ZAGADNIENIA NA EGZAMIN Z WSTĘPU DO NAUKI O PAŃSTWIE I POLITYCE

1. Funkcje nauki o polityce

ęłęFunkcje nauki o polityce: -deskrypcyjna (opisowa) -eksploracyjna (wyjaśniająca) -prognostyczna (przewidująca) -instrumentalna (ideologiczna).

Funkcje polityki:

• Funkcja opisowa- jaka jest obecnie rzeczywistość polityczna?

• Funkcja wyjaśniająca - dlaczego jakieś zjawisko zaistniało?

• Funkcja przewidująca - jaka będzie rzeczywistość polityczna?

• Funkcja instrumentalna - jakie działania należy podjąć aby otrzymać konkretny rezultat?

2. Standardowe zagadnienia przedmiotu nauki o Pip

Nauka o polityce to badanie tego, co kto otrzymuje, gdzie i w jaki sposób.” Herold Lasswell Podstawowy zakres nauki o polityce: -władza -instytucje polityczne -interes polityczny -idee polityczny *według UNESCO:1.doradztwo dla władców; 2.kameralistyka-jak mają funkcjonować urzędy, czyli podstawy administracji; 3.policja-określenie polityki i spraw publicznych.

Przedmiot nauki o polityce:

Przedmiot nauki o państwie i polityce

- władza

- instytucje polityczne (struktury)

- interesy polityczne

- idee, myśli polityczne

- siły, ruchy, partie polityczne

- stosunki polityczne (MY i WY (rządzący rządzcni)a także międzynarodowe).

- Zachowania polityczne (w sferze publicznej).

Przedmiot nauki o państwie i polityce

• Czynności polityki

• Poznanie wybranego fragmentu rzeczywistości

• Opis naukowy

• Przekazanie wiedzy

• Podział ze względu na pragmatyzm:

• Pragmatyczna: całość czynności badań

• Agramatyczna: całość wyników

• Klasyfikacja wg H.Groszyk:

• Minimalistyczna (nauka o państwie)

• Maksymalistyczna (nauka o wszelkiej władzy)

• Po konferencji w Paryżu 1948 roku uznano że polityka zajmuję się:

• Teorią polityczną

• Instytucjami politycznymi

• Partiami, grupami politycznymi, opinia publiczną

• Stosunkami międzynarodowymi

3. Konfliktowe koncepcje pochodzenia państwa

To konflikt doprowadził do powstania państwa. Państwo powstaje w drodze regulacji społecznej, gdy konflikty wynikające ze zróżnicowania (głownie własnościowego) nie są regulowane przez prawo naturalne. KONCEPCJA PODBOJU I PRZEMOCY- państwo jest następstwem podboju jednych ludów przez inne, silniejsze grupy ludzi pokonują grupy słabsze organizacyjnie, jak twierdził w XIX wieku Ludwik Gumplowicz. Twierdził on, że państwo jest ważnym tworem, bo służy zachowaniu gatunku, stwarza ludziom lepsze warunki do życia. Niezmienny jest w nim podział na rządzonych i rządzących. KONCEPCJA MARKSISTOWSKA- sformułowana przez Engelsa- powstanie państwa dokonało się w szeregu przeobrażeń- państwo niewolnicze na drodze ewolucyjnej stało się państwem feudalnym, to przeobraziło się w kapitalistyczne. Kolejnym etapem ma być państwo komunistyczne bez granic, ze wspólną własnością. Owa koncepcja zakłada, że państwo jest organizacją przymusową, służącą władzy, w którym jedna klasa panuje nad drugą. Nierówny podział pracy doprowadził do podziału społeczeństwa na klasy, państwo zaś miało dać bezpieczeństwo w tej walce klas, ale dało je jedynie klasie posiadającej.

4. Integracyjne koncepcje pochodzenia państwa

Współdziałanie doprowadza do powstania państwa- społeczeństwa się integrują, by uprawnić różne dziedziny. Rozwój państwowości dzięki tworzącym się organizacjom- społeczeństwo czerpie z nich korzyści. Teoria integracyjna- państwo zrzesza ludzi, którzy mają z tego korzyści. KONCEPCJA ARYSTOTELOWSKA 1.Arystoteles-koncepcja naturalistyczna; ludzie, nie mogąc samodzielnie uchronić się przed niebezpieczeństwami, zaczęli w sposób naturalny łączyć się w grupy, a ostatecznie w państwo, które jest jednym z etapów rozwoju człowieka, w którym może się realizować. Człowiek z natury stworzony jest do życia w grupie, bo nie jest samowystarczalny. KONCEPCJA PATRYMONIALNA- źródłem państwa jest rodzina, te łączą się w rody, plemiona, w końcu państwa plemienne, na czele których stał władca (jak ojciec w rodzinie). Jest to teoria głoszona przez Roberta Filmera. KONCEPCJA UMOWY SPOŁECZNEJ-idea głoszona w Oświeceniu- państwo powstało na skutek szczególnej umowy zawartej między członkami społeczeństwa lub między nimi i władzą. -T.Hobbes- okres przedpaństwowy był zły, ludzie wyniszczali się nawzajem, więc stworzyli umowę społeczną, która dała początek państwu (umowa ludu z władzą). Człowiek z natury jest zły, egoistyczny, dąży do własnych pragnień. Umowa społeczna była jakby podporządkowaniem się suwerenowi. Państwo jest jak Lewiatan, który wszystko wchłania, ale daje i bezpieczeństwo. -J.Locke- państwo i społeczeństwo powstało w wyniku porozumienia się jednostek, które poprzednio żyły w stanie natury. Okres przedpaństwowy był epoką wolności i dobrobytu. -J.J.Rousseau- w okresie przedpaństwowym istniały liczne nierówności społeczne- nierówny podział prac, klasowość, więc ludzie stworzyli państwo, w którym mogą bronić swych praw. Społeczeństwo- czynnik pierwotny; Państwo- czynnik wtórny KONCEPCJA PSYCHOLOGICZNA- jej prekursorem był Platon, a kontynuował Leon Petrażycki- ludzie z natury muszą być czemuś lub komuś podporządkowani, mieć zakazy i nakazy, a państwo jest pewnym przeżyciem.

5. Państwo- etymologia pojęcia

Termin państwo nie jest rozumiany jednoznacznie. Starożytni Grecy swoje miasta-państwa nazywali polis, Rzymianie początkowo używali nazw civitas lub res publica, a gdy cesarstwo zastąpiło republikę, używano nazwy imperium. W wiekach średnich dla państw rządzonych przez monarchę używano nazwy regnum, a także pojawiło się pojęcie terra. W wieku XVI zaczęto używać uniwersalnego określenia, mogącego służyć opisaniu każdego państwa. Było nim pochodzące z łaciny-status. Termin ten upowszechnił się w kolejnych dwóch wiekach we Francji, Niemczech i Anglii. Pojęcie państwo, znane w języku polskim już od XII wieku, oznaczało władanie ziemią, a także władzę, panowanie. Była to więc własność ziemi, własność szlachecka. W znaczeniu dzisiejszym termin państwo zaczęto przyjmować na ziemiach polskich od przełomu XVIII i XIX wieku. Pojęcie państwa: kiedyś-państwo tylko opierało się na polityce, było jednym z przejawów polityki dziś-pojęcie państwa implikuje politykę-państwo=polityka Państwo to polityczna organizacja społeczeństwa, wyposażona w suwerenną władzę, jest organizacją terytorialną i przymusową. Wg Georgia Jellinka państwo obejmuje 3 elementy: ludność, terytorium i władzę, a więc państwo to wspólnota polityczna ludzi na danym terytorium wyposażona w władzę. Pod pojęciem państwa należy rozumieć: mieszkańców, terytorium i władzę.

6. Ewolucja idei genezy państwa w myśli politycznej

Myśl antyczna- koncepcja naturalistyczna- powstanie państwa w sposób naturalny- Platon, Arystoteles, porównanie państwa do organizmu, w którym występują określone zadanie. 2.Myśl średniowieczna /myśli od typowo idealistycznych do materialnych- koncepcja teistyczna- przejęła po części doktrynę Starożytnego Wschodu- państwo i władza pochodzą od Boga. Św. Augustyn- uważa, że choć państwo pochodzi od Boga, to jednocześnie jest “biczem bożym”- karą od Boga jest to, że władca nie zawsze jest dobry, często jest tyranem. Z drugiej strony- człowiek z natury zły, musi być w pełni podporządkowany władcy, by uzyskać zbawienie. Św. Tomasz z Akwinu- uzasadniał, że zasada władzy pochodzi od Boga, a istniejące konkretne państwa są dziełem ludzi. Prowadzi to do wniosku, że są to państwa zarówno złe i dobre. Państwo daje pokój i jedność. 3.XVI-XVII wiek- idea patrymonialna Roberta Filmera- j.w. 4.XVIII wiek /myśl racjonalna- idea umowy społecznej- j.w. 5.XIX wiek- idea podboju i przemocy L. Gumplowicza- j.w. 6.XIX / XX wiek- idea psychologiczna- j.w. 7.XX wiek- idea marksistowska- j.w. + idea patriarchalna według szwajcarskiego uczonego Hallera- panowanie feudalne, władza państwowa

7. Państwo w koncepcji Arystotelesa i Platona

Platon: “Zrozumiałem, że wszystkie państwa są niewłaściwie rządzone. Doszedłem do wniosku, że ich konstytucje, jeśli nie zastosuje się wobec nich jakichś wyjątkowych zabiegów leczniczych i jeśli los nie przyjdzie z pomocą, pozostaną w beznadziejnym stanie. Zmuszony zostałem tedy oddać hołd prawdziwej filozofii i stwierdziłem, że jedynie na podstawie jej rozważań można wskazać na sposoby uleczenia życia państwowego i prywatnego. Ludzkość dopiero wtedy wyzwoli się od wszystkich nieszczęść, gdy władze w państwie przejmą miłujący prawdę filozofowie albo ci, którzy w państwie już rządzą, kierując się Boskimi wskazówkami oddając się głębszym studiom filozofii.” Platon był uczniem Sokratesa. Stworzył teorię idei, czy inaczej teorię form. Zakładał w niej istnienie świata doskonałych form, które są wieczne, niezmienne i poznawalne rozumem, a zmieniający się bezustannie świat przedmiotów materialnych stanowi jego imitację. “…państwo tworzy się dlatego, że żaden z nas nie jest samowystarczalny, tylko mu trzeba wielu innych.(…)że wielu rzeczy potrzebujemy, więc zbieramy wielu ludzi do jednego siedliska, aby wspólnie żyli i pomagali jeden drugiemu i to właśnie mieszkanie nazwaliśmy imieniem państwa.” Dzieło Platona- “Państwo”, to dialog na temat istoty sprawiedliwości, o jej znaczeniu w idealnym państwie oraz o cechach, jakimi powinni się charakteryzować władcy i obywatele takiego państwa. Platon wykorzystał tu koncepcje duszy, od stopnia doskonałości posiadanej duszy zależy także inne miejsce ludzi w hierarchii społecznej. Platon wierzył w możliwość praktycznej realizacji idealnego państwa, rządzonego przez arystokrację intelektualną. Idea ta wynikała także z jego przekonań antydemokratycznych, gdyż uważał, że demokracja musi prowadzić do społecznej anarchii i rozkładu. Stąd też, jako konserwatysta, był za silnymi rządami i “społecznościom zamkniętym”. Według Platona konkretne zadania człowieka objawiają się w pełni nie w życiu jednostkowym, ale w życiu społecznym. Platońska teoria państwa to teoria państwa “najlepszego”, skonstruowaną według idei dobra i sprawiedliwości. Państwo najlepsze powinno dążyć do zalet najwyższych i właściwych ideom-za takie platon uważał powszechność stałość. Program Platona nie uwzględniał różnorodnych warunków, w jakich państwa żyją i różnorodnych temperamentów danych ludów. Od obywateli wymagał stałości w sposobie myślenia i odczuwania. Platon twierdził, że państwo idealne ma jeden cel obowiązujący wszystkich-nie jest dopuszczalne, aby każdy obywatel dążył na własną rękę do swojego dobra. Części państwa muszą zależeć od całości, a nie całość od części-tylko wtedy można zapewnić pewien ład. Państwo musi być oparte na wiedzy, bo aby dobro czynić trzeba dobro znać. Platon twierdził, że państwo będzie wtedy idealne, kiedy na tronach znajdą się przedstawiciele największej wiedzy-filozofowie. Platon wyróżnił w swoim najlepszym państwie pewne stany-mędrców, wojowników, lud-tworząc między nimi hierarchię. Według Platona państwo idealne to państwo ascetyczne, dążące do idealnego celu, którego osiągnięcie nie zapewnia obywatelom bezpośrednich korzyści ani rozkoszy, ani dóbr doczesnych. Wręcz przeciwnie-wymaga wyrzeczenia się dóbr doczesnych. Dla dwóch wyższych stanów zniesiona jest własność indywidualna. Obowiązuje ustrój komunistyczny, w którym jednak wspólne jest nie posiadanie, ale wyrzeczenie się. Stan najniższy nie podlegał rygorom, bo nie brał udziału w dążeniach do doskonałości. Platon przywiązywał duża uwagę do tego, aby: “(…)państwo nie była małe, ani pozornie wielkie, ale jakoś tak w sam raz (…)” Ustalił nawet na trudnych do określenia zasadach optymalną liczbę ludności-5040. Nadmierny wzrost terytorialny wydawał się Platonowi groźny dla jedności państwa. U Platona państwo jest strukturą nadrzędną, niezależną od indywiduów, których interesy muszą być podporządkowane jego ogólniejszym interesom. Celem wysiłków nie jest szczęście jednostek, lecz szczęście państwa. Ta utopia platońska była oparta na zasadzie podporządkowania jednostek państwu, państwa celom czysto moralnym, idealnym, powszechnym i stałym. Arystoteles: “...celem państwa jest szczęśliwe życie, a reszta to środki do tego celu wiodące. Państwo jest zaś wspólnotą rodów i miejscowości dla doskonałego i samowystarczalnego bytowania. To znów polega, jak powiedziałem, na życiu szczęśliwym i pięknym. Trzeba tedy przyjąć, że wspólnota państwowa ma na celu nie współżycie, lecz piękne uczynki...” Arystoteles “Polityka” Arystoteles ze Stagiry jest twórcą pierwszego pełnego modelu funkcjonowania państwa. Swą koncepcję opisał w traktacie “Polityka”. Opisał tu także ideę swojego stanowiska w sprawie człowieka jako istoty stworzonej do życia w państwie, czyli zwierzęcia politycznego-zoon politikon. Do tego zawarł tu postulaty organizacji wspólnoty państwowej, w której stosunki społeczne muszą być ściśle uregulowane, ale i podporządkowane wspólnemu celowi, jakim jest dobro. Owe dobro jako cel działania to kontynuacja myśli platońskiej, którą Arystoteles “odmłodził”, ale też której w pewien sposób się przeciwstawił-wynikało to z innych metod poznania (empiryzm i doktryna “złotego środka”, która prowadziła racjonalizmu). Jego definicja prawdy-zgodność z rzeczywistością, pozwoliła opracować model państwowości w oparciu o konkretne fakty społeczne, a nie jak u Platona-tworzenia koncepcji “państwa idealnego” odwzorowującej świat materialny jako obraz trwałych niepodważalnych idei. Według Arystotelesa państwo to najistotniejsza wspólnota, oparta na zasadniczej różnicy między rządzącymi i rządzonymi, którzy to z kolei maja władzę, lecz jako głowy domu lub panowie swych niewolników, niewolników to już jest zależność niemająca stricte znamion państwowości. Istotą rządzenia jest problem właściwie ujętych praw dostosowanych do typologii określonego ustroju, przy czym władca ma decydować jedynie w sprawach niesprecyzowanych jednoznacznie przez ustawy. Problem wyboru władzy jest nie do końca jednoznaczny, bo każda forma (bogaci, cnotliwi, jednostka najlepsza, tyran) mają swoje słabe strony. Forma rządów powinna być jednak w oczywisty sposób dostosowana do ustroju. Klasyfikacja ustrojów opiera się na trzech możliwych formach: monarchii, arystokracji i politeji, mających na celu dobro ogólne oraz trzech zwyrodniałych odpowiednikach: tyranii, oligarchii i demokracji, kierujących się dobrem warstwy rządzącej. Wszystkie właściwe opierać się miały na uznaniu praw obywatelskich bezpośrednim wpływie społeczeństwa na sprawowanie władzy. “(…) najlepszy ustrój jest ten, przy którym rządzą najlepsi (…)” Podstawowym kryterium jest dobro utożsamiane ze sprawiedliwością-łączy się to z problemem rozdziału władzy, czyli z przydzieleniem funkcji państwowych, które muszą uwzględniać podstawowe cnoty, jakimi są dzielność, i wykształcenie, prowadzące do wiedzy o tym, co właściwe i wartościowe. Zatem najlepszą formą państwa jest oparcie jej na stanie średnim-czyli podporządkowanie struktury państwowej arystotelowskiej zasadzie “złotego środka”. Jako podstawowe kryterium podziału władzy na części składowe jest rozdział na trzy główne czynniki: obradujący, rządzący i sądzący. To pierwszy i obecny do dziś model parlamentaryzmu. Państwo jako struktura złożona z gmin, które to utworzone są z mniejszych wspólnot-gospodarstw domowych, jest tworem służącym do zaspokojenia najwyższej potrzeby-dobra wspólnego. Arystoteles uważa, że skoro natura cechuje się celowością to i państwo zmierza do osiągnięcia dobra, rozumianego jako doskonałość i samowystarczalność. Warunkiem koniecznym do osiągnięcia tych najistotniejszych cech pozostaje jeszcze zdolność jednostki do określenia tego, co pożyteczne, co szkodliwe, a co sprawiedliwe lub krzywdzące, a skoro człowiek to zwierzęciem polityczne, to jest mu ona dana z natury, bo jest obdarzony rozumem ma wrodzoną polityczność. Nie ulega wątpliwości, że arystotelowska koncepcja ukształtowania stosunków społecznych i teoria dobra najwyższego, na której oparł swe propozycje naprawy świata materialnego, miały fundamentalny wpływ na kształt ludzkości. “Państwo należy do tworów natury(..), człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie, taki zaś, który z natury a nie przez przypadek żyje poza państwem, jest albo nędznikiem, albo nadludzką istotą.” Arystoteles

Arystoteles

państwo to wynik naturalnego rozwoju

etapy rozwoju rodzina (gospodarstwo domowe) => gmina => państwo

państwo to wspólnota doskonała, która jest kresem ewolucji form organizacji życia społecznego

„człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie"

podział na wolnych i niewolnych

3 rodzaje związków międzyludzkich 1) pan - niewolnik 2) ojciec - dzieci 3) mąż - żona

wspólnota państwowa jest rezultatem naturalnego zachowania się jednostek

3 podstawowe czynniki władcze: obradujący, sądzący i rządzący

polis jako organizacja suwerenna i wszechogarniająca człowieka, wyznaczona przez porządek naturalny, istniejący

dla zapewnienia ludziom dobrego życia i bezpieczeństwa

ustrój dobry w jednych warunkach może okazać się zły w innych

dobre formy: monarchia, arystokracja i politea

złe formy: tyrania, oligarchia i demokracja

8. Przymusowy charakter organizacji państwowych

Państwo jest organizacją przymusową: przynależność do niej ma charakter sformalizowany tj. obywatelstwo. Osoby przebywające na jego terytorium są zobowiązane do przestrzegania obowiązujących reguł prawnych, a ich naruszenie wiąże się z sankcjami oraz możliwościami wyegzekwowania zgodnie z procedurą.

9. Terytorialny charakter organizacji państwa.

Państwo jest organizacją terytorialną: tzn obejmuje ludzi na danym terytorium zakreślonym granicami (zarówno obszar lądowy jak i wody przybrzeżne, obszar ziemi wgłąb, strefa powietrzna, statki wodne i powietrzne poza jego obszarem). Państwo zachowuje wyłączność do danego terytorium

10. Suwerenny charakter organizacji państwowej.

Suwerenność - wewnętrzna: władza państwowa jest władzą najwyższą na danym obszarze i sama decyduje o swoim zakresie działania;

zewnętrzna: państwo jest organizacją podejmującą decyzje niezależnie od innych państw, ma zwierzchnią władzę nad terytorium i ludnością, jest w stanie nawiązywać równorzędne stosunki międzynarodowe tj być członkiem organizacji m/n, może swobodnie kształtować swą formę i ustrój. Suwerenność ta jest ograniczona przez międzynarodowe powiązania ekonomiczne i polityczne

11. Trójelementowa koncepcja państwa

Patrz Wieczorek str. 55 - 67.

12. Umowa społeczna: Hobbes, Locke, Rousseau ???

Państwo jest następstwem szczególnej umowy między członkami społeczeństwa, lub społeczeństwem, a władzą. Koncepcja ta zakłada, że do powstania umowy społecznej potrzebna jest świadomość ludzka. Głównie przedstawiciele to Hobbes, Locke.

T Hobbes - obserwator Europy po wojnie trzydziestoletniej (stan chaosu); był twórcą teorii prawa natury: 1.okres przed - państwowy był okresem anarchii i zagrożenia bezpieczeństwa jednostek(stan wojny), 2. idea „naturalnego porządku” opartego na zasadach własności, wolności, obowiązku pracy i ograniczonych funkcji państwa(stan państwa)władzę należy powierzyć na zasadzie umowy społecznej jednostce wybitnej, Lewiatanowi

Locke - oświecenie anglo - szkockie; okres przed - państwowy był okresem pokoju, wolności i dobrobytu; uznanie własności prywatnej za prawo naturalne, wcześniejsze od instytucji i praw społecznych, traktowanie jednostkowego egoizmu jako podstawowego motywu działania ludzi, za pomocą którego realizuje się dobro powszechne; ład społeczno polityczny i gospodarczy zrodził się pod wpływem często spontanicznych i nieuświadomionych działań ludzi; Locke podzielił etapy powstawania świata podobnie jak Hobbes: 1. stan natury i 2. stan powstały w wyniku umowy społecznej z egzekutorem na czele nie mogącym naruszyć praw liberalnych (odniesienie do praw liberalnych).

JJ Rousseau - świadomość człowieka współczesnego to świadomość kapitalisty, a nie obywatela; jednostka kierująca się egoizmem nie pojmuje dobra ogółu jako wartości niezbędnej do funkcjonowania wspólnoty obywatelskiej (patrz Locke); obywatele nierówni co do sił i zdolności stają się równi dzięki układowi i poprzez prawo - równość ekonomiczna; ustawodawca może zmieniać naturę obywateli ; wola społeczna pozwala na zjednoczenie interesów jednostek z interesami ogółu

13. Pojęcie państwa w filozofii

Filozoficzne spojrzenie na państwo stara się odpowiedzieć na pytania: jak powinno wyglądać idealne państwo? Jak powinien wyglądać idealny ustrój (Arystoteles)? Warto się zapoznać ze stanowiskiem Hegla, który twierdzi, że państwo to idealny boski byt - osiągniecie szczytowe. Natomiast współczesne koncepcje filozoficzne cechuje bardzo duży dystans do państwa, co wynika z załamania się poprzednich koncepcji. Przedstawicielem negatywnych koncepcji jest Fuko (koleś może jest mądry, ale ma dziwne nazwisko i nie wiem jak je mam napisać ) twierdzący, że państwo to najważniejszy z potworów.

14. Pojęcie państwa w naukach prawnych

Należy zaznaczyć, że to właśnie z prawa wykształciła się nauka państwie. Prawo mówi, że państwo to system norm prawnych; należy patrzeć na państwo przez pryzmat norm konstytucyjnych (H. Kenzel)

15. Pojęcie państwa w nauce o pip

Nowoczesne spojrzenie na państwo wykształciło się w XIX wieku, kiedy to w wyniku przekazywania władzy w ręce społeczeństwa wykształcił się specyficzny kształt państwa (np. Francja). Źródła dzisiejszego rozumienia państwa w naukach o polityce należy doszukiwać się po drugiej Wojnie Światowej, kiedy to nastąpiło obalenie poprzednich koncepcji (zwłaszcza niemieckich). W definicji państwa na pierwszy plan wysunęło się pojęcie polityki, gdyż: to państwo ma wpływ na politykę, polityka wychodzi z państwa. Wyróżniamy sześć koncepcji definiowania państwa:

• Instytucjonalną

• Systemową

• Polityczną

• Marksistowską

• Feministyczną

• Samo - organizacji

Podsumowując: państwo jest przymusowym związkiem panowania politycznego o charakterze suwerennym i terytorialnym,

16. Pojęcia państwa wg Webbera.

17. Powstanie państwa w drodze podboju

Koncepcję powstania państwa w wyniku podboju plemion reprezentuje Ludwik Gumplowicz uczony polskiego pochodzenia. Punktem wyjścia dla jego rozważań jest występowanie w społeczeństwie pierwotnym grup ludzkich w postaci hord i plemion. Mniejsze grupy- hordy łączą się w większe- plemiona. W grupach tych pojawiają się zaczątki własności i przywództwa. Stosunki między tymi grupami cechuje stan nienawiści i wrogość. Tym stosunkom kładą kres powstające w przeróżnych miejscach organizacji władzy. Dzieje się to w taki sposób iż jedne hordy podbijają drugie czyniąc z nich niewolników i każą na siebie pracować. Powstanie państwa wiąże Gumplowicz z podbojem dokonanym przez plemiona silniejsze nad słabszym. Wedle Gumplowicza dzieje ludzkie nie wskazują na to aby jakiekolwiek państwo powstało inaczej. Władzę ustanawiało jedynie plemię zwycięskie. Gumplowicz zauważa, że pierwotne powstanie państwa daje się wytłumaczyć dążeniem pewnej grupy społecznej do poprawy bytu.

Wedle Gumplowicza państwo posiada kilka cech zasadniczych

- jest najdoskonalszą formą organizacji społeczeństwa. Właśnie ta forma umożliwia rozwój kultury, prawa, rodziny itp.

- Państwo charakteryzuje to iż władcza mniejszość- panuje nad większością

- Między poddanymi a panującymi zachodzi różnica zbiorowości etnicznych

- Stosunki panowania określa prawo państwowe

- Państwo powstaje zawsze w drodze podboju,a nie w drodze umowy

- Państwo jest geograficzną siedzibą ludności

- Stosunki między państwami są zawsze w stanie wojny. Jeżeli dwa państwa łączy przyjaźń, to tylko ze względu na wspólną wrogość- do trzeciego.

Zdaniem Gumplowicza dopiero w państwie rozwija się naród, klasy i stany. Na podstawie wspólnej tradycji, kultury i religii powstaje naród. Zasadniczą klasą jest klasa panów- zwycięzców i klasa pokonanych. Stan średni tworzy się w ten sposób iż w między zwycięzców a przegranych wchodzą kupcy jako pośrednicy.

18. Państwo i naród - wzajemne relacje

Państwo i naród są wspólnotami ludzi. Państwo może obejmować ludzi na określonym terytorium przynależnych do danego narodu. W państwie mogą również żyć członkowie wielu narodów i może ono być wspólnotą wielonarodową na określonym terytorium np. Związek Radziecki, Jugosławia, Czechosłowacja. Z drugiej strony państwo może obejmować jedynie część danego narodu, a pozostali członkowie należą do innych organizacji państwowych np. Naród rosyjski występujący licznie na Ukrainie i w Kazachstanie. Wspólnota państwowa w znacznej większości pokrywa się z wspólnotą narodową.

W przeszłości rozróżniano naród w kategoriach politycznych i etniczno-językowej. Naród w sensie politycznym oznaczał ogół obywateli złączonych wspólnotą praw i obowiązków,tradycji itp. Etniczność i język nie były istotnym elementem tej definicji. Etniczno- językowe pojmowanie narodu rozpowszechniło się w XIX w gdy przebudziły sie narody środkowoeuropejskie. W XX w rozróżniono naród i narodowość, naród był produktem historii państwowości , a narodowość określała zbiorowość etniczno- językową.

Państwo jest ważne dla każdego narodu, ma ono decydujący wpływ na jego istnienie, spełnia ich zadania,jest potrzebne ogółowi ludności.

Naród potrzebuje państwa,aby mógł się swobodnie rozwijać i doskonalić, brak państwowości sprawia problemy w określeniu własnej tożsamości. Państwo jest nosicielem idei narodowych i tylko ono moze stawić czoło przyszłości.

Każdy naród ma prawo do jedności i odrębności kulturowej społecznej, gospodarczej i polityczne. Wreszcie każdy naród ma prawo do wolności narodowej czyli samodzielności państwowej,doprowadził on do rozpadu ZSRR, Jugosławii, ale również w wyniku tego powstały państwa Europy środkowo wschodniej.

Konkludując można stwierdzić iż państwo odgrywa wybitną rolę w tworzeniu wspólnoty narodowej. Każde państwo które znikało z map świata, ale wytworzyło wspólnotę narodową zawsze na nią wracało

19. Państwo i jednostka

Nowoczesne państwo wzięło na siebie odpowiedzialność za warunki w ramach których przebiega życie jego obywateli. Państwo ma za zadanie zwalczać inflację, bezrobocie ma walczyć o rozwój gospodarczy, zajmuję sie ochroną środowiska prowadzi politykę w dziedzinie kultury, kształcenia itp. Państwo musi dać obywatelowi poczucie bezpieczeństwa zapewnić mu ochronę socjalną. Przykładem są ubezpieczenia które stanowią próbę rozwiązania kwestii społecznej w zakresie chorób, wypadków, inwalidztwa itp.

Inną relacją są prawa człowieka czyli roszczenia które człowiek ma prawo wysuwać wobec państwa

Pojęcie praw człowieka wskazuje na to iz chodzi tu o ogólne zasady. Są to prawa które przysługują każdemu człowiekowi bez względu na płeć kolor skóry, wyznania itp. Mają na celu to aby człowiek żył godnie i miał zapewnioną wolność.

Grupę historycznie pierwszą stanowią prawa do wolności osobistej człowieka, które przyznawane jest każdemu. W pierwszym rzędzie stoi tu prawo o nietykalność ciała i życia człowieka. Domaga sie od państwa i władz objęcia zakazem morderstw,zabójstw, gwałtów, tortur itp. Do praw wolności osobistej zaliczane jest także wolność wyznania, prasy,posiadania, zrzeszania się, sztuki itp. Itd.

20. Państwo narodów wg Gernella.

21. Państwo narodowe

1. Pojecie państwa narodowego na przestrzeni stuleci

a) Państwo narodowe wytworem dwóch rewolucji

Przez długie stulecia świat stanowił zróżnicowaną mozaikę miast-państw, księstw, hrabstw, terytoriów papieskich, cesarstw, obszarów zależnych i rejonów wyjętych spod jakiejkolwiek kontroli. Później, w następstwie dwóch rewolucji: francuskiej oraz przemysłowej, przyszedł czas państwa narodowego. Stało się ono wtedy podstawowym, jeśli nie jedynym, obszarem, ramą instytucjonalną, w której ulokowana została władza polityczna, rozwijana działalność gospodarcza. a z upływem czasu kształtowała się zbiorowa lojalność i tożsamość kulturowa ludzi. Racja bytu i walory struktur państwowych opartych na europejskim modelu wynalezionym w końcu XVIII wieku wydawały się trudne do podważenia. Jednak wzrost znaczenia procesów integracyjnych osłabia rolę państw narodowych. Czy mamy zatem do czynienia z kryzysem, końcem czy może z przemianami państwa narodowego ? A jeśli państwo to ewoluuje to w jakim kierunku? Czy może czeka nas kompletny upadek państwa narodowego? Z całą pewnością tezy takie nie są nowe w nauce o polityce. Pierwsze pojawiły się ona już w wieku XIX. Wtedy opowiadano się wręcz nawet za przezwyciężeniem instytucji państwa. (Hegel), czy zdetronizowaniu tej instytucji. Przytaczano tezy, iż państwo jako organizacja na pewnym etapie rozwoju społecznego po prostu obumrze (Engels).

2. Doświadczenia wojen oraz wyłonienie się koncepcji integracji europejskiej

Tuż po II wojnie światowej postanowiono poszukiwać rozwiązań, które pozwoliłyby zagwarantować światowe bezpieczeństwo. Doświadczenia ostatniej wojny wyłoniły koncepcję integracji europejskiej. Była to pierwsza próba odejścia państw narodowych w kierunku budowania kolejnego systemu równowagi w Europie. Wielu polityków, zwłaszcza niemieckich twierdziło wówczas, iż proces integracji europejskiej nie pozostawi państwu narodowemu większych szans na przeżycie. („Państwa narodowe są niszczącą siłą i należy je unicestwić.” Karl Jaspers). Od początku integracja stała się jednym z najważniejszych wyzwań dla państwa narodowego. Trwały burzliwe dyskusje na temat tego, czy państwo narodowe będzie nadal istniało. Szybko, bo już w latach siedemdziesiątych dostrzeżono, że państwo narodowe ulega pewnym zmianom, jednak ma się ogólnie całkiem dobrze. Zaczęto więc zastanawiać się nie nad datą końcową tego pojęcia, ale nad analizą zmian jakim ono ulegnie w obliczu procesu integracji. W jakim stopniu dopasuje się ono do wymagań przez nią stwarzanych? Aby odpowiedzieć na to pytanie przeanalizujemy teraz państwo narodowe w kontekście integracji europejskiej.

2. Państwo narodowe a integracja europejska.

Szczegółowa analiza zagadnienia pozwala stwierdzić, że państwo narodowe, jako takie, było siłą sprawczą integracji europejskiej. Nie od razu jednak dostrzeżono wszystkie skutki tego procesu dla państwa narodowego. Pojawiające się symptomy, świadczące o znacznych przemianach państwa narodowego w obliczu integracji pozwoliły stwierdzić:

m.in.

• Znaczne osłabienie funkcji kontrolnych państwa narodowego. Nie był ono w stanie chronić swoich obywateli przed efektami decyzji instytucji zewnętrznych.

• Decyzje, obowiązujące w państwie były wynikiem procesu decyzyjnego przebiegającego poza państwem, co podważało ich legitymizację.

• Nastąpiło ograniczenie mechanizmów interwencyjnych państwa. Kapitał przestał być lojalny wobec gospodarki narodowej i poszukiwał najkorzystniejszych warunków do inwestowania.

Wszystkie przemiany państwa narodowego, którym stopniowo zaczęło podlegać w procesie integracji europejskiej przybrały nazwę europeizacji. W najogólniejszym rozumieniu to wpływ procesu integracji europejskiej na państwo narodowe, zwłaszcza na jego procesy, struktury, funkcjonowanie. Polega on na powstawaniu, zmianie, adaptacji struktur, procesów i funkcji państwa do wymagań stwarzanych przez integrację europejską. Europeizacja jest procesem dwustronnym. Państwa narodowe są nie tylko biernymi odbiorcami nacisków ze strony UE, ale starają się preferencje polityki krajowej i sposoby rozwiązywania problemów politycznych przenosić na szczebel wspólnotowy. Państwa w niejednakowym stopniu podlegają europeizacji. Każde z nich „europeizuje się” w specyficzny dla siebie sposób. Tempo i stopień tego procesu zależą od formy organizacji terytorialnej państwa narodowego, specyfiki systemu gospodarczego, tradycji i kultury politycznej oraz modeli rywalizacji partii politycznych. Przykładem państwa, które ze względu na swą organizację terytorialną oraz pewne rozwiązania ustrojowo-administracyjne dosyć szybko „europeizowało się” są Niemcy. W tym miejscu można nawet zastanowić się nad kwestią czy to mechanizmy Unii Europejskiej nie ulegają swoistej „germanizacji”, rozumianej jako przenoszenie pewnych mechanizmów podejmowania decyzji, zakorzenionych dość mocno w tradycji i praktyce państwa niemieckiego na szczebel wspólnotowy. Jednak szczegółowa analiza pozwala dostrzec, że jest to jedynie kolejny dowód na dwustronność procesu europeizacji. Proces swoistej „germanizacji struktur europejskich” uznać, można zatem za wybieranie i przyjmowanie najlepszych rozwiązań instytucjonalno-prawnych w celu usprawnienia działania samego procesu europeizacji.

Mimo dużej złożoności tego procesu można jednak dostrzec w nim pewną prawidłowość. Otóż, europeizacja powoduje zmiany wewnątrzpaństwowe tylko wówczas, jeżeli zaistnieje niezgodność pomiędzy normami, programami, wyznaczonymi standardami, które maja charakter europejski, a tymi, które obowiązują w państwach narodowych. Obszarami, które ulegają europeizacji są: porządek konstytucyjny, system rządowy i administracyjny, tożsamość narodowa elit i społeczeństwa oraz polityka zagraniczna i bezpieczeństwa. Pokrótce omówię teraz każdy z nich.

22. Państwo kapitalistyczne

Źródeł tej formy państwa należy doszukiwać się wraz z powstaniem kapitalizmu i liberalizmu. Ogólnie państwo kapitalistyczne dzielmy na: wczesne oraz liberalno demokratyczne. Pierwsza koncepcja mówi, że państwo rodzi się wyniku powstania: nowego ustroju, nowych ustrojów społecznych lub państwo możemy traktować również jako kompromis między ludem a arystokracją (wczesny kapitalizm). Państwo wczesno kapitalistycznym rządzą zasady:

• Racjonalizmu - państwo oparte na zasadach rozumowych

• Indywidualizmu - podstawą jest jednostką

• Kontraktualizmu - istnieje zgoda, umowa między jednostkami.

Natomiast państwo późno kapitalistyczne to państwo liberalno - demokratyczne, co oznacza że istnieją równe zasady dla całego społeczeństwa. W obliczu kryzysu pojawia się pojęcie interwencjonizmu państwowego:

• Umocnienie państwa

• autorytaryzm

23. Dylematy wobec pojęcia „typ państwa”

W rozwoju społeczeństwa ludzkiego w różnych epokach historycznych wystąpiło wiele modeli państw. W rozważaniach o państwie przyjmuje sie ogólne kryteria służące do klasyfikacji państw. Podstawowe kryteria wyróżnienia typów państw to:

1) stosunki społeczno - ekonomiczne

2) stosunki polityczne

3) status publiczny w danym państwie

Ad1) Stosunki społ.- ekonom. wyrażają się we wzajemnych stosunkach między ludźmi w dziedzinie posiadania własności i wytwarzania rzeczy oraz podziału dóbr. Stosunki te wskazują na podmioty własności, relacje między posiadaczami własności i wytwórcami rzeczy oraz zasady podziału dóbr.

Ad2) Stosunki polityczne przejawiają się w we wzajemnych stosunkach ludzi w dziedzinie wyrażania potrzeb interesów oraz ich realizacji w procesie rządzenia.

Ad3) Status publiczny ludzi, chodzi tu o możliwość realizowania i posiadania wolności, a także praw obywatelskich. Status zależy od możliwości dysponowania własnością i wpływania na podział

dóbr majątkowych oraz wpływania na podmioty polityki.

Typy państwa

Państwo niewolnicze- cechuje występowanie właścicieli niewolników oraz niewolników będących ich własnością. Główną siłą społeczną i polityczną są właściciele niewolników. To oni są ludźmi panującymi i posiadającymi prawa obywatelskie, ich podwładni są pozbawieni tych praw.Państwo feudalne- cechuje się występowaniem feudalnej własności ziemi należącej do rycerstwa lub kościoła. Dominującą siłą polityczną i społeczną są feudałowie świeccy lub kościelni którzy rządzą o losach chłopa. Feudałowie posiadają własność ziemi oraz prawa publiczne, sprawują urzędy. Chłopi są przypisani do ziemi na rzecz feudałów, podlegają ochronie prawnej.Państwo kapitalistyczne odznacza się występowaniem własności prywatnej. Główną siłą społeczną są właściciele środków produkcji- kapitaliści, od drobnych posiadaczy do wielkich przemysłowców. W krajach słabo rozwiniętych tą siłą jest drobnomieszczaństwo i chłopstwo. Wszyscy korzystają formalnie z równych praw. Państwo socjalistyczne- charakteryzuje się występowaniem społecznej własności środków produkcji pozostającej w rękach państwa. Główną siłą społeczną jest tu klasa robotnicza i chłopstwo oraz wywodząca się z nich elita polityczna. Decydujący wpływ na rządzenie ma elita polityczna partii rządzącej.

24. Pojęcie formy państwa

Najczęściej stwierdza się iż na „formę państwa składa się całokształt sposobów i metod sprawowania władzy przez grupy społeczne, do których należy władza państwowa” A. Łopatka

Na charakterystykę formy państwa składają się różne czynniki, mianowicie:

- forma rządów

- reżim polityczny

- ustrój terytorialny

Państwa tego samego typu mogą przybierać różne form. Zmiana elementów formy państwa jest dostrzegalna. Przyczyną zmian formy państwa są różne, ale najczęściej są wynikiem dojścia do władzy innej grupy społecznej i elity politycznej. Od dawien poszukiwana jest idealna forma państwa uważa się za nią demokrację.

W myśli starożytnej najbardziej rozwinięte idee o formie państwa sformułował Arystoteles, podzielił je na

A B

1. Monarchia 1.Tyrania

2. Arystokracja 2. Oligarchia

3. Politeja 3. Demokracja

Podział od 1 do 3 w obu grupach zależny jest od tego ile ludzi sprawuję władzę najwyższą. Podział na A i B uzależniony był od kryterium interesu do gr.A należą formy państwa, w których rządy sprawowane są w interesie wszystkich. W gr. B w interesie rządzących więc w tyranii w interesie tyrana, oligarchii w interesie bogaczy, a w demokracji w interesie biednych.

Arystoteles nie jest konsekwentny w tym podziale, gdyż gdzie indziej stwierdza, iż podstawowym kryterium podziału jest kryterium rządzącej grupy społecznej, a więc podział na demokrację i oligarchię tzn. Rządy biednych i bogatych.

25. Państwo unitarne

Państwo unitarne- cechą charakterystyczną jest zwartość strukturalna i organizacyjna oraz terytorialna wspólnoty państwowej. W państwie unitarnym istnieje jednolita i wspólna dla wszystkich części składowych władza centralna oraz jednolity system organów państwowych, kształtowany na jednolitych zasadach. Państwa unitarne przybierają postać mniej lub bardziej scentralizowaną, mogą występować jednostki autonomiczne i samorządu terytorialnego.

Państwa unitarne są większością na świecie.

Państwo unitarne - wewnętrznie jednolite, jednostki terytorialne podporządkowane organom centralnym i zorganizowane w sposób identyczny; jednolity system prawa materialnego i formalnego; jednolite obywatelstwo; jednorodny system organów sądowych, prawodawczych i wykonawczych

Państwa unitarne różnią się między sobą przez prawny charakter stosunków między władzą centralną, a lokalną tj. zdecentralizowane, gdzie organy lokalne formowane są niezależnie od centralnych np. Japonia, Nowa Zelandia, Wielka Brytania. W krajach scentralizowanych organy centralne wybierają urzędników lokalnych np.. Finlandia, Holandia

Różny jest również zakres kompetencji poszczególnych władz

26. Państwo złożone

Państwo federalne-cecha główną jest złożoność tego organizmu państwowego składającego się z różnych jednostek państwowych o znacznym stopniu niezależności. Federacja to związek państw, które częściowo zrzekają się suwerenności na rzecz państwa federalnego.

Państwo federalne określa strukturę terytorialne- polityczną członków federacji i podział uprawnień władczych. Władza publiczna jest podzielona między władzę federacji a władzę członów federacji. Strategiczne dziedziny polityki państwa np. polityka zagraniczna, obronna i finansowa są zarezerwowane dla państwa federalnego, a pozostałe przynależą do członów federacji. Państwa tego typu powstają na podłożu narodowościowym i etnicznym(Szwajcaria, Belgia, Rosja).

Pewne państwa federalne powstały w wyniku jednoczenia się mniejszych wspó!not{USA, Brazylia, Niemcy), Kanada, Meksyk, Argentyna, Australia, Indie, Pakistan

Państwa złożone : unia personalna, unia realna, konfederacja i federacja

Konfederacja jest związkiem państw powołanym w celu realizacji określonych zadań. Organy konfederacji wykonują władzę za pośrednictwem organów państw członkowskich. Suwerenność państw członkowskich nie jest ograniczana w sposób prawny! Wszystkie części składowe są równouprawnione. Przykład : Senegambia 1982-89 (Senegal i Gambia)

Federacja jest państwem związkowym, którego części składowe mają samodzielność prawną i określony zakres samodzielności politycznej. Części składowe są podmiotami federacji mają określony podział administracyjno terytorialny. Cechy:

-niejednolity podział polityczno-administracyjny

-podmioty federacji rozporządzają władzą ustrojodawczą i ustawodawczą

-podmioty federacji mogą mieć własny system prawny i sądowy

-parlament związkowy jest 2 izbowy

-podział kompetencji między władzą federalną, a lokalną

27. Forma Rządów

Forma rządów to ogół organów naczelnych państwa i stosunki między nimi.

Można wyróżnić następujące:

Monarchia - jest to forma państwa polegająca na skupieniu władzy w rękach monarchy występującego pod różnymi nazwami ( król, cesarz, książę, szach). Monarcha panuje na zasadzie dziedziczenia, rzadziej wybierany na dożywocie. Władza monarchy bywa różna od absolutnej w przeszłości, do parlamentarnej współcześnie, w której monarcha spełnia raczej funkcje reprezentacyjne(Wielka Brytania). Monarcha jest prawnie nieodpowiedzialny - nie odpowiada przed żadnym innym organem państwowym. Można wyróżnić monarchie absolutne i konstytucyjne

Monarchia absolutna - Monarcha skupia w swoich rękach pełnię władzy państwowej. Wydaje akty prawne, pełni funkcje administracyjne, wykonuje funkcje wymiaru sprawiedliwości. (Arabia Saudyjska)

Monarchia konstytucyjna - część władzy przejmują inne organy państwowe np. parlament jest niezależny od monarchy, rząd ma swobodę rządzenia, sądy są niezawisłe. Monarcha pełni funkcje reprezentacyjne. Zakres władzy monarchy jest ustalony i zapisany w konstytucji. (Szwecja, Belgia, Holandia, Wielka Brytania)

Republika - jest to forma państwa polegająca na rządach ogółu obywateli. Władza najwyższa jest skupiona w rękach organu jednoosobowego lub kolegialnego powoływanego na określony czas. Organ ten jest powoływany bądź przez ogół obywateli posiadających prawa wyborcze, bądź też przez szersze kolegium wyłaniane przez obywateli. Głowa państwa występuje najczęściej pod nazwą prezydenta, za działania na powierzonym mu stanowisku ponosi odpowiedzialność polityczną i prawną. Głowa państwa ma określony zakres władzy wyrażony w aktach polityczno - prawnych. Głowa państw: ogranicza się głownie do funkcji reprezentacyjnych i mediacji, ma pewien udział w działaniach prawodawczych, nie ma kompetencji sądowych, w ograniczonym zakresie spełnia czynności w działalności administracyjnej.

Systemy relacji między głównymi podmiotami rządzenia:

System przewagi władzy ustawodawczej - Znamionuje się zwierzchnością władzy nad kolegialną władzą wykonawczą oraz rozbudowaniem różnych form demokracji bezpośredniej (Szwajcaria). Rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu. Nie zawsze korzysta z inicjatywy ustawodawczej ani też nie posiada uprawnienia do rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji. Negatywne stanowisko parlamentu wobec polityki władzy wykonawczej nie powoduje ustąpienia rządu, lecz zmusza go do pożądanych przez parlament zmian w działaniu. Władza wykonawcza znajduje się pod stałą kontrolą parlamentu, któremu musi składać sprawozdania ze swej działalności i może być w każdej chwili interpelowana (może zostać od niej zażądane złożenie wyjaśnień).

System równowagi władzy ustawodawczej i wykonawczej - Władze ustawodawcze i wykonawcze przyznane mają środki prawne, wpływania jednej na drugą i odwrotnie w celu krygowania zachowania we wzajemnych stosunkach. Rząd może rozwiązać parlament przed upływem kadencji, a parlament może obalić rząd przez cofnięcie wotum zaufania. Parlament pochodzi z wyborów powszechnych, a rząd z jego łona. Głowa państwa zachowuje pozycję neutralną i nie odpowiada politycznie. Występuje jedynie w roli czynnika koordynacyjnego. Rząd korzysta z prawa inicjatywy ustawodawczej, a parlament może zostać pociągnięty do odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej. ( Wielka Brytania).

System rozdziału władzy ustawodawczej od władzy wykonawczej - Władza ustawodawcza i wykonawcza pochodzą z osobnych wyborów powszechnych. W stosunku między władzą ustawodawczą, a wykonawczą nie występują kwestie wotum zaufania., rozwiązania parlamentu i skracania kadencji, odpowiedzialności politycznej. Władza ustawodawcza zajmuje się prawodawstwem, a władza wykonawcza wykonawstwem, a ostatnia nie korzysta z inicjatywy ustawodawczej. Prezydent organ jednoosobowy i wybieralny, nazywany administracją, jest władzą wykonawczą. Każdy organ państwowy spełnia właściwy przypisany zakres działania związany z powołana władzą państwową. (USA)

System totalitarny - Władza opiera się na sile zbrojnej i stosowaniu terroru, a instytucje parlamentarne albo nie działają wcale, albo służą do zamaskowania totalitarnego charakteru władzy. Układ taki może istnieć jako stan faktyczny w ramach formalnie demokratycznego statusu konstytucyjnego.

28. Reżimy totalitarne i autorytarne

Analiza doświadczeń reżimów faszystowskich i komunistycznych doprowadziła do sformułowania w latach 50 koncepcji totalitaryzmu(najwyższy osiągnięty poziom autokracji.

Najistotniejszą różnicą miedzy tymi reżimami jest rola ideologii w życiu społecznym, zakres masowej mobilizacji i partycypacji oraz zasięg i siła terroru.

-w totalitaryzmie ideologia jest czynnikiem wszechobecnym i organizuje życie społeczne. Ideologia legitymuje również władzę rządzących, stanowi uzasadnienie masowego terroru.

-wymaga czynnego zaangażowania rządzonych

-w autorytaryzmie ideologia zostaje zastąpiona przez mentalność lub osobowość

-legitymację władzy stanowi siła, od rządzonych wymaga się jedynie tego, by nie podejmowali działań skierowanych przeciw rządzącym

-partycypacja jest ograniczona cechy wspólne:

-zawłaszczenie władzy

podobna jest organizacja władzy-zasada wodzostwa

-odrzucają zasadę podziału władz

-procedury decyzyjne są uproszczone

-brak mechanizmów kontrolnych-legaJnych możliwości kwestionowania podjętych decyzji.

-brak reguł odpowiedzialności politycznej

-o utracie władzy decyduje konkretne wydarzenie

Reżim totalitarny:

Charakterystyka:

- totalitarna ideologia, służy jako podstawa polityki, narzędzie manipulacji, którego celem jest legitymizacja władzy totalitarnej.

- jedna partia związana z ta ideologią i zwykle kierowana przez jedną osobę: dyktatora, brak odpowiedzialności przed większą grupą wyborców, rządzący nie mogą być usunięci przy pomocy zinstytucjonalizowanych środków pokojowych.

- monizm polityczny, zniszczenie lub znaczne osłabienie wszystkich organizacji, jakie istnieją przed zagarnięciem władzy. (istnieje pluralizm wewnątrz rządzącej partii)

- rozbudowany aparat tajnej policji

- monopolistyczna kontrola nad: środkami masowej komunikacji, siłami zbrojnymi i wszystkimi organizacjami łącznie gospodarczymi

- identyfikacja bardzo dużej części ludności z rządzącymi, aktywne zaangażowanie, masowe członkostwo w partii i sponsorowanych przez nią organizacjach.

- napięte stosunki pomiędzy intelektualistami i artystami a władzami politycznymi

- spór z kościołem, konflikt pomiędzy religia a polityką.

- propaganda, masowe kształcenie, szkolenie kadr, intelektualne doskonalenie ideologii.

- terror

- tendencje ekspansjonistyczne

- nielegalność większości form opozycji

- redukcja sfery prywatności

Według Brzezińskiego totalitaryzm jest nowa forma rządów, która mieści się w ogólnej klasyfikacji systemów dyktatorskich, jest to system, w którym technologicznie zaawansowane instrumenty władzy politycznej są wykorzystywane bez ograniczeń przez zcentralizowane kierownictwo określonego elitarnego ruchu w celu przeprowadzenia totalnej rewolucji społecznej, włącznie z kształtowaniem nowego człowieka na podstawie arbitralnych założeń ideologicznych, proklamowanych przez przywódców w atmosferze jednomyślności wymuszonej na całej populacji Q

29. Cechy autorytaryzmu (totalitarnego).

Reżim totalitarny:

Charakterystyka:

- totalitarna ideologia, służy jako podstawa polityki, narzędzie manipulacji, którego celem jest legitymizacja władzy totalitarnej.

- jedna partia związana z ta ideologią i zwykle kierowana przez jedną osobę: dyktatora, brak odpowiedzialności przed większą grupą wyborców, rządzący nie mogą być usunięci przy pomocy zinstytucjonalizowanych środków pokojowych.

- monizm polityczny, zniszczenie lub znaczne osłabienie wszystkich organizacji, jakie istnieją przed zagarnięciem władzy. (istnieje pluralizm wewnątrz rządzącej partii)

- rozbudowany aparat tajnej policji

- monopolistyczna kontrola nad: środkami masowej komunikacji, siłami zbrojnymi i wszystkimi organizacjami łącznie gospodarczymi

- identyfikacja bardzo dużej części ludności z rządzącymi, aktywne zaangażowanie, masowe członkostwo w partii i sponsorowanych przez nią organizacjach.

- napięte stosunki pomiędzy intelektualistami i artystami a władzami politycznymi

- spór z kościołem, konflikt pomiędzy religia a polityką.

- propaganda, masowe kształcenie, szkolenie kadr, intelektualne doskonalenie ideologii.

- terror

- tendencje ekspansjonistyczne

- nielegalność większości form opozycji

- redukcja sfery prywatności

Według Brzezińskiego totalitaryzm jest nowa forma rządów, która mieści się w ogólnej klasyfikacji systemów dyktatorskich, jest to system, w którym technologicznie zaawansowane instrumenty władzy politycznej są wykorzystywane bez ograniczeń przez zcentralizowane kierownictwo określonego elitarnego ruchu w celu przeprowadzenia totalnej rewolucji społecznej, włącznie z kształtowaniem nowego człowieka na podstawie arbitralnych założeń ideologicznych, proklamowanych przez przywódców w atmosferze jednomyślności wymuszonej na całej populacji Q

30.Państwo faszystowskie

Faszyzm włoski:

Filozofia: u źródeł doktryny państwa i władzy filozofia neoheglowska, opracowana przez Giovanniego Gentilego. Wg niego idea to treść aktu świadomości i przedmiot woli.

Faszyzm jest filozofia praktyczną sprzeciwia się abstrakcyjności i intelektualizmowi [bo to odsuwa od życia]. Filozofia wyraża się czynem, nie formułami. Kryterium prawdy wiąże się z osobą wodza [łączy myśl z czynem]

Państwo:

- państwo 'etyczne': Personifikacja instytucji państwa. Przedstawiane jako świadoma swej autonomii i aktywności osoba, działająca moralnie substancja etyczna. To podstawa wszelkich poczynań jednostki. Państwo to synteza wszelkiej wartości. To przeiaw najwyższej i najpotężniejszej formy osobowości.

- państwo 'totalne': 'wszystko w państwie, nic bez państwa, nic przeciwko państwu'; charakter skrajnie antyindywiduafistyczny; państwo jako najwyższy arbiter. Afirmacja państwa i całkowite podporządkowanie interesów partykularnych interesowi ogólnemu [dlatego, wg Bartolotto, nie jest dyktaturą].

Faszyzm wobec innych doktryn:

- socjalizm: krytyka materializmu historycznego i teorii walki klas [w faszyzmie wątki pozaekonomiczne, takie jak świętość i bohaterstwo]; odrzucenie hasła maksimum dobrobytu, bo to nierealne, poza tym tylko wymiar konsumpcyjny i hedonistyczny

- doktryny demokratyczne: krytyka - fetyszyzacja liczb, pozorny egalitaryzm [nierówność ludzi jest nieusuwalna, płodna, dobroczynna], lud tylko pozornie rządzi

- liberalizm: historyczny i logiczny przedsionek anarchii, synonim dekadencji.

Syndykaty i korporacje:

W myśl solidaryzmu narodowego - rząd faszystowski to arbiter wyniesiony ponad klasy i grupy społeczne, koordynuje zgodną współpracę wszystkich klas [zgodna współpraca to środek prowadzący do osiągnięcia dobrobytu całego narodu]; warunkiem gospodarczego rozwoju jest nieprzerwany tok pracy [zakaz strajków i lokautów w imię pokoju społecznego].

Syndykalizm, aby zagwarantować słuszny poziom płac poprzez wyeliminowanie konkurencji interesów pracowników i pracodawców. Syndykaty miały obejmować wyłącznie pracowników albo pracodawców. Dla połączenia syndykatów stworzono instytucję korporacji. Zasada prywatnej własności środków produkcji. Ustrój gospodarczo-społeczny oparty na podstawach kapitalistycznych. Stosowanie polityki interwencjonistycznej [limit poziomu i asortymentu produkcji, określanie stanu zatrudnienia przez

państwo] [ ograniczony kapitalizm w myśl hasła: kapitał w służbie państwa faszystowskiego i narodu.

Powołano 22 korporacje. Izba Faszystowsko-Korporacyjna zastąpiła w 1939r. parlament. Podporządkowano władzy świat pracy. Hasła konieczności wyrzeczeń i poświęceń na rzecz państwa i narodu. Polityka imperialistyczna i represyjna. Solidaryzm społeczny o charakterze antyrobotniczym.

Wódz, elita, masy:

Elitaryzm i nomokracja. Koncepcja jakościowa narodu - świadomość i wola niewielu, a nawet jednego, urzeczywistniająca się w świadomości i woli wszystkich. Tym jednym i nieomylnie świadomym jest wódz, który ma zawsze rację. Masy potrzebują permanentnego oświecania przez elitę władzy. Wódz nie jest powoływany czy wybierany; musi go cechować: przekonanie o swej 'szczęśliwej witalności', świadomość własnej sytuacji, zaufanie do swojego przeznaczenia, pewność co do swej wartości, zdolność kierowania masami, odwaga przejawiana w każdej sytuacji i ścisły związek z narodem i jego losem. Masy - przeciwieństwo wodza i elity. Składają się z jednostek; homogeniczne. Zróżnicowane według stopnia i wartości. Zhierarchizowane masy tworzą jedność organiczną, będącą wyrazem ich totalności. Wzajemny stosunek mas i wodza opiera się na zasadzie solidarności. Idea rewolucji faszystowskiej-zlikwidować dystans pomiędzy masami a rządzącymi. Rządzący sprawują władzę opartą na autorytecie, autorytecie rządzeni przejawiają dyscyplinę i posłuszeństwo.

Partia faszystowska: realizuje cele ogólnopaństwowe, jest instytucję państwa, odpowiada za wychowanie duchowe i fizyczne obywateli - budowa nowego społeczeństwa; miejsce kształcenia elity władzy, prowadzi o oświeca lud

Państwo, naród, rasa:

Kreacjonistyczna koncepcja genezy narodu — państwo jest twórcą narodu; spoiwem tożsamości narodowej jest czynnik idealistyczno-wolicjonarny.

Na początku Mussolini był przeciwnikiem rasizmu i antysemityzmu. Wg niego rasa to raczej uczucie niż rzeczywistość [nie ma już czystych ras]. Potem zmienił zdanie wobec coraz większego uzależnienia względem Rzeszy. Ludność włoska została uznana za genetycznie i kulturowo aryjską. Teza o istnieniu czystej rasy włoskiej [Żydzi wg niej są tylko • niezasymilowaną ludnością Włoch -znaczenie separastyczne]. Koniec końców Żydzi mieli przerąbane.

Antypacyflzm i militgryzm:

Niewiara w możliwość i użyteczność pokoju, dlaiego wyrzeczenie się pacyfizmu. Gloryfikowanie wojny - tylko ona

potęguje i mobilizuje wszystkie siły ludzkie; pośrednia krytyka Ligi Narodów -jako że 'faszyzmowi obce są konstrukcje o

charakterze miedzynarodowo-zrzeszeniowym'; styl 'wychowania do walki', partia zorganizowana na wzór wojskowy

[hierarchia, dyscyplina, posłuszeństwo]. Idea Włcch mocarstwowych i imperialistycznych. Nastawienie na ekspansję.

[imperializm jako cecha rozwoju, tradycja rzymska].

Megalomania narodowa.

Włochy Mussoliniego.Ideologia odgrywała tam specyficzną rolę wobec ustroju politycznego państwa. Faszystowska formuła państwa totalnego

ignorowała wszelkie zasady praworządności, otwierając drogę dla arbitralnego decyzjonizmu.

48.Legitymizacja władzy politycznej

Typologie legitymizacji

Almond i Powell:

Legitymizacja normatywna - oparta na legaliźmie prawnym

Legitymizacja społeczna - oparta na poparciu władzy przez społeczeństwo

David Easton:

Legitymizacja ideologiczna - oparta na akceptacji głównych zasad, według których władza funkcjonuje

Legitymizacja strukturalna - oparta na prawowitości, legalności i praworządności reżimu; akceptacja społeczna dla panującego porządku prawnego

Legitymizacja personalna - oparta na szacunku dla konkretnych osób sprawujących władzę; rolę podstawową spełniają zachowania osób sprawujących władzę

Maks Weber:

Legitymizacja legalna - oparta o prawomocność władzy

Legitymizacja charyzmatyczna - oparta o szczególne cechy charakteru przywódcy

Legitymizacja tradycyjna - oparta na tradycji, do której odwołuje się władza

---