1. Dyktatura Bennito Mussoliniego we Włoszech.

Dyktatura Bennito Mussoliniego(który przed przystąpieniem do wojny w 1915 roku był publicystą socjalistycznej gazety „Avanti” - idziemy na zakupy) we Włoszech ideowo opierała się na faszyźmie. Była to ideologia(a właściwie to raczej doktryna) wyrastająca z tradycji Wielkiej Wojny i zawiedzenia jej wynikami dla Włoch. Postulowała wielkie zjednoczenie narodu włoskiego pod sztandarami „Wspólnej walki o wspólne dobro i wielkie Włochy”. Swoistym symbolem tej ideologii było zajęcie Fiume przez Gabriele d'Annunzio i jego 2000 zbuntowanych żołnierzy. Program Mussoliniego i jego Fascio di combattimento był oparty na wojującym nacjonaliźmie i bardzo daleko posuniętym syndykaliźmie. Wzywał do aneksji Fiume i Dalmacji, a także do obłożenia 85 % podatkiem zysków z wojny, utworzenia podatku progresywnego, uczestnictwa robotników w zarządzie fabryk i konfiskaty majątków kościelnych. W 1919 roku faszyści wypadli tak fatalnie w wyborach, że Mussolini przefarbował się na zwolennika wolnego rynku i przeciwnika związków zawodowych. Tak naprawdę jednak po dojściu do władzy opierał się na starym, dobrym socjaliźmie i syndykaliźmie. Chronologia dojścia Mussoliniego do władzy:

I 1919 - Mussolini zaczyna tworzyć zbrojne bojówki, złożone z weterenów wojennych. Nie uczynili oni jednak nic, by wesprzeć d'Annuziego usuwanego z Fiume. Służyły raczej do terroryzowania związków zawodowych niźli i spółdzielni chłopskich niźli jakiejś innej rzeczy. Antysocjalizm miał przynieść im szerokie poparcie społeczne.

1920 - W wyborach municypialnych zwyciężają socjaliści, co powoduje szok w kręgach burżuazji. Ta chwytając się ostatniej deski ratunku przed „uspołecznieniem” fabryk i pełną rewolucją we Włoszech zaczęli popierać faszystów, którzy cynicznie wykorzystywali ten sojusz.

1921 - Wybory parlamentarne, w których Mussolini połączył się z blokiem narodowym (liberałowie Gilottiego i nacjonaliści). Faszyści zdobyli 35 miejsc w parlamencie. Włochy pogrążyły się w wojnie domowej między czarnymi i czerwonymi koszulami.

X 1921 - Mussolini wyraził zgodę na marsz na Rzym i przejęcie władzy. Pod względem organizacyjno-wojskowym był on mniej więcej chałupniczy, ale że nie było silnej opozycji więc się udał i 31 X Faszyści uzyskali wejście do rządu - weszło do niego 2 popularów, 1 nacjonalista, 4 faszystów i 4 liberałów, w tym faszyści objęli teki ministrów spraw wewnętrznych oraz zagranicznych. Nadal jednak Mussolini nie mógł wprowadzić dyktatury.

XII 1921 - Mussolini zaczyna sobie odważniej poczyniać - ustanawia Wielką Radę Faszystowską a 30 grudnia nakazał aresztować przywódców komunistycznych Bordigę i Gramsciego, a także wszystkich członków partii komunistycznej. Nie udało się ich wszystkich schwytać, jednak skierowało to partię do podziemia. Utworzono milicję, która kontrolowała awanturnicze bojówki(a w końcu je wchłonęła) i dostarczyła Mussoliniemu bezwzględnie oddanych oddziałów.

IV 1923 - z rządu usunięto popularów.

XI 1923 - Zatwierdzono prawo Arcebo, zgodnie z którym partia, która zdobyła najwięcej głosów w wyborach automatycznie zdobywała ¾ miejsc w parlamencie.

IV 1924 - odbyły się wybory które przy pomocy nowego prawa, a także przy użyciu propagandy rządowej, masowego terroru oraz oszustwom dały zwycięstwo blokowi narodowemu, popartemu uprzednio przez liberałów.

10 VI 1924 - zabójstwo przywódcy socjalistów, Giacommo Matteoniego. Wywołało to burzę w środowiskach politycznych, a Mussolini musiał pozbyć się z rządu faszystowskich radykałów.

XI 1924 - Mussolini zniósł wolność pracy.

3 I 1925 - Mussolini bierze pełną odpowiedzialność za przywrócenie porządku w państwie. Zaczął od wyrzucenia nie faszystów z rządu, mobilizacji milicji i wielkiej ilości aresztowań. Dwa zamachy, przypuszczone na Mussoliniego posłużyły jako pretekst do delegalizacji partii politycznych. W październiku 1926 Włochy stały się państwem monopartyjnym.

11 II 1929 - podpisano Pakty Laterańskie, pierwszy konkordat. Uznawał on Kościół za autonomiczną i samoregulującą się organizację w państwie, przymus nauczania religii w szkołach podstawowych i średnich. Ponadto podpisano wtedy Traktat koncyliacyjny uznawał suwerenność Państwa Watykańskiego a także uznanie katolicyzmu za religię państwową. Trzeci dokument, konwencja finansowa gwarantowała wypłatę Stolica Apostolskiej 750 mln lirów w gotówce oraz 1 mld lirów w obligacjach państwowych.

Podsumowując, państwo faszystowskie opierało się na kilku filarach:

a)Korporacjonizm w stosunkach gospodarczych. Twierdzono, że we Włoszech nie występuje zjawisko walki klasowej, że jest jedność narodowa. Przyjmując tezę o zgodności interesów pracowników i pracodawców rozwiązano dotychczasowe związki zawodowe (Powszechna Konfederacja Pracy) i utworzono korporacje, czyli związki poszczególnych zawodów, zrzeszające zarówno pracowników, jak i właścicieli. Twórcą idei korporacyjnej był Edmondo Rossoni.

Stosunki pracy i zasady organizacji korporacyjnych uregulowała ustawa z kwietnia 1926 roku. Wszystkie korporacje podlegały 6 konfederacjom (przemysłu, rolników, kupców, transportu morskiego i powietrznego, banków). Całość podlegała Ministerstwu Korporacji (od lipca 1926). Początkowo ministrem korporacji był Mussolini. 21 kwietnia 1927 wydał on Kartę Pracy, która w 30 artykułach precyzowała obowiązek pracy, sprawy socjalne i zakaz strajków i lokautów. Nastąpiło przenikanie się państwa, partii i korporacji. Drugim ministrem korporacji został Giuseppe Bottoi. Po kryzysie lat 1929-1933 państwo przejęto kontrolę nad znaczną częścią gospodarki. System korporacyjny i włoska polityka społeczna wzbudzały zainteresowanie wielu krajów.

b) Jedna ideologia - „Totalitaryzm” - państwo w pełni miało kontrolować wszystkie akcepty życia społeczeństwa.

c) Brak wolności - prasy, słowa, stowarzyszeń, osobistej.

d) Państwo policyjne

Przyczyny powstania faszyzmu:

a) Tendencje rewizjonistyczne po I Wojnie.

b) Kryzys wartości liberalnych, jak w całej Europie.

c) Upadek autorytetów

d) Problem kombatantów

e) Tragiczna sytuacja gospodarcza.

2. Dyktatura stalinowska i jej cechy.

Zazwyczaj przyjmuje się, że pełna "wersja" stalinizmu trwała od roku 1929 (pozbycie się z kierownictwa WKS(b) głównych oponentów Stalina - Trockiego, Zinowiewa, Kamieniewa) do roku 1953 (śmierć Stalina). Po 1953 system ten zaczął powoli ewoluować do socjalizmu nomenklaturowego, w którym pod koniec istnienia ZSRR władzę sprawowała kilkusettysięczna grupa najważniejszych działaczy partii i podporządkowany tej grupie aparat biurokratyczny oraz aparat przymusu i kontroli. Stalinizm do roku 1945 funkcjonował wyłącznie w ZSRR. Po drugiej wojnie światowej został jednak "eksportowany" do państw, które w wyniku tej wojny dostały się pod kontrolę ZSRR.

Ten chaotyczny początkowo system wytworzył w końcu, w dużym stopniu pod przywództwem Stalina, swoje ramy instytucjonalne. Trzema podstawowymi filarami instytucjonalnymi stalinizmu były:

a) Faktycznie totalna władza Stalina.

b) Biurokracja monopartyjna, działająca we wszystkich "powierzchniowych" obszarach władzy - wprowadzająca w czyn "jawne" decyzje Stalina.

c) Aparat przymusu i kontroli - realizujący bezpośrednio "niejawne" decyzje Stalina i kontrolujący zachowania wszystkich bez wyjątku, łącznie z biurokracją partyjną.

d) Podstawowymi cechami stalinizmu były:

e) Pełne jedynowładztwo Stalina.

f) Ciągła totalna kontrola wszystkiego i wszystkich.

g) Ciągły i stale narastający terror, który przez cały czas zagrażał wszystkim oprócz samego Stalina - każdemu kto ośmielił się mieć jakiekolwiek zdanie, nawet w najmniejszej części rozbieżne ze zdaniem wodza

h) Ekonomia oparta na ścisłym, centralnym planowaniu wszelkich inwestycji i centralnej dystrybucji wszelkich dóbr - tzw. Realny socjalizm, do którego wstępem były przymusowa kolektywizacja rolnictwa, industrializacja(nastawiona na ciężki przemysł), wielkie budowy socjalizmu - Kanał Białomorski itp.

Wielkie czystki - okres, w którym Stalin pozbywał się każdego, kto mógł mu zagrozić:

Ostatnim spektaklem poparcia starych bolszewików dla przywódcy był tzw. zjazd zwycięzców (XVII Zjazd WKP(b)) w 1934 roku, na którym pozwolono wystąpić przywódcom opozycji, którzy chwalili politykę Stalina i potępiali swoje dawne błędy. Na tym samym zjeździe dojść jednak miało do zakulisowych dyskusji na temat usunięcia Stalina i wysunięcia nowego, nieskompromitowanego przywódcy, którego upatrywano w Siergieju Kirowie - najpopularniejszym ówczesnym działaczu. Kirow nie przyjął tej propozycji i poinformował o niej Stalina. Pod koniec obrad Zjazdu w tajnym głosowaniu w wyborach na członków Komitetu Centralnego przeciwko Stalinowi oddano aż 292 głosy ( na 1966 delegatów, z których 1108 miało zostać rozstrzelanych w ciągu następnych czterech lat).Komitet Centralny liczył 139 członków i zastępców członków, z których 99 miało umrzeć gwałtowną śmiercią w ciągu najbliższych pięciu lat, a ośmiu dalszych nieco później[14][15]. Kontrolowana przez Stalina komisja skrutacyjna sfałszowała jednak wyniki i oficjalnie podała, że otrzymał on jedynie trzy głosy przeciw. Prawdopodobnie wtedy Stalin podjął decyzję o "wielkiej czystce", która unicestwi partię leninowską i w ten sposób przekształci partię jedynie w narzędzie w jego ręku.

Późnym popołudniem 1 grudnia 1934 r. Kirow został zamordowany strzałem z pistoletu w plecy na korytarzu obok swego gabinetu na trzecim piętrze Pałacu Smolnego, gdzie mieściła się siedziba Leningradzkiego Komitetu WKP(b). Tego samego dnia Stalin pociągiem specjalnym osobiście pojechał do Leningradu wraz z Wiaczesławem Mołotowem i Gienrichem Jagodą, szefem NKWD, aby nadzorować śledztwo. Przesłuchiwany osobiście przez Stalina zamachowiec Leonid Nikołajew ujawnił wiele kompromitujących NKWD faktów, ale stwierdził, że Kirowa zabił by wyrazić sprzeciw wobec biurokratyzacji partii i o swoich planach nie informował nikogo. Zabójstwo to do dzisiaj jest przedmiotem sporów historyków, z których część uznaje tę wersję za prawdziwą, a część dopatruje się rozkazu lub inspiracji Stalina oraz udziału funkcjonariuszy policji politycznej NKWD[16]. Niezależnie od prawdziwych przyczyn Stalin postanowił wykorzystać zabójstwo dla własnych celów. Już 2 grudnia 1934 został ogłoszony - bez konsultacji i głosowania w Politbiurze[17] - dekret o terrorze , przewidujący "tryb przyśpieszony" w sprawach o "akty terrorystyczne", ich przygotowanie, podżeganie i pomocnictwo. Jednocześnie wyroki śmierci w sprawach o "terroryzm" miały być wykonywane bezzwłocznie (bowiem " Prezydium CIK ZSRR nie widzi możliwości przyjmowania takich próśb do rozpatrzenia")[18]. Było to pierwsze i podstawowe narzędzie masowego terroru policyjnego następnych lat. Zabójstwem Kirowa obciążono pierwotnie "elementy kontrrewolucyjne"[19]. Nieco później ogłoszono natomiast, że sprawca dokonał zamachu z politycznej inspiracji opozycji skupionej wokół Kamieniewa i Zinowiewa, których aresztowano 15 grudnia i 15 stycznia 1935 skazano na 10 (Zinowiew) i 5 lat więzienia[20] (Kamieniew). Był to pierwszy proces Zinowiewa-Kamieniewa w związku ze sprawą Kirowa.

Stalin kierował wielką czystką poprzez ślepo mu posłusznych starych bolszewików jak Łazar Kaganowicz, Wiaczesław Mołotow, młodszych karierowiczów jak Andriej Żdanow, Ławrientij Beria, Georgij Malenkow, Anastas Mikojan i Nikita Chruszczow. Do bezpośrednich wykonawców tej polityki należeli: Aleksander Poskriebyszow (osobisty sekretariat), Ławrientij Beria (szef partii na Zakaukaziu), Andriej Wyszynski (prokurator generalny), Nikołaj Jeżow, Matwiej Szkiriatow, Lew Mechlis (wówczas funkcjonariusze aparatu partyjnego)) specjalne struktury kontrolujące tajną policję (tzw. Wydział Specjalny Komitetu Centralnego). Na drodze do pełni władzy Stalina stały natomiast dotychczasowe struktury organizacyjne partii bolszewickiej i jej tradycja. Przeszkodą dla jego planów byli starzy bolszewicy - dotychczasowi sprzymierzeńcy, którzy mogli połączyć się z częścią weteranów z antystalinowskich opozycji lat dwudziestych (zwłaszcza Bucharinem i Kamieniewem).

Po zabójstwie Kirowa przez ponad rok nastąpił pozorny spokój. Poza kulisami Józef Stalin przygotowywał procesy pokazowe. 26 stycznia 1935 zmarł w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach Walerian Kujbyszew ( członek frakcji umiarkowanej w Politbiurze). 25 maja 1935 Komitet Centralny WKP(b) rozwiązał Stowarzyszenie Starych Bolszewików , 25 czerwca Stowarzyszenie Katorżników Politycznych i Zesłańców - organizacje zrzeszające "starych bolszewików" i publikujące ich prace i wspomnienia[21]. Był to wstęp do całkowitej rewizji historii partii bolszewickiej zgodnie z bieżącą wizją Stalina , przecinania więzi społecznych w ramach czystki, polityki wykluczania społecznego "starych bolszewików" i eliminacji tradycji partyjnej na rzecz stalinowskiej mitologii[22]. Równolegle oficjalnym okólnikiem wycofano z bibliotek wszystkie książki autorstwa Trockiego, Kamieniewa i Zinowiewa. W lutym 1935 Nikołaj Jeżow, do tej pory kierownik Wydziału Kadr KC WKP(b)[23] został równolegle członkiem Sekretariatu KC ( w miejsce Kirowa) i przewodniczącym Komisji Kontroli Partyjnej. W czerwcu 1935 Andriej Wyszynski został prokuratorem generalnym ZSRR[24].

W czerwcu 1935 został wydalony z WKP(b) i usunięty ze stanowiska sekretarza CIK ZSRR[25] został Awel Jenukidze pod pretekstem tolerowania "elementów kontrrewolucyjnych" w obsłudze Kremla i usunięty ze stanowiska szef ochrony Kremla Peterson ( wraz z pełną wymianą kadry ochrony Kremla). Uwięziony od grudnia 1934 Lew Kamieniew został (w swym drugim w 1935) procesie skazany na 10 lat izolatora za "inspirację" terrorystycznego spisku na Kremlu. Stalin nie był jednak nadal w stanie przeprowadzić przez statutowe organy partyjne decyzji o egzekucji Zinowiewa i Kamieniewa. W konsekwencji przyjął opcję spreparowanego spisku terrorystycznego w oparciu o zeznania wymuszone na już więzionych członkach opozycji wewnątrzpartyjnych i prowokatorach NKWD. Jednocześnie publicznie Stalin zachowywał pozory utrzymywania kursu umiarkowanego - Karol Radek i Nikołaj Bucharin opracowywali nową , werbalnie gwarantującą swobody obywatelskie Konstytucję ZSRR (przyjętą ostatecznie w r. 1936 i zwaną przez lata - do śmierci Stalina - Stalinowską konstytucją).

W lutym 1936 roku kierownik Tajnego Wydziału Politycznego NKWD Grigorij Mołczanow zwołał naradę 40 wysokich funkcjonariuszy NKWD, którym zakomunikował,że NKWD "wykryło" wielki spisek na życie przywódców partii bolszewickiej i państwa. Przywódcy opozycji rzekomo zorganizowali sieć terrorystyczną w całym ZSRR. Mołczanow oświadczył,że Politbiuro uznało dowody istnienia spisku za całkowicie wiarygodne, zaś funkcjonariusze - oddelegowani od swych bieżących obowiązków - mają jedynie wydobyć wszystkimi możliwymi środkami przyznanie się do winy. Dla obecnych było oczywiste,że zarzuty są sfingowane[26].

Ludowy komisarz spraw wewnętrznych Gienrich Jagoda nakazał, by w razie konieczności (nie przyznanie się do winy, odmowa składania zeznań) nie cofnąć się nawet przed stosowaniem tortur. Oskarżeni podpisywali podyktowane przez śledczych zeznania, co było spowodowane ciężkimi warunkami w więzieniu (na przykład wysoka temperatura w kilkudziesięcioosobowej celi) i stosowaniem tortur. W owym czasie w celu wymuszenia zeznań oskarżeni byli bici, grożono im zabiciem członków rodziny. Często też w sali przesłuchań umieszczano lustro. Miało ono pokazać przesłuchiwanym, jak mocno się zmienili w wyniku tortur. Przesłuchania trwały wiele godzin. Z braku snu przesłuchiwani nie byli często świadomi tego, co zeznają. Potem dostawali papierosy i żywność. Miało zachęcić ich to do złożenia dalszych fałszywych zeznań. Przed rozprawą następowało kolejne przesłuchanie, podczas którego śledczy mieli ostatecznie sprawdzić, czy podsądni złożą właściwe zeznania. Enkawudzista mówił również przesłuchiwanemu, żeby przyznał się do winy dla dobra partii bolszewickiej. Często też oskarżonym mówiono, że w razie wyrażenia skruchy wyrok jest fikcją, a tak naprawdę skazanemu darowane jest później życie.

18 czerwca w tajemniczych okolicznościach zmarł pisarz Maksym Gorki. O jego otrucie oskarżono wiele osób, które padły ofiarami wielkiej czystki. Możliwe jest, iż został on zabity przez Jagodę, gdyż NKWD miało do swojej dyspozycji świetnie wyposażone laboratorium, w którym eksperymentowano z niepostrzeżenie działającymi, skutecznymi truciznami.

19 sierpnia 1936 r. rozpoczął się "proces szesnastu". Oskarżono Zinowiewa, Kamieniewa, Grigorija Jewdokimowa, Iwana Smirnowa, Siergieja Mraczkowskiego, którzy pokonali admirała Kołczaka w krytycznym momencie wojny domowej i jedenastu innych oskarżonych o trockizm, współudział w zamachu na Kirowa, przygotowywanie zamachu na członków Politbiura oraz szpiegostwo na rzecz m.in. Polski i Niemiec. Oskarżyciel Andriej Wyszynski zażądał najwyższego wymiaru kary - rozstrzelania. W swojej mowie oskarżycielskiej domagał się, by "wszystkie te wściekłe psy rozstrzelano". Nie było żadnych dowodów winy, sąd opierał się jedynie na zeznaniach oskarżonych, którzy przyznali się do stawianych im zarzutów. Wielu z nich zrobiło to z ideowych pobudek, kierowała nimi partyjna samodyscyplina. Uważali, że umierają dla dobra bolszewizmu. Zinowiew podczas procesu powiedział: "Mój wypaczony bolszewizm przekształcił się w antybolszewizm i poprzez trockizm doszedł do faszyzmu. Trockizm to odmiana faszyzmu." Kamieniew poprosił sąd o najwyższy wymiar kary: "Po raz trzeci staję przed sądem proletariatu. Dwukrotnie darowano mi życie, ale wielkoduszność proletariatu ma swoje granice (...) Niezależnie od tego, jaką karę wymierzy mi sąd, uznam ją za sprawiedliwą." Po sześciu dniach procesu sąd skazał wszystkich szesnastu oskarżonych na śmierć. Prawo gwarantowało oskarżonym możliwość wniesienia apelacji w ciągu 72 godzin od ogłoszenia wyroku. Jednakże, wyroki wykonano już po 24 godzinach w Moskwie, na dziedzińcu więzienia na Łubiance. Kule, którymi rozstrzelano Kamieniewa i Zinowiewa, Jagoda zachował sobie na pamiątkę. Dzieci Kamieniewa zabito kilka lat później.

Kolejną ofiarą czystki miał paść Jagoda. Aby niczego się nie spodziewał, Stalin dał mu mieszkanie na Kremlu. Wkrótce Jagoda został ludowym komisarzem łączności. 26 września na stanowisku szefa NKWD zastąpił go Nikołaj Jeżow, który dokonał czystki z wielką gorliwością. Z tego powodu okres wielkiego terroru nazywany jest "jeżowszczyzną". W 1937 r. aresztowano Jagodę.

23 stycznia 1937 r. miał miejsce "proces siedemnastu". Oskarżeni mieli rzekomo być członkami skupionej wokół Trockiego opozycji. Postawiono im zarzut szpiegostwa na rzecz Niemiec i Japonii, planowanie sabotażu, utrudnianie kolektywizacji i industrializacji. I tym razem wszyscy przyznali się do winy. Poprosili sąd o wydanie wyroków skazujących. Najważniejszym oskarżonym był Jurij Piatakow, który był członkiem Komitetu Centralnego i zastępcą Ordżonikidze - wicekomisarzem przemysłu ciężkiego - faktycznie kierującym industrializacją i zarządzającym przemysłem. Dla "dobra partii" był on w poprzednim procesie świadkiem oskarżenia. Składał fałszywe zeznania przeciwko Kamieniewowi i Zinowiewowi. Na prośbę swojego szefa, ludowego komisarza przemysłu ciężkiego Sergo Ordżonikidzego zeznał, że spotkał się w Norwegii z Trockim. W zamian za to, Ordżonikidze obiecał mu darowanie życia. Jednakże, pracownicy lotniska, na którym miał wylądować powiedzieli, że w tym czasie nie lądował tam żaden samolot z ZSRR. W tej sytuacji wyszła na jaw nieprawdziwość stawianych mu zarzutów i Piatakow musiał zginąć. Oprócz niego zostali skazani na śmierć: Leonid Sieriebriakow, Nikołaj Murałow i dziesięciu innych oskarżonych. Karol Radek (który jeszcze rok wcześniej na łamach gazety "Izwiestii" krytykował Trockiego i jego zwolenników) dostał 10 lat łagru (dwa lata później zabili go tam - według oficjalnej wersji - więźniowie kryminalni). Radek nie zginął od razu, gdyż na procesie demaskował innych rzekomych trockistów. Taki sam wyrok dostał oskarżony o przygotowywanie zamachu na swojego szefa kierowca Mołotowa. Prowokator Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych Stroiłow został skazany na 8 lat pozbawienia wolności.

2 marca 1938 r. rozpoczął się "proces dwudziestu jeden".

Oskarżeni:

Aleksiej Rykow - premier ZSRR (do 1930 r.), później ludowy komisarz łączności, przeciwnik przymusowej kolektywizacji i stalinowskiej industrializacji,

Nikołaj Kriestinski - zastępca szefa radzieckiej dyplomacji,

Gienrich Jagoda - szef GPU i NKWD ZSRR

Christian Rakowski - ambasador w Londynie i Paryżu, były I sekretarz KC Ukrainy,

Nikołaj Bucharin - do listopada 1929 r. członek Biura Politycznego, redaktor naczelny Prawdy i przewodniczący Kominternu, od stycznia 1934 do stycznia 1937 - redaktor naczelny Izwiestii;

H. Hryńko - ludowy komisarz finansów ZSRR; zastępca przewodniczącego Komisji Planowania,

W. F. Szarangowicz - I sekretarz KC Białorusi,

Akmal Ikramow - I sekretarz KC Uzbekistanu,

trzech lekarzy oskarżonych o zabójstwo Gorkiego i jego syna, ośmiu byłych agentów Ochrany, tajnej policji politycznej carskiej Rosji.

Oskarżeni mieli być członkami antyradzieckiego prawicowo-trockistowskiego bloku. Oskarżono ich też o szpiegostwo na rzecz Niemiec, Wielkiej Brytanii, Japonii, Polski, współudział w zabójstwie Kirowa oraz planowanie sabotażu w przemyśle zbrojeniowym. Informacje o ich rzekomej winie uzyskano od oskarżonych w "procesie szesnastu". Tym razem nie wszystko poszło po myśli śledczych. Kriestinski nie przyznał się do winy. Jednakże, następnego dnia uznał słuszność stawianych mu zarzutów. Zapewne postąpił tak pod wpływem tortur. Jagoda początkowo również bronił się, ale po kilkugodzinnej przerwie przyznał się do stawianych mu zarzutów. Funkcjonariuszom NKWD udało się w pełni złamać Bucharina. Uznał, że zasługuje na "dziesięciokrotne rozstrzelanie", i że jest przywódcą bloku. Po dwunastu dniach procesu sąd skazał osiemnastu oskarżonych na śmierć, trzech na kary pozbawienia wolności. Był to ostatni z trzech pokazowych procesów moskiewskich.

Pierwotnie, w stan oskarżenia miało zostać postawionych kilkaset osób, które zostały w tym celu przywiezione z rozsianych po całym kraju więzień. Jednakże, w trzech procesach moskiewskich na ławie oskarżonych zasiadły w sumie 54 osoby. Początkowo przewidzianych do postawienia przed sądem było więcej, ale niektórych zabito w fazie śledztwa. Było to spowodowane obawą przed ujawnieniem przez nich na sali sądowej niewygodnych dla Stalina faktów, na przykład stosowania podczas śledztwa tortur. Jednym z zabitych w ten sposób był Martemian Riutin. Mimo trwających dwa miesiące tortur, nie przyznał się do winy. Dzięki prowadzonej przez Trockiego kampanii informacyjnej Europa nie uwierzyła w prawdziwość stawianych zarzutów.

Michaił Tuchaczewski był wiceprzewodniczącym Rady Wojennej oraz zastępcą ludowego komisarza spraw wojennych i morskich Klimenta Woroszyłowa. Walczył podczas wojny domowej z wojskami generała Antona Denikina, admirała Aleksandra Kołczaka i Korpusem Czechosłowackim. W 1920 r. poniósł klęskę w bitwie warszawskiej. Wykonując rozkazy Lenina próbował zdobyć stolicę Polski z marszu i równolegle jak najszybciej odciąć Polskę od komunikacji z Gdańskiem, uzyskując bezpośrednie połączenie terytorialne z Niemcami. Współodpowiedzialność za klęskę ponosi Stalin, który mimo rozkazów z Moskwy, nie przyszedł mu z pomocą.

Rok później Tuchaczewski stłumił powstanie kronsztadzkie i - z użyciem gazów bojowych i lotnictwa - powstanie tambowskie. 22 maja 1937 r. został aresztowany w gmachu partyjnym w Kujbyszewie. Po trwających dwa dni torturach przyznał się do winy. 11 czerwca tegoż roku o godz. 9,00 rozpoczęła się rozprawa. Marszałek i siedmiu innych oficerów zostało oskarżonych o szpiegostwo na rzecz III Rzeszy Niemieckiej. O godz. 23,00 sąd skazał wszystkich podsądnych na śmierć przez rozstrzelanie. Wyroki wykonano tej samej nocy na podwórzu więzienia na Łubiance. Za zdrajców uznawano w owym czasie również rodziny skazanych. Kara za pokrewieństwo z domniemanym zdrajcą wynosiła 10 lat łagru. Wkrótce bracia Tuchaczewskiego: Nikołaj i Aleksander trafili do łagru, w którym zostali zabici (według oficjalnej wersji przez więźniów kryminalnych). Jego siostry zesłano na Kołymę, skąd powróciły dopiero w 1956 r. Po likwidacji Tuchaczewskiego rozpoczęto represje wobec kolejnych dowódców. Ogółem represjonowanych było:

17 spośród 17 komisarzy wojskowych,

12 spośród 14 dowódców armii,

60 spośród 67 dowódców korpusu,

25 spośród 28 komisarzy korpusów,

136 spośród 199 dowódców dywizji,

221 spośród 397 dowódców brygad,

34 spośród 36 komisarzy brygad.

Kolejna fala represji nastąpiła po wojnie z Finlandią w latach 1939-1940.

Do niewoli dostało się ok. 3100 żołnierzy Armii Czerwonej. Gdy po podpisaniu pokoju wrócili do kraju, wysyłano ich do łagrów. Jak zwykle w takiej sytuacji, represjami objęto też ich rodziny. Dostanie się do niewoli uznawane było za formę zdrady. Osłabienie Armii Czerwonej dało o sobie znać podczas wojny z Niemcami w 1941 r. Wehrmacht posuwał się bardzo szybko w głąb Związku Radzieckiego. Aby temu zapobiec, NKWD wysyłało specjalne oddziały, które w razie odwrotu żołnierzy Armii Czerwonej miały otworzyć do nich ogień. Nie jest znana liczba zabitych w ten sposób. W tym samym czasie miały miejsce czystki wśród odpowiedzialnych za klęski dowódców. Zabity został m.in. dowódca obrony radzieckiej na odcinku Białystok - Mińsk generał Dmitrij Pawłow. Aby żołnierze walczyli do końca, Stalin zadecydował, by jeńców uważać za zdrajców. Z tego powodu wielu czerwonoarmistów, którzy znaleźli się w okrążeniu zamiast niewoli wybrało samobójstwo, na przykład dowódca okrążonych pod Wiaźmą wojsk radzieckich generał Jefremow.

Funkcjonariusze służb, które były odpowiedzialne za terror, wiedzieli za dużo o zbrodniach, których byli wykonawcami. Z tego powodu ich również rozstrzelano.

Woroszyłow, Mołotow, Stalin, Jeżow

Gienrich Jagoda, który kierował pierwszą fazą terroru w 1936 r. i zorganizował "proces szesnastu" został w skazany na śmierć dwa lata później w "procesie dwudziestu jeden". Jego następcą został Nikołaj Jeżow. Stosował niezwykle brutalne metody, łącznie z torturami. To on osobiście ustalał, ile osób należy zabić w danym rejonie. Ze względu na niski wzrost (153 centymetry) otrzymał przydomek "krwawy karzeł".

8 grudnia 1938 r. na stanowisku szefa NKWD zastąpił go Ławrientij Beria (od połowy 1938 pierwszy zastępca Jeżowa), a Jeżow został ludowym komisarzem transportu wodnego. W kwietniu 1939 r. zniknął z komisariatu, zaś 4 lutego 1940 r. po tajnym procesie został stracony.

Zginęło również wielu agentów NKWD za granicą. Często zwabiano ich do kraju pod pretekstem awansu, nadania nagrody, itp. Tam byli zabijani. W razie odmowy powrotu do kraju, represjonowano ich rodziny, a w celu likwidacji ich samych wysyłano agentów GRU. Później oni sami byli likwidowani, bądź zsyłani do łagrów. 13 maja 1938 r. rozstrzelano byłego szefa GRU, Łotysza Jana Berzina, a 1 sierpnia tegoż roku pełniącego obowiązki szefa tej organizacji Siemiona Urickiego. Opisana wcześniej wojna z Finlandią w latach 1939-1940 przekonała Stalina o konieczności rekonstrukcji GRU. Rozpoczęto rekrutację nowych agentów. Jednakże, przesyłane przez nich informacje o planowanej przez Niemców agresji na ZSRR były lekceważone przez przywódcę. Uniemożliwiło to Armii Czerwonej przygotowanie skutecznej obrony po napaści Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 r.

Po 8 grudnia 1938 r. z więzień i łagrów uwolniono ok. 327 tys. ludzi. W grudniu 1940 r. wypuszczono na wolność Konstantego Rokossowskiego, marszałka ZSRR i Polski. W lipcu następnego roku, pod wpływem radzieckich klęsk w wojnie z III Rzeszą uwolniono konstruktorów lotniczych: Nikołaja Polikarpowa i Andrieja Tupolewa. Wypuszczono na wolność wielu innych naukowców, którzy przyczynili się później do pokonania Niemców. Uwolniono też wielu żołnierzy Armii Czerwonej. Na okres II wojny światowej złagodzono terror, gdyż Stalin potrzebował ludzi do walki z nazistowskimi Niemcami.

Robert Conquest dokonał próby szacunku ofiar terroru wyłącznie za lata 1937-1938. Zestawienie przedstawione w monografii Wielki Terror przedstawia się następująco:

Aresztowani w latach 1937-1938 - od 7 mln do 8 mln ludzi;

Rozstrzelani przez trójki NKWD) - 1 mln do 1,5 mln ludzi (szacunek raczej zaniżony);

Zmarli i rozstrzelani w obozach koncentracyjnych - ok. 2 mln ludzi;

Więźniowie więzień i obozów koncentracyjnych, stan na koniec 1938 (przyjmując 5 mln łagierników pod koniec 1936) - ok. 8 milionów ludzi. Tzw. skazani na 10 lat bez prawa korespondencji byli w rzeczywistości natychmiast rozstrzeliwani.

Liczbę ofiar epoki stalinowskiej szacuje się na minimum dwadzieścia milionów - a z ofiarami lat 1917-1934 (wojna domowa, głód 1921, kolektywizacja i Wielki Głód 1932-1933) na w sumie do czterdziestu milionów represjonowanych ludzi - aresztowanych, rozstrzelanych, zagazowanych gazami bojowymi (powstanie tambowskie), zamęczonych pracą w łagrach i zagłodzonych na śmierć ofiar systemu sowieckiego w Rosji.

Dane te zostały potwierdzone badaniami niezależnych organizacji rosyjskich (Memoriał) w okresie gorbaczowowskiej pieriestrojki i po upadku ZSRR. Odnalezione mogiły ofiar masowych mordów w Kuropatach (Białoruś) i Bykowni (Ukraina) i ujawnione archiwa NKWD pozwalają uważać statystyki Conquesta za ostrożne.

Kolektywizacja:

Najbardziej krwawym przejawem działań Stalina była kolektywizacja (1929-34), czyli przymusowe zapędzenie chłopów do tzw. kołchozów, będących czymś pośrednim między spółdzielniami produkcyjnymi a komunami rolnymi. W wyniku przymusowej kolektywizacji przeprowadzonej na początku lat 30. zesłano do łagrów ponad 2 miliony chłopów, z czego tylko od lutego 1930 do grudnia 1931 ponad 1,8 miliona - kilkaset tysięcy zmarło w obozach, a kulminacją wymierzonej przeciwko chłopom akcji stał się wielki głód na Ukrainie który spowodował śmierć co najmniej od 6[6] do 7 milionów [11][10] ludzi (niektóre szacunki podają liczbę nawet 10-15 milionów ludzi). Kolektywizacja łączyła się z eksterminacją zamożniejszych chłopów, przez stalinowską propagandę określanych mianem "kułaków" (według planów Stalina miało to być 10% mieszkańców wsi) oraz głodem spowodowanym przymusowymi rekwizycjami produkcji rolnej - o ile przed 1930 chłopi oddawali ok 15-20% produkcji, resztę przeznaczając na zasiewy, już w 1930 dostali nakaz oddawania 35% produkcji a w rok później ponad 45% - spowodowało to katastrofalne załamanie cyklu produkcyjnego. Zagrożeni widmem głodu, chłopi zaczęli ukrywać zboże, zarzynali żywy inwentarz, aby móc przeżyć - wtedy wprowadzono tzw. "brygady szturmowe" które siłą rekwirowały znalezione produkty rolne oraz zastosowano drakońskie prawo, zezwalające na skazywanie na 10 lat łagru lub karę śmierci w przypadku "roztrwonienia lub kradzieży socjalistycznej własności". Na mocy tych postanowień od 1932 do 1933 aresztowano 125 tys. ludzi z czego 5 400[6] skazano na karę śmierci. Klęska głodu na Ukrainie i Kaukazie spowodowała także liczne przypadki ludożerstwa[12][13] wśród zdesperowanej ludności wsi. Ubocznymi, pożądanymi przez władze skutkami kolektywizacji był wzrost potęgi władzy, potok wywłaszczonych chłopów do pracy przymusowej oraz dobrowolnej w przemyśle, stłumienie dążeń narodowych na Ukrainie. Ocenia się iż łącznie w latach 1929-1938 ofiarami kolektywizacji padło ok. 15[10] mln ludzi, zarówno na skutek deportacji, głodu lub masowych egzekucji. Społeczeństwu uzasadniono te ofiary stworzeniem mitu o wyimaginowanym wrogu społecznym, określanym propagandowo jako "chłop z zaciśniętymi pięściami"[10] lub "kułak", końcowym efektem kolektywizacji był zanik efektywności i spadek produkcji rolniczej o 30%[10].

Industrializacja, realny socjalizm:

Sukcesem Stalina było zbudowanie przed II wojną światową mocarstwa przemysłowo-wojskowego. Zgodnie z ideami komunizmu gospodarka ZSRR była planowa (kolejne tzw. plany pięcioletnie opracowywał państwowy Gospłan - Państwowy Komitet Planowania) i prawie w 100% znacjonalizowana. Wbrew jednak tym ideom, kierunki polityki ekonomicznej nie były jednak wytyczane przez społeczne zapotrzebowanie (którego w żaden sposób nie badano), ale przez potrzeby arsenału Armii Czerwonej. Uwarunkowania te sprawiły, iż rozwój gospodarczy i uprzemysłowienie realizowano kosztem indywidualnej konsumpcji i ograniczenia spożycia, zgodnie z zasadą "pracuj więcej, jedz mniej"[10]. W celu zwiększenia wydajności pracy, rozpowszechniano zasadę "socjalistycznego współzawodnictwa pracy"[10] co w praktyce oznaczało wymuszanie na robotnikach stałego przekraczania norm i pracę ponad siły[10]. Robotników motywowano również stworzonym przez propagandę mitem Aleksieja Stachanowa, którego stawiano za wzór do naśladowania, już za życia kreując jego legendę (której rozwinięciem był także tzw. ruch stachanowski).

W latach 1928-1942, podczas rządów Stalina, wzrost gospodarczy określano na średnio 20% rocznie[10], znacznie wzrosła także produkcja kluczowych dla gospodarki i przemysłu ciężkiego surowców, w 1928 roku wyrażony procentowo poziom ich produkcji osiągnął 111 w stosunku do roku 1913, w roku 1933 wyniósł 281% a w 1938 już 658%. Największe przyrosty ilościowe osiągnęła produkcja dla przemysłu stalowego (wzrost zapotrzebowania na uzbrojenie i maszyny), a także innych surowców - węgla kamiennego, energii i artykułów chemicznych. Niemniej jednak oficjalne statystyki były fałszowane[10] w celach propagandowych - przemysł stał się przedmiotem kultu[10] w państwie radzieckim, którego wyrazem była m .in. stała Wystawa Osiągnięć Gospodarczych w Moskwie.

ZSRR był traktowany w latach 30. jako sojusznik państw demokratycznych ze względu na wrogi stosunek nazizmu do komunizmu (jak się wydaje wyłącznie z powodu żydowskiego pochodzenia części działaczy ale też internacjonalizm). Tymczasem Stalin sympatyzował z Hitlerem i łatwo doszedł z nim do porozumienia o podziale Europy Wschodniej (pakt Ribbentrop-Mołotow). W jego wyniku Stalin rozciągnął swoją władzę na wschodnie tereny ówczesnej Polski, a także Łotwę, Litwę, Estonię, Rumunię (Besarabia, Bukowina), które zostały poddane kolektywizacji i masowemu terrorowi. Niepodległość obroniła natomiast Finlandia. Stalin ściśle przestrzegał zobowiązań sojuszu z Niemcami, od 1939 dostarczając Niemcom surowców strategicznych i zaopatrzenia[5] do prowadzenia wojny na zachodzie Europy (kampania francuska 1940), przekazując także stronie niemieckiej osoby niepożądane na terenie ZSRR (m. in. niektórych działaczy komunistycznych)[5]. Od maja 1941 Stalin został przewodniczącym Rady Komisarzy Ludowych ZSRR.

4. Nowa Polityka Ekonomiczna, NEP (ros. Новая экономическая политика, Nowaja ekonomiczeskaja politika) - termin określający zmianę podejścia reżimu sowieckiego do własności prywatnej w gospodarce. Została proklamowana w 1921 roku podczas X Zjazdu Partii na wniosek Lenina, jako jedno z działań mających stłumić narastające niezadowolenie społeczne z powodu tragicznej sytuacji gospodarczej.

NEP był częściowym powrotem do gospodarki rynkowej, jednak podstawowe dziedziny przemysłu pozostały nadal własnością państwa. Odwołano zasady komunizmu wojennego: zniesiono system państwowego rozdzielnia towarów i przywrócono normalny rynek towarowo-pieniężny, obowiązkowe dostawy towarów rolnych zastąpiono podatkiem żywnościowym, zezwolono na własność prywatną w tych gałęziach, które znajdowały się poza państwowym monopolem, w przemyśle państwowym wprowadzono pewne liberalne zasady.

Powrót do regulacji rynkowych w okresie Nowej Ekonomicznej Polityki (NEP) wymagał odbudowy pieniądza i bankowości. Pieniądz odbudowano drogą trzech kolejnych denominacji. W 1922r. wprowadzono rubla "wzór 1922", na który wymieniono dotychczasowe (carskie, kierenki i sowznaki, ale nie ruble emitowane przez Białych Rosjan w czasie wojny domowej) w relacji 1:10 tys. W 1923r. wprowadzono rubla "wzór 1923", na który wymieniono wcześniejsze znaki pieniężne w relacji 1:100 rubli "wzór 1922" lub 1:1 mln rubli wcześniejszych. Jednocześnie, poczynając od końca 1922r., wprowadzono do obiegu czerwońce. Były to banknoty o nominale 10 złotych, przedrewolucyjnych rubli o parytecie złota. Stopniowo ich udział w obiegu wzrastał. W 1924 r. wymieniono na czerwońce wszystkie dotychczasowe znaki pieniężne w relacji 1 rubel złoty "wzór 1924" = 50 tys. rubli "wzór 1923" = 5 mln rubli "wzór 1922"= 50 mld rubli sprzed roku 1922. Odtąd banknot o nominale 1 czerwońca stanowił równowartość 10 rubli. W odróżnieniu od zwykłych rubli był jednak, na żądanie zagranicy wymieniany na złoto. Rozwiązanie takie podyktowane było rozwojem handlu zagranicznego w tym okresie i koniecznością posiadania waluty skoordynowanej z ówczesnym międzynarodowym systemem walutowym. Wymienialność (zarówno na złoto, jak i na inne waluty) pozostawała jednak wyłącznie zewnętrzna. Obywatelom radzieckim nie wolno było bowiem posiadać obcych walut.

Emisją zajmował się Bank Państwowy (Gosbank), utworzony w 1921r. Jesienią 1922r. powstały: Bank Przemysłowy, Bank Handlu Zagranicznego i Bank Spółdzielni. W 1925r. grono to poszerzyło się jeszcze o Bank Budownictwa Mieszkaniowego. Były to instytucje państwowe, którym przypisano sektory gospodarki w taki sposób, żeby nie konkurowały ze sobą.

Posunięcia te przyniosły bardzo szybko ożywienie gospodarcze, odrodzenie handlu i rynku, wzrost produkcji rolnej i przemysłowej oraz stabilizację finansową państwa. Wszystko to sprzyjało likwidacji zniszczeń wojennych, poprawie gospodarki i postrzegania ZSRR za granicą - zwiedzione normalizacją kraje Europy Zachodniej zniosły blokadę gospodarczą ZSRR. Ostatecznie jednak dorabiających się prywatnych właścicieli oskarżano o kontrrewolucję i związki z kapitałem zachodnim. Doszło do masowych aresztowań. Po 1929 roku nastąpiła stopniowa likwidacja NEP.

Zezwalano również na działalność innych firm oraz kapitału zagranicznego, głównie w rolnictwie i handlu. Warto zauważyć, że NEP był wzorowany na pierwotnej, leninowskiej polityce ekonomicznej, tj. "kapitalizmie państwowym" zakładającym nacjonalizację banków, przymusową syndykalizację, powszechny obowiązek pracy oraz monopol państwowy w dziedzinie ekonomicznych stosunków zagranicznych oraz w poszczególnych gałęziach przemysłu ciężkiego. Lenin nie wspominał o nacjonalizacji rolnictwa, wycofaniu pieniądza i zniesieniu własności prywatnej w takim stopniu, jak zostało to przeprowadzone w latach komunizmu wojennego 1918-21. Jednak na niesławnym głosowaniu w kwietniu 1918 r. Lenin został przegłosowany przez lewicę bolszewicką, z Bucharinem i Osinskim na czele, i na skutek utraty popularności po ratyfikacji Traktatu Brzeskiego, oraz w nadziei na zapobiegniecie rozłamu w partii Lenin musiał ustąpić. Skutkiem 30 miesięcy funkcjonowania komunizmu wojennego była całkowita ruina gospodarki sowieckiej, co udowodniło wyższość taktyki Lenina.

41. DEKOLONIZACJA AFRYKI I AZJI PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

proces wyzwalania się spod władzy kolonialnej terytoriów zależnych i niesamodzielnych oraz tworzenia niepodległych państw

dekolonizacja stanowiła zwycięstwo ruchów narodowo - wyzwoleńczychTtrzeciego Świata

proces dekolonizacji przebiegał dwiema drogami:

- walka zbrojna o niepodległość - pokojowe dochodzenie do niepodległości poprzez dialog i pojednanie

DEKOLONIZACJA AFRYKI

• jako pierwsza, na mocy decyzji ONZ, niepodległość uzyskała w 1949 roku włoska kolonia Libia

• do połowy lat pięćdziesiątych niepodległymi państwami w Afryce były jedynie Egipt, Etiopia, Liberia i Libia, a ruchy niepodległościowe w pozostałych krajach znajdowały się w stanie zalążkowym

• sierpień 1952 roku - wybuchło powstanie w brytyjskiej Kenii, zwane Mau - Mau - Kikuje zabijali białych osadników i skłonnych do współpracy z władzami osadników; powstanie stłumiono (ponad 10 tysięcy zabitych)

• 1956 rok - Wielka Brytania przyznała niepodległość Sudanowi, kładąc kres fikcji anglo - egipskiego kondominium nad tym krajem

• 1957 rok - Brytyjczycy przyznali niepodległość Złotemu Wybrzeżu, które po połączeniu z Togo (terytorium powiernicze ONZ) przyjęło nazwę Ghany - Ghana stanęła na czele ruchu zmierzającego do dekolonizacji całej Czarnej Afryki (premier, a później prezydent Kwame N'Krumah)

• 1956 rok - Francja zrzekła się protektoratu nad Tunezją i Marokiem (Hiszpania także zrezygnowała z protektoratu nad swoją częścią Maroka)

• Francja łatwo zrezygnowała z Maroka i Tunezji, gdyż chciała skoncentrować się na trwającym od listopada 1954 roku powstaniu algierskim, kierowanym przez Front Wyzwolenia Narodowego z Ahmedem Beb Bellą na czele

• Algierię uważano we Francji za integralną część państwa - departament zamorski, zamieszkany w 11% przez osadników francuskich, tzw. kolonów

• maj 1958 rok - pucz generałów w Algierze - obawiali się oni, że rząd będzie szukał kompromisu z powstańcami algierskimi, skoro nie może ich pokonać

• w efekcie puczu upadł rząd francuski, a misję formowania rządu powierzono gen. de Gaulle'owi

• 1958 rok - de Gaulle doprowadził do wprowadzenia nowej konstytucji, która ogromnie wzmocniła władzę prezydenta - V Republika

• nowa konstytucja zniosła Unię Francuską, powołując w jej miejsce Wspólnotę, w której skład miały wejść Republika i terytoria zamorskie, którym pozostawiono wolny wybór, czy chcą pozostać departamentami zamorskimi, czy też odrębnymi państwami - jedynie Gwinea skorzystała z tego i już w 1958 roku ogłosiła niepodległość

• styczeń 1961 roku - de Gaulle zarządził referendum w sprawie przyznania Algierii prawa samostanowienia - opowiedziało się za tym 56 % głosujących

• kwiecień 1961 roku - kolejny pucz generałów w Algierii - załamał się po czterech dniach, ale dał początek organizacji terrorystycznej pod nazwą Organizacja Tajnej Armii (OAS) - rozbitej po nieudanym zamachu na de Gaulle'a w 1962 roku

• marzec 1962 roku - porozumienie w Evian we Francji - Francja uznała niepodległość Algierii

• tzw. harkis - muzułmanie walczący po stronie Francji w Algierii

• w 1960 roku dekolonizacja stała się oficjalnym celem ONZ

• 1960 rok - rok Afryki - niepodległość uzyskało wiele państw afrykańskich

• 1960 rok - niepodległość uzyskała kolonia brytyjska Nigeria - największe odtąd państwo afrykańskie

• 1960 rok - niepodległość wybrały francuskie kolonie w Afryce: Czad, Dahomej (obecnie Benin), Gabon, Górna Wolta (obecnie Burkina Faso), Kongo Brazzaville, Madagaskar, Mali, Mauretania, Senegal i Wybrzeże Kości Słoniowej - Francji pozostały w Afryce jedynie Algieria i Sahara (Gwadelupa i Gujana Francuska w Ameryce)

• 1960 rok - niepodległość uzyskało dawne terytorium mandatowe, a wówczas terytorium powiernicze ONZ: Kamerun

• 1960 rok - po połączeniu dawnej kolonii włoskiej, a wówczas terytorium powierniczego: Somali Włoskiego i kolonii brytyjskiej: Somali Brytyjskiego, powstała niepodległa Somalia

• 1960 rok - niepodległość uzyskało belgijskie Kongo Leopoldville - Belgowie zrezygnowali z kolonii, gdy tylko zaczęły się tam krwawe rozruchy (1959 rok - Stanleyville) - Kongo pogrążyło się w długotrwałej wojnie domowej

• 1960 rok - w Namibii - dawnym terytorium mandatowym Związku Południowej Afryki, bezprawnie anektowanym przez ZPA w 1949 roku - powstała Organizacja Ludu Afryki Południowo - Zachodniej (SWAPO) - partyzantka SWAPO rozpoczęła wojnę najpierw z ZPA, a potem z RPA

• 1961 rok - w wyniku referendum przeprowadzonego wśród białej ludności Związku Południowej Afryki, ogłoszono powstanie niepodległej Republiki Południowej Afryki, która wystąpiła z Brytyjskiej Wspólnoty Narodów

• 1961 rok - niepodległość uzyskało dawne terytorium mandatowe, a wówczas terytorium powiernicze ONZ Tanganika

• 1962 rok - niepodległość uzyskały belgijskie kolonie Rwanda i Burundi (antagonizmy między Tutsi i Hutu)

• 1962 rok - niepodległość uzyskała kolonia brytyjska Uganda

• 1963 rok - niepodległość uzyskała kolonia brytyjska Kenia

• dekolonizacja posiadłości hiszpańskich w Afryce trwała do 1975 roku, kiedy Hiszpania przekazała pod administrację Maroka i Mauretanii Saharę Zachodnią (wybuchła tam następnie zaciekła wojna domowa) - w ręku Hiszpanii pozostały jedynie dwa miasta - enklawy nadmorskie na terenie Maroka: Ceuta i Melilla

• najpóźniej proces dekolonizacji objął posiadłości portugalskie w Afryce - nastąpiło to dopiero po rewolucji goździków w 1974 roku (czerwone goździki ozdabiały wówczas karabiny buntowników)

• 1975 rok - niepodległość uzyskały kolonie portugalskie Mozambik i Angola - w obu krajach władzę wkrótce objęli komuniści

• w Angoli rywalizowały ze sobą trzy ugrupowania powstańcze: Narodowy Front Wyzwolenia Angoli (FNLA), Narodowy Związek na rzecz Pełnej Niepodległości Angoli (UNITA) i Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli (MPLA) - dwa pierwsze miały orientację prozachodnią, ostatnie było komunistyczne

• komuniści ogłosili w listopadzie 1975 roku powstanie Ludowej Republiki Angoli - dwa pozostałe ugrupowania, wspierane przez wojska RPA, rozpoczęły walkę z komunistami, którzy z kolei uzyskali pomoc wojskową z Kuby - RPA, nie chcąc wchodzić w bezpośredni konflikt z Kubą wycofała się, a komuniści przy pomocy wojsk kubańskich opanowali kraj

• Francja była ostatnim mocarstwem kolonialnym, które opuściło kontynent afrykański - w 1977 roku proklamowano niepodległość Francuskiego Somali, czyli Dżibuti

• 1989 rok - wojska kubańskie opuściły Angolę, a RPA Namibię - ostatni kraj pozostający dotychczas w stanie kolonialnej zależności na kontynencie afrykańskim

• w konsekwencji dekolonizacji niepodległe państwa nie zerwały wszystkich więzi politycznych i instytucjonalnych z byłymi metropoliami, co zaowocowało organizacyjnymi formami współpracy (m.in. Commonwealth)

• dekolonizacja nie rozwiązała żadnych problemów - często nowopowstałe państwa okazywały się być zupełnie nieprzygotowane do samodzielnego bytu politycznego i gospodarczego

• niewiele państw Trzeciego Świata odniosło sukces gospodarczy i rzadkie są przypadki, by potrafiły urzeczywistnić na dłuższą metę poprawnie funkcjonujący system demokratyczny

3. Związek Radziecki w latach 1918-1921

Rok 1917 w Rosji przebiegł pod znakiem przede wszystkim dwóch rewolucji. Pierwsza obaliła carat, a druga spowodowała dojście bolszewików do władzy. Reżim bolszewicki został formalnie zatwierdzony na III Wszechrosyjskim Zjeździe Rad, poprzez powołanie Rady Komisarzy Ludowych (na czele której stał Lenin, w jej skład wchodzili też m.in. Trocki jako komisarz spraw zagranicznych, Rykow - sprawy wewnętrzne, Stalin - sprawy narodowościowe, w sumie ich było 13). RKL odpowiedzialna była przed WCIK (Wszechrosyjkim Centralnym Komitetem Wykonawczym Rad), gdzie większość mieli bolszewicy. Dopiero w grudniu 1917 w skład RKL weszli lewicowi eserowcy.

Lenin chciał przejąć pełnię władzy, jednak zgodził się na przeprowadzenie wyborów do Zgromadzenia Ustawodawczego (12(25) XI 1917). Po powstaniu RKL zmienił się jednak stosunek bolszewików do niego i zaczęli prowadzić antyzgromadzeniową propagandę, co jeszcze wzmocniło się po wyborach (miały na to wypływ przede wszystkim wyniki).

36 mln głosującyh

21 mln - socjaliści rewolucyjni (prawicowi - 370 miejsc, lewicowi 40 miejsc w izbie)

9 mln - bolszewicy (175 miejsc)

6 mln - inne partie (mieńszewicy 17, kadeci 17, mniejszości narodowe 88)

Gdy eserowcy zaczęli przygotowywać plan rządzenia, bolszewicy postanowili uderzyć z ZU. Sprowadzili w tym celu do Piotrogrodu Łotyszów, bo robotnicy i żołnierze byli przeciwni uderzaniu w ZU. Zgromadzenie zebrało się 5 (18) I 191, lecz już dzień później, po odrzuceniu leninowskiej „deklaracji praw ludu pracującego i wyzyskiwanego” (de facto o oddaniu władzy RKL), zgromadzenie rozpędzono. Nie spowodowało to masowych protestów ludu, natomiast nie zlikwidowało to siły eserowców, którzy wciąż rządzili w wielu regionach kraju (Samara, płn-europejska część Rosji i kilka innych). Na pewno wpływ na takie przyjęcie przez opinię publiczną tej wiadomości miał fakt, że od listopada 1917 obowiązywał w Rosji dekret RKL o zniesieniu wolnej prasy i likwidacji wszystkich niebolszewickich gazet.

Ważnym stabilizatorem władzy bolszewickiej (właściwie od końca 1917) była czeka (WCzk, Wszechrosyjska Nadzwyczajna Komisja do Walki z Sabotażem i Kontrrewolucją), stworzona przez Feliksa Dzierżyńskiego na polecenie Lenina. Miała ona swoją siedzibę na ulicy „Łubianki”. Jej wytyczne nie zalecały bezpośredniego stosowania terroru, ale dawały duże możliwości tym, którzy potrafili korzystać z 'dziur w prawie' ;-)

Wojna domowa

Rozwiązanie parlamentu było jedną z głównych przyczyn wojny domowej. Faktycznie to była wojna o władzę i trwała w latach 1918-1921. Opiszę ją tutaj dosyć skrótowo, na pewno macie dużo informacji w własnych notatkach z ćwiczeń u dr Tomaszewskiego (zresztą chyba nie będzie nam konieczny dokładny przebieg działań wojennych - do tego trzebaby dużo pracy z mapą)

Problemem bolszewików po przejęciu władzy była kwestia sprawnej i lojalnej armii. Dekret RKL z 15(28) I 1918 demobilizował starą armię i wprowadził na jej miejsce Robotniczo-Chłopską Armię Ludową, a dwa tygodnie później powołano Robotnicz-Chłopską Czerwoną Marynarkę Wojenną. Faktycznym twórcą armii był Lew Trocki (który z militariami nie miał wiele wspólnego wcześniej - podchodził do tego bardziej pod kątem psychologicznym). Co ważne - armia ta opierała się na ochotnikach aż do 29 V 1918, kiedy to ogłoszono obowiązek służby wojskowej robotników i biedoty wiejskiej. Zaniechano wtedy też wybieralności dowódców i zmieniono strukturę dowodzenia - do jednostek począwszy od kompanii wprowadzono komisarzy politycznych. Mieli oni kontrolować dowódców, głównie doświadczonych oficerów armii carskiej, którzy (mimo licznych protestów wewnątrz partii) wspierali działania Armii Czerwonej (m.in. gen. Tuchaczewski). Pełnili oni w wojsku stanowiska „specjalistów wojskowych”. W czerwcu 1918 AC liczyła około 450k żołnierzy, a w 1920 3 mln.

Armia Biała formowała się w kilku miejscach: w Kubaniu (Korniłow i Aleksiejew, potem Antoni Denikin). Kozacka armia nad Donem (pod dowództwem atamana Piotra Krasnowa). Impulsem do ożywiania się ośrodków antybolszewickich był bunt Korpusu Czechosłowackiego (50 k żołnierzy)na stacji Marionowka k/Omska (? Nie jestem 100% pewien, takie notatki mam chyba z Hellera czy kogo innego). Doszło do kilku starć z czerwonoarmistami (chociaż Korpus Cz. był dozbrajany właśnie przez bolszewików), a korpusowi udało się przejąć bardzo ważną strategicznie prawie całą syberyjską linię kolejową. Spowodowało to falę mobilizacji ośrodków kontrrewolucyjnych:

-na Powołżu i Syberii:

- W Samarze powstał eserowski rząd - Komitet Członków Zgromadzenia Ustawodawczego (Komitet Obrony Konstytuanty)

-W Omsku powstał Tymczasowy Rząd Syberyjski (kadeci), któremu we wrześniu 1918 podporządkowała się Samara

-18 XI 1918 - przewrót Kołczaka (mianuje się Wielkorządcą Całej Rosji)

-Południowa Rosja

-1919 - połączenie się armii ochotniczej Denikina z oddziałami Krasnowa. Denikin został dyktatorem wojskowym na południu.

-Północna Rosja: Archangielsk i okolice - dyktatura wojskowa eserowców; na północnym zachodzie wiosną 1919 sformował się Rosyjski Korpus północy gen. Mikołaja Judenicza.

W wojnie brały udział także mniejsze jednostki: zieloni, niezależne armie chłopskie, armia chłopska atamana Nestora Machno (walcząca ze wszystkimi na Ukrainie).

Właściwie wojna zaczęła się już pod koniec 1917 roku w kraju Kozaków dońskich, ale znaczące siły biali zebrali dopiero w drugiej połowie 1918 i wtedy zaczęły się większe operacje wojenne. Walki trwały w niektórych rejonach Rosji do 1921, ale ostatni bastion białych - Kercz - padł w listopadzie 1920 roku.

PRZEBIEG (ważniejsze wydarzenia i operacje)

1.Uderzenie Krasnowa na Carycyn

w sierpniu 1918 bolszewicy wysyłają do obrony przedstawicieli ze Stalinem na czele. Miasto udało się wtedy obronić.

2.Walki przeciwko Denikinowi na płn Kaukazie (lato 1918)

3.Listopad 1918 - wojska sojusznicze (wspierające Denikina i Kołczaka) wpływają na Morze Czarne - Noworosyjsk, Sewastopol, Odessa i Kaukaz (głównie pomoc zbrojna Francji i Anglii dla Denikina)

1919 rok

1.3 III 1919 - Kołczak rozpoczyna ofensywę na Ufę

2.13 III 1919 - Ufa zajęta, Kołczak zamierzał zepchnąć czerwonych za Wołgę i połączyć się z Denikinem

3.bolszewicy na terenie całego kraju zaczęli apelować o wsparcie ludności i zorganizowali masowy pobór do Armii Czerwonej

4.28 IV kontrofensywa wojsk bolszewickich pod dowództwem Michała Frunze, co zaskutkowało odbiciem Ufy 9 VI, a w dalszej perspektywie zdobycie Jekaterynburga, Czelabińska, prawie całego Uralu i zmuszenie Kołczaka do wycofania się za rzekę Toboł.

5.Maj 1919 to także atak na północy - gen. Mikołaj Judenicz na czele Rosyjskiego Korpusu Północnego przerwał linię obronną 7 armii bolszewickiej i zbliżył się do Piotrogrodu. Został on (korpus) odrzucony od Piotrogrodu pod koniec sierpnia 1919. Drugą ofensywę podjął wraz z przesileniem ataku Denikina i 20 X był bliski zdobycia linii kolejowej Piotrogród - Moskwa, lecz został on odepchnięty i w końcu rozbrojony w Estonii.

6.Front południowy - ofensywa Denikina w czerwcu 1919 - zajął znaczne obszary Ukrainy, Płw. Krymski, płn. Kaukaz i Carycyn (30 VI). Na zajętych terenach ogłosił powszechną mobilizację i po zebraniu Armii ruszył na Moskwę w lipcu

7. Zbliżył się do Tuły, lecz obronił ją specjalnie w tym celu utworzony korpus konny Semiona Budionnego (potem I Armia Konna). Pozwoliło to bolszewikom przeprowadzić kontruderzenie na przełomie X/XI 1919 i zdobywać po kolei: Kursk (17 XI), Charków i Połtawę (12 XII), Kijów (16 XII), a w 1920 Carycyn, Rostow i Noworosyjska, kwatery Denikina

8.Ostatnią szansą Białych była armia gen. Wrangla, który zastąpił Denikina, ale skończyło się cienko.

Inne ośrodki antybolszewickie:

-strajki i powstania robotnicze (w niektórych miastach - Moskwa, Piotrogród)

-bunt marynarzy na okrętach liniowych „Sewastopol” i „Pietropawłowsk”

28 II - rezolucja załogi Pietropawłowska zawierająca podstawowe żądania marynarzy (wolność prasy i druku, zgromadzeń, związków zawodowych, podstawowe prawa własności oraz „rad bez komunistów”)

3 III - rezolucję popiera cały garnizon kronsztadzki

17/18 III - stłumienie buntu przez 50-tysięczną armię bolszewicką pod dowództwem Tuchaczewskiego.

Powstanie dało Stalinowi do myślenia i było jednym z czynników determinujących go do wprowadzenia NEPu.

Co sprawiło, że bolszewicy wygrali?

-Centralne ułożenie i rozwinięta w tamty rejonie infrastruktura kolejowa (łatwo przemieszczać wojska)

-Duże miasta były na ich terytorium, mogli stamtąd czerpać duże zasoby żołnierzy podczas poboru

-Propaganda komunistyczna - ludzie wierzyli w ten ideał i chcieli za niego walczyć

-Słaba komunikacja i synchronizacja między poszczególnymi ruchami wojsk białych

Komunizm wojenny

5 podstawowych założeń:

-nacjonalizacja środków produkcji, z wyłączeniem ziemi, oraz transportu

-nacjonalizacja handlu

-likwidacja pieniądza jako środka wymiany i instrumentu określania wartości

-objęcie gospodarki jednym, spójnym planem

-przymus pracy (kto nie pracuje ten nie je)

Komunizm wojenny to sytuacja w gospodarce rosujskiej i klimat społeczny wytworzony oddziaływaniem rygorów partii bolszewickiej w warunkach anarchii i chaosu wewnętrznego postrewolucyjnej Rosji (lata 1918-1921)

Nie ma sensu opisywać wszystkich dekretów - warto natomiast wspomnieć o klęsce głodu i o tym, że de facto w tym okresie bolszewicy walczyli także z ludnością wiejską, zakładali kombiedy, które miały się zajmować szukaniem na wsiach ukrytych nadwyżek zboża u bogatych chłopów. Był to okres także ogromnej inflacjii (1 rubel z 1920 był warty 1% 1 rubla z 1917). Klasa robotnicza pomniejszyła się o 50%, a produkcja przemysłowa (w latach 1913-1920) o 75%.

Kolejnym, obok buntu marynarzy, czynnikiem skłaniającym Lenina ku NEPowi były liczne i coraz trudniejsze do opanowania bunty chłopskie, szczególnie na Ukrainie i na Syberii.

18. WSPÓŁPRACA RADZIECKO - NIEMIECKA W LATACH 1939 - 1941

Korzyści płynące z współpracy NIemiec i ZSRR były obustrone

Niemcy miały uzyskać:

=>przyspieszenie kampanii wrześniowej

*możliwość rozprawienia się z Polską bez obawy o reakcje ZSRR,

*szybkie rozbicie Polski dzięki interwencji ZSRR na wschodniej granicy Polski miało zabezpieczyć przed ewentualną ofensywą francuską ( im szybciej Polska upadnie, tym mniejsze szanse, że Francja zaatakuje )

=>zyskanie surowców strategicznych z ZSRR, w celu ominięcia spodziewanej blokady kontynentalnej

=>ZSRR jako państwo neutalne nie miałoby także problemów z zaopatrzeniem w żywność, paszę ( mogłoby je kupować na rynkach trzecich i reeksportować do Niemiec )

=>majac za sojusznika ZSRR, Niemcy mogli wystawić 45 dywizji - ok. 700 tys żołnierzy (Armia A - gen.Romster) w konflikcie z Francją ; na zachodzie wystarczyłoby pozostawienie 5 dywizji

ZSRR spodziewało się:

=> odsunięcia widma agresji sowieckiej - zyskanie czasu na odtworzenie siły Armii Czerwonej ( po wielkiej czystce )

=> zmiany ładu w Europie - uzyskania większego wpływu we wschodniej częsci kontynentu, uczynienie z ZSRR największej światowej potęgi, eksport ideologii komunizmu - cele możliwe do osiągnięcia tylko za pomocą wojny ( zagarnięcie Finlandii, Litwy, Łotwy, Estonii, części Polski i Rumunii odbyło się praktycznie bez wypowiadania wojny ), nadzieja, że wojna osłabi i wykrwawi zachód, co umożliwi sowietom narzucenie nowegoładu

=> Niemcy jako sojusznik Japonii nacisnę na nią by załagodzić spór rosyjsko - japoński (wstrzymanie walk w rejonie Mandżurii)

=> niemieckie technologie militarne miały trafić do Armii Czerwonej

1O marca 1939 na XVIII zjeździe WKP(b) Stalin wyraża chęć zmiany w stosunkach z Niemcami => tzw. kasztanowa mowa - Stalin "nie pozwoli, by ZSRR został wciągnięty do wojny przez podżegaczy wojennych, którzy przywukli do tego, by inni za nich wyciągali kasztany z ognia" => w Niemczech zorientowano się kogo dotyczy "oferta"

17 kwietnia ambasador rosyjski, Mierkałow ogłasza, że "nic nie stoi na przeszkodzie, by atmosfera między ZSRR a Niemcami stała się sprzyjająca"

Od poł. marca trwają pierwsze konsultacje radziecko - niemieckie w celu lepszego ułożenia stosunków na niwie politycznej:

- strategia małych kroczków

- dobrym pretekstem do rozpoczęcia rozmów na niwie handlowej było zacieśnianie związków gospodarczych między ZSRR a Czechami ( czeska skoda i długoterminowe kontakty z ZSRR)

- to Stalin wysunął propozycję wspólpracy - Niemcy zareagowli ostrożnie; wiedzieli, że ZSRR prowadzi jednocześnie rozmowy z zachodem ( obawa, że paktowanie z Rzeszą to tylko forma nacisku na aliantów )

- od lata to Hitlerowi zaczyna zależeć na czasie - przyspiesza przebieg rozmów

30 maja deklaracja ze strony Niemiec o gotowości podjęcia rozmów na płaszczyźnie politycznej

31 czerwca - gotowość podpisania paktu o nieagresji

Rozmowy ZSRR z zachodem:

- zachód nie może wiele zaoferować, a ZSRR jest dla niego cenne jako sojusznik - może powstrzymać Hitlera przed atakiem lub stać się głownym celem ataku Rzeszy

- żądania radzieckie: *objęcie gwarancjami również państw bałtyckich, które wcale owych gwarancji nie chcą, świadome, że to uczyni je celem agresji niemieckiej i zapędów imperialistycznych ZSRR

*możliwość interwencji na wypadek agresji pośredniej (np.zmiana rządu na proniemiecki)

*prawo wkroczenia na terytoria Polski i Rumunii nie tylko w chwili agresji Rzeszy na terytoria Polskę lub Rumunię, ale również w wypadku spodziewnego ataku

19 sierpnia - podpisanie traktatu gospodarczego - układ handlowy, na mocy którego Niemcy udzieliły kredytu dla ZSRR (200 mln marek) + technologie, pasze, zboże do produkcji chleba

Pakt o nieagresji może zostać podpisany najwcześniej 26 sierpnia (a była data planowanego ataku na Polskę)

20 sierpnia Hitler depeszuje od Stalina deklarując, że Ribbentrop przebywajcy w Moskwie posiada szerokie uprawnienia, pełnomocnictwa, które pozwolą mu na podpisanie dodatkowego protokołu o podziale sfer wpływów w Europie Wsch.

23 sierpnia Mołotow przyjmuje Ribbentropa - podpisanie dwóch dokumentów (pakt o nieagresji + tajny protokół)

* Pakt o nieagresji: - nie zawiera klauzuli,że o ile któraś za stron sama zostanie agresorem, druga może natychmiast wypowiedzieć traktat

- obie strony powstrzymują się od współpracy z trzecimi pańswami

- zwolnienie z obowiązku pomocy, gdy jedna ze stron stanie się obiektem ataku państwa trzeciego

- żadna ze stron nie weźmie udziału w sojuszu bezpośradnim lub pośrednim skierowanym przeciwko drugiej stronie

*tajny protokół: 1. W wypadku zmian politycznych i terytorialnych na obszrze państw bałtyckich ( Litwa, Łotwa, Estonia, Finlandia) granica wpływów przebiega wzdłóż północnej granicy Litwy. Obie strony uznają prawa Litwy do Wilna (należącego wówczas do Polski)

2. W przypadku zmian politycznych i terytorialnych na obszarze państwa polskiego strefa wpływów przebieg wzdłuż linii rzek Narew-Wisła-San (2/3 Polski i większość ludności dla ZSRR) Oba państwa uzgadniają między sobą czy pożądane jest utrzymanie suwerennego, kadłubowego państw polskiego.

3. Moskwa wyraża zainteresowanie rumuńska częścią Besarabii przy braku roszczeń niemieckich

4. Pakt jest tajny

*25 sierpnia Mołotow zauważa pominięcie rzeki Pisy przy wysnaczaniu granicy niemiecko-radzieckiej i dopisuje ją do protokołu

28 września Pakt o przyjaźni i granicach - rewizja traktatu

- granica podziału Polski wzdłuż linii Narew-Bug-San - Niemcy otrzymują nieco większą część Polski, a Rosjanie w zamian Litwę

- układ o wspólpracy tajnych służb ( NKWD i Gestspo) polegającej głównie na dzieleniu się informacjami o poczynaniach polskiego ruchu narodowego; protokół o współpracy wojskowej na granicach

- protokół o wymianie Volksdeutschów na Ukraińców i Białorusinów

Dlaczego Rosjanie zrezygnowali z cześci Polski? => uzyskując Litwę zyskiwali zabezpieczenie przed niemieckim atakiem z północy, Litw była lepiej rozwinięta pod względem gospodarczym, zmniejszenie perspektywy borykania się z polskim ruchem narodowym, granica na Bugu bardziej racjonalna, ze względu na argument rosyjski o ochronie uciemiężonych "braci krwii" (Ukranińców i Białoruśniów)

Współpraca radziecko-niemiecka

11 września Niemcy straszą wachających się sowietów, że jeśli nie wkroczą do Polski, to na jej obszarze powstanie "próżnia polityczna", którą Niemcy wypełnią buforowymi państewkami polskim, białoruskim i ukraińskim, co przekonało ZSRR i 17 września zaatakował Polskę

współpraca na niwie politycznej:

=> 28 września - obustronne oświadczenia stwierdzające, że Polska się rozpadła, a wojska radzieckie i niemieckie zaprowadzają ład i biorą pod opiekę ludność

=> 31 września - przemówienie Mołotowa: Polska bękartem Europy i ciemiężycielem mniejszości narodowych, Mołotow oskarża państwa zachodnie, że pod pretekstem ratowania Polski wydały wojnę Niemcom, aby realizować swoje imperialne zapędy

=> "świadczenie dobrych usług" - wzajemne wsparcie na arenie międzynarodowej

ze strony Niemiec: - w przypadku agresji radzieckiej na Finlandię Niemcy nie udzielą jej wsparcia

ze strony Rosji; - wywieranie nacisku na Turcję,gdy ta zbliża się do państw zachodnich - Turcja w efekcie popisuje z zachodem i Niemcami pakty o nieagresji i pozostaje neutralna

- dyrektywa Stalina wobec wszystkich sekcji międznarodowych, by godzić w wysiłki militarne Francji i Anglii (sabotaż, odmow walki o Gdańsk)

współpraca gospodarcza:

=> 19 sierpnia - kredyt towarowy dla ZSRR (200 mln marek) + technologie

=> 10 lutego 1940 (800 mln marek) - rozwinięcie 10 stycznia 1941 - sowieci wymogli na stronie niemieckiej, by co kwartał porównywać dostawy

układ z lutego 1940

- wieże artyleryjskie, sprzęt, łączność, samoloty i cziłgi do kopiowania, artyleria => dla ZSRR

- ropa naftowa, pasza, platyna, złoto, bawełna, rudy żelaza => dla Rzeszy

Sowieci mają wywiązywać się ze zobowiązań w przeciągu 18 m-cy, a Niemcy 27 m-cy

12-13 lisopada 1940 - wizyta Mołotowa w Berlinie, pada propozycja przystąpienia ZSRR do Paktu Trzech

problemy w stosunkach rzdziecko-niemieckich:

- Bałkany - zakusy dla ZSRR w kwestii przyłączenia Bułgarii ( Bułgaria usiłuje odzyzkać od Grecji Trację, a ZSRR chce narzycić Bułgarii traktat, aby przy jej pomocy mieć kontrolę nad cieśninami czarnomorskimi ) wpływy Niemiec na Bałkanach były wg. ZSRR za duże

- Szwecja - Niemcy przymierzają się do opanowania Szwecji, Sowieci żądają wycofania się Niemców, aby móc podporządkować sobie całkowicie Finlandię; ostatecznie Szwecja poostaje neutralna

- Rumunia - zajmując Besarabię, Sowieci zajęli też płn. Bukowinę, co zaniepokoiło Niemców - Rumunia z bogatymi złożami ropy naftowej, była bardzo cenna dla Rzeszy, po tzw. arbitrażu Niemcy udzielili Ruminni gwarancji

- Japonia - ZSRR nie podoba, że Japonia korzyta z koncesji na wydobywanie węgla na Sachalinie

* Niecmy uznają, że żądania ZSRR posuwają się za daleko, zwaszcza po kompromitacji w wojnie z Finlandią, stąd dedydują się na przyspiezenie uderzenia na ZSRR

W grudniu 1940 r. Hitler wydaje dyrektywę o rozpoczęciu Planu Barbarossa

9. Polityka USA po 1919r.

W ten okres USA wchodza z dosc niezgrabnym rozdaniem politycznym "na swoim podworku". Wladze wykonawcza dzierzy Woodrow Wilson, demokrta(WIkipedia podaje ze takze pierwszy amerykanski politolog:). Sprawuje urzad od 1913r. Wladze ustawodawcza w przewadze po wyborach w 1918r. posiadaja republikanie (choc nieznacznie= 49:47) Kazdy, kto choc troche zna scene polityczna USA, wie jakie moze to przyniesc skutki. Naturalnie, na konferencji paryskiej kraj reprezentuje Wilson, stajac sie glownym jej graczem, oredownikiem koncepcji Ligii Narodow. Jak przystalo na tego typu wydarzenia miedzynarodowe, prezydent podlega rozmaitym opiniom w kraju rodzimym, choc europejczycy przyznaja mu POkojowa Nagrode Nobla. Krytykom jego zaangazowania w wojne w ogole nie podoba sie jego obecnosc tam(byl to precedens, nigdy wczesniej w historii Prezydent USA nie opuszczal na tak dlugo kraju), choc ich argumenty staja sie byc malo rzetelne patrzac na fakt jakie korzysci USA wyciagnely z ustalen wersalskich i to, ze one staja sie teraz "leading country". W kazdym razie jest krytykowany za zbytnie zaanagzowanie w Europie. Ale moze, dla ulatwienia, zacznijmy od Wikipedii:

Izolacjonizm, kierunek polityki zagranicznej sprowadzajacy sie do obrony interesów i bezpieczenstwa wlasnego panstwa.

W USA poczatki tej doktryny siegaja polityki Jerzego Waszyngtona, który zakladal wystrzeganie sie stalych sojuszy politycznych. Zasady te sformulowal prezydent USA James Monroe w 1823, w tzw. doktrynie Monroe. Zakladala ona brak zainteresowania USA sprawami europejskimi i ograniczeniem strefy wplywów do obu Ameryk, w zamian za wyrzeczenie sie pretensji europejskich do wplywow w Ameryce.

Zmiana nastapila w okresie I wojny swiatowej i interwencji w Europie na froncie zachodnim. W wyniku rozczarowania efektami wojny, Stany Zjednoczone powrócily do polityki izolacjonizmu i nie ratyfikowaly traktatu wersalskiego, nie weszly do Ligi Narodów, a takze zachowaly neutralnosc w konfliktach zbrojnych w latach trzydziestych (wojna hiszpanska i abisynska). Dopiero atak Japonczyków na Pearl Harbor w 1941 sklonil USA do zmiany polityki.

W efekcie II wojny swiatowej USA staly sie aktywnym uczestnikiem polityki swiatowej, czego najlepszym wyrazem jest zimna wojna. W ostatnich latach pojawil sie neoizolacjonizm, gloszacy ze USA moga tylko nadszarpnac swój prestiz. angazujac sie w lokalne konflikty bez znaczenia dla swych interesów strategicznych(czytaj: stanowisko demokratow w sprawie Iraku.)

Tak wiec USA po I wojnie swiatowej wracaja do tej wlasnie doktryny w polityce zagranicznej. Jest to w ogole dosc intenyswny czas dla calego swiata, jednak dla Amerykanow szczegolnie. Historycy na ogol sa zgodni co do tego, ze lata 20. XX wieku sa historycznym koncem wieku XIX w historii USA. Mysle, ze nie mam sie skupiac tutaj na polityce wewnetrzenej, ale serdecznie polecam poczytac na ten temat. Wiele obecnych dzisiaj kwestii, nie tylko spornych stanie sie badziej klarownymi. Do rzeczy jednak.

Wilson uwazany jest za idealiste. Pisalem juz ze byl pierwszym politologiem. Byl takze profesorem i rektorem uniwersytetu. Mowia, ze rozpoczynal urzedowanie z niewielkim przygotowaniem teoretycznym, a najmniej posiadal go w kwestiach zagranicznej polityki. Ironia losu czasem potrafi byc okrutna. Uwazal sie za meza opatrznosciowego, ktory przyczyni sie do budowy nowego ladu swiatowego, rzadzacego sie moralnoscia i idealizmem, a nie chciwoscia i bezwglednymi interesami panstw. Wychowany na idealach kalwinizmu(byl synem pastora), wniosl do dyplomacji odmiane progresywizmu w znacznej mierze zabarwiona moralistycznym poczuciem slysznosci. Razem ze swoim sekretarzem stanu William'em Jennings'em Bryan'em byli przekonani, ze Ameryka zostala powolana do krzewienia w swiecie demokracji i postepu moralnego. Ta dwojka na pewno nie myslala o wkraczaniu na droge wojen i konfliktow. Jeszcze przed wojna poczynila w tym kierunku wiele krokow legislacyjnych. Okres wojny to okres wahania miedzy neutralnoscia a zaangazowaniem w sprawy europejskie. W rezultacie, Amerykanie przystepuja do dzialan wojennych, w znacznym stopniu przyczyniajac sie do zwyciestwa Aliantow. W 1918 odbywaja sie, wspomniane juz, wybory. Wilson angazuje sie w kampanie, apelujac o wybranie Kongresu z wiekszcia demokrarow, by zapewnic poparcie dla swojej polityki zagranicznej. W rezultacie, 5 listopada, tydzien przed zawieszeniem broni, demokraci utracili przewage w obu Izbach Kongresu. Wilson wiec w naturalny sposob traci na sytacji wewnetrzenej, co poteguje jego decyzja nie zabrania do Paryza zadnego wybitnego republikanina. Mawiaja, ze chce "zagarnac caly show".

Mamy mniej wiecej wyobrazenie jak przebiega konferencja. Jaka sympatia cieszy sie Wilson wsrod Europejczykow i jakie idee forsuje w pracach konferencji. Byl przewodniczacym Komisji ds. opracowania statutu Ligi. Wsrod owocow tej Komisji znajdziemy X artykul tego statutu, nazwany przez Wilsona "sercem Ligi". Zobowiazywal panstwa czlonkowskie do konsultacji w sprawie militarnych i ekonomicznych sankcji przeciw agresorom. Uzycie broni byloby ostatecznym (i improwizowanym) srodkiem. Pisze to wszystko, abysmy mieli wyobrazenie jakie koncepcje Wilson wnosil do polityki swiatowej, jakie przyswiecaly mu cele, co chcial i jak realizowal. Teraz zajmijmy sie tym, co z tym wkladem "robia" Amerykanie.

14 lutego 1919r. na sesji plenarnej konferencji Wilson przedstawil koncowy projekt Ligi Narodow, po czym nastepnego dnia pojechal na miesiac do kraju, by zajac sie sprawami codziennymi i tamtejszymi. Podczas jego nieobecnosci ksztaltuje sie Kongres, na co Wilson nie ma wplywu w mysl zasady: "nieobecni nie maja glosu". Wiele na tym traci. Republikanie obsadzaja najwazniejsze stanowiska, w tym przewodniczacego senackiej Komisji Spraw Zagranicznych. Jest nim wybitny republikanin Henry Cabot Lodge. Na krotko przed powrotem prezydenta do Paryza oswiadcza, ze pakt jest nie do przyjecia "w proponowanej obecnie formie". Pod jego oswiadczniem podpisalo sie 39 republikanskich senatorow lub senatorow-elektow, az nadto, by uniemozliwic ratyfikacje. Wilson jednak nie traci nadziei, stojac na stanowisku, ze kiedy traktat wroci do Stanow, dzentelmeni przekonaja sie, ze pakt jest w nim zawarty i nie da sie oddzielic jednego od drugiego. Traktat oczywiscie dotyczy LN, pakt ustalen pokojowych.

Wilson jednak postepuje dosc przezornie i po powrocie do Francji forsuje poprawki do traktatu. Sa to m.in. zapisy o tym, ze kazde panstwo czlonkowskie moze wystapic z Ligi z dwumiesiecznym wypowiedzeniem, od nikogo nie mozna wymagac przyjecia mandatu do administrowania bylymi posiadlosciami wroga bedacymi aktualnie pod nadzorem Ligi, sprawy wewnetrzne pozostaja poza jurysdykcja LIgi, a regionalne porozumienia, jak doktryna Monroego, pozostaja nie naruszone.

8 VII 1919r. Wilson wraca do kraju, przywozac traktat wersalski. Wzywa Senat do zaakceptowania tego "owocu ogromnej pracy". 1/3 legislatur stanowych oraz 33 z 48 gubernatorow opowiedzialo sie za Liga Narodow. Watpliwoscie ma jednak nadal Lodge. Stal on na stanowisku, ze polityke zagraniczna nalezy budowac od dolu, opierajac sie na tym, co spoleczenstwo jest w stanie wytrzymac, a nie narzucac od gory. Nie byl zdecydowanym przeciwnikiem wycofania USA z polityki swiatowej. Zywil jednak olbrzymia niechec do Wilsona. Chcial wykorzystac prady, ktore juz ozywialy opozycje wobec traktatu. Nalezaly do nich: niezadowolenie Amerykanow pochodzenia niemieckiego, irlandzkiego i wloskiego, rozczarowanie liberalow z powodu kompromisow, na jakie poszedl Wilson w kwestii reparacji i terytoriw, zamieszanie zwiazane z demobilizacja i wynikajace stad problemy wewnetrzne, odrodzenie izolacjonizmu. Bliski przyjaciel Lodge'a, Theodor Roosevelt, ktory byl dosc popularny, wyrazal sie niepochlebnie o LN, twierdzac, ze nie ma za grosz zaufania do kogos, kto troszczy sie o interesy innych panstw tak samo, jak o interes wlasnego. W senacie wyksztalcicla sie grupa tzw. "nieprzejednanych" zlozona z 14 republikanow i 2 demokratow, kotra zdecydowanie opowiadala sie przeciw przystapieniu USA do LN na jakichkolwiek warunkach. Sam Lodge byl raczej ;zastrzezeniowcem". Polaczyl ich wspolny cel obalenia tych warunkow traktatu. Lodge przyjal taktyke obstrukcji. Zaaranzowal odczyniate calego tekstu traktatu itp. W efekcie Senat 20 III 1920r. odrzucil wniosek o ratyfikacje. Nie pomogla nawet, ofiarna kampania Wilsona, ktory zdecydowal sie jezdzic po kraju i przekonywac o koncepcji LN. W ciagu 22 dni przebyl 8000 mil. Cialo odmowilo posluszenstwa. 2 X 1919r. Wilson mial powazny wylew. Przez ponad 7 miesiecy nie spotkal sie ze swoim gabinetem. Pozostal kaleka do konca zycia. Nie stracil jednak zawcietosci i do ostatnich chwil nie chcial pojsc na kompromis. W Senacie, po wielu przetasowaniach traktat upadl. USA pozostawaly wiec w stanie wojny, az do 1921 roku, kiedy to rezolucja kongresu zakonczyla stan wojny z Niemcami i Austro-Wegrami. Traktaty pokojowe z NIemcami, Austria i Wegrami ratyfikowano 18 X 1921r., ale prezydentem byl juz wtedy Warren Gamaliel Harding.

Wygral on wybory w XI 1920r. Sa to wybory szczegolne. Pierwszy raz do urn poszly kobiety, demokracja stracila troche na popularnosci, a wiele spraw bylo komentowanych przez pryzmat prohibicji, ktora zaczela obowiazywac wlasnie w tym roku. Prezydentura Harding'a nie jest postrzegana jako najlepsza. Czas ten kojarzony jest z takimi wydarzeniami jak skandale, malwersacje, nielegalny handel alkoholem, malwersacje, niejasne gospodarowanie pieniedzmi z budzetu panstwa. Odradzaja sie takze tendencje nacjonalistyczne i reakcyjne. Ograniczono naplyw imigrantow, odmowiono zniesienia segregacji rasowej, aktywuje sie Ku-Klux-Klan. W tym samym czasie USA korzystaja z wszystkich pomyslnych postanowien traktatu wersalskiego bez nominalnego udzialu w LN. Wyrazem tego jest chocby konferencja waszyngtonska miedzy XI 1921r. a II 1922r. Uczestnicza w niej USA, Wlk. Brytania, Chiny, Japonia, Francja, Wlochy, Holandia, Belgia, Portugalia. Zostaje zwolana w sprawie uregulowania sytuacji na Dalekim Wschodzie i Oceanie Spokojnym, gdzie scieraja sie interesy Amerykanow z japonskimi i chinskim. Celem konferencji mialy byc ustelenia w sprawie ograniczenie zbrojen morskich. Podpisano 9 ukladow, wsrod nich TRAKTAT WASZYNGTONSKI Ustalil limity tonazu i proporcje flot wojennych USA, Wielkiej Brytanii, Japonii, Francji i Wlochm w proporcjach: 5:5:3:1,75:1,75.(ta sama kolejnosc). Co wazne, uznano suwerennosc Chin, a takze polityke "otwartych drzwi" tj. jednakowych praw ekspansji gospodarczej, przy zapewnieniu niezawislosci i nienaruszalnosci terytorium Chin. Pod ukladem tym podpisalo sie dziewiec' panstw, oprócz wymienionej wyzej piatki, takze Chiny, Belgia, Holandia, i Portugalia.

Inne uklady dotyczyly spraw zwiazanych z sytuacja na Oceanie Spokojnym. Mocarstwa majace tam posiadlosci udzielily sobie dla nich wzajemnej gwarancji i przyobiecaly sobie konsultacje w razie ich zagrozenia przez jakies inne panstwo. W art. XIX traktatu waszyngtonskiego USA, Wielka Brytania i Japonia uznaly status quo czesci swoich baz na Pacyfiku i zobowiazaly sie nie rozbudowywac na nich fortyfikacji.

Z wyników konferencji waszyngtonskiej najbardziej niezadowolona byla Japonia. Nastroje te wzmogly sie po objeciu tronu przez cesarza Hirohito, po smierci dotychczasowego cesarza Yoshihito w 1926 r. Silny rozwój przemyslu japonskiego umozliwial intensywna rozbudowe armii, a zwlaszcza floty wojennej. To ostatnie wkrótce zaczelo budzic niezadowolenie w Waszyngtonie i Londynie.

Zatem, jak widzimy, USA uczestnicza aktywnie w spolecznosci miedzynarodowej, na pewno w aspekcie politycznym. Jednoczesnie wiele sie dzieje na wewnetrznym podworku. Po latach 1919-1921, kryzysie ekonomicznych okreslanym jako "Czerwona Panika", nastepuje bardzo dobra koniunktura gospodarcza. Gospodarka dynamicznie sie rozwija, az do roku 1929. Umacniaja sie wtedy tendencje liberalne, wzrastaja niewyczerpane mozliwosci kapitalowe USA. Powstaja wielkie zaklady produkcji seryjnej i tasmowej. Rozpoczyna sie walka o zrodla ropy nafotej, ktora zaczyna nabierac coraz wiekszej wagi politycznej i ekonomicznej. Rozwija sie budownictwo mieszkaniowe. Spotykamy pierwsze "drapacze chmur"; osiedla mieszkaniowe. Wzmaga sie motoryzacja. Jednoczesnie zwieksza sie rola biurokracji, doskonali sie administracja panstwowa. W ogole rola panstwa w gospodarce zaczyna rosnac. Pamietajmy, ze choc dla nas takie sprawy sa oczywiste, dla tamtych pokolen byly kompletnie nowe! Wiele spoleczenstw zachwyca sie Ameryka, czerpie z niej,a same Stany (troche na ksztalt dzisiejszy, choc na pewno w mniejszej skali) maja wplyw mentalny, ekonomiczny, a nie formalno-polityczny. To od Amerykanow Europejczycy zapozyczaja masowe rozgrywki sportowe, kino itp. Choc Amerykanie nie widza przeszkod w eksporcie ich kapitalu do Europy (nie tylko przez inwestycje, ale rowniez przez pozyczki) to bardziej niechetnie patrza na udzial owych spoleczenstw u samego zrodla tych przemian. Na mysli mam polityke imigracyjna. Natrafilem na ciekawe i punktowe acz krotkie, opracowanie tematu naszych krakowskich kolegow z amerykanistyki, oto ono:

Ograniczenie imigracji (1921-1924):

1921 - Wielki sukces ruchu - wprowadzony system kwotowy (3% liczby imigrantów danego kraju ze spisu 1910 moze przyjechac rocznie do USA. Nie dotyczy to mieszkanców Azji (z wyjatkiem Japonii), Kanady i Meksyku. Rezultat - imigracja zmniejszona o 500 tys. rocznie.

1924 - Akt Johnsona i Reed'a obniza kwote do 2%, na podstawie spisu z 1890 (bo to zwieksza dopuszczalna ilosc preferowanych przez USA imigrantów z Europy Pólnocnej i Zachodniej, tzw. Starej Imigracji).

W 1923 r. umiera prezydent Harding. Republikanie nie zmieniaja jednak warty i prezydentem zosaje ich kandydat: Calvin Coolidge. Bedzie nim az do 1929r, kiedy zmieni go, takze republikanin Herbert Clark Hoover.

Ten czas dobrej koniunktury, o ktorej pisalem to czas mocarstwowej pozycji USA. USA zjednaja sie w randze z Wlk. Brytania (czego najlepszym wyrazem jest konferencja waszyngtonska). Ze Stanami licza sie wszystkie panstwa i narody. Amerykanie, juz wtedy staja w pierwszym szeregu walczycych z komunizmem i socjalizmem, izoluje ZSRR na arenie miedzynarodowej. Maja wplyw na polityke calego swiata.

A wszystko to przy jednoczesnym gloszeniu hasel izolacjonizmu i nieinterwencji w sprawy kontynentalne. Jak sami, po faktach, mozecie zauwazyc; faktycznie bylo troche inaczej. Nalezy jednak odroznic "dyplomacje dolarowa", a wiec umacnianie wplywow "oddolnie", poprzez kapital i rozwiazania techniczno-kulturowo-gospodarcze, czemu sprzyjala swiatowa sytuacja, od bezposredniego wplywu i nominalnych stanowisk w strukturach politycznych. Uwazam, ze na egzaminie trzebaby to zaznaczyc. Przypomnijcie sobie, co mowic Lodge (republikanin, przeciwnik Wilsona) na poczatku omawianego okresu. Nie byl on stanowczym przecinikiem angazowania sie USA w polityke swiatowa, mowil przeciez o "ruchach oddolnych". Nie zgadzal sie tylko z Wilsonem cd. angazowania USA w LN w ksztalcie o jakim mowil Wilson, a wiec ksztalcie typowo nominalnym, oficjalnym, strukturalnym. Przeciez wladze w omawianym okresie sprawuja wlasnie republikanie!:)

W III 1929 r. wybrany zostaje wlasnie Hoover. POlityk o duzym doswiadczeniu i zdolnosciach. USA wyprzedzily juz inne kraje w rozwoju techniki i orgaznizacji (takze wojennej). Ingeruja nie tylko w sprawy daleko-wschodnie czy europejskie, ale rowniez Ameryki Lacinskiej, ktora jest dla nich naturalna strefa wplywow. Normalizuje sie stosunki z Meksykiem, znosi okupacje Rep. Dominikanskiej. Nie zapomnijmy, ze USA takze w tamta strone kieruja swoja polityke. Hoover rzadzi do roku 1933. W tym czasie cykl koniunkturalny wejdzie w faze regresji (pozdrowienia dla dr Makuch:). USA beda musialy zmiezyc sie z takimi problemami jak nadprodukcja i inne. Spoleczenstwo wybierze jako tego, ktory ma te problemy rozwiazac demokrate: Roosvelta, czlowieka ktory pokieruje narodem az do zakonczenia II wojny swiatowej. Wielki i kryzys i New Deal Roosvelta nie leza juz, tak mi sie wydaje, w gestii tego zagadnienia, choc serdecznie radze przynajmniej minimum o tym poczytac. Zawsze wtedy odpowiedz jakas "pelniejsza":) I jeszcze kilka wydarzen, ktore zasluguja na osobna wzmianke:

Pakt paryski, znany równiez. jako Pakt Brianda-Kellogga, by? mie;dzynarodowym traktatem ustanawiaja;cym wyrzeczenie sie; wojny jako instrumentu polityki narodowej. Zosta? on zaproponowany w 1927 r. przez Aristide Brianda, ministra spraw zagranicznych Francji, jako traktat mie;dzy Stanami Zjednoczonymi i Francja;, zakazuja;cy prowadzenia wojny mie;dzy tymi krajami. Frank Billings Kellogg, sekretarz stanu USA, odpowiedzia? propozycja; zawarcia powszechnego paktu przeciwko wojnie.Pakt zawiera? bezwzgle;dny zakaz wojny agresywnej mie;dzy kontrahentami, zezwala? jednak na prowadzenie wojny obronnej. Po negocjacjach zosta? on podpisany w Paryz.u 27 sierpnia 1928 r. przez 11 krajów: Australia, Kanada, Czechos?owacja, Niemcy, Indie, Wolne Pan'stwo Irlandzkie, W?ochy, Nowa; Zelandie;, Afryke; Po?udniowa;. Wielka; Brytanie; i Stany Zjednoczone. Wsparcia udzieli?y cztery dalsze kraje - Polska, Belgia i Francja (w marcu) i Japonia (w kwietniu). Wejs'cie Paktu w z.ycie zosta?o proklamowane na 24 lipca 1929. Ostatecznie Pakt podpisa?y 63 kraje. Poniewaz. Pakt Brianda-Kelloga zosta? zawarty poza Liga; Narodów, nie zosta? uniewaz.niony wraz z jej zniknie;ciem. Formalnie w dalszym cia;gu jest wia;z.a;cym aktem prawa mie;dzynarodowego.

1928 - V Miedzynarodowa Komisja Amerykanska; skrytykwala interwencje USA w Nikaragui, potepila interwencje w sprawy wewnetrzne jakiegokolwiek panstwa, uchwalila rezolucje potepiajaca wojne.

14. USTANOWIENIE III RZESZY- PRZEDSTAW PROCES BUDOWY NOWEGO PAŃSTWA.

Po przejęciu władzy przez Hitlera przeprowadzona zostaje bardzo szybka przebudowa funkcjonowania państwa. Rozpoczęto od niszczenia opozycji. W tym celu uruchomiono potężną machinę NSDAP, która od tego czas zaczęła działać na rzecz i w imieniu państwa. Hitler uważał, że samo zastraszenie to za mało, dlatego by zyskać pewność, że jego pozycja jest niezagrożona postanowił działać z pomocą terroru. W nocy z 27 na 28 lutego wybuchł pożar w siedzibie Reichstagu. Policja ujęła niejakiego Marinusa van der Lubbe. Był to 22-letni młodzieniec z pochodzenia Holender, który niewiele wcześniej przybył do Berlina. „Van der Lubbe był przez pewien czas członkiem Związku Młodzieży Komunistycznej w Leydzie, ale został wcześniej usunięty. Nie przeszkodziło to bynajmniej ogłoszeniu go komunistą i oskarżeniu komunistów niemieckich, że w ten sposób miał być dany sygnał do rewolucji” . Nie ma, co do tego wątpliwości, że była to tylko prowokacja mająca na celu uderzenie w niemiecką partię komunistyczną. Jak pisze Richard O`Neill „Pożar Reichstagu 27 lutego 1933 roku podziałał jak dolanie „oliwy do ognia”. Marinus van der Lubbe, sądzony, a następnie skazany za podłożenie ognia pod budynkiem, miał odwrócić uwagę od rzeczywistych podpalaczy- dobranych i zaprzysiężonych bojówkarzy SA” . Wydarzenie to bardzo szybko wykorzystał rząd Rzeszy wydając w dniu 28 lutego dwa rozporządzenia. Pierwsze o „ochronie narodu i państwa” oraz drugie pełniące funkcję swoistego uzupełnienia poprzedniego o „zdradzie narodu niemieckiego i przygotowaniu zdrady głównej” . W niedługim czasie aresztowanych zostało około 4 tysięcy działaczy komunistycznych w tym wielu posłów. Jak pisze Janusz Piekałkiewicz:”… wolność i nietykalność osobista, nienaruszalność domostwa i tajemnicy korespondencji, a ponadto swoboda wypowiedzi, zgromadzeń i zrzeszeń oraz poszanowanie prawa własności tracą tymczasowo moc; zarazem ogłoszony zostaje prawno-konstytucyjny stan wyjątkowy, który kończy się dopiero w maju 1945 roku wraz z załamaniem się Trzeciej Rzeszy” . Uderzenie na partie komunistyczną w przeddzień wyborów przyniosło hitlerowcom spodziewane profity. W czasie głosowania otrzymali oni 17.277.000 głosów . Hitler wiedział jednak, że jeszcze nie może działać totalnie poza prawem. Mimo wszystko jego NSDAP nie zdobyła większości potrzebnej do zmiany konstytucji. Potrzebował głosów partii Centrum. Nieprzypadkowo w swym oświadczeniu rządowym z dnia 1 lutego a później w expose kanclerza w dniu otwarcia sesji Hitler tak często podkreślał gwarancję ze strony państwa dla wszystkich chrześcijańskich związków wyznaniowych. Ostatecznie Centrum poparło tezę rządu Hitlera o „zjednoczeniu narodu”. Przywódca Centrum prałat Ludwik Kaas wierzył, że autorytet Hindenburga może zapobiec zbyt radykalnym poczynaniom Hitlera. 21 marca dochodzi do obrad ostatniego z „weimarskich” wyborów parlamentu Rzeszy. Zanim jednak przystąpił on do obradowania w życie weszły już trzy rozporządzenia prezydenckie: „o zwalczaniu podziemnej działalności przeciw rządowi narodowego odrodzenia”,” o powołaniu sądów specjalnych” oraz o amnestii za „czyny przestępcze popełnione w związku z rewolucją narodową”. Parlament przyjął to do wiadomości i uznał ciężkie kary za czyny popełnione przez przeciwników politycznych jednocześnie zwalniając od odpowiedzialność karnej katów. Hitler za wszelką cenę dążył do tego, aby w ogóle wykluczyć parlament z procesu tworzenia prawa. Już dwa dni później odbyło się pierwsze czytanie projektu ustawy o pełnomocnictwach. Reichstag naniósł niewielkie zmiany redakcyjne i przystąpił do głosowania, którego wynik mógł być tylko jeden. „Większością głosów 441 przeciw 94 głosom posłów socjaldemokratycznych, a więc dzięki poparciu wszystkich pozostałych grup parlamentarnych parlament uchwalił ustawę nazwaną pompatycznie „ustawą o usunięciu zagrożenia narodu i państwa”, nazywaną jednak częściej „ustawą o pełnomocnictwach” . Co to była za ustawa? Był to akt prawny składający się z pięciu dosyć luźno powiązanych artykułów. Pierwszy artykuł o tym, iż rząd Rzeszy może uchwalić prawa powszechnie obowiązujące bez żadnych ograniczeń rzeczowych, które mogą być sprzeczne z konstytucją (art.2). z tego prawa mógł skorzystać tylko rząd, o czym mówił artykuł 5. Pełnomocnictwa te zostały przyjęte na 4 lata, czyli do 1 kwietnia 1937 roku. Był to ostateczny akt zdobycia władzy przez Adolfa Hitlera. W wyniku takich działań dochodzi do swojego rodzaju paradoksu władzy. Otóż na podstawie artykułu 53 konstytucji głowa państwa, czyli prezydent (Hindenburg) mógł w każdej chwili odwołać kanclerza, jednak kanclerz korzystając z nadanych mu praw mógł zmienić każdy przepis konstytucji. „ Dla historyka jest to tylko kwestia do akademickiego sportu. Hitler nie miał żadnej racji występowania przeciw Hindenburgowi, a odwrotnie, potrzebował jeszcze jego moralnego autorytetu, zwłaszcza wobec generalicji, aby pozyskać dalsze jej poparcie” .Kolejną przeszkodą, jaka stała na drodze jedności narodowej, jaką głosił Hitler był niemiecki federalizm. Fuhrer był zdecydowanym przeciwnikiem tego typu systemu. Dowodem na to jest poświecony tej problematyce oddzielny rozdział w Mein Kampf. Pisał: ”Ponieważ dla nas państwo nie jest tylko formą, ale istotą jego jest treść, narodowość, naród, jest rzeczą oczywistą, że jego suwerennym interesom muszą być podporządkowane wszystkie inne” . Działania mające na celu ujednolicenie państwa rozpoczęły się od uchwalenia ustawy z dnia 31 marca 1933 roku. Na mocy wspomnianego aktu prawnego rozwiązano wszystkie parlamenty krajowe z wyjątkiem Landtagu pruskiego. W ich miejsce powołani zostali nowi kandydaci, którzy wybrani zostali „kierując się kryterium repartycji głosów oddanych w wyborach do Reichstagu z 5 marca 1933 roku” . Kolejna ustawa mająca na celu ujednolicenie kraju wydano tydzień później. Wprowadzała ona we wszystkich krajach niemieckich z wyjątkiem Prus urząd namiestnika Rzeszy. Byli oni powoływani przez prezydenta na wniosek kanclerza. „ Zadaniem namiestników Rzeszy, sprecyzowanym wyraźnie w ustawie była troska o prowadzenie (w krajach niemieckich) polityki wytyczonej przez kanclerza” . Kadencja namiestnika miała trwać 4 lata. Następnym krokiem była tak zwana ustawa o „przebudowie Rzeszy” z 30 stycznia 1934 roku. Tymczasem 14 października sfinalizowany zostaje kolejny krok na drodze do zniesienia federalizmu niemieckiego. Owego dnia rozwiązany został Reichstag a wraz z nim wszystkie parlamenty krajowe. Było to działanie łamiące postanowienia pierwszej ustawy „ujednolicającej”. Kolejne wybory wyznaczone zostały na dzień 12 listopada wraz z referendum ludowym. W referendum ludność miała się ustosunkować do polityki wewnętrznej i zagranicznej prowadzonej przez Hitlera. Wybory do krajowych parlamentów nie zostały rozpisane. „Przy frekwencji wyborczej wynoszącej 95,2% jedyna lista NSDAP zdobyła 39,639 tysięcy głosów, czyli 92,2%. W głosowaniu powszechnym przy frekwencji 96,3% oddano 40.632.628 głosów „tak” i 2.101.191 głosów „nie” . Był to kolejny triumf polityczny Adolfa Hitlera. W nowo wybranym Reichstagu zasiadało 639 posłów NSDAP i 22 „gości” . To właśnie na drugim posiedzeniu tego parlamentu została uchwalona wspomniana przeze mnie wcześniej ustawa o „przebudowie Rzeszy”. Ustawa ta podobnie jak poprzednie tego typu akty miała charakter bardzo lakoniczny. Składała się tylko z 6 artykułów. Był to ostateczny zamach na niemieckie kraje związkowe, celem, którego było doprowadzenie do skrajnego scentralizowania władzy. Jeszcze większe znaczenie dla centralizacji aparatu administracyjnego miało rozporządzenie o zależności służbowej nadprezydentów prowincji w Prusach. Jednym słowem stali się oni stałymi przedstawicielami Rzeszy w prowincjach. Stali się osobami ponad uprawnieniami zwierzchnika administracji, jakim był minister spraw wewnętrznych Prus. Na drodze Hitlera do dyktatorskiej władzy pozostał już tylko mało znaczący krok. Chodziło o urząd prezydenta, który sprawowany był przez człowieka stanowiącego symbol dla wielu Niemców a mianowicie Hindenburga. Na szczęście dla Hitlera można powiedzieć, że problem sam się rozwiązał. Dnia 2 sierpnia 1934 roku Hindenburg zmarł pozostawiając testament polityczny. W owym piśmie ustanawia on Hitlera swym następcą. Mając w ręku tak mocny argument rząd Rzeszy w przeddzień śmierci prezydenta, gdy jego stan był już beznadziejny uchwalił ustawę o połączeniu w jedno urzędu prezydenta i kanclerza Rzeszy. Hitler posłużył się swego rodzaju grą słów. 2 sierpnia 1934 roku wydał „zarządzenie wykonawcze adresowane do ministra spraw wewnętrznych Fricka. W pierwszym punkcie Hitler zniósł tytuł rezydenta jako rzekomo „związany na zawsze z osobą zmarłego”, nakazując tytułować się „wodzem i kanclerzem Rzeszy” . W drugim punkcie wspomnianego zarządzenia Hitler domagał się potwierdzenia ustawy o głowie państwa przez plebiscyt powszechny w trybie ustawy z 14 lipca 1934 roku. Plebiscyt odbył się zaraz po dostarczeniu opinii publicznej testamentu Hindenburga. W głosowaniu przygniatająco przewagą głosów wygrali popierający ową ustawę. Tym samym Hitler skupił w swoim ręku uprawnienia władzy centralnej. Akcja ujednolicania była prowadzona również na innych płaszczyznach. Jak pisze Richard Grunberg w swojej książce „Historia społeczna Trzeciej Rzeszy” tzw. ujednolicenie osiągano „po części przymusem, po części zaś tresurą tych , którzy byli jeszcze w uczelniach” . Wszyscy praktykujący prawnicy zrzeszeni zostali w jednym związku. Sąd honorowy dysponował nadzwyczaj skutecznymi sankcjami dyscyplinarnymi. „ Członkowie związku nie stosujący pozdrowienia Heil Hitler otrzymywali surowe nagany, a ci, którzy uchylali się od wyborów do Reichstagu i innych oficjalnych plebiscytów, mogli być nawet wykluczeni z izby adwokackiej” .

W zagadnieniu 14 znajduje się też omówienie zagadnienia 13. Moi zdaniem oba zagadnienia się pokrywają.

15. ROK 1938 W POLITYCE MIĘDZYNARODOWEJ

Austria:

pod koniec stycznia 1938r. policja austriacka uzyskała dowody na istnienie spisku nazistowskiego w celu zamordowania ambasadora niemieckiego von Papena. Zamach na niego miał spowodować takie represje, iż interwencja Niemiec stałaby się konieczna. Papen nakłonił kanclerza austriackiego Schuschingga do złożenia Hitlerowi wizyty w Obersalzbergu w Bawarii. Spotkanie odbyło się 2.02 Hitler dał Austriakowi kilka godzin czasu na zaakceptowanie porozumienia, w myśl którego naziści mieli wejść do rządu, a jeden z nich by objął stanowisko ministra spraw wewnętrznych. Schuschingg podpisał protokół z rozmów i otrzymał trzy dni czasu na doręczenie już podpisanego układu.

Deklaracja Schuschnigga z 9.03 o ogłoszeniu plebiscytu w sprawie „wolnej, niemieckiej, niezależnej, społecznej, chrześcijańskiej i zjednoczonej Austrii" (pytanie: czy jesteś za wolną....), wraz z podniesieniem wieku głosujących do lat 24, co wykluczało wielu sympatyków nazizmu, sprowokowały Hitlera do podjęcia natychmiastowej akcji. Nakazał armii poczynić przygotowania do inwazji.

(c) Seyss - Inąuartowi nazistowskiemu ministrowi spraw wewnętrznych Austrii, zalecono podanie się do dymisji w przypadku, gdyby Schuschnigg nie odwołał plebiscytu. Gdy kanclerz ugiął się pod tą presją polecono Seyss - Inąuartowi, by zażądał dymisji Schuschnigga i sam mianował siebie kanclerzem. Schuschnigg zwrócił się o pomoc do Anglii i Francji, lecz gdy ta nie nadeszła, zrezygnował ze

swego urzędu. Prezydent Miklas odmówił mianowania Seyss - Inquarta na jego miejsce i 14.03 Htler nakazał inwazję Austrii. Tej samej nocy Mklas skapitulował, lecz było już za późno, aby powstrzymać inwazję. Goering dostarczył do niej pretekstu, dyktując list w imieniu Seyss - Inąuarta, w którym ten zwracał się

pomoc do rządu niemieckiego. Rząd niemiecki otrzymał tymczasem informację, że ani

Anglia, ani Włochy, ani Francja nie wystąpią w obronie Austrii.

Schuschnigg, który pozostawał na swym urzędzie jako kanclerz przejściowy, przemówił do

narodu 11.03 ogłaszając, że armia nie będzie stawiała oporu, a Austria ustępuje wobec

przemocy. Ta rozpoczęta rankiem 11.03 inwazja była bezkrwawa. Austriacy entuzjastycznie

powitały wojska niemieckie, a 15.03 Hitler powrócił w tryumfie do Wiednia. Hitler

postanowił zredukować Austrię do roli prowincji Rzeszy. Znikła nawet jej nazwa, którą zastąpiło

określenie „Ostmark". W kolejnym plebiscycie 99% głosujących poparło zemstę Hitlera na

własnym kraju.

(f)Anschluss Austrii sprawił, że Czechosłowacja stała się nią niezwykle podatna na presje

gospodarcze Niemiec, jak również na ich atak z niebezpiecznie odsłoniętej południowej flanki.

(g) Największym zagrożeniem było 3,25 min Niemców sudeckich, którzy mogli skorzystać z okazji, by obalić istniejący porządek. Propaganda nazistowska podsycała niezadowolenie ze stanu gospodarczego oraz poczucie wyższości kulturowej Niemców w Czechosłowacji, a od 1935r. Partia Niemców Sudeckich Konrada Heinleina była szczodrze finansowana przez Berlin. 28.03.1938r. Hitler przyjął Heinleina i nakazał mu wysuwania dalszych żądań, które byłyby nie do przyjęcia dla rządu czeskiego. Hitler zapewniał go, że ma do niego zaufanie jako do przyszłego namiestnika Rzeszy. Rząd czeski, który właśnie rozpoczął nową rundę rokowań z Niemcami sudeckimi, opierał się na dwóch przesłankach. Pierwszą z nich było przypuszczenie, że Niemcy sudeccy rzeczywiście pragną rozwiązania swoich problemów, a drugim przekonanie, że Francja i Anglia staną przy boku Czechosłowacji w przypadku kryzysu.

Wszystkie zapewnienia, jakich Chamberlain mógł udzielić Czechom, jak przemówienie premiera w Izbie Gmin 24.03, obwarowano takimi warunkami, iż traciły wartość. Chamberlain oświadczył, że Anglicy nie mogą nic uczynić dla ocalenia Czechosłowacji. Wobec tego należało nakłonić rząd czeski do ustępstw wobec Niemiec.

Drugi rząd Leona Blauma zdawał się być skłonny honorować zobowiązania Francji wobec Czechosłowacji i zachęcać Anglię do utrzymywania sztywnej postawy wobec Niemiec, lecz nie uzyskał poparcia kół wojskowych i wkrótce ustąpił. Następca Bluma, Daladier, nie miał zamiaru bronić Czechosłowacji, a jego minister spraw zagranicznych Bonnet zaczął poszukiwać sposobu wyplątania się ze zobowiązań traktatowych z 1925r. Daladier miał dwa cele: po pierwsze - nie chciał, aby wyłącznie jego obwiniano za los Czechosłowacji, po drugie - pragnął zyskać silne poparcie Anglii dla swego stanowiska w tej sprawie.

Czechosłowacja mogła także oczekiwać pomocy ze strony Związku Radzieckiego. Traktat z 1935r. między tymi państwami zobowiązywał Związek Radziecki do pospieszenia z pomocą Czechosłowacji jednak tylko wtedy gdy Francuzi uczynią pierwszy krok. Ponieważ ani Polska, ani Rumunia nie tolerowały obecności wojsk radzieckich na swoim terytorium, Rosjanie nie byliby w stanie przyjść jej z bezpieczną pomocą. Rząd angielski był przerażony perspektywą zaangażowania się Związku Radzieckiego w Czechosłowacji.

Tak więc Hitler miał wszelkie powody, aby przypuszczać, że Francja i Anglia nie wystąpią w obronie Czechosłowacji. Podczas swej kwietniowej wizyty w Rzymie uzyskał zapewnienie Mussoliniego o jego pełnym poparciu.

19.05 nastąpiły prowokacyjne ruchy wojsk niemieckich wzdłuż granicy z Czechosłowacją. Nazajutrz ogłoszono mobilizację w obozie ataku ze strony Niemiec. Bonnet przestraszył Niemcy, że Francja pospieszy Czechosłowacji z maksymalną pomocą. Anglicy ostrzegli Niemców, że nie będą sobie mogli pozwolić na stanie z boku. Hitler zarządził rozpoczęcie programu rozbudowy floty, znanego pod nazwą „planu Z". Dalsze poprawki, wprowadzone do planu „Grun" 30.05, wyrażały „niezmienną intencję Hitlera zmiażdżenia Czechosłowacji z bliskiej przyszłości na drodze wojny".

Tymczasem rząd francuski pod stałym naciskiem Londynu rozpoczął pośpieszny odwrót, przestrzegając Czechosłowację przed dalszą mobilizacją i oświadczając Anglikom, iż być może nie będzie w stanie dotrzymać postanowień traktatu. Daladier oświadczył ambasadorowi niemieckiemu, iż jest niezadowolony z traktatu z Czechami, a później dał mu do zrozumienia, że Francja nie zamierza go honorować. Anglia nie zaryzykuje życia jednego żołnierza w obronie tak nierozsądnego kraju.

W lecie 1938r. narastało napięcie między Niemcami a Czechami na tle Sudetów. Anglicy doszli do wniosku, ze tylko bezstronny mediator potrafi zażegnać kryzys. Na mediatora wyznaczono lorda Runcimanna (przywódca liberałów, były prezes Board of Trade). Prezydent Benesz nie był zadowolony z tego wyboru. Runciemann wybrał się do Czechosłowacji pod koniec lipca. Po powrocie do Anglii oświadczył, że nie widzi rozwiązania dla kryzysu czeskiego, lecz w cztery dni później przedstawił szczegółowy raport, w którym popierał deklarację Chamberlaina, złożoną Hitlerowi, iż Sudety winny zostać zwrócone Rzeszy.

Na początku września 1938r. Basil Newton, angielski ambasador w Pradze, oświadczył Beneszowi, że jego rząd popiera żądania Heinleira utworzenia osobnego parlamentu dla Niemców sudeckich. „The Time" wezwał do przyznania Sudetom prawa do samostanowienia. W cztery dni po otrzymaniu noty ambasadora Benesza oświadczył, że dostosuje się do żądań Niemców sudeckich. 15.09 Heinlein poleciał do Niemiec i ponurymi opowieściami o brutalnych represjach władz wobec Niemców sudeckich i obwieścił, że rejon ten nigdy nie należał do Czech i że życzeniem jego zwolenników był powrót Sudetów do Rzeszy. Chamberlain zareagował na to wydarzenie, informując Berlin, że pragnie przedyskutować problem Czechosłowacji osobiście z Hitlerem. Chamberlain złożył 15.09 wizytę Hitlerowi w.Berghofie. Hitler zgodził się chwilowo nie stosować siły, lecz nie złożył żadnego zobowiązania co do zmiany daty. 30.09 jako ostateczny termin rozwiązania wojskowego. Chamberlain nie miał większych trudności w przekonaniu innych członków rządu co do konieczności przyjęcia żądań niemieckich odnośnie aneksji Sudetów. 15.09 Daladier i Bonnet przybyli do Londynu, gdzie przywołano ich do porządku. Daladier wyraził obawę, iż rzeczywistym celem Hitlera jest zniszczenie Czechosłowacji oraz wojna zaborcza na wschodzie, i zwrócił się do Anglików, aby się przyłączyli do udzielenia gwarancji kadłubowej Czechosłowacji. Rząd brytyjski zgodził się stanąć u boku osłabionego kraju.

19.09 rządy Anglii i Francji poinformowały Benesza, że powinien zrezygnować z tych części terytorium sudeckiego, gdzie Niemcy znajdowali się w większości. Benesz odrzucił tę notę. Ambasadorzy Anglii i Francji omówili sytuację z premierem czeskim. Poinformowano Benesza, że nie może liczyć na poparcie Anglii i Francji. 21.09 Benesz zmienił zdanie i ustąpił pod presją. Nazajutrz rząd Hodży podał się do dymisji, a jego miejsce zajął rząd ocalenia narodowego pod kierownictwem gen. Syrowego.

22.09 Chamberlain spotkał się znów z Hitlerem w Bad Godesberg, aby usłyszeć, że jego rozwiązanie jest nie do przyjęcia i że terytorium Sudetów będzie musiało zostać zajęte przez armię niemiecką. Na bliżej nie określonych terenach miało się przeprowadzić plebiscyty. Chamberlain zaprotestował. Spotkanie zakończyło się bez żadnych rozstrzygnięć i premier powrócił do Londynu.

Chamberlain był za spełnieniem żądań Hitlera, lecz opinia publiczna nie. Postanowiono wysłać na spotkanie z Hitlerem Sir Horace Wilsona - 26.09. Hitler zaprzysiągł, że zniszczy Czechosłowację. Tego samego wieczora Hitler powtórzył swoje ultimatum do Czechów. Po powrocie do Londynu Wilson zaproponował, aby Czesi natychmiast przystąpili do ewakuacji terenów, na których Niemcy znajdowali się w większości. 27.09 Chamberlain wysłał depeszę do Benesza ostrzegając go, iż Francja i Anglia nie będą mogły uczynić niczego, aby mu pomóc.

28.09 Chamberlain wygłosił kolejne przemówienie w Izbie Gmin, w czasie którego wręczono mu notę Hitlera, w której wyraził zgodę na spotkanie czterech mocarstw w Monachium, zaproponowane przez Mussoliniego na nalegania Chamberlaina.

29.09 - konferencja w Monachium w kwaterze głównej NSDAP w Brunatnym Domu.
Hitler przyjechał do Monachium wraz z Mussolinim, który zaakceptował propozycję
przygotowane dlań przez niemieckiego Ministra Spraw Zagranicznych, miał je następnie przedstawić jako własne, występując w nieprawdopodobnej roli bezstronnego mediatora 30.09 - podpisano układ na mocy którego Niemcy miały rozpocząć zajmowanie terytoriów Sudetów między 1 a 10.10. Następnie do czterech mocarstw miała dołączyć Czechosłowacja celem utworzenia wspólnej komisji, która nadzorowałaby przejmowanie tego obszaru. Po uwzględnieniu roszczeń terytorialnych Węgier i Polski kadłubowe państwo Czechosłowackie uzyskałoby gwarancję wszystkich czterech mocarstw.
Chamberlain podpisał z Hitlerem kolejny układ, w myśl którego obydwa państwa miały nigdy nie rozpoczynać wojny przeciwko sobie i wzajemnie konsultować się w sprawach interesujących obie strony. Benesz zaakceptował układ monachijski, 4.10 podał się do dymisji.

Chamberlain powrócił w tryumfie do Londynu. Powitanie Daladiera było równie

żywiołowe. Taka reakcja publiczna zarówno w Anglii, jak we Francji była spowodowana głównie uczuciem ulgi i powodu zażegnania groźby wojny. Bardzo szybko uczucie ulgi zastąpiło poczucie wstydu, gdy Noc Kryształowa ukazał całą brutalność reżymu nazistowskiego.

Zaraz po Monachium rozpoczął się proces rozczłonkowywania Czechosłowacji. Komisja międzynarodowa uwzględniła w dużym stopniu żądania Niemiec. Polsce i Węgrom przypadły w udziale nie tak małe obszary. Czeskie linie obronne uległy znacznemu osłabieniu. Kraj ten utracił 70% produkcji żelaza i stali, 70% energii elektrycznej oraz 80% produkcji chemicznej. 800 tys. Czechów znalazło się w obrębie obcych państw.

Deklaracja francusko - niemiecka z 6.12.1938r., wzorowana na angielsko - niemieckim porozumieniu z Monachium, była w istocie gestem cichego przyzwolenia na ekspansję Niemiec w kierunku wschodnim. Rząd brytyjski otrzymywał uspokajające noty, z których miało wynikać, iż sprawy potoczą się pomyślnie, jeśli Anglicy okażą więcej zrozumienia Niemcom. Nawet wiadomość o zdymisjonowaniu przez prezydenta rządu Ukrainy Zakarpackiej i Słowacji, wprowadzenia tam stanu wojennego i uwięzienia słowackiego premiera i wice premiera, ks. Tisy i Durcanskiego, a także nie pomniejszyły optymizmu Chamberlaina.

Początek zimnej wojny


Jeszcze w trakcie procesu norymberskiego doszło do pierwszego rozdźwięku pomiędzy stroną radziecką a aliantami zachodnimi, kiedy w zeznaniach hitlerowców pojawiła się sprawa Katynia.
Stanowczy protest Rosjan i bierność przedstawicieli Zachodu spowodowały, że wymordowanie prawie 15 tysięcy polskich oficerów zostało przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze pominięte milczeniem. Pomimo to Józef Stalin rozpoczął na łamach radzieckiej prasy agresywną kampanię przeciwko zachodnim sojusznikom. Podczas jednego z przemówień, jakie wygłosił tuż przed wyborami do Rady Najwyższej ZSRR w lutym 1946 roku, stwierdził, że imperializm jest takim samym wrogiem postępowej części ludzkości, jak faszyzm. Zaniepokojeni tonem wystąpienia przywódcy zachodni postanowili nie zwlekać z wyrażeniem swojej dezaprobaty, zwłaszcza że z terenów zajętych przez Rosjan dochodziły ponure wieści o prześladowaniach dawnych niemarksistowskich działaczy politycznych, inteligencji, księży i wszystkich, którzy w jakikolwiek sposób zagrażali nowej władzy. W marcu 1946 roku w słynnej mowie wygłoszonej w Fulton, w USA, Winston Churchil, podsumowując sytuację polityczną w Europie, po raz pierwszy użył sformułowania „żelazna kurtyna”. Oznaczała ona faktyczny podział Europy na dwa wrogie obozy. Jednocześnie Churchill zaproponował Stanom Zjednoczonym ścisłą współpracę w celu zahamowania ekspansji komunizmu.
We wrześniu tegoż roku wolę współpracy z Wielką Brytanią potwierdził amerykański sekretarz stanu James Byrnes, który jednocześnie zadeklarował pomoc USA w odbudowie gospodarki niemieckiej. Stwierdził ponadto, że wschodnia granica Niemiec na Odrze i Nysie nie może zostać zaakceptowana przez rząd Stanów Zjednoczonych i niedwuznacznie dał do zrozumienia, że jego rząd nie ma nic przeciwko rewizji granicy. W tym samym czasie pojawiły się wyraźnie rozbieżności pomiędzy sędziami wchodzącymi w skład Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze. Radziecki sędzia Iola Nikitczenko zawetował bowiem niektóre, zbyt niskie, jego zdaniem, wyroki i orzeczenia tegoż trybunału.
Do wzrostu napięcia doszło również na Bałkanach. W październiku 1946 roku w Grecji wybuchła komunistyczna rebelia przeciwko legalnej monarchii, popartej przez większość ludności w referendum.
Nad Europą zawisła ponownie groźba konfrontacji.


Podział Niemiec


Najbardziej drażliwą kwestią we wzajemnych stosunkach Związku Radzieckiego i Zachodu była sprawa przyszłości Niemiec.
W myśl porozumień poczdamskich obszar dawnej III Rzeszy, z wyjątkiem Prus Wschodnich i wschodnich prowincji przydzielonych Polsce, został podzielony na cztery strefy okupacyjne: amerykańską, angielską, francuską i radziecką. Podobnie uczyniono z Austrią i Berlinem, który wprawdzie w całości leżał w strefie radzieckiej, jednak także został podzielony na cztery sektory, każdy pod administracją jednego ze zwycięskich mocarstw. Wspólne działania aliantów wobec Niemiec koordynować miała Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec, powołana jako najwyższy organ władzy w tym kraju do czasu ustalenia jego politycznego statusu.
W pierwszym roku istnienia rady współpraca pomiędzy czterema mocarstwami układała się pozornie dobrze.
Rada wydała wiele ustaw regulujących podstawowe kwestie polityczne przyszłego państwa niemieckiego, w tym cztery fundamentalne zasady ustrojowe: denazyfikację, demilitaryzację, demokracyzację i demonopolizację. Pierwsza z nich, przynajmniej teoretycznie, miała zapobiec odrodzeniu się ideologii nazistowskiej. Istnienie partii głoszących poglądy faszystowskie zostało prawnie zakazane, a dawni funkcjonariusze hitlerowscy objęci ściganiem, jeśli popełnili zbrodnie wojenne. Druga miała nie dopuścić do odbudowy potencjału militarnego Niemiec, a trzecia była zapowiedzią wprowadzenia w powojennych Niemczech demokratycznych instytucji władzy.
Czwartą zasadę wymierzono przeciw wielkim monopolom przemysłu niemieckiego, które w znacznej mierze umożliwiły Adolfowi Hitlerowi prowadzenie II wojny światowej. Rosjanie, mając świadomość przewagi wojskowej w Europie, za wszelką cenę starali się nie dopuścić do rozbicia Niemiec na dwa niezależne państwa.
Liczyli bowiem na to, że w niedługim czasie uda im się w całych Niemczech zaprowadzić ustrój polityczny wzorowany na własnym.
Już w roku 1946 pod ich egidą powstała Niemiecka Socjalistyczna Partia Jedności (SED), na której czele stanęli najbardziej godni zaufania komuniści: Wilhelm Pieck, Otto Grotewohl, a nieco później Walter Ulbricht.
W krótkim czasie jej działacze opanowali administrację lokalną i przy pomocy radzieckich specjalistów od spraw bezpieczeństwa przystąpili do rozprawy z potencjalnymi przeciwnikami politycznymi.
Jednocześnie nowe władze upaństwowiły przemysł i odebrały majątki ziemskie tak zwanej klasie wyzyskiwaczy, z których większość została wywieziona na Syberię. W kwietniu 1946 roku Amerykanie zaproponowali przekształcenie wszystkich stref okupacyjnych Niemiec w federację niezależnych landów o charakterze rolniczym.
Rosjanie jednak zdecydowanie odrzucili ten projekt i w październiku przeprowadzili w swojej strefie wybory do lokalnych parlamentów - Landtagów.
Nie widząc szansy na porozumienie z Rosjanami w sprawie przyszłości Niemiec, Anglicy i Amerykanie połączyli w styczniu 1947 roku podległe sobie niemieckie terytoria we wspólną strefę - Bizonię.
Na początku następnego roku, po odsunięciu we Francji komunistów od kluczowych stanowisk w państwie, władze IV Republiki zdecydowały się także przyłączyć swoją strefę okupacyjną do Bizonii.
Utworzona w ten sposób Trizonia stała się terytorialnym zaczątkiem Niemieckiej Republiki Federalnej. 12 marca 1947 roku prezydent Truman wygłosił historyczne przemówienie przed obiema izbami Kongresu, w którym uzasadnił konieczność działań mających powstrzymać inwazję komunizmu w Europie. Tak zwana doktryna Trumana była odpowiedzią na radzieckie posunięcia, brutalnie likwidujące resztki demokracji w krajach powstającego właśnie bloku wschodniego. Przewidywała ona pomoc krajom zagrożonym przez Związek Radziecki, ale jedynie w Grecji okazała się skuteczna i w roku 1949 doprowadziła do upadku ruchu komunistycznego w tym kraju. Większy sukces odniósł plan pomocy ekonomicznej dla Europy ( tzw. Program Odbudowy Europy) ogłoszony 5 czerwca 1947 roku przez amerykańskiego sekretarza stanu George`a Marshalla.
Na konferencji w Paryżu, w lipcu tegoż roku Amerykanie usiłowali objąć nim, oprócz Europy Zachodniej, także kraje bloku wschodniego i ZSRR. Moskwa jednak uznała, że plan Marshalla jest zawoalowaną próbą gospodarczego ubezwłasnowolnienia państw socjalistycznych i odmówiła negocjacji na ten temat.
Podobne stanowisko przyjęły pod naciskiem Kremla jego państwa satelickie. Również Finlandia odniosła się niechętnie do planu Marshalla, obawiając się reakcji Rosjan.
W rezultacie w latach 1948 - 1952 jedynie kraje Europy Zachodniej otrzymały 17 miliardów dolarów na podźwignięcie się ze zniszczeń wojennych. W lutym roku 1948 planem Marshalla została objęta Trizonia, co wzbudziło sprzeciw ZSRR. W marcu tegoż roku radziecki przedstawiciel demonstracyjnie opuścił Sojuszniczą Radę Kontroli.
W czerwcu 1948 roku na forum ONZ delegacja radziecka storpedowała pomysł poddania międzynarodowej kontroli badań i prób nad energią atomową. 10 grudnia tego roku Związek Radziecki
i kilka państw socjalistycznych wstrzymało się od głosu w sprawie przyjęcia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.
Izolacja słabszego ekonomicznie obozu socjalistycznego stawała się powoli faktem. W tym czasie Moskwa próbowała przejąć kontrolę nad całym obszarem dawnej stolicy Niemiec. Była to jeszcze jedna próba zmuszenia aliantów zachodnich do wyrażenia zgody na utworzenie jednego, „demokratycznie” wybranego rządu dla całych Niemiec.
Gdy łagodna perswazja nie poskutkowała, Rosjanie odcięli w końcu czerwca 1948 roku dopływ prądu i dostaw wszelkich towarów drogą lądową do zachodnich sektorów Berlina. Zachód nie stracił jednak zimnej krwi i niemal natychmiast uruchomił tak zwane mosty powietrzne, które przez prawie rok zaopatrywały oblężoną część Berlina w niezbędne produkty. W kwietniu 1949 roku doszło w Waszyngtonie do zawarcia Paktu Północnoatlantyckiego pomiędzy Stanami Zjednoczonymi, Kanadą a dziesięcioma państwami Europy Zachodniej. Rosjanie zaczęli wreszcie zdawać sobie sprawę, że nie uda im się zdobyć przewagi w Europie. W maju znieśli nawet nieskuteczną, za to bardzo kosztowną blokadę Berlina.
Nadal jednak nie chcieli pogodzić się z podziałem Niemiec.
Po bezowocnych rozmowach ministrów spraw zagranicznych w Paryżu w lipcu 1949 roku obie strony przystąpiły do tworzenia własnych państw niemieckich. W sierpniu przeprowadzone zostały wybory do Bundestagu w landach zachodnich, w których zwyciężyli chrześcijańscy demokraci i liberałowie. 21 września 1949 roku nowo wybrany rząd niemiecki z premierem Konradem Adenauerem na czele proklamował na obszarze Trizonii powstanie Niemieckiej Republiki Federalnej. Dwa tygodnie później, 7 października, komuniści niemieccy obwieścili światu utworzenie Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Jej prezydentem został jeden z dotychczasowych przywódców SED Wilhelm Pieck, a jego partia miała stać się przewodnią siłą narodu w budowaniu lepszej, socjalistycznej przyszłości. Zachodnie sektory Berlina utworzyły Berlin Zachodni.

Groźba konfrontacji

Kompromisowe rozstrzygnięcie sprawy Niemiec nie oznaczało wcale odprężenia w Europie. Wprost przeciwnie. Wzajemna wrogość pomiędzy Wschodem a Zachodem przeniosła się w inne regiony świata, w których istniała jeszcze szansa na zdobycie przewagi politycznej i gospodarczej. Radzieccy stratedzy wiele obiecywali sobie po zwycięstwie rewolucji komunistycznej w Chinach.
Chiny bowiem stanowiły doskonałą bazę wypadową na cały Daleki Wschód, a ich potężna, fanatyczna armia świetnie nadawała się do eksportu rewolucji. Groźba konfliktu ze Stanami Zjednoczonymi stała się tym bardziej realna, że w 1949 roku Rosjanom udało się wykraść za pośrednictwem komunistów amerykańskich sekret bomby atomowej i przeprowadzić u siebie pierwszą udaną eksplozję.
Zarówno dla rządu USA, jak i społeczeństwa amerykańskiego utrata monopolu atomowego była prawdziwym szokiem.
W trakcie śledztwa przeciwko radzieckiej siatce szpiegowskiej wyszło na jaw, że Rosjanom udało się nakłonić do współpracy kilku naukowców związanych z produkcją amerykańskiej broni nuklearnej, w tym Emila J. Klausa Fuchsa, znanego fizyka niemieckiego, mającego od czasów II wojny światowej brytyjskie obywatelstwo.
Późniejsze badania wykazały, że niektórzy z nich działali z autentycznych pobudek ideowych, wychodząc z założenia, że bomba atomowa nie powinna znajdować się wyłącznie w arsenale jednego mocarstwa.
Antyamerykańskie nastroje skutecznie podsycała propaganda radziecka. Gdy amerykański sąd wymierzył karę śmierci małżeństwu Rosenbergów za przekazanie najważniejszych informacji o bombie Rosjanom, część światowej opinii publicznej zaprotestowała przeciwko jej wykonaniu. Dla Rosjan była to wymarzona okazja do ponownego zaatakowania bezdusznych imperialistów, a straceni na krześle elektrycznym w 1953 roku Rosenbergowie idealnie nadawali się na męczenników.
Na fali zimnowojennych nastrojów, w lutym 1950 roku, senator Joseph McCarthy rozpoczął słynną nagonkę na komunistów, którzy jakoby opanowali amerykańską administrację.
Oświadczenie McCarth'ego, że w Departamencie Stanu istnieje spisek komunistyczny, zbiegło się z agresją wojsk północnokoreańskich na południowego sąsiada i z aresztowaniem autentycznego szpiega radzieckiego Algera Hissa, wcześniej piastującego wysokie stanowisko w dyplomacji waszyngtońskiej. Chociaż większość oskarżeń McCarthy'ego nie miała pokrycia w faktach, naruszone zostało dobre imię wielu czołowych postaci z amerykańskiej sceny politycznej. W tym samego George'a Marshalla. W atmosferze powszechnej podejrzliwości społeczeństwo amerykańskie wybrało w 1952 roku na swego prezydenta popularnego dowódcę wojsk amerykańskich w Europie podczas II wojny światowej, generała Dawighta D.Eisenhowera.
W styczniu roku 1953 McCarthy został przewodniczącym senackiej podkomisji śledczej, której zadaniem było zbadanie lojalności Amerykanów, a zwłaszcza instytucji życia publicznego wobec państwa. Po roku „ polowania na czarownice” komisja poniosła porażkę, a sam McCarthy, pogrążając się coraz bardziej w alkoholizmie, popadł w paranoję i w przypływie furii zarzucił publicznie lewicowość samemu prezydentowi Eisenhowerowi.
Choć nikt już nie brał poważnie jego oskarżeń, moralna krzywda wyrządzona wielu uczciwym Amerykanom okazała się nie do naprawienia.
Podczas gdy w Stanach Zjednoczonych trwała antykomunistyczna psychoza, na Półwyspie Koreańskim wojska amerykańskie powoli uporały się z inwazją armii pólnocnokoreańskiej wspieranej przez oddziały chińskie. Atutem Amerykanów było to, że interweniowali w Korei w składzie sił pokojowych ONZ. I choć wsparcie innych państw było jedynie symboliczne, interwencja ta została odebrana przez światową opinię publiczną jako przeciwdziałanie ekspansji komunizmu na Dalekim Wschodzie. Zacięte walki, ogromne straty w ludziach i stale rosnąca liczba wojsk chińskich i radzieckich doradców w sztabie sił północnokoreańskich spowodowały, że naczelny dowódca kontygentu ONZ, generał Douglas MacArthur, już w końcu 1950 roku zaproponował prezydentowi Trumanowi zaatakowanie wybranych celów w Mandżurii za pomocą taktycznej broni nuklearnej. Truman jednak, licząc się z tym, iż jego kadencja dobiega końca, nie chciał zaryzykować kroku, który mógłby wywołać światowy konflikt. 3 marca 1953 roku zmarł główny animator zimnej wojny, Józef Stalin. Batalia o kremlowską spuścinznę odsunęła na dalszy plan wojnę koreańską. 17 czerwca 1953 roku, po trzech latach ciężkich walk, zawarto wreszcie zawieszenie broni.
W lipcu w Punmundżonie obie strony koreańskie pod auspicjami ONZ podpisały umowę, zgodnie z którą Półwysep Koreański został przedzielony neutralną linią demarkacyjną na dwie części, przemianowane wkrótce na dwa niezależne państwa.
Po śmierci Stalina nastąpił okres odprężenia, gdyż obie strony zdały sobie w końcu sprawę, że konfrontacja zbrojna w dobie broni atomowej nie przyniesie żadnej z nich zwycięstwa. W drugiej połowie lat pięćdziesiątych przewaga Stanów Zjednoczonych na forum ONZ wyraźnie osłabła za sprawą nowych członków tej organizacji, rekrutujących się z dawnych kolonii mocarstw europejskich.
Kiedy w 1956 roku wojska radzieckie pacyfikowały powstanie węgierskie, ONZ był zbyt zajęty kryzysem sueskim, by udzielić choćby moralnego wsparcia Węgrom. Nawet wówczas, gdy podstępnie aresztowano, a potem stracono premiera zrewolucjonizowanych Węgier, Imre Nagya, społeczność międzynarodowa szybko przeszła nad tymi wydarzeniami do porządku dziennego, uznając je za wewnętrzną sprawę bloku wschodniego. W końcu lat pięćdziesiątych i na początku sześćdziesiątych zimna wojna zmieniła oblicze, choć w roku 1962 podczas kryzysu kubańskiego świat jeszcze raz stanął w obliczu wojny. Od tego czasu ciężar rywalizacji między Wschodem a Zachodem koncentrował się głównie na wyścigu zbrojeń, rozgrywkach dyplomatycznych i rywalizacji gospodarczej, którym Związek Radziecki i jego satelity nie były w stanie podołać.
Dopiero upadek pierwszego w dziejach socjalistycznego mocarstwa na początku lat dziewięćdziesiątych zakończył zimną wojnę, choć odnowiona Rosja nadal aspiruje do roli jednego z głównych decydentów o globalnym układzie sił. Według dość ironicznych słów prezydenta Rosji, Borysa Jelcyna, pomiędzy Wschodem a Zachodem zapanował „zimny pokój”.

35. Powstanie państwa Izrael.

Po drugiej wojnie światowej nadal działała Światowa Organizacja Syjonistyczna, powstała w 1897 r. Miała ona na celu skupienie wszystkich Żydów rozproszonych po świecie i stworzenie dla nich dogodnego miejsca do życia.
W czasie I wojny światowej, w 1917 roku, minister spraw zagranicznych Anglii Arthur Balfour zadeklarował w imieniu swego rządu, poparcie dla utworzenia państwa Żydowskiego w Palestynie. Pomysł ten jednak nie spotkał się z poparciem ze strony krajów arabskich.
W okresie międzywojennym działała w Palestynie Agencja Żydowska będąca politycznym przedstawicielstwem Żydów. Można więc powiedzieć, że już wtedy była ona „stolicą żydowską” i miejscem w którym byli oni akceptowani. Osadnictwo Żydowskie było wspierane przez organizację zbrojną Hagana. W tych czasach Palestynę zamieszkiwało około 84 tysięcy Żydów (dane z 1922r.). Rząd brytyjski, początkowo przychylny akcji, zaczął ograniczać ciągły napływ ludzi. W 1939r. Palestynę zamieszkiwało już 464 tysiące Żydów co stanowiło 30% społeczności.
W 1947r. Organizacja Narodów Zjednoczonych podjęła decyzje o podziale Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie. Jerozolima i Betlejem były głównymi miastami nowopowstałych państw. Dwie różne religie stały się powodem konfliktów.
Dnia 15 maja 1948r. Izrael ogłosił niepodległość, co miało umożliwić narodowi żydowskiemu przetrwanie i odbudowę po doświadczeniu Holocaustu. Wywołało to ostry sprzeciw krajów arabskich, należących do Ligi Państw Arabskich. Wtedy Izrael był zamieszkiwany przez 650 tysięcy Żydów, którzy przybyli z różnych części Europy i Ameryki.
Jeszcze tego samego dnia armie arabskie przekroczyły granice Izraela, rozpoczynając tym samym wojnę. Izrael korzystał z poparcia ZSRR, dlatego też miał lepiej zorganizowaną i wyposażoną armię od arabskiej. Dzięki zwycięstwu w 1949r. Izrael mógł zająć terytorium większe, niż pozwoliła na to wcześniej rada ONZ.. W sąsiednich krajach arabskich schronienie znalazło około miliona Palestyńczyków. Tworzyli oni obozy uchodźców, które w następnych latach stały się źródłem niepokojów na Bliskim Wschodzie.
W 1949r. Zawarto żydowsko-arabski traktat rozejmowy. Mówił on, że Jordania otrzymała Zachodni Brzeg Jordanu; Egipt - Strefę Gazy, a Jerozolimę podzielono na część żydowską i arabską. Nowe granice jednak nie były uznawane przez sąsiadów. Wkrótce też Izrael utracił swoje poparcie w ZSRR, który również nie uznał nowych granic.
Od początku lat pięćdziesiątych XX wieku zacieśniały się stosunki między państwem żydowskim i europejskim Zachodem z USA. Kiedy rząd Egipski ogłosił przejęci Kanału Sueskiego w 1956r., Izrael wraz z Wielka Brytania i Francją zaatakował Egipt. Izraelska akcja o nazwie „Kadesz” rozpoczęła się 28 października 1956r. Od zdobycia półwyspu Synaj i Port Saidu. Spadochroniarze brytyjscy i francuscy zajęli Kanał Sueski, a ZSRR zagroził atakiem atomowym. Brak poparcia USA zmusił Europejczyków do wycofania się ze zdobytych terenów i zakończenia kryzysu sueskiego.
W czerwcu 1967r. wybuchł kolejny konflikt. Tym razem Egipt szykował się do ataku wspierany materialnie przez ZSRR. Wojna ta przeszła do histori pod nazwą wojny sześciodniowej, gdyż trwała od 5 czerwca do 10 1967r. Wojskom izraelskim udało się zająć wówczas półwysep Synaj, aż po wschodni brzeg Kanału Sueskiego, StrefęGazy, terytoria Jordanii, część Jerozolimy oraz wzgórze Golan w Syrii. Szybkie zwycięstwo Izraela było spowodowane głównie wsparciem USA. ONZ bezskutecznie wzywała państwo żydowskie do wycofania się z zajętych obszarów. Do 1970r. nad Kanałem Sueskim trwała wymiana ognia.
W 1970 powstała Organizacja Wyzwolenia Palestyny z Jasirem Arafatem na czele, reprezentująca interesy około5 milionów Palestyńczyków pozbawionych państwa, mieszkających na terenie krajów arabskich. Po zlikwidowaniu w 1971r. w Jordanii obozów dla palestyńskich uchodźców przenieśli się oni do Libanu, skąd rok później zaatakowali Izrael. Ten odpowiadał na ataki OWP aż do roku 1973. W 1974. ONZ uznała OWP za prawnego przedstawiciela narodu palestyńskiego.
W 1973r. doszło do wybuchu kolejnej wojny Żydów z Arabami. Rozpoczęła się ona w dniu Święta Pojednania. Wojska Egipskie zaatakowały Synaj okupywany przez Izrael, Syria natomiast uderzyła na wzgórza Golan. I tym razem Żydzi wygrali.
W marcu 1974r. USA skłoniły Izrael do wycofania się na wschodni brzeg Kanału Sueskiego.
W 1978r. w letniej rezydencji amerykańskich prezydentów w Camp David, odbyła się konfederacja w której wzięli udział: premier Izraela Manechem Begin, prezydent Egiptu Anwar as-Sadat i prezydent USA Jimmu Carter. Rozpoczęła się normalizacja stosunków między Izraelem, a większością państw arabskich. Rok później podpisano dwustronny, egipsko-izraelski traktat pokojowy. Układ przywrócił Egiptowi półwysep Synaj, wojska Żydowskie stopniowo wycofywały się też z Zachodniego Brzegu Jordanu. Beginowi i Sandatowi przyznano wówczas pokojową Nagrodę Nobla.
Jak się okazało w 1982r. nagroda nie spowodowała przełomu w sytuacji na Bliskim Wschodzie. Wybuchła wojna libańska wktórej Żydzi zajęli południowy Liban, aż po Bejrut. Dopiero w trzy lata później rozpoczęło się stopniowe wycofywanie izraelskich sił zbrojnych z Libanu.
Od początku lat osiemdziesiątych XX w. Sytuację na Bliskim Wschodzie zdominował konflikt izraelsko-palestyński. Walkę z Izraelem prowadziły (i nadal prowadzą) organizacje takie jak: Al.-Fatah organizacja palestyńska, którą założył Jasir Arafat i Chalid al. Wazir; OWP; Hamas czyli Islamski Ruch Oporu; Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny zrzeszony w OWP; Demokratyczny Front Wyzwolenia Palestyny, Hezbollah oraz Islamski Dżihad czyli terrorystyczna organizacja antyizraelska, powiązana z Al. Kaidą Osamy ibn Ladena.
Tematami spornymi stały się wówczas terytoria Jordanii. Izrael domagał się włączenia do jego terytorium trzech jordańskich kolonii żydowskich, oraz przyznaniu mu na 12 lat kontroli nad Doliną Jordanu. Palestyńczycy natomiast chcieli powrotu do granic sprzed wojny sześciodniowej. Różnice zdań w sprawie Jerozolimy i Betlejem podzielono pomiędzy Żydów i Arabów.
Na okupowanych przez Żydów terytoriachZachodniego Brzegu Jordanu i Strefy Gazy w 1987 rozpoczęło się palestyńskie powstanie , nazwane intifada czyli demonstracje, strajki, starcia bez użycia broni. Powstanie to skłoniło Izrael do rozmów z przywódcą OWP Jasirem Arafatem. Dnia 13 października 1993r. premier Izraela Icchak Rabin i przywódca OWP, zawarli w Waszyngtonie porozumienie, przewidujące ustanowienie Autonomii Palestyńskiej w Strefie Gazy i na Zachodnim Brzegu Jordanu. Ciałem prawodawczym w Autonomii Palestyńskiej jest wybierana Rada Ustawodawcz, zaś organem wykonawczym jest Palestyński Zarząd Narodowy, którego przewodniczącym został Arafat.
Nieprzerwanie prowadzone są negocjacje izraelsko-palestyńskie, które przekazują obszary zamieszkane przez arabów, oraz poszerzają zakres władzy Autonomii. Głównym celem Autonomii Palestyńskiej jest utworzenie niepodległego państwa palestyńskiego.

36. Rozpad imperium brytyjskiego po II wojnie. (ciężko było coś znaleźć, myślę że to pytanie można powiązać z pytaniam o dekolonizację)

Rządy Partii Pracy trwały w Anglii do jesieni 1951. W okresie tym dokonano wielu reform gospodarczych i społecznych: przeprowadzono nacjonalizację banków oraz niektórych gałęzi przemysłu i komunikacji; czas pracy skrócono do 44 godzin w tygodniu; rozbudowano społeczną służbę zdrowia i ubezpieczenia społeczne. Stopa życiowa społeczeństwa brytyjskiego była wyższa niż stopa życiowa ludności innych krajów europejskich. Przywrocono uprawnienia związków zawodowych, które odegrały dużą rolę w życiu społeczeństwa.

Jednocześnie postępował proces rozpadu imperium brytyjskiego. Do niepodległości dążyli Irlandczycy, Egipcjanie, Hindusi, narody arabskie, ale rząd brytyjski, mimo zakończenia dużej wojny, prowadził jeszcze szereg wojen lokalnych w celu obrony imperium. W sierpniu 1947 proklamowano niepodległość Indii i Pakistanu, w 1948 Anglia uznała suwerenność Birmy i przyznała Cejlonowi status dominium, wojnę podjęła natomiast na Malajach i w Afryce (Kenia). Rząd Atlee poparł amerykański plan odbudowy gospodarki niemieckiej i utworzenia RFN. Na Bliskim Wschodzie z oporami uznano ideę utworzenia państwa Izrael. W czasie walk z organizacjami żydowskimi Wielka Brytania poniosła znaczne straty moralne i materialne. Państwo Izrael utworzono w maju 1948, ale rząd brytyjski uznał je dopiero w lutym 1949.

Trudności płatnicze zmusiły rząd do podjęcia pożyczek w USA. Rosło zadłużenie państwa i uzależnienie od Stanów. Rząd Partii Pracy zrezygnował z przedwojennej samodzielności politycznej. W 1947 podpisano układ o współpracy z Francją, a w 1949 Anglia przystąpiła do NATO. Nie uznano natomiast CHRL i podtrzymywano współpracę z Czang Kaj-szekiem na Tajwanie, zwalczano stalinowską ekspansję w Europie i Azji.

W czerwcu 1950 wybuchła wojna w Korei i Anglia wzięła w niej udział. Spowodowało to przdłuzenie czasu sużby wojskowej z 1,5 do 2 lat i znaczny wzrost wydatków wojskowych. Przystąpiono do realizacji trzyletniego planu przezbrajania armii kosztem 470 mln funtów; koszt utrzymania armii wzrósł do do 1129 mln funtów szterlingów rocznie. Iran 15 marca 1951 przeprowadził nacjonalizację należącego dotąd do Anglo-Iranian Oil Company przemysłu naftowego, zerwano więc z nim stosunki i przygotowywano się do obalenia rządu Mossadeka. Nastąpiło ogólne pogorszenie sytuacji. W 1953 Anglia poparła przewrót w Iranie, ale kontrolę nad wydobyciem ropy naftowej w tym państwie przejęli Amerykanie.

Głownym problemem, który zprzatał sprawę rządu była sprawa Kanalu sueskiego. Lotnictwo angielskie i francuskie w dniach od 31 pażdziernika do 4 listopada 1956 zbombardowało obiekty wojskowe Egiptu i 5 listopada wojska obu państw wylądowały w strefie kanału i zajęły Port Said. Armia Izraela zajęła Półwysep Synaj. Była to jawna agresja. Potępiła ją część brytyjskiej opinii publicznej, nastąpiło dużę poruszenie na forum międzynarodowym. Przeciw trójstronnej agresji wystąpiły wspólnie ZSRR i USA. Zwołano nadzwyczajne posiedzenie ONZ, agresja została potępiona, działania wojenne potępione. Była to wielka kompromitacja Anglii.

Wybuch wojny i działania wojenne w 1939 roku

Wojna radziecko-fińska (zimowa)

- 3 XI 1939 agresja Armii Czerwonej na Finlandię. Jesienią 1939 ZSRR wystąpił wobec Finlandii z żądaniami terytorialnymi, m.in. domagano się przesunięcia granicy na Przesmyku Karelskim w kierunku północno-zachodnim oraz wydzierżawienia kilku wysp, celem założenia radzieckich baz wojskowych

- 28 XI Moskwa wypowiedziała radziecko-fiński pakt o nieagresji z 1932. W dwa dni później Armia Czerwona zaatakowała terytorium Finlandii

- 1 XII powstał tzw. rząd Demokratycznej Republiki Finlandii pod przewodnictwem przebywającego w ZSRR komunisty działacza III Międzynarodówki Komunistycznej O. Kuusinena, zamierzający przyłączyć Finlandię do Karelskiej SRR i utworzyć tzw. Karelofińską SRR,

- mimo miażdżącej przewagi wojsk radzieckich ofensywa Armii Czerwonej załamała się. Armia fińska stawiała niespodziewanie silny opór na linii umocnień, zwanych linią Mannerheima, w wyniku czego nieudolnie walczące siły radzieckie poniosły ogromne straty. Pewną pomoc okazały Finlandii państwa skandynawskie i Wielka Brytania oraz Francja. Te ostatnie czyniły przygotowania, by wysłać korpus ekspedycyjny z udziałem polskich żołnierzy,

- akcja radziecka została potępiona przez światową opinię publiczną, a 14 XII 1939 ZSRR jako agresor został usunięty z Ligi Narodów,

- po ściągnięciu poważnych posiłków i reorganizacji armii wojska radzieckie 11 II 1940 przeszły do ponownego natarcia, przełamując po ciężkich walkach linie fińskiej obrony. W tej sytuacji 13 III 1940 Finowie zdecydowali się w Moskwie na podpisanie zawieszenia broni i traktatu pokojowego, w którym Finlandia oddała Związkowi Radzieckiemu około 10% swojego terytorium (Przesmyk Karelski z miastem Wyborg, zachodnia część Półwyspu Rybackiego, część płw. Hanko). Straty fińskie w wojnie wyniosły 24 tys. zabitych i 45 tys. rannych, straty Armii Czerwonej ok. 200 tys. zabitych

- głównodowodzącym Armią Fińską był marszałek i polityk Gustaw Carl von Mannerheim. (1867-1951). W I wojnie światowej jako rosyjski generał dowodził korpusem kawalerii. W 1918 roku jako naczelny dowódca armii fińskiej stłumił bolszewicką rewolucję w Finlandii. Po porażce w wyborach prezydenckich w 1919 wycofał się z polityki. W latach 1931-1939 przewodniczący Rady Obrony Państwa. 1931 marszałek, współtwórca linii obronnych umocnień na granicy z ZSRR, zwanych później jego nazwiskiem. Był także głównodowodzącym podczas tzw. wojny kontynuacyjnej (1941-44) z ZSRR. Jako prezydent doprowadził do zawieszenia broni z ZSRR (IX 1944) i wyparcia wojsk niemieckich z północnej Finlandii.

23. Ruch oporu w Europie.

[najpierw słów kilka o systemie okupacyjnym, gdyby prof. D. koniecznie chciał coś wiedzieć…]

W miarę podboju poszczególnych krajów Niemcy i Włosi organizowali systemy okupacyjne. Najpierw uczynili to Włosi w Etiopii, następnie Niemcy w Czechach, Polsce, Danii, Norwegii, Belgii, Holandii, Luksemburgu, Francji, a w 1941 r. w Jugosławii, Grecji i ZSRR. Polityka okupacyjna państw osi generalnie zmierzała do utrzymania narodów podbitych w uzależnieniu od nich. Kraje podbite miały dostarczyć im żywności, surowców niezbędnych do rozwoju produkcji zbrojeniowej oraz gotowych wytworów przemysłowych potrzebnych do zaopatrzenia zwycięskich narodów. Żeby zabezpieczyć normalne funkcjonowanie gospodarki, do Niemiec masowo wywożono ludzi do przymusowej pracy w przemyśle i rolnictwie. Do końca wojny do Rzeszy ściągnięto ok. 10 mln obcych robotników przymusowych. Niemiecki system okupacyjny był bardzo zróżnicowany. W ZSRR do 1941 r. naziści bardzo kokietowali i wspierali nacjonalistów białoruskich, litewskich czy gruzińskich; kiedy wojska niemieckie opanowały te obszary, Niemcy nie wyrazili zgody na odbudowę tych państw; terytorium ZSRR podzielono na okręgi, nie licząc się z podziałami etnicznymi. Część obszarów okupowanych Polski włączono do Rzeszy jako „ziemie wcielone”. Wobec ludności uznanej za polską i nie nadającą się do zniemczenia, stosowano politykę dyskryminacji i niszczenia. Zakazano działalności wszelkich partii politycznych, ograniczono szkolnictwo i tępiono przejawy polskiej kultury. Narody słowiańskie Hitler traktował jako niższe rasowo i dążył do oczyszczenia Europy z Żydów, Cyganów i Słowian. W 1942 roku podjęto decyzję o „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej” => obozy masowej zagłady. Żydzi, przeczuwający, co ich czeka, podejmowali desperackie powstania zbrojne. Do największego doszło w Warszawie, w kwietniu 1943 r.; kierowała nim Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB), wspierana przez konspiracyjne organizacje polskie. W miarę możliwości tworzono powiązane z Rzeszą lub uzależnione od niej rządy lokalne. Odnosiło się to szczególnie do krajów i narodów skandynawskich oraz romańskich. Rządy kolaboracyjne tworzono w Belgii, Danii, Chorwacji, Holandii, Norwegii czy w nieokupowanej części Francji (tam rząd miał bardziej samodzielny charakter do 1942 roku, następnie również do tej części Francji wprowadzone zostały wojska niemieckie, jednak przy zachowaniu rządów Pétaina i Lavala).

Przywódcy ZSRR, podbijając ziemie polskie, państwa nadbałtyckie, Besarabię i Bukowinę, starali się te państwa włączyć w skład ZSRR, lansując teorię o dokonaniu się tam rewolucji socjalistycznej. Przekształcali je na wzór swojego państwa, tworząc rady delegatów robotniczych i system monopartyjny, narażając się w ten sposób na spontaniczny ruch oporu podbitych narodów.

[i teraz do rzeczy…]

Ruch oporu w Europie 1939-1945 - narodowowyzwoleńczy i antyfaszystowski powszechny ruch antyokupacyjny, przejawiający się w działalności konspiracyjnej, partyzanckiej i powstańczej oraz innych formach zorganizowanego oporu przeciwko hitlerowskiemu okupantowi, jego faszystowskim sojusznikom i rodzimym kolaborantom. Rozwinął się w okupowanych przez Niemcy hitlerowskie krajach Europy. Ruch oporu formował się i rozwijał w poszczególnych krajach od początku ich okupowania. Najwcześniej powstał w Polsce (ruch oporu w Polsce 1939-1945), następnie we Francji, Belgii, Holandii, Danii, Norwegii, Albanii, Grecji, Jugosławii oraz na okupowanych terenach Związku Radzieckiego. W Bułgarii, Rumunii, Słowacji, na Węgrzech i we Włoszech był formą działania przeciwko rządom faszystowskim.

Kolaboranci stanowili zdecydowanie mniejszą część społeczeństw państw podbitych przez państwa osi i ich satelitów. W poszczególnych krajach, natychmiast po opanowaniu ich przez okupantów, powstawały cywilne i wojskowe organizacje konspiracyjne, podejmujące walkę z narzuconym reżimem okupacyjnym. Do lata 1940 wydawało się, że okupacja trwać będzie krótko, liczono na to, że Francja wraz z Wielką Brytanią szybko rozbiją Hitlera i Mussoliniego. Klęska Francji w 1940 roku spowodowała, że nadzieje te spełzły na niczym. Nastawiono się na długotrwałą walkę, ale nie rezygnowano z niej.

Lokalne organizacje ruchu oporu uzyskały wsparcie z zagranicy ze strony państw walczących z III Rzeszą. Szczególną rolę odegrała brytyjska SOE (Social Operation Executive), utworzona z inicjatywy premiera Churchilla w lipcu 1940, którą kierował minister Hugh Dalton. Instytucja ta zajmowała się działalnością wywiadowczą i dywersyjną w skali całej Europy podbitej przez Hitlera, jej kierownictwo nastawiało się na podrywanie autorytetu władz okupacyjnych, wspieranie lokalnych organizacji konspiracyjnych i przygotowywanie powstań narodowych w 1941 r. Z chwilą włączenia się ZSRR do wojny z III Rzeszą, działalność ta uległa zawężeniu. Europę podzielono na brytyjską i radziecką strefę działań dywersyjnych.

W strefie radzieckiej umacniały się wpływy organizacji powiązanych z wywiadem i organizacjami dywersyjnymi związanymi z ZSRR. Ważna była Międzynarodówka Komunistyczna, której sekcje działały we wszystkich krajach Europy i od czerwca 1941 nastawiały się na bezpośrednią walkę z okupantami. Komuniści tworzyli konspiracyjne organizacje zbrojne i podejmowali działalność dywersyjną, a gdzie to było możliwe - walkę partyzancką. Oddziały partyzanckie najszybciej i najsilniej rozwinęły się w Jugosławii, na ich czele stał przywódca KP Jugosławii, Josi Broz Tito. Miał on duże doświadczenie z czasów wojny domowej w Hiszpanii oraz cieszył się wsparciem zarówno ZSRR, jak i Wielkiej Brytanii. W Niemczech komunistyczny ruch oporu trwał od 1933 r.; nie przybierał szerszych rozmiarów, ale też nigdy nie przerwał swej działalności. W 1941 odbudowano komunistyczny ruch oporu w Polsce i innych krajach, komuniści francuscy także zaktywizowali swą działalność. Wobec tego, że działalność komunistycznego ruchu oporu krzyżowała się z działalnością SOE, w 1943 r. podjęto decyzję o rozwiązaniu Międzynarodówki Komunistycznej. Poszczególne jej sekcje głosiły, że od tej pory tworzą samodzielną siłę polityczną i militarną. Faktycznie rolę Międzynarodówki Komunistycznej przejęło Biuro Współpracy Międzynarodowej KC WKP(b), kontynuowało działalność KW Międzynarodówki Komunistycznej i na tyle, ile pozwalały warunki wojenne, utrzymywało kontakty z partiami komunistycznymi innych państw świata; ważna była zwłaszcza współpraca z Chinami, Francją, Jugosławią i Polską.

Najsilniej ruch oporu rozwinął się na terenach okupowanych ZSRR. Z polecenia władz centralnych komuniści radzieccy zastosowali taktykę spalonej ziemi. Nie licząc się z represjami okupanta napadali na tyły armii niemieckich, paląc zbiory, magazyny, niszcząc lotniska i drogi. Okupanci niemieccy zostali zmuszeni do wydzielenia znacznych sił niezbędnych do ochrony zaplecza. Stosowali też ostre represje wobec ludności podejrzanej o sprzyjanie oddziałom partyzanckim. Na tyłach frontu niemieckiego w ZSRR (Białoruś, Ukraina) toczyła się mała wojna, która powodowała liczne straty i zniszczenia.

W skali globalnej w świecie komuniści realizowali ideę tzw. frontów narodowych, wzywając do współpracy wszelkie siły gotowe do walki z okupantem. Znaczne sukcesy osiągnęli w krajach azjatyckich, mniejsze notowali w Europie, gdzie obok komunistycznego ruchu oporu rozwinął sie także mieszczański ruch oporu. W Niemczech wielkiego znaczenia nabrał także ruch oporu czy opozycja antyhitlerowska tworzone przez koła wojskowe i arystokracje. W lipcu 1944 r. doprowadziły one do puczu, ale nie zdołały opanować sytuacji w kraju. Opozycja antyhitlerowska w Niemczech obejmowała działaczy konspiracyjnych w kraju i emigrantów politycznych. Miała ona zróżnicowany charakter ideologiczny oraz polityczny i nie była w stanie porozumieć się, by stworzyć konkurencyjny rząd na emigracji. Duży wpływ wśród emigrantów niemieckich mieli zarówno chadecy, jak i socjaldemokraci. Socjaldemokraci zdawali sobie sprawę z faktu, iż reżimu hitlerowskiego nie da się obalić własnymi siłami i wspierali obce działania wojenne przeciw własnemu krajowi, występując pod hasłami obrony demokracji i humanitarnego obrazu Niemca. Wzywali oni, by działać tak, żeby po wojnie można powrócić do kraju z czystym, nie splamionym zbrodniami, obliczem.

W Polsce ruch oporu również dzielił się na kilka wzajemnie zwalczających nurtów ideologicznych i politycznych. Dominującą pozycję zajmował rząd polski na emigracji: najpierw we Francji, a od lipca 1940 w Wielkiej Brytanii. Rząd emigracyjny dysponował swymi organizacjami w okupowanym kraju, które utworzyły polskie państwo podziemne. Na emigracji działały Polskie Siły Zbrojne (PSZ), walczące na wielu różnych frontach wojny, a w kraju powstała Armia Krajowa jako część PSZ. Polskie państwo podziemne znajdowało się w trudnej sytuacji politycznej: działało w strefie radzieckiej - ale sympatiami powiązane było z brytyjską strefą działania; wywiad AK pracował na rzecz aliantów zachodnich - ale nie otrzymywał środków przyznawanych przez SOE na cele wywiadu i dywersji, jakie płynęły do ruchu oporu krajów zachodnioeuropejskich.

Obok ruchu oporu zorientowanego na państwa zachodnie, w 1941 r. powstał ruch oporu zorientowany na ZSRR. W aspekcie politycznym ruch ten określała Polska Partia Robotnicza, która kontynuowała działalność KPP, ale nie przyjęła nazwy komunistyczna, ponieważ do tego czasu nie wyjaśniono oskarżeń ciążących na tej partii w związku z jej rozwiązaniem w 1938 r. W aspekcie militarnym ruch ten reprezentowała najpierw Gwardia Ludowa (1942-43), a następnie Armia Ludowa (1944-45). Obie nie dysponowały kadrą oficerską, głównie opierały się na kadrze wywodzącej się spośród polskich uczestników wojny domowej w Hiszpanii.

W konspiracji polskiej stopniowo wyłonił się też nurt trzeci, skrajnie nacjonalistyczny, ukierunkowany na walkę z komunizmem i ZSRR. Reprezentowały go Narodowe Siły Zbrojne, które od 1943 r. szukały także możliwości współpracy z okupantem niemieckim przeciw komunizmowi i ZSRR.

Formy walki z okupantem

Do najbardziej powszechnych form ruchu oporu należały: sabotowanie i łamanie nakazów oraz zakazów władz okupacyjnych, potajemne słuchanie i kolportowanie informacji nadawanych przez rozgłośnie alianckie, jak również prasy i wydawnictw podziemnych, umieszczanie na parkanach i budynkach napisów i haseł o treści antyokupacyjnej, bojkotowanie prasy okupacyjnej i faszystowskiej, spontaniczne manifestacje z okazji rocznic historycznych i świąt narodowych (Francja, Belgia, Holandia, Dania, Norwegia), absencja, łamanie dyscypliny pracy i akty sabotażowe w zakładach produkcyjnych, w łączności i w transporcie, strajki (Francja, Dania, Holandia, Grecja, Czechosłowacja, Włochy).

Ważną formą ruchu oporu było prowadzenie wywiadu politycznego, gospodarczego i wojskowego na rzecz państw koalicji antyfaszystowskiej i ich armii, organizacje konspiracyjne i ruch partyzancki. Najważniejszą formą ruchu oporu była jednak walka zbrojna prowadzona przede wszystkim przez jednostki partyzanckie.

Ruch partyzancki najbardziej rozwinął się na okupowanych terenach ZSRR, w Polsce, Jugosławii, Francji, Grecji, Albanii i Bułgarii. Walka zbrojna osiągnęła największe nasilenie w okresie bezpośrednio poprzedzającym wyzwolenie okupowanych obszarów przez armie regularne (powstania: warszawskie, paryskie, słowackie, praskie). Ogółem w europejskim ruchu oporu uczestniczyło ponad 5 mln bojowników podziemia i partyzantów.

Plan Marshalla (European Recovery Plan)
Został on przedstawiony 5 VI 1947 przez sekretarza stanu USA, George'a Marshalla, jako propozycja pomocy gospodarczej dla zniszczonej wojną Europy. Realizowany w latach 1948-52, pochłonął ponad 16 miliardów dolarów, wzięło w nim udział 16 państw: Wielka Brytania, Francja, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg, Austria, Grecja, Dania, Norwegia, Irlandia, Szwecja, Turcja, Portugalia, Islandia, Hiszpania, oraz Wolne Miasto Triest. W 1949 do programu włączono też zachodnie strefy okupowanych Niemiec (od 21 IX 49 RFN). Chociaż oferta była zaadresowana do wszystkich krajów europejskich, nie przyjęły jej państwa bloku wschodniego, gdyż ZSRR widział w niej groźbę gospodarczego i politycznego uzależnienia od USA (przykład: rządy Polski i Czechosłowacji początkowo zaakceptowały plan, ale pod naciskiem Kremla wycofały się z rozmów). Marshall mówił wprawdzie, że polityka USA nie jest skierowana przeciwko żadnemu państwu czy doktrynie, a jedynie przeciw ubóstwu i chaosowi, ale sam był zwolennikiem powstrzymywania komunizmu, a jego plan powstał dla realizacji doktryny Trumana (marcowe przemówienie prezydenta w Kongresie zapowiadające "poparcie wolnych narodów, które stawiają opór uzbrojonym mniejszościom lub zewnętrznemu naciskowi", akcentujące zwłaszcza problem Grecji i Turcji).

Jednak dużo ważniejszy od podtekstów politycznych był ekonomiczny cel planu - zapobieżenie spodziewanemu kryzysowi. Oto jego przesłanki:

* koniec działań wojennych = koniec lend-lease (od III'41 dostawy, pożyczki i wynajem sprzętu wojskowego USA dla sojuszników) = konieczność płacenia za dostawy amerykańskie,

* zrujnowanie systemu monetarnego w wielu krajach (Niemcy, Włochy, Japonia, Polska, Jugosławia, Węgry, Rumunia, Francja...),

* "głód dolara" w Europie - brak dewiz i złota na handel ze Stanami spowodowany wielkimi kosztami wojny,

* bezpośrednie zniszczenia wojenne w Europie (spadek produkcji przemysłowej i rolnej, zniszczone miasta...),

* problem przebudowy gospodarczej zarówno w Europie jak i w USA (przestawienie z prod. wojennej na pokojową),

* demobilizacja armii = bezrobocie, problemy mieszkaniowe...

* już w końcu 1947r. wiele wskazywało na to, że nadwyżka eksportowa USA (wojna rozkręciła koniunkturę) wyniesie w skali rocznej ok.12,5 mld$. = groźba "zadławienia".

Jeszcze w 46r. sytuację łagodziła konieczność utrzymywania w Europie i Azji wojsk amerykańskich, udzielane przez USA kredyty, międzynarodowa pomoc ONZ, przekazywanie ludności sprzętu wojskowego oraz zapasów żywności i odzieży. Były to jednak rozwiązania chwilowe. Ekonomiści zdawali sobie sprawę z niebezpieczeństwa uzależnienia Europy od stałej pomocy USA i z konieczności dokonania realnej odbudowy i stabilizacji gospodarki europejskiej. Temu właśnie miał służyć, dość elastyczny w swych założeniach, plan Marshalla. Wraz z jego wejściem w życie ustały inne formy pomocy ameryk. np. działalność UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration przy ONZ, powst. w 43r, 75% finansowały USA - było to ok. 2,7 mld $).

Realizacja:

* warunki wzięcia udziału w planie: dopuszczenie kapitału ameryk. na rynek, uzgadnianie projektów odbudowy i rozwoju z USA, spełnienie ameryk. oczekiwań politycznych (premierzy Francji i Włoch musieli usunąć z rządów komunistów),

* zrzeszenie się państw biorących udział w planie w Organization of European Economic Cooperation (OEEC),

* stworzenie aparatu kontrolującego wykorzystanie pomocy amerykańskiej - sumy osiągnięte ze sprzedaży towarów z USA do banku centralnego, skąd można je wydawać tylko na rozwój gosp. i tylko w porozumieniu ze specjalnym pełnomocnikiem amerykańskim,

* wydatki głównie na inwestycje, nie na konsumpcję, w latach 50-51 również na zbrojenia (w związku z "zimną wojną"),

Skutki:

* wzrost prod. przem. 16-tki o 35% w stos. do stanu przedwojennego, produktu narodowego o 15%, wzajemnej wymiany handlowej o 70%, ożywienie gospodarcze zwłaszcza w Niemczech i we Włoszech po 50r,

* powstrzymanie inflacji i konfliktów społecznych,

* zbliżenie między administracją amerykańską i rządami państw zachodnioeuropejskich,

* integracja ekonomiczna Europy Zachodniej,

* podział gospodarczy świata (niemal zupełny zanik wymiany handlowej między Wschodem i Zachodem)

W basenie Morza Śródziemnego w północnej Afryce wojska brytyjskie kontynuowały z początkiem roku natarcie zdobywając kolejno: Bardiję, Tobruk oraz Bengazi. Dodatkowo doprowadziły do całkowitego zniszczenia 10 armię włoską i zajęły całą Cyrenajkę. Widząc nieporadność swego sojusznika Niemcy desygnowali w strefę walk zarówno wojska lądowe, jak i flotę powietrzną (Korpus Afrykański).

Na półwyspie bałkańskim grecka ofensywa na albańskim froncie zatrzymała się w górach. Hitlerowcy szykując się do podjęcia interwencji na obszarze Grecji, skierowali w styczniu swe oddziały do Rumuni, a 2 III weszli do Bułgarii. Osłabiając swoje siły w północnej Afryce, Brytyjczycy zdecydowali się wysłać do Hellady korpus ekspedycyjny. W dniu 6 IV nastąpiła ofensywa wojsk niemieckich i włoskich wspieranych jeszcze przez Węgrów na Jugosławię oraz Grecję. Podzielona jugosłowiańska armia rozpadła się nie biorąc udziału w poważniejszych walkach, Grecy bronili się dłużej od 20 V do 1 VI. Warty odnotowania jest pierwszy w historii desant powietrzny, za pomocą którego Niemcy opanowali Kretę.

W północnej Afryce na przełomie marca i kwietnia wojska włosko - niemieckie pokonały na Pustyni Libijskiej Brytyjczyków i odbiły Cyrenajkę, wyjątek stanowiło miasto Tobruk, gdzie niestrudzenie broniły się oddziały Australijczyków, które od sierpnia wspierali też Polacy z Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. W dniu 19 XI brytyjskiej 8 armii powiodła się akcja uprzedzenia przeciwnika, w wyniku której Tobruk został odblokowany, a wojska alianckie ponownie zajęły Cyrenajkę. Również we wschodniej Afryce wojska brytyjskie pokonały nieprzyjacielską włoską armię, po czym zajęły te tereny. W rejonie Bliskiego Wschodu Brytyjczycy zajęli Irak i Syrię. W połowie sierpnia, już po wybuchu konfliktu sowiecko - niemieckiego, wojska angielskie i radzieckie rozpoczęły okupację państwa irackiego, dzięki czemu utworzono bezpośrednie połączenie lądowe pomiędzy Związkiem Radzieckim, a terenami kontrolowanymi przez Monarchię Brytyjską.

We wschodniej Europie na wiosnę hitlerowcy i ich sojusznicy (Finlandia i Rumunia) rozpoczęli przegrupowanie swych oddziałów w celu zaatakowania Związku Radzieckiego. Owo natarcie nastąpiło 22 VI i całkowicie zaskoczyło sowieckich generałów zarówno kierunkiem natarć, jak i mechanizmem prowadzenia ekspansji. Dzisiejsza historiografia coraz częściej wysuwa pogląd, że atak ten uprzedził natarcie strony sowieckiej przygotowującej napaść na państwo niemieckie. W lecie rozbite zostały odziały pierwszego radzieckiego rzutu strategicznego, natomiast jesienią drugiego, trzeciemu rzutowi udało się powstrzymać hitlerowców pod Leningradem i Moskwą, a także u stóp Kaukazu nieopodal Rostowa. 5 - 6 XII nastąpiło sowieckie kontrnatarcie pod Moskwą prowadzące do bitwy pod Moskwą, która zmusiła niemieckie wojska do wycofania się o ok. 300-400 kilometrów oraz do obrony na całej długości wschodniego frontu. Finowie odbili utracony wcześniej przesmyk karelski i doszli aż po wcześniejszą granicę fińsko - sowiecką, obsadzili również Karelię po jezioro Onega i rzekę Swir. W Laponii wojska niemieckie usiłowały opanować Murmańsk, atak utknął jednak nad rozlewiskami Starej Licy. Na niezwykle rozległych obszarach od Morza Barentsa do Morza Czarnego ukształtował się jednolity front, który doprowadził do związania większości hitlerowskich wojsk lądowych.

Na Atlantyku nasilała się wielka batalia o komunikację tzw. bitwa o Atlantyk. Brytyjscy nawigatorzy urozmaicili system konwojów, również dzięki wydatnej pomocy Amerykanów. 14 VIII 1941 r. podpisana została deklaracja współpracy pomiędzy oba krajami tzw. Karta Atlantycka. Niemcy osiągali przewagę, zatopili 432 okręty tracąc zaledwie 35 łodzi podwodnych. W lecie wodami Morza Barentsa wyruszyły pierwsze konwoje wojsk sprzymierzonych dostarczające żywność i amunicję do radzieckich portów północnych tzw. konwoje murmańskie. W wojnie w powietrzu, w początkowych miesiącach roku 1941 niemieckie lotnictwo kontynuowało ostrzeliwanie obiektów na terytorium Wielkiej Brytanii, ale w następnych miesiącach jego aktywność zmalała, dzięki czemu lotnictwo brytyjskie mogło stopniowo nasilać naloty na tereny niemieckie oraz na cele w państwach okupowanych.

Na terenach okupowanych trwało kształtowanie się konspiracji, nasilały się akcje partyzanckie. Po wybuchu wojny sowiecko - hitlerowskiej ruch komunistyczny na terenie krajów okupowanych i uzależnionych od państwa niemieckiego podjął na polecenie Komunistycznej Międzynarodówki działalność konspiracyjną. Największą skalę osiągnęła ona w Jugosławii, w której rywalizacja partyzancka była także elementem konfliktu domowego, a także na okupowanych terenach Związku Radzieckiego.

Japończycy kontynuowali założenia blokowania chińskich wybrzeży. Opanowali sporą ilość nadmorskich miast, zwłaszcza w północnych rejonach Chin. Przygotowywali wielkie natarcie na północne obszary kontynentu azjatyckiego, jednak we wrześniu armia chińska odniosła niespodziewane zwycięstwo w starciu pod Changsha. Zaatakowanie przez Japonię Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii spowodowało, że tzw. chiński incydent stał się jednym z frontów drugiej wojny światowej. Wraz z dniem 20 października władze cesarskie w Japonii zatwierdziły ostateczną wersję planu wojny z Wielką Brytanią, Stanami Zjednoczonymi oraz Holandią, który przewidywał eliminowanie floty amerykańskiej, opanowanie strefy wód północno - wschodniej Azji, Filipin, Indii Wschodnich, Nowej Gwinei, Wysp Salomona i później Birmy, a część armii lądowych miała pozostać w Chinach i osłaniać japońskie pozycje w Mandżurii. Utworzenie nowych linii frontowych na Dalekim Wschodzie zapoczątkowały japońskie ataki na bazę amerykańskiej floty w Pearl Harbour 7 XII. Następnie japońskie oddziały opanowały Hongkong, a także zorganizowały desant na Malajach, który rozpoczął silne natarcie na kluczowy brytyjski port - Singapur. W dalszym toku walk wojska japońskie przedostały się z Indochin i wkroczyły do Syjamu, który niebawem przeszedł na stronę japońską. Następne uderzenie było skierowane na północne obszary Birmy, a niebawem japoński desant wylądował również na filipińskiej wyspie Luzon.

Przystąpienie Stanów Zjednoczonych do wojny, zmiana nastawienia ZSRR i coraz agresywniejsze postępowanie Japonii przekształciło lokalne działania militarne w powszechną wojnę. Konflikt globalny pomiędzy dwoma potężnymi blokami mocarstw, w którym udział wzięła większość istniejących wówczas krajów, zaangażował niemal całość światowych zasobów (ich wykorzystanie osiągnęło w 1944 r. poziom maksymalny).

Nastąpił wzrost nacisku krajów sprzymierzonych na kraje Osi na Starym Kontynencie, zarówno na lądzie (od południa i wschodu), jak i w przestworzach (od zachodu). W krajach okupowanych duże szkody przynosiła działalność rosnącego w siłę ruchu oporu. Na wodach Pacyfiku coraz częstsze stawały się poczynania amerykańskich sił zbrojnych w powietrzu i na morzu. Powiększał się wysiłek zaplecza rywalizujących mocarstw (rozrost produkcji wojennej był szczególnie widoczny w obozie państw sprzymierzonych).

Na wschodnim froncie pierwsze miesiące roku 1943 przyniosły dalszą część ofensywy Armii Czerwonej na południowym fragmencie frontu, a także likwidację niemieckiego zgrupowania na terenie Stalingradu (2 II). Z końcem lutego sowieckie wojska zbliżyły się w rejon linii Dniepru, jednak zostały tutaj zatrzymane w rezultacie przeciwnatarcia hitlerowców pod Charkowem. Armia Czerwona zdołała utrzymać obszar w sąsiedztwie Kurska, a wojska niemieckie po kontrolowanym odwrocie z północnych zbocz masywu kaukaskiego - strategiczny przyczółek na terenie Półwyspu Tamańskiego. Spod Moskwy Niemcy wycofywali się w okolice Domińska i Rżewa, a Rosjanom udało się uzyskać lądowe połączenie z obleganym Leningradem. Obydwie strony przygotowywały się do decydującej kampanii letniej. Już 5 VII hitlerowcy zdecydowali się koncentrycznie uderzyć na Kursk, gdzie doszło do wielkiej bitwy, zwaną bitwą kurską, jej kulminacyjnym punktem okazała się największa batalia pancerna w całej wojnie, pod Prochorowką. Po znakomitym zwycięstwie Armia Czerwona przeszła w okolice dolnego Dniepru, a po jego przebrnięciu zajęła (6 XI) Kijów i odcięła Półwysep Krymski od obszarów zajmowanych jeszcze przez hitlerowców. W centralnym fragmencie frontu sowieckie wojska opanowały też Smoleńsk.

W północnej Afryce wojska brytyjskiej 8 armii opanowały w styczniu Trypolitanię, po czym zepchnęły niemiecko - włoskie oddziały w stronę przyczółku tunezyjskiego, który do połowy maja też został zlikwidowany. Szlak wodami Morza Śródziemnego stanął przed państwami sprzymierzonymi otworem. 10 VII rozpoczął się desant alianckich formacji na Sycylii, a do 17 sierpnia trwała ewakuacja broniących wyspy resztek wojsk niemiecko - włoskich na kontynent. W dniu 25 lipca obalony został rząd Benito Mussoliniego, a nowe włoskie władze podpisały 3 IX zawieszenie broni z państwami sprzymierzonymi. Wkrótce nastąpiły ataki aliantów na kontynentalną część Włoch, 9 IX brytyjski desant wylądował w Kalabrii, a równocześnie z rozgłoszeniem zawieszenia broni, nastąpił desant wojsk sprzymierzonych w rejonie zatoki Salerno. Hitlerowcy odpowiedzieli rozbrojeniem znacznej ilości oddziałów włoskiej armii we Włoszech oraz na obszarach Półwyspu Bałkańskiego, 10 IX opanowali Rzym, a po przegranym starciu pod Salerno, zatrzymali sprzymierzonych na zimowej linii pod Monte Cassino.

Pierwsze miesiące roku okazały się przełomowe w batalii o opanowanie wód Oceanu Atlantyckiego. W marcu Niemcom udało się zatopić 92 statki, a w czerwcu już tylko 8, a do tego stracili: w marcu 15 łodzi podwodnych, a w maju aż 41. Alianci udoskonalili sposoby obrony konwojów, a produkcja nowych okrętów wyraźnie przewyższała straty i braki. W powietrzu znacznie wzrosła siła strategicznego lotnictwa amerykańskiego stacjonującego na terytorium Wielkiej Brytanii. W towarzystwie oddziałów brytyjskich Amerykanie rozpoczęli kombinowaną ofensywę lotniczą na Niemcy, polegającą na tym, że Brytyjczycy atakowali w nocy, a Amerykanie za dnia.

Na terenach okupowanych nastąpiło dalsze wzmocnienie ruchu oporu i konspiracji. Tajne związki stawały się silniejsze organizacyjnie tworząc w podziemiu zalążki armii. Nasiliły się również działania sabotażowe i dywersyjne, zwłaszcza na okupowanych obszarach Związku Radzieckiego i Jugosławii. W kwietniu 1943 r. doszło do wybuchu powstania w warszawskim getcie.

Na wodach Pacyfiku Amerykanie opanowali wreszcie Wyspy Salomona, usadowili się na Wyspach Gilberta i razem z Australijczykami rozlokowali się na wschodniej części Nowej Gwinei. Ponadto armie sprzymierzonych obsadziły wyspy: Kiska i Attu należących do archipelagu Aleutów. W państwie birmańskim, na obszarach przygranicznych z Chinami i Indiami, trwały miejscowe potyczki. W Chinach wzmógł się konflikt pomiędzy Kuomintangiem, a Komunistyczną Partią Chin, co skrzętnie próbowali wykorzystywać Japończycy, podejmując m.in. ataki na Changsha, które jednak nie zakończyły się powodzeniem.

Państwa sprzymierzone nawiązały w 1943 r. ściślejszą współpracę. W Teheranie miała miejsce konferencja słynnej wielkiej trójki (Józef Stalin, Winston Churchill i Franklin Delano Roosevelt), która uściśliła plan militarnych działań na rok 1944. Podstawowym założeniem było otwarcie drugiego frontu na Zachodzie, przyjęto także ogólny zarys powojennego ładu, z Europą podzieloną na strefy wpływów wielkich mocarstw m. in. Polska miała zostać podporządkowana Związkowi Radzieckiemu. Po przeciwnej stronie Oś rozpadała się, niemieckie dowództwo po wyraźnych porażkach na wschodnim froncie przyjęło postanowienia obrony przeciwko ofensywie Armii Czerwonej oraz koncentracji sił i środków do zdławienia desantu wojsk sprzymierzonych z Zachodzie

23.Czystki i wysiedlenia w XX wieku

Umowy i porozumienia w sprawie transferu ludności dzielą się na te, które zawierają

otwarty warunek tzw. obligacji, tzn. wykluczają możliwość wyboru miejsca pobytu (migracja

przymusowa), mówią o „obligacji ukrytej”, ale wynikającej z interpretacji porozumienia czy

też z ducha umowy (migracja półdobrowolna) oraz przewidujące wolny wybór pozostania lub

przesiedlenia się (migracja dobrowolna). Teoretycznie, w tej ostatniej kategorii, zawiera się

możliwość działania przymusu sytuacyjnego (tzw. migracja z „konieczności”) wynikającego

ze stosunku społecznej większości do przemieszczania się.17

Jednym z charakterystycznych przejawów XX w. są masowe migracje różnych grup

społecznych i narodowych. Już w latach 1913-1914 wysiedlonych zostało przez Bułgarów

i Turków 250 tys. Greków z Tracji i Anatolii do Grecji oraz 400 tys. Mułzumanów i Turków

wysiedlonych było przez Greków, Serbów i Bułgarów z Macedonii Zachodniej i Turcji do

Anatolii. W okresie od maja 1915 do lipca 1916 stron rodzinnych pozbawiono 2 mln

Armeńczyków, którzy wysiedleni zostali przez Turków z Armenii Osmańskiej i Anatolii do

Syrii. Szacuje się, iż w wyniku tej barbarzyńskiej akcji śmierć poniosło około 1,5 mln osób.

Ogółem w latach 1912-1917 wysiedlono około 3 mln osób.

Przymusowe i półdobrowolne przejawy migracji na obszarze Polski

Wybuch drugiej wojny światowej początkuje przymusowe migracje obywateli polskich,

które w latach 1939-1959 objęły swym zasięgiem około 8,1 mln osób.

Okres 1939-1944

Działania wojenne związane z wybuchem II wojny światowej oraz realizacja polityki

ludnościowej na obszarze II Rzeczypospolitej dokonywane przez okupacyjne władze Trzeciej

Rzeszy oraz ZSRR legły u podstaw masowych deportacji i wysiedleń ludności polskiej,

ukraińskiej, białoruskiej, żydowskiej, a także niemieckiej.

A. Wysiedlenia i przesiedlenia przeprowadzone przez władze okupacyjne Trzeciej

Rzeszy

1. Przymusową migrację (ucieczka, ewakuacja, wysiedlenia, internowania) na ziemiach

polskich, spowodowaną agresją niemiecką na Polskę jesienią 1939 r., zapoczątkowało

przejście we wrześniu polskich żołnierzy i oficerów oraz ludności cywilnej do Rumunii,

Litwy, Łotwy i na Węgry. Wybuch wojny uniemożliwił ponadto powrót do kraju 17 tys.

przebywających na Łotwie robotników sezonowych. Łączną liczbę uchodźców do tych

krajów szacuje się na 125-150 tys. osób, w tym około 90 tys. wojskowych. Z tej liczny około

50 tys. osób przedostało się do Europy Zachodniej19.

2. Na mocy dekretu z dnia 7 października 1939 r. dotyczącego umacniania niemczyzny

władze okupacyjne Trzeciej Rzeszy przystąpiły do wysiedleń ludności polskiej i żydowskiej

z ziem wcielonych do Rzeszy (Wolne Miasto Gdańsk wraz z woj. pomorskim i skrawkami

woj. warszawskiego oraz częścią należącą poprzednio do Niemiec Prus Wschodnich tworzyły

okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, Poznańskie wraz z niewielkimi częściami woj.

łódzkiego i warszawskiego weszły w skład okręgu Rzeszy Kraj Warty, ziemia ciechanowska

stała się częścią prowincji Prusy Wschodnie, Górny Śląsk zaś i przylegające doń powiaty woj.

kieleckiego i krakowskiego stanowiły odrębną jednostkę administracyjną, tzw. rejencję

katowicką, która znalazła się w granicach prowincji śląskiej).

W wyniku kolejnych fal wysiedleń ludności polskiej i żydowskiej do Generalnego

Gubernatorstwa (GG-Generalguvernement) stanowiącego swoistą kolonię niemiecką

całkowicie zależną od Rzeszy a stworzoną dekretem z 26 października 1939 r. na obszarze

centralnej Polski, wysiedleniu uległo ogółem 985 tys. osób, co stanowiło około 1/9 ogółu

Polaków i Żydów zamieszkujących ten obszar w przededniu wojny20.

3. Na miejsce wysiedlonej ludności polskiej i żydowskiej z ziem wcielonych do Trzeciej

Rzeszy władze niemieckie postanowiły osiedlić ludność niemiecką. W wyniku kolejnych fal

przesiedleń, które miały charakter dobrowolny, częściowo dobrowolny lub przymusowy

(Umsiedler, Flüchtlinge, Rücksiedlung), a opierały się na umowach państwowych zawartych

w latach 1939-1942 z Łotwą, Estonią, ZSRR, Litwą, Rumunią i Bułgarią, na tereny II

Rzeczpospolitej, które wcielone zostały do Rzeszy, trafiło ogółem 840 tys.

Auslandsdeutsche21.

4. Ze wszystkich przeprowadzonych przez Trzecią Rzeszę na obszarach Polski

przemieszczeń ludności największą liczbę osób deportowano na roboty do Niemiec

okupowanych przez nią krajów. Pomimo, iż początkowo akcja opierała się na dobrowolnym

werbunku, stopniowo wskutek zdecydowanego oporu społeczeństwa polskiego zaczęła się

przeradzać w działania przymusowe, których najbardziej spektakularnym przejawem były

stosowane na masową skalę od połowy 1940 r. łapanki uliczne. Trwały one do ostatnich dni

okupacji. Najwięcej zorganizowano ich na obszarze GG. Ogółem deportowano na roboty

Polski ( w granicach z 1938 r.) ponad 2,8 mln osób22.

5. Wśród innych form deportacji i wysiedleń stosowanych przez okupantów

hitlerowskich na ziemiach polskich należy uwzględnić:

�� zagładę narodu żydowskiego oraz polskich Cyganów;

�� wywóz ludności polskiej w celach germanizacyjnych (ogółem władze

hitlerowskie uprowadziły i rozlokowały w Rzeszy i Austrii łącznie około 200 tys.

polskich dzieci, z których udało się odzyskać 15-20%);

�� ewakuację ludności w ostatnich miesiącach okupacji23.

B. Deportacje przeprowadzone przez władze okupacyjne ZSRR

Jednym z następstw aneksji ziem polskich dokonanych przez ZSRR po 17 września 1939

był wielki plan deportacji milionów obywateli, głównie Polaków, ale także Ukraińców,

Białorusinów, Litwinów, Łotyszy, Estończyków i Żydów w głąb ZSRR. Miał on na celu

usunięcie „elementów socjalnie niebezpiecznych i antysowieckich”, wyniszczenie

deportowanej ludności w więzieniach i obozach pracy przymusowej lub w miejscach

osiedlenia w północnej części Rosji europejskiej, na Syberii i w Azji Środkowej, gdzie

warunki pracy, mieszkaniowe, klimatyczne oraz głód dziesiątkowały deportowanych i gdzie

nie mieli oni zapewnionych podstawowych środków egzystencji.

Od zimy 1940 r. do pierwszej połowy 1941 r. władze ZSRR przeprowadziły cztery

masowe deportacje ludności obejmujące ponad 1,2 mln obywateli polskich; w 50% byli to

Polacy, Żydzi stanowili 30%, a Ukraińcy i Białorusini 20%24. NKWD zamordowało w 1940

r. ponad 22 tys. internowanych oficerów polskich w obozach i więzieniach Ostaszkowa,

Kozielska, Starobielska i Charkowa.

---