Język prawny
Język prawny
Michał Krotoszyński
Michał Krotoszyński
§
§
Prezentacja na prawach rękopisu
Język prawny a język prawniczy
Język prawny a język prawniczy
§
§
Język to system znaków słownych, którym reguły semiotyczne nakazują przypisywać
określone znaczenie, zaś reguły syntaktyczne określają dopuszczalny sposób wiązania
tych znaków w wyrażenia złożone.
język prawny
język w jakim prawo jest formułowane
Za Bronisławem Wróblewskim wyróżniamy:
język tekstów
prawnych
język, w którym
formułuje się ustawy
i inne akty
normatywne
język norm
prawnych
język jednoznacznych
wypowiedzi
wyinterpretowanych
z przepisów prawnych
język prawniczy
język, w którym formułuje się wypowiedzi
o prawie (normach i przepisach)
Art. 210. K. Rzecznik Praw Obywatelskich jest
w swojej działalności niezawisły, niezależny od
innych organów państwowych i odpowiada
jedynie przed Sejmem na zasadach określonych
w ustawie.
Zgodnie z art. 210 Konstytucji RP, Rzecznik Praw
Obywatelskich
jest
organem
niezawisłym,
niezależnym i odpowiada jedynie przed Sejmem,
na zasadach określonych w ustawie.
Ze względu na treść art.
662 § 1 k.c., wynajmującemu
nakazane jest wydanie rzeczy
najemcy w stanie przydatnym
do umówionego użytku –
zdanie deontyczne
Bronisław Wróblewski ->
Ćwiczenie 1
Ćwiczenie 1
§
§
1) Czy dane wyrażenie należy do języka prawnego, prawniczego czy nie należy do żadnego z nich?
Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe nadal jest aktem obowiązującym.
Prawem każdego studenta jest pytać i popełniać błędy.
Zgodnie z art. 3 Prawa wekslowego, weksel może być wystawiony na własne zlecenie wystawcy.
Art. 764
5
k.c. Do czasu rozwiązania umowy strony nie mogą umówić się w sposób odbiegający na
niekorzyść agenta od postanowień art. 764
3
i art. 764
4
.
Szczucie psem człowieka jest zakazane w art. 108 Kodeksu wykroczeń.
...my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego
źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary, a te uniwersalne
wartości wywodzący z innych źródeł...
język prawniczy
żaden z nich
język prawniczy
język prawny
język prawniczy
język prawny
Prawo jako komunikat perswazyjny
Prawo jako komunikat perswazyjny
§
§
Prawo postrzegać można jako komunikat perswazyjny
język norm prawnych
to język jednoznacznych wypowiedzi
wyrażających obowiązek postępowania
język przepisów prawnych
to język oparty na języku etnicznym, w którym
wyrazy mają więcej niż jedno znaczenie
wykładnia
By możliwa było przeprowadzenie wykładni przepisów prawnych skutkującej prawidłowym
odczytaniem normy prawnej, a więc by możliwe było jego zrozumienie, konieczna jest
znajomość cech charakterystycznych języka prawnego.
Ogólna charakterystyka języka prawnego (1)
Ogólna charakterystyka języka prawnego (1)
§
§
Bazą dla języka prawnego jest język powszechny, przy tym jest to język powszechny
ludzi wykształconych. Co do zasady występuje w nim podobne słownictwo i podobne
reguły składniowe co w języku powszechnym. Ma on jednak pewne cechy szczególne.
1) Quasi-idiomatyczność języka tekstów prawnych
Znaczenie wyrażenia jest zazwyczaj wyznaczone przez reguły semiotyczne i składniowego
danego języka; np. znaczenie zdania
Kot siedzi na stole
.
Idiom to wyrażenie, które ma znaczenie niezależne od znaczenia słów je tworzących: np.
Pal go sześć!
Idiom niewłaściwy to wyrażenie, które prócz znaczenia podstawowego, wyznaczonego
znaczeniem słów je tworzących, ma też znaczenie przenośne, nie wyznaczone znaczenie
słów tworzących to wyrażenie:
Piotr ma węża w kieszeni; Adamowi urwał się film.
W przypadku tekstu prawnego zmianie ulega funkcje semiotyczna wyrażeń.
Poziomy interpretacji tekstu prawnego (Ryszard Sarkowicz):
- p. deskryptywny (opis dokonywanych czynności)
- p. dyrektywny (zawarte w tekście prawnym normy postępowania)
- p. presupozycji (informacje o świecie współczesnym prawodawcy)
np. Art. 174. K.: Sądy i Trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.
Ogólna charakterystyka języka prawnego (2)
Ogólna charakterystyka języka prawnego (2)
§
§
2) Zagadnienia leksykalne
- język prawny zawiera wyrażenia wieloznaczne, nieostre i niedookreślone
- w języku prawnym występują słowa i zwroty będące neologizmami („roboczogodzina” „list
żelazny”) oraz takie które nie występują w języku powszechnym („trasat”, „przedłużek”,
„tytuł wykonawczy”) bądź też mają odrębne w im znaczenia (-> definicje)
- w języku prawnym nie występują wulgaryzmy, archaizmy oraz wyrażenia slangowe; jeśli
wyraz ma wiele znaczeń, z których niektóre są archaiczne lub wulgarne, to znaczenia te
należy odrzucić
- w języku prawnym występują eufemizmy („zabrać cudzą rzeczy ruchomą w celu
przywłaszczenia”, „współżycie”, „doprowadzenie przemocą, groźbą bezprawną lub
podstępem innej osoby do obcowania płciowego”) oraz – wyjątkowo – wyrażenia
obcojęzyczne („charge d’affaires”)
3) Graficzny układ tekstu prawnego
- podział tekstu prawnego na wyróżnione
graficznie przepisy prawne –
a więc
jednostki tekstu prawnego będące zdaniami
w sensie gramatycznym –
opatrzone
oznaczeniami indywidualizacyjnymi (artykuł,
ustęp, punkt, litera, tiret)
Marek Raczkowski
Ćwiczenie 2
Ćwiczenie 2
§
§
2) Z poniższego przepisu prawnego spróbuj odczytać informacje
na poziomie deskryptywnym, dyrektywnym i poziomie
presupozycji.
Art. 3 Kodeksu Hammurabiego: Jeśli kto wniesie przeciw
innemu oskarżenie przed starszych, a nie udowodni tego, o co
oskarżył, zostanie – jeśli za czyn ten grozi kara śmierci – na
śmierć skazany.
p. deskryptywny: informacja o pewnym typowej sytuacji
faktycznej; dzieje się tak, że jeśli ktoś wnosi oskarżenie,
którego nie umie udowodnić, to jeśli grozi za nie kara
śmierci, to to on właśnie jest na tą śmierć skazywany
p. dyrektywny: norma sankcjonowana: zakazuje się
każdemu wnosić przed starszych oskarżenia, za które grozi
kara śmierci, jeśli nie jest w stanie udowodnić swego
okarżenia; norma sankcjonująca: starszym nakazuje się
wymierzyć karę śmierci każdemu, kto wniesie przed nich
oskarżenie przeciw innej osobie, pomawiając ją o czyn za
który grozi kara śmierci, a oskarżenia tego nie udowodni.
p.
presupozycji:
w
czasach
współczesnych prawodawcy istniała
instytucja
rady
starszych,
rozpatrująca oskarżenia wnoszone
przez obywateli; na obywatelu
oskarżającym
spoczywał
ciężar
dowodu; stosowano karę śmierci
Cechy pożądane języka prawnego
Cechy pożądane języka prawnego
Wyróżnia się trzy cechy pożądane języka prawnego:
• adekwatność, zachodzącą gdy tekst aktu normatywnego w sposób wierny oddaje
to, co chciał wyrazić prawodawca,
• komunikatywność, zachodzącą gdy tekst prawny jest zrozumiały dla adresatów,
• zwięzłość, zachodzącą gdy tekst prawny zawiera te i tylko te wypowiedzi, które są
potrzebne do odtworzenie norm prawnych, nie zawiera więc słów i sformułowań
niepotrzebnych
§
§
Wartości te nie w pełni dają się
pogodzić. Prawodawca winien dążyć
do ich zaspokojenia w maksymalnym
stopniu, priorytetem winna być
jednak adekwatność tworzonego
przezeń tekstu prawnego.
Adekwatność tekstu prawnego
Adekwatność tekstu prawnego
Prawodawca, stanowiąc prawo, chce zostać adekwatnie zrozumiany, a więc chce,
aby tekstu prawnego odczytano normy prawne, które w nim pragnął ustanowić. Aby
wiernie odczytano jego zamysł prawodawca winien być odpowiednio precyzyjny
i powinien przeciwdziałać wieloznaczności tekstu prawnego. Czasem jest jednak tak,
iż prawodawca, chcąc uwzględnić możliwą różnorodność i zmienność przyszłych
sytuacji, pragnie, by ten był odpowiednio elastyczny - i pozostawia rozstrzygnięcie
konkretnego przypadku organom stosującym prawo
.
Dwa sposoby uzyskiwania adekwatności tekstu prawnego:
§
§
zapewnianie precyzji t. p.
- definicje legalne
zapewnianie elastyczności t. p.
- zwroty nieostre,
- granice swobody rozstrzygnięć,
- klauzule generalne
fot. Richard Seefeld
fot. Johannes Hemmerlein / Materialscientist
Definicje legalne; powody ich zamieszczania
Definicje legalne; powody ich zamieszczania
Definicje legalne to definicje zawarte w tekście aktu normatywnego i odnoszące się
do wyrażeń zawartych w tym akcie; przepisy zawierające definicje legalne (=przepisy
definiujące) wyrażają normy prawne nakazujące interpretatorom tekstu prawnego
przyjmować określone znaczenie definiowanych wyrażeń.
§
§
Definicje legalne prawodawca zamieszcza w celu:
usunięcia
wieloznaczności
wyrażenia
rozkaz (SJP PWN):
1.
polecenie wykonania czegoś
wydane przez osobę uprawnioną
do tego lub mającą nad kimś
jakąś przewagę
,
2.
tekst tego polecenia na piśmie,
3.
inform. zespół znaków w
języku maszyny, które kierują nią
przy wykonywaniu określonego
zadania.
art. 115 § 18 k.k.
Rozkazem jest
polecenie określonego działania
lub zaniechania wydane służbowo
żołnierzowi przez przełożonego
lub
uprawnionego
żołnierza
starszego stopniem.
usunięcia lub
ograniczenia
nieostrości wyrażenia
art. 115 §
16 k.k
. Stan
nietrzeźwości w rozumieniu tego
kodeksu zachodzi, gdy:
1)
zawartość alkoholu we krwi
przekracza 0,5 promila albo
prowadzi do stężenia przekracza-
jącego tę wartość lub
2)
zawartość alkoholu w 1 dm
3
wydychanego
powietrza
przekracza 0,25 mg albo prowadzi
do stężenia przekraczającego tę
wartość.
nadania wyrażeniu nowego
znaczenia na potrzeby aktu n.
Art.
7.
§
2 k.k.
Zbrodnią jest czyn
zabroniony zagrożony karą pozbawienia
wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo
karą surowszą.
wyjaśnienia znaczenia
wyrażenia, które nie jest
powszechnie znane
(np. wyrażenie należy do języka
specjalistycznego, a nie powszechnego)
Art.
13 prawa wekslowego.
Indos
powinien być napisany na wekslu lub
na złączonej z nim karcie dodatkowej
(przedłużku) i podpisany przez indosanta.
Definicje legalne: miejsce zamieszkania
Definicje legalne: miejsce zamieszkania
Ze względu na miejsce i sposób ich zamieszczenia, definicje dzielimy na
§
§
zamieszczone
w wydzielonym
słowniczku
ROZDZIAŁ XIV
Objaśnienie wyrażeń
ustawowych
Art. 115. § 1 k.k.
Czynem
zabronionym jest zachowanie
o znamionach określonych
w ustawie karnej.
§ 2.
Przy ocenie stopnia
społecznej szkodliwości czynu
sąd bierze pod uwagę...
definicje agregatowe
(wiele definicji w jednym
przepisie prawnym)
Art. 2 ust. 1 ustawy o ochronie praw
lokatorów,
mieszkaniowym
zasobie
gminy
i
o
zmianie
Kodeksu
cywilnego: Ilekroć w ustawie jest mowa o:
1)
lokatorze - należy przez to rozumieć
najemcę lokalu lub osobę używającą lokal na
podstawie innego tytułu prawnego niż prawo
własności;
2)
właścicielu - należy przez to rozumieć
wynajmującego lub inną osobę, z którą wiąże
lokatora stosunek prawny uprawniający go do
używania lokalu;
3)
współlokatorze - należy przez to
rozumieć lokatora, któremu przysługuje tytuł
prawny do używania lokalu wspólnie z innym
lokatorem;
definicje nawiasowe
Art. 336 k.c.
Posiadaczem rzeczy
jest zarówno ten, kto nią faktycznie
włada jak właściciel (posiadacz
samoistny), jak i ten, kto nią
faktycznie włada jak użytkownik,
zastawnik, najemca, dzierżawca lub
mający inne prawo, z którym łączy
się określone władztwo nad cudzą
rzeczą (posiadacz zależny).
zamieszczone
pojedynczo w przepisie
Art. 22
1
k.c Za konsumenta uważa
się osobę fizyczną dokonującą
czynności prawnej niezwiązanej
bezpośrednio z jej działalnością
gospodarczą lub zawodową.
Definicje legalne: funkcje
Definicje legalne: funkcje
Ze względu na zadania (funkcje), definicje dzielimy na
§
§
sprawozdawcze
odtwarzające znaczenie,
jakie wyraz ma w języku
powszechnym (tożsamość
znaczenia)
Art. 10. § 1 k.c..
Pełnoletnim
jest, kto ukończył lat osiemnaście.
art. 115 § 18 k.k.
Rozkazem jest
polecenie określonego działania
lub zaniechania wydane służbowo
żołnierzowi przez przełożonego
lub
uprawnionego
żołnierza
starszego stopniem.
projektujące
ustalająca znaczenie wyrazu na potrzeby
tekstu prawnego (zmiana znaczenia)
konstrukcyjne
nie liczące się z poprzednim
znaczeniem wyrażenia / brak
takiego znaczenia
§ 2 pkt 4 Rozporządzenia Ministra
Infrastruktury z dnia 27 lutego
2009 r. w sprawie warunków
dostępu
i
korzystania
z
infrastruktury kolejowej:
Użyte w
rozporządzeniu określenia oznaczają:
(...) pociągokilometr - miernik pracy
eksploatacyjnej,
odpowiadający
przejazdowi
jednego
pociągu
na
odległość jednego kilometra
regulujące
liczące się z dotychczasowym
znaczeniem wyrażenia
Art. 115 § 16 k. k.
Stan nietrzeźwości
w rozumieniu tego kodeksu zachodzi,
gdy:
1)
zawartość
alkoholu
we
krwi
przekracza 0,5 promila albo prowadzi
do
stężenia
przekraczającego
tę
wartość lub
2) zawartość alkoholu w 1 dm
3
wydychanego
powietrza przekracza
0,25 mg albo prowadzi do stężenia
przekraczającego tę wartość.
Definicje legalne: budowa
Definicje legalne: budowa
Ze względu na budowę, definicje dzielimy na
§
§
równościowe
definiendum
(zwrot definiowany) + zwrot łączący +
definiens
(wyrażenie równoważne do
defininiendum
i objaśniające je)
Art. 10. § 1 k.c..
Pełnoletnim
jest,
kto ukończył lat osiemnaście
.
równościowe klasyczne
w
definiensie
wyróżniamy
genus
(kategorię nadrzędną,
do której należy desygant
objaśnianego wyrazu) i
differentia specifica
(różnica
gatunkowa, różniąca go od
innych przedmiotów tej
kategorii)
Art. 115 § 17 k.k.
Żołnierzem
jest
osoba
pełniąca czynną służbę
wojskową
.
równościowe nieklasyczne (zakresowe)
w
definiensie
nie da się wyróżnić
genus
i różnicy
gatunkowej, ale wskazuje się w niej zakresy nazw,
które w sumie dają zakres nazwy definiowanej
nierównościowe
np. definicje ikonograficzne,
łączące sens słowny z obrazem
(definicje znaków drogowych)
pełne
Art. 32 k.k.
Karami są:
1) grzywna,
2) ograniczenie wolności,
3) pozbawienie wolności,
4) 25 lat pozbawienia wolności,
5) dożywotnie pozbawienie wolności.
cząstkowe
Art.
615
k.c.
.
Świadczeniami
dodatkowymi ze strony kontraktującego
mogą być w szczególności:
1) zapewnienie producentowi możności
nabycia określonych środków produkcji
i uzyskania pomocy finansowej (...)
3) premie pieniężne...
Definicje legalne: zasięg
Definicje legalne: zasięg
Wyróżniamy następujące zasady regulujące zasięg
definicji legalnych:
1) podstawowym zasięgiem definicji zawartej w akcie
normatywnym jest ten akt
2) definicja zawarta w przepisach ogólnych wiąże w
całym akcie n.; w przepisach określonego rozdziału –
w jego obrębie; w odniesieniu do określonych
przepisów szczegółowych – w ich bezpośrednim
sąsiedztwie
3) definicja legalna zawarta w ustawie wiąże też akty
wykonawcze; w aktach tych definicje zamieszcza się,
jeśli ustawa do tego upoważnia, acz nie mogą to być
definicje wyrażeń zawartych w ustawie
4) definicje legalne zawarte w ustawie określanej jako
kodeks lub prawo wiążą też w innych aktach z danej
dziedziny, chyba że ustawa wyraźnie przewiduje
odstąpienie od takiego znaczenia
§
§
autor: Peter Halazs
Zwroty nieostre / granice swobody
Zwroty nieostre / granice swobody
Zwroty nieostre charakteryzują się tym, iż mimo zapoznania się z cechami danych
przedmiotów nie o każdym umie się orzec, czy jest desygnatem danego
sformułowania, a więc czy wchodzi do jego zakresu (np.
wysoki mężczyzna
).
§
§
A – przedmiot należy do zakresu nazwy
B – nie wiadomo czy przedmiot należy do zakresu nazwy
(tzw. pas nieostrości)
C – przedmiot nie należy do zakresu nazwy
Istnienie pasa nieostrości powoduje powstanie u podmiotu stosującego prawo
sytuacji tzw. luzu decyzyjnego; nie może on jednak arbitralnie kwalifikować danych
przedmiotów jako desygnatów nazw, lecz musi wskazać istniejące granice pasa
nieostrości i uzasadnić powody takiej a nie innej kwalifikacji.
Zwroty nieostre języka prawnego to np.
„znaczna szkoda”, „należyta
staranność”, „stosowne wynagrodzenie”, „niezwłocznie”, „uzasadniona obawa”
Granice swobody rozstrzygnięcia wskazują nieprzekraczalne granice, w ramach
których mieścić się musi rozstrzygnięcie organu stosującego prawo; nie może być ono
arbitralne.
Art. 149 k.k.: „Matka, która zabija dziecko w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”
Klauzule generalne
Klauzule generalne
Klauzula generalna to zamieszczony w przepisie prawnym zwrot odsyłający do
jakiegoś systemu ocen lub do jakiegoś systemu norm pozaprawnych, zazwyczaj
mającego uzasadnienie aksjologiczne. Owo odesłanie pozasystemowe zobowiązuje
organ stosujący prawo do oparcia rozstrzygnięcia o:
§
§
wszechstronną ocenę danego
stanu rzeczy
np. orzekając o przysposobieniu sąd winien
brać pod uwagę dobro dziecka;
orzekając o ubezwłasnowolnieniu – dobro
ubezwłasnowolnianego
Art. 16. § 1 k.c.
Osoba pełnoletnia może być
ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby
psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo
innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w
szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan
tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia
całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do
prowadzenia jej spraw.
pozaprawne systemy norm
postępowania
np. „zasady współżycia społecznego”, „dobre
obyczaje”, „zasady uczciwego obrotu”
Art. 5 k.c. Nie można czynić ze swego prawa
użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z
zasadami współżycia społecznego. Takie działanie
lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za
wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Komunikatywność tekstu prawnego
Komunikatywność tekstu prawnego
Komunikatywność tekstu prawnego oznacza, iż jest on tekstem zrozumiałym,
a więc takim, z którego można odczytać normy prawne. Idzie przy tym o to, by tekst
był zrozumiały przede wszystkich dla adresatów wyrażonych w nim norm. Rozumienie
to ma być adekwatne (-> adekwatność tekstu prawnego); tekst jest komunikatywny,
jeśli w owo rozumienie nie trzeba włożyć zbyt wiele wysiłku). Tekst rozumiany
adekwatnie przez szeroki krąg osób to tekst powszechnie komunikatywny.
Komunikatywności tekstu prawnego służy:
§
§
w aspekcie wyszukiwawczym
- właściwe budowanie tytułów aktów normat.
i przepisów określających zakres aktu,
- podział aktów normatywnych na mniejsze
części (rozdziały itp.) i ich opatrzenie
tytułami, podział artykułów na mniejsze
jednostki (ustępy itp.) i ich graficzne
wyróżnienie
- konsekwencja konstrukcja aktów normat.
- staranne tworzenie przepisów uchylających
w aspekcie treściowym
- formułowanie zdań prostych i uniknie
wieloczłonowych zdań złożonych,
- posługiwanie się słownictwem języka
powszechnego, unikanie neologizmów
i wyrażeń specjalistycznych
Lykke Li
(fot. Benoît Derrier)
Zwięzłość tekstu prawnego
Zwięzłość tekstu prawnego
Zwięzłość tekstu prawnego tekstu prawnego oznacza, iż tekst zawiera wszystkie
te i tylko te wyrażenia, które są niezbędne dla odtworzenia zeń jednoznacznych norm
prawnych.
Uzyskiwaniu zwięzłości służy stosowanie w tekstach prawnych:
§
§
odesłań
spójników
skrótów
i skrótowców
kondensacji
rozczłonkowania
Lakonia, Zatoka Monemvasia (fot. Ingo Mehling)
Odesłania
Odesłania
Odesłanie w tekście prawnym polega na wskazaniu w przepisie prawnym
postanowień zawartych w innym przepisie prawnym bądź w systemie norm
pozaprawnych.
Odesłania dzielimy na:
§
§
wewnątrzsystemowe
w ramach systemu prawa
pozasystemowe
1) do norm i zasad
o charakterze pozaprawnym
Art. 5 k.c. Nie można czynić ze
swego prawa użytku, który by był
sprzeczny
ze
społeczno-
gospodarczym
przeznaczeniem
tego prawa lub z zasadami
współżycia społecznego.
2) do innych systemów
prawnych
Art.
14
prawo
prywatne
międzynarodowe: O możności
zawarcia małżeństwa rozstrzyga w
stosunku do każdej ze stron jej
prawo ojczyste.
wewnętrzne
w ramach jednego
aktu normatywnego
Art. 764
5
k.c.
Do czasu
rozwiązania umowy strony
nie mogą umówić się w
sposób
odbiegający
na
niekorzyść
agenta
od
postanowień art. 764
3
i art.
764
4
.
zewnętrzne
do innego aktu
normatywnego
Art. 1070
1
k.c.
W razie zbycia
udziału w spadku obejmującym
gospodarstwo rolne stosuje się
odpowiednio art. 166 oraz art. 3 i
4 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003
r. o kształtowaniu ustroju rolnego
Spójniki
Spójniki
Wśród spójników wyróżniamy:
§
§
spójniki koniunkcji
i
,
oraz
0
0
0
0
1
0
0
0
1
1
1
1
p^q
q
p
Art.
127
ust.
1
K.:
Prezydent
Rzeczypospolitej
jest wybierany przez Naród
w wyborach powszechnych,
równych, bezpośrednich i w
głosowaniu tajnym.
0
0
0
1
1
0
1
0
1
1
1
1
pvq
q
p
spójnik alternatywny
nierozłącznej
lub
Art. 659 § 2 k.c.
Czynsz
może
być
oznaczony
w
pieniądzach
lub
w świadczeniach innego
rodzaju.
spójnik alternatywny
rozłącznej
albo
0
0
0
1
1
0
1
0
1
0
1
1
p
⊥
q
q
p
Art. 780 § 2 k.c.
Wysyłający
może żądać od przewoźnika
wydania
mu
odpisu
listu
przewozowego
albo
innego
poświadczenia przyjęcia przesyłki
do przewozu.
Skróty i skrótowce
Skróty i skrótowce
W
tekstach
prawnych
występują
skróty
jednostek redakcyjnych przepisu prawnego,
tj. skróty słów: artykuł (np. „
art. 10.
”), paragraf
(np. „
§ 10.
”) ustęp (np. „
3.
”), punkt (np.
„2)”
],
litera [np.
„a)”
], tiret („–”). Inne skróty („m.in.”,
„np.”) co do zasady w nich nie występują.
W
tekstach
prawnych
rzadko
występują
skrótowce, a więc wyrazy powstałe w skutek
skrócenia jednego lub kilku wyrazów (PKP, ZUS,
CBOS).
np.
Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym
Biurze Antykorupcyjnym:
Art.
1.
ust.
1:
Tworzy się Centralne Biuro
Antykorupcyjne, zwane dalej „CBA”, jako służbę specjalną
do spraw zwalczania korupcji w życiu publicznym i
gospodarczym,
w
szczególności
w
instytucjach
państwowych i samorządowych, a także do zwalczania
działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa.
Art. 5 ust. 1:
CBA kieruje Szef Centralnego Biura
Antykorupcyjnego, zwany dalej "Szefem CBA".
§
§
Kondensacja
Kondensacja
Kondensacja norm prawnych w przepisie prawnym polega na tym, iż dany
przepis wysławia więcej niż jedną normę prawną lub elementy więcej niż jednej
normy prawnej.
§
§
Art. 278 § 1 k.k.
Kto zabiera w celu
przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą,
podlega karze pozbawienia wolności od 3
miesięcy do lat 5.
2 normy merytoryczne:
1) norma sankcjonowana:
Każdemu,
w każdych okolicznościach zakazuje się
zabierania w celu przywłaszczenia cudzej
rzeczy ruchomej.
2) norma sankcjonująca:
Sądowi
nakazuje się, by w okolicznościach, gdy
ktoś zabierze w celu przywłaszczenia
cudza rzecz ruchomą, wymierzył tej
osobie karę pozbawienia wolności od 3
miesięcy do lat 5.
Art. 11 ust. 4a ustawy z dnia 31 stycznia
1959
r.o
cmentarzach
i
chowaniu
zmarłych:
Minister właściwy do spraw zdrowia
określi, w drodze rozporządzenia, wzór karty
zgonu oraz sposób jej wypełnienia.
1) norma kompetencyjna:
Każdemu, kogo
dotyczyć
będą
normy
ustanowione
rozporządzeniem, w sytuacji jego wydania
przez ministra właściwego do spraw zdrowia
nakazuje się realizować normy w nim zawarte.
2)
norma
merytoryczna:
Ministrowi
właściwemu do spraw zdrowia w każdych
okolicznościach
nakazuje
się
określić
rozporządzeniem wzór karty zgonu i sposób jej
wypełnienia.
Rozczłonkowanie; r. syntaktyczne
Rozczłonkowanie; r. syntaktyczne
Rozczłonkowanie polega na tym, iż:
§
§
1. rozczłonkowanie
syntaktyczne (składniowe)
elementy konieczne struktury normy
prawnej (A, O, N/Z) wysłowione są w
dwóch lub więcej przepisach prawnych
2. rozczłonkowanie treściowe
elementy współwyznaczające treść normy
prawnej wyrażone są w dwóch lub więcej
przepisach prawnych
Ad 1.
przepis zrębowy – przepis wysławiający co najmniej nakaz
lub zakaz określonego zachowania
przepis zrębowy zupełny – przepis wysławiający wszystkie
elementy konieczne struktury normy prawnej
przepis zrębowy niezupełny – przepis nie wysławiający
wszystkich elementów koniecznych struktury normy prawnej
przepis uzupełniający – przepis, który wysławia te elementy
konieczne struktury normy prawnej, której nie posiada dany
przepis zrębowy niezupełny
N/Z
N/Z
O
A
N/Z
O
A
Rozczłonkowanie syntaktyczne (2)
Rozczłonkowanie syntaktyczne (2)
Art. 80 k.p.c. Interwenientowi ubocznemu należy od chwili
jego wstąpienia do sprawy doręczać, tak jak stronie,
zawiadomienia o terminach i posiedzeniach sądowych, jako też
orzeczenia sądu.
->
przepis
zrębowy
niezupełny:
nieokreślonemu
adresatowi, w okolicznościach takich, iż nastąpiło wstąpienie
interwenienta ubocznego do sprawy, nakazuje się doręczać
temuż interwenientowi w sposób identyczny jak stronie
orzeczenia sądu oraz zawiadomienia o terminach i
posiedzeniach sądowych.
Art. 131 § 1 k.p.c.
Sąd dokonywa doręczeń przez pocztę,
komornika, woźnych, a także przez sądową służbę
doręczeniową.
-> przepis uzupełniający w stosunku do art. 80 k.p.c.,
określa adresata normy – tj. sąd
Usunięcie rozczłonkowania syntaktycznego prowadzi do
uzyskania wyrażenia: sadowi, w okolicznościach takich, iż
nastąpiło wstąpienie interwenienta ubocznego do sprawy,
nakazuje się doręczać temuż interwenientowi w sposób
identyczny jak stronie orzeczenia sądu oraz zawiadomienia o
terminach i posiedzeniach sądowych.
§
§
Statua listonosza autorstwa
Erminio Blotty, Rosario, główny
budynek poczty
(fot. Rosarinagazo)
Rozczłonkowanie treściowe (1)
Rozczłonkowanie treściowe (1)
Po usunięciu rozczłonkowania syntaktycznego lub w jego braku przystąpić można do
usuwania rozczłonkowania treściowego. Przepis zrębowy zupełny (lub przepis zrębowy
niezupełny uzupełniony o przepisy uzupełniające) nazywać będziemy w tym kontekście
przepisem centralnym. Jeśli przepis ten wysławia całą treść nory zakodowanej w przepisach
prawa to jest to przepis centralny pełny; jeśli tak nie jest to jest to przepis centralny
niepełny. Elementy konieczne struktury normy będą w przypadku przepisu centralnego
niepełnego zmieniane przepisami modyfikującymi.
§
§
Art. 415 k.c.
Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę,
obowiązany jest do jej naprawienia.
-> przepis zrębowy zupełny, przepis centralny niepełny:
Każdemu, który ze swej winy wyrządził drugiemu szkodę, w
każdych okolicznościach nakazuje się jej naprawienie.
Art. 425 § 1 k.c.
Osoba, która z jakichkolwiek powodów
znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne
powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za
szkodę w tym stanie wyrządzoną.
-> przepis modyfikujący wobec art. 415 k.c.: Każdemu,
który ze swej winy wyrządził drugiemu szkodę, o ile nie był w
czasie jej wyrządzania w stanie wyłączającym świadome albo
swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, w każdych
okolicznościach nakazuje się jej naprawienie.
Rozczłonkowanie treściowe (2)
Rozczłonkowanie treściowe (2)
§
§
Art. 425 § 2 k.c. in initio:
Jednakże kto uległ zakłóceniu
czynności psychicznych wskutek użycia napojów odurzających
albo innych podobnych środków, ten obowiązany jest do
naprawienia szkody...
-> przepis modyfikujący wobec art. 415 i 425 § 1 k.c.
k.c.: Każdemu, który ze swej winy wyrządził drugiemu szkodę,
o ile nie był w czasie jej wyrządzania w stanie wyłączającym
świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli
niepowstałym w skutek użycia napojów odurzających lub
innych podobnych środków, w każdych okolicznościach
nakazuje się jej naprawienie.
Art. 425 § 2 k.c. in fine:
...chyba że stan zakłócenia został
wywołany bez jego winy.
-> przepis modyfikujący wobec art. 415 i 425 § 1 i 2 in
initio k.c.: Każdemu, który ze swej winy wyrządził drugiemu
szkodę, o ile nie był w czasie jej wyrządzania w stanie
wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i
wyrażenie woli niepowstałym w skutek użycia napojów
odurzających lub innych podobnych środków – albo też
powstałym w ten sposób lecz nie z winy tego podmiotu – w
każdych okolicznościach nakazuje się jej naprawienie.
Przykład za: M. Zieliński,
Wykładnia prawa. Zasady, reguły,
wskazówki
, Warszawa 2010, s. 125-127
Ćwiczenie 3
Ćwiczenie 3
§
§
Na podstawie poniższych przepisów uzupełnij
tabelę:
Art. 1. Zakazuje się na kolokwiach korzystania
ze słowników ortograficznych.
Art. 2. Zakaz, o którym mowa w ust. 1, dotyczy
studentów.
Art. 3. Zakaz, o którym mowa w ust. 1, nie dotyczy
studentów z dysleksją.
art. 3
art. 2
art. 1
typ przepisu
N/Z
O
A
przepis
X
X
zrębowy niezupełny
uzupełniający
X
modyfikujący
X
autorzy: Muns, Schlurcher
Ćwiczenie 4
Ćwiczenie 4
§
§
Znajdź w poniższych przepisach jedną lub więcej:
definicję legalną
,
klauzulę generalną
,
kondensację
,
odesłanie
(określ jego rodzaj),
rozczłonkowanie
,
skrót
,
spójniki
(określ rodzaje),
zwrot nieostry
USTAWA z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy
Art. 1. Kodeks pracy określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców.
Art. 2. Pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru,
mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.
Art. 8. Nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie
uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Art. 13. Pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę.
Art. 18
1
. § 1. Pracownicy i pracodawcy, w celu reprezentacji i obrony swoich praw i interesów, mają
prawo tworzyć organizacje i przystępować do tych organizacji.
§ 2. Zasady tworzenia i działania organizacji, o których mowa w § 1, określa ustawa o związkach
zawodowych, ustawa o organizacjach pracodawców oraz inne przepisy prawa.
Art. 77
5
§ 2. Minister właściwy do spraw pracy określi, w drodze rozporządzenia, wysokość oraz warunki
ustalania należności przysługujących pracownikowi, zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej
jednostce sfery budżetowej, z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju
Art. 78. § 1. Wynagrodzenie za pracę powinno być tak ustalone, aby odpowiadało w szczególności
rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało
ilość i jakość świadczonej pracy.
Podział przepisów prawnych
Podział przepisów prawnych
Przepisy ze względu na okoliczności w jakich norma
w nich wyrażona znajduje zastosowanie dzielimy na:
§
§
przepisy bezwzględnie
wiążące (
ius cogens
,
przepisy imperatywne)
przepisy, których
zastosowanie nie może zostać
wyłączone lub ograniczone
przez zgodną wolę stron
Art.
15 k.p.:
Pracodawca jest
obowiązany zapewnić pracownikom
bezpieczne i higieniczne warunki
pracy.
Art. 58 § 2 k.c.:
Nieważna jest
czynność
prawna
sprzeczna
z zasadami współżycia społecznego
.
Art. 148 § 1 k.k:
Kto zabija
człowieka, podlega karze pozbawienia
wolności na czas nie krótszy od lat 8,
karze 25 lat pozbawienia wolności
albo karze dożywotniego pozbawienia
wolności.
przepisy względnie
wiążące (
ius dispositivum
,
przepisy dyspozytywne)
przepisy, które znajdują
zastosowanie tylko wówczas,
gdy strony nie uregulowały
danej sprawy odmiennie
Art. 70
2
§ 1. k.c.:
Oferta złożona w
toku aukcji przestaje wiązać, gdy inny
uczestnik aukcji (licytant) złożył ofertę
korzystniejszą, chyba że w warunkach
aukcji zastrzeżono inaczej.
Art. 72
1
§ 1 k.c.:
Jeżeli w toku
negocjacji
strona
udostępniła
informacje z zastrzeżeniem poufności,
druga strona jest obowiązana do
nieujawniania i nieprzekazywania ich
innym osobom oraz do niewykorzy-
stywania tych informacji dla własnych
celów, chyba że strony uzgodniły
inaczej.
przepisy semiimperatywne
(przepisy samidyspozytywne)
przepisy, których zastosowanie
może być ograniczone i
wyłączone tylko, jeśli nie
narusza to uprawnień strony
chronionej w tych przepisach
Art. 9 § 2. k.p.:
Postanowienia układów
zbiorowych pracy i porozumień zbioro-
wych oraz regulaminów i statutów nie
mogą być mniej korzystne dla pracowni-
ków niż przepisy Kodeksu pracy oraz
innych ustaw i aktów wykonawczych.
Art. 586
§
3 k.c.:
Postanowienia
umowne mniej korzystne dla kupującego
są nieważne. Zamiast nich stosuje się
przepisy niniejszego artykułu.
Ćwiczenie 5
Ćwiczenie 5
§
§
Określ, czy poniższe przepisy k. c. są imperatywne, dyspozytywne czy semiimperatywne
Art. 43
Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.
Art. 52.
Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem
przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych.
Art. 55
4
. Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą
za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili
nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności
Art. 764
1
§ 1:
Umowa
[agencyjna - MK]
zawarta na czas nieoznaczony może być wypowiedziana na
miesiąc naprzód w pierwszym roku, na dwa miesiące naprzód w drugim roku oraz na trzy miesiące
naprzód w trzecim i następnych latach trwania umowy. Ustawowe terminy wypowiedzenia nie mogą być
skracane.
Art. 764
5
:
Do czasu rozwiązania umowy strony nie mogą umówić się w sposób odbiegający na
niekorzyść agenta od postanowień art. 764
3
i art. 764
4
.
Art. 824. § 1:
Jeżeli nie umówiono się inaczej, suma ubezpieczenia ustalona w umowie stanowi górną
granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela.