EKONOMIA DOBROBYTU

TEORIA WYBORU KONSUMENTA

Konsument - podmiot gospodarczy (gospodarujący) wyodrębniony w sensie ekonomicznym w oparciu o własne preferencje oraz istniejące ograniczenia obiektywne takie jak: dochód nominalny, którym dysponuje konsument lub ceny rynkowe dóbr i usług.

Konsument w dziedzinie podejmowania decyzji konsumpcyjnych postępuje zgodnie z zasadą racjonalnego gospodarowania. Przy danych cenach różnych dóbr i usług oraz danym dochodzie konsument dokona takich wyborów, aby zgodnie ze swoimi upodobaniami osiągnąć możliwie jak największą użyteczność, (czyli zadowolenie).

Użyteczność (U) - suma zadowolenia, jaką osiąga konsument z tytułu konsumowania lub posiadania danego dobra. Użyteczność jest cechą subiektywną każdego człowieka.

2rodzaje:

-użyteczność całkowita - to suma użyteczności konsumowanej ilości dobra i usługi (TU - total utility).

gdzie i=0,1,2,...,n

-użyteczność marginalna (krańcowa) - przyrost zadowolenia konsumenta ze zwiększenia konsumpcji danego dobra o kolejną dodatkową jednostkę. (MU - marginal utility)

Np. postać funkcji matematycznej:

TU=6Q³-2Q²+12Q+3√8

=różniczka

MU=18Q²-4Q+12

TU

Q

TU

Q

TU rośnie => MU spada „+”

TU = max => MU = 0

TU spada => MU spada „-„

I prawo Gossena

Użyteczność całkowita wzrasta wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra. Jednakże wartość użyteczności całkowitej jest coraz mniejszy. Po osiągnięciu pewnego poziomu konsumpcji. Użyteczność całkowita zaczyna spadać. Dzieje się tak, dlatego że MU każdej dodatkowej jednostki dobra jest coraz mniejsza. Informuje o tym prawo malejącej użyteczności marginalnej zwane I prawem Gossena, które głosi, że zadowolenie konsumenta z pierwszej nabywanej jednostki dobra jest coraz większe niż z kolejnej. W wyniku tego przyrosty zadowolenia konsumenta są coraz mniejsze. Dzieje się tak, dlatego że użyteczność marginalna każdej dodatkowo konsumowanej jednostki dobra jest coraz mniejsza. Po przekroczeniu pewnej ilości konsumpcji dalsze zwiększenie nabywania dobra może przynieść konsumentowi niezadowolenie. Wówczas TU zaczyna spadać zaś MU przyjmuje wartości ujemne. Konsument chcąc osiągać zadowolenie z konsumpcji będzie je zwiększał do momentu, w którym MU=0.

3 podstawowe teorie mikroekonomii - teorie konsumpcji:

1.Teoria użyteczności kardynalnej (liczbowej).

Lata 70 XIX wieku, W.S.Jewans, Mengel, Lewes.

6 założeń:

-konsument postępuje racjonalnie, zgodnie z ekonomicznymi zasadami racjonalności decyzji

-w okresie objętym obserwacją preferencje konsument nie ulegają zmianie

-użyteczność każdego dobra jest mierzalna, zaś pomiar dokonywany jest w jednostkach pieniężnych

-użyteczność marginalna pieniądza jest stała (stopa inflacji=0)

-addytywność użyteczności dóbr wchodzących w skład koszyka konsumpcyjnego, co oznacza: TU jest sumą użyteczności poszczególnych dóbr wchodzących w skład danego koszyka.

-rozłączność użyteczności dóbr wchodzących w skład koszyka konsumpcji, co oznacza, że użyteczność jednego dobra nie ma wpływu na użyteczność innych dóbr wchodzących w składa danego koszyka konsumpcyjnego.

2. Teoria użyteczności porządkowej (ordynalnej), teoria krzywych obojętności.

Opiera się na 3 założeniach:

-konsument postępuje racjonalnie zgodnie z prawidłem racjonalności decyzji (zadowolenie z decyzji)

-w okresie objętym obserwacją gusty konsumenta nie ulęgają zmianie.

-konsument nie przepisuje alternatywom konsumpcyjnym wartości liczbowych a jedynie porządkuje je względem siebie. (Konsument porządkuje dobro określa, który koszyk przysparza mu zadowolenia a który nie).

TUP opiera się na kilku preferencjach:

W. Pareto zastąpił pojęcie subiektywnej użyteczności systemem preferencji, które relatywizuje użyteczność pomijając założenie mierzenia użyteczności (satysfakcji).

TUP opiera się na pewnych założeniach dotyczących preferencji, z których do najistotniejszych zalicza się:

-założenie kompletności (spójności) preferencji.

Każdy konsument potrafi uporządkować wszystkie kombinacje konsumowanych dóbr, czyli potrafi określić swoje preferencje w stosunku do nich, A>B ∩ B≥C.

-założenie zwrotności (refleksywności)

Każdy koszyk uważany jest za niezgorszy od samego siebie, A≥A.

-założenie przechodniości (transytowości)

Jeżeli konsument preferuje kombinacje A od B i jednocześnie podkreśla, że woli kombinacje B od C to znaczy, że preferuje kombinacje A względem C,

A>B ∩ B>C => A>C

A≥B ∩ B≥C => A≥C.

-założenie nienasycyjności zadowolenia konsumenta.

Konsument zawsze woli więcej aniżeli mniej, dlatego też dokonuje wyboru tego koszyka, który dostarcza mu większego zadowolenia od koszyka dającego mu mniejszą satysfakcję,

AºiB aiB, gdzie Aº>A

AºiB > AiB.

3. Teoria ujawnionych preferencji.

Założenia:

-koncentruje się na koszykach dóbr w granicach finansowych konsumenta

-konsument bierze pod uwagę (osiągnięcie największej satysfakcji za małą cenę) dochód nominalny przy wyborze dóbr.

Analitycznym narzędziem opisującym postępowanie konsumenta na rynku są krzywe obojętności (I - idifference curve).

Krzywe obojętności przedstawiają wszystkie efektywne kombinacje dwóch dóbr, które są dla konsumenta obojętne, czyli każda z tych kombinacji dostarcza konsumentowi takiego samego zadowolenia.

Nr kombinacji	A	B	C	D
Ilość jabłek w kg (Qx)	1	2	3	4
Ilość pomidorów w kg (Qy)	5	3	2	1,5

Każda kombinacja dostarcza takiego samego zadowolenia (TU).

Szereg obojętności - zestawienie ilościowe dóbr.

Graficzny obraz szeregu obojętności - krzywa obojętności.

Pomidory

Qy

Jabłka Qx

Nachylenie ujemne. Z im większej ilości dobra konsument rezygnuje tym więcej drugiego dobra potrzebuje. Krzywa obojętności tylko dla dóbr substytucyjnych.

W przypadku, gdy nabywane przez konsumentów dobra są doskonałymi substytutami (mają identyczną zdolność do zaspokajania tej samej potrzeby) wówczas krzywa obojętności przyjmuje postać linii prostej o ujemnym nachyleniu (jest hiperbolą osiową).

Qy

Qx

Krzywa obojętności dla dóbr doskonale substytucyjnych.

Jeżeli w odczuciu konsumenta 2 nabywane przez niego dobra uzupełniają się (dobra komplementarne) wówczas krzywa obojętności przyjmuje postać ramion kąta prostego.

Qy

Qx

Krzywa obojętności dla dóbr komplementarnych.

Jeżeli jedno z nabywanych przez konsumenta dóbr jest przez niego cenione (tzw. Dobro „dobre”) zaś drugie stanowi przykry koszt uzyskania dobra pierwszego (tzw. Dobro „złe”) wówczas krzywa obojętności ma postać linii wznoszącej (o + nachyleniu).

Qy

Qx

Krzywa obojętności dla dóbr dobrych i złych. Zachowuje się tak jak krzywa podaży.

Jeżeli jedno z nabywanych przez konsumenta dóbr jest cenione zaś drugie jest dla niego dobrem obojętnym wówczas krzywa obojętna może mieć przebieg poziomy lub pionowy.

Qy

Qx

Krzywa obojętności jest doskonale elastyczna.

Qy

Qx

Krzywa obojętności jest sztywna, czyli doskonale nieelastyczna.

Cechy charakterystyczne tradycyjnej krzywej obojętności:

1.Posiadają ujemne nachylenie, co oznacza, że z im większej ilości dobra Y rezygnuje konsument tym większej ilości dobra X potrzebuje, aby zaakceptował on daną kombinację.

2.Są wypukłe względem początku układu współrzędnych. Między dwoma dobrami istnieje stosunek substytucyjności. Analiza krzywej obojętności pozwala określić rozmiary substytucji jednego dobra przez drugie. Miernikiem efektu substytucyjności dobra X przez dobro Y jest marginalna stopa substytucji MRS, która informuje, z jakiej ilości konsument musi zrezygnować, aby zwiększyć konsumpcję dobra X o jednostkę w sytuacji, gdy konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności, czyli niezmienna poziomu zadowolenia z konsumpcji.

MRS przyjmuje wartości ujemne, ale zazwyczaj przedstawia się ją w postaci bezwzględnej:

W każdym punkcie krzywej obojętności można wyznaczyć MRS. W tym celu do dowolnie wybranego punktu na krzywej obojętności przeprowadzamy linię styczną i obliczamy jej nachylenie. Nachylenie krzywej obojętności zmienia się w miarę przesuwania się w dół i górę. Dlatego też cechą charakterystyczną każdej typowej krzywej obojętności jest malejąca MRS.

Qy

Qx

MRS może być również stała i rosnąca

Stała MRS przybiera postać hiperboli równoosiowej i odnosi się do dóbr doskonale substytucyjnych, co oznacza, że zwiększenie konsumpcji dobra X o jednostkę wymaga rezygnacji zawsze ze stałej ilości jednostek dobra Y i odwrotnie.

Qy

Qx

Rosnąca MRS jest wklęsła względem początku układu współrzędnych i oznacza, że zwiększenie konsumpcji dobra X o jednostkę okupione jest rezygnacją z coraz większej ilości jednostek dobra Y i odwrotnie.

Qy

Qx

3.Nigdy nie przecinają się ze sobą, co jest zgodne ze założeniem przechodniości preferencji.

4.Jest ich nieskończenie wiele.

Dla każdego konsumenta można wyznaczyć nieskończenie wiele krzywych obojętności. Zbiór krzywych obojętności nazywamy mapą preferencji (mapą obojętności), która przedstawia gusty konsumentów. Wszystkie kombinacje znajdujące się na tej samej krzywej obojętności dostarczają konsumentowi tej samej TU. W miarę wzrostu dochodu, który decyduje o możliwości zakupów konsument może przechodzić na coraz to wyższe względem początku układu współrzędne położone krzywe obojętności. Zadowolenie konsumenta wzrasta w miarę przesuwania się na coraz dalej położone krzywe obojętności względem układu współrzędnych.

Qy

Qx

TU_A=Tu_B<TU_C<TU_D=TU_E

WYKŁAD 2

Budżet gospodarstwa domowego:

-dochody -wydatki

*płacowe *pozapłacowe *oszczędności *na bieżącą konsumpcję*

-regulowane -nieregulowane

Dochody płacowe - wynagrodzenie za wykonywaną pracę.

Dochody pozapłacowe - może osiągnąć lub nie konsument. Charakter permanentny (ciągły),np. darowizna.

Dochody regularne - renta płacowa, renta gruntowa.

Dochody nieregulowane - spadek.

Im bogatsze gospodarstwo domowe - maleje krańcowa skłonność do konsumpcji a rośnie krańcowa skłonność do oszczędzania.

Opłaty sztywne (stałe) - bieżące opłaty.

Negatywne oszczędności - wpływy mniejsze od wydatków budżetowych.

Efekt rygla - jeśli dochody maleją to w początkowym okresie konsumpcja pozostaje na tym samym poziomie. Po pewnym czasie zastępujemy produkty substytutami.

Ograniczenie budżetu konsumenta:

M=PxQx+PyQy

M - miesięczny dochód konsumenta

Px - cena rynkowa dobra x; Py - cena rynkowa dobra y

Qx - ilość nabywana dobra x Qy - ilość nabywana dobra y

(B)
(A)

A,B - punkty graniczne = brzegowe

Qy

Qx

ścieżka cen, tzw. linia budżetowa konsumenta, linia ograniczenia budżetowego.

Linia budżetowa konsumenta informacje, jaką ilość dobra x i dobra y może nabyć konsument przy danych cenach i określonej wielkości dochodu rozporządzalnego. Linia budżetowa konsumenta oddziela kombinacje nieefektywne (osiągalnych) od nieosiągalnych. Wszystkie kombinacje dóbr x i y znajdujące się na ścieżce cen (krzywej BL) są kombinacjami efektywnymi. Każda kombinacja dóbr x i y znajdująca się poniżej krzywej BL jest kombinacją nieefektywną. Każda kombinacja powyżej krzywej BL jest dla konsumenta nieosiągalna przy danym poziomie jego dochodów oraz cen nabywanych dóbr.

Nachylenie ścieżki cen jest równe odwrotnej relacji cen nabywanych dóbr.

nachylenie krzywej BL jest relacji OA do OB.

nachylenie krzywej BL można również wyznaczyć wychodząc z równania ograniczenia budżetowego.

M = Px ⋅ Qx + Py ⋅ Qy

,

Można wyróżnić 2 podstawowe determinanty powodujące przesunięcie się krzywej BL, do których zaliczamy:

-budżet jakim dysponuje konsument,

-ceny rynkowe nabywanych dóbr.

Qy

M₂

Px

• Qx

Zał. Px, Py = const.

M3<M1<M2

Jeśli rośnie dochód konsumenta przy niezmienionej cenie dóbr to linia przesuwa się w prawo. Odwrotnie w lewo.

Równoległe przesuwanie się linii budżetowych.

Zmiana ceny dobra x i dobra y M

Qy Py

M M

Py Py₁

M

Py₂

Zmienia się cena do dobra x zmienia się cena dobra y

M= const. M= const.

Py= const. Px= const

Px3<Px1<Px2 Py3<Py1<Py2

II prawo Gossena

Podejmując decyzje zakupu konsument wybierze taki punkt na linii budżetowej konsumenta, który jest jednocześnie punktem na najwyższej dostępnej mu krzywej obojętności.

Punkt styczności ścieżki cen z krzywą obojętności nazywamy punktem równowagi konsumenta, w którym to punkcie konsument maksymalizuje zadowolenie z tytułu konsumpcji nabywanych dóbr x i y.

Qy

E(Qx1,Qy1)

Qx

E - punkt równowagi konsumenta.

Konsument maksymalizuje zadowolenie z konsumpcji nabywając (Qx1,Qy1). Wydaje dochód, który ma do swojej dyspozycji.

E = zasada eqwimarginalizmu - II prawo Gossena.

{M=PxQx+PyQy

{

Renta konsumenta = nadwyżka konsumenta.

Zachowanie konsumenta w dziedzinie podejmowania decyzji konsumpcyjnych można również wyjaśnić za pomocą nadwyżki konsumenta zwanej rentą konsumenta, której twórcą był A. Marshall.

Teoria ta opiera się na pojęciu użyteczności i I prawa Gossena. Nadwyżkę konsumenta obniża się w jednostkach pieniężnych i jest ona różnicą między najwyższą ceną, jaką konsument skłonny byłby zapłacić za pewną ilość danego dobra a ceną rzeczywiście za nią płaconą. Za pierwszą nabywaną jednostkę dobra stanowiącą dla konsumenta największą użyteczność jest on skłonny zapłacić więcej. Za drugą jednostkę dobra jest on skłonny zapłacić nieco mniej. Za kolejną jeszcze mniej. Płacąc jednak za każdą z nich jednakową cenę równą cenie ostatecznej zakupionej jednostki dobra. Stąd też przy zakupie każdej z wyjątkiem ostatniej jednostki dobra konsument realizuje nadwyżkę zwaną rentą konsumenta. Graficznie rentę konsumenta wyznacza się przyjmując za podstawę daną krzywą popytu, przy założeniu stałego dochodu konsumenta w ujęciu nominalnym.

Graficzna prezentacja renty , czyli nadwyżki konsumpcyjnej

Cena użyteczności

Marginalnej danego

Dobra

RK

C A

Użyteczność wyda.

O B popyt na dane dobro (Q)

QA - ilość zak. Dobra

OC = AB - cena rynkowa dobra

OC, BA - wydatki poniesione w rzeczywistości na zakup ilości OA danego

OD, BA - użyteczność jaka osiąga konsument z tytułu zakupu danego dobra .

OD BA - OC BA = RK

WYKŁAD 3

TEORIA WYBORU PRODUCENTA

Producent podmiot gospodarczy, który prowadzi działalność produkcyjna lub usługową na własny rachunek w celu osiągnięcia korzyści (maksymalizacja zysku), stosując wybraną technologię i organizacje produkcji.

Podstawowym celem każdego producenta jest osiąganie zysku z działalności gospodarczej dlatego też:

1.podejmuje on decyzje w ramach danej technologii produkcji, danych środków którymi dysponuje oraz cen rynkowych czynników wytwórczych (ceny ziemi, kapitału, pracy).

2.postępuje zgodnie z zasadą optymalizacji, czyli poszukuje najlepszej relacji między nakładami na produkcję a efektami produkcji.

W gospodarce rynkowej każdy producent występuje w podwójnej roli: z jednej strony jest on odbiorcą zasobów które zakupuje na rynku po cenach rynkowych, z drugiej zaś strony jest dostawcą wytwarzanych produktów lub usług.

Produkcja - polega na łączeniu ze sobą różnych zasobów w celu osiągnięcia efektu w postaci wytwarzanych dóbr i usług.

Zasoby te łączą się ze sobą w procesie produkcji zaś sposób łączenia ze sobą różnych czynników wytwórczych określa technologia produkcji która informuje jakie zasoby muszą być ze sobą połączone i w jakich proporcjach aby produkt został wytworzony.

Każdą technologię produkcji charakteryzuje określone dla niej współczynniki technologiczne, które określają ilość danego zasobu jaki musi być użyty do wytworzenia jednostki produktu.

Każdy proces produkcji poprzedony jest zakupem czynników produkcji, które producent zakupuje na rynku po cenach rynkowych. Wydatki te są dla producenta nakładami jakie musi on ponieść w celu uruchomienia bądź zwiększenia procesu produkcji.

Nakłady oraz wyniki procesu produkcji

Faza I Faza II Faza III

Nakłady Wyniki

-surowce, maszyny, FIRMA -dobra pośrednie i finalne

siła robocza, narzędzia (konsumpcyjne, inwestycyjne), usługi.

Dobra pośrednie - dobra potrzebne do wykorzystania innych dóbr.

Dobra finalne - nabywca: gosp. Dom - dobra konsumpcyjne.

Dobra pośrednie i finalne - nabywca przeds-a - dobra inwestycyjne.

Kapitał który producent przeznacza na proces produkcji przechodzi przez 3 fazy obiegu:

1.zakup czynników produkcji - kapitał występuje w formie pieniężnej.

2.wytwarzanie dóbr - kapitał występuje w formie rzeczowej (maszyny, urządzenia, pracownicy).

3.sprzedaż wytworzonych dóbr - kapitał ponownie występuje w formie pieniężnej.

(Koszty produkcji)

PN1 - suma pieniędzy wydatkowana przez producenta w fazie I

(Utargi przychody= przychody osiągnięte)

PN2 - suma pieniędzy uzyskana przez producenta w fazie III

PN₂-PN₁>0 } ∏>0 zysk dodatni, zysk ekonomiczny (czysty, ponadnormalny,

PN₂>PN₁ } nadzwyczajny)

PN₂-PN₁<0 } ∏<0 strata ekonomiczna, zysk ujemny

PN₂<PN₁ }

PN₂-PN₁=0 } ∏=0 zysk zerowy, zysk normalny (przychody=kosztom)

PN₂=PN₁ }

Osiągnięci zysku jest podstawowym warunkiem umożliwiającym rozwój przeds-a, a także ważnym źródłem finansowania nowych przedsięwzieć, dlatego też zysk związany jest z istotnymi funkcjami działalności przeds-a, ponieważ:

-wpływa na możliwości inwestycyjne firmy,

-decyduje o stopniu samofinansowania,

-wpływa na wielkość zatrudnienia,

-spełnia funkcję motywacyjnej.

Zysk jest powszechnie traktowany jako główny cel działalności firmy dlatego też kierownictwo każdego przeds-a:

-stara się dokonać możliwie najlepszego wyboru wielkości i struktury produkcji oraz technicznych metod wytwarzania.

-stara się wytwarzać produkty po jak najniższych kosztach.

-stara się dopasować wolumen (rozmiary) produkcji do wymogów rynku.

Zależność między wielkością produkcji a rozmiarem nakładu czynników produkcji przedstawia się za pomocą funkcji produkcji.

Zależności które przedstawia funkcja produkcji mają charakter przyczynowo skutkowy. Przyczyną procesu produkcji są nakłady lub ich zmiana, zaś skutkiem określona wielkość produkcji lub jej zmiana.

Ogólną postać funkcji produkcji można zapisać za pomocą wzoru:

Q = f (n₁ n₂ .......n_n )

Q- wielkość produkcji

n₁ n₂ .......n_n - czynniki produkcji

jeżeli uwzględniamy że tylko jeden z czynników produkcji na wpływ na wolumen produkcji wówczas otrzymujemy jednoczynnikową formę produkcji:

Q = f (L) L- czynnik pracy

Q = f (K) K- czynnik kapitału

Jeżeli zakładamy że rozmiary produkcji uzależnione sa od ilości zaangażowanego w procesie produkcji czynnika pracy oraz czynnika kapitału wówczas otrzymujemy dwuczynnikowo funkcję produkcji:

Q = f(L,K)

Czynniki produkcji:

1.krótki okres

-stałe

-zmienne

2.długi okres

-zmienne

podział na stałe i zmienne czynniki produkcji związany jest z uwzględnieniem czasu w nalizie procesu produkcyjnego.

Okres krótki - przeds-o wytwarza dany produkt przy pomocy tej samej technologii produkcji niezależnie od tego czy będzie to trwało m-c, kwartał, rok, kilka lat.

Długi okres - w którym zmienia się technologia produkcji będąca efektem postępu technicznego. Uwzgledniając fakt że postęp techniczny jest procesem ciągłym (permanentnym) w długim okresie wszystkie czynniki są czynnikami zmiennymi.

Podstawowe założenia funkcji produkcji w krótkim okresie

1. istnieje tylko jeden czynnik zmienny - siła robocza.

2. istnieje tylko jeden czynnik stały - kapitał.

3. dana jest technologia produkcji.

4. czynniki produkcji mogą łączyć się z sobą w różnych proporcjach.

5. produkt jest jednorodny (homogeniczny).

Produkt całkowity (TP) - ilość dóbr i usług jaka jest wytworzona w pewnym odcinku czasowym, np. m-c, kwartał, rok, przy danym poziomie zatrudnienia.

TP=QL

L- ilość zatrudnionych pracowników

Zależnosć między wielkością produkcji a ilością zaangażowanego w procesie produkcji czynnika zmiennego (siła robocza) wymaga również określenia innych miar jak i produkt przeciętny i produkt marginalny.

Produkt przeciętny (wielkość produkcji przypadająca na 1 zatrudnionego czyli wydajnosć pracy).

Produkt krańcowy / marginalny (przyrost produkcji spowodowany zatrudnieniem dodatkowej jednostki czynnika pracy).

Zależność między TP, AT, MP opiera się na prawidłowości zwanej prawem malejących przychodów lub prawem malejącego przychodu marginalnego, które głosi że zwiększając układ czynnika zmiennego przy założeniu że pozostałe czynniki są stałe osiągamy taki punkt po przekroczeniu którego każda dodatkowa jednostka nakładu czynnika zmiennego daje coraz mniejsze przyrosty produkcji.

Dwuczynnikowa funkcja produkcji

Krzywa obrazująca różne kombinacje zasobów, które mogą być użyte do osiągnięcia tego samego poziomu produkcji określamy mianem izokwanty (IC)

K

IC₃

IC₂

IC₁

L

Izokwant produkcji może być nieokreślenie wiele.

Izokwanta IC1 przedstawia wszystkie efektywne kombinacje czynnika pracy i kapitału które daje taki sam poziom produkcji Q. Podobnie należy interpretować każdą inna izokwantę.

Im wyższy poziom produkcji , tym dalej od początku układu współrzędnych położona jest izokwanta. Należy pamiętać o tym że przemieszczając się wzdłuż danej izokwanty zmianie ulegają wielkości nakładów oraz proprocje między nimi przy niezmienionym poziomie produkcji. A zatem ruch wzdłuż izokwanty oznacza wzrost jednego i spadek drugiego czynnika produkcji przy zachowaniu tego samego poziomu produkcji. Rozmiary w jakich wzrost jednego czynnika powoduje spadek drugiego można zmierzyć przy pomocy nachylenia izokwanty.

Nachylenie izowkanty które ulega zmianiom można odnieść do produktu marginalnego pray i produktu marginalnego kapitału (MP_L)

gdzie K= const.

gdzie L= const.

K

L

Zwiększając układ czynnika pracy spodziewamy się zmniejszenia układu czynnika kapitąłu przy niezmienionym poziomie produkcji. Ponieważ zwiększeniu nakładu czynnika pracy towarzyszy zmniejszenie nakładu czynnika kapitału, warunkiem koniecznym osiągnięcia takiego samego poziomu produkcji jest spełnienie warunków:

∆L MP_L=-∆K MP_K

Powyższą zależność można zapisać w postaci:

co oznacza ze wartość liczbowa nachylenia izokwanty w każdym jej punkcie jest równa relacji:

WYKŁAD 4

Marginalna stopa techniczna produkcji:

Stosunek zgodnie z którym można zastąpić jeden czynnik z drugim tak aby wielkość produkcji nie uległa zmianie nazywamy marginalną stopą techniczną produkcji (MRTS).

W kazdym punkcie izokwanty produkcji można wyznaczyć MRTS. W tym celu do dowolnie wybranego punktu na izokwancie przeprowadzamy linię styczna i obliczamy jej nachylenie.

Nachylenie izokwanty zmniejsza się w miarę przesuwania się w dół i rośnie w miarę przesuwania się w górę. dlatego też cechą charakterystyczną każdej typowej izokwanty jest malejąca MRTS oznacza o niej , że z im większą ilością czynnika kapitału zrezygnujemy tym za każdą dodatkową jednostkę czynnika pracy jesteśmy w stanie poświęcić coraz mniejszą ilość jednostek czynnika kapitału.

K

ΔK

•

ΔL

ΔK •

ΔL

ΔK •

ΔL

L

Cechy izokwant Produkcji

1. jest ich nieskończenie wiele.

2. nigdy się ze sobą nie przecinają.

3. im dalej od początki układu współrzędnych położona jest izokwanta tym wyższy poziom produkcji reprezentuje.

4. są wypukłe w stosunku do początku układu współrzędnych.

W przypadku gdy analizowane czynniki produkcji są względem siebie doskonałymi substytutami wówczas zastąpienie jednego czynnika produkcji drugim odbywa się w stałej proporcji np., 1:1, 2:2, 3:3. oznacza to że określona wielkość produkcji może być osiągnięta w wyniku zastosowania dowolnej kombinacji obu zasobów co oznacza że MRTS jest stała w każdym punkcie izokwanty liniowej zaś izokwanta przybiera postać hiperboli równoosiowej (krzywej liniowej).

K

IQ1 IQ2 IQ3 L

W przypadku gdy produkcja odbywa się przy zastosowaniu czynników produkcji wykorzystywanych w stałych proporcjach ilościowych wówczas nie możliwe jest zastępiwnie jednego czynnika produkcji drugim. A za tem dowolna wielkość produkcji może być wytworzona tylko przy jednej kombinacji czynnika pracy i czynnika kapitału. Izokwanta przybiera wówczas kształt ramion kąta prostego przy czym tylko wierzchołki tych kątów są metodami efektywnymi.

K

L

Funkcja produkcji przedstawia zależność między wielkoscią produkcji a rozmiarem układu zasobów. Jeżeli rozmiary produkcji zmieniają się proporcjonalnie do zmiany wykorzystania zasobów przy niezmienionej technologii produkcji wówczas mamy doczynienia z korzyści skali.

W przypadku gdy przyrosty efektu produkcyjnego są proporcjonalne do przyrostu zasobów wykorzystywanych w procesie produkcji wówczas mamy do czynienie z funkcją produkcji o stałych korzyściach skali. Dla tej funkcji odległość między izokwantami na promieniu Z wyprowadzonym z początku układu współrzędnych są takie same.

K Z

L

AB=BC=CD

Jeśli przyrosty efektu produkcyjnego są większe od przyrostu nakłądu wówczas odległości między izokwantami na promieniu Z będą się zmniejszać.

K Z

L

AB>BC>CD

W przypadku gdy przyrosty efektu produkcyjnego są mniejsze od przyrustu czynników wytwórczych angażowanych w procesie produkcji wówczas mamy doczynienia z malejacymi korzyściami skali. Wówczas dla funkcji produkcji o malejących korzyściach skali odległości między izokwatami na promieniu Z będą się zwiekszać.

K Z

L

AB<BC<CD

Przy podejmowaniu decyzji gospodarczych każdy producent powinien uwzględniać obok efektywnego wykorzystania zasobów również ich ceny.

W analizowanym modelu przyjmuje się założenie upraszczające rzeczywistość gospodarczą, zgodnie z którym producent nabywa na rynku tylko dwa zasoby: ludzkie i kapitałowe. Wydatki te są dla producenta nakładami jakie musi on ponieść aby zwiększyć lub prowadzić na niezmienionym poziomie rozmiary produkcji.

Jeżeli przez:

L oznaczymy siłę roboczą;

P_L - cenę siły roboczej;

K - ilość angażowanego w procesie produkcji kapitału;

P_K - cena czynnika kapitału;

N - środki którymi dysponuje przedsiębiorca jakie przeznaczone są na zakup zasobów wówczas otrzymujemy tzw. Równanie kosztów które można również przedstawić graficznie w postaci linii jednakowego kosztu zwanej również izokosztą.

N = L ⋅ P_L + K ⋅ P_K

N = L ^(B) gdzie K=0

PL

N = K ^(A) gdzie L=0

PK

IZOKOSZTA obrazuje różne kombinacje czynnika pracy i kapitału jakie mogą być zaangażowane przy danym poziomie nakładów i danych cenach zasobów.

Oddziela kombinacje czynników produkcji osiągalnych od nieosiągalnych.

Nachylenie izokoszty jest równe ujemnej relacji OA do OB.

nachylenie IC można wyprowadzić również z równania kosztów:

N=L*P_L+K*P_K /:P_K

Położenie izokoszty jest uzależnione od dwóch kluczowych determinant:

1.budżetu którym dysponuje przedsiębiorca.

K N

N A PK₁ Izokoszta linia jednakowego kosztu

P_K

Czynnik nieosiągalny

czynnik

osiągalny N

PL₁

0

N B L

PL

N₂ ⋅ LN_L ⋅ LN₁

Cena czynnika pracy

Cena czynnika kapitału

M = const

PL = const

PK_L < PK₁

K N

PK₂

N

PK

N L

PL

N = const

P = const

P_L2 < P_L < P_L1

K

N

P_K

N N N L

P_L1 P_L P_L2

Prowadząc działalność gospodarczą przedsiebiorca posiada wiedzę na temat technologii produkcji (izokwanta) oraz informacje na temat ceny wykorzystywanych zasobów w procesie produkcji (izokoszta).

Łącząc ze sobą izokwanty i izokoszty producent poszukuje takiej kombinacji czynnika pracy i czynnika kapitału przy której produkcja będzie maksymalna. Przy danje wielkosci zasobów istnieje tylko jenda optymalna kombinacja czynników wytworzonych przy której produkcja jest maksymalna. Punkt styczności izokoszty z możliwie najwyżej położoną izokwantą nazywamy optimum produkcji lub punktem równowagi przedsiębiorstwa. W tym punkcie przy danych ograniczeniach kosztowych przedsiębiorstwo maksymalizuje produkcję przy optymalnym wykorzystaniu czynników wytwórczych.

K

K₁ •E (L₁K₁)

Q₃

Q₂

Q₁

L₁ L

Odchylenie izokwanty:

Odchylenie izokoszty:

W przypadku gdy producent decyduje się na ekspansje produkcji wówczas nowa kombinacja czynników wytwórczych również musi być optymalną ponieważ w przeciwnym razie producent nie osiągnie celu w postaci zysku maksymalnego, a zatem producent przechodzi od jednego do następnego optimum produkcji.

Łącząc ze sobą poszczególne punkty równowagi przeds-a otrzymuje ściężkę ekspancji produkcji (EP) która jest zbiorem różnych poziomów produkcji dla których MRTS czynników wytwórczych jest równa relacji ich cen.

Biorąc pod uwagę zjawisko korzyści skali ścieżka ekspansji produkcji może mieć różny kształt.

Rys.1

Rys.2

Rys.3

WYKŁAD 5

EKONOMIA DOBROBYTU

Ekonomia pozytywna - jak funkcjonuje gospodarka

Ekonomia normatywna - jak powinny funkcjonować

Ekonomia dobrobytu jest działem ekonomii w którym analizy pozytywne łącza się z analizami normatywnymi tzn. wartościująco

Przedmiotem ekonomii dobrobytu jest nie tylko opis zjawisk i procesów gospodarczych, lecz także ocena.

Podstawowa płaszczyzna odniesienia dla ekonomii dobrobytu w celu oceny efektów funkcjonowania gospodarki jest tzw. Optimum Pareta.

OPTIMUM PARETA jest to taki stan równowagi konkretnej gospodarki, w których dostępne dla społeczne zasoby zostały rozdzielone pomiędzy alternatywne zastosowania w sposób optymalny, czyli taki, który daje społeczeństwu max poziom dobrobytu ekonomicznego .

Dobrobyt ekonomiczny jednostki można określić jako użyteczność całkowitą osiąganą z konsumpcji dóbr i usług. W takim ujęciu zwiększenie dóbr oznacza przejście na wyższą krzywe obojętności, zmniejszenie dobra bytu na niższą. ogólny dobrobyt ekonomiczny traktowany jest jako suma dobrobytu poszczególnych członów społeczeństwa.

W punkcie optimum Pareta ,przestaje być możliwe dalsze zwiększenie optimum Pareta jakiejkolwiek jednostki bez konieczności równoczesnego zmniejszenia dobrobytu innej jednostki lub innych jednostek.

Kluczow teza ekonomii dobrobytu sprowadza się do stwierdzenia, że jeżeli wszystkie rynki w gospodarce są doskonałe konkurencyjnie, to powstaje w wyniku ich działania stan równowagi ogólnej jest w efektywny w rozumieniu optimum Pareta ( I prawo ekonomii Dobrobytu)

Optimum Pareta jako kryterium efektywności gospodarki dla strefy konsumpcyjnej produkcji można przedstawić za pomocą diagramu pudełkowego zwanego prostokątem Edgewortha

X Y Lm B

• mapa konsumentu B (krzywa obojętności)

mapa konsumetu B

• S

Km

• T Km

•

O punkt wyjściowy

•

x Ko

A Lm xo Y X

Lo

Diagram pudełkowy i krzywa kontraktowa dla sfery konsumpcji

• - punkt styczności dla konsumpcji A i B nazywamy krzywa kontraktową

ΔUMx^(A) = ΔUMy^(A) = ΔUMmx^(B) = ΔUmy^(B)

Px Py Px Py

Diagram pudełkowy - tworzymy wychodząc od układu krzywych obojętności dwóch konsumpcji A i B , a następnie odwracając jeden z nich o <) 180⁰

Krzywe obojętności dla obu konsumpcji są wypukłe w stosunku do układu współrzędnych, co oznacza , że paretowska użyteczność zwiększa się w miarę oddalania się od początku układu współrzędnych, a zatem użyteczność konsumpcji A będzie wzrastała w miarę przesuwania się w kierunku północno - wschodnim od układu współrzędnych, zaś krzywa B w kierunku południowo - wschodnim.

Wzdłuż osi wykresów mierzone są ilośc9i dwóch dóbr x i y , które są podmiotem wymierny. Każda krzywa obojętności wykreślona dla konsumpcji A będzie styczna do jakiejś krzywej obojętności wykreślonej dla konsumpcji B. Jeżeli połączymy te wszystkie punkty styczne , wówczas otrzymamy krzywą kontraktową.

*** Ponieważ w każdym punkcie na krzywej kontraktowej dwie krzywe obojętności przechodzą przez ten sam punkt , mając jedna krzywą styczna, której współ. nachylenia wyraża stosunek użyteczności marginalnej dwóch dóbr oraz stosunek ich cen , dlatego tez w każdym punkcie spełnione jest równanie.

Diagram pudełkowy, oraz krzywą kontraktową można również wykorzystać do określenia warunku max dobrobytu w sferze produkcji.

K Lm Ov

L W • •

• S

Km

• T Km

•

O Ko

•

Ox Lm Lo K L

Każdy punkt krzywej kontraktowej dla sfery produkcji reprezentuje optymalny wizerunek Pareta alokacją zasobów pracy i kapitału w gospodarce pomiędzy produkcją dobra X i dobra Y. W każdym takim punkcie jest osiągany max poziom jednostki dóbr np. X przy danym poziomie produkcji drugiego dobra Y i nie istnieją możliwości dalszego zwiększania produkcji np. dobra X, bez konieczności zmiany produkcji dobra np. Y. Ponieważ w każdym punkcie na krzywej kontraktowej dwie izokwanty mają wspólną styczną, a marginalna stopa tych substytucji kapitału pracy wyrażają współczynnik kierunkowy tej stycznej , dlatego tez w każdym punkcie krzywej kontraktowej spełnione jest równanie.

MSTKL^(x) = MSTSKL^(y)

Warunki optimum Pareta dla całej gospodarki

1. Marginalne stopy substytucji pomiędzy dwoma dowolnymi dobrami powinny być jednakowe w odniesieniu do wszystkich konsumentów

MSSxy^(A) = MSSxy^(B) = MSSxy^(D)

Lub Umx^(A) = Umx^(B)

UMy Umy

2. Marginalne stopy technicznej substytucji czynników produkcji muszą być sobie równe w odniesieniu do wszystkich przedsiębiorstw wykorzystując te czynniki w produkcji.

MSTS_KL^(A) = MSTS_KL^(B) = MSTS_KL⁽ⁿ⁾

3. produkt marginalny danego czynnika produkcji zatrudnionego w wytwarzaniu pewnego dobra musi być jednakowy we wszystkich przedsiębiorstwach wytwarzających dane dobro

PM_L^(A) = PM_L^(B) = PM_L⁽ⁿ⁾

4. Marginalna stopa transformacji dwóch dóbr musi być jednakowa we wszystkich przedsiębiorstwach wytwarzających te dobra

MSTxy^(A) = MSTxy^(B) = MSTxy⁽ⁿ⁾

5. Marginalna stopa substytucji czasu wolnego dowolnym dobrem konsumpcyjnym powinna być równa marginalnej produkcyjności pracy zatrudnionej w produkcji każdego dobra

MSSxy^(A) = MSSxy^(B) = MSSxy⁽ⁿ⁾ - PML

6. Marginalna stopa substytucji (równa dla wszystkich konsumentów) powinna być równa marginalnej stopie transformacji tych dóbr w produkcji (takiej samej we wszystkich przedsiębiorstwach wytwarzających dobra)

MSTxy^(A) = MSTxy^(B) = MSTxy⁽ⁿ⁾

Ad 1). Gdyby równość ta nie była spełniona wówczas możliwa byłaby dalsza wym. Korzystna dla jednej lub obu dóbr. Jeżeli dla konsumenta A MSSxy = 1/3, a dla konsumenta B MSSxy = 1/2to wówczas oznacza , że konsument A bez szkody dla swoich inter. Pozbędzie się 3 jednostek dobra xw zamian za jedno dobro y , a konsument B zażąda za 2 jednostkę y tylko dwóch jednostek dobra x. Pojawi się zatem jedna wolna jednostka dobra x , która może przypaść jednemu z konsumentów zwiększając tym samym poziom jego dobrobytu.

Ad 2). Gdyby to równanie nie było spełnione wówczas pojawiło by się w gospodarce wiele czynników produkcji podobnych jak w przypadku dóbr konsumpcyjnych.

Ad 3). Warunek ten ma na celu osiągniecie efektywnej alokacji czynnika. Jeżeli zatrudnienie dodatkowo pracowników w przedsiębiorstwie A zwiększy produkcję dobra x o 3 jednostki, zaś w przedsiębiorstwie B zaowocowało ogólny wzrost produkcji dobra A co świadczy jednoznacznie o tym , że alokacja czynnika A nie była efektywna.

Ad 4). Warunek ten oznacza równość kosztów marginalnych produkowanego dobra we wszystkich przedsiębiorstwach. Gdyby koszty alternatywne (koszt alternatywny korzyści) wytwarzanych dóbr w przedsiębiorstwie nie były sobie równe . Wówczas przesunięcie produkcji określonego dobra z przed. o wyższym koszcie alternatywnym, do przedsiębiorstwa o niższym koszcie alternatywnym korzyści jego wytwarzania dałoby, wstęp dobra który zaowocuje wzrostem obu dóbr.

Ad 5). Jeżeli zauważymy, że konsument jest skłonny poświęcić 1 godzinę czasu wolnego w celu uzyskania dodatkowej jednostki dobra x, a marginalna prod. Pracy wynosi 3 j4ednostki dobra x na jedna godzinę wówczas zwiększy zatrudnienie czynnika pracy o jedna godzinę uzyskaną, by przyrost produkcji dobra x o 3 jednostki. Jedna z tych jednostek wystarczyłaby by do zrekom. Z przykrości związanej z czasu wolnego konsumenta. Pozostałe 2 godziny dobra x przypadłyby któremuś z konsumentów przyczyniając się tym samym do zwiększenia ogólnego poziomu dobrobytu.

Ad 6). Gdyby marginalne styczne substytucji były równe ½ , Marginalna stopa transformacji była by równa 1/3 , wówczas ograniczenie produkcji dobra y o jednostkę było by zwiększeniem produkcji dobra x o 3 jednostki z których 2 wynagrodziłoby straty wynikające z ograniczenia konsumpcji dobra y o jednostkę , a jedna przyczyniłaby się do wzrostu konsumpcji któregoś z konsumentów, a zatem do wzrostu ogólnego poziomu

dobra y.

22

A

IQ1

D

IQ4

C

IQ3

B

IQ2

A

IQ1

B

IQ2

C

IQ3

D IQ4

D

IQ4

C

IQ3

B

IQ2

A

IQ1

---