tal membranes and uterine infections of
cows: areview. “Theriogenology”, 1986,
25, 353-359.

11. Peters A.R., Laven R.A.: Treatment of bo-

vine retained placenta and its effects. “Vet.
Rec.”,1996, 139, s. 535-539.

12. Rogoziewicz M.: Badania nad wpływem

zatrzymania łożyska na płodność krów.
„Medycyna Wet.” 1981, 37, s. 620-623.

13. Squire A.G.: Therapy for Retained Placen-

ta. Current Therapy in Theriology. W.B.
Saunders, Philadelpfia 1980.

14. Vandeplasche M. Bouters R.: Puerperial

Metritis in The Bovine. VIII-th Interna-
tional Congress on Animal Repoduc-
tion and Artificial Insemination. Kra-
ków 12-16 July 1976.

15. Wawron W., Krzyżanowski J., S Sła-

womirski J., Głuszek J., Zarzeczny J.:
Analiza przypadków zatrzymania błon
płodowych u krów leczonych w Klinice Po-
łożniczej Wydziału Weterynaryjnego AR
w Lublinie w latach 1965-1981. „Medy-
cyna Wet.”, 1983, 39,136-137.

16. Whitaker D.A., Macrae A.I., Burrough E.:

Nutrition, Fertility and Dairy Herd Pro-
ductivity. “Cattle Practice.”, 2005, 13,
27- 32.

17. Zaaijer D.: Feeding for Healthy Dry Cow

by Monitoring, Cow Signals. “Cattle Prac-
tice”, 2005, 13, s. 69-75.