PSYCHOLOGICZNA OCENA ROZWOJU DZIECKA
Treść: Rozwój czynności zabawy. Rozwój chwytania. Rysunek jako wskaz
nik rozwoju. Elementy rysunku
drzewa. Marzenia senne jako przejaw rozwoju poznawczego. PrzeglÄ…d metod: Skala Brunet-Lezine,
Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa, lateralizacja, mowa, percepcja słuchowa. Diagnoza
rozwoju self.
Dla studentów III roku psychologii dziennej i zaocznej SWPS we Wrocławiu, opracowała mgr Mirosława
Niewiarowska.
Rozwój czynności zabawy
Na podstawie: Largo, R. H. (2000). Wiek niemowlęcy. Warszawa: Wyd. Wiedza i śycie.
Zainteresowanie zabawą jest wrodzoną cechą dziecka. Bawi się tylko dziecko, które czuje
się dobrze i bezpiecznie. Kolejność pojawiania się zachowań dziecka w zabawie jest
jednakowa dla wszystkich dzieci. Zabawa odzwierciedla poziom rozwoju. Zachowania w
zabawie sÄ… uniwersalne. Te opisane poni\
ej spotyka siÄ™ we wszystkich kulturach. Dziecko w
zabawie chce i musi decydować. Potrzebna jest mu mo\
liwość kontroli nad własnymi
działaniami, aby nie straciło nimi zainteresowania i aby zabawa stała się znaczącym
doświadczeniem. Kontrola oraz zainteresowanie i radość odró\
niajÄ… zasadniczo zabawÄ™
dziecięcą od procesu uczenia się.
Sens zabawy nie polega na wytworzeniu jakiegoś produktu końcowego, ale na samym
działaniu.
0-3 miesiÄ…ce
Zabawa społeczna (naprzemienna zabawa między dzieckiem a bliską osobą, w której fazy
koncentracji i wzajemnego zainteresowania przeplatajÄ… siÄ™ z fazami odpoczynku).
Zabawa rękami polega na:
" wkładaniu rąk do ust (koordynacja ręka-usta, ju\
od 4. miesiÄ…ca ciÄ…\
y),
" oglądaniu rąk (koordynacja ręka-oczy, dobrze wykształcona od 2. i 3. miesiąca \
ycia),
" dotykaniu rąk (koordynacja ręka-ręka).
4-9 miesięcy
Zabawy przedmiotami  eksploracja za pomocą ust (od 4 miesięcy) i rąk (od 6 miesięcy),
dopiero póz
niej kontrola przedmiotu wzrokiem (od 8 miesięcy).
Zabawy z wykorzystaniem spostrzegawczości  gdy przedmiot/obiekt znika z pola
widzenia, np. zrzucanie przedmiotu na podłogę i obserwowanie, gdzie znika, zabawa w
chowanego, w  a kuku .
W wieku 9 miesięcy rozwija się spostrzegawczość, czyli pojęcie stałości obiektu. Dziecko
wie, \
e nawet, jeśli obiektu nie widać, to istnieje on nadal. Nabywanie pojęcia stałości obiektu
jest długotrwałym i zło\
onym procesem. Jest ono w pełni ukształtowane dopiero około 18.
miesiÄ…ca \
ycia.
Zabawy typu  środek do celu  zabawki do pociągania np. sznurkiem  \
eby przyciągnąć
zabawkę, potrząsanie dzwonkiem (związek miedzy ruchem ręki a dz
więkiem), odkręcanie
kurków wodociągowych, wyłączniki światła, zamykanie/otwieranie drzwi (niektóre z tych
zabaw nie budzą aprobaty rodziców, warto jednak wiedzieć, \
e jest to etap rozwoju, a nie
złośliwość dziecka).
SÅ‚u\
Ä… one zrozumieniu zale\
ności przyczynowo  skutkowych. Zabawy ziemią, piaskiem i
wodÄ… wspomagajÄ… zrozumienie tych zale\
ności.
Rady na przyszłość, np. przy wyposa\
aniu gabinetu psychologicznego:&. W ksiÄ…\
ce  Wiek
niemowlęcy (Largo, 2000) znalez
ć mo\
na wiele cennych wskazówek, przydatnych przy
1
kompletowaniu zabawek do gabinetu oraz dotyczących umiejętności bawienia się. Wbrew
pozorom nie jest to wcale takie proste, bo jesteśmy ju\
& dorośli. Jednak planując pracę z
dziećmi warto przyjrzeć się własnej umiejętności wchodzenia w kontakt z dzieckiem, zabawy
oraz oczywiście umiejętności rozmowy z rodzicami dziecka.
DOBRA ZABAWKA TO PRZEDMIOT, KTÓRYM DZIECKO JEST
ZAINTERESOWANE I KTÓRY NIE JEST NIEBEZPIECZNY.
W najwcześniejszych miesiącach \
ycia dziecka bezpieczny jest przedmiot, który:
- nie ma ostrych krawędzi i zakończeń;
- nie mo\
e się stłuc ani złamać;
- pomalowany jest nietoksycznÄ… farbÄ…;
- jest na tyle du\
y, \
e dziecko nie mo\
e go w całości wło\
yć do ust.
10-24 miesiÄ…ce
Zabawy z wykorzystaniem przestrzeni
" zabawa z pojemnikiem (15 miesięcy), czyli wkładanie przedmiotu jeden w drugi, np.
kostki do pudełka,
" budowanie pionowe/spiętrzanie (18 miesięcy), układanie przedmiotów jeden na
drugim, np. budowa wie\
y z klocków,
" budowanie poziome/szeregowanie (24 miesiące), układanie przedmiotów w poziomie,
np. budowa pociągu z klocków,
" budowanie w pionie i w poziomie (2,5 roku), u\
ytkowanie obiektów do układania w
pionie i w poziomie, np. budowa mostu z klocków)
Między trzecim a czwartym rokiem \
ycia dzieci zaczynają budować konstrukcje
trójwymiarowe, np. konstruowanie gara\
u z klocków. Do piątego roku \
ycia zdolność
rozumienia przestrzeni rozwija siÄ™ do tego stopnia, \
e wykorzystujÄ…c klocki Lego i inne
materiały, dziecko potrafi budować według wzoru całe domy, samoloty i samochody.
Zabawy o charakterze symbolicznym są wynikiem naśladowania bezpośredniego lub
pośredniego. Wyró\
nia się następujące ich rodzaje:
" zabawa funkcjonalna (funkcjonalne u\
ycie przedmiotów, zgodnie z przeznaczeniem,
na własnym ciele, np. czesanie sobie włosów, trzymanie przy uchu słuchawki i
mówienie do niej, naśladowanie pisania z ołówkiem w ręku), od 9-12 miesięcy; w
stadium przejściowym między zabawą funkcjonalną a symboliczną dziecko przenosi
czynność na drugą osobę, przewa\
nie na rodziców, np. karmi matkę;
" zabawa symboliczna I (funkcjonalne u\
ycie przedmiotu wobec lalki, np. dziecko
karmi lalkÄ™ przy pomocy Å‚y\
ki), od 12-18 miesięcy;
" zabawa symboliczna II (lalka, prowadzona przez dziecko, u\
ywa przedmiotu zgodnie
z przeznaczeniem, np. dziecko wkłada lalce ły\
kę do ręki, wyobra\
ajÄ…c sobie, \
e lalka
sama je), od 18 miesięcy;
" zabawa sekwencyjna (odgrywanie kolejnych scen o wspólnej tematyce, np. odrywanie
posiłku: gotowanie, nakrywanie do stołu, podawanie jedzenia, sadzanie lalek przy
stole i kazanie im jeść), od 21-24 miesięcy;
" zabawa o charakterze iluzyjnym (nadawanie przedmiotowi znaczenia innego obiektu
lub wyobra\
enie sobie obiektu, np. dziecko sadza lalki jedna za drugÄ…, udajÄ…c, \
e jadÄ…
autobusem, sadzanie lalki w bucie, który ma przedstawiać samochód), rozwija się od
15. miesiąca. Między trzecim a czwartym rokiem \
ycia rozwija siÄ™ w zabawÄ™ z
podziałem na role  dzieci odgrywają sceny z \
ycia codziennego, np.  spacer :
ubierają lalkę, sadzają w wózku i wyruszają na spacer.
2
Ćwiczenie umiejętności kategoryzacji, segregowania, grupowania (od 21 miesięcy)  ma
pozory potrzeby porządku (tak z zadowoleniem myślą często rodzice). Tak naprawdę przede
wszystkim etap ten związany jest ze stopniowym uświadamianiem sobie, \
e przedmioty mogÄ…
być takie same lub ró\
ne ze względu na określone cechy. Ćwiczenie ww. umiejętności polega
np. na ustawianiu wszystkich samochodzików w jednym rządku, a wszystkich plastikowych
ludzików  w drugim.
Zabawy społeczne  polegają na wzajemnym braniu i dawaniu, np. dziecko daje dorosłemu
jakiÅ› przedmiot i oczekuje, \
e zostanie mu on oddany, czyli np. piłka toczy się ku matce i z
powrotem.
Rozwój chwytania (sprawności manualnej)
Na podstawie: Largo, R. H. (2000). Wiek niemowlęcy. Warszawa: Wyd. Wiedza i śycie.
Rozwój zdolności chwytania umo\
liwia biologiczny proces dojrzewania. Stadia rozwoju
chwytania sÄ… takie same dla wszystkich dzieci.
Zabawy 0-3 miesiące są przygotowaniem do chwytania (wkładanie rąk do buzi, oglądanie i
dotykanie ich).
Oburęczny chwyt dłoniowy, od 4. miesiąca  prowadzenie rąk ku przedmiotowi i chwytanie
przewa\
nie obiema dłońmi.
Jednoręczny chwyt dłoniowy prosty, od 6.-7. miesiąca  chwytanie w sposób zamierzony,
całą dłonią. Początkowo wszystkie palce wykonują ruch zginania, z czasem chwytanie
przesuwa się na palec wskazujący i kciuk i rozpoczyna się specjalizacja funkcji palców.
Chwyt no\
ycowy, od 7.-8. miesiąca  polega na chwytaniu przedmiotów między nasadę
kciuka a nasadÄ™ palca wskazujÄ…cego. Ruch chwytania przypomina zamykanie no\
yc. W
następnych tygodniach cały proces przemieszcza się coraz bardziej ku opuszkom palców.
Chwyt pęsetkowy, od 9.-10. miesiąca  polega na chwytaniu małych przedmiotów między
opuszki kciuka i palca wskazującego. W tym czasie dzieci uwielbiają zbierać z podłogi
drobniutkie przedmioty.
Rysunek jako wskaz
nik rozwoju.
Pierwsze rysunki dzieci to bazgroty, stanowiÄ…ce zabawÄ™ ruchowÄ…. PowstajÄ… dla
przyjemności, jaką dziecku sprawia ekspresja ruchowa. Rysunki przy tym są produktem
ubocznym i nie mają znaczenia w sensie treści. Ten etap rysowania trwa przez około pierwsze
trzy lata.
Rozwój tych pierwszych form graficznych odbywa się w charakterystycznej kolejności (tu:
wg Monachijskiej Funkcjonalnej Diagnostyki Rozwojowej).
" 11-15 miesięcy  dziecko próbuje rysować ołówkiem, czyli kojarzy ołówek z
papierem (w diagnostyce jest to zadanie percepcyjne, zaliczane równie\
po
demonstracji czynności rysowania przez badającego), ołówek mo\
e być trzymany
odwrotnie, dziecko mo\
e go równie\
poło\
yć na papierze.
" 12-15,5 miesięcy  rysuje na papierze kropki lub kreski (jest to zadanie z zakresu
sprawności manualnej; kolejne zadania, poni\
ej wymienione, równie\
zaliczane sÄ… do
obszaru sprawności manualnej).
" 13,5-17,5 miesięcy  rysuje kreski w dwie strony (tam i z powrotem), nie odrywając
przy tym ręki, w próbie testowej powinno narysować trzy kreski, ostro zakończone).
3
" 16-21 miesięcy  rysuje zaokrąglone kreski w dwie strony (tam i z powrotem), nie
odrywając przy tym ręki, w próbie testowej powinny to być trzy zaokrąglone na
końcach kreski.
" 19,5-25 miesięcy  rysuje płaską spiralę.
" 24 miesiące  naśladuje pionowe pociągnięcie ołówka (Gesell)
" 24-31 miesięcy  sprawnie rysuje okrągłą spiralę, z przynajmniej trzema zwojami.
" 30-39 miesięcy  imituje ruchy pisania, tworzy spontanicznie linie zygzakowate lub
imituje ruchy pisania dorosłego, rysując linie w górę i w dół.
" 33-43 miesiące  rysuje zamknięte koło ( Namaluj piłkę ), które nie przechodzi w
spiralÄ™ i wykazuje przynajmniej owalnÄ… formÄ™.
Kolejne umiejętności to:
" 3 r.\
.  kopiowanie koła wg wzoru, nie zawsze jest to koło zamknięte; głowonogi,
czyli kombinacja okręgu (głowa i tułów razem) i linii prostych (kończyny); tak\
e
dzieci niewidome od urodzenia rysując człowieka u\
ywają kombinacji okręgu i linii
prostych.
" 3.-4. r.\
.  kopiowanie krzy\
a (najpierw krzy\
prosty, dopiero w póz
niejszym wieku
krzy\
ukośny), około 4 r.\
. schemat człowieka prosty (głowa i tułów oddzielnie), 3- i
4-latki rysujÄ… poprawnie krzy\
i szyny, rysowanie kwadratu u 4-latków: z
zaokrÄ…glonymi kÄ…tami.
" 5. r.\
.  rysowanie kwadratu oraz rozpoznawalnej postaci człowieka, schemat
człowieka zło\
ony (dalszy rozwój elementów tułowia  wydzielenie talii, spódnica u
kobiet, spodnie u mÄ™\
czyzn, itp.), reprodukowanie z błędami trójkąta.
" 6. r.\
.  rysowanie rombu (zawsze dopiero po opanowaniu umiejętności rysowania
kwadratu - wynika to z rozwoju funkcji wzrokowo  motorycznych, a nie tylko z
motorycznych), odtwarzanie koła regularnie zaokrąglonego, odtwarzanie poprawnie
kwadratu.
" 6.-7. r.\
.  rysowanie poprawne trójkąta.
Elementy rysunku drzewa, które wskazują na etap rozwoju
Na podst.: Rembowski, J. (1975). Metody projekcyjne w psychologii dzieci i młodzie\
y. Warszawa: PWN, s. 312.
Pień kreskowy rysowany jest przez dzieci do okresu przedszkolnego. 42% dzieci z
opóz
nieniem rozwoju rysuje pień drzewa za pomocą jednej kreski jeszcze w wieku ośmiu lat;
dopiero w wieku 15 lat zanika u nich ta cecha rysunku.
Rysowanie gałęzi przy zastosowaniu pojedynczej kreski występuje do 10 r.\
., a około 14 r.\
.
przechodzi w rysunek gałęzi podwójnokreskowych (i wielokreskowych).
Kwiaty są wtopione w gałęzie do 7 r.\
. u dzieci z prawidłowym rozwojem, do 14 r.\
. - u
dzieci z rozwojem opóz
nionym.
Oparcie pnia drzewa  do 11 r.\
. pień jest oparty na dole kartki, potem dzieci rysują linie
gruntu.
Następujące elementy są typowe dla rysunku dziecięcego lub wskazują na opóz
nienie
rozwoju po 10. roku \
ycia (nie wcześniej), a jeszcze bardziej po 14. roku \
ycia (Koch Ch.
(1997). Test rysunku drzewa jako metoda diagnostyczna. Warszawa: Erda):
- podstawa pnia umieszczona na krawędzi kartki,
- uderzająco mała korona, na wyjątkowo długim lub krótkim, szerokim pniu,
- gałęzie nisko na pniu poni\
ej korony,
- pień pojedynczą linią, gałęzie pojedynczą linią,
- nadmierne akcentowanie krajobrazu,
4
- formy błądzące  gałęzie nadmiernie długie i błądzące w przestrzeni, korona w formie flagi
(smuga dymu), pojawiają się częściej u dzieci mających skłonność do opowiadania historyjek,
- stereotypie (powtarzający się regularny wzór np. liści, kresek, owoców),
- światło i mrok  młodsze dzieci często malują pień w głębokiej czerni, ale koronę
pozostawiajÄ… jasnÄ…, efekt cieniowania pnia zwiÄ…zany mo\
e być z nauczaniem tego w szkole,
- kątowa forma korony  gałęzie narysowane pojedynczą linią (typowe do 6. roku \
ycia),
póz
niej gałęzie są podwójnymi liniami, kątowa forma korony powinna zaniknąć około 8. lub
9. roku,
- pień  lutowany , gałęzie  lutowane ,
- nieukierunkowana koordynacja.
Na rysunku w kolejności:
1. podstawa pnia na krawędzi kartki, uderzająco mała korona, na wyjątkowo długim lub
krótkim, szerokim pniu
2. gałęzie nisko na pniu poni\
ej korony
3. pień  lutowany , gałęzie  lutowane
4. kÄ…towa forma korony
5. nieukierunkowana koordynacja.
Na podstawie: Koch Ch. (1997). Test rysunku drzewa jako metoda diagnostyczna. Warszawa:
Erda.
Marzenia senne jako przejaw rozwoju poznawczego  dzieci są zdolne śnić w taki sposób,
w jaki są zdolne myśleć. Więcej na ten temat, jak i na wiele innych, związanych z marzeniami
sennymi dzieci, znalez
ć mo\
na w: Szmigielska, B. (2002). Marzenia senne dzieci. Wrocław:
Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Monografie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej.
5
Skala Brunet-Lezine
Skala bardzo stara, ale niekiedy dzisiaj jeszcze stosowana. Pozwala ocenić rozwój dziecka w
wieku najmłodszym. Zawiera próby mające ocenić:
" sprawność motoryczną (lokomocja i kontrola postawy);
" umiejętność manipulowania zabawkami i przedmiotami (koordynacja wzrokowo 
ruchowa);
" umiejętność rozumienia mowy i porozumiewania się (mowa);
" umiejętność spostrzegania otoczenia i odczuwania potrzeb (kontakty społeczne).
Skala ta opracowana jest dla dzieci od 1-go miesiÄ…ca \
ycia (do 5-ciu lat). Wszystkie próby
dają raczej orientacyjną wiedzę o rozwoju dziecka, muszą być uzupełnione innymi testami.
Wynik surowy przelicza siÄ™ na wiek rozwoju i iloraz rozwoju.
Skala ta bywa niekiedy u\
ywana w procesie diagnozy małego dziecka.
Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa
Na podstawie: Hellbrügge, T. (red.) (1994 i 1995). Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa.
Kraków: Wyd. Antykwa.
Jest to system umo\
liwiajÄ…cy wczesnÄ… diagnostykÄ™ (0-3 r.\
.) ośmiu najwa\
niejszych funkcji
w wieku niemowlęcym (pierwszy rok \
ycia) i siedmiu funkcji - w drugim i trzecim roku
\
ycia.
OcenÄ… w pierwszym roku \
ycia objęte są następujące obszary:
" raczkowanie  rozumiane jako miara rozwoju umiejętności pełzania i raczkowania,
" siadanie  miara umiejętności siadania,
" chodzenie  miara rozwoju umiejętności stania i chodzenia,
" chwytanie  miara rozwoju umiejętności chwytania i funkcji manualnych,
" percepcja  miara rozwoju spostrzegania zmysłowego i umiejętności pojmowania
zale\
ności,
" mówienie (mowa czynna)  miara rozwoju wyra\
ania dz
więków i mówienia,
" rozumienie mowy (in. mowa bierna, badane od 10. miesiÄ…ca)  miara rozwoju
rozumienia mowy,
" rozwój społeczny  miara rozwoju kontaktów społecznych.
W drugim i trzecim roku \
ycia dochodzi diagnoza samodzielności, nie ma natomiast diagnozy
wieku raczkowania i siadania.
W wyniku oceny rozwoju psychoruchowego dziecka powstaje profil rozwoju. Szczególnie
wa\
ny jest on w przypadku opóz
nienia rozwoju psychoruchowego, pozwala odpowiednio
ukierunkować rehabilitację i ocenić jej efekty.
Dla ryzyka opóz
nienia rozwoju umysłowego charakterystyczny jest równomiernie obni\
ony
profil rozwoju we wszystkich funkcjach (wiek rozwoju społecznego mo\
e pozostawać na
nieco wy\
szym poziomie). Konieczna jest wówczas dalsza diagnoza i rehabilitacja w tzw.
ośrodkach wczesnej interwencji lub w innych ośrodkach realizujących tego typu programy.
Test ten wykonują w praktyce ró\
ne grupy zawodowe: psychologowie (zwłaszcza część
dotyczÄ…cÄ… funkcji manualnych, percepcyjnych, rozwoju mowy), niekiedy lekarze (ocena
rozwoju ruchowego, mowy; wykonujÄ… te\
diagnostykÄ™ metodÄ… Vojty), pedagodzy, logopedzi.
Lateralizacja (patrz: materiały w internecie - słownik pojęć).
Do oceny lateralizacji słu\
y m.in. wywiad z rodzicami. Dowiadujemy się w nim, jak rozwijała
się lateralizacja we wcześniejszych etapach \
ycia dziecka. Nale\
y ustalić, czy rodzice byli
leworęczni (dziedziczność). Wa\
ne sÄ… informacje z obserwacji dziecka w sytuacjach
codziennych:
6
a) którą ręką je, rzuca piłką, rysuje,
b) którą nogą kopie piłkę, staje na krzesełku,
c) którym okiem spogląda przez dziurkę od klucza, przez lunetę (mo\
na zrobić z papieru),
d) które ucho przyło\
yłoby do ściany/drzwi, \
eby coś podsłuchać, do którego ucha przykłada
słuchawkę od telefonu.
Neurolog Carla Hannaford (Hannaford, 2003, s. 40, patrz literatura) podaje jeszcze mo\
liwość
określenia dominującej półkuli mózgu. Najlepszym sprawdzianem jest uzyskanie odpowiedzi
na pytanie, jaka jest reakcja dziecka w bardzo stresujÄ…cej sytuacji. W czasie stresu polegamy
głównie na swojej dominującej półkuli mózgowej.
Dominacja półkuli logicznej (zwykle po lewej stronie): podczas stresu początkową reakcją
jest analiza sytuacji, pisanie lub rozmawianie o sytuacji, szukanie specyficznych powodów jej
zaistnienia. Uwaga skupiona jest na szczegółach, z silną potrzebą zrozumienia ka\
dego
aspektu danej sytuacji. Pojawić się mo\
e mechaniczne działanie i brak wra\
liwości.
Dominacja półkuli gestalt (zwykle po prawej stronie): podczas stresu początkową reakcją jest
widzenie całej sytuacji i odczuwanie emocji. Mogą wystąpić trudności z odczytywaniem
szczegółów. Problemy z rozkładaniem całej sytuacji na fragmenty, aby dokładnie je sobie
wyobrazić. Trudności z odwołaniem się do zdolności językowych, trudności z wyra\
eniem
myśli. Często potrzeba fizycznego ruchu i wyra\
enia emocji. Trudności ze zdolnością do
rozumowania, uczucie przygniecenia, nie pamiętanie o szczegółach. Mo\
e pojawić się zbyt
du\
a emocjonalność lub wycofanie.
Psychologowie polscy stosują test lateralizacji R. Zazzo i N. Galifret-Granjon, który pozwala
określić dominację ręki, oka, nogi.
W przypadku wady wzroku raczej nie nale\
y oceniać lateralizacji, podobnie - przy niepełnej
sprawności kończyn (np. po niedawno przebytym złamaniu).
Więcej na ten temat w:
Bogdanowicz, M. (1985). Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym. Warszawa: Wyd. Szkolne i
Pedagogiczne (Lateralizacja i jej zaburzenia, s. 126-139).
Hannaford, C. (2003). Profil dominacji. Jak rozpoznać dominujące oko, ucho, półkulę mózgową, rękę i nogę.
Warszawa: Międzynarodowy Instytut NeuroKinezjologii Rozwoju Ruchowego i Integracji Odruchów
(wyszczególnienie profili dominacji). Warto!
Healey, J. M. (2003). Leworęczność. Gdańsk: GWP.
Mowa i jej zaburzenia
Mowa jest istotnym czynnikiem w regulacji stosunków człowieka z otoczeniem. Psycholog
ustala poziom rozwoju mowy (np. u dzieci przedszkolnych: zasób słów, strukturę wypowiedzi
słownych) na tle rozwoju psychomotorycznego. Ocena rozwoju mowy musi opierać się na
znajomości etapów rozwoju mowy oraz wymowy. W celu pełnej diagnozy wskazana
konsultacja lekarska i logopedyczna.
Więcej na ten temat w:
Bogdanowicz, M. (1985). Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym. Warszawa: Wyd. Szkolne i
Pedagogiczne (Mowa i jej zaburzenia, s. 158-166).
Clark, L., Ireland, C. (1998). Uczymy się mówić, mówimy, by się uczyć. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis (Choć
nie jest to ksiÄ…\
ka polska, to jednak dzięki dobremu tłumaczeniu i konsultacji merytorycznej polskiego
psychologa i logopedy, godna jest polecenia, z powodu swojej przystępności).
Zaleski, T. (2002). Opóz
nienia rozwoju mowy. Warszawa: PZWL (Jest to ksiÄ…\
eczka dla rodziców i lekarzy
pierwszego kontaktu, interesująco i przystępnie napisana).
Percepcja słuchowa i zaburzenia jej rozwoju
Metody badania percepcji słuchowej są opisane w: Bogdanowicz, M. (1985). Psychologia kliniczna dziecka w
wieku przedszkolnym. Warszawa: Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, s. 149-158.
7
W przypadku przypuszczenia zaburzeń w tym obszarze potrzebna będzie konsultacja
medyczna i logopedyczna.
Diagnoza rozwoju self.
Rozwój psychiczny przebiega w kierunku nabywania poczucia to\
samości własnej i
reprezentacji psychicznej drugiej osoby. Relacja między matką a dzieckiem stanowi
podstawowy mechanizm psychologiczny rozwoju self i obiektu. Relacje interpersonalne
zdeterminowane są naturą self i obiektu. Przyjęcie tych zało\
eń prowadzi do holistycznego
ujmowania \
ycia psychicznego (a nie zatomizowanego na myślenie, spostrzeganie, motorykę,
itp.). Skłania równie\
do poło\
enia akcentu na obserwacjÄ™ uczestniczÄ…cÄ… a nie testy. Diagnoza
uwzględniająca ww. aspekty wią\
e siÄ™ z problemami metodologicznymi. Niezale\
nie od tego
ma ona kluczowe znaczenie w praktyce klinicznego psychologa dziecięcego.
Więcej na ten temat w: Zalewska, M. (1990). Koncepcje rozwoju self. Nowiny Psychologiczne, nr 5-6, s. 17-30.
Literatura pomocna w diagnozie młodszych dzieci:
Dołęga M. (red.) (2005). Diagnoza psychologiczna dziecka w wieku przedszkolnym. Katowice: Wyd.
Uniwersytetu ÅšlÄ…skiego.
John-Borys M. (1997). Wybrane metody diagnozowania rozwoju dziecka do lat trzech. Katowice: Wyd.
Uniwersytetu ÅšlÄ…skiego.
8