1.Warstwa społeczna

Warstwa społeczna, termin różnie definiowany we współczesnej socjologii, używany głównie przy opisie struktury społecznej i zróżnicowania społecznego. Najczęściej za warstwę społeczną uważa się grupę osób odróżniającą się od innych grup stanem posiadania, wspólnotą warunków środowiskowych, stylem życia, obyczajów, wzorów kulturowych itp. kryteriów zarówno istniejących obiektywnie, jak i urojonych. W tym ujęciu wyróżnia się np. warstwę chłopską, warstwę drobnomieszczańską itp.

2. Klasa społeczna

Klasa społeczna, pojęcie socjologiczne funkcjonujące głównie na gruncie socjologii marksistowskiej oznaczające, wg definicji grupy ludzi różniące się między sobą miejscem zajmowanym w historycznie określonym systemie produkcji społecznej, stosunkiem (przeważnie usankcjonowanym i ustalonym przez prawo) do ośrodków produkcji, rolą w społecznej organizacji pracy i - co za tym idzie - sposobem otrzymywania i rozmiarami tej części bogactwa społecznego, którą rozporządzają.

3. Myśl socjologiczna

…………….

4. Społeczeństwo

Społeczeństwo, jedno z podstawowych pojęć socjologicznych, różnie definiowane i rozumiane. Najczęściej określa się społeczeństwo jako wszelkie formy życia zbiorowego w ramach jednego narodu czy państwa, oparte na zasadzie odrębności, utrzymujące swój byt przez dłuższy okres. Szeroko również upowszechnione są poglądy, które upatrują istotę społeczestwa w fakcie istnienia organizacji społecznej, w związku z czym społeczeństwo definiowane jest jako ogół instytucji i urządzeń zapewniających ludziom wspólne zaspokajanie potrzeb, zorganizowane współżycie i rozwój. Społeczeństwo uważane jest także za system grup społecznych wzajemnie zależnych, podlegających przeobrażeniom.

5. Państwo

Państwo, polityczne zorganizowanie społeczeństwa, wyposażone w suwerenną władzę oraz zajmujące określone terytorium. Przynależność do państwa ma charakter sformalizowany (obywatelstwo). W obrębie państwa występuje stosunek: władza - podporządkowane jej osoby i grupy. Atrybutem państwa jest suwerenność rozumiana jako całkowita niezależność od jakiejkolwiek siły zewnętrznej i wewnętrznej.

6. Ustrój

…………………

7. Ustrój społeczno - gospodarczy

……………………

8. System polityczny

System polityczny, jedno z podstawowych pojęć oznaczających strukturę, w ramach której przebiega życie polityczne danego społeczeństwa. System polityczny jest istotną częścią systemu społecznego. System polityczny to podstawowe struktury władz państwowych oraz główne zasady polityczne i prawne, ogół instytucji, za pośrednictwem których podejmowane są decyzje polityczne.

Uznaje się, że system polityczny to ogół działających w państwie instytucji (np. parlament, rząd, sądownictwo), organizacji politycznych (np. partie polityczne, ruchy społeczno-polityczne), grup interesu (np. związki zawodowe, samorządy zawodowe) oraz relacji między nimi, a także zespół norm i reguł, na których podstawie one funkcjonują (konstytucja, ordynacje wyborcze). W tak zdefiniowanym systemie politycznym szczególnie dużą rolę

spełnia system partyjny oraz system instytucji państwa (zwany ustrojem politycznym).

9. Ustrój polityczny

Ustrój polityczny, regulacje prawne odnoszące się do struktury organizacyjnej, kompetencji i wzajemnych relacji organów państwa oraz sposobu rządzenia nim.

10. Anarchia

Anarchia (z greckiego), dezorganizacja, bezrząd, stan chaosu, które wynikają z braku lub bezsilności władzy państwowej. Według anarchistów - ustrój społeczno-polityczny, w którym nastąpiła likwidacja struktur i instytucji państwa (np. rządu, policji, administracji) i nie obowiązują żadne normy prawne.

11. Autokracja

Autokracja (łac. autokratés - samowładny), samowładztwo, system rządów, w którym władza najwyższa w państwie sprawowana jest przez jednego człowieka (autokratę) lub wyraźnie wyodrębnioną grupę osób (np. triumwirat). Stojący na czele państwa posiada pełną władzę polityczną. Charakteryzuje ją: nieograniczony zakres podejmowania decyzji politycznych, dowolność sposobów ich egzekwowania, brak równowagi pomiędzy poszczególnymi organami władzy, dyskryminacja opozycji.

Autokracja utożsamiana jest z autorytaryzmem, totalitaryzmem bądź dyktaturą.

12. Autorytaryzm

Autorytaryzm,

1) w polityce - zbiór poglądów powstałych w opozycji do liberalizmu, parlamentaryzmu i rządów demokratycznych. Głosi potrzebę silnej i hierarchicznie zorganizowanej władzy wykonawczej opartej na politycznym kulcie (autorytecie) przywódcy lub grupy przywódczej oraz konieczność bezwarunkowego podporządkowania się decyzjom organów państwowych.

Autorytaryzm propaguje zasady rządzenia oparte na zasługach elit wobec państwa, odrzucając: egalitaryzm, wolność, tolerancję oraz pluralizm. Władza autorytatywna porządek społeczno-polityczny uzależnia od niedopuszczenia do powstania opozycji;

2) system rządów, w którym władza skoncentrowana jest w ręku przywódcy i jego najbliższego otoczenia, podejmują oni decyzje zatwierdzone przez bezwolny parlament i egzekwowane dowolnymi metodami. W autorytaryźmie ważną rolę odgrywa cenzura, policja polityczna i armia, są one narzędziami tłumienia wszelkich przejawów opozycji i niezadowolenia. Wprowadzenie rządów autorytatywnych odbywa się najczęściej przez zamach stanu. Z założenia jest to system przejściowy, który ma istnieć do momentu powstania większości zdolnej przejąć władzę i zapewnić państwu rozwój społeczno-ekonomiczny oraz prestiż międzynarodowy. Założenie to jednak z czasem zanika, a rządzący starają się utrzymać przy władzy jak najdłużej.

13. Demokracja

Demokracja, ludowładztwo, termin określający rodzaj rządów, w którym władza należy do ogółu obywateli danego państwa (greckie demos - lud, kratos - władza).

14. Faszyzm

Faszyzm (z włoskiego fascio - wiązka, związek), kierunek polityczny powstały po I wojnie światowej, jako opozycyjny wobec działalności socjalistów i komunistów. Głoszący hasła skrajnie nacjonalistyczne, antydemokratyczne i antyliberalne, zmierzający do stworzenia państwa totalitarnego i monopartyjnego. Skupiał w swoich szeregach nie tylko tzw. warstwy średnie (średnia burżuazja miejska i wiejska, drobnomieszczaństwo, drobni kupcy, byli wojskowi), ale także najbardziej zacofane grupy klasy robotniczej (zwłaszcza w Niemczech).

15. Komunizm

Komunizm (z łaciny communis - wspólny, powszechny), zbiór poglądów ideologicznych i zbudowany na tej podstawie program polityczny dążący do stworzenia bezklasowego społeczeństwa, wprowadzenia zasad egalitaryzmu i zniesienia własności prywatnej. Społeczeństwo komunistyczne miało być ujednolicone pod względem przekonań i zachowań politycznych. Elementy ideologii komunistycznej (np. dotyczące sprawiedliwości) można spotkać zarówno u Platona, jak i Tomasza z Akwinu.

16. oligarchia

Oligarchia, forma rządów polegająca na sprawowaniu władzy przez niewielką grupę ludzi. Najczęściej ludzie ci wywodzili się z arystokracji lub warstwy bogatych.

17. Państwo policyjne

Państwo policyjne, w doktrynie politycznej w XVIII w. typ państwa opiekuńczego o rozbudowanym systemie nadzoru (policji) w zakresie przestrzegania porządku, ochrony zdrowia i higieny, szkolnictwa, opieki nad starcami i sierotami itp.

Od XIX w. nazwa państwa policyjnego nabrała ujemnego znaczenia, pod którym obecnie rozumie się państwo rządzone przy pomocy terroru policyjnego, w którym obywatel nie ma zapewnionych środków obrony przed aparatem przymusu państwowego. Państwo w sposób niekontrolowany może stosować represje wobec swoich obywateli. Taka organizacja organów państwowych jest charakterystyczna dla państw o charakterze totalitarnym i dyktatorskim.

18. Republika

……………

19. Socjalizm

socjalizm - łac.societas - wspólnota) - wieloznaczne pojęcie, odnoszące się do prób zmniejszenia nierówności społecznych i upowszechnienia świadczeń socjalnych, lub poddania gospodarki kontroli społecznej (poprzez instytucje państwowe, samorządowe, korporacyjne lub spółdzielcze). Częścią wspólną wszystkich odmian socjalizmu jest (częściowe lub całkowite) odrzucenie idei kapitalistycznego wolnego rynku, ograniczenie własności prywatnej oraz promowanie idei sprawiedliwości społecznej.

20. Teokracja

Teokracja (z greckiego theos - bóg i kratos - władza), ustrój państwowy, w którym najwyższą władzę sprawują kapłani. Podstawą tej władzy jest doktryna religijna, według której suwerenna władza należy do bóstwa, a kapłani, jako najbliżsi bóstwu, są jej wykonawcami. Terminu teokracja użył po raz pierwszy historyk żydowski Józef Flawiusz (ok. 37 - ok. 103) na określenie ustroju starożytnego państwa żydowskiego. Istniała m.in w starożytnym Egipcie, państwie krzyżackim, współcześnie w Iranie.

21. Totalitaryzm

Totalitaryzm (łaciński totalis - cały, całkowity), forma sprawowania rządów, a zarazem uzasadniająca ją teoria, która polega na całkowitym podporządkowaniu, jednostki i wszelkich przejawów życia społecznego władzy państwowej, wskutek czego człowiek staje się jedynie funkcją państwa lub społeczeństwa. Totalitaryzm to całkowite zaprzeczenie indywidualistycznego - liberalizmu, głoszącego absolutną suwerenność jednostki wobec społeczeństwa.

Cechą ustroju o charakterze totalitarnym jest wykluczający wszelką demokrację bezwzględny autorytet władzy państwowej, a realizowane przez tę władzę cele stają się celami wszystkich legalnie działających organizmów społecznych. Stąd też niemożliwe jest istnienie jakichkolwiek niezależnych od władzy struktur pośrednich (organizacji społecznych, partii politycznych, ale również oświaty, zakładów pracy, kościołów, rodziny). Władza w takim ustroju sprawowana jest poza wszelką kontrolą prawną, a odgórnie narzucony przymus w stosunkach państwo-obywatel łamie szereg podstawowych praw człowieka. Również w stosunkach międzynarodowych państwo totalitarne dąży do stałego rozszerzania stref swoich wpływów.

22. Ochlokracja

Ochlokracja (z greckiego - "rządy motłochu"), forma rządów polegająca na sprawowaniu władzy przez tłum. Występowała w czasach Platona, a także w czasach późniejszych. Władza znajdowała się wtedy w rękach pasożytniczych, spauperyzowanych mas, którymi kierowali demagodzy schlebiający najbardziej prymitywnym żądaniom tłumu.

Ochlokrację charakteryzuje samowola polegająca na przywłaszczaniu sobie osiągnięć tak materialnych, jak duchowych, zdobytych przez innych. Ten proceder (nazywany sprawiedliwym dzieleniem) kończył się zagarnięciem przez przywódców największej części dóbr dla siebie. Ochlokracja z czasem przeradzała się w dyktaturę.

Filozofia starożytnej Grecji (Platon, Arystoteles) przeciwstawiała ochlokrację (jako zwyrodniałą formę władzy ludu) - demokracji. Termin ochlokracji występuje po raz pierwszy u Polibiusza (II w. p.n.e.).

23. Plutokracja

Plutokracja (z greckiego ploutokratía),

1) grupa społeczna składająca się z najbogatszych ludzi, członkiem tej grupy zostaje się posiadając odpowiedni majątek bez względu na pochodzenie (w przeciwieństwie do arystokracji).

2) forma rządów oparta na władzy najbogatszej grupy ludzi. Zgodnie z tą koncepcją grupa, która efektywnie zarządza swoim majątkiem, będzie równie sprawnie rządzić państwem. Posiadając olbrzymi majątek, nie będzie szukać własnych korzyści w decyzjach politycznych.

Przekonanie takie było charakterystyczne dla wczesnej fazy kapitalizmu, kiedy rozpoczęto walkę o zniesienie przywilejów stanowych arystokracji.

Przykładem państwa rządzonego przez plutokrację jest starożytna Grecja po reformach Solona (tamtejszy system nosił miano timokracji).

24. Ustrój terytorialno - prawny

…………..

25. Ustrój terytorialny

………………….

26. Państwo unitarne

Unitarne państwo, forma państwa wyodrębniona ze względu na strukturę wewnętrzną i organizację organów państwa. Państwo, w którym jednostki terytorialno-administracyjne (np. województwa, gminy) są podporządkowane organom centralnym i nie mają autonomii, ani żadnej politycznej samodzielności (przeciwnie niż w państwie związkowym - federacji). Państwo takie jest wewnętrznie jednolite.

Najbardziej charakterystyczne cechy unitarnego państwa to:
-występowanie jednolitego systemu prawa na całym terytorium (np. Polska, Węgry),
-jednorodny system organów prawodawczych, wykonawczych i sądowych,
-podporządkowanie organów władzy i administracji lokalnej organom centralnym.

Ze względu na kryterium centralizacji można wyróżnić:
-unitarne państwo zdecentralizowane, w którym organy lokalne formowane są niezależnie od organów centralnych (np. Wielka Brytania, Japonia),
-unitarne państwo scentralizowane - organy lokalne podporządkowane są urzędnikom wyznaczonym przez władze centralne (np. Finlandia, Holandia).

27. Państwo złożone

................................

28. Federacja

Federacja (z łaciny - związek),

1) państwo związkowe, w przeciwieństwie do konfederacji posiadające własne organy związkowe. Na rzecz organów centralnych członkowie federacji zrzekają się części swoich suwerennych praw (odrębności armii, finansów, polityki zagranicznej). Federacjami są np.: Stany Zjednoczone, Niemcy, Szwajcari;

2) w socjalizmie utopijnym i anarchizmie jednostka terytorialna, mająca jednoczyć grupy wytwórcze;

3) związek organizacji społecznych, stowarzyszeń, ugrupowań zawodowych lub politycznych.

29. Konfederacja

Konfederacja, związek, zrzeszenie utworzone przez jeden lub kilka stanów lub przez miasta dla osiągnięcia określonych celów, mający istnieć do chwili osiągnięcia tego celu. W Polsce konfederacja pojawiła się na przełomie XIII i XIV w., początkowo organizowana przez miasto (Hanza, Związek Reński). W XIV w. wystąpiły pierwsze konfederacje rycerskie, dalszy ich rozwój przypadł na w. XV, kiedy pojawiły się konfederacje współdziałające z królem lub go zastępujące bądź też konfederacje skierowane przeciwko królowi, starające się narzucić mu pewien program.

30. Unia personalna

Unia personalna (łac. persona - osoba) - związek dwóch lub więcej państw posiadających wspólnego monarchę (króla) lub inny organ władzy, przy zachowaniu przez te państwa odrębności prawnej, politycznej, a niekiedy także ustrojowej

31. Unia realna

Unia realna - związek dwóch lub większej liczby państw, oparty na wspólnych instytucjach państwowych. Unia realna rozwinęła się z unii personalnej.

32. Myśl ekonomiczna

……………………

33. Doktryny polityczne

Doktryna polityczna - to wynikający z danej ideologii uporządkowany zbiór poglądów na życie polityczne danego społeczeństwa z zagadnieniami władzy i ustroju państwa na czele.

Przedmiotem doktryn politycznych są poglądy na istotę, organizację i funkcję państwa oraz koncepcje zasad współżycia pomiędzy ludźmi^[1].

Zawiera wskazania teoretyczne i praktyczne jak zrealizować te poglądy w określonym czasie i przestrzeni. Jest instrumentalną wersją ideologii i zbiorem poglądów określających przebieg i cel działań wyraźnie określonych w czasie i przestrzeni.

Stanowi konkretyzację systemu ideologicznego ideologia - doktryna polityczna - program polityczny.

34. Polityczna świadomość

………………………….

35. Lewica

Lewica, termin stosowany od XIX w. określa partie polityczne, ruchy społeczne, orientacje ideologiczne, oraz ugrupowania żądające mniej lub bardziej radykalnych zmian polityczno-ustrojowych, społecznych i gospodarczych.

Lewica związana jest historycznie z okresem rewolucji francuskiej, kiedy to stan trzeci (mieszczaństwo), zasiadając po lewej stronie Stanów Generalnych (reprezentanci arystokracji i duchowieństwa po prawej) postulował przeprowadzenie gruntowych reform społeczno-politycznych.

Tradycyjnie lewica domagała się: aktywnej roli państwa w gospodarce, zwłaszcza w zakresie planowania ekonomicznego, nacjonalizacji podstawowych gałęzi przemysłu, wyrównania dochodów obywateli, rozbudowy programów socjalnych państwa, zwiększenia wydatków na oświatę, służbę zdrowia, opiekę społeczną, za naczelne wartości uznaje: równość społeczną (egalitaryzm) sprawiedliwość, wolność, pokój i współpracę między narodami.

36. Prawica

Prawica, termin wywodzący się z okresu rewolucji francuskiej (1789), kiedy to w Zgromadzeniu Narodowym przedstawiciele szlachty, arystokracja i duchowieństwo zasiadali po prawej stronie sali, zaś po lewej radykalni politycy żądający przemian społecznych i politycznych (lewica). Określenie prawica przez cały XIX w. była kojarzona z ugrupowaniami zachowawczymi, walczącymi o utrzymanie feudalnych przywilejów stanowych, zwalczającymi postępowe i radykalne ruchy społeczne.

Podstawowe wartości prawicy to: szacunek dla tradycji, autorytetów, istniejącej hierarchii społecznej, wstrzemięźliwość w dokonywaniu zmian w systemie społeczno-gospodarczym i politycznym oraz obrona własności prywatnej, sprzyjanie gospodarce wolnorynkowej, sprzeciwianie się nadmiernej roli państwa w gospodarce.

Do prawicy zaliczane są partie chadeckie, konserwatywne, narodowe, niekiedy liberalne (reprezentujące liberalizm gospodarczy nie społeczny).

37. Liberalizm

Liberalizm (z łac. liberalis - wolnościowy, od łac. liber - wolny) - ideologia i kierunek polityczny, według którego wolność jest nadrzędną wartością. Liberalizm jest ściśle związany z indywidualizmem, stanowczo odrzuca kolektywizm oraz opowiada się za jak najmniejszym krępowaniem wolności jednostki poprzez prawo. Konsolidując, liberałowie uważają, że kompromis pomiędzy prawem a nieskrępowaną wolnością powinien być jak najmniejszy.

Swoją nazwę zawdzięcza hiszpańskim liberales, opozycjonistom wobec arbitralnych rządów monarchii hiszpańskiej.

38. Konserwatyzm

Konserwatyzm ((łac.) conservare - zachowywać, dochować zmian) − ideologia, która bazuje na hasłach obrony porządku społeczno-gospodarczego oraz zachowywania i umacniania tradycyjnych wartości, takich jak: religia, naród, państwo, rodzina, hierarchia, autorytet, własność prywatna. Konserwatyści chcą obronić stary porządek ze względu na przekonanie o ewolucyjnym charakterze zmian społecznych. Konserwatyzm zrodził się na przełomie XVIII i XIX w., był próbą przeciwstawienia się racjonalistycznej myśli oświeceniowej. Nowoczesny konserwatyzm stanowił reakcję na wydarzenia rewolucji francuskiej. Za twórcę podstaw ideologicznych nurtu uważany jest Edmund Burke. Jako idea polityczna termin ten po raz pierwszy użyty został w 1820 r. przez zwolennika restauracji dynastii Burbonów, François-René de Chateaubriand (1768-1848), który wydawał pismo „Konserwatysta”.

W znaczeniu politycznym konserwatyzm to termin odnoszący się do jednej z wielu filozofii lub ideologii politycznych, także na określenie opcji politycznej reprezentowanej przez wiele współczesnych partii politycznych (zwykle kojarzonych z prawicą).

39. Agraryzm

Agraryzm, doktryna społeczna powstała w Niemczech w 2. połowie XIX w., a także oparty na niej ruch społeczno-polityczny, rozwijający się na początku XX w. oraz w okresie międzywojennym, głównie w Niemczech i krajach Europy Środkowo-Wschodniej (m.in. w Polsce, Czechosłowacji, Bułgarii), a ponadto w USA (pod nazwą ruralizm).

Za podstawę gospodarki i dobrobytu państwa agraryści uważali rolnictwo, wobec którego przemysł powinien pełnić rolę usługową. Trwałą podstawę struktury agrarnej widzieli w drobnych, ale silnych ekonomicznie, rodzinnych gospodarstwach rolnych, chłopów zaś uznawali za podstawową i najliczniejszą, a także najmniej zdeprawowaną przez cywilizację urbanistyczno-przemysłową grupę społeczną, przyznając im prawo do odgrywania dominującej roli politycznej w państwie oraz w odrodzeniu moralnym społeczeństwa.

Agraryści głosili koncepcję tzw. "trzeciej drogi", wysuwając utopijną ideę stworzenia ustroju pośredniego między kapitalizmem a socjalizmem. System społeczny opierali na zasadzie solidaryzmu.

Głównym teoretykiem i przywódcą agraryzmu był G. Ruhland; in. przedstawiciele: A. Schäffle (jako pierwszy wprowadził termin agraryzm), M. Hodża, A. Szvehla.

W Polsce w okresie międzywojennym gł. przedstawicielami agraryzmu byli: S. Miłkowski, J. Niećko, J. Dąbski, F. Bujak. 1935 na kongresie SL agraryzm został przyjęty jako oficjalna doktryna ruchu ludowego. 1945-1947 do jego zasad nawiązywało PSL, został natomiast potępiony i odrzucony przez SL i ZSL. Współcześnie do idei agraryzmu nawiązują partie polityczne określające się jako ludowe, a także NSZZ RI "Solidarność".

40. Anarchizm

Anarchizm-doktryna postulująca model społeczeństwa opartego na równości społecznej, solidarności międzyludzkiej i poszanowaniu wolności jednostki oraz ruch społeczny dążący do realizacji tych celów.

41. Katolicyzm

Katolicyzm - doktryna Kościoła chrześcijańskiego - jednej z dwóch grup Kościołów, obok Kościoła prawosławnego, powstałych w wyniku rozłamu w Kościele chrześcijańskim w 1054 (tzw. schizmy wschodniej). Jedna z największych grup wyznań chrześcijańskich, obok prawosławia i protestantyzmu oraz ogół zasad wiary i życia religijnego do których odwołuje się Kościół rzymskokatolicki wraz z Kościołami wschodnimi pozostającymi z nim w pełnej jedności, wspólnoty tradycjonalistyczne, starokatolickie oraz część anglikańskich, liberalnych i niezależnych^.

42. Fundamentalizm (tzw. fundamentalizm religijny)

Fundamentalizm religijny - rygorystyczne przestrzeganie zasad i norm wyznaczonych przez doktrynę religijną połączone często z narzucaniem tych zasad innym członkom społeczności niekoniecznie wyznającym tę samą religię lub przymusowym prozelityzmem.

Fundamentalizm dotykał i dotyka wszystkie istniejące religie, a zwłaszcza te o spisanej lub skodyfikowanej tradycji (religie księgi). Choć w ostatnich czasach najbardziej widoczny stał się fundamentalizm ze świata muzułmańskiego, to nie pozbawione takich grup są także inne wielkie religie, jak chrześcijaństwo, hinduizm - czy mniejsze, jak judaizm i shintō. W przypadku dwóch czy też trzech ostatnich fundamentalizm religijny jest najczęściej powiązany także z polityczną ideologią nacjonalizmu, jako że są to de facto religie narodowe.

Źródeł fundamentalizmu religijnego można upatrywać w procesach modernizacyjnych właściwych nowoczesności, prowadzących do relatywizacji wszelkich wizji świata (teza rozwinięta na gruncie polskim w książce D. Motak "Nowoczesność i fundamentalizm. Ruchy antymodernistyczne w chrześcijaństwie", Kraków 2002). W sytuacji kiedy wartości moralne i fundamentalne doktryny ulegają degradacji, pojawia się potrzeba ich umacniania i powrotu do prawd fundamentalnych, których strzeżenie nakazują pisma. Fundamentalizm religijny dotyczy przede wszystkim dbałości o przestrzeganie niezmiennych i wiecznych doktryn wiary. Warto zaznaczyć, że prawdy te jednak ewoluują i na tle historii dopełniane są przez kolejne pokolenia.

43. Feminizm

Feminizm- od łac. femina - kobieta) - ideologia i ruch społeczny związany z ruchem równouprawnienia kobiet.Istnieje wiele odmian feminizmu, ze względu na różnice (głównie etniczne i polityczne) między jego zwolennikami oraz z powodu zmian światopoglądowych, jakie zachodzą w samym ruchu feministycznym

44. Ekologizm

Ekologizm, zespół idei, działań politycznych i społecznych, których istotą jest przeciwdziałanie zagrożeniom związanym z industrializacją oraz niszczeniu środowiska naturalnego człowieka. Kierunek polityczny, w którym problemy ekologii postawione są w centrum problematyki społecznej. Terminu tego użył po raz pierwszy w 1869 E. Haeckel w odniesieniu do zagadnień, których przedmiotem są relacje pomiędzy organizmami żywymi a środowiskiem.

Od początku lat 70. XX w. kwestia ochrony środowiska stała się przedmiotem polityki organizacji międzynarodowych, takich jak ONZ, czy różnego typu organizacji regionalnych, np. Wspólnoty Europejskiej. Powstały partie polityczne (Zieloni) i organizacje pozarządowe typu Greenpeace opierające swój program na ekologii. Programy polityczne właściwe ekologizmowi wyrażają sprzeciw wobec zbrojeń i militarnej sfery aktywności państwa, nieufność wobec nowoczesnych technologii, zawierają wątki antyindywidualistyczne, propagują styl życia oparty na kontakcie z naturą i edukację ekologiczną.

45. Status civitas

……………………

46. Prawa obywatelskie w Atenach i Rzymie

………………………………………………….

47. Idee: SOKRATESA

Dla Sokratesa szczęście mógł osiągnąć ten, kto posiadł największe dobra czyli cnotę. Zło powstaje z nieznajomości dobra. Postępujemy źle, bo nie wiemy co jest dobre. Do wiedzy zaś o tym co dobre dochodzimy przez rozum. Stając się rozumni, zdobywając wiedzę postępujemy moralnie i osiągamy dobro najwyżej stojące w hierarchii dóbr - cnotę. Sokrates utożsamiał cnotę z wiedzą. Żyjąc cnotliwie stajemy się szczęśliwi. Jest więc szczęście dla Sokratesa nie celem samym w sobie, ale nagrodą za życie cnotliwe. Cnota a co za tym idzie szczęście jest dostępna wszystkim trzeba, tylko zdobyć wiedzę o moralnym życiu.

48. Idee: PLATONA

1. Idee:

1. Platon -koncepcja państwa idealnego pod rządami filozofów(pierwiastki autorytaryzmu i komunizmu.

Teoria degeneracji form ustrojowych(Timokracja ,oligarchia, demokracja, tyrania)

PLATON (427 - 347): pochodził z rodziny arystokratycznej, obserwując upadek poloeis dochodził do wniosku, że ewolucja ich zmierza ku złemu, degenerują się, zło nie przestanie nękać ludzi, dopóki rządów nie obejmą filozofowie; próbował uczyć rządzenia władców Syrakuz, później założył w Atenach akademię ( do VI w. n. e.); tylko mędrzec może dostrzec idee, zrealizować je w państwie; „państwo tworzy wzajemna nasza potrzeba”, istotą jest odwaga (timokracja), chciwość (oligarchia), anarchia (demokracja), strach i zbrodnia (tyrania) te ustroje są łańcuchem ewolucyjnym, ostatnia jest najgorsza, demokracja cierpi na brak prawdy; kres łańcucha może zaprowadzić tylko rząd „stróżów doskonałych” - mędrców; organiczna budowa - silnie zhierarchizowana (wg wiedzy): złoto (inteligencja) => srebro (odwaga) => brąz (pracowitość), żadna z grup nie jest doskonała osobno; antyindywidualizm, jednostka przez państwo; funkcjonuje rygorystyczny system wychowania obywatelskiego, elicie wpaja się honor, męstwo, cnotę, 17 - 20 lat trening fizyczny, po 20 r. mniej zdolni - wojskowi, bardziej - 10 letnie studia ogólne, później 5 lat filozoficznych, od 35 - 50 r. życia aktywność polityczna, po 50 r. sprawowanie władzy; grupa rządząca żyje we wspólnocie majątkowej i rodzinnej, ważne jest dobre urodzenie, brak własności prywatnej; filozofowie kierują się zasadami rozumu, nie są skrępowani prawem; prawo jest zbyt sztywne wobec różnorodnej i zmieniającej się rzeczywistości; w Prawach opisuje inny ustrój - oligarchię, bez wspólnoty komunistycznej, zakaz opuszczania państwa, nowinkarstwa, kult religii.

49. Idee: ARYSTOTELESA

…………………………………

50. Cyrenaicy

Cyrenaicy, szkoła filozoficzna działająca od IV w. do 1. poł. III w. p.n.e. Nawiązując do poglądów jej założyciela Arystypa z Cyreny. Cyrenaicy głosili względność i subiektywizm wszelkiej wiedzy, twierdząc, że człowiek poznaje tylko własne stany i odczucia, nie zaś rzeczy, które je wywołują. Wskazywali, że jedynym dobrem jest przyjemność, a jedynym złem przykrość (hedonizm). Z czasem zaczęli modyfikować pierwotne stanowisko, dochodząc do: 1) uznania trwałości doznań za warunek prawdziwej przyjemności lub prawdziwej przykrości (Teodoros Ateista), 2) poddania w wątpliwość możliwości osiągnięcia przyjemności i ograniczenia się do unikania tego, co przykre, gł. poprzez rezygnacją z różnych dóbr i apatię (Hegezjasz Peisitanatos), 3) wprowadzenia różnic jakościowych między przyjemnościami i wyodrębnienia tzw. przyjemności wyższych, wynikajacych np. ze służby ojczyźnie czy poświęceń w imię przyjaźni i miłości (Annikeris). Do szkoły cyrenaików należeli też m.in. Arystyp Młodszy i Antypater z Cyreny.

51. Cynicy

Cynicy, szkoła filozoficzna założona przez Antystenesa z Aten. Jej twórca głosił, że cnota jest czymś zdobywanym na stałe przez wiedzę łączoną z praktycznym działaniem. Cnotliwy mędrzec jest wolny - prawem dla niego jest tylko natura. Cynicy za cel życia uważali nauczanie moralności wśród ludności pochodzenia plebejskiego.

52. Epikurejczycy

EPIKUREJCZYCY

- szkoła epikurejska powstała w IV w. p.n.e.

- główni przedstawiciele: Metrodor z Lampsakos, Hermachos z Mityleny, Filodemos z Gadary, Zenon z Sydonu, Lukrecjusz.

- Epikureizm wziął nazwę od imienia założyciela szkoły, Epikura (341-271 p.n.e.)

 

Rdzeniem jego koncepcji była etyka. Epikur uważał bowiem, że pytanie o to jak żyć szczęśliwie i przyjemnie jest w życiu każdego najważniejsze. Epikurejczycy uznawali indywidualne szczęście za cel życia, a filozofia miała być środkiem służącym do jego osiągnięcia. Wszelkie inne rozważania filozoficzne z zakresu czy to teorii poznania, czy metafizyki, miały tu znaczenie drugorzędne i służyły wyłącznie do uzasadniania swoich poglądów w sprawie kluczowego pytania - jak żyć, żeby być szczęśliwym. Mimo takich założeń pierwotnych epikureizmu, jego koncepcje metafizyczne, zwłaszcza w teorii poznania, miały później znaczny wpływ na filozofów niemal do czasów współczesnych.

 

Najbardziej oryginalne było jednak pojęcie śmierci według Epikura. Twierdził, że nie należy bać się śmierci, bo, jak sam powiedział „dopóki jesteśmy, nie ma śmierci, a gdy ona przychodzi, nie ma nas”. Ponieważ cała materia składa się z mikroskopijnych atomów pozostających w przypadkowym ruchu - pogląd ten głosili przed Epikurem Demokryt i Leukippos - śmierć nie jest niczym innym niż bezbolesnym rozpadem atomów składających się na ludzkie ciało. Nie dziwne jest więc, ze popełnił samobójstwo.

 

Epikur twierdził, że prawdziwa przyjemność polega na braku cierpienia; być szczęśliwym to znaczy być wolnym od bólu i codziennych niepokojów, namiętności i pragnień. Tylko spokojne życie w kręgu przyjaciół, z dala od trosk tego świata, może zapewnić spokój umysłu.

53. Stoicy

Stoicy, stoicyzm, nawiązująca do cyników grecka szkoła filozoficzna założona w III w. p.n.e. przez Zenona z Kition, który nauczał w ateńskim Portyku Malowanym - Stoa Pojkile, stąd nazwa szkoły.

Rozróżnia się trzy etapy jej rozwoju:

1) stara szkoła Zenona.

2) średnia szkoła na wyspie Rodos (II-I w. p.n.e.).

3) młodsza szkoła w Rzymie za czasów cesarstwa.

Do tej ostatniej należeli zarówno niewolnicy, m.in. Epiktet, jak i członkowie wysokich warstw społecznych, np. cesarz Marek Aureliusz. Przedstawicielami szkoły byli m.in.: Kleantes z Assos, Chryzyp z Soloj, Seneka Młodszy i Posejdonios z Apamei.

Stoicy twierdzili, że istnieje jedynie byt materialny, lecz rozróżniali w każdej rzeczy:

1) bierny substrat (odpowiadający Arystotelesowskiej materii) oraz

2) pneumę, czyli materię czynną (odpowiednik formy Arystotelesa).

Byli monistami - przeciwstawiając się dualizmowi Arystotelesa, nie uważali pneumy za inny byt, ale za subtelną formę materii przenikającą materię bierną. Pneuma będąc źródłem ruchu, powoduje, iż rzeczy rozwijają się zgodnie ze swymi potencjalnymi właściwościami. Jest rozumna i stanowi Logos świata. Znajduje się nawet w kamieniu, powodując w nim niewidoczne napięcia (ruch toniczny). Kamienie są mniej doskonałe od roślin, rośliny od zwierząt, zwierzęta od ludzi, a ludzie od bogów, ponieważ zależy to od ilości rozumu - pneumy "nasycającej" poszczególne byty.

Świat jako całość stanowi żyjący organizm i jest dzięki pneumie doskonały i boski. Ten, kto tego bezpośrednio doświadczy, jest mędrcem, nic go nie przerazi ani nie załamie, widzi bowiem zawsze doskonałość całej rzeczywistości i wie, że wszystkie przemiany (także takie jak rozkład i śmierć) służą całości.

Stoicy uznali, że to, co zgodne z rozumem, jest zgodne z naturą, a to, co z nią zgodne, jest dobre i rozpoznanie tego jest cnotą. Twierdzili, że cnota stanowi jedyne dobro moralne, z którego wynikają wszystkie pozytywne działania, jest też niepodzielna, czyli nie można być "częściowo" cnotliwym - albo się ją posiada w całości, albo wcale. Cnotliwy mędrzec nie podlega afektom, które stoicy kwalifikowali jako złe. Zachowuje on w każdej sytuacji przysłowiowy "stoicki spokój". Podobnie jak cały świat, stoicy traktowali społeczeństwo jak organizm - stąd wynikał postulat działania dla wspólnego dobra. W kosmologii stali na stanowisku doktryny "wiecznego powrotu", mówiącej o cyklicznym niszczeniu świata przez ogień i powtórnym jego rozwoju. Doniosłymi osiągnięciami szkoły były badania logiczne. Stoicy sformułowali podstawy rachunku zdań.

54. Polibiusza

………………….

55. Cycerona

…………………….

56. Marcus Tullius Cicero

……………………………..

57. SENEKA

Seneka (ok. 5 - 65 r ne.)
Syn Seneki Starszego. Urodzony w Kordobie w Rzymie, kilka lat spędził w Egipcie, naraził się Klaudiuszowi i uciekał z Rzymu. Stał się wychowawcą Nerona. W chwili porażki (Neron) odsuną się od życia dotychczasowego, został oskarżony o spisek przeciw Neronowi. Popełnił samobójstwo. Najważniejsze dzieło „Listy moralne do ...”. Świat jako dzieło boskie, a materia i złożoności świata opowiadało się za pochodzeniem. Posiada swą harmonię. Ne szukał, spekulował metafizyki. Spory praktyczne głównie sprawy moralności. Dobre życie to zgoda z prawem natury. Podłoże harmonijnego rozwoju osobowości. Wprowadził pojęcie doskonały (prawy) rozum - nakazuje jednostce postępowanie zgodnie z prawem natury. Według Seneki przyjemne życie jest kształtowane przez umiarkowanie i powściągliwość. Konieczność pogłębiania wiedzy, ideałem dla Seneki jest ideał mędrca - jego powołaniem jest poszukiwanie. Naksy etyczne to rękojmia rozwoju osobistego, osobowości jednostki. Zasada współ działania z innymi. Świadczenie dobra dla innych. Odwoływał się do prostoty i więzi obyczajów. Uważał, że powrót do prostych zwyczajów, jest czynnikiem zapobiegającym złemu. Przełamał zasadę niewolnictwa - odrzucił ten podział. Uważał że wszyscy są równi i wolni. Seneka zauważa konieczność zmiany w społeczeństwie rzymskim.
Prawo pisane według Seneki powinno nawiązywać do prawa natury - występuje w nim hierarchia. Z prawa natury wynika poczucie sprawiedliwości. Poszanowanie prawa gwarantuje bezpieczeństwo i sensowność. Jednostka przestrzegająca prawa przynosi korzyści całemu społeczeństwu, to rozsądne działanie i sprawiedliwe. Zasady poszanowania prawa powinno przyświecać sondą. Powinny wiedzieć jaki ta kara powinna przynieść cel. Powinny dążyć do prewencji.
Seneka mówi „sądzić innych to sądzić samego siebie”.
Idea państwa humanistyczna. Państwo ludzi wolnych i równych. Ludzie są wychowani w cnotach stoickich - znają satysfakcję z pogłębiania wiedzy i cnót obywatelskich. Powinni pracować na rzecz społeczeństwa zaleca zajmowanie się sprawami państwa. Odrzuca alienację jednostki.

58. Epiktet z Hierapolis

Epiktet z Hierapolis (ok. 50 - 130) - filozof rzymski, jeden z reprezentantów (kontynuator) stoicyzmu. Uczeń wielkiego stoika Muzoniusza Rufusa. Twórca szkoły w Nikopolis w Epirze (współczesna Grecja). Był wyzwoleńcem.

Epiktet w swoich rozważaniach podejmuje przede wszystkim zagadnienie wolności człowieka - twierdził, że można ją osiągnąć wtedy, gdy w naszym życiu zapanują wartości duchowe, i że należy zapanować nad swoimi pragnieniami.

Podobnie jak Sokrates Epiktet nauczał tylko ustnie. Jego nauki spisywał jeden z jego uczniów - Flawiusz Arrian. Epiktet jest autorem podręcznika Encheiridion (Enchejridion), w którym zawarł porady jak żyć, oraz tekstu Diatryby.

Głównym celem nauczania Epikteta było doprowadzenie do zrozumienia przez swych uczniów właściwej natury rzeczy, która jest niezmienna, nienaruszalna i ważna dla każdej bez wyjątku istoty ludzkiej. Natura rzeczy dzieli się na dwie kategorie : rzeczy, które są w naszej wyłącznej mocy ("prohairetyczne") i rzeczy, które nie są w naszej wyłącznej mocy ("aprohairetyczne")

Do pierwszej kategorii rzeczy zaliczają się nasze sądy, impulsy, pragnienia, awersje itp. (ogólnie mówiąc: te rzeczy, do których można człowieka przekonać i to przekonanie jest już warunkiem dostatecznym). Do drugiej kategorii rzeczy, które można też nazwać niezależnymi, zaliczają się zdrowie, bogactwo, sława.

Epiktet wyróżnia dwa kluczowe dla jego filozofii pojęcia: pojęcie prohairezy i pojęcie dihairezy. Prohaireza jest tym, co odróżnia istoty ludzkie od innych stworzeń. Jest to zdolność pozwalająca nam odczuwać pragnienie lub niechęć, pociąg lub awersję, zgodę lub niezgodę, w zależności od naszego sądu. Epiktet utożsamia człowieka z jego prohairezą. Dihaireza jest sądem, który wydaje nasza prohaireza i właśnie to nam pozwala odróżnić to co jest w naszej wyłącznej mocy od tego co nie jest w naszej wyłącznej mocy. Epiktet wyciąga z tego wniosek, że dobro i zło istnieją tylko w naszej prohairezie, a nigdy w zewnętrznych, aprohairetycznych rzeczach.

Uczeń filozofii, który całkowicie przyswoił sobie te pojęcia i zastosował je w życiu codziennym, był przystosowany do rozpoczęcia życia filozoficznego, którego celem była eudaimonia (szczęście, pełnia). Miał żyć cnotliwie, zgodnie z rozsądkiem i z naturą rzeczy.

59. Państwo patrymonialne

Państwo patrymonialne, forma państwa powszechna we wczesnym średniowieczu (np. państwo Franków, Polska za Bolesława Krzywoustego), w której władca traktuje podległy mu kraj jako własność i swobodnie nim dysponuje, np. dzieląc między synów.

Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Historia” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Jerzy Maroń, Jacek Piotrowski, Marek Czapliński, Stanisław Rosik, Zbigniew Fras. ISBN 83-85336-95-8. Rok wydania 1999.

60. idee św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu

Św. Tomasz z Akwinu( 1225-1274)- arystokrata z urodzenia, dominikanin z profesji, gruntownie wykształcony, wykładowca na wielu uniwersytetach. Leon XIII w 1879 uznał jego filozofię za oficjalną naukę Kościoła.Tomasz z Akwinu zrozumiał, że podstawą papieskiej dominacji muszą być tezy elastyczne, nie lekceważące przemian społeczno-gospodarczych, kulturowych, ustrojowych.

Jego tezy cechowały się dużym realizmem co widać już w punkcie wyjścia jego rozważań. Podkreślał on, że choć ostateczne cele człowieka są celami niebieskimi, to jednak waga spraw doczesnych jest duża. Nie podzielał pesymistycznych opinii Augustyna odnoszących się do natury człowieka, oraz odrzucał tezę papalistów o instytucjach społecznych, które są z gruntu złe, zasługujące z góry na potępienie.W odpowiedzi na niebezpieczeństwo wynikające z materialistycznej i racjonalistycznej interpretacji dzieł Arystotelesa( groźba utracenia prymatu władzy duchowej nad świecką) Tomasz twierdził, że między prawdami nauki a wiary nie powinno być sprzeczności. Nauki, które z punktu widzenia wiary są obojętne powinny być rozwijane, pamiętając, że nauka ma służyć przede wszystkim umacnianiu wiary. Teologia jest nauką o dogmatach objawionych przez Boga- stąd jej pierwszeństwo do odkrywania prawd absolutnych jest uzasadnione. Teologia posługuje się innymi naukami jak służebnicami. Dlatego, gdy wynik badań empirycznych jest sprzeczny z prawda objawioną, wyższość tej drugiej jest oczywisty- w ten sposób wyznaczył granicę uczonemu, której przekroczyć nie wolno. Tomasz z Akwinu przejął od Arystotelesa naukę o człowieku jako istocie społecznej i politycznej. Uważał, że władza pochodzi tylko pośrednio od Boga( boska jest tylko sama zasada władzy), natomiast samo państwo, jego ustrój tworzą ludzie. Nie znaczy to, że zadania państwa są tylko doczesne- państwo ma stworzyć warunki potrzebne do zbawienia. Warunkami tymi są: pokój i porządek- porządek rozumiany w hierarchicznej budowie społecznej opartej na nierówności. Nierówność jest koniecznym składnikiem każdej doskonałej całości- jest w niebie, w Kościele, w państwie i społeczeństwie, a wynika to s faktu, że jedni służą innym bo są z natury gorsi. Autor odrzucił tradycyjny podział społeczeństwa na modlących się, walczących i żywiących( zdawał sobie sprawa z przemian jakie nastąpiły w XIII w., głownie różnice majątkowe). Tomistyczny obraz społeczeństwa wygląda tak:

- optimates- najwięksi feudałowie, duchowni i świeccy.

- populus honorabilis- posiadający majątek pozwalający żyć z cudzej pracy.

- villis pop ulus- nie posiadający majątku.

Państwo jest najwyższym dobrem

Państwo feudalne (główne cechy ustrojowe),feudalizm gospodarczy

Kształtowanie się społeczeństwa stanowego

Średniowieczny parlamentaryzm

61. Marsyliusz z Padwy

Marsyliusz z Padwy, Marsilio da Padova, Marsilio Mainardini (ur. ok. 1275 w Padwie - zm. 1343 w Monachium), włoski filozof i pisarz polityczny.

Studiował medycynę w Padwie i sztuki wyzwolone na Sorbonie, gdzie przez krótki okres był rektorem. Zwolennik awerroizmu w filozofii, w 1324 opublikował dzieło Obrońca Pokoju (Defensor Pacis), w którym rozgraniczał wyraźnie władzę religijną kleru od władzy świeckiej. Oskarżany o antyklerykalizm został ekskomunikowany. W tym samym czasie wszedł na służbę Ludwika Bawarskiego jako nadworny lekarz. Na rok przed śmiercią opublikował Mniejszego Obrońcę (Defensor Minor), w którym rozwinął swoją krytykę ambicji kleru do sprawowania władzy świeckiej.

62. Cezaropapizm

Cezaropapizm, termin pochodzący od słów łacińskich caesar i papa, oznaczający skupienie pełni władzy nad państwem i Kościołem w rękach monarchy. Doktryna polityczno-religijna głosząca zwierzchność władzy świeckiej nad kościelną, szerzej - sankcjonująca wszelkie ingerencje władzy świeckiej w wewnętrzne sprawy Kościoła.

63. Popocezaryzm

…………………………………..

64. Papizm

Papizm - określenie postawy zwolennika działań i postanowień (również pozareligijnych) papieża. Określenie "papista" bywa również (zwłaszcza przez protestantów) stosowane w odniesieniu do ogółu katolików.

Pojęcie powstało w XVI wieku, w czasach rozłamu w europejskim Kościele na luteranizm i katolicyzm. Protestanci określali papistami (w znaczeniu pejoratywnym) wszystkich katolików z powodu przedkładania przez nich nadrzędności politycznego interesu papieża nad interesem własnego kraju.

W okresie Rewolucji Francuskiej w XVIII wieku, papistami określano wszystkich zwolenników kardynałów i biskupów, którzy wraz z krwawym zlikwidowaniem monarchii, pozbawieni zostali wpływów na losy Francji. Papiści byli mordowani na równi z członkami francuskiej rodziny królewskiej.

Przeciwników papistów określano antypapistami.

Współcześnie, wobec utraty większości politycznych wpływów Watykanu i papiestwa w Europie, określenie papizm rzadko pojawia się w debatach politycznych. Używany jest on z reguły przez przeciwników Kościoła katolickiego, wywodzących się zwłaszcza bądź z kręgów lewicowych, bądź fundamentalistów protestanckich (np. w Irlandii Północnej). Za współczesną odmianę papizmu uważają oni np. członkostwo w Opus Dei, względnie inną aktywność w ramach Kościoła katolickiego, która interpretowana może być jako przedkładanie dobra Stolicy Apostolskiej nad rację stanu własnego kraju. Współcześnie środowiska lewicowe w Polsce często określają takie postawy polityczne klerykalizmem (względnie watykanizmem).

Postawa sprzeciwu wobec politycznych, pozareligijnych wpływów Watykanu określana jest antyklerykalizmem (lub antywatykanizmem). Część zwolenników Kościoła katolickiego, zwłaszcza tych skupionych w środowiskach prawicowych określa antyklerykalizm jako walkę z Kościołem [katolickim].

We współczesnej Europie postawa określana jako papizm w znaczeniu klerykalizm najbardziej rozpowszechniona jest w Polsce, Włoszech, Słowacji, niemieckiej Bawarii, Hiszpanii i Portugalii.

Określenie papizm pochodziło od francuskiego słowa pape- papież i łacińskiego papa - ojciec, biskup.

65. Uniwersalizm papieski

……………………………………..

66. Papież Grzegorz VII

Grzegorz VII, brat Hildebrand (ok. 1021-1085), papież, kapelan usuniętego w 1046 papieża Grzegorza VI. Przez kilka lat mnich w Cluny, opat klasztoru św. Pawła w Rzymie, a następnie kardynał. Zwolennik obozu reformy kościoła, faktyczny kierownik polityki papieskiej od pontyfikatu Mikołaja II. Od tego czasu reforma papieska przeciwstawiała się reformie cesarskiej kościoła. W 1073 został okrzyknięty przez kler i lud rzymski papieżem.

Dążył do centralizacji kościoła pod absolutną władzą papieży (Dictatus Papae). Znany z zatargu z cesarzem niemieckim Henrykiem IV (Canossa, 1077). Związał z sobą monarchie zagrożone ekspansją niemiecką: Polskę, Węgry, Chorwację oraz Anglię, Francję i Hiszpanię. Przy pomocy Grzegorza VII odbudowano metropolię gnieźnieńską, a Bolesław II Śmiały uzyskał koronę królewską z rąk jego legatów. W 1728 kanonizowany.

67. Uniwersalizm cesarski

…………………………………………

68. Jan z Salisbury

Jan z Salisbury (ur. ok. 1115 lub 1120 w Salisbury, zm. ok. 1180 roku w Chartres) − angielski filozof, pisarz, uczony i historyk.

Studiował w Paryżu u Piotra Abelarda i w Chartres. Później był sekretarzem Thomasa Becketa, stanął po jego stronie przeciw Henrykowi II. Po śmierci Becketa uciekł do Francji i w 1176 roku został biskupem Chartres.

Jan z Salisbury dał chrześcijańską interpretację ideałom humanizmu. Był propagatorem poglądów Cycerona i wyznawcą cycerońskiego ideału człowieka wykształconego. Uważał, że dzięki wszechstronnej wiedzy dochodzi się do mądrości, cnoty i Boga^[1].

W dziele Polycraticus przedstawił Kościół jako gwaranta wolności wobec niesłusznych roszczeń władz świeckich. Autor traktatu Metalogicon. Głosił możliwość pewnego poznania rozumem, wiarą i zmysłami.

69. Dante Alighieri

Dante Alighieri (1265-1321), najwybitniejszy poeta włoski i jeden z największych w skali światowej. Obywatel Florencji, którą musiał opuścić jako polityczny wygnaniec, choć pełnił tam różne funkcje publiczne, m.in. priora (1300), członka rządzącej miastem signorii.

Związał się z Partią Białych, która przegrała z Czarnymi, wiernymi papiestwu. Tułając się po Włoszech, znalazł wreszcie schronienie na dworze w Rawennie, gdzie umarł.

Poglądom i antypatiom politycznym dał wyraz w twórczości, m.in. w swoim największym dziele Boskiej Komedii, ogłoszonym drukiem dopiero w 1472 (przekład polski we fragmentach w Bibliotece Warszawskiej w 1853, w całości w 1860).

Wiersze liryczne i okolicznościowe Dantego zebrano po jego śmierci w tomie Canzoniere, a ich część weszła do Nowego życia - pamiętnika poetyckiego, poświęconego głównie miłości do B. Portinari (wydany 1576, przekład polski 1880 w Bibliotece Warszawskiej).

Boska Komedia, wielki poemat zawierający pełną niezwykłej wyobraźni wizję wędrówki poety przez piekło, czyściec i raj, uchodzi za intelektualno-artystyczną syntezę kultury i myśli filozoficznej średniowiecza, nasyconą realiami społeczno-politycznymi. Dzieło Dantego przyczyniło się do rozwoju języka włoskiego oraz utwierdzenia świadomości narodowej Włochów.

Znane były także jego pisma w języku łacińskim, np. traktat De vulgari eloquentia (1303-1305) oraz rozprawa De monarchia (1310-1314), postulująca rozdział Kościoła i państwa.

70. Renesansowa koncepcja państwa

………………………………………

71. Idee: Marsyliusza z Padwy

………………….

72. Doktryny reformacyjne Lutra

…………………………………………

73. Doktryny reformacyjne Kalwina

Kalwinizm, jedna z głównych doktryn religijnych protestantyzmu, stworzona i wyłożona w dziełach J. Kalwina, która stała się podstawą ruchu wyznaniowego, ujmowanego w rozmaite systemy i "wyznania" różniące się między sobą w szczegółach dogmatycznych. W ramach ruchu można wymienić: Wyznanie węgierskie (1559), francuskie (1559), szkockie (1560), belgijskie (1561), Drugie wyznanie helweckie (1566).

Podstawą doktryny kalwinizmu jest rozwinięcie nauki św. Augustyna o predestynacji, głoszącej, że Bóg jednych ludzi przeznaczył na zbawienie, a innych na potępienie, stąd dla kalwinizmu moralność nie polega na zdobywaniu zasług wobec Boga i "kupowaniu nieba", lecz na spełnianiu dobrych uczynków, które są dowodem przynależności do grona wybranych.

Kalwinizm ze względu na surowość obyczaju i kultu stał się źródłem purytanizmu, potępiał on bowiem zabawy, tańce, gry hazardowe, nakazywał aktywną służbę Bogu. Ograniczył święta religijne wyłącznie do niedzieli. Spośród sakramentów uznał tylko chrzest i komunię, postulując stały trud we wszystkich dziedzinach. Wytworzył system poglądów społeczno-ekonomicznych sprzyjający rozwojowi mieszczaństwa i wczesnego kapitalizmu. W systemie organizacyjnym przyjmuje ustrój synodalny, ze znacznym udziałem świeckich i stanowi podstawę doktrynalną wszystkich kościołów ewangelicko-reformowanych.

74. idee T. More

Thomas More, Tomasz Morus OFS (ur. 7 lutego 1478 w Londynie, zm. 6 lipca 1535 tamże) - święty Kościoła katolickiego, angielski myśliciel, pisarz i polityk, członek Izby Lordów, tercjarz franciszkański^.

Krytykował rozrzutność, arogancję i brutalność królów, brak dbałości o lud i 'psucie' pieniądza. Uważał, że źródłem ludzkich nieszczęść często bywa własność prywatna, która rodzi nierówność ekonomiczną.^{[potrzebne źródło]}

Ustrój Utopii to socjalizm drobnych producentów, rolników i rzemieślników. Rozwój przemysłu uważał za zło. W Utopii wszyscy muszą pracować, ale tylko 6 godzin dziennie, żyć skromnie, mają takie samo jedzenie i ubiór. Cenią moralność przede wszystkim. Za cudzołóstwo karzą śmiercią. Nie znają pieniądza; ludzie są wolni (niewolnikami bywają jedynie jeńcy wojenni); Ustrój jest tu hierarchiczny i demokratyczny - na dole piramidy społecznej jest rodzina, potem 30 rodzin wybiera 1 urzędnika, nad 10 urzędnikami stoi protofilarcha, a na szczycie jest sam książę. Prawa są tu nieliczne i proste. Panuje tolerancja religijna, jest kilka religii, lecz zabroniony jest ateizm. Za fanatyzm religijny grozi wydalenie z wyspy. Kapłanami mogą być też kobiety. Kapłan jest wybierany przez wiernych, nie ma przywilejów i nie obowiązuje go celibat.

75. Bodin

……………………………..

76. Bodinus Jean

Bodin, Bodinus Jean (1530-1596), francuski teoretyk państwa, prawnik, humanista, twórca ideologii absolutyzmu francuskiego. Przeciwnik średniowiecznego ustroju feudalnego. W miejsce hierarchii: król, seniorowie, wasale i chłopi przywiązani do ziemi proponuje układ monarchiczno-centralistyczny, do którego należą: król, urzędnicy i poddani.

Bodinus wprowadził do teorii państwa pojęcie władzy publicznej. Bardzo silnie podkreślał istotę własności prywatnej i potrzebę wolności handlu krajowego i międzynarodowego oraz konieczność tolerancji religijnej. Zwolennik merkantylizmu.

W teorii Bodinusa najbardziej znacząca jest idea suwerenności - zjawisko obiektywne, towarzyszące każdemu państwu - głównym jej przejawem jest moc stanowienia prawa, zgodnie z zasadami prawa boskiego oraz naturalnego (prawo natury). Twierdził, że wszyscy są poddanymi władcy i winni są mu bezwzględne posłuszeństwo. Bierny opór poddanych jest możliwy, gdy król narusza wolność i gwałci własność prywatną, która stanowi o bogactwie państwa.

77. Niccolo Machiavelli

Machiavelli Niccolo (1469-1527), pisarz społeczny i polityczny odrodzenia, historyk i dyplomata florencki. W 1498 został sekretarzem w tzw. Drugiej Kancelarii zajmującej się sprawami wojny i administracji. Odbywał liczne podróże i misje dyplomatyczne: spotkał się z Ludwikiem XII, królem Francji, Maksymilianem I władcą Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego a także papieżem Juliuszem II. Po dojściu do władzy rodu Medyceuszy i upadku Republiki Florencji w 1512 usunięty z życia publicznego, oskarżony o spisek, uwięziony i torturowany. Po wyjściu z więzienia skoncentrował swoje pasje polityczne na pisaniu traktatów, z których większość wydano pośmiertnie.

Do najgłośniejszych należą: O sztuce wojennej (1521), Historia Florencji (1532) oraz Książę (1532), gdzie przedstawił teorię skutecznego sprawowania władzy (makiawelizm). Według Machiavellego o życiu ludzkim decydują: los (fortuna), przedsiębiorczość człowieka, jego zdolności i aktywność (virtu). Tylko ludzie odważni i energiczni mogą uwolnić się spod wpływu fortuny i samodzielnie kierować swoim życiem. Takie osoby są predysponowane do rządzenia. Władca musi też jednak pamiętać, że ludzie z natury są egoistami, źli i niewdzięczni. Porządek i poszanowanie prawa może zagwarantować tylko silna władza. Dla dobra kraju i społeczeństwa władca może zastosować nawet przemoc, gdyż dobry rządzący wzbudza zarówno strach, jak i miłość.

78. Adam Smitha

Smith Adam (1723-1790), ekonomista brytyjski, z pochodzenia Szkot. Twórca i najwybitniejszy przedstawiciel klasycznej szkoły angielskiej. Po ukończeniu studiów wykładał literaturę angielską, logikę i estetykę na uniwersytecie w Edynburgu, a później (od 1755) filozofię moralną (teologia, etyka, prawo i polityka) oraz ekonomię na uniwersytecie w Glasgow. W latach 1764-1767 odbył podróż po Francji i Szwajcarii, zetknął się z encyklopedystami oraz twórcami i propagatorami fizjokratyzmu, co skłoniło go do większego zainteresowania się ekonomią. Od 1778 sprawował urząd komisarza celnego Szkocji.

Analiza i krytyka koncepcji merkantylizmu i fizjokratyzmu doprowadziła Smitha do stworzenia nowego, pełnego systemu ekonomicznego, który zdecydował nie tylko o powstaniu nowego kierunku poglądów ekonomicznych - klasycznej szkoły angielskiej, ale także o wyodrębnieniu się ekonomii jako samodzielnej nauki.

W systemie ekonomicznym Smitha istnieją dwie, wzajemnie uwarunkowane części: teoretyczna (ekonomia polityczna) i aplikacyjna (polityka ekonomiczna). Głównymi elementami teorii ekonomicznej są: analiza procesu tworzenia wartości, jej podziału i wymiany, z teorią wartości opartej na pracy i wynikającymi z niej teoriami płacy, zysku i renty gruntowej oraz koncepcją "niewidzialnej ręki rynku", a także analiza procesu gromadzenia i reprodukcji kapitału. Część aplikacyjna obejmuje wskazania pod adresem polityki gospodarczej państwa - tu Smith jest zwolennikiem liberalizmu gospodarczego, widzi jednak potrzebę aktywnej polityki gospodarczej państwa, zwłaszcza w dziedzinie obronności.

Główna praca: Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (1776, wydanie polskie 1954).

79. Merkantylizm

Merkantylizm, pierwszy zwarty zespół poglądów ekonomicznych powstały w XVI-XVII w., głównie w Anglii i Francji, w związku ze zmianami gospodarczymi wywołanymi rozwojem gospodarki rynkowej (zastępowanie pańszczyzny pieniężnym czynszem dzierżawnym) oraz odkryciami geograficznymi.

Jego reprezentantami byli m.in. A. de Montchrétien, J. Bodin, T. Mun, J. Child, J.H. Justi, J. von Sonnenfels i A. Serra. W Polsce - M. Kopernik, P. Grabowski, J. Wybicki.

Za źródło bogactwa narodowego i siły państwa merkantyliści uznawali ilość posiadanego kruszcu, który umożliwiał inwestowanie i ułatwiał obrót gospodarczy. Źródłem dopływu kruszcu miało być dodatnie saldo bilansu handlowego z zagranicą - dlatego postulując rozwój handlu kładli nacisk na wzrost eksportu produktów przemysłowych, a ograniczanie ich importu poprzez system zakazów lub cła. Rozwój produkcji przemysłowej i handlu powinien być wspierany przez państwo (zakładanie fabryk, popieranie prywatnych przedsiębiorstw, ułatwianie komunikacji, rozbudowa floty).

Dużą wagę przywiązywali do wzrostu kwalifikacji.

80. Jeana Baptiste Colberta

Jean Baptiste Colbert (ur. 29 sierpnia 1619 w Reims, zm. 6 września 1683 w Paryżu) - francuski polityk, minister finansów (Kontroler Generalny Finansów) Ludwika XIV, zwolennik monarchii absolutystycznej, dążył do centralizacji państwa.

Zreformował system podatkowy i cła, zlikwidował przywileje miast, przyczyniając się wydatnie do rozwoju handlu i przemysłu we Francji. "Siła króla zależy od jego bogactwa" - mawiał. Zreorganizował francuski system gospodarczy. Nowy system opierał się na polityce merkantylistycznej. Jego założeniem było wspieranie rodzimego przemysłu, handlu i zakładaniu licznych manufaktur państwowych (królewskich), na uruchamianie których udzielał mieszczanom pożyczek. W efekcie francuski eksport miał przewagę nad importem. Od nazwiska twórcy system ten nazwano kolbertyzmem.

81. James Denham-Steuart

…………………………..

82. Industrializm

industrializm (łc. industria `nieustanna działalność, przemysł') ekon., polit. doktryna polityczno-ekonomiczna zakładająca dominującą pozycję w krajowej gospodarce dla przemysłu ciężkiego; także przewaga przemysłu nad innymi gałęziami gospodarki.

83. Umowa społeczna

Umowa społeczna, teoria prawno-polityczna występująca w doktrynach prawa natury, wg której powstanie społeczeństwa i państwa nastąpiło w wyniku łączenia się jednostek - żyjących poprzednio w "naturalnej" wolności - w drodze porozumienia się (umowy).

Umowa społeczna zapewnia autorytet władzy państwowej niezależnie od formy rządów. Istnieją koncepcje traktujące umowę społeczną jako fakt historyczny (np. H. Grotius) lub (bardziej liczne) jako konstrukcję myślową, uzasadniającą określony ustrój polityczny.

Wszystkie doktryny umowy społecznej łączy założenie, że władza polityczna wynika z woli jednostek, nie zaś z nadnaturalnego autorytetu prawa Boskiego.

Koncepcje umowy społecznej występują od czasów starożytnych, m.in. u Platona, Cycerona, św. Augustyna.

W średniowieczu zbliżone poglądy można znaleźć u Manegolda z Lautenbach, Marsyliusza z Padwy, Mikołaja z Kuzy. Od XVI w. nastąpił rozkwit teorii umowy społecznej, związany z polityczno-religijnymi ruchami społecznymi.

Powstały jej nowożytne wersje, m.in.: H. Grotiusa, B. Spinozy, Th. Hobbesa, S. Pufendorfa, J. Locke'a, J.J. Rousseau i encyklopedystów francuskich, J.G. Fichtego, I. Kanta, A.N. Radiszczewa. W Polsce H. Kołłątaja).

Wg Rousseau demokratyczna umowa społeczna polega na połączeniu woli jednostek w tzw. "wolę powszechną" (volonté générale), suwerenną, absolutną, nieomylną. Ideologia suwerenności ludu, zawarta w jego koncepcji, uzasadniała walkę z monarchią feudalną - szczególnie w latach rewolucji francuskiej (1789-1799) i amerykańskiej (1775-1783). Współcześnie znaczenie teorii umowy społecznej zmalało i nie jest ona szerzej rozpowszechniana.

84. idee Andrzeja Frycza Modrzewskiego

Andrzej Frycz Modrzewski- najwybitniejsza postać polskiego Odrodzenia i w Europie. Autor dzieła O poprawie Rzeczypospolitej z 1551 roku. Skończył Akademię Krakowską, był sekretarzem prymasa Łaskiego, podróżował. Nie cieszył się sympatia duchowieństwa, ponieważ współpracował z ruchem egzekucyjnym, ale jego program daleko wykraczał poza ich postulaty.

Skonstruował ideę złagodzenia przedziałów stanowych i zaproponował pewną demokratyzację ustroju państwa, a także reformy Kościoła w Polsce. Był to program realny, pozbawiony utopii i pięknych haseł.

Krytykował stosunki społeczne w kraju. Bronił chłopa, protestując nadmiernej pańszczyźnie, kwestionował utrzymywanie poddaństwa, domagał się ochrony prawnej, a opiekę nad nim chciał powierzyć państwu, domagał się zrównania kar pomiędzy chłopem a szlachcicem.

Bronił również mieszczan- domagał się ich udziału w apelacyjnym trybunale państwowym, równouprawnienia wyznaniowego, miejsc w sejmie, ich wpływu na wybór królewskiej dynastii. Uważał, że do usprawniania państwa powinny przyczyniać się wszystkie stany- Zaiste samą tylko szlachtą Rzeczypospolita kwitnąć nie może.

Proponował zwiększenie władzy króla. Miał być sternikiem, arbitrem w sporach między stanami, strażnikiem równowagi politycznej. On miał tworzyć prawo( wraz z organem złożonym z uczonych). Chciał ograniczyć rolę rady senatorskiej- króla miały nie wiązać weta senatu.

Domagał się kodyfikacji praw, żądał praw jasnych i humanitarnych, które zrównywały wszystkich w odpowiedzialności karnej. Podstawą skodyfikowanego prawa polskiego miało być prawo rzymskie. Żądał demokratyzacji Kościoła, dopuszczenia nie-szlachty do jego dostojeństw. Opowiadał się za zaprzestaniem jakichkolwiek wojen, opowiadał się za pokojową współpracą państw.

85. Hobbesa

Autor Lewiatana, dzieła będącego pochwałą absolutyzmu. Był przeciwnikiem rewolucji angielskiej. Zdławienie ruchu ludowego i dyktatura Cromwella pozwoliła autorowi wrócić do Anglii.

Natura ludzka. Stan natury. Punktem wyjścia systemu politycznego Hobbesa było założenie o egoistycznej naturze człowieka, rządzonego przez namiętności. Ludzie nigdy nie pogodzą się z równością, każdy chce mieć więcej, dlatego prowadziło to od początku do konfliktów, przemocy. Wszyscy walczyli ze wszystkimi- i nawet same wojny nie były tylko zmaganiami pierwotnych, ale ich sama groźba wybuchu, sam ten niepokój, bycie w ciągłej gotowości.

Jednak człowiek oprócz namiętności kieruje się również rozumem- a jego przejawem jest instynkt samozachowawczy, który nakazuje dążyć do pokoju, dotrzymywać umowy, nie mścić się itd. Ale stan wojny na to nie pozwalał. Prawo natury nie mogło rozwinąć się tak długo jak długo nie było władzy, która za pomocą siły kazała to prawo respektować. Bez suwerena były to tylko mrzonki. Nie byłyby prawem bo by nie stał za nimi przymus. Umysł bez władzy nie brał góry nad namiętnościami.

Powstanie państwa. Ludzie w końcu odnieśli zwycięstwo nad namiętnościami poprzez zawarcie umowy społecznej. Nie była to umowa z władcą( jak chciał Grocjusz), ani zrzeczenie się praw na rzecz ogółu( jak Spinoza to widział), lecz była to umowa każdego z każdym oddająca swe wszystkie prawa osobie trzeciej( lub ciału kolegialnemu), nie biorącej udziału w umowie. Ludzie umówili się przekazać prawo rządzenia nad sobą pewnej jednostce pod warunkiem, że każda jednostka postąpi w ten sam sposób. Tak powstało prawo a wraz z nim ustała naturalna wolność ludzi, pojawiło się prawo, własność, gospodarka i ochrona.

Pochwała absolutyzmu. Państwo jest absolutnym władcą jednostek- taki jest wynik umowy społecznej. Suweren dostał władzę jakby w darze od ludzi. Poddani nie mogą zmienić warunków umowy, zrzekli się swej wolności całkowicie i nieodwołalnie, nie mogą również zmienić formy rządzenia, skarżyć władcę o niesprawiedliwość, ponieważ źródłem jego władzy jest zgoda wszystkich jednostek i każdy ma swój udział w działaniu suwerena. Nie może też być suweren zależny od poddanych- kiedy zawierano umowę, nie było jeszcze społeczeństwa, były tylko jednostki. Umowa stworzyła od razu władzę i społeczeństwo. Czyli władza determinowała istnienie społeczeństwa. Rozwiązanie umowy doprowadziłoby do stanu poprzedniego, czyli likwidacji społeczeństwa. Tylko władca decyduje o polityce, o doktrynach jakich należy uczyć poddanych, o sprawiedliwości. Tylko on reprezentuje swych poddanych, reszta( np. parlament) jest mu całkowicie podległa. Swą władzę rozciąga również na Kościół. Religia jest potrzebna w kształtowaniu postaw w społeczeństwie( pokory, posłuszeństwa).

Absolutyzm jest wyrazem woli ludu i wynika z przesłanek racjonalnych. Może nie jest zbyt łaskawy dla poddanych, ale jest lepszy od anarchii. Tylko absolutyzm skutecznie rządzi egoistami, każde jej osłabienie powoduje chorobę która może zakończyć się śmiercią- anarchią. Nie uważał jednak, że absolutyzm musi być królewski. Może być to władza zgromadzenia, nawet całego ludu- kontrakt nie wykluczał takich rzeczy, ale trudne byłoby to do urzeczywistnienia.

Hobbes widział w absolutyzmie realne korzyści dla jednostki. Zapewnienie bezpieczeństwa i ładu prowadziło do wzrostu gospodarczego, podwyższenia standardów życia, ochrony własności, zaspokajaniu ambicji i potrzeb poddanych. Mądry władca nie będzie tyranem, zostawi pewną swobodę, by społeczeństwo mogło się bogacić, zakładać rodziny, zdobywać wiedze- dla dobra państwa. Poddani mogli tylko w jednym przypadku odmówić posłuszeństwa- jeżeli suweren nie będzie wstanie zapewnić podstawowego celu umowy, mianowicie zapewnić bezpieczeństwa.

86. Lockea

John Locke (ur. 29 sierpnia 1632 w Wrington, zm. 28 października 1704 w Oates ) - angielski filozof, lekarz, polityk i ekonomista. Twórca klasycznej postaci empiryzmu oraz podstaw teoretycznych rządów demokratycznych. W ekonomii stworzył teorię wartości pieniądza, która stała się początkiem kierunku ekonomicznego zwanego monetaryzmem.

John Locke zajmował się głównie teorią poznania. W jej ramach stworzył aparat pojęciowy, będący później podstawą wielu systemów filozoficznych od empiryzmu po fenomenologię. Wyjściem do jego rozważań była z jednej strony fascynacja jasnością myślenia Kartezjusza, a z drugiej zdroworozsądkowy osąd rzeczywistości przejęty od Roberta Boyle'a i Francisa Bacona. Celem Locka stało się stworzenie systemu pojęć, których klarowność dorównywałaby systemowi Kartezjusza, ale bardziej zgodnego ze zdroworozsądkowym podejściem do rzeczywistości.

87. Grocjusza

Hugo Grocjusz, Hugo Grotius, Huig de Groot (ur. 10 kwietnia 1583 w Delft, zm. 28 sierpnia 1645 w Rostocku) - holenderski prawnik, filozof i dyplomata, zwany "ojcem" prawa międzynarodowego.

Podzielił prawo na prawo stanowione (ius civile) oraz prawo natury (ius naturale). Prawo stanowione jest wyborem historii, zależnym od przemian politycznych i historycznych, samo więc ulega zmianom. Natomiast prawo natury wypływa z trwałej natury ludzkiej, dlatego jest niezmienne i może być badane jedynie drogą badania społecznej natury człowieka.

By zrozumieć w pełni prawa natury trzeba według Grocjusza przeanalizować naturę ludzką, która ma dualny charakter. Po pierwsze człowiek jest istotą biologiczną, rządzącą się instynktem samozachowawczym (pierwotne prawo natury). Po drugie jest istotą społeczną posiadającą apetitus societatis(instynkt towarzyski). Istniejąc więc normy pozwalające mu egzystować w relacjach z innymi ludźmi (wtórne prawo natury).

Najważniejsze prawa natury według Grocjusza:

1. Pacta sunt servanda - umów należy dotrzymywać.

2. Należy naprawić wyrządzoną szkodę.

3. Nakaz karania za popełnienie przestępstwa.

4. Prawo do własności.

Grocjusz uważał, że prawo naturalne obowiązuje nawet wtedy, gdy Boga by nie było lub, gdyby nie interesował się sprawami ziemskimi. Prawo natury wiąże niezależnie od ludzi i jest dziedzictwem całej natury. Nawet Bóg nie może go zmienić "tak jak nie może sprawić by dwa dodać dwa nie równało się cztery". Dokonać mógłby tego jedynie poprzez zmianę natury ludzkiej. Musiałby więc sprawić by ludzie przestali być ludźmi.

Za źródło prawa międzynarodowego (ius gentium czyli prawa narodów) Grocjusz uznał zwyczaj i praktykę, wypływające z prawa natury oraz umowy. Prawo międzynarodowe powinno się jego zdaniem opierać na zasadach racjonalizmu i humanizmu. Był ojcem nauki prawa międzynarodowego publicznego.

Grocjusz stworzył także własną koncepcję umowy społecznej. Według niego ludzie mając przyrodzone skłonności towarzyskie, dla zaspokojenia ich i zabezpieczenia swych interesów tworzą na drodze umowny związek państwowy, który jako odpowiadający naturze ludzkiej jest przedmiotem prawa natury. Dla Grocjusza wola jest determinantą obowiązywania prawa, co pojawia się w innej formie także w późniejszych koncepcjach prawa natury o zmiennej treści.

Najbardziej znaną pracą Grocjusza jest O prawie wojny i pokoju (1625, De iure belli ac pacis), w której zawarł swoje rozważania o prawie. Warto również odnotować wcześniejszą jego pracę - Mare liberum (pełny tytuł po polsku: Wolność mórz, czyli dysertacja o prawie, jakie przysługuje Holendrom do handlu z Indiami), wydaną w 1609. W pracy tej Grocjusz, powołując się na prawo natury, postawił trzy tezy:

1. Odkrycie nowego lądu nie daje jeszcze prawa do panowania nad nim.

2. Nikt nie może mieć monopolu na żeglugę po morzach.

3. Nikt nie ma prawa ograniczać innym państwom handlu z Indiami.

88. Monteskiusza

Montesquieu Charles Louis de Secondat, Monteskiusz (1689-1755), francuski prawnik, myśliciel, pisarz polityczny. 1708 adwokat, następnie radca, w 1716 prezes parlamentu (sądu) w Bordeaux. Od 1727 członek Akademii Francuskiej. 1728-1731 odbył podróż po krajach europejskich, podczas której prowadził studia nad prawem, obyczajami i ustrojami politycznymi. Jeden z najwybitniejszych twórców wczesnego Oświecenia. Prekursor liberalizmu. W znanym dziele O duchu praw (1748, wyd. pol. 1777) wyłożył teorię dobrze rządzonego i praworządnego państwa, w myśl zasad wczesnego oświecenia i ideałów monarchii konstytucyjnej głosząc, że państwo jest wynikiem umowy społecznej obywateli dla ochrony ich interesów, bezpieczeństwa i wolności obejmującej swobodę sumienia, słowa mówionego i drukowanego. Prawa powinny kierować się "duchem umiarkowania". Podstawą ustroju społecznego powinna być wartość prywatna.

Władze: ustawodawcza, wykonawcza i sądowa, winny być od siebie oddzielone i równoważyć się wzajemnie, ustawodawstwo zaś dostosowane do warunków wynikających z położenia, tradycji, charakteru rządu (tzw. determinizm geograficzny), ale musi ono sprzyjać wolności i postępowi. Jego koncepcja wolności opierała się na założeniu, że być wolnym to znaczy czynić to, na co prawo zezwala, a jednocześnie nie być zmuszonym czynić rzeczy przez prawo zakazane. Wyróżniał trzy rodzaje ustroju państwowego: monarchiczny, despotyczny i republikański, który może być realizowany w postaci rządów demokratycznych lub rządów arystokracji.

W doktrynie polityczno-prawnej i filozoficznej Monteskiusza ważną rolę odgrywał relatywizm. Wyrażał się on w przekonaniu, iż życie społeczeństw powinno być przeniknięte duchem praw. Ów duch praw polegać miał na "rożnych stosunkach, jakie prawa mogą mieć z różnymi rzeczami". Dowodził, że duch praw jest różny u różnych narodów i zależy od położenia geograficznego kraju, klimatu, warunków życia mieszkańców, od liczby ludności, jej obyczajów, a także religii i tradycji. Zróżnicowany charakter poszczególnych narodów, uniemożliwia stworzenie jednego, uniwersalnego modelu prawa.

1734 opublikował Uwagi nad przyczynami wielkości i upadku Rzeczypospolitej Rzymskiej (1734, wyd. pol. 1762). Rozgłos i uznanie przyniosły mu dzieła o charakterze literackim: Listy perskie (1721, wyd. pol. 1778), zawierające zjadliwą krytykę feudalnej Francji, powieść Kościół Wenery w Knidos (1725, wyd. pol. 1776). Liczna korespondencja. Był również jednym z autorów haseł Wielkiej encyklopedii francuskiej.

89. Fizjokratyzm

Fizjokratyzm (z greckiego fizjokracja - panowanie natury), pierwszy teoretyczny system poglądów ekonomicznych, powstały w połowie XVIII w. we Francji. Jego twórcą był F. Quesnay, który istotę fizjokratyzmu zawarł w słynnej tablicy ekonomicznej, przedstawiającej reprodukcję i cyrkulację kapitału społecznego. Najbardziej znanymi przedstawicielami fizjokratyzmu w Polsce byli: H. Stroynowski, W. Stroynowski, A. Popławski. Teoretyczne poglądy fizjokratów francuskich z wyraźnym piętnem samodzielnej, rodzimej myśli polskiej głosili również H. Kołłątaj i S. Staszic.

Myśl przewodnia fizjokratyzmu sprowadza się do uznania zgodności porządku gospodarczego z porządkiem naturalnym, wynikającym z praw natury. Stąd też fizjokraci głosili zasadę pełnej swobody działalności gospodarczej, wolności posiadania własności i wolności osobistej.

Ziemia jest jedynym źródłem bogactwa, a rolnictwo - jako jedyna działalność produkcyjna - jest zdolna do pomnażania tego bogactwa. Ziemia i gospodarowanie na niej dają produkt czysty - nowe dobra. Przepływa on pomiędzy podzielonym na trzy klasy społeczeństwem: klasą właścicieli ziemi, klasą produkcyjną - rolnikami i klasą jałową (rzemieślnicy, kupcy, przemysłowcy), która nie przynosi produktu czystego.

90. RACJONALIZM

Racjonalizm (łac. ratio - rozum; rationalis - rozumny, rozsądny) - filozoficzne podejście w epistemologii zakładające możliwość dotarcia do prawdy z użyciem samego rozumu z pominięciem doświadczenia, poprzez stworzenie systemu opartego na aksjomatach, z których poprzez dedukcję można wywieść całość wiedzy. Racjonalizm w nowożytnej filozofii wywodzi się od Kartezjusza. W anglosaskiej tradycji filozoficznej bywa nazywany racjonalizmem kontynentalnym.

Nie należy go mylić z pojęciem racjonalizmu światopoglądowego.

91. idee Rousseau Jean Jacques

Jean-Jacques Rousseau (ur. 28 czerwca 1712 w Genewie, zm. 2 lipca 1778 w Ermenonville) - genewski pisarz tworzący w języku francuskim, filozof i pedagog, autor koncepcji swobodnego wychowania.

Zdaniem Rousseau literatura, nauka, sztuka nie prowadzą człowieka ku dobru - Rousseau odrzucał teorię postępu - gdyż rozwój umysłowy prowadzi do degradacji moralnej przez stłumienie naturalnych instynktów, które czyniły człowieka dobrym: "ludzie żyliby dobrze, gdyby postawa zewnętrzna była zawsze obrazem skłonności serca. Człowiek był niegdyś istotą na wskroś dobrą, bo irracjonalną - stąd pochodzi obraz człowieka pierwotnego, zwany popularnie (u Rousseau określenie to nie występuje) mianem „dobrego dzikusa”. Ów „dobry dzikus” to istota bez wychowania, nieznająca filozofii, literatury, kultury. Zdaniem Rousseau zapewnia mu to szczerość, otwartość, brak występków, którymi kieruje rozum, dążący do tego, by komuś coś zabrać. Dzikus także zabiera innym, ale nie dorabia uzasadnienia, nie snuje planów zaboru; działa wyłącznie instynktownie; kultura racjonalna zaś daje wyrachowanie, planowanie i przebiegłość. Człowiek pierwotny ma proste potrzeby: sen, seks, jedzenie. Codzienna walka z przyrodą hartuje go; jest większy niż człowiek współczesny, ma silniejsze mięśnie; te cechy fizyczne zanikły wraz z postępami cywilizacji: siekiera zabiła mięśnie rąk, proca celność rzutu, drabina umiejętność chodzenia po drzewie; cywilizacja skarliła człowieka fizycznie; dzikus nie bał się lwów, które zabijał gołymi rękami, także chorób (które mają być produktem cywilizacji), do zrostu kości nie potrzebował gipsu - same się zrastały. Człowiek pierwotny był moralny - niemoralność Rousseau postrzegał jako wymysł rozumu. Dziki nie znał występku, egoizmu, kierował się miłością do świata; nie znał nawet miłości, w której Rousseau także dostrzegał racjonalizację instynktu w postaci chęci podporządkowania sobie drugiej osoby. Dziki nie znał niewoli, własności, hierarchii - nie miał więc czego zazdrościć drugiemu, a więc nie znał uczucia zawiści.

W wyniku postępu racjonalności, czyli kultury, człowiek stracił swoją naturalność, opancerzając się warstwami ogłady, manier, konwenansów, ale pod ich powierzchnią rozum wzbudza zawiść, zazdrość, pożądanie, co wytwarza między ludźmi wzajemną nieufność i zazdrość. Człowiek pierwotny rzekomo nie znał tej obłudy. Człowiek natury jest więc irracjonalny, a dzięki temu szczęśliwy. Cywilizowany jest nieszczęśliwy, ciągle chce czegoś więcej, na kogoś nastaje lub kogoś się boi. Rozum niszczy człowieka: wielkość Egiptu, Grecji, Rzymu to pokłosie nieracjonalności; póki były to ludy irracjonalne, instynktowne, uczuciowe, były wielkie moralnie i militarnie. Nauka i kultura - jakie wytworzyły - przyczyniły się wyłącznie do degeneracji moralnej, a cnoty zostały zastąpione przez intrygi, spiski, morderstwa. Cnoty publiczne upadły i zaczęła się dekadencja polityczna, która spowodowała upadek, a w konsekwencji podbój przez prymitywne plemiona.

Koncepcja Rousseau jest stosunkowo prosta: nauka daje ludziom dobrobyt, który przeistacza się w zbytek, ten w rozprężenie, a to ostatnie w upadek. Wszystkie nauki to wynik zabobonu lub pychy: astronomia - dziecko zabobonu rozumu; retoryka i etyka - dzieci pychy rozumu; wynika z tego, że nauki są rozwinięciem przywar naszego rozumu. Człowiek z natury rodzi się dobry, ale ma w sobie zarodki zła (rozum), które nauka rozwija, dając im prymat nad instynktami. Wiedza jako taka, zdaniem Rousseau, nie jest zła, ale cywilizacja tak nas zepsuła, że umiemy ją wykorzystywać tylko ku rozwijaniu naszych wad i to dlatego Chrystus wybrał na apostołów prostaczków, a nie naukowców i filozofów. Rousseau chwali prymitywne życie pierwszych chrześcijan, które było szczęśliwe póki wśród nich nie pojawili się filozofowie i teologowie; ci, kierując się wyłącznie niezdrowymi ambicjami, sprowokowali konflikty personalne, które następnie zostały zracjonalizowane w postaci herezji i wojen religijnych.

W tym miejscu pojawia się największe zło społeczne: powołanie przez rozum pojęcia własności prywatnej, będącej źródłem zazdrości, walk i wszystkich przestępstw. Wszelkie społeczeństwo sankcjonuje własność prywatną; „Ten, kto pierwszy ogrodził kawałek ziemi, powiedział «to moje» i znalazł ludzi dość naiwnych, by mu uwierzyć, był prawdziwym założycielem społeczeństwa. Iluż to zbrodni, wojen, morderstw, ile nędzy i grozy byłby rodzajowi ludzkiemu oszczędził ten, kto by kołki wyrwał lub rów zasypał i zawołał do otoczenia: «Uwaga! Nie słuchajcie tego oszusta; będziecie zgubieni, gdy zapomnicie, że płody do wszystkich, a ziemia do nikogo»” (Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi). Wraz z pojawieniem się własności powstała władza, państwo, kultura - kojarzące się Rousseau wyłącznie z opresją i tyranią - aby zagwarantować posiadaczom majątkowe status quo. Państwo to kolejny produkt rozumu, podobnie jak i wszystko, co z własnością się łączy: handel, prawo, moralność, hierarchia, mentalność zysku, nierówności majątkowe. Konsekwencją racjonalizacji własności jest instytucja monarchii, która zniewoliła ludy dla obrony własności garstki bogaczy.

92. Jean Antoine Nicolas Caritat markiz de Condorcet

Condorcet Jean Antoine Nicolas de, markiz (1743-1794), filozof, matematyk i ekonomista francuski. Członek francuskiej Akademii Nauk (od 1769) i Akademii Francuskiej (od 1782).

W polityce stronnik żyrondystów. W ekonomii zwolennik fizjokratyzmu. W Essai sur l'application de l'analyse à la probabilité des décisions rendues à la pluralité de voix (1785) jako jeden z pierwszych zastosował w badaniach zjawisk społecznych rachunek prawdopodobieństwa i metody statystyczne.

Autor Projektu organizacji wychowania publicznego (1792, wydanie polskie 1948), w którym postulował wprowadzenie bezpłatnego szkolnictwa o charakterze świeckim, dostępnego dla obu płci. Twórca teorii postępu - w Szkicu obrazu postępu ducha ludzkiego poprzez dzieje (1795, wydanie polskie 1957) ukazał historię ludzkości jako ustawiczne jej doskonalenie się pod względem intelektualno-moralnym i materialnym.

Myśl Condorceta wywarła wpływ m.in. na A. Comte'a.

93. Wielka Rewolucja Francuska - założenia ideologiczne

…………………………………………….

94. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, ogłoszona 26 VIII 1789 przez Konstytuantę podczas trwania Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Zakładała m.in.: wolność słowa i wyznania, równość wobec prawa, suwerenność narodu francuskiego oraz nienaruszalność praw własności. Stanowiła wzór dla konstytucji niektórych państw demokratycznych.

95. idee T. Jefferson

Całe swoje życie Jefferson głęboko interesował się teologią, Biblią i moralnością. Jego poglądy najbliższe były unitarianizmowi i deizmowi. W jednym ze swoich listów do dr. Benjamina Waterhousa pisał: „Cieszę się, że w tym błogosławionym kraju wolnej myśli i przekonań, który nie podporządkował swojego wyznania i sumienia królom lub kapłanom, prawdziwa nauka o tylko jednym Bogu odżywa, a ja ufam, że nie ma żadnego młodego człowieka żyjącego dzisiaj w Stanach Zjednoczonych, który nie umrze jako unitarianin.”

Thomas Jefferson jest również autorem tzw. Biblii Jeffersona, czyli dzieła pt. „Życie i nauka Jezusa z Nazaretu”, w której zawarł opis życia i nauk Jezusa, pozbawionych nadnaturalnych wydarzeń.

96. J. Madison

………………………..

97. A. Hamilton

…………………………………………………

98. J. Jay

………………………………………..

99. Benjamin Constant

Constant Benjamin (wł. Henri Benjamin Constant de Rebeque, 1767-1830) - fransuski myśliciel pochodzenia szwajcarskiego, filozof liberalny, pisarz, polityk.

Constant był jednym z rzeczników jednostkowej emancypacji, samookreślenia. W warunkach wolności świadome (racjonalne) jednostki domagają się uznania swej wzajemnej odmienności. Świadome „ja” jest podstawą człowieczeństwa. Constant był obrońcą tradycyjnie pojmowanej szerokiej wolności działania jednostek i wolnego wyboru. Wolność to swoboda wyrażania opinii, obierania sposobów życia, przyjmowania upodobań i preferencji, dysponowania własności, zrzeszania się, organizacji czasu. Liczy się przede wszystkim wolność jednostkowa. Ten pogląd był jednocześnie podstawą dla podjętej przez Konstanta krytyki Rewolucji Francuskiej. Zdaniem autora, Rewolucja zatarła granice pomiędzy starożytnym modelem wolności - wolności kolektywnej, a wolnością nowoczesną - indywidualną, świadomą, jednostkową. Nie dostosowano więc ideałów wolności do nowych czasów. Starożytna wolność charakteryzowała się zbiorowym definiowaniem roli jednostki i jej działań, stąd „wolność kolektywna”- nowoczesność ma to zmienić: liczy się jedynie wolność indywidualna. Nie można zaakceptować postępowania, w którym interes wspólnoty realizowany jest kosztem wolności jednostkowej - „wola powszechna” jest więc podejrzana i potencjalnie szkodliwa dla wolności indywiduum. Taka opinia jest przykładem polemiki jaką prowadził Benjamin Constans z Janem Jakubem Rousseau.

Państwo, zdaniem Constanta, ma gwarantować bezpieczeństwo działania jednostek. Rządy prawa są formą zapewnienia tej wolności. Prawo chroni przed arbitralnością władzy - ma zakreślać jak najszersze granice wolności. Wybór władzy politycznej przez wolne jednostki jest potwierdzeniem ich politycznej wolności - możliwość systemu rządów to jedno z fundamentalnych uprawnień, jak wykłada to w Zasadach polityki, niemniej Constant rekomenduje oddzielenie sfery prywatnej od publicznej - tylko taki rozdział przyniesie jednostkom szczęście z realizowanej wolności.

Najważniejsze dzieła Benjamina Constanta: „O wolności starożytnych i nowożytnych”, „Zasady polityki”, „Adolf”.

100. John Stuart Mill

Mill John Stuart (1806-1873), angielski ekonomista, filozof i logik. Reprezentant schyłkowej fazy rozwoju klasycznej szkoły angielskiej. Syn J. Milla. Zajmował się głównie problemami cyklu gospodarczego, traktując go jako obiektywne, ale przejściowe zjawisko gospodarcze, kwestiami podziału produktu społecznego, teorii wartości i popytu.

Był zwolennikiem ingerencji państwa w stosunki podziału (postulował wysokie podatki dochodowe i spadkowe). Główne prace z zakresu ekonomii: Szkic o pewnych nie rozwiązanych kwestiach ekonomii politycznej (1884) i Zasady ekonomii politycznej i niektóre jej zastosowania do filozofii społecznej (1848).

Sformułował na nowo doktrynę empiryzmu w teorii poznania i logice; indukcjonizmu w metodologii i utylitaryzmu w etyce. W zakresie teorii poznania Mill podjął się uporządkowania naczelnych pojęć, szczególnie przyczynowości, uznając, że ma ono naturę wyłącznie psychologiczną, a tym samym subiektywną.

Swoje poglądy filozoficzne Mill zawarł w podręcznikowym dziele System logiki (1843). W An Examination of Sir William Hamilton's Philosophy... (1865) wyłożył zasady własnej teorii poznania. Najpopularniejszą pracą Milla stał się Utylitaryzm (1863), zawierający zagadnienia etyczne.

101. Edmund Burke

Burke Edmund (1729-1797), filozof i polityk brytyjski. Członek Izby Gmin (od 1765). Do 1788 stronnik partii wigów, później zbliżył się do torysów.

Jeden z twórców konserwatyzmu. Przeciwnik Wielkiej Rewolucji Francuskiej, twierdził, że przerywa ona ciągłość procesu historycznego, i nazwał ją "zbrodniczą i złowróżbną". Krytykował teorię umowy społecznej (J.J. Rousseau). Naród postrzegał jako organiczną całość ukształtowaną przez przeszłość i tradycję, stwierdzał, że gwałtowne zmiany ustrojowe grożą utratą narodowej tożsamości. Religię uważał za jedną z najważniejszych form życia narodowego. Twierdził, że władza ma swe źródło w Bogu, a o jej formie decyduje społeczeństwo.

Centralne miejsce w jego rozważaniach zajmował naród, który jako organiczna całość rozwija się ewolucyjnie, opierając się na tradycji i wzorcach kulturowych. Dlatego każda rewolucja oznacza samozagładę i unicestwienie wartości narodowych, postęp natomiast może być wynikiem zbiorowego wysiłku wielu pokoleń. Według Burke'a zrównoważony bieg rozwoju społecznego i państwowego niszczy zerwanie z tradycją (w drodze rewolucji) i odwoływanie się do “abstrakcyjnego” rozumu stworzonego przez racjonalistów.

W estetyce rozwinął teorię opartą na przeciwstawieniu wzniosłości i piękna jako obiektywnych własności przedmiotów. Łączył z nimi odrębne grupy jakości zmysłowych, wywołujących odmienne przeżycia estetyczne, (odpowiednio: zachwyt i przyjemność) oraz odmienne stany fizjologiczne (napięcie i rozluźnienie). Uważał, że początek dają im biologiczne popędy: prospołeczny i samozachowawczy.

Do poglądów historiozoficznych Burke'a nawiązała romantyczna szkoła historyczna, do jego estetyki odwoływali się m.in. D. Diderot, G.E. Lessing, I. Kant. Idee Burke'a zostały podjęte w XX w. m.in. przez W. Churchilla i F.A. von Hayeka.

Podstawowe pisma: Dociekania filozoficzne o pochodzeniu naszych idei wzniosłości i piękna (1757, wyd. pol. 1968), Reflections on the Revolution in France (1790).

102. Alexis de Tocgueville

Tocqueville Charles Alexis de (1805-1859), francuski polityk, socjolog, historyk, członek Akademii Francuskiej, minister spraw zagranicznych, jeden z klasyków liberalizmu. Sędzia Trybunału w Wersalu, deputowany do parlamentu. Owocem jego podróży do Stanów Zjednoczonych w 1831 była praca O demokracji w Ameryce -analiza funkcjonowania wzorcowej wg niego demokracji amerykańskiej. Przez demokrację rozumiał nie tyle ustrój polityczny, ile typ społeczny, którego cechą jest egalitaryzm. Nie wierzył jednak w możliwość równości absolutnej.

Uważał, że ludzie zawsze będą się różnić (wykształceniem, zdolnościami, zamożnością), ale demokracja jest takim ustrojem, który służy dobrobytowi ogółu, stwarza szanse każdej jednostce. Zarazem też podkreślał, że wprowadzenie równości stwarza niebezpieczeństwo powstania rządów autokratycznych (autokracja). Jednostka bowiem pozostawiona sama sobie w wolnym społeczeństwie, zawsze będzie szukała oparcia w państwie i z łatwością podda się władzy centralnej. Zapobiec takiej ewentualności może powołanie instytucji samoorganizacji społ. takich jak samorządy i stowarzyszenia.

Uważał też, że gwarantem demokracji są: aktywność obywatelska, swobodny przepływ informacji, wolna i niezależna prasa a także niezawisłe sądy i skuteczny system kontroli władzy.

Główne prace: Demokracja amerykańska (1835-1840, wydanie polskie 1976), Du système pénitentiare aux Etats-Unis (1883), Souvenirs (1893).

103. Henri de Saint-Simon

Henri de Saint-Simon (Claude Henri de Rouvroy, comte de Saint-Simon; 17 października 1760 - 19 maja 1825), francuski historyk, filozof, wolnomularz, industrialista, socjalista utopijny.

Twierdził, że należy dążyć do stworzenia nowego społeczeństwa rządzonego przez ludzi pracy, bankierów i techników. Władza dyktatorska miała spoczywać w rękach fachowców. Tępieniu podlegać miało próżniactwo, dzięki czemu rozwijać mogłoby się tzw. bogactwo ogólne, czyli poprawa sytuacji konkretnych ludzi (np. nie byłoby biedaków). Żądał zniesienia dziedziczenia dóbr.

Społeczeństwo w wizji Saint-Simona było bezkonfliktowe. Dzieliło się na 3 klasy:

• naukowców (odpowiedzialnych za rozwój nauki, pracowali na rzecz pozostałych klas)

• posiadających (mieli się zajmować finansowaniem naukowców, pełnili też rolę regulacyjną w społeczeństwie)

• pozostałych (ich zadaniem była praca, mieli też respektować władzę)

Kolejnym klasom odpowiadały różne rodzaje władzy:

• władza duchowa znajdowała się w rękach uczonych przyrodników, fizyków czy filologów oraz artystów tworzących akademię; odrzucał natomiast jako nieprzydatnych w tej dziedzinie prawników i filozofów

• władza świecka - w rękach posiadaczy (przemysłowców), którzy są "z natury rzeczy kierownikami i przedstawicielami większości"

• władza wybierania (mianowania) - w rękach wszystkich ludzi

Uznawał podobieństwo zjawisk społecznych do fizjologicznych. Co za tym idzie, utożsamiał nauki społeczne z naukami fizjologicznymi.

Zdaniem Saint-Simona świat dzieli się na Europę i resztę (w tym podziale odwołuje się do Biblii - do Abla i Kaina). Właściwie dla autora światem jest tylko Europa, która dzieli się jeszcze na światy o różnym stopniu doskonałości - świat angielski, włoski, francuski i niemiecki. Opowiadał się za utworzeniem Parlamentu Europejskiego jako warunku federacji państw kontynentu europejskiego. Tym samym uznawany jest za jednego z prekursorów idei wspólnotowych w Europie.

Zdaniem Saint-Simona powinna zostać stworzona Rada Newtona, w której skład wchodziliby naukowcy. Ich zadaniem miałaby być władza zwierzchnia nad światem. Owi naukowcy mieliby być otoczeni kultem niemal boskim - na ich cześć w każdym mieście świata powinny być budowane świątynie-mauzolea.

Według Saint-Simona, wszyscy ludzie powinni dążyć do rozwoju. Na tych, którzy działają na niekorzyść postępu, powinny być nakładane kary.

U Saint-Simona pojawiają się także postulaty równych praw dla wszystkich, a także praw wyborczych dla kobiet.

104. Marksa

Karl Heinrich Marx (ur. 5 maja 1818 w Trewirze jako Hirschel Marx, zm. 14 marca 1883 w Londynie) - filozof, ekonomista i działacz rewolucyjny. Twórca marksizmu, współzałożyciel Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników (Pierwszej Międzynarodówki).

Marks uchodzi za założyciela tzw. socjalizmu naukowego, który, wyrósłszy z jego poglądów filozoficznych, tylko w związku z nimi staje się zrozumiały. Marks pozostawał stale pod wpływem filozofii Hegla, zachował też jego sposób dociekania, jego dialektyczną metodę i przekonanie o identyczności „bytu” i „myślenia”. Szczytowym zakończeniem filozoficznego systemu Marksa jest jego materialistyczne pojmowanie dziejów, oparte na historycznym materializmie.

Pod względem ekonomicznym Karol Marks jest uczniem Davida Ricarda, na którego teorii o wartości pracy oparł swój własny system, a zwłaszcza teorię wyzysku. Podobnie jak Ricardo, zapatruje się Marks bardzo pesymistycznie na położenie klasy pracującej i przepowiada upadek kapitalistycznego ustroju, wskutek ciągłego wzrostu klasy robotniczej i coraz bardziej zaostrzających się kryzysów (teoria katastrof).

105. Engelsa

Engels Fryderyk (1820-1895), filozof, niemiecki działacz ruchu robotniczego, twórca i teoretyk komunizmu, pochodził z Nadrenii z bogatej rodziny kupieckiej. W 1841 odbył służbę wojskową w Berlinie, tamże próbował studiować.

Był jednym z założycieli Związku Komunistów, powstałego w 1847. Brał udział w walkach rewolucyjnych w Niemczech w 1848. W 1864 wraz z K. Marksem zorganizował i stanął na czele I Międzynarodówki. Głosił idee obrony interesów proletariatu i obalenia kapitalizmu.

Współautor teorii materializmu dialektycznego i materializmu historycznego. Od 1870 członek Rady Generalnej I Międzynarodówki. W 1889 uczestniczył w organizacji II Międzynarodówki. Wspólnie z K. Marksem napisał Manifest Komunistyczny.

Główne prace: Położenie klasy robotniczej w Anglii, Rozwój socjalizmu od utopii do nauki, po śmierci Marksa wydał II i III tom Kapitału.

106. Ricardo David

Ricardo David (1772-1823), ekonomista, geolog, matematyk angielski. Współtwórca klasycznej szkoły angielskiej, kontynuator i zarazem krytyk prac A. Smitha.

Stworzył spójny system poglądów ekonomicznych. Jego podstawą była teoria wartości opartej na pracy wydatkowanej na wytworzenie towaru w procesie produkcji. Wartość ta podlega wg Ricarda podziałowi pomiędzy właścicieli trzech czynników wytwórczych: siły roboczej, kapitału i ziemi, tworzących ich dochody: płacę, zysk i rentę gruntową.

Za źródło renty uznał rzadkość (ograniczoną ilość) ziemi i zróżnicowanie jej urodzajności, natomiast zysk był wg niego potrąceniem z produktu wytworzonego przez robotnika. Prawa rządzące podziałem dochodów w różnych stadiach rozwoju gospodarczego są wg Ricarda głównym przedmiotem badań ekonomii.

Innymi płaszczyznami zainteresowań Ricarda były także problemy pieniądza i procentu (jego propozycje stały się podstawą reformy walutowej w Anglii w 1819), podatków oraz handlu zagranicznego (jest twórcą teorii kosztów komparatywnych). Był zwolennikiem liberalizmu gospodarczego. Teoria ekonomiczna Ricarda została w znacznym stopniu przejęta przez marksizm.

Ważniejsze prace: The High Price of Bullion. A Proof of the Depreciation of Bank-Notes (1809), Essay of the Influence of a Low Price of Corn on the Profits of Stock (1815), Proposals for an Economical and Secure Currency (1816), Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania (1817, wydania polskie 1826, 1827, 1919, 1929, 1957), Essay on the Funding System (1821).

107. Władza państwowa i administracyjna w doktrynie papieża Leona XIII

………………………………………………………………………

108. Pozytywizm

pozytywizm (fr. positivisme od positif `rzeczywisty, realny') 1. filoz. kierunek utworzony w XIX w., który uznawał za przedmiot filozofii jedynie zajmowanie się przedmiotami rzeczywistymi, pożytecznymi, ścisłymi, dostępnymi dla umysłu badacza za pomocą przyrodniczych metod naukowych, umożliwiających uzyskanie określonej wiedzy, odrzucający twierdzenia absolutne na rzecz względnych oraz wszelką metafizykę. 2. polit., społ., lit. w Polsce - ruch narodowy powstały po powstaniu w 1863 r., który idealizmowi romantycznemu przeciwstawiał wiarę w naukę, postęp techniczny, pracę organiczną i pracę u podstaw jako prowadzące do rozwoju kraju; gospodarczego i kulturalnego; ruch ten sprzyjał rozwojowi publicystyki, powieści z tezą, komedii obyczajowej; n.os. pozytywista.

109. August Comte

Auguste Comte, Izydor Maria August Franciszek Ksawery Comte (ur. 19 stycznia 1798 w Montpellier, zm. 5 września 1857 w Paryżu) - francuski filozof i pozytywista, twórca terminu socjologia.

Comte nakreślił podstawy filozofii pozytywistycznej (był twórcą pojęcia pozytywizm). Filozofia jego jest pozytywna gdyż:

• zajmuje się ona wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi - bada rzeczy dostępne umysłowi;

• rozważa tylko tematy pożyteczne - gdyż chce służyć polepszeniu życia;

• ogranicza się do przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pewną;

• zajmuje się kwestiami ścisłymi;

• pracuje pozytywnie, nie ogranicza się do krytyki.

W ujęciu Comte'a filozofem pozytywnym jest ten, kto zrozumiał, że nauki przyrodnicze stworzyły doskonały wzór dochodzenia naukowego, posługuje się tylko badaniami czysto faktycznymi. Filozof pozytywny unika tworów abstrakcyjnych oraz "bezbłędnych" i zastępuje je przez konkretne oraz względne.

Comte inspiracje czerpał przede wszystkim od uczonych-przyrodników, którzy dokonywali refleksji metodologicznych oraz empiryzmu brytyjskiego, zwłaszcza Davida Hume'a. Pewne idee zawdzięczał także filozofowi francuskiego Oświecenia, d'Alembertowi. Plany reformy społecznej były w tym czasie szeroko rozpowszechnione; Comte przyjaźnił się przez pewien czas z przedstawicielem tzw. socjalizmu utopijnego - Claude-Henrim de Saint-Simonem, który być może przywłaszczył sobie wiele pomysłów młodego uczonego i filozofa.

Comte określił zakres filozofii pozytywnej, ograniczając ją do realnie istniejących przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pewną i ścisłą - czyli do faktów zewnętrznych dotyczących przedmiotów fizycznych. Dlatego metafizyka nie może być przedmiotem rzetelnej wiedzy. Filozofia miała być podstawą teoretyczną tak pomyślanej nauki, zestawiając i uogólniając gromadzoną przez badaczy wiedzę. Pozytywizm odrzucał dociekania co do istnienia materii albo Boga jako niepewne, znajdujące się poza rzetelnym doświadczeniem.

Comte zajmował się zagadnieniem ewolucji wiedzy i twierdził, że faza naukowa ("pozytywna") stanowi najwyższe stadium tej ewolucji przebiegającej według schematu:

• faza teologiczna - gdy w wyjaśnieniach zjawisk ludzie odwoływali się do sił nadprzyrodzonych, istot boskich lub bóstwa;

• faza metafizyczna - gdy ludzie wyjaśniają zjawiska poprzez abstrakcyjne pojęcia i rozumową spekulację (najczęściej oderwaną od rzeczywistości);

• faza pozytywna - gdy ludzie formułują twierdzenia oparte na faktach i zależnościach współistnienia lub następstwa między faktami. W tej fazie ludzie mogą ustalać i przewidywać nieznane dotąd fakty. Faza ta jest tożsama z fazą naukową.

Comte stworzył jedną z pierwszych teorii nauki. Rozróżnił nauki abstrakcyjne (zajmujące się prawami łączącymi fakty przyrody) oraz nauki konkretne (opisujące fakty, np. mineralogia). Za nauki abstrakcyjne uważał matematykę, astronomię, fizykę, chemię, biologię i socjologię. Comte ukuł (1838) nazwę socjologia dla odróżnienia od używanego przez jego rywali intelektualnych terminu "fizyka społeczna". Nakreślił również jej program: badanie metodą przyrodniczą, empiryczną i historyczną ludzkich społeczeństw, panującego w nich porządku i warunków postępu.

Wymienione dziedziny uporządkowane są według malejącego zakresu badań, od astronomii do socjologii (patrz. rycina), któremu towarzyszy wzrost złożoności badanych zjawisk. Kolejne mniej ogólne nauki, pojawiały się historycznie później, i później osiągały stadium empiryczne, przechodząc najpierw przez fazę teologiczną i metafizyczną.

W systemie Comte'a nauka pozytywna była tylko częścią doskonałego ustroju społecznego, który postulował. Idealnym celem społeczeństwa miało być doskonalenie natury ludzkiej. Jednak jego postulaty w tym zakresie okazały się nietypowe i odbiegające od jego założeń dotyczących obiektywizmu: postulował ustanowienie kultu Ludzkości, Postępu i Ładu, którego kapłani mieliby monopol na nauczanie i medycynę oraz sprawowaliby cenzurę; ustrój miałby być dyktatorski, a urzędy - dziedziczne. Dewizą tego ładu miałoby być hasło Comte'a: L'amour pour principe; l'ordre pour base; le progrès pour but ("Miłość jako zasada, porządek jako podstawa, postęp jako cel").

110. Ewolucjonizm

Ewolucjonizm,

1) teoria stopniowego rozwoju w biologii. Nauka o ewolucyjnym rozwoju świata organicznego.

2) pogląd w filozofii wg którego struktura rzeczywistości i jej stan teraźniejszy mogą być wyjaśnione tylko jako rezultat rozwoju (ewolucji), któremu podlegają przedmioty i zjawiska.

3) kierunek w filozofii i naukach społecznych, zainspirowany przez teorię ewolucjonizmu Ch. Darwina i system filozoficzny H. Spencera, ukształtowany w drugiej poł., XIX w., przyjmujący założenie koncepcji zmienności postępowego rozwoju całej rzeczywistości, tak przyrodniczej, jak i społecznej oraz wszystkich dziedzin życia i postępowania.

111. Herbert Spencer

Spencer Herbert (1820-1903), filozof angielski, przedstawiciel ewolucjonizmu. Twórca terminu "ewolucja" oraz programu filozoficznego nazwanego "programem systemu filozofii syntetycznej". Był pod wpływem Ch. Darwina, ale także sam wpłynął na darwinizm.

Starał się uzasadnić, że cały wszechświat podlega ewolucji, stopniowemu i systematycznemu różnicowaniu się części tworzących określony porządek. Wszystkie układy w świecie i sam świat jako całość przechodzą od stanu chaosu do wyżej zorganizowanej jedności, tworząc postęp. Spencer pojmował świat jako mechanizm i taki charakter miały proponowane przez niego zasady ewolucji rozciągające się na wszystkie dziedziny rzeczywistości. Uważał, że ewolucja kultury jest zbliżona do biologicznej, podobnie miał się też rozwijać ludzki umysł. Twierdził, że wynikiem ewolucji jest również świadomość, czyli że można sklasyfikować formy świadomości odpowiadające ewolucji istot żywych.

Etyka zaproponowana przez Spencera była skrajnie naturalistyczna: utożsamiał działania moralne z naturalnymi, czyli zgodnymi z ogólnymi prawami ewolucji. Wg niego zasady etyczne nie są uniwersalne ani trwałe, gdyż, wytworzone w toku ewolucji, za jakiś czas ulegną zmianie. Poglądy te prowadziły Spencera do hedonizmu. W teorii poznania był agnostykiem. Podobnie jak I. Kant, do którego nawiązywał, uważał, że istota rzeczywistości jest niepoznawalna.

Głównym dziełem Spencera jest A System of Synthetic Philosophy w dziesięciu tomach (1862-1896), składają się na nie m.in.: Principles of Biology (1864-1867), Principles of Psychology (1870-1872) oraz Principles of Sociology (1876-1896).

112. Społeczeństwo militarne

Społeczeństwo militarne - to społeczeństwo, którego struktura społeczna, system wartości, charakter społeczny jednostek kształtowane są przez działalność antagonistyczną i podporządkowane wymogom skutecznego prowadzenia wojny tak obronnej, jak zaczepnej.

Pojęcie wprowadzone przez Herberta Spencera, przeciwieństwo społeczeństwa produkcyjnego. Spencer wychodził z założenia, że w sytuacji konfliktów między społeczeństwami charakteryzującej zwłaszcza dawniejsze dzieje ludzkości, to społeczeństwo zwycięży, które najlepiej przystosuje swą organizację do walki. Oznacza to m.in.:

1. Zaangażowanie maksymalnej liczby swych członków w działalność militarną, a pozostałych przymuszenie do zaopatrywania walczących w środki do życia.

2. Zorganizowanie całości hierarchicznie ze scentralizowaną i despotyczną władzą oraz nadrzędnością części walczącej nad zaopatrującą (armii i rządu nad gospodarką).

3. Podporządkowanie życia, wolności i własności jednostki interesowi społeczeństwa.

4. Kształtowanie takich wartości, ideałów religijnych i moralnych, które sprzyjają cnotom wojennym, męstwu, wytrwałości, odporności na ból.

Społeczeństwo to charakteryzuje się systemem współdziałania przymusowego, opartego na podporządkowaniu.

113. Społeczeństwo indiustralne

…………………………………………….

114. Teoria społeczeństwa masowego

………………………………….

115. Ortega y Gasset

Ortega y Gasset José (1883-1955), hiszpański pisarz i filozof. 1910-1936 profesor uniwersytetu w Madrycie, od 1916 członek Akademii Hiszpańskiej. 1936-1945 na emigracji we Francji, Argentynie i Portugalii.

1932 założył czasopismo Revista de Occidente, które głosiło jego poglądy jako przywódcy hiszpańskiego ruchu umysłowego w latach 1920-1930, propagującego tzw. filozofię życia i dążącego - w opozycji do tzw. pokolenia 1898 - do "zeuropeizowania" i unowocześnienia kultury oraz życia społecznego w Hiszpanii. Poglądy owe przedstawił m.in. w książce España invertebrada (1921) i El tema de nuestro tiempo (1923). 1949 założył w Madrycie Instituto de Humanidade, ugruntowując swój międzynarodowy autorytet.

Analizował krytycznie kulturę XX w., szczególnie jej masowe przejawy, w głośnych książkach Dehumanizacja sztuki (1925, pierwszy przekład polski w Twórczości 1957) i Bunt mas (1929). W Meditaciones del Quijote (1914) dał nową interpretację twórczości M. de Cervantesa i realistycznej powieści.

Polskie wybory: Dehumanizacja sztuki i inne eseje (1980), Bunt mas i inne pisma socjologiczne (1982), Szkice o miłości (1989), Po co wracamy do filozofii (1992), Velazquez i Goya (1993).

116. Hanna Arendt

……………………………..

117. Polityka liberalna

…………………………

118. Polityka kom unitarna

………………………….

119. Teoria sprawiedliwości J.Rawlsa

W pracy Teoria sprawiedliwości (1971) Rawls zaproponował koncepcję sprawiedliwości jako bezstronności (justice as fairness). Uważał, że dominujący wówczas utylitaryzm nie odpowiada intuicjom demokratycznego społeczeństwa. Jego koncepcja jest odmianą teorii umowy społecznej. W swojej teorii Rawls korzysta głównie z filozofii Kanta.

Zasady sprawiedliwości

Rawls sformułował dwie zasady sprawiedliwości. Według niego zostałyby one wybrane przez wolne i równe jednostki "za zasłoną niewiedzy" (veil of ignorance), tzn. w sytuacji, gdyby nie wiedziały, jaką pozycję zajmą w społeczeństwie, jaką będą mieć płeć, wiek itd. Zasady są ułożone hierarchicznie, nie można np. ograniczenia wolności zrekompensować zwiększeniem przywilejów socjalnych. Zdaniem Rawlsa zasady te posłużyłyby do zbudowania dobrze urządzonego społeczeństwa.

Pierwsza zasada sprawiedliwości

Każda osoba ma mieć równe prawo do jak najszerszej podstawowej wolności możliwej do pogodzenia z podobną wolnością dla innych.

Podstawowymi wolnościami obywatelskimi są, mówiąc oględnie, bierne i czynne prawo wyborcze, wolność słowa, myśli, prawo do zgromadzeń, prawo do własności prywatnej, nietykalność osobista itd. Zasada wolności ma charakter absolutny i nie może być złamana, nawet ze względu na Drugą Zasadę. (Pierwsza Zasada ma zwykle prawo pierwszeństwa nad Drugą Zasadą). Jednakże wolności na różnych płaszczyznach mogą być ze sobą w konflikcie, dlatego może być konieczne rezygnowanie z ich części, w celu uzyskania jak najobszerniejszego systemu praw jednostki.

Druga zasada sprawiedliwości

Nierówności społeczne i ekonomiczne mają być tak ułożone, (a) aby były z największą korzyścią dla najbardziej upośledzonych, pozostając w zgodzie z zasadą sprawiedliwego oszczędzania [zasada dyferencji]; i jednocześnie (b) aby były związane z dostępnością urzędów i stanowisk dla wszystkich, w warunkach autentycznej równości szans.

Rawls rozwinął i zmodyfikował tę teorię w późniejszej pracy Liberalizm polityczny, gdzie przeprowadził również analizę pluralizmu politycznego. Dwie koncepcje zasad (1955) są wczesnym wykładem podstawowych zasad teorii Rawlsa.

120. Idee: Roberta Nozicka

………………………………

121. Koncepcja dobrego obywatelstwa

…………………….

122. Omnipotencja

Omnipotencja, inaczej wszechmoc - pojęcie abstrakcyjne, w sensie skrajnym znaczy możność zrobienia "wszystkiego", co odnosi się zwykle do jakiejś mniej lub bardziej określonej dziedziny.

W skrajnym filozoficznym sensie, wszechmoc zawiera w sobie możność bycia nieśmiertelnym, wszechobecnym i wszechwiedzącym. Niemniej w historii ludzkości, były szeroko dyskutowane różne typy i zakresy omnipotencji.

• omnipotencja - w filozofii, cecha istoty wszechmocnej.

• omnipotencja - w biologii, zdolność komórek do zmiany swego przeznaczenia.

123. Keynesizm

Keynesizm, system poglądów ekonomicznych, zaliczany do kierunku subiektywistycznego, którego twórcą był J.M. Keynes, a kontynuatorami - m.in. R.F. Kahn, R.F. Harrod, J. V. Robinson, E.D. Domar, N. Kaldor i J.E. Meade.

Punktem wyjścia tych poglądów jest stwierdzenie, że ogólny poziom produkcji, zatrudnienia i dochodów uzależniony jest od inwestycji. Mechanizm rynkowy nie zapewnia jednak automatycznie takiego poziomu inwestycji, który gwarantowałby pełne zatrudnienie wszystkich czynników wytwórczych, a dzięki temu maksymalny produkt społeczny. Niezbędna jest więc ingerencja państwa, polegająca na pobudzaniu popytu globalnego, w tym również inwestycyjnego (interwencjonizm państwowy).

Instrumentami tej interwencji są: polityka pieniężna, polityka fiskalna, a także bezpośrednie oddziaływanie państwa na proces inwestycji, poprzez podejmowanie inwestycji publicznych.

Krytycy keynesizmu wytknęli mu szereg niedostatków i błędów. Do głównych zaliczyć należy pominięcie analizy monopolu, przyjęcie krótkiego horyzontu czasowego analizy, pominięcie zagadnienia rzeczowej struktury inwestycji, skoncentrowanie się tylko na popytowej stronie inwestycji, a nieuwzględnianie strony podażowej.

124. Interwencjonizm państwowy

Interwencjonizm państwowy, polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych. Przeciwieństwo liberalizmu gospodarczego. Zwolennicy interwencjonizmu wskazują na trzy główne jego cele: ograniczenie bezrobocia do poziomu uznanego za niezbędny, a nawet korzystny dla gospodarki, pobudzenie popytu globalnego, którego niedostateczny poziom uznaje się za jedną z przyczyn wahań koniunkturalnych oraz podniesienie tempa wzrostu gospodarczego. Do głównych narzędzi pozwalających realizować politykę interwencjonizmu należą:

1) podejmowanie przez państwo przedsięwzięć inwestycyjnych pozwalających zwiększyć zatrudnienie bez wzrostu podaży dóbr i usług (np. roboty publiczne);

2) dotacje do nierentownych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja;

3) protekcjonizm w zakresie handlu zagranicznego;

4) polityka monetarna;

5) polityka fiskalna.

Zakres i wykorzystanie tych narzędzi zależy od potrzeb gospodarki, wynikających przede wszystkim ze stopnia jej rozwoju oraz aktualnego stanu koniunktury. Polityka interwencjonizmu państwowego stwarza zagrożenie inflacją, wynikające ze zwiększonych wydatków budżetu państwa (deficyt budżetowy). Źródłem jej finansowania jest najczęściej dług publiczny.

125. Decentralizacja zadań państwa

…………………………………..

126. System ekonomiczny w ujęciu Keynesa

…………………………………………

127. Neoliberalizm

Neoliberalizm, neokonserwatyzm, kierunek poglądów ekonomicznych postulujących stosowanie zasad liberalizmu we współczesnej gospodarce rynkowej.

Powstał na przełomie lat 30. i 40. jako odpowiedź na poglądy J.M. Keynesa i jego zwolenników. Najpełniejszy rozwój osiągnął w latach 80., zwłaszcza w Niemczech i USA.

Głównymi cechami neoliberalizmu są: antyetatyzm, i silna wiara w skuteczność mechanizmu rynkowego. Obejmuje kilka nurtów współczesnej myśli ekonomicznej różniących się między sobą głównie właśnie poglądami na zakres, skuteczność i kształt ekonomicznej roli państwa w rozwiązywaniu podstawowych problemów makroekonomicznych, tj. alokacji zasobów, stabilizacji i podziału. Zalicza się do nich: monetaryzm, nową ekonomię klasyczną, szkołę austriacką i ekonomię strony podażowej.

128. Friedrich August von Hayek

Hayek Friedrich August von (1899-1992), austriacki ekonomista, klasyk neoliberalizmu, laureat Nagrody Nobla z 1974. Studia ukończył na Uniwersytecie Wiedeńskim, gdzie uzyskał też stopień doktora nauk prawnych (1921) oraz politycznych (1923). W latach 1931-1950 wykładał w London School of Economics, później na uniwersytecie w Chicago.

Najważniejsze jego prace to Konstytucja wolności i Droga do poddaństwa, w których zawarł swoją teorię neoliberalizmu.

Naczelną wartością dla Hayeka była wolność, którą traktował jako niezależność i wiązał bezpośrednio z funkcjonowaniem wolnokonkurencyjnej gospodarki opartej na prawie popytu i podaży. Przeciwstawiał się klasycznie pojmowanej sprawiedliwości, znajdującej wyraz w regułach podziału dóbr. Uważał, że narzucenie społ. jakiegokolwiek modelu dystrybucji jest zaprzeczeniem wolności. Sprawiedliwość może być wyłącznie oparta na zasadzie swobodnie zawieranych umów.

Składnikiem liberalizmu Hayeka były też rządy prawa. Wg niego, aby prawo było sprawiedliwe, musi na równi stosować się do wszystkich, umożliwiać swobodny rozwój jednostki oraz realizację rozmaitych dążeń każdemu człowiekowi.

129. Ludwig von Mises

Mises Ludwig Edler von (1881-1973), ekonomista austriacki. Przedstawiciel psychologicznej szkoły austriackiej, profesor uniwersytetów w Wiedniu, Genewie i Nowym Jorku. Początkowo zajmował się teorią pieniądza, zdecydowanie zwalczając teorię ilościową (Monetaryzm), oraz teorią cyklu koniunkturalnego, upatrując przyczyn cykliczności rozwoju gospodarczego w nadmiernej ilości kredytu i wynikającym stąd przeinwestowaniu. Był zwolennikiem liberalizmu i swobodnej gry sił rynkowych.

W okresie międzywojennym i później przedmiotem jego zainteresowań stała się gospodarka socjalistyczna, której był zdecydowanym przeciwnikiem, podkreślając jej totalitarny charakter. Dowodził nieskuteczności planowania gospodarczego w socjalizmie i nieracjonalności tej gospodarki wobec braku podstaw do prowadzenia rachunku ekonomicznego wskutek nieistnienia mechanizmu rynkowego.

Główne prace: Teoria pieniądza i środków cyrkulacji (1912), Gospodarka społeczna (1922), Przyczyny kryzysu gospodarczego (1931), Podwaliny nauki ekonomicznej - szkic o metodzie (1962). Krytyce gospodarki socjalistycznej poświęcił m.in. dwa słynne artykuły: Rachunek gospodarczy w gospodarce socjalistycznej (1920) i Wszechmocny rząd - powstanie totalnego państwa i totalnej wojny (1944).

130. Milton Friedman

Milton Friedman (ur. 31 lipca 1912 w Nowym Jorku, zm. 16 listopada 2006 w San Francisco) - ekonomista amerykański, twórca monetaryzmu, laureat nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii w 1976 roku. Zdecydowany obrońca i propagator wolnego rynku. W książce Kapitalizm i wolność proponował minimalizację roli rządu w gospodarce wolnorynkowej, w celu zapewnienia politycznej stabilności i wolności. Jego książka Wolny wybór odegrała wielką rolę w kształtowaniu postaw antysocjalistycznych.

131. monetaryzmu

Monetaryzm, system współczesnych poglądów ekonomicznych, stanowiący kontynuację kierunku subiektywistycznego, związany przede wszystkim z dorobkiem naukowym M. Friedmana, a także K. Brunnera, A. Meltzera, D. Laidlera i in.

Stanowi współczesną, zmodyfikowaną wersję ilościowej teorii pieniądza, głoszącej, że wartość pieniądza jest odwrotnie proporcjonalna, a poziom cen wprost proporcjonalny do ilości pieniądza w obiegu. Jej początki sięgają merkantylizmu, kiedy J. Bodin sformułował opisowo zależność między ilością kruszców a poziomem cen, a dowód istnienia tej zależności w powiązaniu z wartością kruszcu przeprowadził B. Davanzatti.

Elementy ilościowej teorii pieniądza widoczne są w wielu późniejszych systemach poglądów ekonomicznych, najpełniejszego jej rozwinięcia dokonał I. Fisher, formułując pieniężne równanie wymienne, z którego wynika, że suma cen sprzedawanych towarów równa się iloczynowi ilości pieniądza (gotówkowego i bezgotówkowego) i szybkości jego obiegu.

Monetaryzm, zakładając względną stałość szybkości obiegu pieniądza, uznaje jego podaż za podstawowy czynnik określający nominalną wartość produktu społecznego. Dla stabilizacji gospodarki postuluje ścisłe powiązanie tej podaży ze wzrostem realnych rozmiarów produktu społecznego, odrzucając równocześnie inne formy interwencjonizmu państwowego, jako zakłócające naturalną grę sił rynkowych. Spełnienie powyższego postulatu ma przeciwdziałać inflacji, z którą walkę monetaryzm uznaje za priorytetową w stosunku do bezrobocia.

1

---