Szkolna edukacja
zdrowotna
 szanse i zagrożenia
Zmiany w systemie oświaty dokonywane są od wielu lat  stawiane są
pytania o edukację i szansę jej poprawy. Wiele kontrowersji budzą decyzje
instytucji nadrzędnych, związane z systemem organizacji edukacji
zdrowotnej w szkole.
n MAA
GORZATA OSTROWSKA
Efektywność edukacji zdrowotnej jest podnoszo-
na poprzez wdra\
anie ró\
norodnych programów
i projektów: Szkoła Promująca Zdrowie, ście\
ka edu-
kacji prozdrowotnej, programy własne konstruowane
przez nauczycieli wychowania fizycznego, liderzy
z zakresu edukacji zdrowotnej itp. Wyniki podejmowa-
nych badań są systematyzowane i oceniane, odbywają
się spotkania zespołów doradczych, dyskusje na temat
realizowanych zadań. Stawiane jest jednocześnie pyta-
nie: czy na skutek podejmowanych działań ulega po-
prawie zdrowie dzieci i młodzie\
y?
Odpowiedzi na tak zadane pytanie dostarcza prak-
tyka edukacyjna i opinie nauczycieli o stanie edukacji
zdrowotnej. Mo\
na przytaczać tu setki przykładów
z \
ycia szkoły. Począwszy od zajęć gimnastyki korek-
cyjnej, która zajmuje dość wąski procent zajęć w pla-
nie organizacyjnym szkoły. Z reguły jest realizowana
z godzin dyrektorskich w wymiarze jednej lekcji tygo-
dniowo, a niekiedy jednej godziny, co drugi tydzień.
W takim ujęciu gimnastyka korekcyjna spełnia zada-
nie propedeutyczne, niejako dające wskazówkę dla
rodzica w zakresie ćwiczeń domowych korygujących
wady postawy. Biorąc pod uwagę zaanga\
owanie i fa-
chowość rodziców w zakresie ćwiczeń korekcyjnych,
mamy gotową odpowiedz
na skuteczność tego rodza-
ju przedsięwzięć.
Fot. Julijah  Fotolia
Pojawia się w związku z tym kolejne pytanie: o za-
sadność przeniesienia ćwiczeń korekcyjnych do spe- lei, sami nauczyciele wf poddają krytyce celowość
cjalistycznych ośrodków zdrowotnych i prowadzenia dwukierunkowych studiów w zakresie wychowania fi-
ich pod fachowym kierunkiem rehabilitantów, skoro zycznego (wf z gimnastyką korekcyjną), poniewa\
de-
i tak nie ma godzin dla nauczycieli wychowania fi- cyzje o realizacji gimnastyki oscylują w kierunku prze-
zycznego na realizację gimnastyki korekcyjnej. Z ko- niesienia jej do specjalistycznych ośrodków.
4 Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne
redakcja prezentuje
Tak, więc szansą dla przywrócenia właściwej roli za- wielokilogramowych zestawów ksią\
ek i ćwiczeń
jęciom gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej jest reali- w szkole, a nie przecią\
anie kręgosłupa materiałem dy-
zacja nowej podstawy programowej wychowania fizycz- daktycznym. Mo\
liwość zjedzenia ciepłego posiłku
nego. Wa\
nym zadaniem szkoły jest tak\
e edukacja w czasie długiej przerwy, a nie powszechny dostęp
zdrowotna, której celem jest kształtowanie u uczniów na- do asortymentu sklepiku szkolnego oferującego chipsy
wyku (postaw) dbałości o zdrowie własne i innych ludzi i coca-colę. To najistotniejsze mo\
liwości praktykowania
oraz umiejętności tworzenia środowiska sprzyjającego edukacji zdrowotnej na gruncie współczesnej szkoły
zdrowiu1. Nowe mo\
liwości organizacyjne daje realiza-  tak oczywiste i proste, a jednak rzadko realizowane.
cja fakultetu zdrowotno-ruchowego w szkole podstawo- Na nic zdadzą się najlepsze lekcje wychowania fi-
wej oraz edukacji zdrowotnej w gimnazjum. zycznego, a nawet dodatkowe godziny gimnastyki wy-
Nauczyciele wf, tworząc na drodze rozwoju zawodo- równawczej, jeśli nie ureguluje się takich problemów,
wego programy własne, niejednokrotnie wdra\
ają roz- jak właściwa ławka szkolna, lekki tornister, troska o po-
wiązania w zakresie praktyki edukacyjnej promujące stawę ciała na wszystkich zajęciach w szkole i w do-
ró\
ne formy dbałości o zdrowie. Wśród nich są zajęcia mu3. A przecie\
efektywność edukacji zdrowotnej zale-
z zakresu jogi, pilates, gimnastyki korekcyjnej w wo- \
y od ogólnego poziomu materialnego i kulturalno-
dzie itp. Świadczy to o fakcie, \
e nie obce są nauczycie- -społecznego, stanu przedmiotów i urządzeń słu\
ących
lom zagadnienia dbałości o zdrowie w kontekście za- zdrowiu, umiejętności korzystania z tych urządzeń, doj-
równo praktycznym, jak i teoretycznym. Niemo\
liwe rzałości potrzeb (nie tylko ich realizacja, ale tak\
e kre-
jest, bowiem, prowadzenie zajęć wf bez przekazu nie- owanie nowych), a przede wszystkim od zgodności
zbędnej wiedzy o zdrowiu. wszystkich podmiotów i środowiska, co do oddziaływa-
Edukacja zdrowotna jest częścią edukacji o sobie nia wychowawczo-zdrowotnego.
i świecie. Powinna być obecna, na co dzień w \
yciu Edukacja zdrowotna w szkole jest to proces dydak-
i doświadczeniach dziecka przez cały okres, a potem tyczno-wychowawczy, w którym dzieci i młodzie\

Realizacja nowej podstawy programowej wychowania fizycznego jest szansą
na przywrócenia właściwej roli zajęciom gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej.
przez całe dalsze \
ycie, które niesie nowe problemy uczą się jak \
yć, \
eby zachować i doskonalić zdrowie
i potrzeby. Nie zastąpią tego długotrwałego procesu własne i innych ludzi, a w przypadku choroby aktyw-
okresowe akcje, konkursy, pogadanki (choć są one nie uczestniczyć w jej leczeniu, radzić sobie z nią
potrzebne do stymulowania zainteresowania zdro- i zmniejszać negatywne skutki4. Dzieci, tak samo jak
wiem), ani nawet odrębny przedmiot nauczania2. dorośli, chcą być silne i zdrowe, nie wiedzą tylko, jak
Tak rozumiana edukacja zdrowotna to powszechny to osiągnąć. Potrzebują, więc mądrych dorosłych, któ-
dostęp dzieci i młodzie\
y do wiedzy o zdrowiu poprzez rzy są im niezbędni do ogarnięcia rzeczywistości, któ-
jej codzienne praktykowanie. A więc mo\
liwość korzy- ra ich przerasta5. Zdrowe dziecko lepiej się uczy. Jeśli
stania z natrysku po lekcji wychowania fizycznego. Mo- lepiej się uczy, to odnosi sukcesy na miarę swoich
\
liwość korzystania z sali gimnastycznej przez jedna gru- mo\
liwości. Sukcesy umo\
liwiają podnoszenie spraw-
pę, ewentualnie dwie, a nie łączenie grup ćwiczebnych ności fizycznej, psychicznej i społecznej.
do zagra\
ającej bezpieczeństwu liczebności (Rozporzą- W stwierdzeniach tych ukryte jest głębokie przesła-
dzenie MENiS z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramo- nie dla nauczycieli zdrowia. Wychowanie, tak jak ka\
de
wych planów nauczania w szkołach publicznych  do- skuteczne działanie, musi odnalez
ć swój złoty środek.
puszcza liczebność grup 12-26 i nie bierze pod uwagę Dzieci wychowywane w poczuciu odpowiedzialności
powierzchni sali i bezpiecznej przestrzeni na jednego za zdrowie własne i innych, tworzą podstawy przy-
ucznia). Mo\
liwość korzystania z ławeczek, bądz
innych szłych nawyków zdrowotnych.
miejsc, w których dzieci odpoczywałyby podczas Zdrowe dziecko lepiej się uczy!
przerw, a nie spędzanie przez uczniów kilkunastu minut Nowa podstawa programowa kształcenia ogólne-
pomiędzy lekcjami w pozycji le\
ącej, bądz
półle\
ącej go ju\
w preambule podkreśla, i\
wa\
nym zadaniem
na podłodze i to nierzadko betonowej. Mo\
liwość pozo- szkoły jest tak\
e edukacja zdrowotna, realizowana
stawiania przez uczniów, zwłaszcza klas początkowych, przez nauczycieli wielu przedmiotów. Dotyczy to
1
B. Woynarowska, Podstawa programowa z komentarzami, Tom 8, s. 53.
2
Pod red. B. Woynarowskiej, Jak tworzymy szkołę promującą zdrowie, Warszawa 1995, s. 89.
3
M. Demel, A. Skład, Teoria wychowania fizycznego, Warszawa 1985, s. 190.
4
B. Woynarowska, Podstawa& , dz. cyt., s. 56.
5
A. Pawłucki, Osoba w pedagogice ciała, Olsztyn 2002, s. 30.
nr 3 marzec 2010 5
redakcja prezentuje
przede wszystkim realizacji podstawowych zadań nych i ponadgimnazjalnych jest bardzo wa\
ne i po-
szkoły w dziedzinie wychowania zdrowotnego, do któ- trzebne dla młodzie\
y poszukującej własnego  Ja .
rych nale\
y zaliczyć; Nauczyciel wf powinien posiadać wiedzę o tym szcze-
l kształtowanie nawyków higieniczno-zdrowotnych, gólnym okresie rozwoju wraz z problemami pojawia-
l wychowanie w zasadach bezpieczeństwa osobiste- jącymi się na drodze tworzenia własnej to\
samości,
go i zbiorowego, z reguły zaburzonej niskim poczuciem własnej warto-
l ochrona zdrowia psychicznego, ści. Coraz częściej mówi się o młodzie\
y gimnazjal-
l walka z nałogami, nej: dzieci niepewności, identyfikujące się wedle te-
l zapobieganie chorobom zakaz
nym6. go, co inni o nich mówią. Mają właściwą dla wieku
A jednak wady postawy, choroby przewlekłe, agre- chroniczną potrzebę zabłyśnięcia, bycia w czymś do-
sja, przemoc fizyczna i psychiczna, nikotynizm, alkoho- brym. A skoro nastawiona na osiągnięcia i wyniki
lizm i narkomania to jedne z wa\
niejszych problemów szkoła, pełna sfrustrowanych i zmęczonych nauczy-
dotykających dzieci i młodzie\
y we współczesnej szko- cieli, coraz rzadziej daje im tę mo\
liwość, realizują się
le. Trzeba zapytać nauczycieli wszystkich przedmio- tak, \
eby zabłysnąć. Mo\
na być przecie\
mistrzem
tów, gdzie są, kiedy w ich szkole ma miejsce: w liczebności uwag w dzienniczku ucznia, mistrzem
l narkomańska podkultura pogardy dla \
ycia i ciała, w posiadaniu jedynek w dzienniku szkolnym itp.
l przemoc, która dokonuje się poprzez ciało, Najbardziej rozpowszechnionym sposobem radze-
l pochwała ciała, pró\
nującego w seksie, nia sobie ze swoją negatywną to\
samością jest pro-
l niechlujstwo higieniczne ciała, jekcja tych złych cech na innych.  To oni są z
li, nie ja .
l niechlujstwo kostiumowe ciała, które urąga nawet Projekcja taka mo\
e być przyczyną wielu zjawisk z za-
najbardziej liberalnym wzorom estetyczno-obycza- kresu patologii społecznej8. W takim ujęciu to ucznio-
jowym ikony ciała7. wie wytyczają granice nauczycielowi. Stają się takimi,
Odwołując się do fazy heteroedukacji odwróconej jakimi być mogą, ale niekoniecznie powinni. Mają
w wychowaniu zdrowotnym mo\
na wysunąć tezę, i\
świadomość swojej wartości w kontekście zasad
nauczyciele nie mają wpływu na postawy zdrowotne ukształtowanych przez skrzywiony system.
swoich podopiecznych. Jedynym skutecznym narzę- W Polsce, jeśli pada hasło pomocy dzieciom, to ro-
dziem egzekwowania tych negatywnych postaw jest zumie się je w najbardziej prozaiczny sposób: jako do-
powoływanie się na regulaminy szkolne (statut szkoły) \
ywianie. A tu chodzi o zbudowanie systemu edukacji
i tym samym obni\
anie zachowania za niedopełnienie opartej na przekonaniu, \
e w ka\
dym z nich jest wię-
takich, czy innych wymogów statutowych. Ale czasem cej anioła ni\
diabła.
jest zbyt póz
no, by obni\
ać zachowanie uczniowi, któ- Szansą dla edukacji zdrowotnej jest, więc kształto-
ry doświadczył niepotrzebnie i zbyt wiele jak na swo- wanie prawidłowych postaw psychospołecznych oraz
je młode \
ycie. Dlatego tak wa\
na jest faza pośrednia podejmowanie świadomych decyzji wobec wartości
i autoedukacji, przypadająca na okres dojrzewania, zdrowia. Mo\
liwe i sensowne staną się wtedy te dzia-
w której uczeń świadomie tworzy wartości zdrowia po- łania dydaktyczno-wychowawcze, które wynikają
zytywnego, a rolą pedagogów, zwłaszcza nauczycieli z potrzeby troski wobec drugiego człowieka  ucznia
wychowania fizycznego, jest przekazanie kompen- oraz zrozumienia potrzeby uczenia inaczej, ni\
wska-
dium wiedzy o zdrowiu, która w nowej podstawie za- zania naszego rozumu, i kierowanie się bardziej
wiera się w blokach tematycznych: w stronę serca.
1. Szkoła podstawowa: Nawet wtedy, kiedy będziemy zdecydowani, aby
l Dbałość o ciało wybrać zdrowie, nie pomo\
e nam \
adna forma świa-
l Bezpieczeństwo domości, je\
eli stracimy zdolność prze\
ywania roz-
l Zdrowie i choroba paczy naszego bliz
niego, przyjaznego uśmiechu oso-
2. Gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalne: by nieznanej, wspólnych radości bez istotnego
l Aktywność fizyczna, praca i wypoczynek, \
ywienie. powodu. Je\
eli nauczyciel stanie się obojętny wobec
l Rozwój fizyczny w okresie dojrzewania i mło- zdrowia, nie będzie \
adnej nadziei, i\
będzie mógł
dzieńczym. wybrać zdrowe \
ycie dla siebie, a tym dla swoich
l Dbałość o ciało, bezpieczeństwo, choroby. podopiecznych.
l Zdrowie i dbałość o zdrowie.
l Zdrowie psychospołeczne, umiejętności \
yciowe. dr Małgorzata Ostrowska
Z psychologicznego punktu widzenia pojawienie doradca metodyczny
się takich, a nie innych treści w szkołach gimnazjal- Kujawsko-Pomorskie CEN Bydgoszcz
6
J. Bielski, Metodyka wychowania fizycznego i zdrowotnego, Podręcznik dla nauczycieli wychowania fizycznego fizycznego studentów stu-
diów pedagogicznych, Kraków 2005, s. 335.
7
A. Pawłucki, Pedagogika wartości ciała, Gdańsk 1996, s. 60.
8
Calvin S. Hall, Gardnem Lindzey, Teorie osobowości, Warszawa 2001, s. 97.
6 Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne
redakcja prezentuje