plik

Autor:

Agnieszka Kubiak-Cyrul

Tytuł:

Dobra osobiste osób prawnych.

Wykaz skrótów

EIPR - European Intellectual Property Review
IIPR - International Intellectual Property Review
k.c. - ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)
k.c.f. - francuski kodeks cywilny
k.c.n. - niemiecki kodeks cywilny
k.c.s. - szwajcarski kodeks cywilny
k.k. - ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 ze zm.)
KPP - Kwartalnik Prawa Prywatnego
k.p.c. - ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. -

Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296

ze zm.)

k.z.s. -

szwajcarski kodeks zobowiązań

Mon.Praw. - Monitor Prawniczy
OSA -

Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych

OSPiKA -

Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych

PiP -

Państwo i Prawo

p.o.p.c. -

przepisy ogólne prawa cywilnego z 1950 r.

PPH -

Przegląd Prawa Handlowego

PUG -

Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego

RPEiS - Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
SP - Studia Prawnicze
u.z.n.k. - ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. Nr 47, poz.

211 ze zm.)

ZNAE - Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej
ZNUJ PWiOWI -

Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony

Własności Intelektualnej

Wpro

wadzenieZagadnienie ochrony dóbr osobistych osób prawnych należy do tych

problemów współczesnego prawa cywilnego, które z jednej strony są przyczyną największych

kontrowersji, a z drugiej strony najrzadziej poddawane są pogłębionym analizom.

Bez

wątpienia najczęściej kwestia ta rozważana jest w odniesieniu do osób fizycznych, niemniej

jednak w ostatnich latach obserwować można również wzrastające zainteresowanie tematyką

dóbr osobistych osób prawnych.

Przełomowe znaczenie dla omawianej problematyki miała

rozpoczęta pod koniec lat osiemdziesiątych transformacja polityczna i gospodarcza, która

umożliwiła gruntowną modyfikację polskiego systemu prawnego w oparciu o demokratyczne

wartości nowoczesnego państwa prawa. Punktem kulminacyjnym tych przeobrażeń było

uchwalenie nowej Konstytucji i powrót do koncepcji opierających się na istnieniu pewnych

niezbywalnych, chronionych praw jednostki. Przeobrażenia zachodzące w obrębie polskiego

systemu prawnego wzmacniane były dodatkowo przez postępujące ujednolicanie prawa

państw europejskich w zakresie standardów ochrony praw podstawowych, przenoszące siłę

ciężkości ze stosunków wertykalnych na horyzontalne.

Nie pozostało to bez wpływu na tworzenie i stosowanie prawa polskiego także w odniesieniu do osób

prawnych. W konse

kwencji szczególnej intensyfikacji uległa ich rola i pozycja w obrocie prawnym.

Jednostki organizacyjne prawa prywatnego stanowią  nie tylko przeciwwagę i konkurencję dla państwa i
państwowych  osób  prawnych  w  sferze  ekonomicznej,  ale  również  odgrywają  coraz  istotniejszą  rolę  w
kształtowaniu  stosunków  społecznych.  Status  osób  prawnych,  takich  jak  spółka  akcyjna,  spółka  z
ograniczoną  odpowiedzialnością,  spółdzielnia  itp.,  warunkuje  bowiem  możliwość  rozwoju  gospodarki
rynkowej. Natomiast udział w życiu społecznym osób prawnych o charakterze non-profit, jak np. fundacji,
stowarzyszeń,  partii  politycznych  czy  związków  zawodowych,  jest  ważnym  gwarantem  prawidłowego
funkcjonowania nowoczesnej demokracji.

Kolejnym istotnym czynnikiem wzrostu zainteresowania cywilnopr

awną ochroną dóbr osobistych

osób  prawnych  jest  dynamiczny  rozwój  środków  komunikacji  masowej.  Oddziaływanie  mediów  na
funkcjonowanie  tych  podmiotów  sprawiło,  że  pojawiła  się  potrzeba  zapewnienia  skutecznej  ochrony  ich
dóbr  osobistych  przed  bezprawną  ingerencją.  Wiąże  się  to  z  ogólnym  wzrostem  znaczenia  wartości
niematerialnych  i  niemajątkowych  dla  prowadzenia  działalności,  spotęgowanym  jeszcze  przez  ogromną
konkurencję. W związku z tym podkreślić należy, że w dobie rozwoju środków komunikacji masowej oraz
ogromnej konkurencji znaczenie cywilnoprawnej ochrony dóbr osobistych wzrasta także w odniesieniu do
osób prawnych.

Zasadniczo we wszystkich systemach prawnych Europy przyjmuje się, że osoba prawna jest

podmiotem  prawa  o  podobnym  zakresie  zdolności  jak  osoba  fizyczna.  Wyklucza  się  z  tego  zakresu
jedynie prawa związane nierozerwalnie z człowiekiem lub te, których osoba prawna posiadać nie może ze
względu  na  ograniczenia  wynikające  z  jej  własnej  natury.  Przypomnieć  jednak  należy,  że  początkowo
dopuszczalna  ak

tywność osoby prawnej polegała głównie na korzystaniu z prawa własności i praw

obligacyjnych.  Dopiero  z  czasem  interesy  osób  prawnych  wykroczyły  poza  prawa  majątkowe,  by
ostatecznie  sięgnąć  po  prawa  fundamentalne,  prawa  człowieka  i  prawa  osobiste. W  konsekwencji  tego
rozwoju,  współcześnie  zarówno  w  tekstach  traktatów  międzynarodowych,  jak  i  w  wielu  konstytucjach
pojawiają się przepisy dotyczące wyraźnie osób prawnych jako podmiotów praw w nich gwarantowanych,
bądź też sformułowane tak, by nie wykluczać możliwości ich zastosowania do tych podmiotów.

Także w

Polsce podmiotami niektórych praw i wolności konstytucyjnych są osoby prawne, przy czym
wystarczającym uzasadnieniem tego stanu rzeczy jest posiadanie przez nie osobowości prawnej.

Bez

wątpienia ochrona niektórych z praw i wolności konstytucyjnych realizowana jest na gruncie prawa
cywilnego za pośrednictwem przepisów chroniących prawa osobiste.

Praktyka pokazuje, że im wyższy stopień cywilizacyjnego rozwoju społeczeństw, tym większe

znaczenie dla możliwości realizowania założonych przez podmioty prawa celów ma zagwarantowanie im
ochrony  interesów  niemajątkowych.  Podkreślić  należy,  że  powyższe  stwierdzenie  aktualne  jest  tak  w
przypadku osób fizycznych, jak i osób prawnych. Wiąże się z tym ciągły wzrost znaczenia cywilnoprawnej
ochrony  niemajątkowych  interesów  podmiotów  prawa.  Charakteryzuje  się  ona  bowiem  znacznym
stopniem  elastyczności,  co  umożliwia  uwzględnianie  w  procesie  konkretyzacji  praw  osobistych  zmian
zachodzących w stosunkach społecznych oraz wpływu takich ogólnych i dynamicznych pojęć, jak prawo
do  informacji  czy  wolność  prasy.  W  tym  kontekście  nie  dziwi,  że  osoby  prawne  są  zainteresowane  w
wykorzystywaniu  środków  ochrony  praw  osobistych  gwarantowanych  w  prawie  cywilnym. Stanowią  one
bowiem efektyw

ny instrument ochrony ich autonomii, a przede wszystkim ich zdolności odróżniania się od

innych podmiotów oraz poszanowania pozytywnego wizerunku wykreowanego w okresie istnienia w
obrocie prawnym.

Dotychczasowy dorobek nauki prawa cywilnego nakazuje wszak

że rozważenie dwóch poważnych

argumentów  przemawiających  za  szczególną  ostrożnością  w  tak  daleko  idącym  ujednoliceniu  ochrony
praw osobistych osób prawnych i osób fizycznych, a nawet przeciwnych takiemu działaniu. Po pierwsze,
prawa  i  wolności  gwarantowane  w  konstytucji,  prawa  człowieka,  jak  i  prawa  osobiste  są  głęboko
zakorzenione  w  immanentnych  cechach  ludzkich,  wobec  czego  ich  ochrona  ukształtowała  się  przede
wszystkim w odniesieniu do nieposiadających swego  odpowiednika potrzeb człowieka. Skoro więc u ich
podstaw  leżą  wartości  takie  jak  przyrodzona  godność  ludzka,  nie  istnieją  powody,  dla  których
dopuszczalne  byłoby  rozszerzenie  podmiotowego  zakresu  stosowania  ochrony  tych  praw  na  jednostki
organizacyjne,  które  przecież  zostały  wyposażone  przez  ustawę  w  osobowość  prawną.  Po  drugie,
abstrakcyjny  charakter  osobowości  prawnej  jednostek  organizacyjnych  pozbawia  zasadniczo  omawiane
prawa  punktu  odniesienia,  jako  że  ich  treść  oraz  możliwość  korzystania  z  nich  wynika  z  faktu  realnie
istniejącego,  zdolnego  do  odczuwania  organizmu  ludzkiego.  Wobec  tego,  według  zwolenników  tego
poglądu,  w  przypadku  osób  prawnych  nie  może  być mowy  o  naruszeniu  dobra  osobistego,  jako  że  nie
posiadają one fizycznych i psychicznych atrybutów, od których istnienia naruszenie owo jest uzależnione.
Ponadto  uważa  się,  że  interesy  niemajątkowe  osoby  prawnej  posiadają  już  dostateczną  ochronę
wynikającą  z  różnorodnych  regulacji  prywatno-  i  publicznoprawnych  odnoszących  się  do  zwalczania
nieuczciwej  konkurencji,  własności  intelektualnej,  dostępu  do  informacji  czy  ochrony  przed  nielegalnymi
podsłuchami lub przeszukaniami.

Powyższe argumenty można jednak stosunkowo łatwo podważyć. Fakt, że koncepcja praw

osobistych powstała dla ochrony człowieka nie oznacza, że nie będzie ona podlegała rozwojowi.
Z

wolennicy szerokiego zakresu osobowości osoby prawnej podkreślają, że pierwotnie wszystkie pojęcia

prawne konstruowane były dla osób fizycznych. Dopiero w drodze pewnej ewolucji pozycji i roli społecznej

osób prawnych stopniowo akceptowano powoływanie się przez te podmioty także na inne prawa. Do dziś
za niedostępne dla tego typu podmiotów uważa się tylko prawa nierozerwalnie związane z osobą ludzką,
takie jak: prawo do nietykalności cielesnej, prawo do wizerunku czy też prawa wynikające z relacji
rodzinnych.

Wobec powyższego to, czy osoba prawna może być podmiotem praw takich jak prawa osobiste w

głównej mierze zależy od tego, jaką ich definicję zaakceptujemy oraz jakie kategorie interesów uznamy za
podlegające ochronie za ich pośrednictwem. Jeżeli jedynym celem ochrony przyznanej prawom osobistym
będzie  zagwarantowanie  równowagi  emocjonalnej  ich  podmiotom,  przysługiwać  będzie  ona  wyłącznie
człowiekowi.  Należy  jednak  zwrócić  uwagę  na  fakt,  że  naruszenie  praw  osobistych  powoduje  nie  tylko
uszczerbki  w  sferze

emocjonalnej, ale i w dającej się obiektywnie ocenić sferze postrzegania

poszkodowanego przez innych uczestników obrotu prawnego. Z uwagi na to, w opinii autorki tej pracy, w
zakres ochrony potencjalnie wchodzić będą takie interesy, które posiadać może również osoba prawna.
Pewne  ich  aspekty  mogą  być  chronione  przez  przepisy  znajdujące  się  w  ustawach  szczególnych.
Jednakże podstawową słabością tego typu ochrony jest to, że zasadniczo możliwość jej realizacji otwiera
się  po  dokonaniu  naruszenia,  pozbawiając  tym  samym  zainteresowanego  możliwości  oddziaływania  o
charakterze  prewencyjnym. Wadą  jest  również  fragmentaryczność  tej  ochrony.  Zwykle  też  dostępne  na
podstawie szczegółowych ustaw środki pozwalają jedynie na usunięcie szkody majątkowej, pozostawiając
usz

czerbki niemajątkowe bez rekompensaty. Ponadto, większość z tych regulacji ma na celu naprawianie

majątkowych uszczerbków powstałych w wyniku bezprawnych zachowań uczestników obrotu
gospodarczego, co prowadzi do znacznego ograniczenia ochrony osób prawnych prowadzących

działalność non-profit.

Należy zwrócić uwagę na jeszcze jeden argument przemawiający, w opinii autorki, za uznaniem osób

prawnych  za  podmioty  praw  osobistych.  Mianowicie  wydaje  się,  że  rozważania  o  osobie  prawnej  w
kontekście praw osobistych będą mniej kontrowersyjne, gdy określi się podstawowe założenia, które legły
u  podstaw  prawnej  konstrukcji  tego  podmiotu.  Przede  wszystkim  pierwotnie  osoba  prawna  miała  być
formą  współdziałania  nieraz  licznej  rzeszy  ludzi  dla  realizacji  celów,  których  nie  byliby  oni  w  stanie
osiągnąć  działając  w  pojedynkę  lub  byłoby  to  bardzo  utrudnione.  Z  tej  perspektywy,  uznanie  osoby
prawnej  za  podmiot  stosunków  cywilnoprawnych  stanowiło  raczej  akceptację  szerokiego  zakresu
zdolności  osób  fizycznych  mogących  realizować  swoje  zamiary  nie  tylko  poprzez  indywidualne
uczestnictwo  w  obrocie  prawnym,  ale  i  za  pośrednictwem  powołanej  przez  siebie  osoby  prawnej.  W
rezultacie  wszelkie  atrybuty  jej  osobowości  prawnej  de  facto  pozostawały  w  nierozerwalnym  związku  z
interesami osób fizycznych kryjących się za fasadą organizacyjną. Wobec tego, w rzeczywistości uznanie
szerokiego  zakresu  zdolności  prawnej  osoby  prawnej  i  przyznanie  jej  odpowiedniej  ochrony  prawnej
pośrednio umożliwiało ochronę interesów jej członków. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że powstał w
ten  sposób  podmiot mający  własne  cele  i  interesy,  nie  do  końca  pokrywające  się  z  interesami i  celami
poszczególnych tworzących go osób fizycznych. Natomiast z pewnością jego interesy i cele nie istnieją w
oderwaniu  od  interesów  i  celów  grupy  osób  kryjących  się  za  prawną  fasadą  tego  podmiotu.  W
konsekwencji  rozważania  w  niniejszej  pracy  prowadzone  będą  w  oparciu  o  uznanie  osoby  prawnej  za
podmiot wprawdzie powstały na mocy przepisów prawa, ale realnie istniejący i nierozerwalnie powiązany
z osobami fizycznymi go tworzącymi.

Współcześnie powszechność stosowania konstrukcji osoby prawnej w coraz liczniejszych

dziedzinach życia społecznego stanowi wyraz uznania jej przydatności czy wręcz niezbędności dla
realizowania ludzkich aspirac

ji. Pozostaje wobec tego rozważenie zakresu osobowości prawnej tego

podmiotu w odniesieniu do  sfery interesów niemajątkowych z perspektywy normatywnej. Osoba prawna
uznana  została  przez  ustawodawcę  za  podmiot  prawa,  którego  osobowość  prawna  determinowana  jest
poprzez  odwołanie  do  osoby  fizycznej.  Wobec  tego  tam,  gdzie  jest  to  możliwe,  zdaniem  autorki,
uzasadnione  jest  zaakceptowanie  uprawnień  osoby  prawnej  analogicznych  do  praw  osoby  fizycznej.
Analogicznych nie oznacza oczywiście identycznych, co szczególnie  wydatnie ujawnia  się  w kontekście
ochrony  dóbr  osobistych.  Dlatego  podczas  analizy  zakresów  poszczególnych  praw  osobistych  osoby
prawnej  wielokrotnie  okaże  się,  że  nie  odbiegają  one  zbytnio  od  odpowiednich  praw  osób  fizycznych.
Pojawią  się  jednak  przykłady,  które  wymagać  będą  całkowicie  odmiennego  podejścia.  Zatem  skoro
ustawodawca uznał osoby prawne za podmioty prawa, konsekwentnie należy im się taka ochrona prawna,
która  pozwala  im  prawidłowo  funkcjonować  w  czasie  realizacji  nałożonych  na  nie  zgodnie  z  prawem
zadań. Brak należytej ochrony w tym zakresie prowadzić może do ograniczenia możliwości prawidłowego
funkcjonowania  i  rozwoju  osoby  prawnej,  co  podawałoby  w  wątpliwość  sens  stworzenia  tego  podmiotu
prawa.

Oczywiste jest stwierdzenie, że ochrona niemajątkowych interesów osób prawnych istotnie

warunkuje  możliwość  ich  prawidłowego  funkcjonowania.  Wobec  tego  za  celową  uznać  trzeba  próbę
analizy  środków  ochrony  tych  interesów,  które  oferuje  Kodeks  cywilny.  Podstawową  tezą  pracy  jest
uznanie, że przepisy Kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych stanowią zasadniczo wystarczającą
podstawę skutecznej ochrony osób prawnych w tym zakresie. Jednakże z uwagi na nieprecyzyjną treść,
ciężar  ich  efektywnego  stosowania  w  praktyce  spoczywa  na  sądach.  Ponieważ  przepisy  Kodeksu
cywilnego dają szeroki zakres uprawnień sądowi orzekającemu w sprawie o naruszenie dóbr osobistych,
należy się zastanowić, w jaki sposób może on je interpretować, gdy poszkodowanym jest osoba prawna.
Celem pracy jest wykazanie, że nie należy konstruować dwóch całkowicie odmiennych koncepcji ochrony
dóbr osobistych w zależności od tego, kto jest ich podmiotem. Przeciwnie, poniższa analiza wskazuje, że
nie można prowadzić rozważań o dobrach osobistych osób prawnych w oderwaniu od dorobku doktryny
prawa i orzecznictwa w zakresie ochrony dóbr osobistych osób fizycznych. Konstrukcja przepisów, którą
ustawodawca  wybrał  dla  tej  cywilnoprawnej  regulacji  oraz  istota  i  sposób  funkcjonowania  samej  osoby
prawnej uzasadniają podobny tryb i zakres ochrony dóbr osobistych osób fizycznych i osób prawnych. Nie
wyklucza  to  wszakże  istnienia  odmienności,  które  są  konsekwencją  różnic  w  naturze  obu  podmiotów
prawa.  Kolejną  tezą  poniższego  opracowania  jest  uznanie,  że  potencjalnie  istotne  znaczenie  w
kształtowaniu  cywilnoprawnej  ochrony  dóbr  osobistych  osób  prawnych  posiadają  uregulowania  o
charakterze  publicznoprawnym.  W  szczególności  analizie  zostanie  poddane  w  tym  kontekście
oddziaływanie Konstytucji RP oraz Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

W opracowaniu zostanie więc określony charakter prawny i podstawowy katalog praw osobistych

osoby prawnej oraz zasady stosowania środków ochrony prawnej przewidzianych w Kodeksie cywilnym.
Tłem  dla  tych  rozważań  będzie  analiza  zagadnienia  ochrony  dóbr  osobistych  osób  prawnych  na
przykładzie  wybranych  systemów  prawnych.  Z  uwagi  jednak  na  postępującą  harmonizację  prawa
konieczne  będzie  odwołanie  się  również  do  uregulowań  o  charakterze  międzynarodowym,  by  określić
istniejące na tej płaszczyźnie punkty odniesienia dla regulacji wewnętrznych.

Tak określone zadania narzucają pewną systematykę i metodologię pracy. Opracowanie podzielone

zostało na cztery części. Pierwszą poświęcono prezentacji zasad ochrony dóbr osobistych osób prawnych
w wybranych europejskich

systemach prawnych. Jak już stwierdzono wyżej, ma ona służyć przede

wszystkim  jako  tło  do  rozważań  nad  polskim  prawem,  a  ponadto  umożliwi  ukazanie  omawianego
zagadnienia  w  szerszej  perspektywie.  Z  uwagi  na  to,  analizie  zostanie  poddane  prawo  szwajcarskie
posiadające najbardziej zaawansowaną ustawową regulację ogólnej ochrony dóbr osobistych w Europie
oraz  będące  w  przeszłości  wielokrotnie  źródłem  inspiracji  dla  polskiego  ustawodawcy.  Analiza  tego
zagadnienia  zostanie  również  przeprowadzona  na  gruncie  prawa  angielskiego.  Za  tym  wyborem
przemawia  całkowicie  odmienna  od  polskiej  tradycja  w  zakresie  prawnej  ochrony  interesów
niemajątkowych.  Nie  bez  znaczenia  jest  również  obserwowany  obecnie  raptowny  rozwój  tej  dziedziny
prawa  angielskiego  wymuszony  przez  wprowa

dzenie do wewnętrznego systemu prawnego Wielkiej

Brytanii Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności poprzez przyjęcie The Human
Rights Act.

Drugą część pracy poświęcono problematyce charakteru prawnego dóbr osobistych osób prawnych

w pr

awie polskim. Punkt wyjścia dla rozważań stanowić będą uwagi odnoszące się do teoretycznych

problemów  związanych  z  tym  zagadnieniem,  koncentrujące  się  wokół  charakteru  prawnego  praw
osobistych,  samego  pojęcia  dobra  osobistego  oraz  koncepcji  monistycznej  i  pluralistycznej  dóbr
osobistych,  a  także  subiektywności  i  obiektywności  w  ich  ujmowaniu.  Konieczne  było  także  odróżnienie
praw osobistych osób prawnych od praw na dobrach niematerialnych, które mogą one również posiadać.
Wyniki  powyższych  analiz  umożliwiły  podjęcie  próby określenia  potencjalnego  katalogu  dóbr  osobistych
osób  prawnych.  Rozważania  nad  poszczególnymi  kategoriami  dóbr  osobistych  przeprowadzono
zaczynając od określenia konkretnego przedmiotu ochrony, a następnie wskazania zachowań mogących
stano

wić naruszenie tych dóbr.

Praca ta nie byłaby pełna, gdyby nie wskazano instrumentów, za pomocą których poszkodowana

osoba  prawna  może  realizować  przysługującą  jej  ochronę.  Zagadnienie  to  jest  przedmiotem  trzeciej
części niniejszego opracowania. Główne rozważania skoncentrowane są  wokół  środków przewidzianych
w  Kodeksie  cywilnym,  ale  nie  pominięto  też  ochrony  przyznanej  w  ustawach  szczególnych.
Przeprowadzono analizę przesłanek odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych osób prawnych ze
szczególnym  uwzględnieniem  okoliczności  wyłączających  bezprawność  naruszenia.  Następnie
przedstawiono środki ochrony majątkowej i niemajątkowej, na które może się powołać osoba prawna.

Na zakończenie w rozdziale czwartym poruszono problematykę wpływu prawa międzynarodowego

na kształtowanie się cywilnoprawnych standardów ochrony dóbr osobistych. Podstawowym aktem
poddanym analizie w tej części jest Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
(dalej: Konwencja) oraz orzecznictwo wydane na jej podstawie przez

Europejski Trybunał Praw Człowieka

(dalej:  Trybunał).  Wybór  ten  uzasadniony  jest  przede  wszystkim  faktem,  że  osoby  prawne  posiadają
prawo  wnoszenia skargi do Trybunału na naruszenia ich praw gwarantowanych  w Konwencji. Ponieważ
zakresy  przedmiotowe  niektórych  praw  gwarantowanych  w  Konwencji  pokrywają  się  z  treścią  praw
osobistych osób prawnych chronionych przez przepisy Kodeksu cywilnego, orzecznictwo Trybunału może,
zdaniem autorki, oddziaływać na kształtowanie się cywilnoprawnej ochrony w tym zakresie. Zaryzykować
można nawet twierdzenie, że skarga, którą osoby prawne mogą wnieść do Trybunału, stanowi szczególny
środek ochrony ich dóbr osobistych.

W przygotowaniu pracy zastosowano metodę dogmatyczno-prawną, opartą na analizie

obowiązujących przepisów prawa i orzecznictwa sądów polskich. Ponadto wykorzystana została również
metoda  komparatystyczna  dla  określenia  pozycji  osoby  prawnej  w  zakresie  ochrony  dóbr  osobistych  w
prawie  szwajcarskim  i  angielskim  oraz  francuskim  i  niemieckim.  Podkreślić  należy,  że  prezentacja
wybranych systemów prawa obcego nie ma na celu formułowania postulatów co do ujednolicenia czy też
harmonizacji  cywilnoprawnej  ochrony  dóbr  osobistych  w  Europie.  Autorka  zakłada,  że  intensywność  i
zakres  ochrony  przyznawanej  przez  prawo  w  tym  zakresie  uwarunkowana  jest  stopniem  rozwoju
cywilizacyjnego  społeczeństwa.  Wobec  tego  ewentualne  ujednolicenie  rozwiązań  w  państwach
europejskich  może  się  odnosić  jedynie  do  ochrony  dóbr  osobistych  na  poziomie  podstawowym.
Zasadniczo  część  prawnoporównawcza  ma  stanowić  jedynie  tło  dla  omówienia  rozwiązań  przyjętych  w
prawie polskim tak, by następnie ukazać wspólne tendencje.

Rozdział I

Prawnoporównawcza analiza ochrony dóbr osobistych osób prawnych w wybranych systemach
prawnych -

uwagi ogólne

Modele prawne

go uregulowania ochrony dóbr osobistych w różnych państwach europejskich, mimo

wzajemnego oddziaływania, nie są jednakowe. Najczęściej spotyka się ogólne uregulowania na poziomie
ustawowym, zwykle mające również swoje oparcie w konstytucji danego państwa, chroniące podmiot
prawa przed wszelką bezprawną ingerencją w zakres jego prywatności. Taką metodę wybrały między
innymi Szwajcaria, Hiszpania

oraz Francja. Inaczej natomiast zagadnienie to prezentuje się w Niemczech

czy we Włoszech, gdzie istnieje ochrona prywatności, godności jednostki, zagwarantowana w konstytucji,
przy czym brak jest ogólnej ochrony przewidzianej w ustawie, poza przepisami odnoszącymi się do
naruszenia poszczególnych praw osobistych.

W tych systemach szczególnie kreatywną rolę odegrały

sądy.  Nie  można  nie  wspomnieć  w  tym  kontekście  o  prawie  angielskim.  Umyka  ono  jednak  wszelkiej
klasyfikacji,  jako że  tradycje  ochrony  dóbr  osobistych  są  odmienne  od  tych  znanych  w  kontynentalnych
systemach  prawnych.  Prawo  angielskie  nie  posiada  bowiem  kon

stytucji, na wzór aktów prawnych tego

typu w innych krajach europejskich, w której mogłyby znajdować się korzenie ochrony prawnej w
omawianym zakresie.

Dotychczas na gruncie tego prawa brak było też ustawowej ogólnej ochrony praw

osobistych. Natomiast pew

ne instrumenty ochrony odnaleźć można w systemie common law, który nie

posiada  odpowiednika  w  systemach  prawnych  Europy  kontynentalnej.  Z  uwagi  na  to,  że  sytuacja  ta
zmieniała  się  istotnie  w  ostatnich  latach,  nie  można  poprzestać  na  ogólnej  prezentacji  tego  systemu.
Głębsza  analiza  zaprezentowana  zostanie  w  jednym  z  podrozdziałów.  Należy  jednak  w  tym  miejscu
podkreślić,  że  mimo  różnic  w  konstruowaniu  podstaw  dla  ochrony  dóbr  osobistych,  które  można
obserwować  w  poszczególnych  państwach  europejskich,  zawsze  osoba  prawna  zaliczana  jest  do
podmiotów uprawnionych do powoływania się na tę ochronę.

1. Prawo szwajcarskie

Szwajcarskie rozwiązania prawne w zakresie ochrony dóbr osobistych cieszą się w Europie

ogromnym uznaniem, czego wyrazem może być zainteresowanie okazane im także przez twórców
polskiego Kodeksu cywilnego.

Również dzisiaj ocenia się je bardzo wysoko i dlatego stanowić mogą

interesujący punkt odniesienia dla oceny polskiego systemu ochrony dóbr osobistych osób prawnych. Z
uwagi na to przedmiotem

analizy w niniejszym opracowaniu będzie cywilnoprawna ochrona dóbr

osobistych osób prawnych w prawie szwajcarskim, dla której główną regulację stanowi art. 28 kodeksu
cywilnego (dalej: k.c.s.). Cennych informacji dostarczy również analiza orzecznictwa odnosząca się do

tego zagadnienia.

1.1. Cywilnoprawna ochrona dóbr osobistych w prawie szwajcarskim

Tradycyjnie w prawie szwajcarskim pod pojęciem ochrony dóbr osobistych rozumie się zespół norm

prawa prywatnego mających na celu zapobieganie i usuwanie skutków naruszania dóbr o charakterze
niemajątkowym.

Za dobra osobiste uważa się zaś dobra nierozerwalnie związane z podmiotem prawa,

przynależne mu przez cały czas istnienia, wyłącznie ze względu na fakt bycia osobą fizyczną lub prawną.
Oznacza to, że każdy podmiot posiadający zdolność prawną posiada również dobra osobiste.

Podstawową normą szwajcarskiego prawa cywilnego w zakresie ochrony dóbr osobistych jest art. 28

k.c.s., który stanowi: "Ten, czyja osobowość została bezprawnie naruszona, może żądać ochrony przed
sądem, w stosunku do każdej osoby, która w tym naruszeniu uczestniczy".

Najwięcej problemów

sprawia  określenie  znaczenia  pojęcia  "osobowość".  Przeważa  opinia,  że  użyte  przez  ustawodawcę
sformułowanie  definiować  należy  jako  zespół  dóbr  niemajątkowych  nierozerwalnie  związanych  z
podmiotem  prawa,  które  w  języku  francuskim  nazywane  są  droit  de  la  personnalité.  Nawet  mimo
częściowo odmiennej od stosowanej w prawie polskim nomenklatury, nie ma wątpliwości, że przedmiotem
ochrony  określonej  w  art.  28  k.c.s.  są  dobra  osobiste.  Natomiast  żaden  z  artykułów  szwajcarskiego
kodeksu  cywilnego  nawet  przykładowo  nie  wymienia  poszczególnych  dóbr  osobistych  podlegających
ochronie.  Wszystko  wskazuje  na  to,  że  jest  to  zabieg  celowy.  W  czasie  przygotowywania  reformy
szwajcarskiego kodeksu cywilnego uznano, że stworzenie nawet przykładowej listy mogłoby doprowadzić
do  zahamowania  uznawania  "nowych"  dóbr  osobistych  przez  orzecznictwo.  P.  Tercier  nazywa  art.  28
k.c.s. normą blankietową (une norme cadre), zawierającą ogólną zasadę, której konkretną treść ustala się
na podstawie wartości uznawanych przez aktualny system prawny.

Tak ogólna regulacja sprowokowała

wśród przedstawicieli szwajcarskiej doktryny prawa debatę na temat tego, czy istnieje jedno prawo
osobowości, czy też wiele praw odpowiadających poszczególnym dobrom osobistym. Przygasła ona nieco
ostatnio ze względu na to, iż powszechnie uważa się, że rozstrzygnięcie tej kwestii nie ma istotnego
znaczenia praktycznego.

Zarówno doktryna, jak i orzecznictwo podejmują próby klasyfikacji dóbr osobistych, podkreślając, że

nie mają to być zestawienia wyczerpujące. Ciekawym przykładem jest zaproponowany przez A. Eggera
podział, który wyróżnia dobra osobiste o charakterze wewnętrznym (te odnoszące się do ciała i psychiki)
oraz zewnętrznym (dobra identyfikujące podmiot, reputację).

P. Tercier wyróżnia natomiast osobowość

fizyczną, emocjonalną i społeczną.

Podział ten ma odzwierciedlać istotne cechy osoby ludzkiej jako

istoty  żyjącej,  zdolnej  do  odczuwania  i  powiązanej  relacjami  społecznymi.  Do  dóbr  związanych  z
osobowością  fizyczną  autor  zalicza:  życie,  integralność  cielesną,  swobodę  poruszania  się,  wolność
seksualną. W zakresie osobowości emocjonalnej wyróżnia przede wszystkim relacje osobiste z osobami
bliskimi i pamięć o zmarłych bliskich. Najczęściej jednak ochrona dóbr osobistych znajduje zastosowanie
w  kontekście  społecznym  osobowości.  Tutaj  najważniejsze  miejsce  zajmują  dobra  związane  ze  sferą
identyfikacji  podmiotów  prawa:  nazwisko,  wizerunek,  głos,  reputacja,  sfera  prywatności.  P.  Tercier
podkreśla przy tym, że w kontekście osób prawnych ta klasyfikacja jest uboższa i ogranicza się do praw
związanych prawie wyłącznie z osobowością społeczną.

Jak już wcześniej podkreślono, żadne z proponowanych zestawień nie jest wyczerpujące. Z tego

względu należy zasygnalizować kilka dóbr osobistych wykraczających poza ten tradycyjny już kanon. Po
pierwsze podstawową funkcją ochrony dóbr osobistych jest stworzenie warunków do swobodnego
rozwoju każdego podmiotu prawa. Można więc uważać, że właśnie prawo do nieskrępowanego rozwoju
osobowości jest podstawowym dobrem osobistym.

Bezpośrednio z tym związana jest wolność

podejmowania decyzji oraz prawo dostępu do informacji, które dotyczą osoby i mogą wpłynąć na
podejmowane w stosunku

do niej decyzje. Każdy może oczekiwać także swobody w podejmowaniu

działalności gospodarczej czy zawodowej, co nazywa się w doktrynie prawa szwajcarskiego prawem do
wolności ekonomicznej.

Zaznaczyć należy jednak, że ochrona tej wolności realizowana jest w większym

stopniu poza kodeksem cywilnym, a mianowicie przez ustawę o kartelach

oraz ustawę o nieuczciwej

konkurencji.

Interesujące jest również uznanie w orzecznictwie szwajcarskim prawa do przeciwstawiania się

ponownemu ujawnianiu faktów należących do przeszłości, tzw. prawo do "puszczenia w niepamięć" (droit
ŕ l'oubli). Trybunał Federalny w jednym ze swych orzeczeń uznał, iż osoby fizyczne, które popełniły
przestępstwa karne i odbyły karę, mają prawo domagać się, by ich przeszłość zaliczyć do sfery
prywatności i chronić przed ujawnianiem osobom trzecim.

Niektórzy uważają, że osoby prawne również

posiadają prawo do swojej przeszłości, a co za tym idzie prawo do tego, żeby informacje z przeszłości nie
były na nowo upubliczniane w sytuacji, gdy utraciły swoją aktualność.

Z biegiem czasu pozycja każdego

podmiotu ewoluuje, jego cele ulegają zmianie i z tego względu system prawny powinien umożliwiać
osobie prawnej właściwą ochronę jej interesów osobistych w społeczeństwie.

W odróżnieniu od innych dóbr, istnienie dobra osobistego nie zależy od jakiegokolwiek aktu nabycia,

czy to pierwotnego, czy to pochodnego. Dobra te są po prostu dane każdemu podmiotowi prawa w chwili
jego  powstania  i  należą  do  niego  aż  do  kresu  jego  istnienia.  J.-F.  Grossen  zwraca  uwagę,  iż  cecha  ta
zbliża  je  do  praw  naturalnych,  jednakże  podkreśla  on  równocześnie,  że  nie  wpływa  to  na  fakt  ich
przynależności  do  kategorii  praw  podmiotowych,  których  źródłem  jest  prawo  pozytywne.

Co więcej,

zgodnie z tym co zostało wyżej powiedziane, ich zawartość nie może być definitywnie określona, gdyż
zależy ona od systemu wartości uznawanych przez porządek prawny w danym momencie.

Dobra te są tradycyjnie przeciwstawiane dobrom majątkowym, mimo że niektóre z nich mogą

posiadać  odzwierciedlenie  w  sytuacji  ekonomicznej  uprawnionego.  Z  tego  względu  naruszenie  dobra
osobistego  może  również  spowodować  powstanie  szkody  w  majątku  poszkodowanego.  Możliwość
uzyskania  odszkodowania  nie  zmienia  jednakże  natury  tych  praw,  gdyż  przyznanie  odszkodowania  nie
ma  na  ce

lu naprawienia "szkody" wyrządzonej dobrom osobistym, ale szkody majątkowej powstałej w

wyniku ich naruszenia. Podobnie charakteru tego nie zmienia możliwość uzyskania zadośćuczynienia,
które ma jedynie rekompensować poniesiony uszczerbek niemajątkowy, przy pełnej świadomości, że nie
da się go naprawić z uwagi na niemożność oszacowania wartości cierpienia związanego z pogwałceniem
dóbr osobistych.

Podsumowując, niemajątkowy charakter dóbr osobistych oznacza, że ich wartość nie może zostać

wyrażona w pieniądzu z uwagi na przedmiot ochrony, jakim są w tym przypadku interesy niemajątkowe.
Niemajątkowy charakter to podstawowa cecha praw osobistych, jednakże nie wystarczy ona, by odróżnić
je od innych praw podmiotowych. Najistotniejsze znaczenie posiada w tym k

ontekście fakt, iż dobra

osobiste są nierozerwalnie związane z osobą uprawnionego. Wobec tego w odróżnieniu od innych dóbr
nie mogą być one rozpatrywane w oderwaniu od tej osoby oraz nie mogą być przedmiotem jakichkolwiek
rozporządzeń.

W rezultacie na gr

uncie prawa szwajcarskiego dobra te można scharakteryzować jako

nieprzenoszalne, niedziedziczne, niepodlegające zrzeczeniu.

1.1.1. Zakres podmiotowy art. 28 k.c.s.

Zgodnie z treścią art. 28 k.c.s. każda osoba ma prawo do ochrony niemajątkowych atrybutów

osobowości. Mowa jest tutaj o osobie w rozumieniu cywilnoprawnym, czyli o podmiocie prawa mającym
co najmniej zdolność prawną. Miejsce pierwszoplanowe w tym kontekście zajmuje oczywiście osoba
fizyczna. Obok niej, ale w mniejszym zakresie, z ochrony tej k

orzysta również osoba prawna.

Należy

jeszcze zwrócić uwagę na to, że przyznanie ochrony każdej osobie nie oznacza automatycznie jej
identyczności. Zakres tej ochrony zawsze zależeć będzie od okoliczności konkretnego przypadku oraz
szczególnych cech podmiotu.

Zarówno orzecznictwo, jak i przedstawiciele doktryny prawa uznają osoby prawne za podmioty

korzystające z ochrony określonej w art. 28 k.c.s., tradycyjnie opierając się w tym zakresie przede
wszystkim na treści art. 53 k.c.s.

Artykuł ten pełni bowiem w prawie szwajcarskim podobną rolę co art.

43 polskiego Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim osoby prawne mogą nabywać prawa i zaciągać
zobowiązania, które nie są nierozerwalnie związane z naturalnymi atrybutami człowieka, takimi jak płeć,
wiek czy rodzicielstwo.

Oznacza to, że osoby prawne korzystają z ochrony dóbr osobistych w zakresie,

w jakim nie odnosi się ona do wyłącznych atrybutów człowieka. Dotyczy to zarówno osób prawnych prawa
prywatnego, jak i publicznego. Te pierwsze to przede wszystkim stowarz

yszenia, fundacje, spółki akcyjne,

spółki komandytowo-akcyjne, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółdzielnie, natomiast do drugiej
grupy zalicza się konfederację, kantony i gminy. Osoby prawne prawa publicznego mogą skorzystać z
cywilnoprawnych środków ochrony osobowości, pod warunkiem że została ona naruszona w wyniku
zdarzeń podlegających regulacji prawa prywatnego.

W systemie prawa szwajcarskiego istnieją również

jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, a korzystające z pewnych jej atrybutów, czyli
według nomenklatury polskiej tzw. ułomne osoby prawne. Jednostki te według P. Terciera są uprawnione
do powoływania się na ochronę osobowości, pod warunkiem że ustawa przyznaje im zdolność do
czynności prawnych.

Więcej kontrowersji wzbudza natomiast kwestia, czy osobom prawnym przysługują

te same środki ochrony dóbr osobistych, które mają do swojej dyspozycji osoby fizyczne, a w
szczególności, czy mogą one żądać zadośćuczynienia. Problem ten zostanie omówiony w dalszej części
pracy.

Uznanie osoby prawnej za podmiot prawa przez porządek prawny oznacza przyznanie jej wszelkich

praw, które pozwolą w sposób efektywny osiągnąć postawione przed nią zgodnie z prawem cele.

Dobra

osobiste  wyrażają  więc  pewne  interesy,  których  respektowanie  jest  konieczne  do  zagwarantowania
swobodnego  i  prawidłowego  funkcjonowania  w  obrocie  prawnym  każdemu  podmiotowi.  Uważa  się,  że
przyznanie  osobom  prawnym  zdolności  prawnej  nie  miałoby  znaczenia,  gdyby  jednocześnie  nie
zagwarantowano im ochrony nierozerwalni

e wiążących się z nią atrybutów osobowości.

Ponieważ nie istnieje choćby przykładowy ustawowy katalog interesów osobistych o charakterze

niemajątkowym osób prawnych, to sąd orzekający w sprawie ma za zadanie je określić. Według F.
Trumpy-Waridel, aby ustal

ić ich istnienie, sąd powinien zastosować metodę pragmatyczną, to znaczy

określić rolę, jaką odgrywa dana osoba prawna w obrocie ekonomicznym lub po prostu w społeczeństwie i
na tej podstawie określić interesy niemajątkowe, których ochrona jest niezbędna do prawidłowego
prowadzenia działalności oraz ochrony jej rezultatów, a także ocenić, czy w danych okolicznościach
mogło dojść do ich naruszenia.

Przy porównywaniu osoby prawnej i osoby fizycznej narzucają się pewne oczywiste różnice w

możliwości  stosowania  art.  28  k.c.s.  Człowiek  jako  istota  ludzka  wymaga  przede  wszystkim  ochrony
integralności  cielesnej  (fizycznej),  natomiast  osoba  prawna  nie  posiada  porównywalnego  fizycznego
substratu.  Oczywiście  w  jej  strukturze  mają  swoje  miejsce  osoby  fizyczne,  na  przykład  będące
wspólnikami lub jej pracownikami, ale nie uprawnia to do dokonywania jakiejkolwiek analogii. Wobec tego
wszelkie  interesy  osobiste  odnoszące  się  do  integralności  fizycznej  z  natury  rzeczy  nie  istnieją  w
przypadku osób prawnych.

Druga odmienn

ość dotyczy sfery przeżyć psychicznych człowieka. W tym kontekście osoba prawna

jawi  się  jako  techniczny  twór  pozbawiony  wrażliwości  i  w  ogóle  możliwości  odczuwania  i  przeżywania
emocji.  Jako  taka  nie  może  powoływać  się  na  pogwałcenie  jej  uczuć  czy  równowagi  psychicznej.
Ograniczenie  to  dotyka  osób  prawnych  bez  względu  na  ich  rodzaj  czy  też  cel  działania,  przy  czym jest
rezultatem  różnic  w  naturze  tych  podmiotów,  a  nie  istnienia  ustawowych  ograniczeń  zdolności  prawnej
osób prawnych.

Z drugiej jednak stron

y coraz częściej dobra, które tradycyjnie uważane były za należące do domeny

człowieka, uznawane są również za atrybuty niektórych osób prawnych. W orzeczeniu wydanym w
sprawie Kościoła Trybunał Federalny zwrócił uwagę na możliwość powoływania się przez osoby prawne
na prawa zwykle postrzegane jako zastrzeżone wyłącznie dla osób fizycznych. Potwierdził on, iż jednym z
praw osobistych osoby prawnej tego typu jest wolność wyznania.

Podsumowując stwierdzić można, iż przepisy szwajcarskiego kodeksu cywilnego, chroniące dobra

osobiste,  posiadają  szeroki  zakres  podmiotowy.  To,  jakie  konkretnie  dobra  osobiste  posiadają  osoby
prawne,  wyznaczane  jest  za  pomocą  kryterium  celu,  który  osoby  te  mają  za  zadanie  realizować.  Co
więcej,  wykonywanie  działalności  nastawionej  na  zysk  nie  wyklucza  konieczności  ochrony  wartości
osobistych  o  charakterze  niemajątkowym.  W  przypadku  naruszenia  sąd  bada,  jakie  wartości
niemajątkowe zasługują na ochronę prawną.

1.1.2. Katalog dóbr osobistych osoby prawnej

Najczęściej wymienianym i wzbudzającym stosunkowo najmniej kontrowersji dobrem osobistym

osoby prawnej jest jej nazwa i inne oznaczenia ją identyfikujące. Zasługuje ono na szczególną uwagę w
niniejszym opracowaniu, gdyż regulowane jest odrębnymi przepisami kodeksu cywilnego, podobnie jak
prawo do firmy wprowadzone w wyniku ostatniej nowelizacji polskiego Kodeksu cywilnego.

Podstawowym przepisem chroniącym nazwę osoby prawnej jest art. 29 k.c.s.

W przypadku podania

w wątpliwość prawa do nazwy określonej osoby prawnej, bądź też gdy ktoś bezprawnie je sobie uzurpuje,
podmiot ten korzysta w pierwszym rzędzie z ochrony określonej w tym przepisie.

Nie oznacza to jednak,

że odbiega ona od ogólnej ochrony dóbr osobistych określonej w art. 28 k.c.s. Stanowi raczej jej
szczególny przypadek. Dlatego w sytuacji, gdy nie można zastosować art. 29 k.c.s. do konkretnego stanu
faktycznego, zawsze pozostaje możliwość skorzystania z ogólnej ochrony dóbr osobistych. Będzie to
miało miejsce w szczególności w odniesieniu do innych znaków identyfikujących osobę prawną niż nazwa,
a także wówczas, gdy naruszenie nie polega na uzurpacji cudzej nazwy.

W szczególności naruszenie

prawa do nazwy, uprawniające do zastosowania art. 28 k.c.s., może polegać na zdeformowaniu nazwy i
jej ośmieszeniu,

używaniu cudzej nazwy lub znaku identyfikującego, stwarzającym błędne wrażenie

istnienia związku z posiadaczem nazwy, który w rzeczywistości nie istnieje,

oraz obejmuje wszelkie

przypadki, gdy osoba naruszająca prawo do nazwy tworzy ryzyko pomyłki z posiadaczem nazwy,
powodując, że nazwa pewnego podmiotu jest błędnie kojarzona z utworem czy rzeczą do niego

nienależącą i niemającą z nim żadnego związku, albo kreuje związek z wydarzeniami, z którymi nie ma on
nic wspólnego.

Najczęściej dochodzi jednak do bezprawnego używania cudzej nazwy lub jej głównej części

składowej dla oznaczenia produktów lub przedsiębiorstwa.

Zgodnie z art. 29 k.c.s. bezprawne

naruszenie prawa do nazwy uprawnia poszkodowanego do żądania zaniechania naruszeń oraz
zadośćuczynienia i odszkodowania. Zastosowanie środków ochrony tu przewidzianych zależy jednak od
wykazania istnienia ryzyka pomyłki powoda z pozwanym. Nie jest więc konieczne wykazanie, że pomyłka
rzeczywiście miała miejsce.

Artykuł 29 k.c.s. znajduje zastosowanie zasadniczo w przypadku osób prawnych niebędących

przedsiębiorcami. Natomiast podstawą do ochrony firmy spółki będzie art. 956 szwajcarskiego kodeksu
zobowiązań (dalej: k.z.s.).

Firma jest nazwą określającą te podmioty prawa, które uzyskały wpis do

rejestru handlowego.

zakresie, w jakim pełni ona funkcję odróżniającą podmioty prawa, należy także

do domeny dóbr osobistych.

Oprócz nazwy i firmy osoby prawnej, analogiczną rolę pełnią także: szyld,

godło czy logo. W tym zakresie podstawą ochrony może być art. 48 rozporządzenia o rejestrze
handlowym z 7 czerwca 1937 r.

Ochrona innych znaków identyfikacyjnych może podlegać tym samym

regułom, pod warunkiem że umożliwiają one rzeczywiście identyfikację podmiotu, który powołuje się na
ochronę. Jak wynika z wieloletniej praktyki Trybunału Federalnego, niektóre z tych oznaczeń chronione są
przez ustawy szczególne i dopiero wtedy, gdy te okażą się niewystarczające, można będzie powoływać
się na przepisy ogólne prawa cywilnego.

Szczególna sytuacja ma miejsce w przypadku znaków towarowych, gdyż w przeszłości doktryna

prawa szwajcarskiego i orzecznictwo zaliczały znaki towarowe do dóbr osobistych.

Podstawowym

źródłem ich ochrony obecnie jest ustawa o znakach towarowych i oznaczeniach geograficznych przyjęta
28 sierpnia 1992 r.

Ustawa ta wprowadziła istotne zmiany ucinające definitywnie wszelkie spory co do

charakteru  prawnego  prawa  do  znaku  towarowego.  Wyklucza  to  możliwość  stosowania  ochrony  dóbr
osobistych  z  kodeksu  cywilnego  w  tym  zakresie,  z  wyjątkiem  jednakże  znaków  powszechnie  znanych.
Według  opinii F.  Dessemonteta,  powszechnie  znane  znaki  towarowe,  które  nie  mogą  być  rejestrowane
przez osoby trzecie na terenie Szwajcarii, korzystają z ochrony prawa cywilnego. Według przeważającej
opinii  przedstawicieli  doktryny  dla  uznania

, że znak towarowy jest powszechnie znany, wystarcza

prowadzenie ponadgranicznej kampanii reklamowej w telewizji lub prasie.

Jednakże podstawą dla

ochrony znaków nie jest ustawa o znakach towarowych, ale przede wszystkim ustawa o zwalczaniu
nieuczciwej k

onkurencji, a także ogólne zasady ochrony interesów osobistych określone przez art. 28

k.c.s.

Ciekawy problem pojawia się również w związku z popularyzacją na szeroką skalę domen

internetowych  pełniących  przede  wszystkim  rolę  adresu,  pod  którym  można  znaleźć  osobę  prawną  w
systemie  informatycznym.  Prawo  szwajcarskie  nie  zawiera  specjalnych  regulacji  odnoszących  się  do
domen stosowanych w obrocie gospodarczym. Nie ulega jednak wątpliwości, że jest to jeden ze znaków
identyfikujących  podmiot  ich  używający.  Do  tych  domen  nie  można  stosować  przepisów  dotyczących
zarejestrowanych nazw handlowych, jak i znaków towarowych, jeżeli nie są one zarejestrowane jako znaki
towarowe. Można natomiast z powodzeniem wykorzystać ogólne zasady ochrony osobowości z kodeksu
cywil

nego, jak i ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Kolejnym, powszechnie akceptowanym w prawie szwajcarskim, dobrem osobistym osoby prawnej

jest jej dobra sława (le droit ŕ l'honneur).

Podstawowym założeniem ochrony tego dobra jest uznanie, że

żdy podmiot ma prawo do poszanowania swojej godności i społecznego uznania, którym cieszy się w

swoim środowisku.

Obiektywizacja przesłanek ochrony w przypadku osób prawnych powoduje, że

ochronie podlegać będzie głównie reputacja, jaką posiadają one w swoim otoczeniu. Podkreśla się
jednakże, iż prawo do ochrony dobrego imienia przysługuje również podmiotom dopiero co powstałym,
które nie miały jeszcze okazji zdobyć szczególnego społecznego uznania. Podmioty takie mają prawo do
ochrony prawnej przed bezpra

wnym stawianiem ich w niekorzystnym świetle w oczach konsumentów.

Znaczenie tego dobra osobistego dla prawidłowego funkcjonowania osoby prawnej jest oczywiste.

Każdy podmiot zabiega o kreowanie swojego pozytywnego wizerunku, uznając go za podstawowy czynnik
sukcesu.  Dlatego  niezmiernie  istotna  jest  ochrona  opinii,  jaką  posiadają  osoby  prawne  wśród  swoich
partnerów  i  konsumentów,  co  do  profesjonalizmu  w  wykonywanej  działalności,  rzetelności  w
wywiązywaniu się ze zobowiązań kontraktowych, wypłacalności i wiarygodności kredytowej, jak również
co  do  ich  stosunku  do  pracowników,  klientów,  terminowości  i  uczciwości  płacenia  podatków  czy
przestrzegania  przepisów  prawa.  To  samo  odnieść  można  do  osób  prawnych  realizujących  cele
niegospodarcze, jako że one także potrzebują zaufania społecznego dla prawidłowego funkcjonowania.

Zasadniczo uważa się, że celem ochrony dobrego imienia osoby prawnej jest umożliwienie jej
harmonijnego rozwoju zgodnego z wyznaczonymi zadaniami.

Szczególnie interesujące z perspektywy ochrony dóbr osobistych osób prawnych w prawie polskim

są  wypowiedzi  przedstawicieli  doktryny  prawa  szwajcarskiego  i  orzecznictwa  w  sprawie  poszanowania
sfery  prywatności  w  odniesieniu  do  osób  prawnych  (le  droit  ŕ  la  vie  privée).  Mimo  wielu  kontrowersji
rodzących  się  wokół  tej  kwestii,  wydaje  się,  że  zaakceptowano  jej  istnienie.  Stanowi  to  konsekwencję
uznania  zasady,  iż  każdy  podmiot  powinien  mieć  możliwość  decydowania  o  tym,  jakie  informacje
dotyczące  jego  osoby  będą  znane  innym.

W przypadku osób prawnych trudno wyróżnić w tym

kontekście sfery podlegające ochronie na wzór osób fizycznych. Brak też ostatecznej zgody co do
możliwości używania pojęcia "prywatność" w odniesieniu do osoby prawnej. Natomiast akceptuje się, że
osoba prawna może posiadać uzasadnioną potrzebę utrzymania w tajemnicy pewnych aspektów swojej
egzystencji.

Ujawnienie wbrew jej woli informacji należących do tej sfery stanowi naruszenie dobra

osobistego, niezależnie od tego, za pomocą jakich środków ono nastąpiło. Jedynym warunkiem udzielenia
ochrony na podstawie przepisów o dobrach osobistych jest wskazanie, że przedmiotem bezprawnego
naruszenia były stosunki osobiste, w tym wypadku pewne poufne informacje odnoszące się do
właściwości podmiotu, a nie związane wyłącznie z przedmiotem jego działalności.

Jednakże praktyczne

ustalenie tego, co jest przedmiotem ochrony tak rozumianej sfery prywatności, przysparza wielu
problemów.

Niektórzy przedstawiciele doktryny zaliczają do tej sfery informacje dotyczące wewnętrznej

organizacji osoby prawnej,

związków personalnych w niej kreowanych oraz sekrety techniczne, handlowe

i gospodarcze niechronione wyłącznymi prawami na dobrach niematerialnych.

Ważne miejsce zajmują w

tym kontekście poufne informacje, takie jak: lista klientów, plany inwestycyjne, strategie marketingowe na
przyszłość  czy  dane  o  źródłach  zaopatrzenia.  Podkreśla  się  jednakże,  że  głównym  źródłem  ochrony
sekretów  gospodarczych  i  know-how  osób  prawnych  jest  ustawa  o  przeciwdziałaniu  nieuczciwej
konkurencji, a w szczególności jej art. 4c i 6, kodeks zobowiązań oraz art. 162 kodeksu karnego. Dopiero
gdy  ich  zastosowanie  zawodzi,  pozostają  ogólne  zasady  ochrony  osobowości.

W kontekście ochrony

prywatności coraz częściej można też spotkać wypowiedzi, że osoby prawne posiadają także
wspomnia

ne wcześniej prawo do przeciwstawiania się ponownemu ujawnianiu faktów należących do

przeszłości, tzw. prawo do "puszczenia w niepamięć" (droit ŕ l'oubli).

Także sądy szwajcarskie dostrzegają potrzebę ochrony stosunków osobistych osób prawnych w

omawiany

m zakresie. Trybunał Federalny po raz pierwszy w 1971 r. wyraźnie stwierdził, że osoby prawne

mogą  powoływać  się  na  ochronę  sfery  prywatności.  Wówczas  właśnie  uznał  on  legitymację
stowarzyszenia  do  wniesienia  skargi  na  naruszenie  prywatności,  która  była  wynikiem  nieautoryzowanej
publikacji  listy  jego  członków.  Było  to  szczególnie  dotkliwe  dla  tego  podmiotu  z  uwagi  na  fakt,  że
wyłącznym  jego  celem  było  kultywowanie  relacji  międzyludzkich  w  oparciu  o  zaufanie  i  dyskrecję,  a
ujawnienie  tych  informacji  uniemożliwiało  prawidłowe  funkcjonowanie  stowarzyszenia.

Brak niestety

wskazania  ogólnych  kryteriów  oceny,  w  jakich  przypadkach  można  mówić  o  naruszeniu  sfery  osobistej
"tajemnicy".  Niewiele  jest  przykładów  orzeczeń  umożliwiających  głębszą  analizę.  Zauważyć  można
jednak,  że  również  sądy  szwajcarskie  skłonne  są  uznawać  tajemnice  produkcyjne  za  elementy  sfery
osobistej. W jednym z orzeczeń czytamy, że prawo podmiotowe do osobistej sfery tajemnicy w przypadku
tajemnicy produkcyjnej i handlowej stanowi uznaną kategorię prawa szwajcarskiego w stosunku do osób
fizycznych, jak i prawnych.

Szczególnym aspektem ochrony wartości związanych ze sferą prywatności osób prawnych są ich

dane osobowe. Kwestia ta jest uregulowana w ustawie o ochronie danych osobowych, która swym
zakresem obejmuje również osoby prawne.

W konsekwencji podmioty te nie muszą uciekać się do

ochrony gwarantowanej w art. 28 k.c.s., by móc mieć dostęp do przetwarzanych informacji, które ich
dotyczą, a co za tym idzie prawo do żądania sprostowania informacji niezgodnych z prawdą lub usunięcia
ich z baz danych.

Na zakończenie należy wspomnieć również o prawie do swobodnego decydowania o podejmowaniu i

wykonywaniu działalności zawodowej i gospodarczej w granicach określonych prawem.

Tak rozumiane

prawo do

wolności ekonomicznej w jej cywilnoprawnym wymiarze chronione jest przez ogólne zasady

ochrony osobowości, co potwierdza orzecznictwo i doktryna.

W przypadku osób prawnych oznacza ono

możliwość swobodnego podejmowania i rozwoju prowadzonej działalności.

Stąd na przykład uznanie

przez Trybunał Federalny prowadzenia bojkotu działalności innego podmiotu za godzące w tę zasadę.

Nie ulega wątpliwości, że rozwinięcie tej zasady nastąpiło przede wszystkim w ustawach szczególnych,
głównie w ustawie o kartelach i o nieuczciwej konkurencji, ale możliwość uzupełniającego stosowania art.

28 k.c.s. pozostaje.

1.1.3. Przesłanki ochrony dóbr osobistych

Pojęcie naruszenia dóbr osobistych w rozumieniu art. 28 k.c.s. jest przedmiotem wielu kontrowersji,

ale co do za

sady można jednak uznać, że będzie nim każde zachowanie podmiotu prawa, mające na celu

jakiekolwiek negatywne oddziaływanie na cudze dobra osobiste.

Warunkiem uruchomienia

cywilnoprawnej ochrony dóbr osobistych jest bezprawność naruszenia. Orzecznictwo i doktryna
szwajcarska skłaniają się wyraźnie w kierunku koncepcji obiektywnej, uznając za bezprawne takie
zachowania, które stanowią pogwałcenie normy porządku prawnego.

Na poszkodowanym ciąży jedynie

obowiązek wykazania przed sądem, że działanie pozwanego narusza jego dobra osobiste. Natomiast
pozwany, by uwolnić się od odpowiedzialności, powinien wskazać, iż miał prawo tak się zachować (art. 8
k.c.s.). Wobec tego, podobnie jak i w prawie polskim, poszkodowanemu przysługuje domniemanie
bezprawności naruszenia.

Aby uniknąć odpowiedzialności, sprawca naruszenia powinien wykazać, że w konkretnym przypadku

jego  działanie  nie  było  bezprawne.  Ustawodawca  szwajcarski,  w  przeciwieństwie  do  polskiego,
zdecydował w tym względzie nie pozostawiać kwestii określenia okoliczności uchylających bezprawność
orzecznictwu i doktrynie prawa, ale wymienił je wyraźnie w kodeksie cywilnym. Zgodnie z § 2 art. 28 k.c.s.
naruszenie  jest  bezprawne,  o  ile  nie  jest  usprawiedliwione  zgodą  poszkodowanego  (której  granice
wyznacza  art.  27

k.c.s.), przeważającym interesem prywatnym lub publicznym, bądź też nie stanowi

działania w ramach upoważnienia ustawowego, zarówno prawa prywatnego, jak i publicznego. Przyjęcie
takiego rozwiązania w pewnym stopniu ułatwia stosowanie ochrony dóbr osobistych w praktyce. Jednakże
z uwagi na nieostry zakres najczęściej powoływanej przesłanki, jaką jest uzasadniony interes prywatny lub
publiczny, poważną rolę w kształtowaniu tej ochrony odgrywa wciąż orzecznictwo.

Stosowanie art. 28 k.c.s. wymaga bowiem ważenia przeciwstawnych interesów poszkodowanego i

sprawcy naruszenia, co jest tym trudniejsze, że nie istnieje prosta i obiektywna metoda analizy wartości
wchodzących w grę. J.-F. Grossen próbuje sformułować podstawowe zasady postępowania w takich
przypadkach.

Przede wszystkim sąd powinien ustalić, czy interesy stron zasługują na ochronę prawa,

gdyż tylko w takim przypadku dochodzi do powstania konfliktu praw. Następnie należy wziąć pod uwagę
to, czy zachowanie naruszające cudze dobra nie stanowiło środka obrony interesu pozwanego, a w tym
kontekście, czy było środkiem adekwatnym do zamierzonego celu. Rozważyć należy również, czy taki
sam rezultat nie mógł być osiągnięty w inny sposób.

Ponadto dodać należy, że w sprawach z udziałem

osoby prawnej w roli powoda,

sędzia musi uwzględnić również charakterystyczne cechy tego podmiotu w

dokonywanej analizie naruszenia dóbr osobistych.

Naruszenie dóbr osobistych osoby prawnej przejawia się zasadniczo w pewnym utrudnieniu jej

prawidłowego funkcjonowania, co może doprowadzić do ograniczenia możliwości osiągnięcia założonego
przez  nią  celu.  Gdy  mamy  do  czynienia  z  podmiotem  gospodarczym,  naruszenie  jego  interesów
osobistych  wpływa  na  pogorszenie  warunków  wykonywania  działalności  przedsiębiorstwa,  a  czasami
prowadzi  do  utra

ty możliwości rozwoju. Gdy narusza się dobra osobiste osób prawnych o celach

charytatywnych, następuje pogorszenie stosunków między ich członkami a organami podmiotu,
utrudnienie w możliwości kontynuowania dotychczasowej działalności lub wręcz jej uniemożliwienie
poprzez zniszczenie pewnych wartości będących istotą bytu danej jednostki.

Tak jak i w prawie polskim, przeważająca część doktryny szwajcarskiej uznaje konieczność

obiektywnego istnienia naruszenia. Według F. Trumpy-Waridel, aby osoba prawna była w stanie wykazać,
że  naruszone  zostały  jej  dobra  osobiste,  muszą  zostać  spełnione  dwa  warunki.  Po  pierwsze,  fakt
naruszenia  powinien  być  postrzegalny  dla  osób  trzecich.  Gdy  informacja  o  naruszeniu  znana  będzie
wyłącznie  w  wewnętrznej  strukturze  jednostki  organizacyjnej  i  nie  przedostanie  się  na  zewnątrz,  to,
zdaniem  autorki,  interesy  osobiste  nie  zostaną  naruszone.

Po drugie, konieczne jest, by naruszenie

miało pewną intensywność. W tym aspekcie autorka porównuje osoby prawne do sławnych osób
fizycznych, k

tóre muszą zaakceptować mniejszy zakres ochrony ich interesów osobistych z uwagi na ich

udział w życiu publicznym. W zależności więc od rodzaju i rozmiaru prowadzonej działalności osoby
prawnej, inny będzie zakres rozpowszechnianej informacji, którą będzie ona musiała tolerować.

Mimo że stosunkowo rzadko sprawy z udziałem osoby prawnej w roli powoda trafiają do sądu,

istnieją w orzecznictwie Trybunału Federalnego interesujące tego przykłady. Za bezprawne naruszenie
dobrego imienia uznano publikację informacji fałszywych lub stawiających powoda w fałszywym świetle, a
także rozpowszechnianie krytycznych wypowiedzi o charakterze ocennym, które były "bezużytecznie
krzywdzące".

Kiedy indziej ujawnienie informacji odnoszącej się do wewnętrznej struktury osoby

prawnej, gdy nie chciała ona jej rozpowszechniać, uznane zostało za bezprawne naruszenie sfery
prywatności.

Pogwałcenie prawa do wolności gospodarczej stwierdzono w przypadku uniemożliwiania

swobodnego rozwoju ekonomicznego spółki.

Orzeczenia te nieste

ty nie zawierają głębszej analizy

szczególnych aspektów ochrony dóbr osobistych osób prawnych ani jej uzasadnienia. Uniemożliwia to
wyprowadzenie z orzecznictwa jakiejś ogólnej zasady mogącej mieć zastosowanie przy definiowaniu
naruszenia interesów osobistych osób prawnych.

Bezprawność naruszenia dóbr osobistych przez środki masowego przekazu
Z uwagi na to, że najpoważniejsze naruszenia dóbr osobistych dokonywane są za pośrednictwem

mediów masowych, wydaje się konieczne podkreślenie pewnych odmienności w rozstrzyganiu powództw
wytoczonych przeciwko nim, tym bardziej że szwajcarski kodeks cywilny został znowelizowany wyraźnie
w  celu  dostosowania  prawa  do  nowych  potrzeb  wynikających  z  dynamicznego  rozwoju  rynku  mediów.
Zasadniczo  bezprawność  naruszenia  dóbr  osobistych  jest  wyłączona,  gdy  działanie  pozwanego  można
usprawiedliwić istnieniem przeważającego interesu. W tym kontekście rodzi się pytanie, czy media mogą
powoływać  się  na  wypełnianie  ich  konstytucyjnej  misji  w  społeczeństwie  demokratycznym,  aby
usprawie

dliwić towarzyszące ich działaniom naruszenia dóbr osobistych.

Konstytucja Szwajcarii w art. 55 gwarantuje wolność prasy, podkreślając tym samym jej doniosłą rolę

w społeczeństwie demokratycznym, jako instrumentu swobodnego kształtowania opinii w debacie
p

ublicznej, ale również nieskrępowanego rozwoju osobowości jednostek.

Mimo tak pozytywnej roli, jaką

odgrywają  media  we  współczesnym  świecie,  ustawodawca  szwajcarski  świadom  jest  zagrożeń,  które  z
nimi się wiążą. Publikacje wywierają ogromny wpływ na opinię publiczną, korzystając przy tym z przymiotu
wiarygodności.  Wobec  tego,  rozpowszechnianie  informacji  może  naruszyć  prawa  jednostek  w  krótkim
czasie  na  niespotykaną  w  przeszłości  skalę.  Równocześnie  w  przeszłości  poszkodowany  nie  posiadał
odpowiednich  ins

trumentów obrony swoich interesów, chociażby nawet w postaci prawa do

przedstawienia  własnej  wersji  wydarzeń  temu  samemu  audytorium.  Przedstawiciele  szwajcarskiej
doktryny  prawa  wielokrotnie  krytykowali  niedostateczność  przepisów  prawnych  w  tym  zakresie,  co
doprowadziło  w  końcu  do  reformy  regulacji  cywilnoprawnych  odnoszących  się  do  ochrony  dóbr
osobistych.

Same media pragną również dostosować swoje wewnętrzne regulacje do wymogów

współczesnego świata, co znajduje swoje odzwierciedlenie w sformułowaniach zawartych w zawodowych
kodeksach deontologicznych.

Relacje między ochroną osobowości a działalnością mediów należą do bardzo delikatnych, gdyż

ochronie dóbr osobistych przeciwstawić można uzasadnioną potrzebę informowania społeczności przez
media. W zale

żności więc od tego, jaką rolę w społeczeństwie odgrywa dany podmiot, towarzyszyć mu

może mniejsze lub większe zainteresowanie opinii publicznej. W sposób oczywisty pojawia się konflikt
między wolnością mediów, w szczególności ich misją polegającą na obiektywnym informowaniu opinii
publicznej o faktach budzących ogólne zainteresowanie, a ochroną dóbr osobistych jednostek. Gdy media
nie przekraczają granic wyznaczonych ich misją, ich publikacjom trudno zarzucić bezprawne naruszenie
cudzych dóbr osobistych.

Nie można jednak z góry arbitralnie stwierdzić, że interes mediów przeważa i

jego ochrona korzysta z pierwszeństwa.

Bez wątpienia media istotnie uczestniczą w kreowaniu wizerunków osób prawnych, nie tylko poprzez

działalność  reklamową,  ale  i  informacyjną.  W  odniesieniu  do  osób  fizycznych  zakres  ochrony  dóbr
osobistych  znacznie  różni  się  w  zależności  od  tego,  czy  mamy  do  czynienia  z  osobą  publiczną  czy
prywatną.  W  stosunku  do  osób  prawnych  podobny  podział  wydaje  się  nieadekwatny.  Niemniej  jednak
narzuca się pewna analogia do ochrony osób publicznych, w szczególności w zakresie, w jakim i jedne, i
drugie  muszą  tolerować  rozpowszechnianie  informacji  ich  dotyczących.

W przypadku osób prawnych

zakres ten powiększają istotnie regulacje nakazujące ujawnianie pewnych informacji najpierw w
postępowaniu rejestrowym, a potem w toku ich bieżącej działalności (regularne publikowanie sprawozdań
finansowych), co w przypadku spółek publicznych przybiera znaczące rozmiary. Bez wątpienia istnieją ku
temu ważne powody, ale powinno się to odbywać z poszanowaniem praw osobistych każdego podmiotu,
który jest obiektem zainteresowania mediów.

W tym kontekście wskazać można na pewne zasady postępowania. Bez wątpienia nie można mówić

o  naruszeniu  cudzych  dóbr  osobistych,  gdy  na  podstawie  inkryminowanej  publikacji  nie  można
zidentyfikować  zainteresowanego.  Często  bowiem  cel  publikacji  może  być  osiągnięty  bez  wspominania
nazwiska  osoby  czy  nazwy  osoby  prawnej  oraz  bez  umożliwiania  jej  identyfikacji  na  podstawie  treści
publikacji. Wob

ec tego, wskazanie w danym przypadku na konkretny podmiot tylko po to, by zaspokoić

ciekawość czytelnika, wzbudzić sensację czy wywołać skandal, gdy nie jest to konieczne ze względu na

cel informacji, nie usprawiedliwia ewentualnego naruszenia dóbr osobistych.

Ta konstatacja dotyczy

również podmiotów znanych w pewnych środowiskach, gdy z uwagi na sposób, w jaki ujawniono
informację, doszło do powiększenia tego kręgu w sposób nieuzasadniony celem informacji.

Aby móc stwierdzić, czy działania środków masowego przekazu są bezprawne na gruncie prawa

szwajcarskiego, należy zastanowić się, w jakich okolicznościach są one uprawnione do wskazywania na
jakiś podmiot w sposób umożliwiający jego identyfikację w oczach opinii publicznej. Przedstawiciele
doktryny wskaz

ują w tym kontekście na dwa rodzaje sytuacji. Po pierwsze zainteresowany podmiot sam

wystawia  się  na  widok  publiczny  poprzez  swoje  działania,  czy też  z  uwagi  na  pozycję,  którą  posiada  w
społeczeństwie. Po drugie, może on pozostawać w jakimś związku z wydarzeniami, które są przedmiotem
żywego  zainteresowania  publicznego.  W  tym  kontekście  wydaje  się,  że  na  przykład  przedsiębiorstwo,
oferujące usługi lub towary w obrocie gospodarczym szerokiemu kręgowi odbiorców, traci anonimowość i
staje  się  nieuchronnie  przedmiotem  analiz,  porównań  i  krytyki,  także  za  pośrednictwem  środków
masowego  przekazu.  Nie  usprawiedliwia  to  jednak  publikacji,  nawet  tych  prezentujących  fakty,  które
naruszają  dobre  imię  przedsiębiorstwa,  a  jednocześnie  nie  mają  żadnego  związku  z  jego  działalnością
publiczną;  w  szczególności  odnosi  się  to  do  publikacji  traktujących  o  sprawach  wewnętrznych
przedsiębiorstwa.

Z drugiej strony, osoby prawne działające dla zysku, jak i te o charakterze non-profit prowadzą

działalność  reklamową,  co  rozszerza  znacznie  zakres  dopuszczalnych  publikacji  na  ich  temat.  Skoro
akceptuje  się,  że  media  stanowią  instrument  kontroli  społecznej,  nie  można  uważać  za  bezprawne
rozpowszechniania informacji o faktach podważających prawdziwość  sloganów promocyjnych. Podobnie
spółka akcyjna, wzywając publicznie inwestorów do zapisów na akcje, musi zaakceptować, że tym samym
wystawia  się  na  analizę  i  krytykę  nie  tylko  jej  produktów,  ale  i  sposobu  zarządzania  oraz  jej  ogólnej
sytuacji  finansowej.

Jednakże zdarza się, iż media mają tendencję do wybiórczego akcentowania

pewnej cechy podmiotu, doprowadzając do zdeformowania rzeczywistości w oczach opinii publicznej, a
tym samym do utraty prestiżu przez podmiot będący obiektem ich zainteresowania. W konkretnym
przypadku stanowić to może bezprawne naruszenie dóbr osobistych. Naruszenie reputacji osoby prawnej
może bowiem nastąpić także wtedy, gdy przedstawia się informacje o jej działalności w fałszywym świetle.

Podsumowując dotychczasową analizę wypowiedzi przedstawicieli doktryny w tym zakresie,

stwierdzić należy, że działalność podmiotu, która powoduje zwrócenie nań uwagi przez opinię publiczną,
uprawnia środki masowego przekazu do publikowania dotyczących go informacji, nawet wtedy, gdy
umożliwiają one jego identyfikację. Oczywiście zakres tego uprawnienia wyznaczony jest przez istnienie
związku między publikacją a wydarzeniami, które wywołały publiczne zainteresowanie oraz przez nakaz
poszanowania zasady proporcjonalności.

Istnieją jeszcze inne kryteria oceny dopuszczalności publikacji. Wśród nich podstawowe znaczenie

ma założenie, że publikowanie informacji niezgodnych z prawdą niezależnie od treści ma charakter
bezprawny. Każdy podmiot prawa może oczekiwać, że nikt nie będzie publikował fałszywych informacji na
jego temat, a z drugiej

strony również opinia publiczna jest zainteresowana w tym, by nie

rozpowszechniano tego typu informacji, gdyż wprowadzają one w błąd.

Wielokrotnie jednak trudno jest

odróżnić prawdę od fałszu, w szczególności w sytuacji, gdy brak jest pełnej informacji. Dodatkowo należy
rozróżnić jeszcze wypowiedzi ocenne i stwierdzenia faktyczne. Mimo że te pierwsze nie podlegają
weryfikacji, muszą jednakże dać się obronić na bazie faktów znanych w sprawie.

Ich publikacja nie może

być również bezcelowo krzywdząca. Natomiast wypowiedzi co do faktów publikowane w mediach muszą
być właściwie zweryfikowane, zanim się je rozpowszechni. Oczywiście, gdy informacja pochodzi ze źródła
oficjalnego lub z renomowanej agencji, obowiązek weryfikacji z reguły odpada. Natomiast bez wątpienia
rozpowszechnianie w mediach niesprawdzonych pogłosek, plotek, w sposób umożliwiający identyfikację
ich podmiotu, generalnie stanowi naruszenie dóbr osobistych. Nie wystarczy wtedy powoływanie się na
osobę, która ich dostarczyła, aby uniknąć odpowiedzialności. Uważa się, że aby stwierdzić, czy konkretna
informacja mija się z prawdą, należy brać pod uwagę całokształt okoliczności oraz sens, jaki nadała jej
większość odbiorców. Orzecznictwo szwajcarskie dodaje jeszcze jedno kryterium, a mianowicie to, iż
publikacja informacji, nawet tych prawdziwych, nie może stawiać poszkodowanego w fałszywym świetle.

Próbując odpowiedzieć na postawione we wstępie pytanie, stwierdzić można, że bezprawność

naruszenia cudzych dóbr osobistych za pośrednictwem masowych środków przekazu ocenia się według
tych samych kryteriów, które obowiązują w każdym innym przypadku. Nie istnieje więc specjalna regulacja
odnosząca się w tym zakresie do działalności mediów. Wbrew pozorom misja mediów, w ramach której
korzystają one z wolności wypowiedzi, nie jest bezwzględną przesłanką wyłączającą bezprawność.
Podobnie prawdziwość informacji nie jest jedynym warunkiem wymaganym dla uznania publikacji za

zgodną  z  prawem.  Z  reguły  ochrona  interesów  jednostki  jest  ograniczona,  gdy  dotycząca  jej  publikacja
jest  przedmiotem  zainteresowania  opinii  publicznej,  ze  względu  na  konieczność  wyrobienia  sobie  przez
nią  zdania  co  do  aktualnych  problemów.  Jednakże  w  praktyce  dopiero  sędzia  na  bazie  okoliczności
konkretnego  przypadku  będzie  mógł  dokonać  rozstrzygnięcia  konfliktu.  Bierze  on  pod  uwagę  cel
publikowanej informacji, jej charakter i formę oraz to, kim jest podmiot, którego ta informacja dotyczy oraz
do kogo jest ona skierowana.

1.2. Środki ochrony dóbr osobistych osób prawnych

Artykuł 28a k.c.s. określa zakres roszczeń przysługujących podmiotowi prawa, a więc także osobie

prawnej, gdy naruszono jego dobra osobiste.

Podstawową rolę spełniają trzy roszczenia o charakterze

niemajątkowym.  Zdecydowany  charakter  prewencyjny  posiada  żądanie  wydania  sądowego  zakazu
bezprawnego  naruszenia.  Natomiast  jeżeli  naruszenie  właśnie  ma  miejsce,  poszkodowany  może
domagać  się  wydania  sądowego  nakazu  zaniechania  naruszeń.  Trzecim  środkiem  ochrony  jest
powództwo  o  ustalenie  istnienia  lub  nieistnienia  charakteru  bezprawnego,  gdy  naruszenie  już  się
dokonało, ale także, gdy przez dłuższy czas utrzymują się jego skutki. Ogólne przesłanki zastosowania są
wspólne dla wszystkich trzech roszczeń.

Obok roszczeń o charakterze niemajątkowym, mających w zasadzie doprowadzić do położenia kresu

naruszeniom,  poszkodowanym  przysługują  roszczenia,  których  celem  jest  usunięcie  ich  skutków.  Po
pierwsze  mogą  oni  żądać  opublikowania  stosownego  oświadczenia  lub  treści  wyroku,  co  z  wielu
względów  stanowi  najczęściej  stosowany  środek  ochrony.  Poszkodowany  wnosić  może  również
powództwa  mające  finansowo  zrekompensować  mu  naruszenie  dóbr  osobistych,  a  więc  powództwo  o
zadośćuczynienie  oraz  o  odszkodowanie.  Wśród  roszczeń  przysługujących  powodowi  art.  28a  k.c.s.
wyraźnie wymienia także powództwo o wydanie korzyści uzyskanych w wyniku naruszenia cudzych dóbr
osobistych.  Te  ostatnie  roszczenia  posiadają  zdecydowanie  odmienny  charakter  od  roszczeń  o
charakterze  niemajątkowym.  Nie  mają  one  na  celu  przerwania  lub  niedopuszczenia  do  samego
naruszen

ia dóbr osobistych, ale skierowane są na naprawienie szkód materialnych i niematerialnych,

będących jego konsekwencją. Ich dopuszczalność podporządkowana jest nie tylko wykazaniu
bezprawności naruszenia, ale i innym restrykcyjnie określonym warunkom. W konsekwencji wyróżnienie
tych dwóch grup roszczeń przysługujących poszkodowanemu jest o tyle istotne, że każda z nich ma inny
cel i inne przesłanki zastosowania. Na tym tle można dopiero przedstawić bliższą analizę poszczególnych
roszczeń przysługujących osobie prawnej, której dobra osobiste zostały bezprawnie naruszone.

1.2.1. Niemajątkowe środki ochrony dóbr osobistych

Żądanie wydania sądowego zakazu naruszenia dopuszczalne jest w każdym przypadku, gdy

wnoszący je jest zagrożony bezprawnym naruszeniem dóbr osobistych, a to zagrożenie ma charakter
poważny i bliski.

Znajduje ono zastosowanie zarówno wówczas, gdy do naruszenia jeszcze nie doszło,

ale stanowi ono realne zagrożenie, jak i wówczas, gdy miało ono już miejsce i istnieje obawa ponownego
wystąpienia.

Powód musi jednak wykazać, że zachowanie pozwanego rodzi poważne zagrożenie, a

więc istnieje realna możliwość pogwałcenia jego praw osobistych. Ponadto jest on zobowiązany określić,
które  konkretnie  zachowania  pozwanego  mają  być  przedmiotem  zakazu  oraz  środki,  które  trzeba  by
według  niego  zostosować.  Nie  wystarczy  więc  ogólne  wskazanie  istnienia  potencjalnego
niebezpieczeństwa  naruszenia  dóbr  osobistych.

Ponadto nieistotne jest w tym przypadku wykazanie

winy po stronie pozwanego. W założeniu roszczenie to umożliwić miało szybką reakcję zapobiegającą
dokonaniu się naruszenia dóbr osobistych.

Z kolei powództwo o zaniechanie naruszeń ma na celu położenie kresu bezprawnym naruszeniom

dóbr osobistych powoda. Bezprawność naruszenia musi być aktualna i trwać jeszcze w momencie
rozstrzygania sprawy.

Gdy naruszenie ustało, powództwo to nie znajduje zastosowania, a w grę

wchodzą powództwa inne, mające na celu usunięcie skutków naruszenia, które zostaną omówione
poniżej. Podobnie jak w poprzednim przypadku, powód nie musi wykazywać zawinionego charakteru
działania pozwanego. Wystarczy, że wskaże dokładnie, które jego zachowanie narusza dobra osobiste.

W ramach tego powództwa sąd może zakazać pozwanemu określonego działania (rozpowszechniania
informacji, używania nazwy, organizowania bezprawnego bojkotu przeciwko innemu podmiotowi) bądź
nakazać określone działanie (zwrócenie dokumentu czy umieszczenie nazwiska w bazie danych).

Artykuł 28 k.c.s. wyposaża poszkodowanego w jeszcze jedno roszczenie, tym razem mające na celu

usunięcie stanu niepewności co do zakresu praw mu przysługujących. Warunkiem dopuszczalności

żądania ustalenia, czy dane zachowanie pozwanego narusza dobra osobiste i ma charakter bezprawny,
jest wskazanie godnego ochrony istotnego interesu pow

oda, a jednocześnie wykazanie, że

inkryminowane zachowanie nadal się utrzymuje. Chodzi więc wyraźnie o zachowania pozwanego
aktualne w chwili orzekania, a nie te, mające jedynie potencjalny charakter. Z tego względu uznaje się, że
samo posiadanie danych, m

ogących prowadzić do bezprawnego naruszenia cudzych dóbr osobistych, nie

uprawnia  do  wnoszenia  powództwa  o  ustalenie.  Wyjątkowo  ze  względu  na  współczesne  wysoko
rozwinięte  metody  przetwarzania  danych,  umożliwiające  przedłużanie  stanu  niepewności  co  do
możliwości  ich  ewentualnego  ujawnienia,  dopuszczalne  jest  wniesienie  tego  powództwa  w  przypadku
istnienia potencjalnego, ale poważnego zagrożenia dóbr osobistych, co najczęściej mieć będzie miejsce w
związku z działalnością mass mediów.

To, czy mamy do czyni

enia z poważnym zagrożeniem, oceniane

jest z punktu widzenia przeciętnego odbiorcy. Zwraca się uwagę, że powództwo to w pewnych wypadkach
może służyć jako środek prowadzący do zaniechania naruszeń w sensie określonym w art. 28 § 1 k.c.s.

Może  również  przybrać  charakter  roszczenia  o  przywrócenie  stanu  zgodnego  z  prawem,  gdyż  w
przypadku  naruszenia  dokonanego  za  pośrednictwem  mass  mediów,  już  samo  stwierdzenie  jego
bezprawności  może  dać  satysfakcję  poszkodowanemu  w  zakresie,  w  jakim  kładzie  ono  kres  stanowi
niepewności co do zakresu przysługujących mu praw.

100

Zgodnie z § 2 art. 28 k.c.s., poszkodowany może domagać się publicznego sprostowania wypowiedzi

lub  publikacji  orzeczenia  sądu.  Sędzia  rozpatrujący  takie  żądanie  powinien  ocenić  zasadność  jego
uwzględnienia,  biorąc  pod  uwagę  rozmiary  naruszenia  dóbr  osobistych  uprawnionego.  Dodatkowo
żądanie  powoda  musi  być  również  adekwatne,  co  w  tym  przypadku  oznaczać  będzie  uzależnienie jego
dopuszczalności  od  tego,  czy  naruszenie  dokonane  zostało  w  obecności  osób  trzecich  czy  nie.
Podstawowym  celem  tego  roszczenia  jest  skorygowanie  u  osób  trzecich  wrażenia,  jakie  pozwany
bezprawnie  wywołał  naruszając  w  ich  obecności  cudze  dobra.

101

Każda forma takiej publikacji jest

dopuszczalna, byleby umożliwiała zapoznanie się z jej treścią osobom trzecim. Może to być: ogłoszenie w
jednym  lub  kilku  periodykach,  nadanie  oświadczenia  w  radiu  lub  telewizji,  ale  również  dołączenie  do
każdego  egzemplarza  książki  kartki  ze  sprostowaniem,  rozplakatowanie  obwieszczeń  na  mieście,
rozesłanie  stosownego  listu  czy  informacji  elektronicznej  do  określonego  kręgu  adresatów.  Pewnym
ograniczeniem jest wymóg, by sprostowanie odnosiło się tylko do stwierdzenia faktów, gdyż rozciągnięcie
go  na  wypowiedzi  pozwanego  o  charakterze  ocennym  prowadziłoby  do  ograniczenia  wolności
manifestowania  jego  opinii.  Natomiast  publikacja  wyroku  polega  na  rozpowszechnieniu  wyciągu  z  jego
sentencji i uzasadnienia, tak, by wskazywał on, które stwierdzenia pozwanego sąd uznał za naruszające
cudze  dobra  osobiste  w  sposób  bezprawny.

102

Zarówno w przypadku publikacji orzeczenia, jak i

sprostowania konieczne jest postępowanie zgodnie z zasadą proporcjonalności w zakresie
rozpowszechniania i redagowania ich treści. Wynika z niej reguła, by publikacja tego typu była
rozpowszechnia

na w taki sam sposób, w jaki publikacja naruszająca dobra powoda przedostała się do

opinii publicznej. Natomiast treść i forma publikacji zależy w całości od sędziego.

103

1.2.2. Majątkowe środki ochrony dóbr osobistych

W wypowiedziach przedstawicieli na

uki prawa cywilnego, odnoszących się do osób prawnych,

najwięcej kontrowersji wzbudzają jednak majątkowe środki ochrony dóbr osobistych. Powództwo o
zadośćuczynienie ma co do zasady za zadanie umożliwić poszkodowanemu uzyskanie od sprawcy
naruszenia rekomp

ensaty finansowej za ujemne przeżycia, które spowodował. Artykuł 28a k.c.s. wymienia

wyraźnie  to  powództwo  wśród  środków  przysługujących  podmiotom,  których  dobra  osobiste  zostały
naruszone,  niemniej  jednak  warunki jego  przyznania określone  są  gdzie  indziej.  Podobnie jak  w  prawie
polskim zostały one określone poprzez odwołanie  się do zasad ogólnych stosowania zadośćuczynienia,
które zawarte są w art. 49 k.z.s.

104

Zasądzenie sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia zależy od spełnienia szeregu przesłanek.

Zgo

dnie z art. 49 k.z.s. przyznanie zadośćuczynienia musi być usprawiedliwione powagą naruszenia, przy

czym poszkodowany nie może się go domagać, gdy naruszenie zostało już zrekompensowane w inny
sposób.

105

Z wypowiedzi zawartych w orzecznictwie Trybunału Federalnego wynika, iż doznanie krzywdy

moralnej powinno przejawiać się w dwóch aspektach: obiektywnym i subiektywnym. Poszkodowany
powinien wykazać zaistnienie okoliczności, które obiektywnie prowadzą do naruszenia, oraz udowodnić
istnienie poważnej subiektywnej dolegliwości z tego naruszenia wynikającej.

106

Musi też wykazać istnienie

związku przyczynowego między naruszeniem a poniesionym uszczerbkiem. Natomiast art. 49 k.z.s. nie
zawiera wyraźnego wymogu zawinionego działania sprawcy.

107

Milczenie to interpretowane jest w

orzecznictwie jako poddanie tego roszczenia takim samym warunkom ogólnym odpowiedzialności

cywilnej, jakie obowiązują przy naprawianiu szkód majątkowych.

Podsumowując, przesłanki wniesienia roszczenia o zadośćuczynienie są następujące: powstanie

uszczerbku niemajątkowego po stronie poszkodowanego, bezprawność działania jego sprawcy, związek
przyczynowy oraz wina umyślna lub nieumyślna sprawcy. Przyznanie zadośćuczynienia powinno być
uzasadnione również powagą naruszenia, przy czym nie znajduje ono zastosowania, gdy jego sprawca
zrekompensował poszkodowanemu naruszenie w inny sposób. Ten ostatni warunek może być uznany za
spełniony, gdy poszkodowany skorzystał z prawa do odpowiedzi lub opublikowane zostało
sprostowanie.

108

Kluczowym zagadnienie

m jest pojęcie uszczerbku niemajątkowego - tort moral. Co do zasady

pojawić się on może tylko wtedy, gdy dobro będące przedmiotem naruszenia ma charakter niemajątkowy.
W związku z tym nasuwa się pytanie, czy osoba prawna może w wyniku naruszenia jej dóbr osobistych
doznać uszczerbku niemajątkowego oraz czy może żądać zadośćuczynienia? Trudność w udzieleniu
odpowiedzi wynika z faktu niemożności odczuwania i przeżywania uczuć przez osobę prawną, jako że jest
to cecha immanentnie związana z osobą ludzką. Brak jest więc czynnika subiektywnego koniecznego do
ustalenia istnienia uszczerbku niemajątkowego.

Z wypowiedzi niektórych przedstawicieli szwajcarskiej doktryny prawa wyciągnąć można wniosek, że

stosowanie  zbyt  ścisłej  interpretacji  art.  49  k.z.s.  i  samego  pojęcia  tort  moral  nie  odpowiadałoby
potrzebom  społecznym  i  tworzyłoby  lukę  w  porządku  prawnym,  gdyż  doprowadziłoby  do  pozbawienia
osób  prawnych  efektywnego  środka  ochrony  ich  interesów  niemajątkowych.  Oznaczałoby  to,  że
ustawodawca szerzej zakreślił krąg podmiotów mogących powoływać się na naruszenie dóbr osobistych
niż  podmiotów  uprawnionych  do  żądania  usunięcia  ich  konsekwencji.

109

Osoba prawna byłaby więc

chroniona przed naruszeniem jej interesów osobistych o charakterze niemajątkowym, ale już nie w
zakresie jego konsekwencji.

Mimo wyraźnego podziału opinii wśród przedstawicieli doktryny prawa szwajcarskiego, orzecznictwo

Trybunału Federalnego opowiedziało się za uznaniem osób prawnych za podmioty uprawnione do
dochodzenia zadośćuczynienia.

110

Obecnie uzna

je się, że samo istnienie podmiotu prawa, bardziej niż

doszukiwanie się czynnika subiektywnego, usprawiedliwia stosowanie tego roszczenia. W konsekwencji
zarówno orzecznictwo, jak i doktryna zgodnie skierowały się ku większej obiektywizacji przesłanek
zado

śćuczynienia. Nikt nie zaprzecza, że osoby prawne posiadają dobra o charakterze niemajątkowym,

które zaliczają się do dóbr chronionych prawem, w związku z tym brak subiektywnego aspektu naruszenia
nie może odbierać im możliwości dochodzenia zadośćuczynienia. Najważniejszym orzeczeniem
Trybunału Federalnego wprost wypowiadającym się na ten temat jest wyrok z 21 marca 1969 r. w sprawie
S. Club Méditerranée (Bureau Suisse) SA przeciwko Tages-Anzeiger für Stadt und Kanton Zürich AG.

111

Opierając się na swoim wcześniejszym orzecznictwie Trybunał potwierdził, że osoba prawna posiada
prawo do otrzymania rekompensaty z tytułu poniesionych przez nią uszczerbków niemajątkowych (le droit
ŕ une satisfaction morale), jeżeli oczywiście naruszenie je wywołujące nie dotyczy dóbr będących
wyłącznym atrybutem osób fizycznych.

112

Wysokość sumy pieniężnej przyznanej tytułem zadośćuczynienia zależy w ogromnej mierze od sądu.

Wynika z tego konieczność określenia swoistych zasad ustalania wysokości tej rekompensaty, gdyż
stosowanie

kryterium wysokości poniesionej straty ze względu na jej charakter jest niemożliwe. Praktyka

w tym zakresie pokazuje, że najpierw na podstawie propozycji poszkodowanego ustalona zostaje suma
pozwalająca  na  zrekompensowanie  uszczerbku  niemajątkowego,  a  następnie  uwzględnia  się  czynniki
mogące  mieć  wpływ  na  jej  zmniejszenie.  Zwraca  uwagę  powszechna  krytyka  skromności  sum
przyznawanych  tytułem  zadośćuczynienia.  Przedstawiciele  doktryny  prawa  powszechnie  uważają,  że
przyznawane sumy są zbyt małe, co powoduje, iż roszczenie to nie spełnia swojej funkcji.

113

Na przykład

w razie naruszenia dobrego imienia osoby prawnej w obrocie gospodarczym, proponuje się, aby suma
zadośćuczynienia korespondowała z wysokością koniecznych kosztów poniesionych na odbudowanie
wizerunku.

114

Propozycja ta leży jednak w sferze postulatów wobec niezmiernie rzadkiego orzekania

przez sądy zadośćuczynienia na rzecz osób prawnych. Z tego powodu trudno również dokonać analizy
stosowanych kryteriów określania wysokości zadośćuczynienia.

Co do

zasady, art. 28 k.c.s. chroni pewne wartości o charakterze niemajątkowym. Niewykluczona jest

jednak możliwość, że zdarzenie naruszające dobra osobiste pociągnie za sobą również konsekwencje
majątkowe dla poszkodowanego. Powództwo o odszkodowanie nie stanowi środka ochrony dóbr
osobistych sensu stricto

. Warunki jego stosowania określone są poprzez odwołanie się do zasad ogólnych

uregulowanych poza kodeksem cywilnym w art. 41 k.z.s. Powództwo może wnieść każda osoba, która
poniosła szkodę w warunkach określonych w przepisach, w tym również osoba prawna. Powód powinien

wykazać istnienie szkody, bezprawność zachowania pozwanego, które ją spowodowało, związek
przyczynowy oraz winę sprawcy (umyślną lub nieumyślną).

115

W doktrynie prawa szwajcarskiego najwięcej problemów rodzi określenie rozmiaru szkody

poniesionej  w  konsekwencji  naruszenia  dóbr  osobistych,  gdyż  bardzo  trudno  przekonująco  ustalić
majątkowe konsekwencje naruszenia reputacji czy nazwy powoda. Dotychczas koncepcją dominującą w
zakresie ogólnego pojęcia szkody jest tzw. teoria różnicy. Polega ona na definiowaniu szkody jako różnicy
między  aktualnym  stanem  majątkowym  powoda  a  tym,  który  miałby  miejsce,  gdyby  do  naruszenia  nie
doszło. Aby uzyskać potrzebne dane na ten temat i ocenić rozmiary szkody, sędzia może domagać się
przedstawienia  mu  ksiąg  handlowych  przedsiębiorcy,  dokumentów  księgowych  oraz  jego
korespondencji.

116

Metoda ta nie jest jednak powszechnie akceptowana ze względu na istotne wady. Postuluje się

odchodzenie od obliczania rozmiaru szkody za

pomocą tradycyjnych metod rachunkowych. Wymaga tego

coraz większa ilość spraw związanych z ochroną osobowości przedsiębiorców, własności intelektualnej
czy nieuczciwej konkurencji oraz ich specyfika. Trudności sprawia również sposób definiowania majątku,
za który tradycyjnie uznaje się zespół dóbr dających się wycenić w pieniądzu, nie zważając na istnienie
elementów wymykających się takiemu ujęciu. Zmniejszenie obrotów nie jest co do zasady uważane za
wystarczające do przekonania sędziego, że przedsiębiorca poniósł szkodę w wyniku naruszenia jego dóbr
osobistych.

117

To samo dotyczy wycofania się kontrahentów z dotychczasowej współpracy czy spadku

zamówień. Sytuacje te mogą wskazywać na istnienie szkody, ale nie zawsze uda się określić jej rozmiar.
Nie bierz

e się również pod uwagę kosztów, jakie przedsiębiorca poniósł, aby odbudować swój wizerunek

wśród swoich partnerów w obrocie gospodarczym i w oczach konsumentów.

118

Z uwagi na te

mankamenty przedstawiciele doktryny prawa szwajcarskiego uważają, że roszczenie to, wykorzystywane
w zakresie spraw związanych z ochroną osobowości podmiotów prawa, w obecnej formie nie
satysfakcjonuje.

Na szczególną uwagę zasługuje powództwo o wydanie korzyści, jakie sprawca osiągnął bezprawnie

naruszając  cudze  dobra  osobiste.  Nie  ma  ono  na  celu  naprawienia  uszczerbku  poniesionego  w  wyniku
naruszenia dóbr osobistych, a jedynie pozwala poszkodowanemu skorzystać z zysków osiągniętych przez
sprawcę.  Stanowi  ono  uzupełnienie  ochrony  dóbr  osobistych  i  potencjalnie  mogłoby  odegrać  olbrzymią
rolę  w  przypadku  komercyjnego  wykorzystania  cudzych  dóbr  osobistych.  Przesłanki  stosowania  tego
powództwa określone zostały następująco. Artykuł 28a § 3 k.c.s., stanowiący jego podstawę, odwołuje się
do  zasad  określonych  dla  prowadzenia  cudzych  spraw  bez  zlecenia  (la  gestion  d'affaires  sans  mandat
imparfaite  -  art.  423  k.z.s.).

119

Sprawca naruszenia dóbr osobistych jest traktowany jak prowadzący

sprawę  bez  zlecenia  i  na  tej  podstawie  poszkodowany  może  żądać  wydania  osiągniętych  przez  niego
korzyści, niezależnie od rzeczywiście poniesionej szkody. Przesłanki materialne konieczne do wniesienia
powództwa  są  spełnione,  gdy  poszkodowany  wykaże,  iż  doznał  naruszenia  dóbr  osobistych,  którego
sprawca  uzyskał  korzyść  materialną  oraz  że  istnieje  związek  przyczynowy  między  naruszeniem  a
osiągniętą korzyścią. Nie wymaga się natomiast wykazania winy po stronie sprawcy.

1.2.3. Prawo do odpowiedzi jako szczególna forma ochrony dóbr osobistych osób prawnych

Dokonana w 1983 r. reforma kodeksu cywilnego, która weszła w życie 1 lipca 1985 r., istotnie

wzmocniła  system  ochrony  dóbr  osobistych,  wprowadzając  w  art.  28g  k.c.s.  dodatkowy  instrument
ochrony  dóbr  osobistych  w  postaci  prawa  do  odpowiedzi.  Pozwala  ono  poszkodowanemu  na  publiczne
ustosunkowanie  się  do  rozpowszechnianych  na  jego  temat  wypowiedzi,  a  z  drugiej  strony  zobowiązuje
sprawcę, czyli konkretne media, do zaprezentowania jego wersji wydarzeń. Poszerzenie środków ochrony
w  tym  zakresie  było  usprawiedliwione  rozwojem  technicznym  środków  masowej  komunikacji,  który
zwiększał ryzyko naruszania osobowości i wobec którego dostępne do tej pory środki prawne wynikające
z art. 28 k.c.s. były nieskuteczne.

Siła tego instrumentu prawnego polega na uprawnieniu poszkodowanego do ustosunkowania się do

publikowanych na jego tem

at informacji bez potrzeby wykazywania, iż publikacja ta ma charakter

bezprawny.  Wystarczy  więc  zwykła  aluzja  do  osoby,  którą  czytelnik  czy  widz  może  potencjalnie
zidentyfikować, prezentowana w sposób nieodpowiadający tej osobie, aby powstało prawo do odpowiedzi
po jego stronie. Istnieje jednak kilka ograniczeń mających zapewnić prawidłowe funkcjonowanie środków
masowego  przekazu.  Przede  wszystkim  krytykowana  publikacja  musi  prezentować  fakty,  a  nie  jedynie
czyjeś opinie, przy czym za fakty zwykło się uważać informacje nadające się do obiektywnej weryfikacji.
Wobec  tego,  gdy  publikacja  prezentuje  wyłącznie  komentarz  lub  wypowiedź  o  charakterze  ocennym,
zainteresowanemu  nie  przysługuje  prawo  do  odpowiedzi,  a  jedynie  prawo  do  żądania  sprostowania

zagwarantowan

e w art. 28a § 2 k.c.s.

120

Oczywiście zwykła wzmianka w publikacji, niestawiająca w

negatywnym świetle zainteresowanego, nie uprawnia do skorzystania z art. 28g k.c.s.

121

W praktyce

zastosowanie tego rozróżnienia często sprawia ogromne trudności.

122

Uprawn

ienia zawarte w art. 28g k.c.s. przysługują "temu, kto został bezpośrednio dotknięty w swojej

osobowości przedstawieniem w mediach periodycznych zdarzeń, które go dotyczą".

123

Zakres

podmiotowy art. 28g k.c.s. jest określony szeroko, z czego wynika, że z prawa do odpowiedzi korzystać
może osoba prawna zarówno prawa publicznego, jak i prywatnego.

124

Daje jej to skuteczny środek, za

pomocą którego może przeciwstawić się rozpowszechnianiu pogłosek prowadzących do naruszenia jej
reputacji czy zaufania, jakie po

siada w oczach opinii publicznej. Gdy istnieje ostra konkurencja i każda

informacja ma wpływ na pozycję podmiotów w niej uczestniczących, możliwość szybkiej reakcji nie może
być  przeceniona  i  wielokrotnie  pozwala  uniknąć  nieodwracalnych  konsekwencji.  Może  to  zapobiec
zachwianiu  całością  stosunków  wewnętrznych,  jak  i  zewnętrznych  osoby  prawnej.  Jednakże  w
odniesieniu  do  podmiotów  gospodarczych,  które  chciałyby  zaprezentować  swoją  wersję  wydarzeń  w
mediach,  korzystając  z  omawianego  uprawnienia,  pamiętać  należy  o  pewnych  ograniczeniach.  Gdy
podane  przez  media  informacje  dotyczą  produktu  czy  usług  świadczonych  przez  te  podmioty,  art.  28g
k.c.s. nie znajduje zastosowania. Wchodzi on w grę  wyłącznie  w odniesieniu do publikacji dotykających
osobowości uprawnionych. W pozostałych przypadkach zastosowanie znajdzie ustawa o przeciwdziałaniu
nieuczciwej konkurencji.

125

Forma i treść odpowiedzi uprawnionego muszą spełniać warunki określone w art. 28h k.c.s. Jej treść

powinna być zwięzła i ograniczać się do ustosunkowania do wypowiedzi zawartych w krytykowanej
publikacji.

126

Nie wyłącza to oczywiście możliwości powołania się na fakty nieobjęte publikacją, lecz tylko

na takie, które mają z nią związek. Niedopuszczalne jest prezentowanie swoich opinii przez wykonującego
prawo do odpowiedzi.

Odpowiedź powinna być rozpowszechniana nieodpłatnie i w taki sam sposób jak informacja, do

której się odnosi. Musi być odpowiednio oznaczona, aby odbiorca miał świadomość, iż ma do czynienia z
wypowiedzią opublikowaną na podstawie art. 28g k.c.s. Równocześnie redakcja nie może komentować
treści wersji przedstawionej przez uprawnionego w danym numerze publikatora, poza wskazaniem swoich
źródeł informacji oraz oświadczeniem o podtrzymaniu wcześniej opublikowanego punktu widzenia.

127

Jednakże nie oznacza to, że nie może ona powrócić do tego tematu w numerze następnym. Wielokrotnie
zamieszczenie kolejnej publikacji na inkryminowany temat realizować będzie obowiązek środków
masowego przekazu informowania o aktualnych wydarzeniach.

128

Przedsiębiorstwo medialne ma prawo odmówić publikacji odpowiedzi, gdy jest ona w sposób

oczywisty niedokładna, bezprawna albo sprzeczna z dobrymi obyczajami.

129

Ze względu na tryb

postępowania w takich przypadkach, a w szczególności sądową kontrolę, odmowa publikacji musi być
uzasadniona. Wobec tego przedsiębiorstwo medialne może odmówić tylko wtedy, gdy jest w stanie
niezwłocznie i w niepodważalny sposób ustalić jej oczywistą niedokładność.

130

Wykonanie prawa do odpowiedzi jest ograniczone czasowo. Mianowicie uprawniony powinien

przekazać tekst odpowiedzi przedsiębiorstwu medialnemu w ciągu 20 dni od momentu zapoznania się
przez niego z treścią publikacji, ale nie później niż 3 miesiące od jej rozpowszechnienia.

131

Natomiast w

przypadku odmowy publikacji odpowiedzi nal

eży niezwłocznie powiadomić autora i uzasadnić jej

przyczyny. Gdy brak jest powiadomienia o odmowie lub odpowiedź zostanie opublikowana w sposób
sprzeczny z wymogami prawa, uprawnionemu przysługuje odwołanie do sądu.

132

Sędzia orzeka

niezwłocznie na podstawie dostępnych dowodów.

Prawo do odpowiedzi zagwarantowane przez kodeks cywilny stanowi potencjalnie doskonały

instrument  umożliwiający  dotkniętemu  podmiotowi  szybkie  przedstawienie  swojego  punktu  widzenia  i
dotarcie do tego samego kręgu osób. Pozwala ono jednocześnie czytelnikowi na wyrobienie sobie opinii
samodzielnie.  Korzystanie  z  prawa  do  odpowiedzi  nie  stanowi  także  ingerencji  w  wolność  mediów,  a
jedynie  umożliwia  prowadzenie  otwartej  debaty.  Uznać  je  wręcz  należy  za  realizację  ciążącego  na
mediach  ob

owiązku prezentowania racji wszystkich zainteresowanych stron, które dotyka opublikowana

informacja.

1.2.4. Zarządzenia tymczasowe

Powyższa analiza środków ochrony dóbr osobistych osób prawnych w prawie szwajcarskim nie

byłaby  kompletna,  gdyby  pominąć  milczeniem  możliwość  stosowania  zarządzeń  tymczasowych  w
zakresie  ochrony  dóbr  osobistych.  Na  podkreślenie  zasługuje  fakt,  że  ustawodawca  szwajcarski
wprowadził  szczególną  regulację  odnoszącą  się  do  tego  typu  działań  prewencyjnych,  znajdującą

zastosowanie w

yłącznie dla ochrony dóbr osobistych. Zgodnie z art. 28c do 28f k.c.s., sąd może wydać

zarządzenie tymczasowe w procedurze uproszczonej, które zapobiec może naruszeniu dóbr osobistych.
W  poprzednio  obowiązującej  regulacji  brakowało  podobnych  rozwiązań,  co,  biorąc  pod  uwagę  długość
postępowania sądowego, pozbawiało system ochrony dóbr  osobistych efektywności. Zastosowanie tych
środków  uzależnione  jest  od  spełnienia  dwóch  warunków.  Zainteresowany  wydaniem  zarządzenia musi
uprawdopodobnić,  że  jest  obiektem  bezprawnego,  nieuchronnego  lub  aktualnie  trwającego  naruszenia
jego  dóbr  osobistych  oraz  że  w  jego  wyniku  może  powstać  po  jego  stronie  trudny  do  naprawienia
uszczerbek. Uszczerbek ten może mieć charakter majątkowy, jak i niemajątkowy.

133

Do dyspozycji sędziego postawiono szereg środków. Zgodnie z § 2 art. 28 k.c.s. sędzia może wydać

zakaz  naruszania  lub  nakaz  zaniechania  o  charakterze  tymczasowym  oraz  podjąć  kroki  konieczne  do
zabezpieczenia  dowodów.  Sformułowania  użyte  w  tym  paragrafie  wskazują,  iż  nie  jest  to  lista
wyczerpująca,  więc  poszkodowany  może  skłonić  sędziego  do  zastosowania  takich  środków,  które  w
konkretnym  przypadku  uzna  on  za  efektywne.

134

Sąd powinien kierować się w zarządzaniu środków

tymczasowych zasadą proporcjonalności i adekwatności, to znaczy zarządzenia muszą zmierzać do
określonego celu, a jednocześnie nie ingerować dalej niż jest to konieczne dla ochrony dóbr osobistych
wnioskodawcy.

Szwajcarski kodeks cywilny przewiduje w odniesieniu do zarządzeń tymczasowych w sprawach o

naruszenie dóbr osobistych daleko idące uproszczenie procedury. Przede wszystkim można zrezygnować
z wysłuchania strony przeciwnej, gdy skontaktowanie się z nią jest niemożliwe, a jednocześnie konieczne
jest podjęcie natychmiastowego działania.

135

Wystarczy wtedy złożenie stosownie umotywowanego

wniosku. Z drugiej jednak strony podmiot żądający wydania zarządzeń musi się liczyć z ryzykiem
odszkodowawczym, gdy jego zarzuty nie potwierdzą się w postępowaniu sądowym.

Dla zachowania równowagi stron sędzia może nałożyć na wnioskodawcę obowiązek złożenia

zabezpieczenia, na wypadek gdyby zarządzone środki tymczasowe doprowadziły do powstania szkody po
stronie przeciwnej. Gdy postępowanie potwierdzi zasadność zastosowania środków tymczasowych,
zabezpieczenie zostanie zniesione. N

atomiast jeżeli powody, dla których wydano zarządzenia, okażą się

z  jakichkolwiek  przyczyn  nieuzasadnione,  inicjatywa  w  zakresie  zabezpieczeń  przechodzi  na  stronę
przeciwną.  Gdy  zrzeka  się  ona  odszkodowania  za  uszczerbki  poniesione  w  związku  z  zastosowaniem
środków  tymczasowych,  znosi  się  również  zabezpieczenia.  Jednakże,  gdy  nie  wiadomo,  czy  strona
przeciwna będzie dochodzić odszkodowania, sędzia może jej wyznaczyć termin do podjęcia decyzji, tak,
by nie przedłużać stanu niepewności.

Wyjątkową pozycję posiadają w tym zakresie media periodyczne. Zgodnie z art. 28c § 3 k.c.s. sędzia

może wydać zarządzenie o charakterze tymczasowym w stosunku do mediów periodycznych tylko wtedy,
gdy  ich  zachowanie  może  spowodować  szczególnie  poważne  naruszenie  dóbr  osobistych.  Ponadto
zastosowany  przez  sąd  środek  musi  być  proporcjonalny  do  potencjalnego  naruszenia.  Warunki  te
powinny  być  interpretowane  bardzo  restrykcyjnie,  gdyż  zastosowanie  środków  tymczasowych  może
stanowić  znaczącą  ingerencję  w  wolność  prasy  lub  wręcz  sądową  cenzurę.

136

Z drugiej jednak strony

szczególna pozycja środków masowego przekazu nie może być przez nie nadużywana.

1.3. Ustawa o ochronie danych osobowych a ochrona dóbr osobistych osób prawnych -

uwagi ogólne

Prace nad ustawą o ochronie danych osobowych rozpoczęły się w Szwajcarii już w latach

siedemdziesiątych. Do czasu uchwalenia ustawy jedynym instrumentem ochrony w tym zakresie były
przepisy o ochronie dóbr osobistych znajdujące się w kodeksie cywilnym. Wtedy przeciwstawienie się
przetwarzaniu dan

ych osobowych było możliwe tylko wówczas, gdy prowadziło do naruszenia któregoś z

praw osobistych, najczęściej dobrego imienia podmiotu, którego dotyczyły przetwarzane dane.

137

Nie była

to ochrona wystarczająca i odpowiadająca standardom określonym przez Radę Europy, dlatego
parlament szwajcarski zmuszony został do wprowadzenia odpowiedniej regulacji.

Ustawa federalna o ochronie danych osobowych uchwalona została 19 czerwca 1992 r. i stanowi

część systemu regulacji chroniących prawa osobiste podmiotów prawa.

138

Jej zadaniem jest

konkretyzacja i doprecyzowanie ochrony prawnej w zakresie ograniczonym do danych osobowych. Pod
pojęciem danych osobowych rozumie się wszelkie informacje, niezależnie od ich formy

139

i istotności,

odnoszące się do konkretnej osoby lub do osoby dającej się na ich podstawie zidentyfikować.

140

Warto

jednak podkreślić, że pojęcie danych osobowych nie odnosi się jedynie do faktów, ale obejmuje również
opinie wartościujące.

141

Z punktu widzenia tego opracowania najważniejsze znaczenie ma art. 2 ustawy,

stanowiący, że ochronie podlegają dane osobowe tak osób fizycznych, jak i prawnych.

142

Pojęcie przetwarzania jest skonstruowane szeroko, gdyż obejmuje wszelkie operacje dokonywane na

danych osobowych niezależnie od tego, jakie środki i procedury zostaną zastosowane. Zasadniczo reguły
określone  w  ustawie  dotyczące  przetwarzania  danych  odnoszą  się  do  zbiorów  danych  prowadzonych
przez  organy  publiczne,  prywatne  organizacje,  jak  i  osoby  prywatne.  Dane  osobowe  w  nich  zawarte
muszą być uzyskane  w  sposób zgodny z prawem. Samo przetwarzanie powinno odbywać się  w dobrej
wierze oraz z uwzględnieniem zasady proporcjonalności, co oznacza, że przetwarzanie danych musi być
konieczne  do  osiągnięcia  celów  administratora  zbioru,  a  jednocześnie  nie  ma  innego  sposobu  ich
realizacji z uwzględnieniem interesów podmiotów, o których dane chodzi.

Z zasady, iż dane osobowe nie powinny być przetwarzane bez wiedzy osoby, której dotyczą,

wypływa prawo do samookreślenia swoich własnych danych. Każdy powinien więc mieć możliwość
decydowania o tym, czy chce, by jego dane były przetwarzane oraz w jakim celu ma się to odbywać.

143

Zgodnie z art. 12 ustawy nikt nie może dokonywać operacji z wykorzystaniem cudzych danych, gdy osoba
zainteresowana  sprzeciwia  się  temu.  Prawo  to  istnieje  niezależnie  od  cywilnoprawnej  ochrony  sfery
prywatności  podmiotów  prawa.  Różnica  polega  jedynie  na  tym,  że  zgodnie  z  ustawą  bezprawne
naruszenie następuje zawsze, gdy przetwarza się dane wbrew wyraźnej woli zainteresowanego. Wyjątek
stanowią  przypadki  określone  w  art.  13  ustawy,  który  wymienia  przesłanki  wyłączające  bezprawność
takiego  działania.  Przesłanki  te  są  takie  same  jak  w  przypadku  naruszenia  dóbr  osobistych,  to  znaczy:
zgoda  poszkodowanego,  przeważający  interes  publiczny  lub  prywatny  oraz  działanie  na  podstawie
upoważnienia ustawowego. Zasadniczo więc ustawa o ochronie danych osobowych stanowi spójną część
systemu przepisów chroniących osobowość podmiotów prawa.

Ustawa ta ma zastosowanie także do działalności mass mediów. Mianowicie reguluje ona operacje

dokonywane na danych osobowych zawartych w posiadanych przez media zbiorach, jednakże jedynie w
fazie poprzedzającej publikację. Wobec tego, zasady określone w ustawie muszą być przestrzegane w
fazie zbierania danych i ich przetwarzania w celu ich

późniejszego opublikowania. Według I. Cherpillod to

rozwiązanie doskonale uzupełnia ogólną ochronę dóbr osobistych i jednocześnie realizuje cele ochrony
danych osobowych.

144

Ustawa znajduje bowiem zastosowanie z reguły w sytuacji przetwarzania danych

bez

wiedzy zainteresowanych, gdy stwarza to specyficzne zagrożenia, których ogólne przepisy o ochronie

dóbr osobistych nie mogą skutecznie zlikwidować. Natomiast w sytuacji, gdy dane osobowe zostały już
opublikowane, zastosowanie znajduje art. 28 k.c.s.

Pozost

aje pytanie, czy publikacja informacji przetwarzanych niezgodnie z ustawą o ochronie danych

osobowych  sama  przez  się  nadaje  jej  charakter  bezprawnego  naruszenia  dóbr  osobistych?  Zgodnie  z
utrwalonym  orzecznictwem  i  opiniami  przedstawicieli szwajcarskiej  doktryny  do  naruszenia  tego  rodzaju
prowadzi  publikacja  stawiająca  zainteresowanego  co  najmniej  w  fałszywym  świetle.

145

Sam fakt

rozpowszechniania  danych,  które  były  przetwarzane  niezgodnie  z  ustawą,  nie  uprawnia  więc  do
stosowania  środków  określonych  w  kodeksie  cywilnym  dla  ochrony  osobowości.  Wobec  tego  w
publikacjach mogą pojawiać się informacje niedokładne lub wręcz odbiegające od prawdy, które nie będą
stanowiły  naruszenia  dóbr  osobistych.  Natomiast  w  sytuacji  jakichkolwiek  nieprawidłowości  w  procesie
pr

zetwarzania danych przez dziennikarzy, poszkodowanemu, także osobie prawnej, przysługiwać będą

środki określone w ustawie, takie jak żądanie sprostowania danych, czy nawet ich usunięcia ze zbioru,
niezależnie od tego, czy dojdzie równocześnie do naruszenia art. 28 k.c.s.

146

Dopuszczalne wydaje się kumulatywne stosowanie przepisów ogólnych o ochronie praw osobistych

oraz ustawy o ochronie danych osobowych. Może to mieć miejsce wtedy, gdy w wyniku publikacji danych
doszło do naruszenia na przykład reputacji osoby prawnej. W pierwszym rzędzie osoba ta może się
powołać na ochronę przysługującą jej na podstawie art. 28 k.c.s., przy czym jednocześnie może wnosić o
sprostowanie lub usunięcie danych pozostających w dziennikarskiej bazie danych na podstawie ustawy o
ochronie danych osobowych, tak, by w przyszłości nie doszło do podobnej sytuacji.

147

1.4. Ustawa o przeciwdziałaniu nielojalnej konkurencji - uwagi ogólne

Omawiając instrumenty prawne wykorzystywane dla ochrony praw osobistych w prawie szwajcarskim

nie

można pominąć ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

148

Regulacja ta może bowiem stanowić

uzupełnienie cywilnoprawnej ochrony pewnych niemajątkowych atrybutów osobowości osób prawnych, w
szczególności tych zajmujących się działalnością gospodarczą. Może ona znaleźć zastosowanie między
innymi w stosunku do działań mass mediów.

Punktem zwrotnym otwierającym możliwość powołania się na ustawę w omawianym zakresie była jej

nowelizacja, w wyniku której zniesiony został wymóg pozostawania stron w stosunku konkurencji. Nowa
regulacja ma  na  celu  nie  tylko  ochronę  konkurencji,  ale i interesów  konsumentów  oraz  ogólnie interesu
opinii  publicznej. Wobec  tego  każdy,  kto może  nieuczciwie  wpłynąć  na  konkurencyjność,  naraża  się  na
odpowiedzialność  określoną  w  ustawie.

149

Przykładem mogą być organizacje publikujące testy

porównawcze,  które,  mimo  że  nie  biorą  bezpośredniego  udziału  w  grze  rynkowej,  posiadają  jednak
potencjalną siłę oddziaływania na konsumentów, a więc i na konkurencyjność. To samo dotyczy również
autorów  analiz  finansowych,  raportów  o  stanie  przedsiębiorstw,  jak  i  naukowych  opracowań,  pod
warunkiem  że  istotnie  naruszają  oni  zasady  uczciwej  konkurencji. W  wypadku  bowiem  niestosownego,
wprowadzającego  w  błąd  lub  niepotrzebnie  poniżającego  oświadczenia  odnoszącego  się  do  uczestnika
gry  rynkowej,  osoby  te  mogą  zostać  uznane  za  winne  popełnienia  czynu  nieuczciwej  konkurencji.
Decydujące  znaczenie  ma  wykazanie,  że  ich  zachowanie  obiektywnie  miało  bezpośredni  lub  pośredni
wpływ  na  ocenę  konkurencyjności  innego  podmiotu.  Nie  ma  więc  znaczenia  to,  czy  dane  zachowanie
zostało podjęte w tym celu, a wystarczy wskazanie, że było ono zdolne wpłynąć na konkurencję.

Przykładem obrazującym sposób działania ochrony przed nieuczciwą konkurencją w prawie

szwajcarskim jest spraw

a wytoczona przez Szwajcarskie Stowarzyszenie Wytwórców i Dostawców

Elektrycznego Sprzętu Gospodarstwa Domowego przeciwko wydawcy gazety "Journal Franz Weber" oraz
autorowi artykułu na temat szkodliwego wpływu na zdrowie człowieka żywności przygotowywanej w
kuchenkach mikrofalowych.

150

H.U. Hertel na podstawie przeprowadzonych przez siebie badań stwierdził,

że  spożywanie  żywności  przygotowanej  w  mikrofalówce  wpływa  niekorzystnie  na  ludzki  organizm,  w
szczególności  może  powodować  raka  krwi.  Wyniki  te  opublikował  w  nr  19  kwartalnika  "Journal  Franz
Weber",  który  w  całości  poświęcony  został  wpływowi  kuchenek  mikrofalowych  na  ludzkie  życie.
Stowarzyszenie  reprezentujące  interesy  producentów  tych  urządzeń  wniosło  skargę  do  sądu  przeciwko
autorowi  artykułu,  twierdząc,  że  przedstawione  przez  niego  zarzuty  nie  mają  naukowej  podstawy  i  nie
można ich potwierdzić za pomocą naukowej metodologii. Dodatkowo sposób prezentacji artykułu, m.in. z
wykorzystaniem  symboli  śmierci,  mógł  rażąco  wpłynąć  na  pozycję  członków  stowarzyszenia  w  obrocie
gospodarczym.

Trybunał Federalny w uzasadnieniu orzeczenia wydanego w tej sprawie miał okazję rozważyć

możliwość  uznania  publikacji  opracowania  naukowego  za  czyn  nieuczciwej  konkurencji.  Stwierdził  on
przede  wszystkim,  że  nie  zawsze  można  ustalić  prawdziwość  twierdzeń  zawartych  w  badaniach
naukowych.  Z  tego  względu  autorzy  wypowiedzi  naukowych  odnoszących  się  do  uczestników  obrotu
gospodarczego i poruszających kontrowersyjne problemy, które prezentuje się jako obiektywnie poprawne
i  naukowo

potwierdzone, muszą się liczyć z tym, że ich wypowiedzi mogą być oceniane pod kątem

popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji. Jeżeli nie ma gwarancji, że dane naukowe są poprawne, ich
publikacja  pozbawiona  krytycznego  komentarza  może  zostać  uznana  na  podstawie  art.  3(a)  ustawy  za
wprowadzającą w błąd. Podmioty, których pozycja konkurencyjna została w ten sposób naruszona, mogą
skorzystać ze środków ochrony prawnej przewidzianych w ustawie. W szczególności zastosowanie może
znaleźć w tym przypadku art. 9, który stanowi, że ten kto doznał uszczerbku w wyniku czynu nieuczciwej
konkurencji  może  żądać  wydania  zakazu  naruszenia,  jeśli  jest  ono  nieuniknione,  zaniechania  działań
stanowiących  naruszenie,  jeśli  one  jeszcze trwają,  uznania  ich  bezprawnego  charakteru,  gdy  wywołane
przez  nie  zakłócenia  utrzymują  się,  oraz  opublikowania  stosownego  oświadczenia.  Ponadto
poszkodowanemu  przysługuje  również  roszczenie  o  zadośćuczynienie  i  wydanie  korzyści  oraz  o
odszkodowanie zgodnie z zasadami określonymi w kodeksie zobowiązań.

151

2. Prawo angielskie

Z powodu odmienności systemu common law ochrona prawna niemajątkowych interesów podmiotów

prawa angielskiego ukształtowała się w innych warunkach niż w pozostałych państwach europejskich.
Wobec braku ustawy zasadniczej w formi

e, którą spotykamy w prawie kontynentalnym, próżno

doszukiwać  się  w  prawie  angielskim  normy  konstytucyjnej,  z  której  można  byłoby  wyprowadzić
cywilnoprawną  ochronę  dóbr  osobistych.  Ponadto  sama  koncepcja  dobra  osobistego  lub  prawa
osobistego,  podobna  do  te

go typu praw w systemach prawnych Europy kontynentalnej, nie była tam

znana. Stopniowo jednak coraz wyraźniej przedstawiciele doktryny prawa formułowali potrzebę
ustawowego uregulowania zasad ochrony "praw osobowości", jak można tłumaczyć używane w tym
kon

tekście wyrażenie personality rights.

152

W latach 90. dyskusja tocząca się wokół tego zagadnienia

przybrała szczególnie na sile z uwagi na coraz bardziej dotkliwą ingerencję mediów masowych w sferę
prywatności.

153

Duże nadzieje na wypełnienie luki w tym zakresie pojawiły się już z chwilą ratyfikowania przez Wielką

Brytanię Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Jednakże początkowo akt
ten nie został implementowany do wewnętrznego porządku prawnego i w związku z tym poszkodowani w
wyn

iku naruszenia prawa do prywatności mogli dochodzić swych praw dopiero przed Trybunałem Praw

Człowieka w Strasburgu. Sytuacja ta miała się zmienić dopiero w 2000 r., gdy obowiązywać zaczęła
ustawa o prawach człowieka.

154

Nie można jednak uznać, że poszkodowani w wyniku naruszenia prywatności pozostawali zupełnie

bez ochrony prawnej. Mimo braku ogólnej ochrony prawa do prywatności, istnieją w prawie angielskim
inne instrumenty prawne wykształcone w ramach common law, umożliwiające uzyskanie ochrony prawnej
d

la poszczególnych niemajątkowych atrybutów osobowości podmiotów prawa.

155

Główną rolę odgrywają

w tym zakresie powództwa o charakterze deliktowym (torts). Wydaje się, że nawet mimo tak znaczącej
odmienności tego systemu, jego bliższa prezentacja stanowić może interesujący punkt odniesienia dla
późniejszych rozważań dotyczących prawa polskiego.

Głównym zadaniem tego rozdziału jest omówienie podstawowych środków o charakterze

prywatnoprawnym, wykorzystywanych dla ochrony niemajątkowych atrybutów osobowości. Zostaną one
zaprezentowane z uwzględnieniem wpływu, jaki na zasady ich stosowania miała wspomniana już ustawa
o prawach człowieka. Pominięte zostaną natomiast rozważania odnoszące się do ochrony danych
osobowych, jako że obowiązująca w tym zakresie regulacja nie znajduje zastosowania do ochrony danych
osób prawnych.

156

Ponadto z uwagi na to, że w prawie angielskim brak jest ustawowej regulacji ochrony

przed nieuczciwą konkurencją, tematyka ta nie będzie odrębnym przedmiotem analizy. Zanim jednak
nastąpi szczegółowe omówienie ochrony prywatności w prawie angielskim, konieczne jest wyjaśnienie, co
w tym systemie prawnym rozumie się pod pojęciem "osoba prawna".

2.1. Osoba prawna w prawie angielskim

Pojęcie osoby prawnej przeszło odmienną drogę ewolucji w Wielkiej Brytanii niż dotyczące jej

koncepcje  w  systemach  prawnych  kontynentalnej  Europy.  Wystarczy  stwierdzić,  że  tego  typu  jednostki
organizacyjne  początkowo  uznawane  były  za  zagrożenie  dla  hegemonii  Korony  Angielskiej  oraz  za
stanowiące  konkurencyjną  siłę  w  stosunku  do  samego  państwa.

157

Można znaleźć w doktrynie i

orzecznictwie wypowiedzi sugerujące, że teorie realistyczne, które w Europie kontynentalnej wywarły
znaczący wpływ na kształtowanie się pojęcia osoby prawnej, nie znalazły wielu zwolenników w Wielkiej
Brytanii.

158

Stąd też trudno całkowicie utożsamiać osobę prawną powstałą na podstawie prawa polskiego

z tego typu podmiotem funkcjonującym w prawie angielskim.

Charakterystyczna dla tego systemu prawnego jest niechęć do wszelkich spekulacji dogmatycznych.

Przedstawiciele doktryny i orzecznictwo zamiast zastanawiać się, czym jest osoba prawna, wolą
rozważać, pod jakimi warunkami i w jakim zakresie można przypisać jej odpowiedzialność prawną.

159

konsekwencji trudno opierać się w tym względzie na jakiejś ogólnej teorii osobowości prawnej jednostek
organizacyjnych,  wypracowanej  w  doktrynie  i  orzecznictwie  sądów  angielskich.  Te  ostatnie  cechuje
szczególnie  pragmatyczne  podejście,  co  powoduje,  że  ograniczają  się  one  zwykle  do  praktycznych
stwierdzeń,  umożliwiających  im  rozstrzygnięcie  konkretnego  sporu,  nie  zagłębiając  się  w  teoretyczne
analizy.  Można  jednak  zauważyć,  że  brak  ogólnej  teoretycznej  refleksji  staje  się  często  przyczyną
rozbieżności w uzasadnianiu decyzji sądowych.

Na określenie osoby prawnej jako podmiotu prawa w języku angielskim używa się kilku określeń:

legal  person,  juristic  person  lub  artificial  person.  Zasadniczo  podmiotem  prawa  angielskiego  jest
jednostka,  której  można  przypisać  prawa  i  obowiązki.  Nie  istnieje  jednak  ugruntowana  praktyka,
umożliwiająca wskazanie ogólnego zakresu zdolności prawnej w przypadku osoby prawnej. Od czasu do
czasu  pojawiają  się  w  orzecznictwie  wypowiedzi  świadczące  o  wątpliwościach,  czy  jednostki
organizacyjne  uznane  za  osoby  prawne  posiadają  osobowość  prawną  odrębną  od  podmiotowości  ich
członków  oraz  czy  wierzyciel  osoby  prawnej  może  żądać  spłaty  długów  od  jej  członków  i  odwrotnie.

160

Niewątpliwie  natomiast  podmioty  te mogą  być  stroną umów,  występując  we  własnym  imieniu, chyba  że
statut  wewnętrzny  narzuca  w  tym  względzie  jakieś  ograniczenia.  Posiadają  też  zdolność  do  bycia
podmiotem  prawa  własności  oraz  mogą  pozywać  i  być  pozywane  we  własnym  imieniu.  Osoba  prawna
może  uczestniczyć  w  obrocie  prawnym  tylko  za  pośrednictwem  osób  fizycznych,  zasiadających  w  jej
organa

ch. Decyzje podjęte przez organy w granicach przypisanych im uprawnień są decyzjami osoby

prawnej. Wobec tego, to ona ponosić będzie odpowiedzialność kontraktową i deliktową za działania osób
zasiadających w organach, jeżeli nie przekraczają one swoich kompetencji. Praktyka pokazuje, że ocena,

czy  osobie  prawnej  przysługuje  jakieś  szczególne  prawo  bądź  czy  ciąży  na  niej  jakiś  konkretny
obowiązek,  zależy  w  dużej  mierze  od  charakteru tego  konkretnego  prawa  lub  obowiązku,  natury  osoby
prawnej,  o  którą  w  konkretnym  przypadku  chodzi,  a  także  od  zgodności  uznania  tego  prawa  lub
obowiązku  z  celami  generalnie  realizowanymi  przez  system  prawny.  Trudno  jednak,  analizując
orzecznictwo sądów handlowych (Commercial Courts) i sądów kanclerskich (Chancery Courts), oprzeć się
wrażeniu, że sądy te są niekonsekwentne w uznawaniu praw osób prawnych.

161

Obecnie w systemie angielskim wyróżnić można wiele różnych jednostek organizacyjnych, których

status  jako  osoby  prawnej  w  wielu  przypadkach  nie  jest  jasny.  Najczęściej  wśród  podmiotów
posiadających  osobowość  prawną  wymienia  się:  korporacje  powstałe  na  mocy  specjalnej  ustawy
Parlamentu  (statutory  corporation

) lub na mocy przywileju królewskiego (chartered corporation),

zarejestrowane spółki (registered companies), open-ended investments companies, building societies,
industrial and provident societies, European Economic Interest Groupings.

Natomiast odmawia się

osobowości prawnej jednostkom, takim jak: trade unions, friendly societies, limited liability partnerships,
partnerships i limited partnerships, unincorporated associations, unit trusts i pension trust.

162

Z uwagi na powszechne preferowanie podejmowania działalności gospodarczej w formie spółki

zarejestrowanej na podstawie The Company Act, należy krótko przedstawić jej podstawowe rodzaje.

163

Wśród spółek rejestrowych wyróżnia się: companies limited by shares, companies limited by guarantee i
unlimited companies.

Ich nazwy celowo nie są tłumaczone na język polski, by uniknąć utożsamiania ich z

dopuszczalnymi formami spółek w prawie polskim, jako że różnice między nimi są znaczne.

164

Potwierdzeniem uzyskania osobowości prawnej przez te spółki jest uzyskanie dokumentu zwanego
certificate of incorporation

, który wydaje Companies Registration Office.

Oczekiwać należy, że sytuacja osób prawnych podlegać będzie pewnym zmianom w związku z

obowiązywaniem w Wielkiej Brytanii The Human Rights Act. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka, które za pośrednictwem tej ustawy stało się punktem odniesienia dla angielskiego sędziego,
różni się istotnie od wypracowanych dotychczas zasad orzekania.

165

Trybunał bowiem uznaje osobę

prawną za podmiot praw gwarantowanych przez Konwencję, istniejący niezależnie od osób go
tworzących, realizujący własne interesy we własnym imieniu i ponoszący za to wyłączną
odpowiedzialność.

166

2.2. Ochrona prywatności w prawie angielskim

Do niedawna prawo angielskie nie uznawało prywatności jako przedmiotu ochrony prawnej. Próżno

więc analizować orzecznictwo i dorobek doktryny w poszukiwaniu definicji pojęcia osobowości, jak i
pewnych niemajątkowych praw podlegających ochronie na wzór choćby francuskich droits de la
personnalité.

167

Pozostaje jedynie odwołać się do istniejącego systemu swego rodzaju ochrony deliktowej

i w tym zakresie określić, jakie interesy podmiotów prawa, związane z ich prywatnością, uznawano za
godne ochrony, a następnie, które powództwa rozwinięte w common law, equity law czy też w prawie
stanowionym, i w jakim zakresie, zapewniają im ochronę.

Zanim dokonana zostanie ich bliższa analiza, wspomnieć jednak należy o specyfice ochrony

deliktowej na gruncie prawa angielskiego. Przede wszystkim nie istnieje tam jakaś jedna ogólna zasada
odpowiedzialności za zawinione wyrządzenie szkody osobie trzeciej. Pod nazwą tort law kryją się różnego
rodz

aju skargi zbudowane według następującego schematu: najpierw określa się interes, który chroniony

jest przez prawo, następnie zachowania godzące w ten interes, które to prawo chce chronić, aż wreszcie
wskazuje się sposób ochrony, a jednocześnie sankcję dla wskazanego zachowania. Wobec tego, by
skutecznie żądać ochrony, należy mieć pewność, że interes, o którego ochronę zabiegamy, podlega
ochronie prawnej właśnie przed tym zachowaniem, które doprowadziło do konkretnego naruszenia.

Jak już wyżej podkreślano, interesem niepodlegającym ochronie przez tort law jest prywatność

jednostki.  Natomiast  poszczególne  skargi  mogą  być  wykorzystywane  dla  ochrony  jednostki  przed
naruszeniem konkretnych atrybutów jej osobowości, takich jak: nietykalność cielesna, wolność osobista,
korespondencja, poufność informacji czy wreszcie reputacja. Szczególnego typu skargi rozwinięte zostały
dla  ochrony  własności  intelektualnej  oraz  niemajątkowych  interesów  związanych  z  prowadzeniem
działalności  gospodarczej  lub  zawodowej.

168

W zakresi

e ochrony osobowości, a w szczególności

poszanowania jej godności wymienić należy jeszcze ustawową odpowiedzialność, także o charakterze
cywilnoprawnym, z tytułu szeroko rozumianego szykanowania jednostki (Protection from Harassment Act
1997).

169

Wspomnieć można również o ochronie przyznanej w ramach odpowiedzialności z tytułu zaniedbania

(tort of negligence

), której możliwość dochodzenia może pozostawać w zbiegu z innymi powództwami

chroniącymi  poszczególne  interesy  poszkodowanego.  W  takich  wypadkach  to  do  niego  należy  wybór,
które z powództw ma największe szanse na powodzenie. Odpowiedzialność z tytułu zaniedbania pojawić
się  może  w  każdym  przypadku  nagannego  zachowania  się  pozwanego  powodującego  szkodę.
Dopuszczalność  powództwa  o  zaniedbanie  zależy  od  spełnienia  trzech  przesłanek:  przede  wszystkim
musi  istnieć  zobowiązanie  staranności  (duty  of  care)  po  stronie  pozwanego,  które  następnie  zostało
złamane, w wyniku czego powód poniósł szkodę.

170

Podstawową sankcją za naruszenie wspomnianych interesów poszkodowanego jest odszkodowanie

(damage).

171

Nie jest to jednak jedyny środek. Powód może wystąpić do sądu także o wydanie nakazu o

charakterze prewencyjnym. Szczególnym przypadkiem jest zniesławienie. W przypadku zniesławienia
poszkodowany może domagać się przeprosin, jak i sprostowania wypowiedzi naruszającej jego reputację.

Obok wyżej wspomnianych środków ochrony prawnej poszczególnych atrybutów osobowości trzeba

zwrócić również uwagę na instrumenty przewidziane w prawie stanowionym. Do najszerzej
wykorzystywa

nych ustaw w tym zakresie należą: The Trade Mark Act 1994, Data Protection Act 1998,

The Broadcasting Act 1996, The Registered Designs Act 1949, The Trade Descriptions Act 1968,
Freedom of Information 2000 oraz wewnętrzne regulacje o charakterze kodeksów etyki zawodowej: British
Code of Advertising Practice, The Independent Television Commission Code of Advertising Standards
and Practice.

172

Zasadniczo stwierdzić należy, że z uwagi na brak w prawie angielskim ogólnej ochrony praw

osobistych, tak długo jak osoba wykorzystująca w sposób nieautoryzowany cudzą osobowości nie będzie
naruszać tradycyjnych praw własności intelektualnej wymienionych wyżej lub unikać będzie deliktu
common law

, sąd nie uzna naruszenia prawa, a co za tym idzie nie przyzna ochrony poszkodowanemu.

173

Z uwagi na cel tego opracowania, bliższej analizie poddane zostaną tylko wybrane spośród powyżej

wskazanych podstawy dochodzenia ochrony prawnej pewnych atrybutów osobowości. Najistotniejsze
znaczenie posiadają w tym względzie następujące powództwa: defamation, passing off, injurious
falsehood -

i w tej kolejności zostaną one omówione.

2.2.1. Defamation

Podstawowym deliktem uznanym przez common law jest tort of defamation.

174

Skupiają się wokół

niego najpoważniejsze kontrowersje związane przede wszystkim z zakresem chronionych przezeń
interesów w zderzeniu z prawem do wolności wypowiedzi. Z tego względu w istotnym zakresie posiada on
ustawową regulację zawartą w Defamation Act 1996.

175

Na wstępie konieczne wydaje się podkreślenie istnienia ograniczeń co do zakresu podmiotów

uprawnionych  do  wnoszenia  powództwa  o  defamation.  Nie  każda  osoba  prawna  posiada  bowiem  to
uprawnienie, a główna linia podziału biegnie między osobami prawnymi prawa prywatnego a tymi, które
uznaje  się  za  podmioty  publiczne.  Najwcześniej  wypowiadano  się  w  sprawie  spółek  posiadających
osobowość  prawną.  W ich  przypadku  uznanie  prawa  do  ochrony  przed  zniesławieniem  uzależniono  od
tego,  czy  zniesławiające  oświadczenie  zmierzało  do  wyrządzenia  szkody  w  zakresie  interesów
gospodarczych  tego  podmiotu.

176

Tego ograniczenia nie stosowano w przypadku zniesławienia związku

zawodowego.

177

Jednakże obecny stan prawny nie przyznaje związkom zawodowym osobowości

prawnej, wobec tego nie są one uprawnione do wnoszenia powództwa o zniesławienie.

178

Natomiast niedopuszczalne jest wnoszenie omawianego powództwa przez osoby prawne realizujące

zadania o charakterze publicznym. Zasada ta wynika z orzeczenia Izby Lordów, wydanego w sprawie
Derbyshire County Council

, oskarżonej na łamach "The Sunday Times" o niewłaściwe inwestowanie

funduszy, którymi zarządzała.

179

Wprawdzie uznano prawdopodobieństwo naruszenia reputacji takiego

podmiotu i zgodzono się, że może ono prowadzić do powstania szkody, jednakże powództwo oddalono.
Powodem  takiej  decyzji  była  obawa  przed  zagrożeniem  swobody  wypowiedzi  w  sferze,  która  powinna
podlegać  nieograniczonemu  prawu  do  krytyki.  Podstawowym  argumentem  była  więc  konieczność
zapewnienia  nieskrępowanej  możliwości  wypowiadania  się  na  temat  działalności  organów  publicznych.
P

rzeciwne rozwiązanie uznano za sprzeczne z interesem publicznym. Ta sama argumentacja była

przyczyną uznania niedopuszczalności wniesienia powództwa o zniesławienie przez partię polityczną.

180

Zasadniczo zastosowanie powództwa opartego na tort of defamation dopuszczalne jest wtedy, gdy

doszło  do  opublikowania  oświadczenia  zniesławiającego  powoda.  Jednakże  istnieje  wiele  ograniczeń  i
warunków,  od  których  spełnienia  zależy  jego  skuteczność.  Przede  wszystkim  ustalić  należy  znaczenie
pojęcia  "zniesławienie".  Za  takie  przyjęto  uważać  wypowiedzi  powodujące,  że  słyszący  je  przeciętny
człowiek  zmieni  swoje  zdanie  o  osobie,  której  dotyczy  wypowiedź  na  gorsze,  zacznie  jej  unikać  bądź

uzna, że nie posiada ona zdolności do wykonywania efektywnie swojego zawodu, bądź też wypowiedzi
ośmieszające inną osobę.

181

Ponadto za takie uznaje się również wypowiedzi, które posługują się

insynuacją. W takiej sytuacji dopuszczalność powództwa zależy od wykazania, że przeciętna osoba
posiadająca pewną szczególną wiedzę, umożliwiającą jej odczytanie insynuacji, słysząc wypowiedź
zmieni swoją opinię o osobie, której informacja dotyczy, na gorszą. Drugim warunkiem jest wykazanie, że
tego typu wypowiedź dotarła do co najmniej jednej osoby posiadającej tę szczególną wiedzę.

Dla uznania pozwa

nego za odpowiedzialnego z tytułu zniesławienia nie trzeba wykazać, iż zamierzał

on zaszkodzić powodowi, czy w ogóle mógł przypuszczać, że jego wypowiedź może wywołać taki właśnie
skutek. Co więcej, powód nie musi udowodnić, że twierdzenia pozwanego są nieprawdziwe.

W zależności od sposobu rozpowszechniania wypowiedzi, która rzekomo prowadzi do zniesławienia,

wyróżnia  się  dwa  rodzaje  omawianego  powództwa.  Najczęściej  sądy  rozpatrują  sprawy,  w  których
oświadczenie  to  przybrało formę  pisemną lub  w  inny sposób  zostało  utrwalone.  Tę formę zniesławienia
nazywa  się  libel,  w  odróżnieniu  od  slander,  gdzie  do  zniesławienia  dochodzi  najczęściej  ustnie,  bez
udziału  środków  masowej  komunikacji.  W  tym  kontekście  szczególną  rolę  odgrywa  Broadcasting  Act
1990, w którym wyraźnie wskazano, że rozpowszechnianie wypowiedzi podczas programów nadawanych
przez radio i telewizję uznaje się za publikację o trwałej formie. Podkreślić należy, że zasadniczo każde
powtórzenie wypowiedzi zniesławiającej stanowi odrębną podstawę dla wniesienia powództwa.

Powyższe rozróżnienie ma dość istotne znaczenie ze względu na odmienne przesłanki

odpowiedzialności. Mianowicie w przypadku tort of libel pozwany może zostać zobowiązany do zapłaty
odszkodowania niezależnie od tego, czy powód jest w stanie dowieść przed sądem, że w związku ze

zniesławieniem go poniósł jakikolwiek uszczerbek. Natomiast gdy zachowanie pozwanego stanowiło tort
of slander

, powód musi udowodnić powstanie szkody w wyniku zniesławienia, jeżeli zamierza żądać

odszkodowania. Od tej

zasady istnieje kilka wyjątków. Przede wszystkim domniemywa się powstanie

szkody po stronie powoda, gdy pozwany popełnił tort of slander, mając na celu dyskredytację powoda w
odniesieniu do działalności, którą on prowadzi.

Prawo angielskie przewiduje cały szereg przesłanek wyłączających odpowiedzialność sprawcy

zniesławienia. Podstawowe znaczenie ma zgoda powoda na publikację. Istotne jest jednak to, iż nie jest
ona wymagana co do każdej publikacji z osobna, a wystarczy złożenie jej a priori poprzez podpisanie na
przykład regulaminu, w którym taka ogólna zgoda została zapisana.

182

Wśród pozostałych przesłanek

uchylających odpowiedzialność wyróżnia się następujące okoliczności: prawdziwość stwierdzenia
(justification), rzetelny komentarz (fair comment), absolutny przywilej (absolute privilege) oraz
kwalifikowany przywilej (qualified privilege

). W tej kolejności zostaną one poniżej skrótowo omówione.

Zasadniczo wypowiedzi zawierające stwierdzenia zgodne z prawdą nie mogą być uznane za

zniesławiające, niezależnie od tego, czy odnoszą się do spraw objętych sferą prywatności, czy też
publicznie dostępnych.

183

Jeżeli jednak pozwany chce oprzeć swoją obronę na tej przesłance, powinien

wykazać nie tylko, iż jego wypowiedź była prawdziwa, interpretując ją dosłownie, ale również, że
insynuacje z niej wynikające i wrażenia, jakie miał przeciętny odbiorca po zapoznaniu się z nią,
odpowiadają prawdzie.

184

Stosunkowo łatwiej pozwanemu bronić się, używając argumentu, że jego wypowiedź stanowiła

jedynie rzetelny i uczciwy kome

ntarz. Aby obrona w oparciu o tę przesłankę była skuteczna, jego

wypowiedź powinna mieć charakter opinii, a nie stwierdzenia faktu (aczkolwiek także opinia powinna
znajdować swoje uzasadnienie w faktach). Ponadto sprawa, której inkryminowana wypowiedź dotyczyła,
musi posiadać znaczenie z punktu widzenia interesu publicznego, a samemu pozwanemu nie można
zarzucić jednocześnie działania w złej woli.

W prawie angielskim istnieje pewien rodzaj wypowiedzi niepodlegających możliwości nałożenia

sankcji  z  tytułu  zniesławienia  (absolute  privilege).  Nie  można  bowiem  pozywać  członków  parlamentu  w
odniesieniu do ich oświadczeń złożonych w czasie obrad, zawartych w raportach, jak i tych związanych z
wszelkiego  rodzaju  postępowaniami  prowadzonymi  w  ramach  działalności  parlamentarnej.  To  samo
dotyczy  wypowiedzi  osób  biorących  udział  w  postępowaniu  sądowym,  związanych  z  jego  przebiegiem.
Podobnie doniesienie do organu państwowego w celu zawiadomienia o naruszeniu prawa nie może być
uznane  za  zniesławiające.  W  sprawie  Hasselblad  (GB)  Ltd.  powództwo  dotyczące  listu  wysłanego  do
Komisji  Europejskiej,  o  rzekomym  działaniu  powoda  stanowiącym czyn  nieuczciwej  konkurencji,  zostało
oddalone.

185

W uzasadnieniu podano, że powinna istnieć nieskrępowana możliwość zgłaszania do

uprawniony

ch organów skarg na łamanie prawa, wolna od obaw związanych z możliwością zniesławienia.

Pozwanemu przysługuje ponadto możliwość powołania się na okoliczności zaliczane do grupy tzw.

przywilejów kwalifikowanych. Ich źródłem jest przede wszystkim praktyka stosowania common law, jak

również przepisy ustawy.

186

Wstępnym warunkiem dopuszczalności tego typu obrony jest dobra wiara

pozwanego.  Do  tej  grupy  należą  wypowiedzi  o  charakterze  zniesławiającym,  opublikowane  z  uwagi  na
interes społeczny. Dotyczy to raportów z postępowania przed różnymi sądami, organami publicznymi, czy
też relacji odnoszących się do działań podejmowanych przez publiczne spółki, jak również stowarzyszenia
o  celach  społecznie  użytecznych.  Jedynym  warunkiem  jest  uczciwość  i  rzetelność  publikacji.  W
szczególności  media masowe,  podając  informację, mogą  usprawiedliwiać  ewentualne  negatywne  skutki
dla osób, których ona dotyczy tym, że realizowały one ciążącą na nich misję informowania o problemach
społecznie doniosłych.

Zasadniczo podstawową sankcją stosowaną przez sądy angielskie w przypadkach naruszenia

reputacji poszkodowanego jest zasądzenie na jego rzecz odszkodowania. W tych wypadkach, gdy
postępowanie toczyło się przed ławą przysięgłych, trudno wskazać zasady określania jego wysokości,
jako

że przysięgli nie muszą uzasadniać podjętej przez siebie decyzji, tym bardziej że brak jest prawnie

określonych zasad ustalania wysokości odszkodowania, którymi powinni się oni kierować. Wobec tego,
często zasądzane były tytułem odszkodowania zaskakująco wysokie sumy.

187

Aby kontrolować decyzje

ławy przysięgłych w tym zakresie, przyznano Sądowi Apelacyjnemu prawo zmniejszenia wysokości
odszkodowania, jeżeli wydaje się mu ono zbyt wysokie.

188

Ponadto uznano za dopuszczalne, by sędzia

prowadzący postępowanie poinformował przysięgłych o wysokości odszkodowań w podobnych sprawach
zaakceptowanych przez Sąd Apelacyjny. Oczywiście nie oznacza to, że przysięgli są nimi w jakikolwiek
sposób ograniczeni.

Analizując powództwo o zniesławienie, pozostaje jeszcze zwrócić uwagę na to, że ustawa stwarza

możliwość polubownego zakończenia powstałego konfliktu. W tym zakresie ogromną rolę odgrywa
pozwany, gdyż to od jego zachowania w przeważającej mierze zależy możliwość uniknięcia postępowania
sądowego. Defamation Act 1996 pozbawia bowiem poszkodowanego prawa do wytoczenia powództwa o
zniesławienie, jeżeli sprawca naruszenia zaproponuje poszkodowanemu usunięcie jego skutków w drodze
sprostowania (an offer to make amends).

189

Dotyczy to jednak tych sytuacji, w których do naruszenia

reputacji doszło w wyniku działania sprawcy podjętego w dobrej wierze. W takim wypadku złożenie
prawidłowej oferty przez sprawcę zniesławienia pozbawia poszkodowanego prawa do wniesienia
powództwa, nawet wtedy gdy ten ostatni oferty nie zaakceptuje.

190

Ustawa wprowadza trzy obligatoryjne

elementy tego swoistego sprostowania, które powinny być zrealizowane, by poszkodowany utracił prawo
do wniesienia powództwa. Po pierwsze sprawca naruszenia musi zaoferować odpowiednie skorygowanie
inkryminowanej  wypowiedzi  oraz  stosowne  przeprosiny.  Ponadto  konieczne  jest  ich  opublikowanie  w
sposób  stosowany  w  tego  typu  okolicznościach.  Wreszcie  spraw-ca  zobowiązany  jest  wypłacić
poszkodowanemu  odszkodowanie  w  wysokości  uzgodnionej  przez  strony  lub  w  wysokości  określonej
przez sąd oraz pokryć koszty. Ta procedura jest o tyle korzystna, że pozwany może uniknąć zasądzenia
wygórowanego odszkodowania, co ma wielokrotnie miejsce w sprawach o zniesławienie rozpatrywanych
przez sąd.

2.2.2. Passing off

Odpowiedzialność z tytułu passing off stanowi dość elastyczny instrument wykorzystywany do

ochrony przed pewnymi nieuczciwymi praktykami w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej.
Jego podstawy określone zostały już w XIX wieku przez Lorda Langdale MR w sprawie Perry v. Truefit, w
której orzekł on, że nikt nie może sprzedawać swoich produktów, sugerując ich pochodzenie od kogoś
innego.

191

Obecnie delikt ten popełnić można na kilka sposobów.

192

Najczęściej pozwany wprowadza do

obrotu towary lub usługi w sposób stwarzający ryzyko, że nabywcy będą przekonani o pochodzeniu jego
towarów lub usług od powoda. Po drugie pozwany może oznaczać swoje towary lub usługi w sposób
wywołujący błędne przekonanie u konsumentów, że posiadają one taką samą jakość lub są tego samego
rodzaju, co

towary lub usługi powoda, w wyniku czego zdecydują się nabyć towary i usługi pozwanego. Po

trzecie pozwany oznacza swoje towary i usługi w sposób stwarzający ryzyko, że odbiorcy błędnie skojarzą
je z pozwanym, w wyniku tego renoma tego ostatniego zostanie

naruszona. Wobec powyższego nazwa

osoby  prawnej  identyfikująca  ją  w  obrocie  prawnym,  jej  dobre  imię,  jak  również  jej  logo  w  pewnych
określonych  sytuacjach  może  być  przedmiotem  ochrony  w  ramach  odpowiedzialności  prawnej,  która
wynika  z  popełnienia  passing  off.  Jej  celem  zasadniczo  jest  uniemożliwienie  imitowania  działalności
innego  podmiotu,  które  ma  wprowadzić  konsumentów  w  błąd,  oraz  przeciwdziałanie  nieuczciwej
konkurencji.

193

Podstawowym wymogiem, od którego zależy powodzenie powództwa, jest wykazanie, że powód

cieszy się w oczach opinii publicznej ustaloną reputacją, będącą wynikiem uczestniczenia w obrocie

gospodarczym  i  działalności  marketingowej.  Ponadto  powód  musi  również  wykazać,  że  zachowanie
pozwanego,  w tym wypadku użycie przez niego oznaczenia powoda, wprowadza  w błąd konsumentów,
bądź  też  istnieje  wysokie  prawdopodobieństwo  wywołania  takiej  pomyłki.  Istotna  jest  jednak  uwaga,  że
działalność pozwanego może zostać uznana za passing off nawet wówczas gdy nie miał (nie mógł mieć)
on świadomości powstania ryzyka pomyłki, a więc nie można mu przypisać winy.

194

Kolejną przesłanką

jest wykazanie przez powoda, że w konsekwencji takiego zachowania pozwanego powód poniósł już
szkodę lub istnieje duże prawdopodobieństwo jej wystąpienia.

195

Szkoda może wyrażać się tym, że

działalność pozwanego zaszkodziła reputacji poszkodowanego lub naraziła go na koszty prowadzenia
postępowania sądowego.

Przykładem zastosowania powództwa jest sprawa Parker-Knoll Ltd v. Knoll International Ltd, w której

pozwany miał oznaczać produkowane meble swoją nazwą, co mogłoby wywołać wśród nabywców
przekonanie, że kupują meble renomowanego producenta, jakim był Parker-Knoll Ltd.

196

Inaczej nieco

prezentował się stan faktyczny w sprawie British Diabetic Association v. Diabetic Society Ltd.

197

Powód

był znaną organizacją charytatywną o rocznych dochodach ok. 10 mln funtów. Wobec tego, gdy jego dwaj
byli członkowie, usunięci wcześniej z organizacji, powołali spółkę o nazwie Diabetic Society Ltd, uznano,
że prowadzenie przez nich działalności pod tą właśnie nazwą stanowić będzie passing off. Istniało
bowiem poważne ryzyko, że osoby wspierające finansowo dotychczasową działalność charytatywną
powoda, działając w błędzie, przekazywać będą fundusze pozwanemu.

W powyższych przykładach omawiane powództwo zastosowano w sytuacji, gdy obie strony

prowadziły działalność w tym samym sektorze. Początkowo musiała istnieć ścisła konkurencja między

stronami, co stanowiło istotne ograniczenie odpowiedzialności z tytułu passing off.

198

Uważano bowiem,

że  do  powstania  tego  deliktu  konieczne  jest,  by  nabywca  towarów  lub  usług  pozwanego  działał  w
przeświadczeniu,  iż  powód  jest  odpowiedzialny  za  ich  jakość.  Z tego  względu  pozwany,  który  działał  w
innej  branży  niż  powód,  gdy  ich  towary  i  usługi  skierowane  były  do  różnych  grup  konsumentów,  nie
obawiał  się  odpowiedzialności  za  passing  off.  Ilustruje  to  świetnie  sprawa  Wombles  Ltd  v.  Wombles
Skips.

199

Wombles

to postacie fikcyjne pochodzące z książki dla dzieci, a następnie wykorzystane w

serialu TV. Dzięki temu zdobyły one ogromną popularność, którą później uprawniony z tytułu posiadania
praw autorskich Wombles Ltd

eksploatował na szeroką skalę. Umieścił nazwę postaci również w nazwie

spółki. Natomiast pozwany zajmował się produkcją pojemników na śmieci. Chcąc wykorzystać pozytywne
skojarzenia wiążące się z postaciami bardzo czystych i porządnych zwierzątek zdecydował się
zaadaptować nazwę Wombles jako część swojej nazwy handlowej. W efekcie spółka zyskała korzystny
image

i łatwą do zapamiętania nazwę. Powód, właściciel praw autorskich do postaci, uważał, że jest to

wyraźny przypadek nieautoryzowanego character merchandising. Wystąpił do sądu z powództwem
passing off

. Uznano jednak, że powód nie ma prawa uniemożliwiać użycia nazwy Wombles komuś

innemu. Po pierwsze nie zo

stała ona zarejestrowana jako znak towarowy, po drugie nie stanowiła

przedmiotu  praw  autorskich.  Należy  podkreślić,  że  pozwany  nie  wykorzystał  rysunków  tych  postaci  do
promocji  swojej  działalności.  Gdyby  to  uczynił,  stanowiłoby  to  naruszenie  praw  autorskich  powoda.
Ponadto działalność pozwanego prowadzona była  w  zupełnie innej branży niż działalność powoda. Ten
ostatni wprawdzie udzielał licencji na użycie tej nazwy, m.in. na artykuły spożywcze i zabawki, ale nie na
pojemniki  na  śmieci.  Stąd  też  sąd  uznał,  że  nie  zostały  spełnione  warunki  do  wniesienia  powództwa
passing off

z uwagi na brak konkurencyjności działalności stron, co wykluczało możliwość wprowadzenia

w błąd. Ponadto brak możliwości wprowadzenia w błąd konsumentów oznacza, że powód nie poniósł
szk

ody w wyniku działania pozwanego. W rezultacie powództwo zostało oddalone.

Powszechnie krytykowano wymóg ścisłej konkurencyjności stron dla uznania wprowadzenia w błąd

nabywców, gdyż uniemożliwiało to dochodzenie ochrony przez podmioty o znaczącej renomie, chcące
rozwijać swoją działalność w innych od dotychczasowych branżach.

200

W orzecznictwie angielskim

pojawiły się nawet przykłady szerokiego ujmowania warunku wspólnego rodzaju działalności. W sprawie
Lego System Aktieselkab v. Lego M Lemelstrich Ltd

201

duński producent klocków dla dzieci skutecznie

uniemożliwił producentowi akcesoriów do ogrodów używanie nazwy "Lego", mimo że strony nie działały w
tej samej branży. Renoma powoda  powoduje bowiem, że każdy widząc nazwę "Lego" zakłada istnienie
związku  między  towarem  a  duńskim  producentem.  Jakakolwiek  wada  produktu  pozwanego  jest
przypisywana powodowi, co godzi w jego dobre imię w oczach nabywców. Mimo braku wspólnego rodzaju
działalności,  a  nawet  braku  planów  na  przyszłość  dotyczących  ewentualnego  rozszerzenia  produkcji  o
artykuły ogrodnicze, międzynarodowa renoma powoda uznana została za wystarczającą, by konsument,
patrząc na nazwę widniejącą na produkcie, kojarzył ją tylko z nim.

Z drugiej jednak strony są i takie orzeczenia, w których nadal przeważa wąska interpretacja wymogu

konkurencyjności.  Gdy  obok  renomowanego  sklepu  Harrods  powstawała  The  Harrodian  School,
niepowodzeniem  skończyły  się  próby  przeciwstawienia  się  prowadzenia  jej  działalności  pod  nazwą
wywołującą  skojarzenie  z  powodem.

202

Uznano w tym

wypadku, że nie ma ryzyka przypisania

odpowiedzialności za jakość usług pozwanego Harrodsowi, jako że ich działalność różni się znacznie od
siebie.  Co  najwyżej  nazwa  pozwanego  mogłaby  sugerować,  że  powód  sponsoruje  lub  inaczej  wspiera
działalność szkoły, co jednakże nie wystarczało dla wniesienia powództwa o passing off. Zasadniczo więc
argument,  opierający  się  na  stwierdzeniu,  że  nabywcy  produktów  oznaczonych  renomowaną  nazwą
przekonani są o istnieniu związku między producentem a uprawnionym do nazwy, który stanowi dla nich
gwarancję  jakości,  nie  przekonał  sędziów  angielskich do  udzielenia  ochrony  uprawnionym  do  tej  nazwy
poza zakresem bezpośredniej konkurencji.

203

Podkreślić jednak należy, że zdolność adaptacyjna do zmieniających się warunków i praktyki

mercyjnej to jedna z największych zalet powództw wykształconych w ramach common law. Oczekiwać

należy rozszerzenia zakresu stosowania powództwa o passing off w przypadku oznaczeń posiadających
renomę wykraczającą poza branżę, na gruncie której została ona pierwotnie wypracowana. Tak też stało
się w sprawie Glaxo Plc v. Glaxowellcome Ltd and others.

204

Wspólnicy spółki pozwanej przewidywali, że

dojdzie do fuzji renomowanych producentów farmaceutyków Glaxo i Wellcome. Zamierzali skorzystać na
tym, zakładając własną spółkę o nazwie Glaxowellcome Ltd, a następnie odsprzedając spółkę lub samą
nazwę powodowi za 100 tys. funtów. Podkreślić należy, że spółka pozwana nigdy nie rozpoczęła
prowadzenia działalności w obrocie gospodarczym. Mimo braku konkurencyjności stron sędzia uznał, że
pozwany działał nieuczciwie, chcąc przywłaszczyć sobie renomę powoda, gdyby ten nie zapłacił mu
wysokiej ceny za przeniesienie prawa do nazwy.

Innym kierunkiem rozwoju omawianego powództwa jest passing off w internecie. W szczególności

wraz z rozwojem tego medium komunikacji pojawiły się przypadki tzw.  cyber-squatting, który polega na
zgłaszaniu  domen  internetowych,  zawierających  nazwy  między  innymi  cieszących  się  międzynarodową
renomą osób prawnych, przez podmioty z nimi niezwiązane, po to tylko, by następnie im je odsprzedać za
znaczną  kwotę.

205

Praktykę tę uznano za posiadającą charakter passing off, co umożliwiło

poszkodowanym dochodzenie ochrony.

206

Na przykładzie nazwy Marks & Spencer sędzia wskazał, że dla

każdego uczestnika obrotu stanowi ona oznaczenie identyfikujące jedynie spółkę Marks & Spencer Plc.
Natomiast  osoba  korzystająca  z  internetu,  wybierając  domenę  marksandspencer.co.uk,  uzyska
informację, że jest ona zarejestrowana przez spółkę One In A Million Limited. Wobec tego zarejestrowanie
domeny  internetowej  zawierającej  tę  nazwę  wprowadza  w  błąd  uczestników  obrotu,  sugerując,  że
pozwani  są  powiązani  w  jakiś  sposób  z  powodem,  co  stanowi  wystarczającą  podstawę  do  uznania  ich
zachowania  za  passing  off.

Podstawowym źródłem szkody, którą ponosi powód, jest tzw. rozwodnienie

dystynktywnego charakteru oznaczenia oraz ewentualne naruszenie reputacji, mogące wynikać z jakości
działalności prowadzonej przez pozwanych.

2.2.3. Injurious (malicious) falsehood

Odmienny charakter od poprz

ednio omówionych posiada powództwo o injurious falsehood. Jego

celem jest ochrona przed fałszywym stwierdzeniem dokonanym w formie pisemnej lub ustnie, które
wyrządziło powodowi szkodę, przy czym wypowiedź musi być uczyniona w złej wierze. W konsekwencji
p

owód musi wykazać, że pozwany świadomie skłamał, mając na celu wyrządzenie mu szkody, bądź też

nie obchodziło go to, czy jego stwierdzenie ma oparcie w faktach, czy nie, bądź czy pozwanemu można
przypisać nieuczciwość lub działanie z niskich pobudek.

207

takich okolicznościach nie ma znaczenia,

czy pozwany wierzył, że mówi prawdę.

208

Podkreślić należy również, że dla skuteczności tego powództwa

nie trzeba udowadniać naruszenia dobrego imienia powoda.

209

Wystarczy, że wypowiedź była świadomie

obliczona na w

yrządzenie szkody majątkowej po stronie powoda. Zaletą powództwa jest jego

dopuszczalność nawet wtedy gdy powód nie może ustalić wysokości poniesionej szkody.

210

Jeżeli

dodatkowo wypowiedź miałaby charakter oczerniający, powód mógłby wybrać między omawianym
powództwem a defamation. To ostanie jest o tyle korzystne, że ciężar dowodu co do zgodności z prawdą
wypowiedzi spoczywa na pozwanym.

Przykładem zastosowania tego powództwa w praktyce jest sprawa Ratcliffe v. Evans.

211

Lokalna

gazeta  podała  błędnie  informację,  że  powód  zaprzestał  prowadzenia  działalności  gospodarczej.  W
konsekwencji  spadły  obroty  przedsiębiorstwa  powoda.  Sąd,  do  którego  odwołał  się  Ratcliffe,  uznał  za
uzasadnione  powództwo  wniesione  w  oparciu  o  injurious  falsehood,  jako  że  dziennikarz  publikujący
niesprawdzoną  informację  działał  w  złej  wierze,  w  wyniku  czego  powód  poniósł  ewidentną  szkodę.
Praktyczne  znaczenie  tego  powództwa  jest  jednak  bardzo  ograniczone  z  uwagi  na  konieczność

przedstawienia przez powoda dowodów przekonujących o złej wierze pozwanego. W konsekwencji w
ostatnim stuleciu wniesiono jedynie sześć powództw w oparciu o injurious falsehood.

212

2.2.4. Breach of confidence

Kolejnym instrumentem prawnym wykorzystywanym dla ochrony pewnych niemajątkowych atrybutów

osobowości  jest  rozwinięte  przez  sądy  kanclerskie  (Chancery  Courts)  w  systemie  equity  powództwo  z
tytułu nadużycia zaufania (breach of confidence). Wydaje się ono skutecznie chronić między innymi przed
ujawnieniem  informacji  osobistych.  Podstawą  wynikającej  z  niego  odpowiedzialności  jest  założenie,  że
osoba  ujawniająca  lub  wykorzystująca  informację,  która  została  jej  powierzona  z  zastrzeżeniem  jej
poufności,  łamie  ciążące  na  niej  zobowiązanie.

213

Właśnie naruszenie prywatności często przybiera

postać uzyskania i rozpowszechniania informacji w sposób nieautoryzowany przez podmiot, którego ona
dotyczy. Jeżeli informacje te są nieprawdziwe, zainteresowany może wystąpić z powództwem na
podstawie law of defamation.

214

Problem jednak pojawia się wtedy, gdy są to informacje prawdziwe.

Zobowiązanie do poufności nie musi wynikać z łączącej strony umowy, gdyż wystarczy, iż na jego

istnienie  wskazują  okoliczności.  Skuteczność  powództwa  zależy  od  tego,  czy  informacja,  co  do  której
zastrzeżono poufność, może być w ogóle przedmiotem ochrony prawa. Zasadniczo nie zasługuje na nią
informacja  powszechnie  dostępna,  chyba  że  jest  znana  tylko  określonemu  kręgowi  osób,  ponadto
informacje  dotyczące  spraw  błahych,  banalnych  bądź,  co  istotniejsze,  odnoszące  się  do  działalności
niebezpiecznej lub spr

zecznej z prawem. W pozostałym zakresie ochrona przysługuje każdemu rodzajowi

informacji  (może  być  to  informacja  prywatna,  handlowa,  rządowa),  bez  względu  na  jej  nowość  czy  też
odkrywczy charakter. Z punktu widzenia ochrony prywatności podkreślić należy, że powództwo to można
wytoczyć  także  przeciwko  podmiotom,  którym  informacja  została  w  sposób  nieuprawniony  ujawniona,
niezależnie  od  tego,  czy  wiedzieli  oni  o  obowiązku  poufności  czy  nie.

215

Ponieważ brak jest ogólnego

powództwa o naruszenie prywatności, trudno przeciwdziałać tego typu zachowaniom, nawet gdy dochodzi
do opublikowania informacji ściśle osobistych. Według wielu przedstawicieli doktryny lukę tę częściowo
zapełniało właśnie powództwo wytaczane na podstawie breach of confidence.

216

2.3. Prawo do

prywatności według The Human Rights Act

Jak już wcześniej wspomniano, w październiku 2000 r. weszła w życie ustawa o prawach człowieka,

zwana The Human Rights Act, w wyniku czego prawa i wolności chronione przez Europejską Konwencję
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności stały się wyraźnym wyznacznikiem uprawnień jednostki w
angielskim systemie prawnym. Konsekwentnie Konwencja wpłynęła również na sytuację osób prawnych
jako podmiotów prawa.

Mimo krótkiego okresu obowiązywania, uzasadnione jest twierdzenie, że ustawa ta stanowić będzie

przełom  w  ochronie  prywatności.  Podstawowe  znaczenie  posiada  w  tym  zakresie  art.  6  §  1  ustawy  o
prawach  człowieka,  stanowiący,  że  działania  organów  państwowych  naruszające  prawa  gwarantowane
przez Konwencję są bezprawne. Z kolei w § 3 tego artykułu wyjaśniono, że za organ państwowy uważane
są  również  sądy  i  trybunały.  Z  tego  względu  oddziaływanie  tego  aktu  nie  ma  jedynie  charakteru
wertykalnego: organy państwowe - jednostki, ale wyraźnie wpływać będzie również na stosunki w układzie
horyzontalnym.

217

Ustawa ta bowiem zobowiązuje do interpretowania, na ile to jest możliwe, norm

prawnych zarówno tych stanowionych przez Parlament, jak i wynikających z commom law, w zgodzie ze
standardami wyznaczonymi przez Konwencję. Sądy jako organy państwowe są również zobowiązane ten
warunek spełniać. W wyniku tego, prawa gwarantowane przez Konwencję będą mogły być powoływane
przed sądami angielskimi w sporach między podmiotami prawa prywatnego, a sądy muszą brać je pod
uwagę, wydając orzeczenia.

Uregulowanie to wyraźnie odbiega od dotychczasowego zakresu ochrony prawnej udzielanej

jednostkom  (osobom  fizycznym  i  osobom  prawnym)  w  prawie  angielskim.  Rodzi  to  wiele  problemów
natury  prawnej  odnoszących  się  przede  wszystkim  do  konieczności  dostosowania  zarówno
ustawodawstwa,  jak  i  common  law

do nowej sytuacji, nie wspominając już o zmianie mentalności

prawników. W myśl ustawy, a wzorując się na standardach wypracowanych przez Trybunał, pojęcie życia
prywatnego  jest  bardzo  szerokie.  Zasadniczo  każdy  ma  prawo  do  poszanowania  swojej  prywatności  i
ochrony przed ingerencją, chyba że byłaby ona uzasadniona w społeczeństwie demokratycznym. Pośród
różnych  aspektów  prywatności  wyraźnie  zostało  wymienione  prawo  do  poszanowania  mieszkania.
Obejmuje ono zarówno zakaz wkraczania do domu, jak i uniemożliwianie spokojnego w nim przebywania.
Samo  pojęcie  domu  interpretowane  jest  nie  tylko  jako  pomieszczenie,  w  którym  się  mieszka  stale,  ale

także,  w  którym  prowadzi  się  działalność  zawodową  lub  gospodarczą.  Bez  znaczenia  jest  natomiast
posiadanie  tytułu  własności.  Podobnie  rozumiane  jest  pojęcie  korespondencji,  która  obejmuje  listy,
komunikację telefoniczną, za pośrednictwem faksu, jak i wiadomości przesyłane w sieci informatycznej (e-
mail).  Tak  pojmowane  prawo  do  prywat

ności nie jest jednak prawem o charakterze absolutnym, co

oznacza,  że  w  określonych  warunkach  dopuszczalna  jest  ingerencja  w  jego  wykonywanie.  Jej  granice
wyznacza  prawo  oraz  przekonanie  o  jej  niezbędności  dla  osiągnięcia  przynajmniej  jednego  z  celów
określonych  w  Konwencji.  Chodzi  tu  między  innymi  o  narodowe  bezpieczeństwo,  zapobieganie
przestępstwu,  ochronę  zdrowia  lub  moralności,  a  w  szczególności  ochronę  praw  i  wolności  innych.
Ponadto  zakres  dozwolonej  ingerencji  musi  być  proporcjonalny  do  celu,  w  imię  którego  została  ona
podjęta.

Wejście w życie The Human Rights Act umożliwia poszkodowanym wnoszenie żądania

odszkodowania w przypadku naruszenia prawa do prywatności. Oczywiście powództwo o odszkodowanie
za  uszczerbki  wynikające  z  działania  organów  państwowych  może  być  wniesione  tylko  przez  podmiot,
któremu  można  przypisać  status  poszkodowanego.  Omawiana  ustawa  odwołuje  się  w  tym  zakresie
wyraźnie do definicji pojęcia poszkodowanego obowiązującej na gruncie Konwencji, która określona jest w
art.  34.  Poszko

dowanym jest więc podmiot, którego interesy gwarantowane przez Konwencję zostały

bezpośrednio naruszone bezprawnym działaniem organów państwowych, bądź też istnieje bezpośrednie
ryzyko  ich  naruszenia.  Praktyka  Europejskiego  Trybunału  Praw  Człowieka  wskazuje,  że  powództwo  to
wnieść może również osoba prawna, z  wyjątkiem jednak tych jednostek organizacyjnych posiadających
osobowość  prawną,  które  zarazem  zaliczane  są  do  organów  państwowych.

218

Poza tym, jedynym

warunkiem dopuszczalności takiego powództwa jest wykazanie, że chodzi o prawa własne tej osoby
prawnej, a nie prawa jej członków.

Zgodnie z art. 8(3) ustawy sąd powinien rozważyć wszelkie okoliczności sprawy i zasądzić

odszkodowanie tylko wtedy, gdy będzie to konieczne z uwagi na powagę naruszenia, biorąc pod uwagę
zasady  wypracowane  przez  Europejski  Trybunał  Praw  Człowieka  na  podstawie  art.  41  Konwencji.
Przyjmuje  się,  że  sąd  może  przyznać  odszkodowanie  obejmujące  szkodę  rzeczywiście  poniesioną,
utracone  korzyści,  jak  i  uszczerbki  niemajątkowe,  pod  warunkiem  że  ich  źródłem  jest  bezpośrednio
naruszenie  prawa  gwarantowanego  przez  Konwencję.  Pewnym  ograniczeniem  dla  przyznania
odszkodowania jest unormowanie zawarte w art. 9(3) ustawy, dotyczące odpowiedzialności za działania
sądów. Stanowi ono mianowicie, że w postępowaniu prowadzonym na podstawie powództwa przeciwko
niezgodnym z Konwencją działaniom sądu, odszkodowanie nie może być przyznane, jeżeli decyzja sądu
podjęta  została  w  dobrej  wierze.

219

Jedynym wyjątkiem jest powództwo o niesłuszne aresztowanie lub

skazanie na karę więzienia rozpatrywane przez sąd w kontekście art. 5(5) Konwencji, odnoszącego się do
wolności osobistej.

Jak już wyżej wspomniano, jednym z praw gwarantowanych przez Konwencję jest prawo do

poszanowania  życia  prywatnego  i  rodzinnego,  nietykalności mieszkania  i tajemnicy  korespondencji  (art.
8).  Trudno  jeszcze  powiedzieć,  czy  wprowadzenie  powyższego  prawa  do  systemu  prawnego  Wielkiej
Brytanii  nastąpi  poprzez  stworzenie  odpowiedniej  skargi  w  ramach  common  law,  czy  też  poszerzony
zostanie  z

akres funkcjonujących już powództw. Bardziej prawdopodobna ostatecznie wydaje się ta

pierwsza opcja, niemniej jednak nie jest to jeszcze przesądzone.

Pewnych wskazówek dostarczają wypowiedzi sędziów w najświeższym orzecznictwie z tego

zakresu. Mianowicie s

ędzia Sedley LJ ostrożnie zasugerował, że prawo angielskie uznaje i stosownie

chroni prawo do prywatności, jako że stanowi to odpowiedź na zmieniające się społeczne potrzeby i
konieczne jest z uwagi na obowiązywanie ustawy o prawach człowieka.

220

Podobnie

sędzia Keene LJ

podkreślił wpływ ustawy, stwierdzając, że sądy nie mogą orzekać w sposób sprzeczny z prawami
gwarantowanymi przez Konwencję, wobec tego konieczne jest interpretowanie i rozwijanie common law w
sposób umożliwiający spełnienie tego warunku.

221

Natomiast to, czy z tego powodu konieczne będzie

wprowadzenie  skargi  nowego  rodzaju,  wywołuje  kontrowersje.  Dlatego  pewne  nadzieje  pokłada  się  w
powództwie  o  breach  of  confidence,  wskazując  na  możliwość  zmodyfikowania  wynikającego  z  niego
zakresu  odpowie

dzialności tak, by spełnić standardy wyznaczone w orzecznictwie Europejskiego

Trybunału Praw Człowieka na podstawie art. 8 Konwencji.

Powyższe wypowiedzi potwierdzone zostały w orzeczeniu wydanym w marcu 2002 r., które zasługuje

na szczególną uwagę, gdyż zawiera wskazówki, jak interpretować i stosować powództwo o breach of
confidence

, aby chroniło ono również prawo do prywatności.

222

Kluczowym zagadnieniem jest poruszone

także przez wcześniej cytowanych sędziów zobowiązanie do poufności. Uznaje się jego istnienie zawsze
wtedy, gdy sprawca naruszenia wiedział lub powinien był wiedzieć, że ingeruje w sferę interesów innej

osoby, co do których ta ostatnia może powołać się na ochronę prawa do poszanowania jej prywatności.
Wobec tego powództwo o breach of confidence będzie uzasadnione, gdy naruszenie nastąpi w sytuacji, w
której poszkodowany mógł zasadnie oczekiwać poszanowania jego prywatności, chyba że zachodzi
któraś z przesłanek wyłączających odpowiedzialność sprawcy. Najczęstszymi przykładami tego typu
narusz

enia jest zainstalowanie podsłuchu, czy też ukrytych kamer, jak i korzystanie z innych form

inwigilacji. Jednakże należy zwrócić uwagę na to, że uzyskanie informacji w wyniku działań sprzecznych z
prawem nie oznacza automatycznie możliwości powstrzymania jej publikacji na podstawie omawianego
powództwa.

223

Kolejnym istotnym zagadnieniem jest określenie, jakie interesy poszkodowanego mogą być

przedmiotem ochrony przyznanej w ramach prawa do prywatności. Sędziowie angielscy ograniczają się w
tym zakresie do n

ic niewnoszącego stwierdzenia, że interes ten cechuje osobisty charakter, a jego

zidentyfikowanie zwykle nie nastręcza trudności. Z całą pewnością należy podkreślić, że interesy te nie są
już analizowane z punktu widzenia swego rodzaju prawa własności, a zalicza się je do praw chroniących
interesy osobiste.

224

Pewną pomocą przy wyodrębnieniu tych interesów może być wprowadzone przez

sędziego Gleesona CJ rozróżnienie na informacje osobiste i te o charakterze publicznie dostępnym.

225

Wbrew potocznemu mniemani

u podkreślił on, że o osobistym charakterze nie przesądza lokalizacja

zdarzenia na terenie prywatnym. Zasadniczo można jednak uznać, że istnieją pewne kategorie informacji
odnoszących  się  do  stanu  zdrowia,  związków  osobistych,  majątku  prywatnego,  które  niewątpliwie
posiadają osobisty charakter. Dotyczy to również tych aktywności, które rozsądna osoba posługująca się
współczesnymi  standardami  moralności  i  obyczajowości  uznałaby  za  chronione  przed  ingerencją  z
zewnątrz.  Publikacja  tego  typu  informacji  uzależniona  jest  więc  od  istnienia  przeważającego  interesu
publicznego  w  ich  ujawnieniu.  Natomiast  istnienie  interesu  publicznego  w  konkretnej  sprawie  zwykle
sprowadzać  się  będzie  do  tego,  czy  zakaz  publikacji  byłby  uzasadniony  z  punktu  widzenia
dopuszczalności  ograniczenia  swobody  wypowiedzi  rozumianej  zgodnie  ze  standardami  wyznaczonymi
przez orzecznictwo Trybunału.

Ingerencja w wolność prasy musi być przekonująco uzasadniona, gdyż inaczej jej rola w

społeczeństwie  pluralistycznym  byłaby  zagrożona.  Doniosłość  tego  zagadnienia  podkreślono  w  art.  12
ustawy o prawach człowieka. Nakłada on na sądy orzekające w sprawach, w których powód domaga się
wydania  zakazu  publikacji  informacji,  obowiązek  rozważenia  wpływu  takiej  decyzji  na  gwarantowaną
przez  Konwencję  wolność  prasy.  W  szczególności  sędzia  powinien  wziąć  pod  uwagę  to,  czy
inkryminowana informacja jest dostępna publicznie, czy istnieje interes publiczny w jej opublikowaniu, a
ponadto czy ewentualna publikacja nie narusza kodeksu etyki zawodowej. W tym kontekście pomocne dla
sądu  jest  uregulowanie  znajdujące  się  w  The  Press  Complaints  Commission  Code  of  Practice,  który
stanowi,  że  każdy  uprawniony  jest  do  żądania  poszanowania  prywatności,  życia  rodzinnego,  domu,
korespondencji.

226

Ingerencja bez zgody uprawnionego w

ymaga uzasadnienia. Interesujące jest także

wyjaśnienie,  że  za  miejsca  prywatne  uważa  się  zarówno  miejsca  będące  własnością  prywatną,  jak  i  te
publicznie  dostępne,  co  do  których  istnieje  uzasadnione  oczekiwanie  poszanowania  prywatności.
Natomiast  działania  prasy  mogą  być  usprawiedliwione  interesem  publicznym,  jeżeli  mają  one  na  celu
ujawnianie  przestępstw  i  łamania  prawa,  ochronę  zdrowia  i  bezpieczeństwa  publicznego  oraz
przeciwdziałanie wprowadzaniu opinii publicznej w błąd.

Na zakończenie analizy ochrony prywatności po wejściu w życie ustawy o prawach człowieka

konieczna jest jeszcze następująca uwaga. Rozwój powództwa  o  breach  of confidence nie oznacza, że
będzie  to  jedyny  instrument  prawnej  ochrony  prywatności.  Jego  istotnym  ograniczeniem  jest  brak
możliwości  zastosowania  w  sytuacjach,  gdy  ujawniona  informacja  była  niezgodna  z  prawdą.  Nie  trzeba
przekonywać, że i w takich okolicznościach może dojść do naruszenia szeroko rozumianej prywatności, a
w  szczególności  dobrego  imienia.  Poszkodowany  publikacją  nieprawdziwej  informacji  ma  do  swojej
dyspozycji  powództwo  przeciw  zniesławieniu,  które  zostało  omówione  wcześniej.  Także  w  przypadku
naruszenia  prawa  do  nazwy,  prowadzącego  do  zaszkodzenia  reputacji,  aktualna  pozostaje  możliwość
żądania ochrony na podstawie powództwa o passing off.

2.3.1. Prawo do poszanowania prywatności osoby prawnej

Powyższa analiza nie daje jeszcze odpowiedzi na pytanie, czy jednostka organizacyjna posiadająca

osobowość prawną może się cieszyć prawem do prywatności określonym w art. 8 Konwencji w związku z
ustawą o prawach człowieka. Dotychczas najpełniejszą próbę rozstrzygnięcia tego problemu znajdujemy
w orzeczeniu wydanym na sześć miesięcy przed wejściem w życie wskazanej ustawy, a mianowicie w
kwietniu 2000 r.

227

Jednakże można uznać, że także dzisiaj rozstrzygnięcie byłoby podobne, jako że

sędziowie wyraźnie nawiązali do Konwencji, świadomi zbliżającego się terminu wejścia w życie ustawy.

Z uwagi na doniosłość wspomnianego orzeczenia dla określenia zakresu ochrony niemajątkowych

int

eresów osoby prawnej w prawie angielskim, konieczne jest przedstawienie stanu faktycznego, na

podstawie  którego  zostało  ono  wydane.  Skarga  została  wniesiona  przez  DSG  Retail  Limited  (Dixons),
spółkę będącą właścicielem sieci sklepów. Dotyczyła ona nieuczciwego postępowania BBC, polegającego
na  sekretnym  filmowaniu  transakcji  dokonywanych  w  jednym  ze  sklepów  bez  zgody  skarżącego,  co
według  niego  naruszało  jego  prawo  do  poszanowania  prywatności.  Ponieważ  uzyskany  w  ten  sposób
materiał miał  być  wykorzystany  w  jednym  z  programów  BBC,  pt.  "Watchdog",  Dixons  wniósł  skargę  do
Broadcasting  Standards  Commission  (BSC).  Organ  ten  powołany  został  na  mocy  ustawy  The
Broadcasting Act 1996 między innymi do rozstrzygania sporów związanych z nieuzasadnioną ingerencją
w sferę prywatności, dokonaną w celu uzyskania materiałów do nadawanych programów. Komisja uznała
skargę za uzasadnioną. Następnie BBC skorzystało z możliwości odwołania się do sądu, opierając się na
twierdzeniu,  że  DSG  Retail  Limited  jako  osoba  prawna  nie  posiada  prawa  do  poszanowania  jej
prywatności, a ponadto pojęcie prywatności nie może być odnoszone  do zdarzeń rozgrywających się  w
miejscach  publicznie  dostępnych.  Sąd  w  pierwszej  instancji  podzielił  wątpliwości  BBC  i  uchylił  decyzję
komisji,  jednakże  w  drugiej  instancji  sędziowie  Lord  Woolf  MR  i  Lord  Hale  LJ  jednoznacznie  przyznali
rację Broadcasting Standards Commission.

Głównym argumentem przemawiającym za uznaniem prawa osób prawnych do poszanowania ich

prywatności w tym przypadku było przyznanie tym podmiotom prawa do skargi do BSC na podstawie art.
111(1)  The  Broadcasting  Act  1996.  Komisja  była  więc  uprawniona  do  rozpatrywania  wszelkich  skarg
wnoszonych na nieuczciwe działania nadawców, które stanowią nieuzasadnione naruszenie prywatności,
nawet  gdy  skargę  tę  wnosi  osoba  prawna.  Przy  czym  wyraźnie  podkreślono  w  decyzji,  że  chodzi  tu  o
naruszenie  prywatności  Dixons,  a  nie  osób  w  nim  zatrudnionych,  obecnych  akurat  wtedy  w  sklepie.
Filmowanie  ukrytą  kamerą  uznano  za  nieuzasadnione,  mimo  że  celem  nadawcy  było  wyemitowanie
nakręconego  materiału  w  programie  cieszącym  się  powszechną  renomą,  promującym  w  interesie
publicznym  prawa  konsumentów.  Podstawowym  zarzutem  Komisji  był  brak  wcześniejszych  poszukiwań
dziennikarskich prowadzonych tradycyjnymi metodami, wskazujących, że w tym sklepie łamane są prawa
konsumenta, co mogłoby następnie w imię ochrony interesu publicznego dać podstawę do zastosowania
środków  inwigilacji.  Dodać  należy,  że  materiał  z  ukrytej  kamery  również  nie  zawierał  żadnych
niepokojących zapisów. Dziennikarze po prostu próbowali "zarzucić wędkę" na chybił trafił, jak obrazowo
określił to jeden z członków komisji.

Lord Woolf MR w oparciu o orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wydanego na

podstawie art. 8 i 10 Konwencji, a także mając na względzie treść ustawy o prawach człowieka, orzekł, że
spółka ma prawo wnosić skargę na naruszenie jej prywatności. Podkreślił przy tym, że ingerencja w
prywatność osoby fizycznej zwykle ma dużo poważniejsze konsekwencje niż w przypadku osoby prawnej.
Jedna

kże nie oznacza to, że nie może ona być dotkliwa także dla osoby prawnej. Wobec tego jej

działalność  o  "prywatnej  naturze"  wymaga  ochrony  przed  nieuzasadnioną  ingerencją  z  zewnątrz.  W
szczególności Lord Woolf MR podał przykład podsłuchiwania z ukrycia obrad zarządu spółki przez osobę
nieupoważnioną.  Uprawnionym  do  skargi  będą  oczywiście  poszczególni  członkowie  zarządu,  ale  swoje
własne  prawo  posiada  w  tym  względzie  także  sama  spółka.  Ponadto  spółka  otrzymuje  i  wysyła
korespondencję,  którą  traktować  należy  jako  jej  prywatną.  Ujawnienie  jej  zawartości  przez  nadawców
programów  stanowiłoby  naruszenie  prywatności  spółki,  jeżeli  nie  można  byłoby  tego  uzasadnić
przeważającym  interesem  publicznym.  Na  zarzut  wysunięty  przez  BBC,  że  takie  rozumowanie  może
wykraczać  poza  minimalne  standardy  przyjęte  przez  The  Human  Rights  Act  na  podstawie  art.  8,  Lord
Woolf MR odpowiedział, że jego interpretacja z pewnością nie stoi w konflikcie z samą Konwencją.

228

Ostatnim zagadnieniem poruszonym w orzeczeniu była prawidłowość decyzji BSC w kontekście

posługiwania się ukrytą kamerą w miejscu dostępnym publicznie, a nie w "prywatnych" pomieszczeniach
spółki, w odniesieniu do zdarzeń niemających poufnego charakteru. Sędziowie nie mieli wątpliwości, że
fakt dostępności dla osób z zewnątrz nie wyklucza możliwości naruszenia prywatności. Istotne jest, że nie
mając uzasadnionych podstaw do tego typu inwigilacji, ani zgody spółki, BBC wkroczyło w sferę, w której
spółka  mogła  wymagać  poszanowania  jej  interesów.  Ponadto  z  uwagi  na  obecność  klientów
nieświadomych  tego,  że  są  filmowani,  działanie  dziennikarza  z  BBC  prowadzić  mogło  nawet  do
uniemożliwienia  dalszego  funkcjonowania  spółki  wskutek  utraty  klienteli  mogącej  sobie  nie  życzyć
publikowania informacji, gdzie dokonuje się zakupów.

Podsumowując, sędziowie stwierdzili, że filmowanie osoby ukrytą kamerą bez jej zgody samo w

sobie stanowi ingerencję w prawo do poszanowania prywatności, gdyż narusza osobistą autonomię

jednostki  i  odbiera  kontrolę  nad  wykorzystaniem  jej  osobowości.  Widać  wyraźnie,  że  prawo  do
prywatności  zostało  potraktowane  bardzo  szeroko,  a  główny  nacisk  położony  został  raczej  na  kwestię,
kiedy  ingerencja  może  być  uznana  za  uzasadnioną.  Należy  jednak  podkreślić,  że  tak  szeroki  zakres
pojęcia  prywatności  w  odniesieniu  do  osoby  prawnej  został  przyjęty  jedynie  w  kontekście  wyznaczania
standardów  działalności  mediów  masowych.  Od  wejścia  w  życie  ustawy  o  prawach  człowieka  upłynęły
niecałe  trzy  lata,  trudno  więc  przewidywać,  jak  kształtować  się  będzie  zakres  tego  pojęcia  w  innych
sytuacja

ch. Nie ulega natomiast wątpliwości, że kształtowanie się praktyki orzeczniczej w zakresie

ochrony prywatności osoby prawnej uzależnione będzie od praktyki Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka, jako że jego wyroki z mocy ustawy muszą być brane pod uwagę przez sądy angielskie.

3. Ochrona dóbr osobistych osób prawnych w innych europejskich systemach prawnych

Na zakończenie prezentacji zasad ochrony dóbr osobistych osób prawnych w europejskich

systemach prawnych nie sposób pominąć milczeniem rozwiązań stosowanych w prawie niemieckim i
prawie francuskim, jako że wywarły one duży wpływ na kształtowanie się prawa polskiego. Podstawową
przyczyną uzasadniającą ograniczone zainteresowanie autorki tymi systemami prawnymi jest skromność
regulacji ustawowej w prawi

e niemieckim i francuskim odnoszącej się do omawianego zagadnienia oraz

niestabilność poglądów orzecznictwa.

Przystępując do przedstawienia zasad ochrony dóbr osobistych osób prawnych w niemieckim

kodeksie  cywilnym  zwrócić  należy  przede  wszystkim  uwagę  na  to,  że  nie  ma  w  nim  przepisu,  który
określałby  ogólne  zasady  ochrony  dóbr  osobistych  na  wzór  art.  23  polskiego  Kodeksu  cywilnego.
Korzenie  ochrony  dóbr  osobistych  w  prawie  niemieckim  odnaleźć  można  natomiast  w  Konstytucji
Federalnej,  która  gwarantuje  każdemu  prawo  do  swobodnego  rozwoju  swojej  osobowości.

229

Na tej

podstawie sędziowie na początku lat 50. wypracowali teorię ogólnego prawa osobistego, które wyraża się
w prawie każdej jednostki do ochrony i poszanowania jej godności i osobowości.

230

Podmiotem

prawnionym do powoływania się na prawo osobowości jest również osoba prawna.

231

Ochrona ta

przejawia  się  w  możliwości  uzyskania  odszkodowania  w  przypadku  naruszenia,  jak  i  żądania
zastosowania  odpowiednich  środków  prewencyjnych  lub  prowadzących  do  zaniechania  istniejących  już
naruszeń. Jest to konstrukcja do tej pory w przeważającej mierze wypływająca z orzecznictwa. Jedynym
przepisem nawiązującym do tego zakresu jest art. 12 k.c.n., gwarantujący prawo do nazwiska. Mimo że
początkowo  jego  zastosowanie  ograniczone  było  do  ochrony  nazwiska  osoby  fizycznej,  z  czasem
orzecznictwo rozszerzyło jego zakres ochrony na nazwy osób prawnych.

232

Poza kodeksem znajdują się

natomiast przepisy o ochronie wizerunku.

233

Należy podkreślić, że na orzecznictwo niemieckie w zakresie

ochrony praw osobistych wpływ miała również Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności, jako że została ona inkorporowana do prawa wewnętrznego i w hierarchii formalnych źródeł
prawa otrzymała status ustawy.

Normatywną podstawę dla stosowanych środków ochrony praw osobistych w prawie niemieckim

stanowią  art.  823  i  art.  824  k.c.n.  Zawierają  one  ogólną  regulację  roszczeń  z  tytułu  czynów
niedozwolonych.  Podmiotem  uprawnionym  do  powoływania  się  na  ochronę  przewidzianą  w  tych
przepisach  jes

t również osoba prawna. Zgodnie z § 1 art. 823 k.c.n.: "ten, kto umyślnie lub nieumyślnie

naraża życie, ciało, zdrowie, wolność, mienie albo narusza inne prawo osoby, zobowiązany jest do
naprawienia wyrządzonej szkody".

234

W rezultacie odpowiedzialność deliktowa uzależniona jest od

spełnienia dwóch podstawowych przesłanek: po pierwsze działanie sprawcy musi być bezprawne i po
drugie -

zawinione. Pewne utrudnienie w stosowaniu tego przepisu wiąże się z tym, że ciężar dowodu

owego zawinienia spoczywa na powodzie.

Katalog dóbr osobistych, które objęte są zakresem przedmiotowym cytowanego artykułu, nie jest

zamknięty. Zasadniczo mieści się w jego zakresie ogólne prawo osobistości, za pośrednictwem którego
chronić  można  nazwisko  i  nazwę,  wizerunek,  dobre  imię,  prywatność  i  prawo  do  wolnego  rozwoju
osobowości. Przepis ten może być również podstawą odpowiedzialności za rozpowszechnianie informacji
prawdziwych  o  prywatnym  życiu  powoda,  jeżeli  ich  ujawnienie  prowadzić  będzie  do  niepotrzebnej,
poważnej  kompromitacji.

235

W takiej sytuacji konieczne jednak będzie wykazanie, że zachowanie

pozwanego stanowiło poważne naruszenie prawa osobistego powoda, uniemożliwiające mu swobodny
rozwój osobowości.

236

Szczególne znaczenie dla ochrony dobrego imienia posiada art. 824 § 1 k.c.n.,

stanowiący, że "ten, kto stwierdza lub rozpowszechnia niezgodny z prawdą fakt, narażający zaufanie do
osoby lub wyrządzający jej inną szkodę, zobowiązany jest do jej naprawienia także wtedy, gdy wprawdzie
nie znał prawdy, ale znać ją powinien".

237

zepis ten odnosi się wyłącznie do twierdzeń co do faktów.

Zasadniczo więc na tej podstawie ochronie podlegać będzie dobre imię powoda przed naruszeniami
polegającymi na rozpowszechnianiu nieprawdziwych informacji, poniżających go w oczach innych osób,
szko

dzących osobistej renomie, jak i ośmieszających go.

Podstawową przesłanką odpowiedzialności sprawcy jest jego bezprawne działanie. Pojęcie

bezprawności jest jednak zagadnieniem szczególnie problematycznym w nauce prawa niemieckiego. Z
jednej strony znaleźć można wypowiedzi, wedle których bezprawność ma miejsce wtedy, gdy dochodzi do
naruszenia dobra chronionego prawem, a z drugiej spotkać można twierdzenia, w których skutek nie jest
tak istotny jak ocena samego postępowania sprawcy.

238

Dla możliwości pociągnięcia sprawcy naruszenia

do odpowiedzialności istotne znaczenie mają ponadto okoliczności wyłączające bezprawność, do których
zalicza się zgodę poszkodowanego, działanie w uzasadnionym interesie, obronę konieczną, stan wyższej
konieczności i samopomoc.

239

Cywilnoprawna ochrona realizowana jest przede wszystkim poprzez roszczenie odszkodowawcze.

Natomiast  zgodnie  z  art.  253  k.c.n.  zadośćuczynienie  może  być  zasądzone  tylko  w  przypadkach
przewidzianych  w  ustawie.  Brak  normatywnych  podstaw  do  stosowania  tego  środka  w  przypadku
naruszenia  dóbr  osobistych  początkowo  istotnie  ograniczał  odpowiedzialność  sprawcy.  Dopiero
orzecznictwo  Trybunału  Związkowego  dało  podstawę  do  uznania  dopuszczalności  rekompensaty
finansowej  w  omawianym  zakresie,  ograniczając  ją  jednak  do  najpoważniejszych  naruszeń.  Oprócz
środków  majątkowych  poszkodowany  może  wystąpić  również  z  roszczeniem  o  zaniechanie  oraz  z
roszczeniem  o  usunięcie  skutków  naruszenia,  które  przybrać  może  formę  publikacji  stosownego
oświadczenia. Jeżeli do naruszenia jeszcze nie doszło, ale zagraża ono i jest to zagrożenie szczególnie
poważne,  sędzia  może  wydać  nakaz  o  charakterze  prewencyjnym,  na  przykład  uniemożliwiający
publikację informacji. Środek ten musi być jednak stosowany ze szczególną ostrożnością, gdyż nie może
w  sposób nieuzasadniony godzić w inne konstytucyjnie chronione dobro, jakim jest swoboda  wyrażania
poglądów.  Ponadto  z  art.  2  konstytucji  wyprowadzono  także  prawo  do  opublikowania  sprostowania
prasowego,  które  następnie  zagwarantowane  zostało  przez  ustawodawstwa  poszczególnych  landów.

240

Wobec tego poszkodowani w wyniku publikacji prasowej domagać się mogą również sprostowania w
oparciu o prawo prasowe.

Interesującą ewolucję w zakresie ochrony dóbr osobistych przeszło prawo francuskie. Miało ono

wprawdzi

e istotny wpływ na prawo polskie, ale podkreślić należy, że akurat w dziedzinie ochrony dóbr

osobistych ustawodawstwo polskie było zawsze bardziej rozwinięte niż francuskie. Konstytucja Francji nie
wspomina o prawie do poszanowania życia prywatnego, ale ponieważ państwo to ratyfikowało Europejską
Konwencję Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, było zobowiązane do zapewnienia jego ochrony w
prawie wewnętrznym. Mimo to, do 1970 r. we francuskim systemie prawnym nie istniała ustawowa
podstawa dla ochrony pry

watności. W konsekwencji sądy francuskie zmuszone zostały do

zaakceptowania  szerokiego  stosowania  art.  1382  k.c.f.,  stanowiącego  podstawę  do  odpowiedzialności
deliktowej. Jednakże wadą tej regulacji była konieczność realizacji przesłanek deliktowych. W związku z
tym  powód  musiał  wskazać,  że  w  wyniku  zawinionego  działania  pozwanego  poniósł  szkodę,  co  w
przypadku  naruszenia  prawa  osobistego  wielokrotnie  było  bardzo  utrudnione.

241

Sądy stopniowo coraz

szerzej interpretowały pojęcie szkody w sprawach tego typu, domniemując wręcz powstanie szkody w
wyniku zachowania bezprawnie ingerującego w sferę prawa osobistego, szkody obejmującej uszczerbki
majątkowe, jak i niemajątkowe.

242

Trudno jednak wskazać jakieś konkretne zasady określania wysokości

przyznawanego odszk

odowania, gdyż sędziowie ustalali ich wysokość swobodnie na podstawie

okoliczności konkretnej sprawy.

Istotne wzmocnienie ochrony dóbr osobistych nastąpiło dopiero w wyniku nowelizacji francuskiego

kodeksu cywilnego na podstawie ustawy z 17 lipca 1970 r.

243

Wprowadzono wtedy do kodeksu cywilnego

artykuł 9, według którego każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego.

244

Główną zaletą

tej regulacji było umożliwienie stosowania środków o charakterze prewencyjnym, gdy do naruszenia
jeszcze nie doszło, oraz środków prowadzących do zaniechania naruszeń. Dotychczasowy dorobek nauki
prawa zasadniczo nie stracił na aktualności po wejściu w życie art. 9 k.c.f. Nadal pojęcie prywatności nie
posiada swojej legalnej definicji, a jego treść wyznacza orzecznictwo i doktryna. Na tej podstawie można
stwierdzić, że prawo do poszanowania życia prywatnego to prawo każdego do swobodnego określenia
swojej egzystencji przy jak najmniejszej ingerencji z zewnątrz.

245

Wypowiedzi przedstawicieli nauki prawa

cywilnego wskazuj

ą, że obejmuje ono ochronę przed naruszeniem prawa do nazwiska, wizerunku, głosu,

intymności, honoru, reputacji, korespondencji, mieszkania, zdrowia, wolności religijnej, relacji rodzinnych
itp. W pewnych sytuacjach przyznaje się, że również informacje dotyczące majątku lub przychodów mogą
zostać zaliczone do tej dziedziny.

246

W tym wypadku kryterium rozstrzygającym jest uznanie ujawnienia

takiej informacji za istotne z punktu widzenia ważnego interesu publicznego. To samo dotyczy ponownego
rozpowszechniani

a informacji o czyimś skazaniu, gdy nie koresponduje to z żadną istotną potrzebą

publiczną.

Jednakże należy zwrócić uwagę, że redakcja nowego przepisu stała się od początku przyczyną

kontrowersji.  Z  literalnej  wykładni  art.  9  k.c.f.  wynika,  że  zastosowanie  środków  mających  uniemożliwić
naruszenie  lub  doprowadzić  do  jego  zaniechania  zostało  ograniczone  do  przypadków  naruszenia
intymności życia prywatnego (l'intimité de la vie privée). Powstało od razu pytanie o wzajemny stosunek
użytych  w  omawianym  artykule  pojęć  "życie  prywatne"  i  "intymność  życia  prywatnego".  Ponieważ
pozostało ono jak dotąd bez rozstrzygnięcia, środki ochrony przewidziane w art. 9 k.c.f. stosowane były w
szerokim  zakresie  stanów  faktycznych.  Tendencja  ta  wzmocniona  została  także  przez  możliwość
odwołania  się  do  art.  809  francuskiego  kodeksu  postępowania  cywilnego,  uprawniającego  do  żądania
zastosowania  środków  niezbędnych  do  usunięcia  stanu  zagrożenia  powstaniem  szkody  lub
powstrzymania  zachowań  będących  w  sposób  oczywisty  bezprawnymi.  Uznano  bowiem,  że  artykuł  ten
stanowi  podstawę  prawną  również  dla  ochrony  szeroko  rozumianych  interesów  osobistych.  Zasadniczo
nadal  trudno  rozgraniczyć  zakresy  przedmiotowe  stosowania  art.  9  i  1382  k.c.f.,  tym  bardziej  że  w
powództwach o naruszenie dóbr osobistych zwykle powołuje się oba artykuły. Francuski kodeks cywilny
nie określa przesłanek wyłączających bezprawność naruszenia dobra osobistego. Nie oznacza to jednak,
że  prawa  te  cieszą  się  ochroną  absolutną.  Analiza  orzecznictwa  wskazuje,  że  podstawową  przesłanką
wyłączającą  odpowiedzialność  za  naruszenia  jest  właśnie  przeważający  interes  publiczny  oraz
wcześniejsza zgoda poszkodowanego.

247

Tradycyjnie prawo francuskie uznaje osobę prawną za podmiot prawa.

248

Od lat toczy się tam jednak

dyskusja co do możliwości powoływania się przez te podmioty na ochronę praw osobistych.

249

Wybitny

przedstawiciel doktryny P. Kayser już w latach siedemdziesiątych opowiedział się wyraźnie za istnieniem
praw osobistych w przypadku osoby prawnej. Uważał on, że osoba prawna wyposażona jest w prawa
analogiczne do praw osobistych osoby fizycznej. Pozbawiona jest ona jedynie tych praw, których istnienie
nierozerwalnie związane jest z osobowością człowieka.

250

W tej grupie tradycyjnie wymienia on prawo do

wizerunku, nietykalności cielesnej i prawa osobiste autora.

Prawo francuskie uznaje, że osoby prawne mogą posiadać prawa o różnorodnej naturze. Przede

wszystkim osoby prawne mogą powoływać się na prawo do nazwy, którego nie należy jednak utożsamiać
z odpowiednim prawem osoby fizycznej.

251

Wynika to z faktu, że nazwa osoby prawnej jest wybrana z

reguły przez nią samą, podczas gdy osoba fizyczna nie ma wpływu na wybór swojego nazwiska.
Zasadniczo też ta ostatnia nie może zmienić nazwiska, podczas gdy osoba prawna takie uprawnienie
posiada.

252

Analizując jednak funkcję, jaką prawo to pełni w przypadku tych dwóch różnych podmiotów,

nie  można  nie  zauważyć  podobieństwa.  Nazwa,  podobnie  jak  nazwisko  osoby  fizycznej,  identyfikuje
osobę  prawną  występującą  w  stosunkach  prawnych  oraz  odróżnia  ją  od  innych  podmiotów  prawa.
Przesądza  to  o  możliwości  uznania,  że  treść  tych  praw  jest  zasadniczo  taka  sama  w  przypadku  obu
podmiotów prawa.

253

Mają więc one prawo żądania ochrony, gdy ktoś inny prawo to sobie uzurpuje lub

gdy w inny sposób stwarza ryzyko konfuzji.

Obok nazwy, do podstawowych atrybutów niemajątkowych osób prawnych należy jej siedziba

(domicile

), rozumiana jako miejsce, gdzie zgodnie ze statutem znajdują się jej organy.

254

Coraz częściej

wspomina się również o narodowości osoby prawnej. Narodowość określana jest na podstawie siedziby
osoby prawnej. Umożliwia ona wskazanie, czyjej jurysdykcji podlega dany podmiot oraz z czyjej opieki
dyplomatycznej może korzystać.

255

Ciekawe wydaje się uznanie już w latach 70., że osoba prawna posiada prawo analogiczne do prawa

do poszanowania życia prywatnego. Jak podkreśla P. Kayser, nie chodzi tu o życie prywatne w
dosłownym rozumieniu, ale o życie wewnętrzne będące przeciwieństwem aktywności zewnętrznej osoby
prawnej.

256

W odniesieniu do spółek autor mówi także o sekretach gospodarczych, które chroni się przed

ujawnieniem osobom trzecim. Zwraca on jednak uwagę, że ich zawartość i charakter prawny nie został
jeszcze sprecyzowany.

Szczególnie istotne znaczenie dla możliwości realizowania przez osobę prawną założonych celów

ma ochrona jej dobrego imienia. Już w XIX w. sąd apelacyjny w Seine uznał, że spółka handlowa może
żądać ochrony swego honoru.

257

Od tamtej pory nie kwestionuje się możliwości ochrony tego typu

interesów osobistych osób prawnych. Uznaje się, że posiadają one, podobnie jak osoba fizyczna, prawo
do ochrony swego honoru przed bezprawnymi wypowiedziami osób trzecich, mogących pogorszyć ich

pozycję w oczach opinii publicznej (le droit ŕ la protection de son honneur).

258

Osoba prawna może żądać

ochr

ony, niezależnie od tego, czy równocześnie takie samo prawo jej poszczególnych członków zostało

naruszone.  Konieczne  jest  wręcz  wykazanie,  że  to  jej  własne  interesy  osobiste  zostały  naruszone  w
wyniku  działania  pozwanego.  Oznacza  to,  że  prawo  do  ochrony  honoru  osoby  prawnej  jest  odrębnym
prawem  od  prawa  osoby  fizycznej  będącej  jej  członkiem,  nie  pokrywa  się  również  z  prawem  do
występowania  w  imieniu  poszkodowanych  członków  o  ochronę  prawną,  przyznanym  niektórym  osobom
prawnym na mocy przepisów szczególnych.

259

Charakter praw zaliczanych do praw osobistych jest zasadniczo podobny we wszystkich systemach

prawnych Europy. Podstawową cechą praw osobistych jest brak możliwości oszacowania ich wartości, co
wynika z faktu, iż ich celem jest zapewnienie ochrony interesom o charakterze niemajątkowym.

260

Prawa

osobiste są prawami niezbywalnymi, gdyż ich posiadacz nie może nimi dysponować w taki sposób, jak
dysponuje prawami majątkowymi. Nie należy jednak przekreślać na tej podstawie możliwości zawierania
pewnych porozu

mień, których przedmiotem są prawa osobiste. Dopuszczalne jest więc w wielu

przypadkach praw osobistych czerpanie z nich korzyści majątkowych. Ponadto konsekwencją
powyższych cech jest również to, że prawa te nie mogą wygasnąć na skutek przedawnienia.

261

rawa osobiste chronione są przede wszystkim poprzez system roszczeń określonych w art. 9 k.c.f.

Należy  jednak  podkreślić,  że  szczególną  pozycję  zajmuje  wśród  nich  prawo  do  nazwiska  posiadające
odrębną regulację w kodeksie cywilnym. Zasadniczo z uwagi na szczególny charakter omawianych praw,
jak już wyżej wspominano, większość roszczeń ma na celu doprowadzenie do zaniechania naruszeń lub
usunięcia stanu zagrożenia naruszeniem, a ponadto usunięcie ich skutków. Każdy poszkodowany może
żądać  zastosowania  przez  sąd  środków,  których  celem  byłoby  ograniczenie  rozmiaru  naruszenia  praw
osobistych,  np.  zajęcia,  zakazu  publikacji,  opublikowania  wkładki  do  książki.

262

Środki te stanowią

narzędzie cenzury, wobec tego mogą być stosowane tylko wówczas, gdy naruszenie uzasadnia to swoją
powagą  i  ciężarem.  Ponadto  poszkodowany  może  domagać  się  zasądzenia  odszkodowania  za  szkody
poniesione  w  wyniku naruszenia jego praw osobistych. Podkreślić należy, że sądy francuskie niezwykle
szczodrze  wynagradzają  poszkodowanych,  przy  czym  trudno  odróżnić  kwoty  przyznawane  na  pokrycie
uszczerbków  majątkowych  od  rekompensaty  uszczerbków  niemajątkowych,  gdyż  ich  zasądzenie
następuje z reguły łącznie w postaci jednej kwoty.

Konieczne wydaje się jeszcze wskazanie innego środka ochrony przyznanego poszkodowanemu w

omawianym zakresie w prawie francuskim. Na podstawie art. 13 § 1 ustawy z 29 lipca 1881 r. każda
osoba, której dotyczyła informacja opublikowana w prasie, może skorzystać z prawa do odpowiedzi.

263

Uprawnienie to nie zależy od tego, jakie informacje zostały opublikowane na temat konkretnego podmiotu,
ani nawet od tego, czy podane zostały one prawidłowo. Wystarczy bowiem sama wzmianka na czyjś
temat, by osoba ta mogła domagać się opublikowania jej odpowiedzi. Podobne uprawnienie zostało
zagwarantowane poszkodowanym publikacjami w mediach audiowizualnych. Zasady korzystania z prawa
do odpowiedzi w tych przypadkach określone zostały w art. 6 ustawy z 29 lipca 1982 r. odnoszącej się do
komunikacji audiowizualnej.

264

Początkowo uważano, że prawo do odpowiedzi nie przysługuje osobom prawnym działającym dla

zysku, a jedynie tym o charakterze non-profit

. Jednakże stosunkowo szybko Rada Konstytucyjna orzekła,

że osoby prawne o celach gospodarczych znajdują się w takiej samej sytuacji jak organizacje non-profit,
gdy narusza się ich dobre imię. Wobec tego pozbawienie ich prawa do odpowiedzi byłoby sprzeczne z
zasadą równości wobec prawa.

265

4. Podsumowanie

Analizując regulacje prawne funkcjonujące w różnych państwach europejskich dostrzec można

istot

ne różnice, ale i podobieństwa w sposobie zapewniania ochrony prawom, które w Polsce zalicza się

do praw osobistych. Jednakże cechą łączącą te wszystkie regulacje jest ich pewna otwartość (open
texture

), celowa niedookreśloność, umożliwiająca sądom odgrywanie pierwszoplanowej roli w zakresie

kształtowania  ochrony  dóbr  osobistych.  Podyktowane  jest  to  przede  wszystkim  koniecznością
zapewnienia adekwatności regulacji prawnych do dynamicznie zmieniających się stosunków społecznych.
W  niektórych  krajach  procesy  dostosowywania  prawa  i  orzecznictwa  do  zmieniających  się  warunków
społecznych  przebiegają  wolniej,  w  innych  szybciej.  W  dużej  mierze  zależy  to  od  tego,  w  jaki  sposób
system  prawny  reguluje  prawa  podmiotów  w  omawianym  zakresie.  Im  bardziej  rozbudowana  jest
ustawowa  regulacja  roszczeń  służących  ochronie  praw  osobistych,  tym mniejsze jest  pole  dla  swobody
oceny sądu oraz rozbieżności w odniesieniu do zakresu przyznanej ochrony prawnej. Zasadniczo sytuacja
poszkodowanego  jest  szczególnie  korzystna  w  tych  systemach  prawnych,  gdzie  ustawa  wyraźnie
wyposaża go we wszechstronne instrumenty ochrony, tak jak ma to miejsce w prawie szwajcarskim.

Dla tego opracowania podstawowe znaczenie ma jednak stwierdzenie, że w omawianych systemach

osoba prawna traktowana jest jak

podmiot posiadający pewną sferę swobody kształtowania swojego

postępowania,  wolną  od  ingerencji  z  zewnątrz.  Pozostaje  to  w  ścisłym  związku  z  faktem,  że  we
wszystkich  omawianych  systemach  prawnych  osoba  prawna  jest  wyraźnie  uznawana  za  podmiot
posiadający  dobra  osobiste.  Ich  ochrona  odbywa  się  albo  za  pośrednictwem  regulacji  o  charakterze
czysto  deliktowym,  albo  poprzez  konstrukcję  praw  osobistych.  Natomiast  wspólną  tendencją  jest  to,  że
definiowanie  dóbr  osobistych  osób  prawnych  odbywa  się  w  omawianych  systemach  zawsze  przez
odniesienie  ich  sytuacji  do  sytuacji  osoby  fizycznej.  Nie  pozostaje  to  bez  wpływu  na  sposób  określania
przedmiotu  ochrony.  We  wszystkich  omawianych  systemach  prawnych  chronione  są  pewne  interesy  o
charakterze niemajątkowym, nierozerwalnie związane z osobą prawną. Na podkreślenie zasługuje także
uzasadnianie  tego  typu  ochrony  jej  znaczeniem  dla  możliwości  prawidłowego  funkcjonowania  i
swobodnego rozwoju osoby prawnej.

Między poszczególnymi systemami prawa w Europie nie ma też zasadniczych rozbieżności co do

podstawowego katalogu dóbr osobistych. Przede wszystkim katalog ten zawsze pozostaje otwarty. Wśród
dóbr  osobistych  należących  do  osoby  prawnej  wymienia  się  jej  dobre  imię,  nazwę,  nietykalność
pomieszczeń,  tajemnicę  korespondencji,  a  nawet  sferę  swoistej  autonomii  wewnętrznej,  mającej  być
odpowiednikiem  sfery  prywatności  osoby  fizycznej.  Wynika  to  z  powszechnego  zaakceptowania  -  jako
swoistego standardu minimum -

zakresu ochrony wynikającego z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

i Podst

awowych Wolności oraz z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Powyższe

stwierdzenie  wynika  z  analizy  orzecznictwa  sądów  krajowych  w  omawianych  wcześniej  państwach
europejskich,  w  których  odnaleźć  można  liczne  odwołania  zarówno  do  Konwencji,  jak  i  do  konkretnych
spraw rozstrzyganych w Trybunale. Nawet wówczas, gdy brak jest tego typu wyraźnego nawiązania, nie
można  nie  zauważyć  tendencji  do  posługiwania  się  przez  sędziów  krajowych  aksjologią  i  argumentacją
podobną do tej, która jest nam znana z orzecznictwa Trybunału.

Ta zależność jest szczególnie widoczna na przykładzie prawa angielskiego, gdzie w praktyce dopiero

ratyfikacja Konwencji wymusiła wprowadzenie odpowiednich środków prawnych, jak i dostosowanie już
istniejących do ochrony szeroko rozumianej prywatności. W pozostałych państwach wpływ ten jest może
mniej widoczny, co wynika jedynie z tego, że w chwili wprowadzania Konwencji istniał tam już poziom
ochrony prywatności mniej więcej odpowiadający standardom Rady Europy. Dalszy ich rozwój mógł więc
przebiegać ewolucyjnie, stopniowo rozszerzając zakres cywilnoprawnej ochrony w zgodzie z kierunkami
wyznaczonymi przez orzecznictwo Trybunału. Oczywiście mimo poszanowania w ten sposób określonych
standardów, poszczególne systemy prawne nadal zachowują swoje odrębności. Jest to możliwe, dlatego
że Konwencja nie narzuca sposobu, w jaki ma być zapewniana ochrona prywatności, ani jaki ma być jej
maksymalny zakres przedmiotowy. Jedynym kryterium ograniczającym ustawodawców w poszczególnych
systemach p

rawnych jest zgodność proponowanych w tym zakresie regulacji z Konwencją.

Podstawowe rozbieżności dotyczą sposobu określania momentu, kiedy doszło do naruszenia dóbr

osobistych osób prawnych. W niektórych systemach bezprawność naruszenia domniemywa się,
pr

zerzucając tym samym ciężar dowodu co do charakteru zachowania ingerującego w cudze dobra

osobiste na pozwanego. Istnieją też rozwiązania obligujące poszkodowanego do wykazania, że sprawca
wyrządził mu szkodę, a ponadto, że można przypisać mu winę. Nie można jednak nie zauważyć, że nawet
w tych systemach, gdzie ciężar dowodu spoczywa na poszkodowanym, orzecznictwo wskazuje na daleko
idące  złagodzenie  tego  wymogu.  Ponadto  ocena  tego,  czy  miało  miejsce  naruszenie  oraz  identyfikacja
niemajątkowych  interesów  osoby  prawnej,  odbywa  się  wszędzie  przy  zastosowaniu  kryteriów
obiektywnych.  Zasadniczo  też  ustalenie  naruszenia  dóbr  osobistych  nie  zależy  od  oceny  nastawienia
sprawcy.  Natomiast  okoliczności,  które  przywołuje  on  na  usprawiedliwienie  swojego  zachowania,  mogą
prowadzić  do  wyłączenia  bezprawności  jego  zachowania.  W  tym  zakresie  zauważyć  można  pewną
tendencję  wspólną  wszystkim  omawianym  systemom.  Mianowicie  za  okoliczności  wyłączające
bezprawność  naruszenia  dóbr  osobistych  uważa  się  zgodę  poszkodowanego,  działanie  na  podstawie
upoważnienia ustawowego, jak i działanie w imię uzasadnionego interesu społecznego.

W omawianych systemach ochrona dóbr osobistych osób prawnych dokonuje się za pośrednictwem

środków  majątkowych  i  niemajątkowych.  Co  do  tych  pierwszych,  charakterystyczne  jest,  że  ich
zasądzanie  dopuszczalne  jest  także  dla zrekompensowania  uszczerbków  niemajątkowych  poniesionych
przez  osoby  prawne  w  wyniku  naruszenia  ich  dóbr  osobistych.  Natomiast  nie  ulega  wątpliwości,  że
podstawową  rolę  odgrywają  w  tym  zakresie  środki  o  charakterze  niemajątkowym,  gdyż  to  one  przede
wszystkim umożliwiają zapobieganie naruszeniom praw osobistych bądź ograniczają ich skutki, gdy już do
nich dojdzie. Wśród nich wymienić można żądanie zaniechania naruszeń, usunięcia skutków, najczęściej

przybierające postać stosownych oświadczeń sprawcy naruszenia, jak i środki o charakterze
prewencyjnym, np. w postaci zakazu publikacji informacji.

Rozdział II

Dobra osobiste osób prawnych w prawie polskim - uwagi ogólne

W tej części opracowania rozważania będą się koncentrować wyłącznie wokół ochrony dóbr

osobistych  osób  prawnych  w  prawie  polskim.  Zaprezentowany  zostanie  dorobek  przedstawicieli  nauki
prawa  cywilnego  oraz  orzecznictwa  w  tym  zakresie.  Rozpocząć  należy  jednak  od  krótkiej  wzmianki
historycznej, jako że kontrowersje wokół zagadnienia dóbr osobistych osób prawnych obecne były już w
czasie prac nad unifikacją i kodyfikacją prawa cywilnego w Sekcji Prawa Cywilnego Komisji Kodyfikacyjnej
działającej  w  okresie  międzywojennym.

266

Powstały wtedy dwa projekty rozdziału o osobach prawnych,

prezentujące odmienne koncepcje ich ochrony. Jako pierwszy przedstawiony został projekt profesora
Uniwersytetu Lwowskiego E. Tilla. Składał się on z 33 paragrafów podzielonych na trzy części:
postanowienia o

gólne, korporacje prywatne (stowarzyszenia) oraz fundacje. Źródłem inspiracji autora było

ustawodawstwo niemieckie i szwajcarskie. Natomiast podstawowym założeniem konstrukcyjnym dla
proponowanej regulacji było przyjęcie teorii realności osoby prawnej.

Till zdecydowanie odrzucał twierdzenie, że jedynym rzeczywistym podmiotem prawa może być

człowiek,  a  osoba  prawna  jest  jedynie  tworem  sztucznym,  wymyśloną  konstrukcją  prawną.  Uznawał  on
osoby  prawne  za  formy  wytworzone  przez  życie  społeczne  w  celu  realizacji interesów  życiowych  ludzi.
Według  niego  nie  były  one  tworami  prawnymi,  ale  społecznymi,  a  prawo  umożliwiało  im jedynie  branie
udziału  w  obrocie  cywilnoprawnym. Wobec  tego  podmioty te  powinny  posiadać  równorzędne  miejsce  z
osobami  fizycznymi  w  systemie  p

rawa, z czego wynika konieczność uznania, że ich zdolność prawna

obejmuje wszelkie prawa i obowiązki, które nie są uwarunkowane naturalnymi przymiotami człowieka.

267

Co do tego, czy osoba prawna może mieć inne prawa niż majątkowe, autor nie podjął wyraźnej decyzji.
Była ona bowiem uzależniona od rozstrzygnięcia co do charakteru prawnego spółek, które nie zostało na
tym etapie prac komisji kodyfikacyjnej jeszcze osiągnięte. Podkreślił jednak, że możliwość posiadania
przez osoby prawne praw o charakterze niem

ajątkowym zależeć będzie od tego, jaka będzie ogólna

regulacja kodeksu cywilnego odnosząca się do "prawa osobowości", np. prawo do nazwiska, czci,
tajemnicy i inne. Był również zdania, że osoba prawna może powoływać się na czynne prawo wyborcze,
prawo do n

arodowości i języka, prawo do swobody wypowiadania zdania.

268

Projekt ten, mimo wielu

interesujących rozwiązań, nie uzyskał aprobaty członków komisji.

Dyskusje wokół niego zaowocowały jednak przygotowaniem przez I. Koschembahra-Łyskowskiego

alternatywnego

projektu. Był on już dużo szerszy, gdyż obejmował całość przepisów ogólnych do kodeksu

cywilnego,  w  sumie  169  artykułów.  Podstawowym  założeniem  było  odrzucenie  koncepcji  praw
podmiotowych,  na  rzecz  uznania,  że  z  przepisów  prawa  wynikają  dla  ludzi  normy  postępowania.  W
uregulowaniu odnoszącym się do podmiotów prawa przeczytać można, że "osoba prawna to zbiorowość,
bądź  osób,  bądź  rzeczy,  która  służąc  dozwolonemu  celowi  społecznemu  lub  gospodarczemu,  w  akcie
ustanawiającym  zbiorowość  wyrażonemu,  występuje  jako  jedność,  ma  ustrój  i  warunki  oraz
przedstawicielstwo  dla  zapewnienia  rzeczywistego  celu,  a  nadto  zarejestrowana  jest  przez  właściwą
władzę rejestrującą lub w inny sposób podlega nadzorowi państwa" (art. 85).

Podobnie jak autor pierwszego projektu, I. Koschembahr-

Łyskowski traktował osobę prawną na równi

z  osobami fizycznymi  w  zakresie  ich  praw  i  obowiązków,  z  wyjątkiem  prawa  rodzinnego  i  spadkowego.
Wyraźnie  natomiast  opowiedział  się  za  uznaniem  prawa  tych  podmiotów  do  ochrony  dóbr  osobistych.
Poza  ogólnym  stwierdzeniem  na  ten  temat  zawartym  w  art.  86  brakuje  jednak  innych  wskazówek
określających  zakres  tej  ochrony.  Natomiast  w  części  odnoszącej  się  do  osób  fizycznych  w  art.  45
znajdujemy  przepis  mówiący,  że  osobistość  człowieka  objęta  jest  szczególną  ochroną  prawa,  w
szczególności jego wolność, swoboda działania prawnego, wnoszenia powództwa w obronie swych praw,
cześć, ustalona przez własne postępowanie, nazwisko i znaki osobiste. Ochrona ta miała mieć charakter
obiektywny. Projekt spotkał się z poważną krytyką jako zbyt rozwlekły, nieprecyzyjny, kazuistyczny i przez
to  nieprzydatny  w  praktyce.  Autorowi  zarzucano,  że  bardziej  przypomina  on  podręcznik  akademicki  niż
zbiór przepisów.

269

Niestety wybuch wojny przerwał prace nad kodyfikacją prawa cywilnego. Udało się jedynie

doprowadzić do zakończenia prac nad kodeksem zobowiązań, który wprowadzony został
rozporządzeniem Prezydenta z 27 października 1933 r.

270

Zagadnienie ochrony dóbr osobistych nie

znalazło w nim swojego miejsca, poza przepisami dotyczącymi zadośćuczynienia. Według art. 157 tego
kodeksu zadośćuczynienie za cierpienia fizyczne i krzywdę moralną przysługiwało w przypadkach
wskazanych w ustawie. Były one jednak ograniczone do uszkodzenia ciała, wywołania rozstroju zdrowia,
pozbawienia wolności oraz kwalifikowanego skłonienia kobiety lub małoletniego do poddania się czynowi
nierządnemu. Natomiast pamiętać należy, że równocześnie istniały regulacje umożliwiające żądanie
pokutnego także w innych przypadkach.

271

Ogromną rolę odgrywała w tym zakresie ustawa o zwalczaniu

nieuczciwej konkurencji, prawo wynalazcze oraz prawo autorskie. Po zakończeniu wojny podjęto dalsze
prace zmierzające do unifikacji prawa cywilnego w Polsce, jednakże nie wznowiono działalności Komisji
Kodyfikacyjnej. Jej zadania miał realizować Departament Ustawodawczy, działający przy Ministerstwie
Sprawiedliwości.

272

Bardzo szybko wydał on kilka dekretów fragmentarycznie regulujących zagadnienia z

zakresu prawa cywilnego, między innymi dekret o przepisach ogólnych prawa cywilnego.

273

tknięty był

on jednak pewnymi wadami, co doprowadziło do zastąpienia go w 1950 r. ustawą o tym samym tytule.

274

Z uwagi jednak na ogólną krytykę sposobu prowadzenia prac kodyfikacyjnych w 1956 r. powołana

została  Komisja  Kodyfikacyjna  przy  Ministrze  Sprawiedliwości,  w  ramach  której  wyodrębniono  Zespół
Prawa  Cywilnego  Materialnego.  W  jego  skład  weszli  m.in.  A.  Wolter,  W.  Czachórski,  A.  Szpunar,  J.
Gwiazdomorski.  Efektem  prac  tego  zespołu  było  przygotowanie  projektu  kodeksu  cywilnego,  który
ostatecznie  został  uchwalony  przez  sejm  w  1964  r.

275

Wypada zauważyć, że określone wtedy zasady

ochrony dóbr osobistych osób fizycznych i osób prawnych obowiązują do dnia dzisiejszego w formie
praktycznie niezmienionej.

276

One też będą stanowić podstawowe źródło normatywne dla

przeprowadzonej poniżej analizy.

1. Teoretyczne problemy związane z pojęciem dóbr osobistych osób prawnych w prawie

polskim

Problematyka ochrony dóbr osobistych osób prawnych wzbudza ostatnio stosunkowo duże

zainteresowanie, głównie dzięki systematycznie wzrastającej liczbie orzeczeń dotyczących tego
zagadnienia. Nadal jednak nie udaje się usystematyzować zasad ochrony udzielonej w przepisach prawa
dobrom osobistym osób prawnych ze względu na rozbieżności w orzecznictwie i wśród przedstawicieli
doktr

yny co do katalogu dóbr osobistych i środków ich ochrony. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy

są trudności w definiowaniu kluczowego pojęcia w tym zakresie, a mianowicie "dobra osobistego".
Pamiętać należy, że nie istnieją odrębne regulacje prawne ochrony dóbr osobistych dla poszczególnych
kategorii podmiotów prawa. Z uwagi na to podstawą prawną ochrony osób prawnych w tym kontekście są
przepisy dotyczące osób fizycznych, co oczywiście rodzi wiele pytań.

Przede wszystkim ustawodawca zdaje się sugerować w art. 43 k.c., że możliwe jest jednolite ujęcie

dóbr  osobistych  przysługujących  osobom  fizycznym  i  prawnym.  Jednakże  z  uwagi  na  to,  że  te  dwie
kategorie  podmiotów  prawa  charakteryzują  się  odmiennymi  cechami,  przede  wszystkim  należy
zastanowić  się  nad  tym,  jakie  wynikają  z  tego  konsekwencje  w  omawianym  zakresie.  Ponadto  w
przypadku  osób  prawnych  nie  można  mówić  o  jakimkolwiek  subiektywizmie  w  definiowaniu  zarówno
poszczególnych  dóbr  osobistych,  jak  i  samego  ich  naruszenia.  Pozostaje  jeszcze  system  sankcji  i
p

odstawowe pytanie, czy osobie prawnej przysługują wszystkie roszczenia, które posiada osoba fizyczna

w związku z naruszeniem jej dóbr osobistych. Inną kwestią, już o charakterze de lege ferenda, jest to, czy
roszczenia te są wystarczające i skuteczne w przypadku ochrony dóbr osobistych osób prawnych.
Rozstrzygnięcie tych pytań może mieć ogromne znaczenie praktyczne.

W Kodeksie cywilnym istnieje tylko jeden artykuł odnoszący się bezpośrednio do dóbr osobistych

osób prawnych. Artykuł 43 stanowi, że przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się
odpowiednio do osób prawnych. Wnioskować z niego można o posiadaniu przez osoby prawne dóbr
osobistych, a ponadto o uznaniu ich za przedmiot ochrony prawnej. Nie jest to jednak jedyna możliwa
interpreta

cja. Można się spotkać z wypowiedziami, że odwołanie się przez ustawodawcę do tych

konkretnych przepisów nie oznacza jeszcze automatycznie uznania osób prawnych za podmioty
posiadające dobra osobiste.

277

Z uwagi na charakter zarobkowy działalności prowadzonej przez

większość  osób  prawnych  zwolennicy  powyższego  poglądu  uważają,  że  literalna  wykładnia  art.  43  nie
przesądza charakteru prawnego dóbr osób prawnych chronionych na tej podstawie. Można się domyślać,
jakie jest założenie, na którym opiera się tego typu interpretacja. Według jej zwolenników ustawodawca w
art.  43  k.c.  nie  przesądził  kwestii  istnienia  dóbr  osobistych  osób  prawnych,  a  jedynie  zamierzał  objąć
ochroną  prawną  pewną  kategorię  interesów  tych  podmiotów  z  uwagi  na  niedostatki  dotychczasowej
och

rony, bądź też jej brak. W konsekwencji podkreślają oni, że dopuszczalna byłaby interpretacja art. 43

k.c. pozwalająca na tej podstawie na ochronę nawet dóbr osób prawnych o charakterze majątkowym.

278

Trudno jednak zaakceptować powyższą interpretację art. 43 k.c. Przeciwko niej przemawiają

następujące  argumenty.  Po  pierwsze  w  odniesieniu  do  osób  fizycznych  kryterium  decydującym  o
możliwości przyznania ochrony prawnej na  podstawie art. 23 i 24 k.c. nigdy nie był rodzaj prowadzonej
przez  nie  działalności.  Tak  samo  bowiem  wygląda  ochrona  dóbr  osobistych  osób  fizycznych  będących
przedsiębiorcami,  jak  i  tych,  które  żadnej  działalności  zawodowej  nie  wykonują.  Kryterium  rodzaju
prowadzonej aktywności nie wpływa więc na charakter prawny dobra chronionego na podstawie art. 23 i
24  k.c.  Po  drugie,  zdaniem  autorki,  trudno  uznać,  że  w  przypadku  osób  prawnych  wskazane  przepisy
chronić  miałyby  dobra  majątkowe,  skoro  ustawodawca  ustanowił  już  odrębną  regulację  prawną,  której
zakres  obejmuje  wyłącznie  ochronę  praw  majątkowych.  Można  oczywiście  uznać,  że  działanie  takie
byłoby  uzasadnione  tylko  wtedy,  gdyby  celem  art.  43  k.c.  było  umożliwienie  korzystania  z  roszczeń
określonych w art. 24 k.c. dla ochrony majątkowych interesów osoby prawnej. Trudno jednak wniosek ten
zaakceptow

ać, gdyż w wyniku tego powstałaby znacząca dysproporcja w zakresie ochrony interesów

majątkowych osób prawnych i osób fizycznych, skoro te ostatnie mogłyby stosować środki określone  w
art. 24 k.c. jedynie dla ochrony praw osobistych. Ponadto powyższa interpretacja, podająca w wątpliwość
posiadanie  przez  osoby  prawne  dóbr  osobistych,  może  sugerować  istnienie  po  stronie  tej  kategorii
podmiotów  interesów  niemajątkowych  innych  niż  te,  które  tradycyjnie identyfikuje  się  za  pośrednictwem
koncepcji  dóbr  osobistych.  Ich  poszukiwanie  na  podstawie  art.  43  k.c.  będzie  jednak  nieuchronnie
prowadzić do posługiwania się charakterystyką właściwą pojęciu dobra osobistego, wobec tego dlaczego
nie nazywać zidentyfikowanych tym sposobem interesów prawnych dobrami osobistymi.

reść art. 43 k.c. jest przyczyną jeszcze innych kontrowersji. Najpoważniejsze z nich powoduje

posłużenie  się  w  jego  tekście  słowem  "odpowiednio"  przy  jednoczesnym  odesłaniu  do  przepisów,  które
same w sobie cechują się niedookreślonym charakterem i wymagają interpretacji. Ponadto ze względu na
blankietowy  charakter  tego  przepisu  nie  wynika  z  niego,  jakie  konkretnie  dobra  osobiste  chronione  są
przez prawo cywilne. Kontrowersje wzbudza również kwestia określenia, czyje prawa chronione są na tej
podstawie. Wykładnia językowa wskazuje, że zakres podmiotowy tego przepisu obejmuje tylko jednostki
organizacyjne  wyposażone  przez  ustawodawcę  w  osobowość  prawną,  co  pozostawiałoby  poza  jego
zakresem  cały  szereg  podmiotów  należących  do  grupy  tzw.  ułomnych  osób  prawnych.  Ostatnia
nowelizacja Kodeksu cywilnego zdaje się rozstrzygać definitywnie ten problem w art. 33

, który nakazuje

stosowanie przepisów o osobach prawnych do jednostek organizacyjnych niebędących osobami
prawnymi, jeżeli tylko ustawa przyznaje im zdolność prawną.

1.1. Osobiste prawa podmiotowe

Na gruncie prawa cywilnego ochrona dóbr osobistych realizowana jest poprzez konstrukcję praw

podmiotowych odpowiadających poszczególnym dobrom osobistym. Zagadnienie to jest jednym z
najtrudniejszych w nauce prawa, a

co za tym idzie, jego wnikliwa analiza wymagałaby odrębnego

opracowania. W tym miejscu przedstawione zostaną jedynie dominujące w tym względzie poglądy.

Jako pierwszy teorię osobistych praw podmiotowych przedstawił F. Zoll. Samo prawo podmiotowe

definiowa

ł on jako moc jednostki, uznaną i zabezpieczoną przez prawo.

279

Natomiast treścią

podmiotowego prawa osobistego jest "moc, która z nim (człowiekiem - przyp. aut.) powstaje, rozwija się i
gaśnie, a która tkwi w jego ciele i życiu, jego czci i wolności".

280

Tak rozumiane prawa osobiste autor

zaliczył do praw bezwzględnych i nierozerwalnie związanych z podmiotem uprawnionym. Jednocześnie
przeciwstawiał je nie prawom majątkowym, a prawom, które mają przedmiot. Uważał bowiem, że prawa te
nie posiadają "substratu, który by można wyróżnić jako przedmiot prawa".

281

Co ciekawe, równocześnie

dopuszczał majątkowy charakter praw osobistych, uznając, że "człowiek sam ze względu na siłę
zarobkową, jaka w nim tkwi, ma wartość majątkową".

282

Kolejnym przedstawicielem doktry

ny prawa zajmującym się prawami podmiotowymi był S.

Grzybowski. Zaproponowana przez niego definicja prawa podmiotowego opiera się na określeniu
przyznanej podmiotowi stosunku prawnego przez normę prawną sfery prawnej możności postępowania, z
którą sprzężony jest obowiązek nienaruszania tej sfery przez inne osoby.

283

Takie syntetyczne ujęcie

treści  stosunku  prawnego  podyktowane  zostało  brakiem  możliwości  wyczerpującego  wyliczenia
wszystkich  uprawnień  podmiotu  prawa.  Wśród  różnych  typów  praw  podmiotowych  S.  Grzybowski
wyróżnia  prawa  osobiste,  które  uważa  za  prawa  o  charakterze  bezwzględnym,  niemajątkowym  i
nieprzenoszalnym, służące do ochrony ściśle osobistych interesów i stosunków podmiotu prawa.

284

Szczególny wpływ na kształtowanie się koncepcji osobistych praw podmiotowych w doktrynie prawa

miały  prace  Z.  Radwańskiego.  Prawo  podmiotowe  definiuje  on  poprzez  sytuację  prawną  wyznaczoną
podmiotom  przez  obowiązujące  normy,  chroniące  ich  prawnie  uznane  interesy.  Składają  się  na  nią
zachowania  podmiotu  uprawnionego

i sprzężone z nimi obowiązki innego podmiotu lub podmiotów,

zagwarantowane przymusem państwowym.

285

Wobec tego, dla uzasadnienia istnienia prawa

podmiotowego konieczne jest wskazanie norm prawnych, które przyznają określonym podmiotom
uprawnienie do oznac

zonego zachowania się.

286

W omawianym kontekście obowiązki wyznaczane są

przez określone wartości związane z osobą uprawnionego.

287

Co do zasady przyjęcie takiej metody

regulacji ochrony interesów osobistych podmiotów prawa powoduje, iż naruszenie tego prawa jest zawsze
bezprawne,  chyba  że  naruszający  wykaże  się  szczególnym  interesem  wyłączającym  bezprawność.
Zwalnia  to  z  obowiązku  badania  nastawienia  sprawcy,  zanim  stwierdzi  się,  że  doszło  do  naruszenia.
Rozkład  ciężaru  dowodu  jest  więc  korzystny  dla  poszkodowanego,  ponieważ  to  sprawca  musi  wykazać
istnienie  faktów  uzasadniających  jego  ingerencję  w  sferę  cudzych  dóbr  osobistych.

288

Akceptację

koncepcji prawa podmiotowego wspiera powszechne uznanie zgody uprawnionego jako okoliczności
wyłączającej bezprawność naruszenia oraz pozostawienie poszkodowanemu możliwości wyboru środków
ochrony dóbr osobistych.

289

Alternatywą dla koncepcji praw podmiotowych osobistych jest instytucjonalna ochrona dóbr

osobistych zaproponowana przez B. Gawlika.

290

Autor uważa, że ochrona dóbr osobistych realizowana

jest "przez ustanowienie norm postępowania, regulujących konflikty wartości i interesów we wzajemnych
oddziaływaniach społecznych".

291

Wobec tego ochrona nie jest realizowana przez uznanie określonego

interesu podmiotu za pr

awo podmiotowe, ale przez wprowadzenie odpowiednich nakazów i zakazów

prawnych. O bezprawności nie rozstrzyga więc naruszenie określonego dobra osobistego, ale samo
zachowanie sprzeczne z normą postępowania.

292

Prawa podmiotowe pojawiają się dopiero w wyniku

naruszenia powszechnego zakazu bezprawnej ingerencji w cudze dobra osobiste i mają charakter
wtórny.

293

Za odrzuceniem koncepcji osobistych praw podmiotowych opowiedziała się również M.

Lijowska.

294

Każda z powyższych koncepcji posiada wady i zalety. Opierając się na teorii osobistych praw

podmiotowych zauważyć należy, że ich ochrona jest ograniczana przez istnienie szeregu przepisów
wyłączających możliwość występowania z roszczeniami przez uprawnionego.

295

Trudno jednak uznać to

za coś  wyjątkowego, gdyż do pewnego  stopnia podobnie wygląda sytuacja innych bezwzględnych praw
podmiotowych.  Główne  problemy  w  funkcjonowaniu  tej  koncepcji  mają  swoje  źródło  w  niemożności
jednoznacznego  określenia  przedmiotu  osobistych  praw  podmiotowych.  Stąd  wadą  koncepcji
podm

iotowych praw osobistych jest niejasność relacji między naruszeniem dobra osobistego a

bezprawnością zachowania powodującego to naruszenie. W szczególności powstaje pytanie, czy zgoda
uprawnionego  powoduje  brak  naruszenia,  czy  tylko  wyłącza  jego  bezprawność.  Natomiast  przyjęcie
koncepcji instytucjonalnej ochrony umożliwia uniknięcie tego typu trudności, skoro decydujące znaczenie
ma  ocena,  czy  zachowanie  pozwanego  było  sprzeczne  z  normą  prawną.  Z  drugiej  jednak  strony
niemożliwe  wydaje  się  wyczerpujące  uregulowanie  sytuacji  prawnej  podmiotu  prawa  w  odniesieniu  do
jego  dóbr  osobistych  za  pośrednictwem  tak  skonstruowanej  ochrony  deliktowej. Ponadto  niebezpieczne
wydaje  się  ustalenie  niejako  z  góry  hierarchii  ważności  konkurujących  ze  sobą  dóbr  i  interesów
podl

egających ochronie prawnej. Wobec tego istnieje obawa, że przyjęcie koncepcji B. Gawlika

prowadziłoby do zmniejszenia intensywności ochrony dóbr osobistych.

296

Wydaje się, że z uwagi na

zagrożenia  sfery  dóbr  osobistych,  jakie  obecne  są  we  współczesnym  świecie,  szczególnie  ten  ostatni
argument  uznać  trzeba  za  przekonujący. Wobec  tego  również  w  tym  opracowaniu  podstawę  rozważań
stanowi  koncepcja  osobistych  praw  podmiotowych  jako  najbardziej  adekwatnego  środka  do
zagwarantowania ochrony dóbr osobistych.

1.2. M

onistyczna i pluralistyczna konstrukcja dóbr osobistych

Rozważania nad pojęciem dóbr osobistych osób prawnych nie mogą być prowadzone w oderwaniu

od dotychczasowego dorobku nauki prawa cywilnego w zakresie ochrony dóbr osobistych osób
fizycznych. W kons

ekwencji konieczne wydaje się poruszenie kilku zagadnień podstawowych dla analizy

pojęcia dobra osobistego oraz związanego z nim prawa osobistego. Po pierwsze należy się zastanowić
nad kwestią ich normatywnej konstrukcji.

Kontrowersje wokół cywilnoprawnej ochrony dóbr osobistych zaczynają się już w momencie próby

odpowiedzi na pytanie, czy na gruncie prawa cywilnego ochronie podlega jedno ogólne dobro osobiste,
czy wiele odrębnych dóbr osobistych. Odpowiedź na to pytanie może mieć znaczenie dla konstruowania

jednego lub wielu praw osobistych. W tym zakresie wyróżnić można dwa podstawowe ujęcia: monistyczne
i pluralistyczne. Koncepcja monistyczna ukształtowała się pod przemożnym wpływem prawa
niemieckiego, a zyskała pewną popularność dzięki pracom F. Zolla.

297

Poddana została jednak ona

gruntownej krytyce przez zwolenników koncepcji pluralistycznej, w wyniku czego już w okresie
obowiązywania art. 11 p.o.p.c. dominował pogląd o istnieniu wielu dóbr osobistych, mimo że przepis ten
mówił o naruszeniu dobra osobistego w liczbie pojedynczej.

298

Obecnie ze względu na treść art. 23 k.c.

brak jest normatywnych podstaw do przyjęcia istnienia jednego ogólnego dobra osobistego, i w tym
kierunku podążyło również orzecznictwo i doktryna.

Interesujące są jednak argumenty przedstawiane przez zwolenników ujęcia monistycznego. Ciekawy

pogląd w tej sprawie prezentował A. Kopff, dla którego jednolite prawo osobistości nie jest tym samym, co
jedno dobro osobiste powstałe w wyniku wyodrębnienia cechy charakterystycznej dla wszystkich
poszczególnych dóbr osobistych. Autor uważał, że jednolite prawo osobistości chroni wiele jednostkowych
dóbr osobistych.

299

Uzasadnia on swój pogląd przede wszystkim koniecznością przestrzegania zasady

zamkniętego katalogu praw bezwzględnych, korzyściami płynącymi z ujednolicenia orzecznictwa oraz
tym, że zakresy przedmiotowe poszczególnych dóbr osobistych krzyżują się, w związku z czym jedne i te
same dobra osobiste są przedmiotem kilku uprawnień.

300

Natomiast według S. Grzybowskiego przydatność koncepcji monistycznej ujawnia się przede

wszystkim wtedy, gdy w grę wchodzi ochrona dobra niewymienionego w ustawie.

301

W takiej sytuacji

użyteczne byłoby dokonanie oceny na podstawie analizy istnienia cech wspólnych wszystkim dobrom
osobistym. Autor zastrzega pr

zy tym, że stworzona w ten sposób konstrukcja ogólnego dobra osobistego

nie mogłaby zostać zastosowana przy ustalaniu naruszenia, gdyż w takiej sytuacji niezbędne jest
wskazanie konkretnego dobra.

302

Co do zasady S. Grzybowski ostatecznie uwzględnia także elementy

teorii pluralistycznej, podkreślając, że ochronie podlegają tylko poszczególne dobra osobiste.

Niezmiernie interesującą opinię w tej kwestii wypowiedział M. Safjan, łącząc w spójną całość

elementy obu rozważanych koncepcji.

303

Uważa on mianowicie, że źródłem dóbr osobistych człowieka

jest  jego  godność.  W  związku  z  tym,  właśnie  poprzez  odniesienie  się  do  niej,  uzasadniać  należy
rozszerzanie  zakresu  ochrony  art.  23  k.c.  o  nowe  dobra  osobiste.  Na  tej  podstawie  autor  uważa,  że
istnieją  elementy  wspólne  dla  wszystkich  dóbr  osobistych,  co  pozwala  konstruować  ogólne  prawo
osobistości  w  prawie  cywilnym.  Tak  rozumiane  jednolite  prawo  osobistości  stanowi  źródło  dla
podmiotowych praw osobistych, którym odpowiadają dostatecznie skonkretyzowane dobra osobiste.

304

Koncepcja jednolitego dobra osobistego została odrzucona przez praktykę i przeważającą część

doktryny prawa na korzyść poglądu o wielości dóbr osobistych i odpowiadających im praw
podmiotowych.

305

Przeciw tej koncepcji podnosi się przede wszystkim zarzut braku jednolitej ochrony

prawnej, która byłaby konsekwencją przyjęcia ogólnego prawa osobistego, oraz  wyraźne  sformułowanie
art. 23 k.c. Konstrukcji ogólnego prawa  osobistego  nie można pogodzić z różnorodnością przedmiotów,
które musiałoby ono obejmować, tym bardziej że ich naruszenia mogą się pojawiać w różnym czasie i w
wyniku  różnych  działań.  W  ostatnim  czasiem  M.  Lijowska  rozważała  niezwykle  interesująco  kwestie
zasadności  i  celowości  posługiwania  się  koncepcją  ogólnego  prawa  osobistości,  konkludując,  że  na
gruncie  prawa  polskiego  nie  posiada  ona  żadnej  praktycznej  przydatności,  a  jej  wprowadzenie  uznać
należy  wręcz  za  niecelowe  i  nieuprawnione.

306

Zgodzić należy się z J. Piątowskim, który twierdzi, że

poszukiwanie cech wspólnych poszczególnym dobrom osobistym może mieć walor teoretyczno-myślowy,
ale nie pozwala na konstruowanie jednego dobra osobistego, jako odrębnego przedmiotu ochrony, obok
poszczególnych dóbr osobistych.

307

Także Z. Radwański opowiada się za przyjęciem koncepcji

pluralistycznej, podk

reślając jej większą operatywność oraz to, że stanowi ona "dogodną podstawę dla

dokładniejszego ustalenia treści poszczególnych dóbr osobistych przy uwzględnieniu nie tylko ogólnych
postanowień art. 23 i 24 k.c., ale także uzupełniających norm, które dotyczą poszczególnych typów dóbr
osobistych".

308

Za koncepcją pluralistyczną przemawia również odrębne określenie autorskich dóbr

osobistych. Uznając powyższe zalety koncepcji pluralistycznej autorka przyłącza się do grona jej
zwolenników.

1.3. Obiektywne ujęcie natury dóbr osobistych i ich naruszenia

Przepisy Kodeksu cywilnego stanowią podstawę dla konstruowania intensywnej ochrony dóbr

osobistych. Można z nich wyinterpretować normę zakazującą osobom trzecim naruszeń, jak i stwarzania
stanów zagrożenia dla cudzych dóbr osobistych. Z uwagi na charakter prawny i naturę tych dóbr powstaje
jednak praktyczny problem ustalenia, kiedy ta norma została złamana.

Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie powszechnie uznaje się, że dobra osobiste są

wartościami o charakterze niemajątkowym, nierozerwalnie związanymi z osobowością podmiotów prawa.
Podstawę  dla  ich  ochrony  prawnej  stanowi  art.  23  k.c.,  który  nie  zawiera  jednak  wskazówek,  jak
stwierdzić, że doszło do ich naruszenia. Ze względu na to, że jest on swego rodzaju klauzulą generalną,
zakres  ochrony  w  nim  przyznanej  wymaga  konkretyzacji  w  odniesieniu  do  zróżnicowanych
niemajątkowych  interesów  podmiotu  uprawnionego.  Istnieją  jednak  rozbieżności  w  sposobie  ustalania
istnienia  prawnie  doniosłych  interesów  korzystających  z  ochrony,  co  prowadzić  może  do  powstania
odmiennych  kryteriów  oceny  ich  naruszenia.  Przedmiot  sporu  wyrazić  można  najkrócej  w  pytaniu,  czy
naruszenie  konkretnego  dobra  osobistego  powinno  być  oceniane  z  subiektywnego  punktu  widzenia
poszkodowanego, czy

według obiektywnych ocen przyjętych w społeczeństwie?

Za ujęciem subiektywnym zdecydowanie opowiedział się S. Grzybowski. Za dobra osobiste uznał on

"indywidualne wartości świata uczuć, życia psychicznego człowieka".

309

Podkreślił także wyraźnie, że "nie

należy uzależniać ochrony dóbr osobistych od realizacji szczególnej przesłanki istnienia zasługującego na
ochronę interesu osoby uprawnionej (...) rozstrzyga bowiem już sam fakt naruszenia stanu uczuciowego,
chociażby nawet odczucie było w wysokim stopniu zindywidualizowane".

310

Stosowanie tej koncepcji do

osób prawnych napotyka istotne przeszkody. Sam autor już zwrócił uwagę, że ocena, czy i w jakim
stopniu nastąpiło naruszenie dobra osobistego osoby prawnej, nie może być oparta na badaniu ujemnych
przeżyć psychicznych takiego poszkodowanego.

311

W związku z tym S. Grzybowski proponował

potraktowanie ochrony dóbr osobistych osób fizycznych jako modelu, który należy dostosować do osób
prawnych poprzez dokonanie w niezbędnym zakresie obiektywizacji przesłanek ochrony prawnej, która
polegać ma przede wszystkim na wyraźnym określeniu poszczególnych dóbr osobistych.

312

Zwolennikiem obiektywnego ujęcia dóbr osobistych był A. Szpunar. Uważał on, że "dobra osobiste są

wartościami o charakterze niemajątkowym, wiążącymi się z osobowością człowieka, uznanymi
powszechnie w danym społeczeństwie".

313

Na szczególną uwagę zasługuje ostatnia część tej definicji

podkreślająca,  że  o  tym,  czy  w  konkretnym  przypadku  mamy  do  czynienia  z  dobrem  osobistym,
rozstrzygają  "panujące  w  danym  społeczeństwie  poglądy  prawne,  moralne  i  obyczajowe".  Definicja  ta
wskazuje  na  szeroką  podstawę  dla  wyróżnienia  dóbr  osobistych.  W  konsekwencji  o  tym,  czy  miało
miejsce "naruszenie dobra osobistego, decyduje obiektywna ocena konkretnych okoliczności".

314

Należy

w tym celu brać pod uwagę między innymi poglądy rozsądnych i uczciwie myślących ludzi. Jak podkreślił
autor, z tego punktu widzenia nie ma znaczenia, czyje dobra osobiste zostały naruszone bezprawnym
działaniem.

315

Podobne stanowisko zajął Z. Radwański, który przyjmuje, że dobra osobiste są to "uznane przez

system prawny wartości obejmujące fizyczną i psychiczną integralność człowieka, jego indywidualność
oraz godność i pozycję w społeczeństwie, co stanowi przesłankę samorealizacji osoby ludzkiej".

316

Autor

podkreślił  również,  że  koncepcja  subiektywna  nie  nadaje  się  do  wykorzystania  ze  względu  na
bezwzględny charakter ochrony dóbr osobistych. Sfera odczuć człowieka jest wysoce zindywidualizowana
i  nie  podlega  możliwości  powszechnej  obserwacji,  nie  może  więc  stanowić  podstawy  konstruowania
ogólnego  obowiązku  nieingerowania  w  nią.

317

Jednakże w porównaniu z A. Szpunarem podstawa

wyróżnienia dóbr osobistych według Z. Radwańskiego jest węższa, gdyż autor uzależnia udzielenie
ochrony prawnej zobiektywizo

wanym dobrom niemajątkowym od uznania ich osobistej wartości przez

system prawny. Nie zmienia tego również wyjaśnienie sposobu pojmowania zwrotu "uznane przez system
prawny", za który autor w tym kontekście uznaje nie tylko dosłowne brzmienie przepisów, ale i ich
interpretację przez doktrynę i orzecznictwo.

318

W odniesieniu do osób prawnych Z. Radwański podkreśla,

że dzięki ochronie dóbr osobistych mogą one funkcjonować zgodnie ze wskazanym dla tych podmiotów
zakresem działania.

319

Wśród stanowisk pośrednich wyróżnia się koncepcja J. Panowicz-Lipskiej, która sięga zarówno po

elementy subiektywne, jak i obiektywne. Uważa ona, że "przy określaniu dóbr osobistych należy
zaakcentować element obiektywizacji, a subiektywne, indywidualne uczucia odnieść do oceny zagrożenia
czy naruszenia dobra osobistego".

320

Dodaje jednak, że ze względu na dowodową niepewność

subiektywnych odczuć poszkodowanego, konieczna jest ich obiektywna weryfikacja. Natomiast element
subiektywny nie pojawia się już w definicji dobra osobistego osób prawnych, za które uznaje ona "wartości
niemajątkowe, dzięki istnieniu których osoba prawna może prawidłowo, zgodnie ze swym zakresem
zadań funkcjonować".

321

Koncepcję obiektywną powszechnie uważa się za dominującą, co potwierdza także orzecznictwo.

322

Stosowanie ochrony odbywa się więc z uwzględnieniem przeciętnych ocen panujących w społeczeństwie,
a nie wyłącznie subiektywnych odczuć osoby poszukującej ochrony prawnej. Opieranie ochrony na

subiektywnych ocenach podmiotu występującego z żądaniem ochrony nie zawsze prowadziło do
właściwych rezultatów, nawet w odniesieniu do osób fizycznych, a już na pewno zawodzi w przypadku
osób prawnych, co jest oczywiste z uwagi na ich brak zdolności odczuwania.

323

Posłużenie się koncepcją

obiektywną umożliwia osiągnięcie także innego celu, a mianowicie wyraźnego rozgraniczenia emocji osób
fizycznych pełniących funkcje w organach osoby prawnej od obiektywnie weryfikowalnego faktu
naruszenia interesów samej osoby prawnej.

1.4. "Odpowiedniość" stosowania przepisów o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych do

osób prawnych

O problemach związanych z interpretacją art. 43 k.c. wspominano już wcześniej, konieczna wydaje

się jednak dokładniejsza analiza zawartego w nim sformułowania, mówiącego, że przepisy o ochronie
dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.

Odpowiednie stosowanie przepisu uznaje się za szczególny rodzaj analogii.

324

Co do zasady

odesłania w tekście prawnym pełnią dwie podstawowe funkcje, po pierwsze sprzyjają jego skrótowości, a
po drugie wpływają na spójność regulacji. Ze stosowaniem tej techniki wiąże się jednak
niebezpieczeństwo pewnej dowolności "odpowiedniego" stosowania przepisów, do których się odsyła.

325

Z  tego  względu  przepisy  zawierające  odesłania  powinny  być  możliwie  precyzyjne.  W  omawianym
przypadku najważniejszy jest jednoznaczny sposób wskazania przepisów, do których się odsyła. Na ogół
nie budzi wątpliwości, że art. 43 k.c. zawiera ogólne odesłanie do wszystkich przepisów o ochronie dóbr
osobistych osób fizycznych, nie ograniczając jego zakresu  wyłącznie do odpowiedniego  stosowania art.
23  i  24  k.c.

326

Wobec tego jedynym kryterium mogącym wpłynąć na zakres ochrony jest charakter

konkretnego dobra osobistego osoby prawnej, którego ochrony uprawniony poszukuje.

327

Przyjmując

model racjonalnego ustawodawcy, uzasadnione wydaje się stwierdzenie, że zastosowana technika miała
również na celu osiągnięcie spójności stosowania ochrony dóbr osobistych w odniesieniu do wszystkich
podmiotów prawa, co bynajmniej nie musi oznaczać jej identyczności.

Główną wadą analizowanej metody jest brak wskazówek odnoszących się do sposobu stosowania

przepisów, do których się odsyła. Zgodnie z przyjętym w doktrynie sposobem interpretacji, "odpowiednio"
może oznaczać, że przepisy, do których ustawodawca odsyła, mogą być stosowane bez modyfikacji, z
pewnymi modyfikacjami, albo nie mogą być stosowane w ogóle.

328

Wynika to z założenia, że następuje w

ten sposób przeniesienie normy wynikającej z przepisu odesłania do innego zakresu regulacji. Wymaga to
więc dostosowania tej normy do instytucji prawnej, którą poprzez odesłanie ma regulować. W tym celu
niezbędne będzie posłużenie się wykładnią funkcjonalną i systemową dla ustalenia sposobu
dostosowania.

329

Trafna wydaje się uwaga L. Morawskiego, że odpowiednie stosowanie przepisu

odesłania powinno być jak najbardziej zbliżone do tego, w jakim zakresie funkcjonuje on w pierwszym
rzędzie.

330

Pierwszy wniosek jest więc taki, że przepisów o dobrach osobistych osób fizycznych nie

można stosować automatycznie do osób prawnych. W praktyce oznacza to, że ciężar określenia
szczególnych zasad ochrony dóbr osobistych osób prawnych złożony został na barki organów
stosujących prawo oraz doktryny.

Powszechnie podkreśla się, że konsekwencją zastosowania tej metody redagowania treści art. 43

k.c.  jest  konieczność  uwzględnienia  różnic  wynikających  z  odmienności  strukturalnej  osób  prawnych.
Dominuje  pogląd,  że  tylko  art.  24  k.c.  jest  przepisem,  który  można  stosować  do  osób  prawnych  bez
jakichkolwiek  modyfikacji,  natomi

ast pozostałe tylko po dokonaniu modyfikacji uwzględniających

odmienności strukturalne tych dwóch podmiotów.

331

Zarówno S. Grzybowski, jak i A. Szpunar opowiadali

się za potrzebą odmiennego ujęcia poszczególnych dóbr osobistych osób prawnych, jednakże poza
zaproponowaniem dla nich innej nomenklatury nie precyzują, na czym ma ono polegać.

332

Co do roszczeń

przysługujących osobie prawnej z tytułu naruszenia jej dóbr osobistych, A. Szpunar uważał, że a priori nie
można wyłączyć stosowania żadnego z nich.

333

dobnie twierdzi Z. Radwański, który uzasadnia to

koniecznością przyznania dobrom osobistym osób prawnych ochrony o takiej samej intensywności, jak ta
przyznana osobom fizycznym.

334

Co do zakresu dóbr osobistych przysługujących osobom prawnym, to

wyraźnie wyklucza on te dobra, które są immanentnie związane z osobą fizyczną, takie jak: zdrowie,
życie, wolność osobista, wolność sumienia, integralność płciowa, stan cywilny, kult osoby zmarłej.

335

Podkreśla on jednocześnie, że osoby prawne mogą mieć dobra osobiste, które nie mają odpowiedników
wśród dóbr osobistych osób fizycznych. Nie ulega natomiast wątpliwości, że art. 23 k.c. wymienia
przykłady dóbr osobistych, które można zastosować do osoby prawnej bez konieczności dokonywania ich
modyfikacji. Uwaga ta odno

si się z pewnością do tajemnicy korespondencji. Podsumowując, stwierdzić

należy, że według przeważającej części przedstawicieli doktryny zasady ochrony dóbr osobistych osób
fizycznych stanowić będą co najmniej punkt odniesienia dla ochrony dóbr osobistych osób prawnych.

336

Zwraca uwagę wypowiedź J. Panowicz-Lipskiej, która sugeruje, że wzmianka o odpowiednim

stosowaniu przepisów o ochronie osób fizycznych do osób prawnych nie odnosi się do modelu dobra
osobistego, a raczej służy uznaniu własnych praw i dóbr osobistych osób prawnych, i to nie tylko tych
analogicznych do przysługujących osobom fizycznym.

337

Podobny postulat zauważyć można w poglądach

J. Koczanowskiego. Za wadliwe uznaje on określanie poszczególnych dóbr osobistych osób prawnych za
pomocą metody polegającej na szukaniu ich odpowiedników wśród dóbr osobistych osób fizycznych i ich
dopasowaniu do osób prawnych. Taka interpretacja art. 43 k.c. według niego może nałożyć ograniczenia
w procesie konstruowania dóbr osobistych osób prawnych.

338

Co więcej jednak, uważa on również, że

"środki ochrony prawnej służące ochronie dóbr osobistych" nie mogą być stosowane wprost do osób
prawnych.

Na tym tle skrajną opinię wyraził P. Granecki, który kwestionuje całkowicie możliwość odpowiedniego

stosowania art. 23

k.c. do osób prawnych. Uzasadnieniem ma być wykładnia literalna art. 43 k.c., który

mówi, że do osób prawnych stosuje się odpowiednio jedynie przepisy o ochronie dóbr osobistych osób
fizycznych.

339

Według autora art. 23 k.c. nie ustanawia ochrony dóbr osobistych, a jedynie określa ich

katalog. Autor staje więc przed koniecznością zaproponowania, co byłoby przedmiotem ochrony
przyznanej osobie prawnej na podstawie art. 43 k.c. Niestety jego uwagi trudno uznać za przekonujące,
gdyż ograniczają się one jedynie do stwierdzenia, że osoba prawna posiada zamknięty katalog
bezwzględnych praw niemajątkowych.

340

Wydaje się, że powyższa zawężająca interpretacja w oparciu o

wykładnię literalną nie jest usprawiedliwiona, ani w oparciu o wykładnię funkcjonalną, ani na bazie
wykładni systemowej.

1.5. Ułomne osoby prawne jako podmioty uprawnione do powoływania się na ochronę dóbr

osobistych

Zasadniczo podmiotami stosunków cywilnoprawnych są jedynie osoby fizyczne i prawne. W obrocie

prawnym pojawiają się jednakże jednostki organizacyjne traktowane tak, jakby były osobami prawnymi,
mimo że żaden przepis prawa nie przyznał im osobowości prawnej. Chodzi tu przede wszystkim o
osobowe spółki handlowe, stowarzyszenia zwykłe czy wspólnoty mieszkaniowe.

341

W doktrynie ścierały się dotychczas dwa poglądy odnoszące się do tego typu jednostek. Pierwszy z

nich odwołuje się do koncepcji ułomnych osób prawnych jako trzeciego rodzaju podmiotów prawa
cywilnego.

342

Zalicza się do tej grupy te jednostki organizacyjne, którym ustawodawca przyznał pewne

atrybuty  osobowości  prawnej, jak  na  przykład  uczynił to  w  stosunku  do  osobowych  spółek  handlowych,
przyznając  im  zdolność  nabywania  praw  i  zaciągania  zobowiązań  we  własnym  imieniu.  Natomiast
przeciwnicy koncepcji ułomnych osób prawnych wskazują na brak normatywnych podstaw do wyróżniania
tego  typu  podmiotów.

343

Uważają oni, że podmiotami stosunków cywilnoprawnych są zawsze osoby

fizyczne lub prawne nawet wtedy, gdy uważa się je za członków jednostki organizacyjnej wyposażonej w
pewne atrybuty oso

bowości. Odzwierciedleniem tego sporu było również niezdecydowanie organów

stosujących prawo. Mimo początkowo przychylnego koncepcji ułomnych osób prawnych stanowiska w
orzecznictwie, często obserwować można było radykalizowanie się poglądów negujących jej podstawy i
przydatność.

344

Bez wątpienia spór ten mógł być rozstrzygnięty jedynie przez ustawodawcę. W wyniku nowelizacji do

Kodeksu cywilnego wprowadzony został art. 33

, który stanowi, że "do jednostek organizacyjnych

niebędących  osobami  prawnymi,  którym  ustawa  przyznaje  zdolność  prawną,  stosuje  się  odpowiednio
przepisy  o  osobach  prawnych".  Jedynym  kryterium  kwalifikującym  jednostki  organizacyjne  do  tej  grupy
jest posiadanie zdolności prawnej. Te struktury, których ustawodawca nie wyposażył w ten atrybut, będą
funkcjonować w obrocie prawnym poprzez osoby fizyczne i prawne będące ich członkami. Wprowadzenie
tej  regulacji  do  systemu  prawa  stanowi  poparcie  koncepcji  ułomnych  osób  prawnych  i  sprzyja
uporządkowaniu  zasady  ochrony  dóbr  osobistych.  Jedynym  mankamentem  cytowanego  przepisu  jest
posłużenie  się  dla  określenia  zakresu  ochrony  dóbr  osobistych  tych  jednostek  tzw.  odesłaniem
kaskadowym, które jest niedopuszczalne z punktu widzenia techniki prawodawczej.

345

Przepis ten zawiera

bowiem ogólne odesłanie do regulacji odnoszących się do osób prawnych, między innymi do art. 43 k.c.,
w którym ustawodawca już posłużył się odesłaniem. W konsekwencji mogą się pojawić istotne problemy w
konstruowaniu spójnych zasad ochrony dóbr osobistych ułomnych osób prawnych.

Zaga

dnienie to ma złożony charakter i samo w sobie wymaga pogłębionej analizy, na którą nie ma

niestety miejsca w tym opracowaniu. Wobec powyższego ograniczę się jedynie do stwierdzenia, że brak
podmiotowości prawnej jednostek organizacyjnych nie oznacza, że nie mogą one korzystać z ochrony
przewidzianej w art. 23 i 24 k.c. Jednostki te posiadać mogą przecież interesy niemajątkowe, które uznać
należy za godne ochrony prawnej.

346

Wśród nich można wymienić bez wątpienia nazwę jednostki

organizacyjnej, dobre imię, nietykalność pomieszczeń czy tajemnicę korespondencji. Przyznanie ochrony
uwarunkowane jest jednak koniecznością wykazania, że przedmiotem naruszenia był niemajątkowy
interes danej jednostki organizacyjnej, a nie funkcjonujących w jej ramach osób fizycznych lub prawnych.

1.6. Możliwość syntetycznego ujęcia dóbr osobistych osób fizycznych i osób prawnych

Jak już wcześniej wspomniano, na podstawie analizy metody przyjętej przez ustawodawcę w

regulacji  ochrony  dóbr  osobistych  osób  prawnych  w  Kodeksie  cywilnym,  uzasadnione  wydaje  się
stwierdzenie, że zastosowana technika miała na celu między innymi osiągnięcie spójności stosowania tej
ochrony  w  odniesieniu  do  wszystkich  podmiotów  prawa.  Na  tym  tle  pojawia  się  pytanie  o  możliwość
syntetycznego ujęcia dóbr osobistych osób fizycznych i prawnych. Ich konstrukcyjna jednolitość opierana
jest  na  treści  art.  43  k.c.  Istnieją jednak  wątpliwości, wskazane  już  wyżej,  co  do  zakresu  zastosowania
tego  przepisu.  Pamiętać  należy także,  że instytucja  ochrony  dóbr  osobistych  wykształciła  się, mając  na
uwadze osoby fizyczne, a dopiero później stopniowo rozszerzona została na osoby prawne.

Zwolennikiem syntetycznego ujęcia dóbr osobistych był S. Grzybowski, co w jego przypadku

wynikało z przyjęcia monistycznej koncepcji dobra osobistego. Uważał on, że skoro "obowiązujące prawo,
ani nie wyliczając poszczególnych dóbr osobistych, ani też ich bliżej nie określając, zapewnia ochronę
wszystkich dóbr osobistych bez żadnych wyłączeń, to niezbędne jest posiadanie jakiejś chociażby
najbard

ziej ogólnej wskazówki pozwalającej na dokonanie oceny, czy w danym przypadku mamy istotnie

do czynienia z dobrem osobistym".

347

Jednakże postulowanie przez niego subiektywnego ujęcia dobra

osobistego i jego naruszenia wyklucza w praktyce możliwość jednolitego ujęcia sytuacji osób fizycznych i
prawnych. Potwierdza to cytowana wyżej propozycja S. Grzybowskiego, by potraktować ochronę dóbr
osobistych osób fizycznych jako model dla ochrony dóbr osobistych osób prawnych, który należy jednak
zmodyfikować poprzez dokonanie jego obiektywizacji. W istocie musi to prowadzić do powstania dwóch
typów ochrony dóbr osobistych, posiadających jedynie pewne elementy wspólne.

Istnieją też poważne argumenty negujące możliwość stworzenia definicji obejmującej łącznie dobra

oso

biste osób fizycznych i prawnych. Zasadniczo podkreśla się, że w przypadku obu tych podmiotów

ochronie  podlegają  wartości  niemajątkowe  związane  z  ich  osobowością.  Nie  oznacza  to  jednak,  że
posiadają  one  takie  same  dobra  osobiste.  Odmienności  strukturalne  i  funkcjonalne  osób  prawnych  nie
pozwalają  na  jednolite  i  wyczerpujące  określenie cech  dóbr  osobistych  wszystkich  podmiotów  prawa.

348

Natura i rola, jaką podmioty te grają w społeczeństwie, są tak różne, że w sposób oczywisty determinują
odmienne potrzeby.

Mimo że częściowo zakres przedmiotowy ochrony pokrywa się, należy uznać

możliwość posiadania przez osoby prawne niemajątkowych interesów godnych ochrony, których drugi
podmiot posiadać nie może. Całkowita obiektywizacja ochrony dóbr osobistych osób prawnych i jej
motywacja uwzględniająca w pewnym stopniu interes publiczny wpływa również na odmienne stosowanie
sankcji za naruszenie. Zgodnie więc z wyraźną wolą ustawodawcy system ochrony dóbr osobistych osób
fizycznych pozostaje punktem odniesienia dla ochron

y analogicznych interesów osób prawnych, jednakże

odmienności wykluczają możliwość całkowicie syntetycznego ich ujmowania.

Z drugiej strony jednak nie oznacza to, że przedmiotem ochrony w przypadku osób fizycznych i osób

prawnych są zupełnie inne prawa osobiste i nie należy doszukiwać się między nimi podobieństw.

349

Rozważając tę kwestię, należy wziąć pod uwagę fakt, iż status ontologiczny dóbr osobistych osób
fizycznych i prawnych jest odmienny. Dobra osobiste osób fizycznych mają swoje źródło w godności
c

złowieka i tym samym, inaczej niż w przypadku osób prawnych, nie są tylko konstrukcją prawną.

Jednakże owo zróżnicowanie łagodzi znacznie uznanie, że osoba prawna nie istnieje w oderwaniu od
interesów i celów grupy osób fizycznych kryjących się za fasadą tego podmiotu. W konsekwencji osoba
prawna jest podmiotem nierozerwalnie powiązanym z tworzącymi ją osobami fizycznymi i ochrona jej dóbr
osobistych wpływa również pośrednio na sytuację tych osób. Nie należy wobec tego konstruować dwóch
różnych systemów ochrony dóbr osobistych, a jedynie w obrębie już istniejącej koncepcji uwzględnić
odmienności wynikające z natury i istoty obu podmiotów prawa.

2. Charakter prawny dóbr osobistych osób prawnych

Charakter prawny osobistych praw podmiotowych wyznaczony jest

wyraźnie przez ogólną naturę

dóbr  osobistych.  Przede  wszystkim  należy  je  zaliczyć  do  praw  bezwzględnych,  skoro  mają  one
wyznaczać  ogólny  obowiązek  nieingerowania  w  zakres  dóbr  osobistych,  skuteczny  wobec
nieograniczonej  liczby  osób.  Drugą  cechą,  której  doniosłość  trudno  przecenić,  jest  stwierdzenie,  że
przedmiotem  tych  praw  są  dobra  nierozerwalnie  związane  z  podmiotem  uprawnionym.  Na  uwagę
zasługują  jednak  procesy  związane  z  komercjalizacją  praw  osobistych,  które  czynią  ów  związek  coraz
luźniejszym. Nie zmienia to jednak faktu, że podmioty prawa "posiadają" te dobra od początku do końca
swego  istnienia,  nie  nabywając  ich  ani  w  sposób  pierwotny,  ani  tym  bardziej  pochodny.

350

Brak

wyczerpującej listy dóbr osobistych nie stanowi żadnej przeszkody w ustaleniu istnienia konkretnego
dobra osobistego, gdyż art. 23 k.c. chroni wszystkie dobra osobiste, które podmiot prawa może
potencjalnie posiadać. Nie można też z góry określić ich treści, jako że zależy ona od systemu wartości
uznawanych przez porządek prawny w danym momencie.

Kolejnymi cechami praw osobistych, wynikającymi z istniejącej nierozerwalnej więzi z ich podmiotem,

są:  niezbywalność,  nieprzenoszalność  i  nieprzedawnialność.  Ponadto  osobiste  prawa  podmiotowe
zaliczane są do praw niemajątkowych, jako że ich wartość nie może być oszacowana  w pieniądzu, zaś
istnienie  ich  nie  jest  uwarunkowane  bezpośrednio  ekonomicznym  interesem  uprawnionego.  W
konsekwencji  uprawniony  może  powoływać  się  na  swoje  podmiotowe  prawo  osobiste  nie  po  to,  by  nim
rozporządzać,  ale jedynie,  by  przeciwstawiać  się  bezprawnym  naruszeniom  dokonywanym  przez  osoby
trzecie.  Podsumowując,  zgodzić  należy  się  ze  stwierdzeniem,  że  tak  skonstruowaną,  dominującą  w
doktrynie  i  orzecznictwie,  koncepcję  prawa  podmiotowego  osobistego  uznaje  się  za  skuteczny  i
elastyczny cywilnoprawny instrument ochrony wartości osobistych podmiotów prawa.

351

Powyższe stwierdzenia w odniesieniu do osób prawnych byłyby niepełne, gdyby pominąć milczeniem

poglądy zgłoszone przez J. Koczanowskiego. W szczególności na uwagę zasługuje przedstawiona przez
autora koncepcja dóbr osobistych osób prawnych jako dóbr sui generis. Uważa on mianowicie, że nie
można stawiać znaku równości między charakterem prawnym dóbr osobistych osób fizycznych i osób
prawnych.

352

Za dobra osobiste osób prawnych uznaje on "każde dobro, którego istotą jest ścisły, właśnie

osobisty związek z tą osobą, stanowiący element jej osobowości".

353

W porównaniu z cytowanymi wyżej

poglądami  zwraca  uwagę  brak  kryterium  niemajątkowego  charakteru  dóbr  osobistych.  Jest  to  celowy
zabieg,  albowiem  według  autora  to,  że  "dobro  takie  może  z  czasem  uzyskać  wymierną  wartość
majątkową,  nie  powinno  być  traktowane  jako  jego  swoista  degeneracja,  powodująca  konieczność
przekwalifikowania  do  grupy  dóbr  majątkowych,  dopóki  ten  ścisły  związek  osobisty  jest  zachowany".

354

Stanowisko to następnie autor znacznie złagodził w podsumowaniu mówiąc, że "swoistość konstrukcyjna
dobra osobistego osoby prawnej polega na tym, że jego pierwszorzędną i konstytutywną cechą jest
immanentny, osobisty związek z podmiotem, natomiast cechą drugorzędną - i bynajmniej
nierozstrzygającą jako czynnik kwalifikacyjny - jest cecha niemajątkowego charakteru takiego dobra".

355

Zwracają uwagę oczywiście coraz częściej pojawiające się głosy o pewnym "umajątkowieniu" dóbr

osobistych, pod warunkiem że ich gospodarcze wykorzystanie jest zgodne z zasadami współżycia
społecznego i obowiązującym prawem.

356

Zdaniem autorki trudno jednak zaakceptować pogląd, że ta

tendencja prowadzi do uznania majątkowego charakteru praw osobistych. Przede wszystkim przypisanie
wartości majątkowej w przypadku konkretnie określonego dobra osobistego w obrocie gospodarczym ma
charakter indywidualny i nie oznacza, iż ten typ dóbr osobistych zawsze posiada tego rodzaju wartość.
Ponadto ewentualna "atr

akcyjność ekonomiczna" danego dobra ma charakter drugorzędny

niezmieniający jego istoty. Przeciwny pogląd musiałby wpłynąć znacząco na rolę dóbr osobistych oraz
system wartości fundamentalnych gwarantowanych w Konstytucji.

357

W szczególności groziłoby to

przedmiotowieniem człowieka na gruncie cywilnoprawnym. Z uwagi na to należy się opowiedzieć za

niemajątkowym charakterem więzi podlegającej ochronie na podstawie art. 23 i 24 k.c.

Natomiast dopuszczalna wydaje się pewna swoboda podmiotu prawa w pozytywnym określeniu sfery

możności  postępowania  względem  jego  wartości  osobistych.  Nie  można  w  szczególności  odmówić  mu
prawa  do  czerpania  korzyści majątkowych  z  niemajątkowych  atrybutów  osobowości,  przy  czym  nie  ono
będzie  przedmiotem  ochrony  na  podstawie  art.  23  i  24  k.c.  Warto  dodać,  iż  już  dotychczasowa
konstrukcja dóbr osobistych umożliwia kontrolowanie komercyjnego ich wykorzystania, przede wszystkim
w  oparciu  o  zgodę  uprawnionego  wyłączającą  bezprawność  naruszenia.

358

Wydaje się także, że

możliwość  rynkowego  oszacowania  wartości  poszczególnych  dóbr  osobistych,  będąca  podstawą  dla
zwolenników  przekształcenia  ich  w  przedmioty  nowych  praw  na  dobrach  niematerialnych,  w
rzeczywistości  nie  jest  niczym  więcej  jak  tylko  wartością  rynkową  zgody  uprawnionego.  W  wyniku  jej
udzielenia  nie  dochodzi  przecież  nawet  do  częściowego  przeniesienia  dobra  osobistego,  ale jedynie  do
konieczności znoszenia przez uprawnionego przez czas określony wykorzystywania przez osoby trzecie

"siły zarobkowej" jego wartości osobistej.

359

Podsumo

wując tę część rozważań, stwierdzić należy, że

osobiste prawa podmiotowe są prawami bezwzględnymi o charakterze niemajątkowym, co konsekwentnie
oznacza brak możliwości ich zbywania i przenoszenia na inne podmioty prawa.

2.1. Pojęcie praw na dobrach niematerialnych - uwagi ogólne

Wydaje się, że główną przyczyną wątpliwości co do charakteru prawnego omawianych praw jest brak

konsekwentnego odróżnienia dóbr osobistych od innych dóbr, w szczególności tych, które stanowią
przedmiot praw na dobrach niematerial

nych. To z kolei jest rezultatem przyjęcia za podstawowe

formalnego kryterium kwalifikacji praw na dobrach niematerialnych, tj. ustalenia, że dane dobro
niematerialne jest przedmiotem wyłącznego majątkowego prawa podmiotowego (zasada numerus clausus
praw n

a dobrach niematerialnych). Wobec powyższego, aby wyczerpać tę tematykę, konieczne wydaje

się przedstawienie krótkiej charakterystyki pojęcia prawa na dobrach niematerialnych jako prawa o
zdecydowanie majątkowym charakterze. Może to ułatwić odróżnianie dóbr osobistych od przedmiotów
chronionych tymi prawami.

Problematyka dóbr niematerialnych nie znajduje należytego odzwierciedlenia w Kodeksie cywilnym.

Co więcej, samo pojęcie dóbr niematerialnych nie jest pojęciem ustawowym, a zostało wykształcone w
doktrynie prawa.

360

Treść poszczególnych praw na dobrach niematerialnych i ich ochrona regulowana jest

przez ustawy odrębne.

361

Dokonując pewnego uproszczenia, można stwierdzić, że obejmują one prawa

podmiotowe przysługujące twórcom i innym podmiotom uprawnionym przez normy prawne do wyłącznej
eksploatacji siły zarobkowej tkwiącej w dobrach niematerialnych.

362

Ze względu jednak na specyficzny,

właśnie niematerialny, charakter dóbr chronionych przez te prawa, często bywają one utożsamiane z
dobrami osobistymi. Niew

ątpliwie dobra będące przedmiotem praw osobistych i praw na dobrach

niematerialnych posiadają pewne cechy wspólne, jednakże ich odmienna ochrona wynika z istnienia
oczywistych różnic. Niezbędne jest więc ich wyraźne odgraniczenie.

Przedmioty praw na dobrac

h niematerialnych wyróżniają się spośród innych swoim szczególnym

charakterem dóbr intelektualnych, co oznacza, że są one wytworem twórczej działalności intelektualnej
człowieka.

363

Natomiast ich dalsze istnienie nie jest uwarunkowane osobistym związkiem z osobą ich

twórcy. Cecha użyteczności sprawia, że dobra te mogą potencjalnie funkcjonować niezależnie od
podmiotu.

364

W konsekwencji mogą one być przenoszone na inne osoby, co czyni je przedmiotem obrotu.

Ta  cecha  ma  pierwszorzędny  wpływ  na  istotę  praw  na  dobrach  niematerialnych  i  decyduje  o  ich
charakterze  prawnym,  natomiast  treść  i  zakres  ochrony  poszczególnych  praw  może  różnić  się  w
zależności  od  tego,  jakie  konkretnie  dobro  jest  ich  przedmiotem.  Pod  pojęciem  dóbr  niematerialnych
rozumie się przede wszystkim utwory w rozumieniu ustawy o prawach autorskich, know-how, oznaczenia
geograficzne, wynalazki, wzory użytkowe i przemysłowe, topografie układów scalonych, znaki towarowe i
usługowe oraz projekty racjonalizatorskie. Mają one charakter intelektualny, gdyż istnieją niezależnie od
ich  materialnych  nośników.  Pozostają  one  oryginalnym  wytworem  człowieka,  w  tym  sensie  są
nowościami,  które  nie  istniały  wcześniej.  Ponadto  cechuje  je  potencjalna  wszechobecność,  gdyż  ich
istnienie nie zależy od czasu ani przestrzeni.

365

Natura dóbr niematerialnych, a przede wszystkim niezależność od ich fizycznego ustalenia lub

sposobu wykorzystania, zapewnia im szczególną pozycję. Mianowicie mogą one być wykorzystywane
nieograniczoną ilość razy, nie tracąc przez to na swojej substancji czy istocie. Dobra niematerialne
niejednokrotnie posiadają wartość ekonomiczną, co sytuuje je wśród przedmiotów obrotu gospodarczego i
prawnego.

366

Nie można pominąć doniosłej roli, jaką dobra te odgrywały w życiu człowieka. Większość

dóbr niematerialnych wzbogaca egzystencję człowieka, podnosząc jej jakość, jako pewne kreacje
werbalne, formalne czy jako idee techniczne.

367

Przez wieki służyły one ludziom zarówno do odróżniania

producentów, jak i ich usług czy wytwarzanych towarów. Mimo że posiadają one pewną wartość, zwykle
po pewnym czasie przestają należeć do kategorii przedmiotów praw wyłącznych i przechodzą do domeny
publicznej, gdzie mogą być powszechnie wykorzystywane. Okres ochrony dóbr niematerialnych jest
ograniczony także w imię interesu ogólnego, co gwarantuje równomierny rozwój społeczeństw.

Ochrona prawna dóbr intelektualnych nie jest określona generalnie. Nie każdy wytwór twórczej

działalności człowieka podlega ochronie. Ustawodawca niektóre z nich uczynił przedmiotem prawa
podmiotowego,

pozostawiając resztę do publicznej dyspozycji. W tym zakresie obowiązuje zasada

numerus clausus

chronionych dóbr niematerialnych. Sporne jest, czy o kwalifikacji do tej grupy praw

decyduje ocena charakteru prawnego konkretnego dobra, czy też konieczne jest obowiązywanie normy
prawnej przyznającej wyłączne i bezwzględne prawo podmiotowe, którego jest ono przedmiotem, by

mówić o jego ochronie.

368

W zależności od tego, który pogląd uznamy za przekonujący, inaczej może

kształtować się zakres przedmiotowy dóbr niematerialnych podlegających ochronie poprzez uznanie
istnienia praw podmiotowych.

Z uwagi na poszukiwania ochrony dla dóbr niematerialnych znajdujących się w domenie publicznej,

nieuniknione wydają się próby powoływania się w pewnych przypadkach na cywilnoprawną ochronę dóbr
osobistych. Postępowanie tego rodzaju nie wydaje się właściwe ze względu na rozmywanie się
charakterystycznych cech wartości osobistych, z uwagi na które ustanowiono tak intensywną ochronę w
Kodeksie cywilnym.

2.2. Dobra niematerialne a dobra osobiste

Na podstawie tej krótkiej charakterystyki wskazać można cechy odróżniające prawa na dobrach

niematerialnych  od  praw  osobistych.  Na  pierwszy  rzut  oka  od  praw  osobistych  różni  je  majątkowy
charakter.  Istnieją  jednak  jeszcze  inne  różnice.  Zgodnie  z  powyższym  elementy  charakterystyczne  dla
dzieł  artystycznych  czy  wynalazków  są  wytworem  ich  autorów.  Między  twórcą  dobra  niematerialnego  a
samym dobrem istnieje związek osobisty bardziej ścisły niż między właścicielem rzeczy materialnej a tą
rze

czą. Niemniej jednak dobra niematerialne nie są nierozerwalnie związane z osobą ich twórcy lub ich

użytkownikiem, tak jak ma to miejsce w przypadku dóbr osobistych. Władztwo nad tymi dobrami jest
wykonywane tak jak w stosunku do obiektów istniejących niezależnie od osoby twórcy i jego osobowości.
Wynika z tego możliwość dokonania ich praw na dobrach niematerialnych, przeniesienia ich na inny
podmiot czy też zrzeczenia się ich.

W tym kontekście dobra osobiste stanowią pewną szczególną kategorię, gdyż ich podstawowym

celem jest ochrona niemajątkowych atrybutów osobowości podmiotu prawa jako takiego, a nie
majątkowego związku między nim a jego utworami.

369

Oczywiście niejednokrotnie trudno będzie wyraźnie

rozdzielić dobra osobiste podmiotu prawa od dóbr intelektualnych będących przedmiotem praw na
dobrach niematerialnych. Można jednakże de lege lata próbować określić ich charakterystykę. Zgodnie z
definicją zaproponowaną przez A. Kopffa, prawa na dobrach niematerialnych posiadają następujące
cechy: są skuteczne erga omnes, mają majątkowy charakter, a ich przedmiotem są pewne rodzaje dóbr
niematerialnych.

370

Natomiast osobiste prawa podmiotowe to bezwzględne prawa niemajątkowe, których

przedmiotem  są  atrybuty  osobowości  nierozerwalnie  związane  z  podmiotem.  Łączy  je  jedynie
niematerialność przedmiotu ochrony. Kolejną odmiennością jest ich źródło. Te pierwsze bowiem powstają
jako  rezultat  twórczej  aktywności  człowieka  i  jako  takie  mogą  być  przedmiotem  obrotu,  podczas  gdy  te
drugie są nierozerwalnie związane z osobowością podmiotu, co oznacza, że ich byt uwarunkowany jest
jedynie  istnieniem  podmiotu  prawa.  W  konsekwencji  prawa  osobiste  są  nieprzenoszalne  i  przysługują
zawsze  temu  samemu  podmiotowi.  Zasada  ta  przestrzegana  jest  także  na  gruncie  prawa  autorskiego,
gdzie

odrębnie uregulowane zostały autorskie prawa osobiste i majątkowe, tak pod względem treści, jak i

ochrony. W tym świetle nieuzasadniona wydaje się próba konstruowania praw o majątkowo-osobistym
charakterze.

371

Możliwe jest oczywiście, że w rezultacie bezprawnego działania wymierzonego w dobra

niematerialne naruszone zostały również dobra osobiste, jednakże podstawy normatywne ich ochrony
będą różne, podobnie jak i środki.

372

3. Katalog dóbr osobistych osób prawnych

Powyższe rozważania umożliwiają określenie podstawowych elementów definicji dóbr osobistych

osób  prawnych.  Wskazania  ich  zakresu  przedmiotowego  dokonać  należy  poprzez  ustalenie
nierozerwalnie  związanych  z  osobą  prawną  niemajątkowych  atrybutów  jej  osobowości.  Natomiast
konkretyzacja  dóbr  podlegających  ochronie  powinna  następować  ze  względu  na  konieczność
umożliwienia funkcjonowania tego podmiotu zgodnie z wyznaczonymi zadaniami.

Nie istnieje ustawowy katalog przykładowo choćby wskazujący poszczególne typy dóbr osobistych

osób prawnych. Wszelkie propozycje w tym zakresie wynikają z analizy poglądów przedstawicieli doktryny
oraz orzecznictwa. Formułując je, podkreśla się zawsze, że wyczerpujące wyliczenie dóbr osobistych jest
niemożliwe.  Mimo  to  katalog  taki  posiada  ogromne  znaczenie  praktyczne  dla  poszkodowanej  osoby
prawnej,  gdyż  wnosząc  żądanie  udzielenia  ochrony,  musi  ona  wskazać  na  konkretne  dobro  osobiste,
które  było  przedmiotem  naruszenia.  Podkreślić  należy,  że  ocena  istnienia  dobra  osobistego  osoby
prawnej  i  jego  naruszenia  zawsze  uwarunkowan

a jest okolicznościami konkretnego stanu faktycznego,

dlatego formułowanie wszelkich uogólnień może być mylące.

Na marginesie wspomnieć należy o innym sposobie określania zakresu przedmiotowego dóbr

osobistych osób prawnych. J. Koczanowski zaproponował, by posłużyć się w tym celu koncepcją "sfer
związanych z funkcjonowaniem osoby prawnej, w których przejawia się i realizuje jej osobowość".

373

Wyróżnił on sferę identyfikacji, wolności, tajemnicy i dobrej sławy. Sama koncepcja wydaje się posiadać
pewne walory

teoretyczne. Tak określone sfery wskazują bowiem potencjalne obszary dla poszukiwania

niemajątkowych atrybutów osobowości tego podmiotu, niezależnie od aktualnie akceptowanych. Trudno
jednak uznać, że je wyczerpują. Ze względów pragmatycznych nie należy jednak całkowicie opierać się
na koncepcji sfer, z uwagi na to, że ostatecznie zawsze konieczne będzie wskazanie konkretnego dobra
osobistego,  które  zostało  zagrożone  lub  naruszone  działaniem  pozwanego.  Wobec  tego,  że  koncepcja
sfer, mimo  swoich  walorów  teoretycznych  i  systematyzujących,  posiada  nikłe  praktyczne  zastosowanie,
niezbędne  wydaje  się  określenie  katalogu  dóbr  osobistych  osób  prawnych,  a  w  następnej  kolejności
analiza ich zakresów przedmiotowych.

Z uwagi na to, że modelem dla ochrony dóbr osobistych osób prawnych pozostaje zgodnie z wolą

ustawodawcy analogiczna ochrona osób fizycznych, formułowanie katalogu dóbr osobistych osoby
prawnej rozpocząć należy od wskazania, które z uznanych dóbr osobistych osób fizycznych nie znajdują
zastosowania w odnie

sieniu do osoby prawnej. Z pewnością w grupie tej mieszczą się te dobra osobiste,

które warunkowane są psychofizycznymi aspektami osobowości człowieka, tj.: życie, zdrowie,
nietykalność cielesna, życie intymne, swoboda sumienia, twórczość naukowa, artystyczna i
racjonalizatorska, wizerunek rozumiany jako odwzorowanie fizycznych cech wyglądu człowieka, głos i kult
pamięci osoby zmarłej.

Niewątpliwie są też takie dobra osobiste, które przysługują zarówno osobie fizycznej, jak i prawnej.

Dotyczy to przede wszy

stkim oznaczenia identyfikującego podmiot prawa, dobrego imienia, tajemnicy

korespondencji  czy  nietykalności  pomieszczeń.  Pewne  kontrowersje  wzbudza  zaliczenie  do  tej  grupy
danych  osobowych,  jak  i  swego  rodzaju  "prywatności"  osoby  prawnej.  Pojawiają  się  też  opinie,  że
koncepcja  dóbr  osobistych  może  zostać  wykorzystana  w  dziedzinie  ochrony  środowiska,  co  nie
pozostałoby  bez  wpływu  na  sytuację  osoby  prawnej  w  tym  zakresie.

374

Konieczne wydaje się również

podkreślenie,  że  w  dyskusjach  nad  katalogiem  dóbr  osobistych  osoby  prawnej  z  reguły  pomija  się
milczeniem  prawo  do  swobody  wyboru  i  prowadzenia  działalności  przez  osobę  prawną  w  granicach
określonych  prawem.  Prawo  to  uznać  należy  za  odpowiednik  szeroko  rozumianej  wolności  będącej
dobrem osobistym osoby fizyczn

ej. Prawo to warunkuje możliwość funkcjonowania tego podmiotu i trudno

przecenić  jego  wagę.  Mieścić  się  będzie  w  jego  zakresie  wolność  gospodarcza,  szeroko  rozumiana
wolność  komunikowania  się,  bez  której  nie  można  mówić  o  środkach  przekazu  społecznego,  wolność
prowadzenia  aktywności  politycznej,  religijnej  itp.  Podkreślając  zasadniczo  dopuszczalność  ochrony  tak
rozumianego prawa osoby prawnej w trybie cywilnoprawnym, nie można nie zauważyć, że w tym zakresie
preferowane są środki publicznoprawne, wobec czego nie będzie stanowić ono przedmiotu szczegółowej
analizy w dalszej części opracowania. Podsumowując, należy jeszcze podkreślić, że powyższy katalog nie
posiada charakteru wyczerpującego.

W następnych podrozdziałach zostanie podjęta próba określenia zakresu przedmiotowego

wybranych  typów  dóbr  osobistych  osób  prawnych  oraz  wskazania  przesłanek  oceny,  kiedy  może  mieć
miejsce  naruszenie.  Z  góry  należy  podkreślić,  że  z  uwagi  na  charakter  osobistych  praw  podmiotowych
niemożliwe  jest  ostre  zakreślenie  ich  zakresów,  a  formułowanie  przesłanek  oceny  naruszenia
nieuchronnie uzależnione będzie od okoliczności konkretnego stanu faktycznego.

3.1. Nazwa

W obecnym stanie prawnym brak jest przepisów regulujących tematykę prawa do nazwy osoby

prawnej  w  sposób  kompleksowy.  Częściowo  zagadnienia  dotyczące zasad  tworzenia  i  używania  nazwy
uregulowane  są  w  ustawach  kreujących  poszczególne  typy  osób  prawnych.  W  pozostałym  zakresie
tworzenie,  używanie  i  ochrona  prawa  do  nazwy  może  odbywać  się  na  podstawie  dwóch  odrębnych
regulac

ji: przepisów o ochronie dóbr osobistych oraz przepisów odnoszących się do firmy. Zgodnie z

treścią art. 43

§ 1 k.c. w pewnych wypadkach nazwa osoby prawnej stanowić będzie jej firmę. Ponieważ

nazwa i firma zostały uregulowane odrębnie, konieczne jest również ich osobne omówienie. W pierwszej
kolejności omówione zostanie prawo do nazwy. Podstawową regulacją prawa do nazwy są przepisy
Kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych.

375

Nazwa osoby prawnej, analogicznie do nazwiska osoby fizycznej, stanowi podstawowe dobro

osobiste osoby prawnej. Nazwa osoby prawnej pełni jednak wyjątkową rolę wyróżniającą ją spośród
pozostałych dóbr osobistych, mianowicie zgodnie z przepisami regulującymi zasady organizacyjne

poszczególnych typów osób prawnych, każda z nich musi posiadać nazwę, jako że jest to bezwzględny
warunek jej powstania.

376

Istnieje jeszcze jedna cecha omawianego dobra osobistego, a mianowicie: jest

ono szczególnie atrakcyjne z punktu widzenia możliwości jego komercjalizacji. Ta ostatnia właściwość jest
w

ielokrotnie wykorzystywana przez osoby prawne w obrocie gospodarczym, na przykład w ramach

szeroko rozumianej promocji marki.

Treść prawa do nazwy obejmuje wyłączność używania określonego oznaczenia w zakresie wszelkich

czynności umożliwiających identyfikację i indywidualizację osoby prawnej w obrocie prawnym. Używanie
to polegać może między innymi na zgłoszeniu nazwy do odpowiedniego rejestru, posługiwaniu się nią
przy zawieraniu umów, umieszczaniu na dokumentach wykorzystywanych w działalności podmiotu,
o

znaczaniu siedziby i innych lokali, w których działalność jest prowadzona, umieszczaniu na

opakowaniach  produktów,  w  reklamie  itp.  Nazwa  pełni  przede  wszystkim  funkcję  odróżniającą  i
jednocześnie  identyfikującą  osobę  prawną  w  stosunkach  zewnętrznych,  krótko  mówiąc  indywidualizuje
ona  podmiot  we  wszelkich  przejawach  jego  aktywności. W konsekwencji  osoba  prawna  może  posiadać
tylko  jedną  nazwę,  co  oczywiście  nie  wyklucza  możliwości  jej  zmiany.

377

Już ta krótka charakterystyka

uzasadnia twierdzenie, że nazwa osoby prawnej jest bez wątpienia jej dobrem osobistym.

378

Dominuje pogląd, że nazwa jest oznaczeniem słownym.

379

J. Szwaja podkreśla znaczenie literalnej

wykładni terminologii użytej w Kodeksie handlowym (tj. nazwa, wpis) oraz w przepisach regulujących
działalność rejestru handlowego. Mimo wprowadzenia Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) i wynikającej
stąd zmiany przepisów prawa, pogląd ten należy uznać za w pełni aktualny. W szczególności potwierdza
go art. 7 rozporządzenia określającego zasady dokonywania wpisów do KRS, stanowiący, że wpisu do
rejestru dokonuje się wielkimi literami z użyciem znaków pisarskich ujętych w tablicy znaków pisarskich.

380

Redakcja  tego  artykułu  nie  daje  żadnej  możliwości  wprowadzenia  dowolnego  symbolu  graficznego.
Można się jedynie zastanawiać, czy w obliczu szybko rozwijających się technik komunikacji, w kierunku
jak  największego  uproszczenia  komunikatów  i  możliwości  ich  odbioru,  taka  regulacja  spełnia  potrzeby
obrotu.  Już  dziś  można  obserwować  tendencję  do  posługiwania  się  symbolem  graficznym  jako
instrumentem indywidualizującym podmiot w stosunkach zewnętrznych, bądź takim upraszczaniem nazwy
słownej i "ubieraniem" jej w formę graficzną, by natychmiast wywoływała skojarzenie z posługującym się
nią  podmiotem.  Ilustracją  tej  tendencji  jest  umieszczanie  w  statutach  założycielskich,  czy  też  w
odpowiednich uchwałach organów osób prawnych, postanowień określających ich słowną nazwę, a obok
prezentowanie jej graficznej formy. Zdaniem autorki w przyszłości należałoby umożliwić osobom prawnym
formalną  rejestrację  obok  nazwy  słownej  także  graficznego  znaku,  jeżeli  taki  wybiorą  sobie  one  na
oznaczenie mające je identyfikować w obrocie.

Formalnie nazwą będzie to, co na podstawie dokumentów kreujących dany podmiot zostało wpisane

w odpowiedniej r

ubryce w rejestrze, a w stosunku do osób prawnych powstałych na mocy ustawy to, co

ustawodawca wyraźnie wskaże jako nazwę w akcie prawnym je powołującym. Zasadniczo osoba prawna
powinna  posługiwać  się  w  obrocie  prawnym  pełnym  brzmieniem  nazwy  w  znaczeniu  formalnym.
Używanie  dodatkowych  elementów,  które  wykraczają  poza  tak  ustaloną  treść  nazwy,  nie  oznacza
automatycznie rozszerzenia zakresu przedmiotowego  ochrony w ramach prawa do nazwy. W przypadku
osób  prawnych  powstających  w  trybie  aktów  organów  państwa  za  decydującą  należy  uznać  wolę
założyciela,  który  może  rozszerzyć  nazwę  takiej  osoby  prawnej,  uchwalając  odpowiedni  akt  prawny,
oczywiście jeżeli nadal posiada do tego kompetencje. Natomiast pozostałe osoby prawne działają poprzez
swoje  organy  i  do  nich  na

leży decyzja o zmianie nazwy, która stanie się skuteczna z chwilą jej

zarejestrowania w odpowiednim rejestrze.

Zasadniczo więc o tym, czy w konkretnym przypadku doszło do naruszenia prawa do nazwy,

decydować będzie porównanie pełnego brzmienia nazwy ustawowej lub nazwy uwidocznionej w rejestrze
z  oznaczeniem  używanym  przez  pozwanego.  Taka  interpretacja  potwierdzona  została  przez  Sąd
Najwyższy, który stwierdził, że osoba prawna, której pełna nazwa została nadana w akcie ją powołującym,
nie  jest  uprawniona  do  zmiany  tej  nazwy  samodzielnie  przez  wprowadzenie  do  niej  dodatkowych
nieprzewidzianych  w  tymże  akcie  elementów.

381

Wobec tego korzystanie przez inny podmiot z takiego

samodzielnie wprowadzonego elementu cudzej nazwy jako części składowej swojej nazwy nie jest
działaniem bezprawnym w rozumieniu art. 23 i 24 w zw. z art. 43 k.c.

Zagadnienie to nie jest jednak tak oczywiste. Należy rozważyć w tym miejscu kilka możliwych

sytuacji. Po pierwsze można się zastanawiać nad konsekwencjami używania w swojej nazwie elementu
stanowiącego formalnie część cudzej nazwy. Kluczową kwestią, którą w takich sytuacjach należy
rozstrzygnąć, jest odpowiedź na pytanie, czy konkretne słowo stanowiące składnik cudzej nazwy można
uznać za dobro osobiste tego podmiotu. Nie każdy element nazwy brany z osobna zasługuje przecież na

ochronę. W praktyce możliwe są dwie sytuacje.

Po pierwsze słowo będące składnikiem cudzej nazwy zasadniczo nie posiada samo w sobie

zdolności  indywidualizującej  podmiotu funkcjonującego  pod  tą  nazwą,  gdyż  ma  charakter  deskryptywny
lub należy do domeny publicznej. W takich okolicznościach nie ma podstaw dla żądania ochrony. W tym
miejscu  można  przytoczyć  orzeczenie  Sądu  Najwyższego,  które  zapadło  w  sprawie  dotyczącej  nazwy
miasta. Mianowicie Sąd uznał, że historyczne nazwy geograficzne są dobrem powszechnym i nie należą
do  kategorii  dóbr  osobistych  podlegających  ochronie z  art.  43  k.c.:  "Nazwa  Gdańsk  należy  do  kategorii
historycznie  ukształtowanych  nazw  geograficznych.  Rzeczownikowe  lub  przymiotnikowe  formy  nazw
ge

ograficznych miast, ale także krajów, regionów, rzek od dawna bywały składnikami wielu innych nazw

(...), zatem nie mogą być uznane za tak ściśle związane z jednym tylko podmiotem, ażeby stanowiły
właśnie jego dobro osobiste".

382

Dalej Sąd stwierdza, że ograniczenie swobody korzystania z dobra

powszechnego i skomercjalizowanie go wymagałoby upoważnienia ustawowego, tak jak ma to miejsce w
odniesieniu do znaków towarowych.

383

W drugim przypadku słowo zaczerpnięte z cudzej nazwy może samo w sobie posiadać zdolność

indywidualizowania podmiotu uprawnionego, i tym samym należy wtedy uznać, że stanowi jego dobro
osobiste. Do tej kategorii należą słowa lub zestawienia słów, które nie posiadają deskryptywnego
charakteru, co daje im pierwotną "siłę dystynktywną", oraz słowa potocznie używane, które jednak w toku
długiego używania obok pierwotnego deskryptywnego charakteru nabyły wtórną moc indywidualizującą.

384

Ilustracją może być sprawa Niezależnego Samorządowego Związku Zawodowego "Solidarność", w której
uznano, że w stosunku do słowa "Solidarność" nastąpiło utrwalenie w świadomości zbiorowej skojarzenia
z oznaczoną osobą prawną, w związku z tym to pierwotnie deskryptywne słowo nabyło moc odróżniającą.

W tym kontekście na akceptację zasługuje wypowiedź Sądu Najwyższego, że nazwa podlega

ochronie  nie  tylko  wtedy,  gdy  cała  nazwa  i  zakres  działalności  pozwanego  pokrywają  się  z  nazwą  i
zakresem  działalności  powoda.  Naruszenie  nazwy  osoby  prawnej  jako  jej  dobra  osobistego  może
nastąpić  także  w  razie  używania  przez  nieuprawnionego  nie  tylko  pełnej  nazwy,  ale  również  jej  części,
jeżeli część ta spełnia w sposób wystarczający funkcję indywidualizującą osobę prawną, a więc umożliwia
jednoznaczną  identyfikację  tej  osoby  i  jej  odróżnienie  od  innych  podmiotów  z  uwagi  na  posiadanie
dostatecznej  mocy  dystynktywnej.

385

Co więcej, często skrót nazwy lub jej część jest znana opinii

publicznej lepiej niż pełne brzmienie nazwy w znaczeniu formalnym. Także odmienny typ i zakres
działalności nie wyklucza możliwości naruszenia prawa do nazwy, co dotyczy przede wszystkim nazw
renomowanych.

Wobec powyższego powrócić należy do pytania, czy można de lege lata zastosować analogiczną

konstrukcję  do  oznaczeń  używanych  przez  osoby  prawne  w  celach  identyfikacyjnych,  które  jednak  nie
stanowią części jej formalnej nazwy. W szczególności chodzić tu może o symbole graficzne, w tym godła,
herby lub skróty identyfikujące osobę prawną w obrocie prawnym, które jednocześnie powszechnie są z
nią  utożsamiane  przez  osoby  trzecie.  Bliższa  analiza  nasuwa  jednak  pewne  wątpliwości.  Przede
wszystkim  trudno  uznać,  że  tego  typu  symbole  są  zawsze  niezbędne  osobie  prawnej  do  prawidłowego
funkcjonowania  zgodnie  z zakresem jej  zadań. Za  niezbędną  dla  osoby  prawnej  uznać  należy  nazwę  z
uwagi  na  jej  funkcję  indywidualizującą  podmiot  prawa,  obowiązek  podawania  jej  do  publicznej
wiadomości, jak i  dlatego,  że  stanowi  ona  formalny  warunek  istnienia  każdej  osoby  prawnej.  Natomiast
inne oznaczenia są dopuszczalne i powszechnie stosowane, ale trudno je uznać za konieczne w każdym
przyp

adku. Z kolei podkreślić należy, że co do zasady dobro osobiste wiąże się nierozerwalnie z

istnieniem  danego  podmiotu  prawa,  i  to  od  jego  początku  aż  do  końca.  W  tym  kontekście  oznaczenia
dodatkowe wraz z graficzną symboliką mogą ulegać zmianom w czasie funkcjonowania osoby prawnej, w
szczególności w związku z działaniami marketingowymi mającymi na celu permanentne oddziaływanie na
odbiorców  atrakcyjnością  wizerunku  przedsiębiorcy  w  obrocie  gospodarczym.  Wydaje  się  więc,  że  nie
każde dodatkowe oznaczenie identyfikujące podmiot można uznać za dobro osobiste. Konieczne warunki
mogłyby spełniać jedynie te oznaczenia, które przewidziane są w statutach założycielskich, bądź aktach
powołujących  do  życia  konkretną  osobę  prawną,  i  wykorzystywane  są  przez  nią  w  celach
identyfikacyjnych  we  wszelkich  przejawach  jej  aktywności  zgodnie  z  treścią  tego  statutu  lub  aktu
erekcyjnego, a ponadto faktycznie indywidualizują ją w obrocie.

386

W szczególności owo oznaczenie musi

być kojarzone przez opinię publiczną z podmiotem powołującym się na jego ochronę jako dobra
osobistego. Podobne wnioski wyciągnięto w sprawie dotyczącej herbu rodziny Habsburgów.

387

Sąd

Apelacyjny  orzekł  mianowicie,  że  "więź  emocjonalna,  jaka  może  łączyć  osobę  fizyczną  z  herbem
stanowiącym  własność  rodziny,  uzasadnia  zakwalifikowanie  herbu  jako  dobra  osobistego  w  rozumieniu
art.  23  k.c.,  zaś  wykorzystywanie  go  przez  inną  osobę  -  jako  naruszenie  tego  dobra".

388

Oczywiście w

odniesieniu do osoby prawnej nie może być mowy o istnieniu więzi emocjonalnej, natomiast może pojawić
się zobiektywizowana więź indentyfikacyjna, która będzie godna ochrony przed bezprawnym
naruszeniem.

Zasadniczo naruszenie prawa osobistego do nazwy osoby prawnej może być spowodowane różnymi

sytuacjami.  Między  innymi  powołanie  się  na  ochronę  przewidzianą  w  Kodeksie  cywilnym  będzie
uzasadnione  wtedy,  gdy  kwestionuje  się  prawo  oznaczonego  podmiotu  do  używania  określonej  nazwy.
Ponadto  podobny  skutek  może  wystąpić  w  przypadku  notorycznego  jej  przekręcania  i  zniekształcania.
Wydaje  się,  że  w  tych  przypadkach  ochrona  przysługiwać  będzie  niezależnie  od  tego,  czy  nazwa  ma
zdolność  odróżniającą  i  czy  jest  w  ogóle  znana  szerszej  publiczności,  gdyż  tego  typu  działania  mogą
uniemożliwić  wykształcenie  się  jakiegokolwiek  skojarzenia  z  konkretnym  podmiotem  w  opinii  publicznej.
Natomiast  z  uwagi  na  konieczność  obiektywizacji  przesłanek  oceny  naruszenia  w  przypadku  osób
prawnych,  inaczej  wyglądać  będzie  sytuacja  w  przypadku  ośmieszania  nazwy.  Niezbędny  wydaje  się
wtedy  pewien  stopień  znajomości  nazwy  i  posługującego  się  nią  podmiotu  w  relacjach  zewnętrznych.
Ponadto  z  reguły  ośmieszenie  nazwy  będzie  powodować  naruszenie  dobrego  imienia  osoby  prawnej,
która się nią posługuje. Wydaje się również dopuszczalne stwierdzenie, że naruszenie prawa  do nazwy
może  nastąpić  w  wyniku  działań  powodujących  utratę  "siły  dystynktywnej"  nazwy.  Dotyczy  to  przede
wszystkim  nazw  posiadających  ustaloną  renomę  wśród  swoich  odbiorców.  Używanie  identycznego  lub
podobnego  oznaczenia  przez  inny  podmiot,  nawet  gdy  występuje  ono  w  innej  funkcji,  np.  znaku
towarowego, lub gdy przedmioty działalności stron się nie pokrywają, może stwarzać niebezpieczeństwo
pozbawienia renomowanej nazwy zdolności odróżniania lub po prostu być szkodliwe dla jej renomy. Poza
tym  używanie  podobnych  oznaczeń  prowadzić  może  do  niebezpieczeństwa  konfuzji,  tj.  wprowadza
odbiorców,  do  których  adresowana  jest  działalność  podmiotu  uprawnionego,  w  błąd  co  do  jego
tożsamości lub co do istnienia jego związku z podmiotem nieuprawnionym.

389

Wobec tego zakres ochrony

nazwy podm

iotu uprawnionego (z wcześniejszym pierwszeństwem) obejmuje możliwość zakazywania

osobom trzecim używania bez jego zgody identycznego lub podobnego oznaczenia w charakterze nazwy
w sposób stwarzający takie ryzyko konfuzji.

390

Podkreślić należy, że nie jest konieczne wykazanie

rzeczywistej konfuzji oznaczeń, a wystarczy samo niebezpieczeństwo jej zaistnienia. Powinno być ono
oceniane na podstawie porównania oznaczeń zarówno w aspekcie znaczeniowym, jak i wizualnym i
fonetycznym.

Pozostaje jeszcze do rozstrzy

gnięcia pytanie o moment powstania ochrony prawa do nazwy. W

doktrynie pojawił się pogląd, iż ochrona oznaczenia słownego używanego w charakterze nazwy na
podstawie przepisów o ochronie dóbr osobistych powstaje dopiero z chwilą nabycia przez nią mocy
dysty

nktywnej, chyba że konkretne oznaczenie posiada pierwotną moc odróżniającą.

391

Oznacza to, że

samo  posiadanie  nazwy  nie  uzasadniałoby  jeszcze  ochrony  na  gruncie  Kodeksu  cywilnego.  Powyższy
pogląd  wydaje  się  jednak  nie  posiadać  normatywnej  podstawy  przynajmniej  w  odniesieniu  do  nazwy
osoby  prawnej  w  jej  formalnym  brzmieniu.  Artykuł  23  k.c.  ustanawia  ochronę  dóbr  osobistych  nie  ze
względu jedynie na ich moc odróżniającą, ale przede wszystkim ze względu na szczególny rodzaj więzi
istniejący między nimi a podmiotem prawa. Dlatego nazwisko osoby fizycznej chronione jest od momentu
narodzin, bez względu na to, czy wystarczająco odróżnia tę osobę od innych, a wręcz mimo to, że istnieją
osoby  o  tym  samym  imieniu  i  nazwisku.  Należy  więc  uznać,  że  potencjalnie  ochrona  wynikająca  z
przepisów o dobrach osobistych przysługiwać będzie także tym nazwom osób prawnych, które nie nabyły
mocy odróżniającej. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że przyjęcie nazwy przez osobę prawną warunkuje
jej istnienie, gdyż bez tego nie może zostać wpisana  do rejestru i zaistnieć w obrocie prawnym. Wobec
tego  o  powstaniu  ochrony  prawa  do  nazwy  decydować  powinien  jedynie  moment  rejestracji  lub
odpowiednio  moment  wejścia  w  życie  aktu  prawnego  powołującego  ją.  Dlatego  bezprawne
kwestionowanie  prawa

do używania nazwy przez oznaczony podmiot będzie uprawniać do żądania

ochrony  na  podstawie  art.  43  k.c.,  niezależnie  od  tego,  czy  sama  nazwa  posiadać  będzie  charakter
dystynktywny. Natomiast rzeczywiście w  wielu przypadkach ocena, czy  w konkretnym przypadku mogło
dojść  do  naruszenia  prawa  do  nazwy,  zależeć  będzie  od  jej  zdolności  odróżniającej  dany  podmiot  od
innych. W konsekwencji ilość zdarzeń prowadzących do naruszenia w takich przypadkach będzie istotnie
ograniczona w porównaniu z nazwami posiadającymi moc odróżniającą.

Podsumowując, stwierdzić należy, że nazwa osoby prawnej jest pojęciem, które powinno być

szeroko interpretowane,  w  sposób nieograniczający się do  pełnego formalnego jej brzmienia. Prawo do
nazwy  chronione  przez  cywilnoprawne  środki  ochrony  dóbr  osobistych  obejmuje  oznaczenia  osoby
prawnej,  pod  którymi  jest  ona  identyfikowana  przez  osoby  trzecie  w  obrocie  prawnym.  Podstawowym
oznaczeniem  podlegającym  ochronie  jest  nazwa  zgodnie  z  formalnym  jej  brzmieniem  określonym  w

odpowiednich przepisac

h, i to niezależnie od tego, czy zawiera ona określenia deskryptywne, czy też

fantazyjne. Artykuł 23 i 24 k.c. chroni również samodzielnie funkcjonujące części formalnej nazwy osoby
prawnej, a także oznaczenia i symbole spoza jej zakresu, jeżeli wiąże je z osobą prawną nierozerwalny
związek, poprzez ich formalne ustanowienie w statutach bądź aktach erekcyjnych oraz gdy jednocześnie
pełnią one funkcję indywidualizującą podmiot je używający.

3.1.1. Firma

Niedawno uchwalona nowelizacja Kodeksu cywilnego wprowadza istotne zmiany w zakresie prawa

do firmy. Zasadniczo przepisy o firmie ustanawiają jedynie szczególny tryb tworzenia, używania i ochrony
nazwy  podmiotów  prowadzących  działalność  gospodarczą.  Znajdują  one  również  zastosowanie  w
odniesieniu do niektórych rodzajów osób prawnych. Wobec tego większość prowadzonych w poprzednim
podrozdziale rozważań na temat nazwy osoby prawnej pozostaje aktualna również w odniesieniu do firmy.
Istnieją jednakże między tymi dwoma pojęciami istotne różnice, których źródłem jest sformalizowany tryb
tworzenia  firmy  oraz  zasady  jej  ochrony.  Przede  wszystkim  zgodnie  z  tym,  co  zostało  już  wcześniej
zasygnalizowane,  firma  znajduje  zastosowanie  jedynie  do  tych  osób  prawnych,  które  prowadzą
działalność gospodarczą. Kodeks cywilny odrębnie reguluje środki ochrony firmy, co w rezultacie powinno
doprowadzić do preferowania przez osoby prawne posiadające firmę tego trybu ochrony. Niemniej jednak
zdaniem autorki nadal dopuszczalne będzie powoływanie się tych podmiotów na  środki przewidziane  w
przepisach  określających  ogólne  zasady  ochrony  dóbr  osobistych.  Nie  ulega  natomiast  wątpliwości,  że
wprowadzenie  przez  ustawodawcę  nowej  regulacji  o  innym  zakresie  podmiotowym  oraz  odmiennych
środków  ochrony  wpływa na kształtowanie się charakteru prawa do nazwy i prawa do firmy. Należy się
wobec  tego  zastanowić,  czy  mamy  już  do  czynienia  z  dwoma  różnymi  dobrami  osobistymi,  czy  też  z
jednym,  ale  występującym  w  dwóch  formach.  O  wiele  istotniejsze  znaczenie  ma  jednak  odpowiedź  na
pytanie o celowość różnicowania ochrony oznaczeń podmiotów prawa na poziomie ogólnych przepisów
prawa cywilnego. Poniższe rozważania stanowić będą próbę ustosunkowania  się do  wskazanych  wyżej
problemów.

Dotychczasowa regulacja prawa do firmy zawarta w Kodeksie handlowym pozostawia

ła wiele do

życzenia.

392

W związku z wprowadzeniem nowego Kodeksu spółek handlowych

393

oraz ustawy o

Krajowym Rejestrze Sądowym

394

potrzeba uporządkowania przepisów o oznaczeniach podmiotów prawa

stała się szczególnie widoczna. Prace podjęte nad nowelizacją Kodeksu cywilnego w tym zakresie zostały
właśnie uwieńczone uchwaleniem ustawy, która znacząco zmienia zasady ochrony oznaczeń
indywidualizujących podmioty prawa w obrocie prawnym.

395

W pierwszej części tego podrozdziału

przedstawione zostaną podstawowe problemy wynikające z dotychczasowej regulacji prawnej prawa do
firmy, która obowiązywała do 25 września 2003 r. Następnie określone zostaną zmiany wynikające z
nowelizacji Kodeksu cywilnego, co w podsumowaniu umożliwi odpowiedź na pytanie, czy wyeliminowane
zostały niedoskonałości poprzedniej regulacji.

Nieadekwatność dotychczasowej regulacji oznaczeń indywidualizujących podmioty prawa do potrzeb

obrotu prawnego była przedmiotem wielu krytycznych analiz, których przytaczanie w tym miejscy jest
zbędne.

396

asadniczo głównym powodem tego stanu rzeczy był brak możliwości dokonania spójnej

interpretacji istniejących w tym zakresie przepisów. Przede wszystkim wybór podstawy prawnej ochrony
takiego  oznaczenia  zależał  od  tego,  czy  dana  osoba  prawna  prowadziła  działalność  gospodarczą,  czy
nazwa  pokrywała  się  z  oznaczeniem  jej  przedsiębiorstwa,  oraz  od  tego,  w  jakiej  formie  organizacyjnej
podmiot  ten  działał.  Osoby  prawne  nieprowadzące  działalności  gospodarczej  mogły  powoływać  się
jedynie na art. 23 i 24 k.c. w zw. z

art. 43 k.c., czyli na ochronę dobra osobistego, jakim bez wątpienia była

ich  nazwa.  Natomiast  osoby  prawne  działające  w  formie  spółki  kapitałowej  w  pewnym  zakresie  mogły
swobodnie  wybierać  między  ochroną  firmy  gwarantowaną  w  Kodeksie  handlowym,  ochroną  dóbr
osobistych  a  ochroną  wynikającą  z  ustawy  o  zwalczaniu  nieuczciwej  konkurencji.

397

Jednakże

odmienności między wskazanymi regulacjami prowadziły do tego, że charakter prawa do oznaczenia oraz
zasady jego ochrony były inne w zależności od tego, jaki przepis stanowił oparcie dla żądania powoda.

Kodeks cywilny stanowił bowiem podstawę do traktowania nazwy osoby prawnej jako jej dobra

osobistego, co determinowało poniekąd charakter prawa do nazwy jako prawa osobistego, nierozerwalnie
związanego  z  podmiotem  prawa,  a  więc  i  niezbywalnego.  Natomiast  w  przypadku  spółek  kapitałowych
prawo  do  firmy  wymykało  się  jednoznacznym  kwalifikacjom  z  uwagi  na  niespójną  normatywną
konstrukcję,  przy  czym  przeważała  opinia,  że  jest  to  prawo  o  co  najmniej  mieszanym  charakterze
osobisto-

majątkowym, a ponadto w pewnych okolicznościach zbywalne.

398

Rozbieżności te stały się

przyczyną zamieszania zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie, co do tego, czy nazwa osoby prawnej i

firma spółek kapitałowych to dobro o tym samym charakterze prawnym, a w związku z tym, czy do
ochrony tej ostatniej dopuszczalne jest stosowanie przepisów o ochronie dóbr osobistych. Należy zwrócić
uwagę na to, że osoby prawne inne niż spółki kapitałowe właściwie bez przeszkód powoływały się na te
przepisy, nawet

wtedy, gdy były przedsiębiorcami.

399

Aby uwypuklić znaczenie zmian w prawie do firmy wprowadzonych w wyniku nowelizacji, konieczna

jest szersza analiza podstawowych cech firmy w poprzednim stanie prawnym. Przede wszystkim zakres
podmiotowy przepisów o firmie zawartych w Kodeksie handlowym ograniczał się wyłącznie do spółek
handlowych. Dla określenia charakteru prawnego prawa do firmy podstawowe znaczenie posiadał art. 26
k.h., który stanowił, że firma jest nazwą, pod którą spółka handlowa prowadzi przedsiębiorstwo.

400

Sposób

zredagowania tego artykułu prowadził do wniosku, że pojęcie firmy charakteryzuje się specyficzną
dwoistością. Mianowicie firma z jednej strony formalnie była nazwą spółki handlowej, ale z drugiej strony
stanowiła równocześnie oznaczenie jej przedsiębiorstwa. Co więcej, poprzednie brzmienie art. 55

k.c.

oraz art. 33 i 34 k.h. uprawniało do twierdzenia, że firma jest prawem zbywalnym, co zasadniczo powinno
wykluczyć stosowanie przepisów o ochronie dóbr osobistych w tym zakresie.

Jednakże mimo braku wyraźnej normatywnej podstawy wydaje się, że nawet w poprzednim stanie

prawnym uznanie prawa do firmy za zbywalne nie znajdowało uzasadnienia z punktu widzenia wykładni
systemowej.  Należy  zwrócić  uwagę,  że  spółka  kapitałowa  mogła  posiadać  kilka  przedsiębiorstw,  a
zbywając  jedno  z  nich  wraz  z  jego  oznaczeniem  nadal  funkcjonowała  jako  podmiot  prawa  pod
dotychczasową  firmą.  Wreszcie  zauważyć  należy,  że  spółki  kapitałowe  nie  muszą  prowadzić
przedsiębiorstwa  w  znaczeniu  określonym  w  art.  55

k.c. w ogóle. Zgodnie bowiem z postanowieniami

nowego Kodeksu spółek handlowych spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna mogą być
zawiązane w każdym prawnie dopuszczalnym celu, co znaczy, że nie muszą prowadzić działalności
gospodarczej.

401

Konsekwen

tnie zmieniono sformułowania określające obligatoryjne postanowienia

umowy lub statutu spółki. Mianowicie zgodnie z art. 157 k.s.h. umowa spółki powinna określać m.in.
"przedmiot działalności spółki", a nie jak było w poprzednim stanie prawnym "przedmiot
p

rzedsiębiorstwa".

402

W takim przypadku firma spółki kapitałowej nieprowadzącej działalności

gospodarczej  nie mogła  być  zbyta,  więc  art.  34  k.h. nie miał  zastosowania.  Firma  w  tym  wypadku  była
bowiem  wyłącznie  oznaczeniem  indywidualizującym  podmiot  prawa,  co  sprawiało,  że  przeważał  jej
osobisty  charakter.  Ponadto  podkreślić  należy  również  dopuszczalność  realizowania  przez  spółki
kapitałowe  jednocześnie  celów  gospodarczych  i  niegospodarczych,  jeżeli  są  zgodne  z  prawem. Wobec
tego,  skoro  prowadzenie  przedsiębiorstwa  w  takich  sytuacjach  nie  wyczerpuje  przedmiotu  działalności
spółki  kapitałowej,  firma  nie  powinna  stanowić  składnika  przedsiębiorstwa  spółki,  gdyż  jej  funkcja  jest
znacznie szersza. Wydaje się więc, że nawet mimo braku normatywnej podstawy, wykładnia systemowa
przeciwstawiała się utożsamianiu firmy z oznaczeniem przedsiębiorstwa spółki, a co za tym idzie uznaniu
zbywalności firmy.

Powyższe rozważania wskazują jedynie na niektóre problemy wynikające z dotychczasowej regulacji

prawa do nazwy i prawa do

firmy. Ich podstawową przyczyną był brak spójnej i kompleksowej regulacji

oznaczeń  indywidualizujących  podmioty  prawa.  W  tym  kontekście  krokiem  w  kierunku  zmiany
dotychczasowego  stanu  rzeczy  stała  się  nowelizacja  Kodeksu  cywilnego.  Niestety  nowe  rozwiązania,
mimo  że  usuwają  wiele  mankamentów  poprzedniej  regulacji,  nie  wprowadzają  jednolitych  zasad
tworzenia, używania i ochrony oznaczeń dla wszystkich podmiotów prawa. Co dziwniejsze, linia podziału
przyjęta  w  nowych  przepisach  różnicuje  owe  zasady  nie  ze  względu  na  rodzaj  podmiotu  prawa  (osoby
fizyczne -

osoby prawne), ale ze względu na rodzaj prowadzonej przez nie działalności.

W omawianym zakresie podstawowe znaczenie posiada, dodany w księdze pierwszej Kodeksu

cywilnego w tytule II po art. 43, dział III pod tytułem: "Przedsiębiorcy i ich oznaczenia". Składa się on z
artykułów od 43

do 43

. Przepisy te zastąpiły uregulowanie firmy znajdujące się dotychczas w Kodeksie

handlowym. Wprowadzają one przede wszystkim wyraźne rozróżnienie prawnego charakteru oznaczenia
przedsiębiorcy od oznaczenia jego przedsiębiorstwa. Tym ostatnim Kodeks cywilny się nie zajmuje,
powierzając jego ochronę, jak się wydaje, ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Wskazuje na to §
1 art. 43

, stanowiący lakonicznie, że "przedsiębiorca działa pod firmą", oraz art. 43

§ 3, zgodnie z którym

"kto nabywa przedsiębiorstwo, może je nadal prowadzić pod dotychczasową nazwą, powinien jednak
umieścić dodatek wskazujący firmę lub nazwisko nabywcy, chyba że strony postanowiły inaczej". Dzięki
tej regulacji firma bez wątpienia stanowi oznaczenie indywidualizujące podmiot prawa w obrocie
gospodarczym, a nie jego przedsiębiorstwo.

Pojęcie przedsiębiorcy zawarte w art. 43

obejmuje trzy kategorie podmiotów: osoby fizyczne, osoby

prawne i ułomne osoby prawne, które prowadzą we własnym imieniu działalność gospodarczą lub

zawodową. Wskazane kryterium odnosi się do cech wymienianych także przez przepisy ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej, a powszechnie uznawanych za charakterystyczne dla
prz

edsiębiorcy.

403

Nie ulega jednakże wątpliwości, że powyższa definicja obejmuje szerszy krąg

podmiotów od tych, do jakich odnosi się wskazana ustawa.

404

Wątpliwości wzbudza jednak odpowiedź na pytanie, jak traktować w świetle powyższej definicji spółki

z og

raniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, które nie prowadzą działalności gospodarczej, co

jest przecież w myśl Kodeksu spółek handlowych dopuszczalne. Spółki te zgodnie z przepisami
regulującymi ich funkcjonowanie posiadają firmę, ale czy jest ona tożsama z firmą w Kodeksie cywilnym?
Odpowiedź negatywna wyłączałaby możliwość jej ochrony na podstawie nowych przepisów i stanowiłaby
powrót do zasad ochrony prawa do nazwy jako dobra osobistego na podstawie art. 23 i 24 k.c. w zw. z art.
43 k.c. W powyższym przypadku firma spółki kapitałowej, która nie prowadzi działalności gospodarczej,
korzystałaby z ochrony na innej podstawie i o innym zakresie niż firma takiej samej spółki będącej
przedsiębiorcą. Te rozbieżności podsyca także art. 43

§ 1 (w zw. z § 1 art. 43

), mówiący, że "firmą osoby

prawnej jest jej nazwa". Prowadzi to do wniosku, że każda osoba prawna posiada nazwę, ale tylko osoba
prawna prowadząca działalność gospodarczą posiada równocześnie firmę. Kreuje to pewien, wydaje się,
niepotrzebny dual

izm sugerujący, że nazwa posiada inny charakter prawny niż firma. Można sobie

wyobrazić wątpliwości, jakie powstawać będą co do podstaw ochrony, gdy naruszone zostanie prawo do
oznaczenia na przykład stowarzyszenia, które ubocznie prowadzi działalność gospodarczą. Jak
rozstrzygać, czy naruszono w danym wypadku nazwę czy firmę?

Na podkreślenie zasługuje natomiast oparcie nowelizacji na założeniu, że prawo do firmy jest

niezbywalne, o czym wyraźnie stanowi art. 43

§ 1. Ponadto zmianie uległa definicja przedsiębiorstwa,

zgodnie z którą firma już nie stanowi jego składnika. Zgodnie z nowym art. 55

k.c. w skład

przedsiębiorstwa wchodzi oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo, i to ono może być przedmiotem
rozporządzeń. Konsekwentnie ustawodawca posługuje się tą samą terminologią określając zasady
zbywania przedsiębiorstwa. Przede wszystkim możliwe jest umowne uregulowanie sposobu korzystania z
oznaczenia przedsiębiorstwa przez nabywcę, na co wskazuje pozostawienie w mocy art. 55

k.c.

Potwierdza to również cytowany już wcześniej § 3 art. 43

. Nabywca posiada więc uprawnienie do

korzystania z dotychczasowej nazwy przedsiębiorstwa, ale nie z firmy przedsiębiorcy.

Jest oczywiście możliwe, że przedsiębiorca będzie używał firmy jako swego oznaczenia i jako

oznac

zenia swego przedsiębiorstwa. Pełni ono wówczas dwie funkcje, wyróżniając zarówno sam podmiot

(przedsiębiorcę),  jak  i  przedmiot  jego  praw  (przedsiębiorstwo).  W  uzasadnieniu  projektu  słusznie
podkreślono,  że  taka  sytuacja  wymagać  będzie  przemyślenia  sposobu  oznaczania  przedsiębiorstwa
wówczas, gdy przedsiębiorca zamierza zbyć swoje przedsiębiorstwo. Może powstać  w takim przypadku
potrzeba  zmiany  oznaczenia  przedsiębiorstwa  albo  zmiany  firmy  przedsiębiorcy-zbywcy,  aby
przedsiębiorstwo prowadzone przez nabywcę nie mogło wprowadzać w błąd swym oznaczeniem.

405

Natomiast ustawodawca, uznając prawo do firmy za niezbywalne, nie pozbawił zupełnie

przedsiębiorców możliwości komercyjnego wykorzystania tego oznaczenia. W tym kontekście istotne
znaczenie ma art. 43

§ 2, zgodnie z którym przedsiębiorca może upoważnić innego przedsiębiorcę do

korzystania ze swej firmy, jeżeli nie wprowadza to  w  błąd. Posiadanie tego rodzaju "licencji" nie będzie
jednak  upoważniać  "licencjobiorców"  do  korzystania  z  firmy  "licencjodawcy"  po  zakończeniu  trwania
umowy, nawet gdy została ona zarejestrowana formalnie jako ich firma lub jej część. Sprawy te powinna
szczegółowo  regulować  "umowa  licencyjna".  Natomiast  warunkiem  determinującym  dopuszczalność
zezwolenia  na  korzystanie  z  firmy  osobie  t

rzeciej jest jedynie brak możliwości wprowadzenia w błąd

pozostałych uczestników obrotu.

Nowelizacja sprzyja również ujednoliceniu zasad tworzenia firmy osoby prawnej poprzez

wprowadzenie wymogu dostatecznego odróżnienia nowej firmy od firm innych przedsiębiorców
prowadzących działalność na tym samym rynku.

406

Odejście od kryterium stosowanego w Kodeksie

handlowym jest odpowiedzią na liczne postulaty doktryny, która krytykowała niejasne pojęcie
"miejscowości" użyte w art. 35 k.h. Należy zwrócić uwagę, że w sformułowaniu "prowadzenie działalności
na tym samym rynku" doszukać się można zarówno kryterium terytorialnego, gospodarczego, jak i
wymogu konkurencyjności. Jest to wyraźny krok w kierunku zbliżenia postanowień Kodeksu cywilnego do
przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, a w szczególności do jej art. 5.

Nowością w zakresie tworzenia firmy osoby prawnej, postulowaną jednak już od jakiegoś czasu, jest

uporządkowanie zasad dopuszczalności używania nazwisk lub pseudonimów osób fizycznych w firmie
osoby prawnej. Artykuł 43

§ 3 stanowi, że "w firmie osoby prawnej można umieścić nazwisko lub

pseudonim osoby fizycznej, jeżeli służy to ukazaniu związków tej osoby z powstaniem lub działalnością

przedsiębiorcy". Dodatkowo umieszczenie w firmie nazwiska albo pseudonimu osoby fizycznej wymaga
pisemnej zgody tej osoby, a w razie jej śmierci - zgody jej małżonka i dzieci. Kryterium istnienia związków
osoby fizycznej z powstaniem lub działalnością osoby prawnej-przedsiębiorcy nie miało jeszcze w
dotychczaso

wym ustawodawstwie odpowiednika i stanowi pewne ograniczenie swobody kształtowania

oznaczeń przedsiębiorców. Ma ono na celu wyeliminowanie spotykanych czasem w praktyce nadużyć
polegających na wykorzystywaniu znanych nazwisk bez uzasadnienia.

407

Przepis te

n uniemożliwi

posługiwanie się nazwiskami lub pseudonimami osób z pierwszych stron gazet tylko na tej podstawie, że
inna osoba tego samego nazwiska pisemnie wyraziła na to zgodę, podczas gdy w oczach pozostałych
uczestników obrotu prawnego nazwisko to kojarzone będzie z zupełnie inną osobą. Powstaje jednak
pytanie, dlaczego omawiany przepis nie dotyczy również firm jednoosobowych przedsiębiorców, którzy na
podstawie art. 43

k.c. oprócz swego nazwiska mogą do firmy włączyć inne dowolnie wybrane określenia,

w tym właśnie znane nazwiska lub pseudonimy. Ponadto postulować należy, by omawiane uregulowanie
znalazło analogiczne zastosowanie także w odniesieniu do tworzenia nazw osób prawnych niebędących
przedsiębiorcami.

Należy jednak zwrócić uwagę, że przepis ten może być również przyczyną pewnego zamieszania.

Teoretycznie osoba prawna powinna badać, czy nazwa, która stać się ma jej firmą, nie jest już używana
jako nazwisko lub pseudonim przez inny podmiot prawa. Użycie w firmie oznaczenia zupełnie
przypadkowo zbi

eżnego z cudzym nazwiskiem stanowić może potencjalnie podstawę do

odpowiedzialności za naruszenie prawa do nazwiska. Wydaje się, że rozstrzygający o możliwości
zaistnienia naruszenia w tym przypadku powinien być test polegający na zbadaniu, czy mogło dojść do
konfuzji wśród pozostałych uczestników obrotu prawnego.

Podsumowując powyższe rozważania, podkreślić należy zasadniczo trafność nowych przepisów

odnoszących się do oznaczeń przedsiębiorców. Porządkują one i ujednolicają tak istotne dla podmiotów
prowad

zących działalność gospodarczą zasady identyfikowania i indywidualizowania ich w obrocie.

Wątpliwości wzbudza jednak ograniczenie tego unormowania do przedsiębiorców. W rezultacie zasady
ochrony oznaczeń podmiotów prawa nadal różnią się w zależności od tego, czym poszkodowany podmiot
się zajmuje.

408

Praktyka pokazuje, że naruszenie prawa do nazwy osoby prawnej z reguły wywołuje

podobne  konsekwencje,  niezależnie  od  tego,  czy  poszkodowanym  była  fundacja  czy  spółka  akcyjna.
Powyższe  zróżnicowanie  trudno  uzasadnić  jakimiś  względami  merytorycznymi.  Nie  należy  natomiast
uważać,  że  odmienna  ochrona  wystarcza  dla  uznania  istnienia  dwóch  dóbr  osobistych:  nazwy  i  firmy.
Znaczenie  i  rola,  jaką  oznaczenia  te  odgrywają  dla  prawidłowego  funkcjonowania  osoby  prawnej,  są
id

entyczne, wobec tego wydaje się, że stanowią one jedynie dwie postaci tego samego dobra osobistego.

Zatem powracając do pytania postawionego na wstępie podkreślić należy, że przepisy o firmie
wprowadzają jedynie pewien odmienny od przewidzianego w art. 23 i 24 k.c. w zw. z 43 k.c. tryb ochrony
nazwy osoby prawnej, nie zmieniając jednocześnie jej statusu prawnego jako dobra osobistego.

3.2. Dobre imię

Każda jednostka korzysta z domniemania uczciwości, rzetelności postępowania, posiadania

należytych  kompetencji.  Owo  domniemanie  podlega  ochronie  prawnej  także  w  myśl  prawa  cywilnego.
Podstawowe znaczenie posiada w tym zakresie art. 23 k.c., wyraźnie uznający cześć za dobro osobiste.
W  języku  potocznym  często  bywa  ono  zastępowane  innymi  pojęciami,  takimi  jak:  dobre  imię,  renoma,
reputacja, rozgłos, sława. Pojęcia te są stosowane zamiennie, mimo że ich zakresy znaczeniowe nie do
końca  się  pokrywają.  Konieczne  jest  więc  określenie  znaczenia  pojęcia  "dobre  imię",  które  ostatecznie
zostało  przyjęte  w  tym  opracowaniu  dla  oznaczenia  jednego  z  najważniejszych  dóbr  osobistych  osoby
prawnej.  Następnie  wskazać  należy,  w  jakich  sytuacjach  można  mówić  o  naruszeniu  dobrego  imienia
osoby prawnej.

Rozważania te rozpocząć należy od nawiązania do ochrony czci osoby fizycznej, w odniesieniu do

której ukształtowało się znaczenie pojęcia dobrego imienia osoby prawnej. Cześć, według poglądów
piśmiennictwa i orzecznictwa, może być analizowana w dwóch aspektach - zewnętrznym, rozumianym
jako dobre imię, i wewnętrznym, odpowiadającym pojęciu godności osobistej.

409

Podział ten może budzić

uzasadnione wątpliwości, niemniej jednak dla tego opracowania wydaje się użyteczny. Godność osobista
jest sferą osobowości, która konkretyzuje się w poczuciu własnej wartości człowieka i subiektywnym
oczekiwaniu szacunku ze strony innych ludzi.

410

O naruszeniu tak pojmowanej czci mówić można między

innymi w przypadku pomówienia o ujemne postępowanie w życiu osobistym i rodzinnym. Natomiast cześć
"zewnętrzna", określana jako dobre imię, wiąże się z opinią, jaką inni ludzie mają o danej osobie.

Naruszeniem czci w tym sensie będzie na przykład zarzucenie niewłaściwego postępowania w życiu
zawodowym, gdy narazić to może osobę na utratę zaufania potrzebnego do wykonywania zawodu lub
innej działalności.

411

Oczyw

iście ocena, czy doszło do naruszenia, dokonywana jest przy użyciu kryteriów

obiektywnych, co zasadniczo polega na odwołaniu się do opinii ludzi uczciwie i rozsądnie myślących.

Podobny podział występuje w prawie karnym, jednakże wykorzystuje się tam inną terminologię. W

art. 212 k.k. uregulowane zostało przestępstwo zniesławienia, natomiast w art. 216 k.k. - zniewaga.

412

Zniesławienie  polega  na  pomawianiu  innej  osoby,  grupy  osób,  instytucji,  osoby  prawnej  lub  jednostki
organizacyjnej  niemającej  osobowości  prawnej  o  postępowanie  lub  właściwości  mogące  poniżyć  je  w
opinii  publicznej  lub  narazić  na  utratę  zaufania  potrzebnego  do  zajmowania  danego  stanowiska,
wykonywania  zawodu  lub  rodzaju  działalności.  Typem  kwalifikowanym  jest  rozpowszechnianie
wypowiedzi  znie

sławiających za pomocą środków masowego przekazu. Przestępstwo to może być

popełnione wyłącznie z winy umyślnej, przy czym wystarczy, by sprawca, przewidując możliwość, że
stawiany zarzut kogoś zniesławi, godził się na to (tzw. zamiar ewentualny).

413

Natom

iast zniewagę

popełnia ten, kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie
lub w zamiarze, aby zniewaga do tej osoby dotarła. Charakterystyczne dla tego przestępstwa jest użycie
obraźliwego  sformułowania  lub  gestu.  Zachowanie  znieważające  interpretować  można  obiektywnie  jako
wyraz  pogardy  dla  innej  osoby.  Zasadniczo  ofiarą  zniewagi  może  być  tylko  osoba  fizyczna.
Charakterystyczna  jest  tendencja  do  przenoszenia  pojęcia  zniewagi  i  zniesławienia  na  grunt
cywilnoprawny,

przy czym niekoniecznie w takim samym znaczeniu, jakie posiadają one w prawie karnym.

Przytoczyć w tym miejscu można orzeczenie Sądu Najwyższego sugerujące, że ofiarą zniewagi może być
również  osoba  prawna.  Uznał  on  mianowicie  wypowiedź  pozwanego,  dotyczącą  Agencji  Węgla
Kamiennego  SA,  w  której  nazwał  ją  "gniazdem  żmij  najdotkliwiej  kąsających  polskie  górnictwo",  za
bezprawne  naruszenie  czci  tej  osoby  prawnej.

414

Zdaniem autorki pojęcie zniewagi w znaczeniu

funkcjonującym w prawie karnym nie może znaleźć zastosowania w przypadku naruszenia dobrego
imienia osoby prawnej, z uwagi na to, że podmiot ten nie posiada zdolności subiektywnego postrzegania
własnej godności.

Także na gruncie prawa cywilnego pojęcie dobrego imienia osoby prawnej posiada pewną specyfikę.

Osoby prawne jako podmioty niemogące odczuwać nie posiadają dobra osobistego odpowiadającego czci
osoby  fizycznej,  rozumianej  jako  godność  osobista.  Świadomość  własnej  wartości  czy  szacunek  dla
samego  siebie  wymaga  zdolności  do  subiektywnego  postrzegania  swojego  istnienia.  Takie  odczucia  w
zasadzie nie mogą znaleźć zastosowania w przypadku osoby prawnej. Okazywanie tego rodzaju poczucia
krzywdy  przez  organy  osoby  prawnej  nie  może  zostać  uznane  za  wynik  naruszenia  tak  rozumianej
godności  osobistej  osoby  prawnej.  Zwykle  takie  zachowanie  organu  osoby  prawnej  jest  reakcją
wynikającą  z  obiektywnej  oceny  potencjalnych  konsekwencji  zachowania  sprawcy  naruszenia  w  sferze
możliwości prawidłowego funkcjonowania osoby prawnej.

415

Wobec powyższego w doktrynie i w orzecznictwie powszechnie akceptuje się zaliczenie do dóbr

osobistych osób prawnych jedynie dobrego imienia, rozumianego jako dobre mniemanie innych osób o
danym podmiocie prawa, w szczególności z uwagi na jego działalność. Podkreślić przy tym należy, że
dobr

e imię uznawane jest przez przedstawicieli doktryny prawa za jedno z podstawowych dóbr osobistych

osoby prawnej.

416

Taki wniosek wynika również z orzecznictwa. W szczególności wyraźnie poruszył tę

kwestię Sąd Najwyższy w sprawie naruszenia dóbr osobistych szkoły wyższej.

417

Przedmiotem tego

postępowania  był  artykuł  prasowy  przypisujący  Akademii  Muzycznej  "nadmierny  formalizm,  niechęć  do
jednostek  wybitnych,  pochwałę  przeciętności  i  niski  poziom  kształcenia  zawodowego".  Sąd  Najwyższy
uznał,  że  podjęta  przez  dziennikarza  krytyka  nie  wykazywała  cechy  rzeczowości  oraz  rzetelności  i  w
związku z tym wykraczała - również z uwagi na formę - poza granice wytyczone przez zasady współżycia
społecznego,  "które  »nakazują  zachowanie  szacunku  dla  każdego  i  liczenie  się  z  poczuciem  własnej
godności,  osobistej  wartości,  pożyteczności  społecznej«  (art.  6  ust.  1  Prawa  prasowego)".

418

Odnosząc

ten wniosek do formy organizacyjnej powoda Sąd stwierdził, co następuje: "Dobra osobiste osób
prawnych -

to wartości niemajątkowe, dzięki którym osoba prawna może funkcjonować zgodnie ze swym

zakresem działań (art. 43 w związku z art. 23 k.c.). Szkoła wyższa może należycie wypełniać powierzone
jej zadania dydaktyczno-

wychowawcze, polegające na kształceniu i wychowywaniu młodzieży tylko

wówczas, gdy dysponuje odpowiednio wysokim autorytetem wychowawczym i moralnym". Dalej w wyroku
stwierdzono, że dziennikarz zarzucając powodowi niewłaściwe postępowanie  w działalności zawodowej,
naraził  go  na  utratę  zaufania  potrzebnego  do  wykonywania  tej  działalności,  nie  będąc  wystarczająco
rzetelnym w formułowaniu krytyki. Naruszone zostało  w ten  sposób dobre imię tej osoby prawnej, które
Sąd Najwyższy uznał za jedno z podstawowych dóbr osobistych związanych immanentnie z ustawowym

zakresem funkcji szkoły wyższej.

Podobne orzeczenie zapadło w sprawie posądzenia jednej z gazet o nierzetelność publikacji

prasowych.

419

Sąd uznał, że publikowanie na łamach gazety artykułów zarzucających innej gazecie

łamanie zasad warsztatu dziennikarskiego stanowi naruszenie jej dobrego imienia. Także w tym
przypadku uznano, że tego typu wypowiedzi podważają zaufanie opinii publicznej, które jest niezbędnym
elementem warunkującym możliwość funkcjonowania tego typu osoby prawnej. Bez wątpienia także
publikacje zawierające stwierdzenia na temat bankructwa danego czasopisma mogą godzić w dobre imię
jego wydawcy, jeżeli pozbawione są podstaw faktycznych.

420

Słowo "bankrut" niesie ze sobą szczególnie

negatywną ocenę  działalności osoby  prawnej i możliwości jej dalszego funkcjonowania. Sąd Apelacyjny
słusznie  więc  podkreślił,  że  użycie  w  publikacji  prasowej  tego  określenia  w  odniesieniu  do  podmiotu
przeżywającego faktycznie poważne kłopoty finansowe nie wystarczy do zwolnienia z odpowiedzialności
za  naruszenie  dobrego  imienia.

421

Zdaniem

Sądu w takich przypadkach konieczne jest wykazanie, że

istniał ponadto istotny interes społeczny uzasadniający rozpowszechnienie takiej informacji.

Zasadniczo za naruszenie dobrego imienia osoby prawnej uznać należy te wypowiedzi, które w

sposób  nieuzasadniony  zarzucają  jej  niewłaściwe  postępowanie  w  prowadzonej  przez  nią  działalności,
wskutek  czego  zostaje  ona  narażona  na  utratę  zaufania  potrzebnego  do  funkcjonowania  zgodnie  z
zakresem  jej  zadań.  Przykładowo  może  to  mieć  związek  z  nierzetelną  oceną  jej  działalności,
wiarygodności  kredytowej,  zarzucaniem  niewypełnienia  ciążących  na  niej  zobowiązań  publicznych, jak  i
pomówieniami o podejmowanie działań na szkodę swoich klientów. Ponadto za naruszenie uznać należy
również  pomawianie  o takie  postępowanie,  które ma osobę  prawną  poniżyć  w  oczach  opinii  publicznej.
Przykładem mogą  być  publikacje  bezpodstawnie  stwierdzające,  że  dana  osoba  prawna  w  czasie  wojny
czerpała  korzyści  z  pracy  jeńców  obozów  koncentracyjnych,  sprzeniewierzała  uzyskane  na  cele
charytatywne  środki  finansowe,  była  zaangażowana  w  nielegalny  handel  bronią,  wbrew  prawu
finansowała kampanię polityczną jakiegoś ugrupowania bądź świadomie narażała życie i zdrowie swoich
pracowników.

Podkreślić należy, że naruszenie dobrego imienia osoby prawnej następuje zawsze wtedy, gdy

rozpowszechniane informacje na jej temat są nieprawdziwe i prowadzą do zniesławienia. Trudno skutek
ten  wiązać  z  informacjami  nieprawdziwymi,  które  nie  posiadają  charakteru  zniesławiającego  (np.
rozpowszechnianie  fałszywej  informacji,  że  spółka  zmieniała  siedzibę  czy  zaprzestała  działalności,  a
szczególnie,  gdy  rozpowszechniana  nieprawdziwa  informacja  przedstawia  dany  podmiot  w  bardzo
korzystnym  świetle).  W  dużej  mierze  ocena,  czy  doszło  do  naruszenia  dobrego  imienia  w  takich
sytuacjac

h zależeć będzie od kontekstu wypowiedzi i pozostałych okoliczności stanu faktycznego.

Dotychczasowy dorobek doktryny prawa cywilnego oraz orzecznictwa zdaje się sugerować, że

podobny skutek posiadać może również rozpowszechnianie informacji prawdziwych na temat osoby
prawnej.

422

Jednakże zdaniem autorki do naruszenia dobrego imienia osoby prawnej nie może dojść, gdy

opublikowane  informacje  są  prawdziwe.  W  takiej  sytuacji  dobrem  osobistym,  którego  naruszenie  może
wchodzić  w  grę,  jest  swego  rodzaju  "prywatność"  osoby  prawnej,  która  omówiona  zostanie  poniżej.  W
związku z tym, że dotychczas nie uznawano istnienia tego typu dobra osobistego w odniesieniu do osób
prawnych,  powyższa  kwalifikacja  tego  typu  zdarzeń  jako  naruszenia  dobrego  imienia  wydawała  się
nieuni

kniona. Obecnie jednak w związku ze wzrastającym znaczeniem ochrony prywatności należy

zdaniem  autorki  pojęcie  to  odnieść  również  do  osób  prawnych.  Prowadzić  to  powinno  także  do
odróżnienia  zdarzeń  mogących  skutkować  naruszeniem  dobrego  imienia  od  ingerencji  w  sferę
prywatności.  Z  tego  punktu  widzenia  kryterium  prawdziwości  publikowanych  informacji  stanowić  może
użyteczny element w procesie dokonywania oceny stanu faktycznego i prawnej kwalifikacji naruszenia.

Istnieje jednak pewien wyjątek, gdy opublikowanie prawdziwej informacji prowadzić może do

naruszenia  dobrego  imienia.  Został  on  wyraźnie  sformułowany  w  orzeczeniu  Sądu  Najwyższego
wydanego  właśnie  w  sprawie  ochrony  czci  osoby  prawnej.  Stwierdzono  w  nim,  że  badając  tego  typu
naruszenia  "uwzględniać  należy  nie  tylko  semantyczne  znaczenie  użytych  słów,  ale  również  kontekst
sytuacyjny  oraz  społeczny  jego  odbiór  oceniany  według  kryteriów  właściwych  dla  ludzi  rozsądnych  i
uczciwych".

423

Wobec tego do naruszenia dobrego imienia osoby prawnej może dojść także wtedy, gdy

publikacja zawiera zarzuty zasadniczo prawdziwe, ale jednocześnie sposób, forma czy też kontekst ich
rozpowszechniania stawiają osobę prawną w fałszywym świetle.

Pozostaje jeszcze rozstrzygnięcie, czy do naruszenia dobrego imienia konieczne jest bezpośrednie

wskazanie  na  daną  osobę  prawną,  czy  też  wystarczy,  że  w  jakikolwiek  sposób  będzie  ją  można  na
podstawie  wypowiedzi  zidentyfikować.  Praktyka  dostarcza  licznych  przykładów  tego  typu
kontrowersyjnych  sytuacji  przede  wszystkim  ze  sfery  działalności  mass  mediów.

424

Na przykład zdarza

się,  że  telewizja  prezentuje  program  dotyczący  rażąco  niskiej  jakości  usług  w  jakiejś  branży,  co
ilustrowane  bywa  materiałem  filmowym,  w  którym  widz  zobaczyć  może  szyld  konkretnego  podmiotu,
skądinąd  mającego  świetną  reputację.  Podobny  brak  odpowiedzialności  obserwować  można  w
programach  mających  w  założeniu  dostarczać  fachowych  informacji  o  stanie  gospodarki,  w  tym
poszczególnych  jej  sektorów.  Informowanie  o  spodziewanych  upadłościach  przedsiębiorstw
niewymienionych  z  n

azwy, których tożsamość z łatwością można ustalić na podstawie towarzyszącego

materiału filmowego, nie pozostaje bez wpływu na ich funkcjonowanie. Wydaje się, że nie jest konieczne
bezpośrednie wskazanie nazwy osoby prawnej w publikacji zawierającej informacje, które mogą stanowić
naruszenie jej dobrego imienia. Wystarczy, by odbiorca, zapoznawszy się z nią, uznał, że odnosi się ona
do konkretnego podmiotu.

Rodzi się również pytanie, czy można mówić o naruszeniu dobrego imienia w odniesieniu do osób

prawnyc

h, które dopiero co powstały i nie są jeszcze znane. Wydaje się, że tak jak osoby fizyczne

korzystają z ochrony swojej godności, niezależnie od tego, czy są osobami publicznymi, czy nie, tak i w
przypadku osób prawnych nieposiadających jakiejś szczególnej renomy ochrona dobrego imienia nie jest
wykluczona. Publikacje pomawiające je o niewłaściwe postępowanie mogą w ich przypadku być nawet
bardziej dotkliwe, gdyż mogą uniemożliwić rozpoczęcie lub rozwinięcie działalności zgodnie z założonymi
celami. Wobec te

go uznać należy, że każda osoba prawna od początku swego istnienia do jego kresu

może chronić swoje dobre imię, które przysługuje jej na mocy wspomnianego na początku domniemania
rzetelności w prowadzonej działalności.

W praktyce pojawia się często problem rozróżnienia między naruszeniem dobrego imienia osoby

prawnej i osób fizycznych będących jej pracownikami lub w inny sposób pozostających z nią w ścisłym
związku. W szczególności należy się zastanowić, kiedy negatywne wypowiedzi na temat osób fizycznych
z

atrudnionych przez osobę prawną prowadzić mogą do naruszenia reputacji tego ostatniego podmiotu.

Przykładem z orzecznictwa ilustrującym tę kwestię jest sprawa dotycząca artykułu prasowego na temat
korupcji wśród urzędników jednej z gmin. Sąd Najwyższy w wyroku z 9 maja 2002 r. zgodził się ze
stanowiskiem sądów I i II instancji, że popularny tygodnik dopuścił się naruszenia dobrego imienia gminy,
formułując zarzuty przeciwko działaniom jej urzędników.

425

Mimo braku wyraźnego potwierdzenia w treści

wyroku, wy

daje się, że sąd uznał posądzenie o korupcję urzędników wymienionej z nazwy gminy, gdy nie

wymieniono jednocześnie nazwisk tych urzędników, za godzące przede wszystkim w dobre imię samej
gminy.

W tym kontekście interesującą kwestią jest możliwość naruszenia dobrego imienia spółki kapitałowej

w wyniku naruszenia dobrego imienia jej wspólnika. Nie wydaje się, by można było mówić o jakimkolwiek
automatycznym wkroczeniu w sferę praw osobistych obu tych podmiotów, nawet wtedy, gdy naruszenie
dobrego imienia wspólnika dokonane zostało w kontekście jego pozycji w spółce. Zawsze należy oceniać
naruszenie dóbr osobistych i jego bezprawność w odniesieniu do konkretnego podmiotu indywidualnie. Za
ilustrację tego problemu może posłużyć orzeczenie, którego przedmiotem była publikacja wypowiedzi
zawierającej sformułowanie, że wymieniona z nazwiska osoba fizyczna jest "wyjątkowo niesolidnym i
nieodpowiedzialnym partnerem".

426

W artykule tym podano również informację, że wspomniana osoba jest

jedynym  udziałowcem  w  wymienionej  z  nazwy  spółce  z  o.o.  Sąd  uznał,  że  "inkryminowana  wypowiedź
kierownika  działu  handlowego  strony  pozwanej  może  być  interpretowana  jako  zarzut  wobec  spółki.  (...)
Krytyka postępowania Primi w kontaktach handlowych ingeruje nie tylko w jego dobre imię, ale także w
dobre imię spółki Prima, gdyż zarzut skierowany wobec Primum odnosi się do działalności, z którą spółka
jest  identyfikowana  w  odbiorze  czytelników  poinformowanych  o  »przynależności«  spółki  do  Primo".

427

Podsumowując, stwierdzić należy, że możliwość naruszenia dobrego imienia osoby prawnej w wyniku
pomówienia osoby z nią związanej zależy od rodzaju stawianego zarzutu. Jeżeli odnosi się on wyłącznie
do określonej osoby fizycznej (np. prezes spółki z o.o. przyjął łapówkę), nie można uznać, że doszło
r

ównocześnie do naruszenia dobrego imienia osoby prawnej. Natomiast gdy w opinii przeciętnego

odbiorcy inkryminowana wypowiedź odnosić się będzie również do osoby prawnej, z uwagi na
utożsamianie jej z osobą fizyczną będącą bezpośrednim poszkodowanym, nie jest wykluczone, że w
konkretnych okolicznościach dojdzie do naruszenia dobrego imienia także tej osoby prawnej.

Szczególna sytuacja ma miejsce, gdy do naruszenia dobrego imienia dochodzi w wyniku

przytaczania  przez  dziennikarza  wyraźnie  cudzej  wypowiedzi  bez  odpowiedniego  komentarza. W takich
sytuacjach  trudno  stwierdzić,  czy  odpowiedzialność  za  ewentualne  naruszenia  dobrego  imienia  osoby
prawnej  ponosi  dziennikarz  czy  osoba,  której  wypowiedź  on  zacytował.  Przykładem  jest  sprawa  o
naruszenie dobrego imienia

spółki z o.o. w wyniku publikacji relacjonującej wypowiedzi i opinie radnych na

jej temat.

428

Powodowa spółka podnosiła, że zacytowane wypowiedzi nie odpowiadały prawdzie, a oceny

nie  miały  oparcia  w  faktach.  Na  bazie  tego  stanu  faktycznego  Sąd  Najwyższy  dokonał  interesującego
rozróżnienia  prawnych  konsekwencji  sytuacji,  gdy  autor  tekstu  stwierdza  fakty  i  wyraża  własne  opinie,
oraz  gdy  powołuje  się  na  fakty  przytoczone  przez  innych  i  wyrażone  przez  nich  oceny,  wskazując
jednocześnie  źródło  tych  informacji.  W  pierwszym  przypadku  uchylenie  bezprawności  działania  osoby,
której  zarzuca  się  naruszenie  dóbr  osobistych,  polega  na  przeprowadzeniu  tzw.  dowodu  prawdy,
wykazującego  prawdziwość  przytoczonych  faktów  i  rzetelność  dokonanej  oceny.  Natomiast  w  drugiej
sytu

acji konieczne będzie wykazanie przez dziennikarza, że jego źródło informacji było wiarygodne. Nie

jest natomiast konieczne wykazanie przez dziennikarza, że fakty, o których osoby uznane za wiarygodne
źródło mówiły, miały rzeczywiście miejsce. Wobec tego za wystarczające uznać należy udowodnienie, że
istniało powołane źródło informacji, rzeczywiście wypowiedziało się w sprawie, przy czym według
kryterium rozsądnie rozumujących osób zasługiwało na zaufanie. W rozstrzyganym stanie faktycznym
dziennikarze rela

cjonowali opinie członków podkomisji wyłonionej przez komisję rewizyjną miasta, a więc

osób cieszących się zaufaniem społecznym. Nawet więc, gdy w relacji przytaczającej cudze wypowiedzi
opisowe, czy też ocenne, dojdzie do naruszenia dobra osobistego, bezprawność działania autora tekstu
będzie wyłączona, bez konieczności udowodnienia przez niego prawdziwości i rzetelności
przedstawionych informacji.

Sytuacja będzie wyglądać podobnie w przypadku przytaczania treści dokumentów urzędowych, gdy

prowadzić to może do naruszenia dobrego imienia podmiotów w nich opisanych. Należy się zgodzić z
orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi, w którym czytamy: "Legalność sformułowań, zarzutów i zaleceń
zawartych w protokole kontrolnym Najwyższej Izby Kontroli w zasadzie nie może być przedmiotem oceny
sądu powszechnego w sprawie o ochronę dóbr osobistych kontrolowanej osoby czy instytucji".

429

Oznacza  to,  że  również  dziennikarz  publikujący  informacje  zaczerpnięte  z  takiego  protokołu  nie  ponosi
odpowiedzialności  za  ich  rzetelność,  gdyż  może  polegać  na  oficjalnym  charakterze  tego  dokumentu.
Jednakże  należy  się  zastanowić,  co  by  było,  gdyby  sformułowania,  zarzuty  i  zalecenia  protokołu
wykraczały poza merytoryczny zakres prowadzonej kontroli, poza fakty będące jej przedmiotem, a więc
dotyczyłyby tych sfer aktywności kontrolowanego, których uprawnienia organu kontrolującego nie sięgają,
albo  też  w  sposób  oczywisty  wykraczałyby  poza  granice  rzeczywistej  potrzeby,  co  do  ostrości  ich
formułowania  czy  przyzwoitości.  Z  cytowanego  orzeczenia  wynika,  że  w  takich  okolicznościach  można
byłoby  dopuścić  przeprowadzenie  sądowej  kontroli  dokumentu  urzędowego  z  punktu  widzenia  ochrony
dóbr  osobistych,  gdzie  pozwanym  byłby  autor  takiego  raportu.  Wobec  tego,  gdy  cytowane  zarzuty  są
poważne,  wydaje  się,  że  także  dziennikarz  powinien  się  zastanowić,  czy  istnieją  jakieś  podstawy  do
ewentualnego  kwestionowania  kwalifikacji  autora  raportu,  jego  wiarygodności  czy  też  zakresu  jego
kompetencji,  co  przecież  mogłoby  podawać  w  wątpliwość  treść  przygotowanego  przez  niego
dokumentu.

430

Ponadto trudno uznać, że przedmiotem publikacji udostępniającej daną informację

szerokiemu odbiorcy mogą być wszelkie wiadomości zawarte w dokumentach urzędowych. Istotne
znaczenie posiada w tym względzie ustawa o dostępie do informacji publicznej.

431

W przypadku oceny bezprawności cytowania wypowiedzi pochodzących z wiarygodnych źródeł, czy

też powoływania się na dokumenty urzędowe, gdy może to stanowić naruszenie dobrego imienia osoby
prawnej, należy wziąć pod uwagę jeszcze jedno kryterium. Mianowicie wyłączenie odpowiedzialności nie
może mieć miejsca w sytuacji, gdy od momentu powstania dokumentu urzędowego czy też uzyskania
wypowiedzi wiarygodnej osoby doszło do ujawnienia faktów podważających zawarte w nich oceny czy też
informacje.

Dziennikarz powołujący się w publikacji na tego typu źródła obowiązany jest uwzględnić

później ujawnione informacje. W przeciwnym wypadku świadome przemilczenie, czy też zaniedbanie
rzetelnego przedstawienia stanu faktycznego, może prowadzić do bezprawnego naruszenia dobrego
imienia osoby prawnej.

Szczególny problem pojawia się natomiast, gdy zarzuty zawarte w tych tzw. wiarygodnych źródłach

są  niemożliwe  do  udowodnienia.  Chodzi  tu  na  przykład  o  postawienie  w  raporcie  NIK  zarzutu  spółce
farmaceutycznej,  że  planowała  ona  sfałszowanie  wyników  badań  nowego  leku,  by  przyśpieszyć  jego
wprowadzenie  na  rynek,  gdy  jednocześnie  nie  popiera  się  go  żadnymi  dowodami.  Dalsze
rozpowszechnianie  takiej  informacji,  jeśli  nie  można  zweryfikować  jej  prawdziwości,  może  stanowić
bezprawne  naruszenie  dobrego  imienia  owej  spółki  i  prowadzić  do  powstania  odpowiedzialności  za  to
naruszenie  nie  tylko  w  odniesieniu  do  autorów  owego  raportu,  ale  i  dziennikarza,  który  go  cytuje.  W
rezultacie powyższa analiza prowadzi do wniosku, że cytowanie wypowiedzi, nawet tych pochodzących z
wiarygodnych  źródeł,  może  prowadzić  do  bezprawnego  naruszenia  dobrego  imienia  osoby  prawnej.
Wobec  tego,  zdaniem  autorki,  dziennikarz  nie  jest  w  takich  przypadkach  całkowicie  zwolniony  od
obowiązku  weryfikacji  cytowanych  wypowiedzi,  w  szczególności  gdy  z  jej  treści  nie  wynikają  żadne

podstawy do stawianych zarzutów, a wiarygodność jej autora nie jest potwierdzona.

Pozostaje jeszcze poruszyć problem wypowiedzi o charakterze satyrycznym jako mogących

potencjalnie pr

owadzić do naruszenia dobrego imienia osoby prawnej. Mimo że w oczach opinii publicznej

satyra  zwykle  jest  tą formą  wypowiedzi,  która  nie  niesie  ze  sobą  naruszenia  dóbr  osobistych,  brak  jest
podstaw  do  twierdzenia,  że  satyryczny  charakter  utworu  z  góry  wyłącza  możliwość  naruszenia,  czy też
bezprawność działania autora. Można przytoczyć w tym kontekście orzeczenie Sądu Najwyższego, które
obszernie  odniosło  się  do  tej  kwestii:  "Krytyka  cudzego  postępowania  lub  zapatrywań  nie  powinna
przekraczać  granic  potrzebnych  do  osiągnięcia  społecznego  celu  krytyki,  i  także  satyryczne  ujęcie  nie
powinno  naruszać  dobrego  imienia  podmiotu  prawa.  Chociaż  niekiedy  forma  utworu,  w  tym  wypadku
felietonu  satyrycznego,  upoważnia  do  zastosowania  ostrzejszych  środków  ekspresji  literackiej,  to  nie
uprawnia do naruszenia dóbr  osobistych innej osoby. (...) Respektując w pełni prawo do podejmowania
krytyki postępowania lub poglądów innych osób również w formie ostrej satyry, należy mieć na względzie,
że także satyra nie może wykraczać poza rzeczywistą potrzebę i poniżać godności osobistej »dotkniętej«
nią osoby".

432

Skoro podmiotami pojawiającymi się w materiałach satyrycznych są również osoby prawne,

nie można wykluczyć naruszenia dobrego imienia również tych podmiotów. Kryteria oceny bezprawności
będą  podobne  do  omówionych  wyżej,  co  oznacza,  że  wkroczenie  przez  autora  w  sferę  cudzych  dóbr
osobistych  powinno  być  usprawiedliwione  wagą  problemów  lub  zjawisk  będących  przedmiotem
satyrycznej  wypowiedzi.  Ponadto  istotne  znaczenie  może  mieć  zamiar,  którym  kierował  się  autor
publikacji.  Nie  ulega  jednak  wątpliwości,  że  w  większości  przypadków  trudno  będzie  przekonująco
dowieść osobie prawnej, że utwór satyryczny stał się źródłem naruszenia jej dobrego imienia.

W konkluzji należy podkreślić znaczenie ochrony dobrego imienia dla osoby prawnej. Pomówienie jej

o  niewłaściwe  postępowanie  może  decydować  o  możliwości  jej  dalszego  istnienia.  Zasadniczo  nie  jest
konieczne  wyraźne  wskazanie  konkretnej  osoby  prawnej  w  publikacji,  aby  nastąpiło  naruszenie  jej
dobrego  imienia,  wystarczy  bowiem,  że  odbiorca  będzie  w  stanie  ją  zidentyfikować  na  podstawie
publikacji. Jeżeli chodzi o kategorie wypowiedzi, które wkraczają  w  sferę dobrego imienia, to podkreślić
należy, że publikacja informacji nieprawdziwych zawsze będzie stanowić podstawę do powołania się na
ochronę określoną w art. 24 w zw. z art. 43 k.c. Ponadto wypowiedzi o charakterze wartościującym mogą
również prowadzić do naruszenia dóbr osobistych, jeżeli nie znajdują one oparcia w faktach. Natomiast
rozpowsz

echnianie informacji prawdziwych stanowić może naruszenie dobrego imienia tylko wtedy, gdy

stawia osobę prawną w fałszywym świetle. Wspomnieć należy, że publikacja prawdziwych informacji na
temat osoby prawnej może również stanowić naruszenie innych dóbr osobistych, ale to zagadnienie
omówione zostanie w kolejnych podrozdziałach.

3.3. Tajemnica korespondencji

Tajemnica korespondencji jest dobrem osobistym wymienionym wyraźnie w art. 23 k.c., co więcej,

zdaniem  autorki,  może  ona  przysługiwać  osobie  prawnej  bez  konieczności  dokonywania  jakichkolwiek
szczególnych modyfikacji. W praktyce kłopoty może sprawiać jedynie określenie, czy w danym momencie
mamy  do  czynienia  z  korespondencją  osoby  prawnej  czy  osoby  fizycznej,  która  równocześnie  pełni
funkcję  jej  organu,  bądź  też  jest  z  nią  związana  w  inny  sposób.  W  braku  wyraźnego  oznaczenia
korespondencji, za decydujące kryterium powinna zostać uznana jej treść.

Zakres pojęcia "korespondencja" na gruncie prawa cywilnego nie został zdefiniowany. Powszechnie

jednak akc

eptuje się jego szeroką definicję, co pozostaje w zgodzie z gwarancjami konstytucyjnymi i

aktualnymi potrzebami społecznymi wynikającymi z rozwoju technicznych form komunikacji
interpersonalnej.

433

Zatem ochronie podlegać będą wszelkie formy porozumiewania się interpersonalnego

wykorzystujące w tym celu jakiś nośnik fizyczny, przy czym adresatem komunikatu powinien być zawsze
ściśle określony podmiot.

434

Oprócz tradycyjnie pojmowanej korespondencji w formie pisemnej art. 23 k.c.

obejmuje więc porozumiewanie się za pośrednictwem telefonu, telegrafu, internetu, środków
audiowizualnych itp. Ustawodawca nie wprowadził w tym zakresie żadnych ograniczeń podmiotowych, jak
i przedmiotowych, co można interpretować jako wskazówkę co do równego traktowania korespondencji
prywatnej i urzędowej.

435

Warunkiem ochrony korespondencji bez względu na rodzaj zastosowanego nośnika jest jej poufny

charakter, na co wyraźnie wskazuje użyte sformułowanie "tajemnica korespondencji". Z punktu widzenia
art. 23 k.c. obojętna jest jej zawartość, a tym samym wartość, jaką dla adresata i nadawcy ma treść
korespondencji. Naruszenie tajemnicy korespondencji będzie więc miało miejsce zawsze, gdy osoba
trzecia wbrew woli adresata lub nadawcy zapozna się z zawartością cudzej korespondencji, gdy ujawni jej

treść innym, gdy uniemożliwi otrzymanie jej przez adresata, a wreszcie, gdy zmieni jej treść lub w
jakikolwiek sposób uniemożliwi osobie uprawnionej zapoznanie się z nią. Uzyskanie dostępu do cudzej
korespondencji może być wynikiem po prostu otwarcia zamkniętego listu, jak i zainstalowania urządzeń
służących do szeroko rozumianej inwigilacji.

W zakresie tajemnicy korespondencji mieści się również uregulowana odrębnymi przepisami

tajemnica telekomunikacyjna.

436

Z jej treści wynika, że tajemnicą objęta jest nie tylko poufna treść

przekazu,  ale i  sam fakt  komunikowania  się.  Stanowi  to  istotne  rozwinięcie treści  omawianej tajemnicy.
Można  się  jednak  zastanawiać,  czy  w  takim  przypadku  ujawnienie  bez  zgody  zainteresowanych  faktu
prowadzenia  korespondenc

ji między konkretnymi osobami rzeczywiście narusza prawo do tajemnicy

korespondencji, czy raczej prawo do prywatności. Niewykluczone jest także równoczesne naruszenie obu
dóbr osobistych. Wydaje się, że rozstrzygnięcie tego problemu w sposób definitywny nie jest możliwe bez
szczegółowej analizy stanu faktycznego.

Należy także pamiętać, że tajemnica korespondencji zakłada istnienie dwóch stron: nadawcy i

adresata, gdyż tylko korespondencja skierowana do konkretnego podmiotu, czyli korespondencja
zindywiduali

zowana, mieści się w zakresie przedmiotowym art. 23 k.c.

437

W istocie to nadawca decyduje o

prawnym  charakterze  jego  komunikatu,  gdyż  to  jego  wola  ukrycia  treści  listu  przed  osobami  trzecimi  i
wskazanie adresata, jako uprawnionego do zapoznania się z nią,  konstytuuje tajemnicę korespondencji.
Powinien  się  on  jednak  liczyć  z  koniecznością  dołożenia  starań,  by  informacje  dotyczące  prywatności
adresata zostały mu przekazane w sposób zapewniający jej poszanowanie. Z drugiej strony także adresat
powinien  zachowa

ć dyskrecję, gdy korespondencja zawiera informacje dotyczące sfery prywatności

nadawcy.

438

Prawo nie wymaga oczywiście stosowania szczególnych środków uniemożliwiających dostęp do

treści listu innym osobom poza adresatem, ważne jest jednak, by wola zachowania poufnego charakteru
komunikatu została wyraźnie zamanifestowana (np. poprzez zaklejenie koperty). Interesujące jest w tym
kontekście orzeczenie, w którym Sąd Apelacyjny stwierdził, że: "przesłanie dłużnikowi przez wierzyciela
upomnienia do zapłaty zaległej należności w sposób umożliwiający zapoznanie się z treścią upomnienia
przez inne niż adresat osoby, stanowi naruszenie dobra osobistego adresata, jakim jest tajemnica
korespondencji, podlegająca ochronie na podstawie art. 23 k.c."

439

Wynika z tego, że tajemnica

korespondencji jako dobro osobiste przysługuje zarówno adresatowi, jak i nadawcy.

440

Natomiast osoba

trzecia  nawet  wtedy,  gdy  korespondencja  zawiera  informacje  na  jej  temat,  nie może  powoływać  się  na
prawo  do  tajemnicy  korespondencji,  co  oczywiście  nie  wyklucza  w  takich  okolicznościach  możliwości
powoływania  się  na  ochronę  innych  dóbr  osobistych.  Natomiast  ujawnienie  treści  korespondencji  przez
osobę trzecią w zasadzie wymaga zgody obu tych podmiotów. Ujawnienie treści korespondencji bez ich
zgod

y nie będzie bezprawne tylko wtedy, gdy można powołać się na jakieś okoliczności wyłączające

bezprawność naruszenia.

Korespondencja jest również przedmiotem zainteresowania prawa autorskiego. Nie można

zapominać o możliwości istnienia praw autorskich do korespondencji, przysługujących oczywiście
nadawcy (autorowi), jeżeli stanowiłaby ona utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Zgodnie z dominującą
opinią wykluczone jest traktowanie osoby prawnej jako twórcy.

441

Jednakże zgodnie z powszechnie akceptowaną opinią J. Barty i R. Markiewicza, art. 82 ustawy o

prawie autorskim i prawach pokrewnych nie odnosi się wyłącznie do korespondencji będącej utworem, ale
zakresem przedmiotowym obejmuje korespondencję w ogóle.

442

Ważne jest jednak zwrócenie uwagi, że

w  ramach  tej  regulacji  chroniona  jest  korespondencja  sama  w  sobie,  a  nie  tajemnica  korespondencji.
Regulacja ta nie pozostaje jednak bez wpływu na ochronę dóbr osobistych. Przepisy prawa autorskiego
uznaje  się  bowiem  za  lex  specialis  w  stosunku  do  przepisów  Kodeksu  cywilnego  i  znajdą  one
zastosowanie  zawsze,  gdy  naruszenie  tajemnicy  korespondencji  odbywać  się  będzie  poprzez
rozpowszechnianie jej treści, co oczywiście nie wyklucza odwołania się do ogólnych przepisów o ochronie
dóbr osobistych na podstawie § 3 art. 24 k.c.

443

Zasadniczo przepisy prawa autorskiego precyzują prawo do tajemnicy korespondencji w aspekcie

ograniczonym  do  decydowania  o  rozpowszechnianiu  jej  treści.  W  tym  kontekście  istnieją  pewne
wątpliwości  co  do  zakresu  podmiotowego  ochrony  korespondencji  w  związku  z treścią  art.  82  ustawy  o
prawie  autorskim  i  prawach  pokrewnych.

444

Nakłada on na osobę zamierzającą rozpowszechniać

korespondencję, także i nadawcę, obowiązek uzyskania zgody adresata, a po jego śmierci przez 20 lat -
zgody jego bliskich. Pojęcie "rozpowszechniania" należy interpretować tak jak rozumiane jest ono w
prawie autorskim, a więc chodzi tu o publiczne udostępnianie.

445

Na pierwszy rzut oka przepis ten dotyczy

adresatów będących osobami fizycznymi, natomiast podmiotem zobowiązanym może być zarówno osoba

fizyczna,  jak i  osoba  prawna.  Gdyby  uznać,  że  art.  82  odnosi  się  tylko  do  korespondencji  zawierającej
elementy  twórcze,  wtedy  osoba  prawna  jako  adresat  zostałaby  wyeliminowana  z  zakresu  tej  regulacji.
Biorąc  pod  uwagę  literalną  wykładnię  tego  przepisu, zastanawiać  się można,  czy ten  wymóg  zgody  nie
powinien  być  ograniczony  tylko  do  sytuacji,  gdy  adresatem  jest  osoba  fizyczna.

446

Przemawia za tym

przyznanie uprawnienia do wyrażenia zgody członkom rodziny adresata w okresie dwudziestu lat od jego
śmierci.  Istnieją  więc  podstawy  do  twierdzenia,  że  gdy  adresatem  jest  osoba  prawna,  nie  ma
normatywnych przesłanek na gruncie prawa autorskiego dla uzależnienia możliwości rozpowszechniania
treści  skierowanej  do  niej  korespondencji  od  uzyskania  jej  zgody.  Wobec  tego  ujawnienie  treści
korespondencji skierowanej do osoby prawnej należy oceniać raczej z punktu widzenia całego  systemu
ochrony  dóbr  osobistych. W  szczególności  nie może ono  prowadzić  do  naruszenia  prawa  do  tajemnicy
korespondencji chronionej przez Kodeks cywilny.

Kolejna kwestia związana z art. 82 prawa autorskiego, która zasługuje na uwagę, odnosi się do

uprawnień  samego  adresata  listu.  Mianowicie,  czy  wobec  powyższego  należy  wnioskować,  że  adresat
korespondencji  może  ją  rozpowszechniać  bez  zgody  nadawcy?  Z  pewnością  gdy  chodzi  o
korespondencję  będącą  utworem  w  rozumieniu  prawa  autorskiego,  trzeba  brać  pod  uwagę  autorskie
prawa  osobiste  nadawcy.  W  pozostałym  zakresie  wydaje  się,  iż  adresat  musi  liczyć  się  z  tym,  że
ujawniając  treść  poufnej  korespondencji,  może  naruszyć  dobra  osobiste  nadawcy,  w  tym  również
tajemnicę korespondencji, co powinno być oceniane w myśl art. 23 i 24 k.c.

447

Pozostają jednak wątpliwości, czy także na gruncie Kodeksu cywilnego udostępnianie publiczne

treści  korespondencji  przez  osobę  trzecią  prowadzić  będzie  zawsze  do  naruszenia  tajemnicy
korespondencji adresata, gdy jest nim osoba prawna. Wydaje się, że w dużej mierze będzie to zależeć od
tego, z jaką osobą prawną mamy do czynienia, a mianowicie czy jest to publiczna osoba prawna czy też
inna.  Uważa  się,  że  publiczne  osoby  prawne  działające  w  ramach  przysługującego  im  imperium
władczego  nie  są  podmiotami  stosunków  cywilnoprawnych,  czego  konsekwencją  jest  brak  możliwości
powoływania się  w pewnym zakresie na cywilnoprawną ochronę dóbr osobistych.

448

Wydaje się jednak,

że przedmiot ochrony prawa do tajemnicy korespondencji umożliwia tym podmiotom powoływanie się na
ochronę wypływającą z Kodeksu cywilnego, przy czym w pierwszym rzędzie w grę wchodzić będą środki
prawa publicznego, w szczególności wynikające z ustawy o dostępie do informacji publicznej, o ochronie
informacji niejawnych oraz prawa karnego.

449

Podobne wątpliwości nie pojawiają się w stosunku do osób prawnych prawa prywatnego

występujących w charakterze podmiotów stosunków cywilnoprawnych. Zasadniczo mają one możliwość
korzystania z cywilnoprawnej ochrony tajemnicy

korespondencji, jako że ta została zagwarantowana

przez Kodeks cywilny w takim samym stopniu wszystkim podmiotom prawa. Przemawia za tym również
zobiektywizowany charakter naruszenia tego dobra osobistego, który uniezależnia jego istnienie od
szczególnej natury danego podmiotu. Gdyby uznać inaczej, oznaczałoby to, że tajemnica korespondencji
nie chroni korespondencji jako takiej, tylko jej zawartość, gdy zasługuje na utrzymanie jej w poufności.

Pozostaje jeszcze jeden problem związany z tajemnicą korespondencji. Wielokrotnie pojawiały się

opinie, że tajemnica korespondencji jest elementem składowym sfery życia prywatnego,

450

czy też

szeroko pojmowanej sfery tajemnicy.

451

Obie koncepcje były przedmiotem wnikliwej analizy

przeprowadzonej  przez  I.  Dobosz,  której  wyniki  zasługują,  co  do  zasady,  na  całkowitą  akceptację.
Przeciwko ujęciu tajemnicy korespondencji w ramach nadrzędnej kategorii sfery życia prywatnego autorka
powołuje  się  na  różny  zakres  przedmiotowy  tych  dwóch  dóbr  osobistych  oraz  odmienne  przesłanki
ochrony. Zaakceptowanie przeciwnej koncepcji prowadziłoby do tego, że zakresem ochrony objęta byłaby
wyłącznie  korespondencja  prywatna.

452

Pamiętać należy również o tym, że zakres ochrony prywatności

nie jest jednakowy dla wszystkich, co dodatkowo komplik

owałoby sytuację. Powiązanie tajemnicy

korespondencji ze sferą życia prywatnego zakwestionowane zostało także poprzez powszechne uznanie
jej za dobro osobiste osób prawnych, które przecież życia prywatnego, w tym konkretnym sensie, nie
posiadają. Tajemnica korespondencji jest więc dobrem osobistym odrębnym od sfery życia prywatnego, a
przedmiotem jej ochrony jest poufność sama w sobie, a nie szczególny charakter jej treści.

453

Podsumowując powyższe rozważania, podkreślić należy zasadniczo identyczny zakres ochrony

tajemnicy korespondencji w przypadku osób fizycznych i osób prawnych. Wynika to z uznania poufności
za jedyny warunek ochrony korespondencji. Z uwagi na funkcje korespondencji pamiętać należy o
istnieniu każdorazowo co najmniej dwóch podmiotów, w odniesieniu do których można mówić o prawie do
tajemnicy korespondencji. Ich uprawnienia na gruncie Kodeksu cywilnego są zasadniczo takie same. W
rezultacie osoba prawna może powołać się na ochronę tajemnicy jej korespondencji zasadniczo i w
przypadku gdy j

est jej nadawcą, i wtedy, gdy jest adresatem.

3.4. Nietykalność pomieszczeń

Zgodnie z treścią art. 23 k.c. nietykalność mieszkania jest jednym z dóbr osobistych osób fizycznych.

Dobro to można bez wątpienia odnaleźć także w sferze interesów osobistych osób prawnych, z tym że w
ich przypadku funkcję mieszkania pełni przede wszystkim siedziba ich organów. Kodeks cywilny nie
stanowi jednakże jedynej regulacji odnoszącej się do nietykalności mieszkania. Zakres przedmiotowy tego
dobra osobistego determinowany

jest przede wszystkim treścią art. 50 Konstytucji, który zapewnia

nienaruszalność mieszkania, a w szczególności stanowi, że przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub
pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie. Wkroczenie zatem bez podstawy
ustawowej do pomieszczeń, które stanowią centrum spraw życiowych podmiotu, jest naruszeniem jego
dobra osobistego.

Nie można uniknąć w tym miejscu odniesienia do sytuacji osób fizycznych. W ich przypadku pojęcie

"mieszkania" konsekwentnie interpre

tuje się w orzecznictwie bardzo szeroko, jako że zalicza się do jego

zakresu ochrony także pomieszczenia niemieszkalne oraz pojazdy.

454

Ponadto podkreśla się często, że

naruszenie nietykalności mieszkania osoby fizycznej związane jest przede wszystkim z ochroną tzw. miru
domowego, ochroną przed zakłóceniem korzystania z pomieszczenia we wspólnie zajmowanym lokalu.

455

Jak podkreślono w jednym z orzeczeń: "Prawo do zachowania nietykalności mieszkania w rozumieniu art.
23  musi  być  pojmowane  w  aspekcie  niematerialnym,  jako  prawo  do  ochrony  przed  bezprawnym
wtargnięciem  w  sferę  nie  samej  »substancji  mieszkaniowej«,  lecz  w  sferę  określonego  stanu
psychicznego i emocjonalnego, jaki daje każdemu człowiekowi poczucie bezpiecznego i niezakłóconego
posiadania  własnego  miejsca,  w  którym  koncentruje  swoje  istotne  sprawy  życiowe  i  chroni  swoją
prywatność".

456

Brak natomiast orzeczeń określających zakres nietykalności pomieszczeń osoby prawnej. W

szczególności kontrowersje wzbudza dopuszczalność stosowania cywilnoprawnej ochrony wszystkich
pomieszczeń, które osoba prawna posiada. M. Pazdan sugeruje, że "nietykalność pomieszczeń obejmuje
(...) jedynie pomieszczenia zajmowane przez organy osoby prawnej i ich personel, a nie wszelkie budynki
należące do danej osoby prawnej".

457

Odmienne podejście prezentuje J. Koczanowski, który uważa, że

obok lokalu będącego siedzibą osoby prawnej ochroną należy objąć także lokale wykorzystywane przez
nią nawet tylko czasowo, a także wszelkie "fizycznie wyodrębnione i podmiotowo przypisane miejsca, jak
np. kościół, cmentarz".

458

Należy zwrócić uwagę, że to, czy podmiot uprawniony jest właścicielem mieszkania, ma z

perspektywy cywilnoprawnej ochrony nietykalności mieszkania drugorzędne znaczenie. Podobnie w
przypadku osób prawnych wydaje się, że nie należy kierować się określeniem siedziby zawartym w
rejestrach publicznych, czy istnieniem tytułu własności lokalu, aby określić zakres przedmiotowy ochrony
tego dobra osobistego. O wiele donioślejsze wydaje się określenie pomieszczeń, w których osoba prawna
faktycznie prowadzi swoją działalność.

Taką interpretację przyjął Europejski Trybunał Praw Człowieka w sprawach o naruszenie

nietykalności pomieszczeń osób prawnych.

459

W orzeczeniu dotyczącym dokonania przeszukań w

pomieszczeniach  spółki  i  zajęcia  dokumentów  mających  stanowić  dowody  w  postępowaniu  sądowym
Trybunał przypomniał, że już w przypadku osób fizycznych uznał za konieczne szerokie interpretowanie
pojęcia  "domicylu"  na  podstawie  art.  8  Konwencji.  Obejmuje  ono  nie  tylko  dom,  ale  i  biuro,  w  którym
wykonywana jest działalność zawodowa. Co więcej, naruszenie nietykalności mieszkania osoby fizycznej
ma  miejsce  również  wtedy,  gdy  przeszukuje  się  biura  spółki,  której  jest  ona  głównym  wspólnikiem.

460

Kontynuując tę dynamiczną interpretację Konwencji, Trybunał uznał, że nadszedł odpowiedni moment, by
stwierdzić, że art. 8 uprawnia osobę prawną do powoływania się na prawo do poszanowania jej siedziby i
siedziby jej oddziałów, a także innych pomieszczeń, w których prowadzi ona swoją działalność.

461

Narusz

enie nietykalności pomieszczeń następuje nie tylko w wyniku fizycznego wkroczenia w sferę

niezakłóconego posiadania miejsca, w którym koncentruje się działalność osoby prawnej. W związku z
rozwojem nowoczesnych technik inwigilacji do naruszenia tego dobra

osobistego dojdzie także w wyniku

posługiwania się, jak i samego instalowania bez wiedzy uprawnionego urządzeń podsłuchowych lub
ukrytych kamer w pomieszczeniach objętych ochroną. Podkreślić należy w tym miejscu, że tego rodzaju
działania mogą prowadzić do naruszenia również innych dóbr osobistych, np. prawa do prywatności czy
tajemnicy korespondencji.

Powyższe uwagi skłaniają do szerokiego interpretowania ochrony pomieszczeń osoby prawnej,

rozciągając ją na te miejsca, w których koncentruje się jej faktyczna działalność. Zakaz ingerencji w tę
sferę ma na celu poszanowanie niezakłóconej możliwości funkcjonowania osoby prawnej w określonym
miejscu.

3.5. Swego rodzaju "prywatność" osoby prawnej

W doktrynie prawa cywilnego dominuje pogląd, że pojęcie prywatności nie znajduje zastosowania w

stosunku do osób prawnych.

462

Przemawia za tym przede wszystkim sposób definiowania tego pojęcia

niezmiennie nawiązujący do intymności człowieka. Ponadto uzasadnieniem prawnej ochrony tak
rozumianej prywatności są takie potrzeby człowieka, które nie posiadają swojego odpowiednika w sferze
funkcjonowania osoby prawnej.

463

Podkreślić jednak należy, że interpretowanie pojęcia prywatności w

powiązaniu z intymnością nie stanowi jedynej możliwości. Co więcej, analiza historycznego rozwoju tego
pojęcia wskazuje raczej, że u podstaw wykształconej wokół niego regulacji prawnej legła również
konieczność zagwarantowania ochrony innym wartościom wynikającym z konieczności ochrony autonomii
jednostki przed bezprawną ingerencją z zewnątrz. Ponadto nawet jeżeli w przeszłości pojęcie prywatności
odnosiło się wyłącznie do osób fizycznych i ich określonych potrzeb, nie oznacza to, że jego zakres został
raz na zawsze ustalony i nie będzie on podlegać żadnym zmianom.

464

Obserwować można raczej, że

pojęcie to ulega rozwojowi, podążając za zmianami społecznych potrzeb.

Wobec tego to, czy pojęcie prywatności będzie się odnosić także do osób prawnych, w dużej mierze

zależy  od  tego,  jaką  przyjmiemy  jego  definicję,  a  co  za  tym  idzie,  jakiego  rodzaju  interesy  uznamy  za
godne  ochrony  za  jego  pośrednictwem.  Charakterystyczną  cechą  pojęcia  prywatności  jest  jego
niedookreśloność,  co  z  góry  uniemożliwia  skonstruowanie  jednej  wyczerpującej  definicji.  Stało  się  to
przyczyną wielu kontrowersji wokół właściwego zakresu jego zastosowania, tym bardziej że potencjalnie
może się ono odnosić do całego szeregu interesów podmiotów prawa związanych z poufnością informacji
ich  dotyczących.  Bez  wątpienia  można  jednak  wskazać  na  najczęściej  powtarzające  się  elementy  przy
próbach określenia treści tego pojęcia.

Tradycyjnie sfera prywatności wyznaczana jest przez możliwość funkcjonowania przy jak

najmniejszej ingerencji z zewnątrz. Coraz częściej dodaje się również stwierdzenie, że każda osoba ma
prawo do decydowania, kiedy, jak

i w jakim zakresie informacje odnoszące się do niej zostaną ujawnione

innym. W związku z tym należy uznać, że ochrona prywatności promuje indywidualność podmiotów prawa
odróżniającą  je  od  siebie.  Z  drugiej  strony  jest  ona  także  wyrazem  ich  autonomii  i  niezależności  w
kształtowaniu  swojego  postępowania  w  granicach  przewidzianych  prawem. W  bezpośrednim  związku  z
nimi  pozostaje  także  chęć  poszanowania  szeroko  rozumianej  godności  oraz  poczucia  własnej  wartości,
które to istotnie warunkują możliwość realizacji własnych celów.

Warto rozważać treść pojęcia prywatności jednocześnie z punktu widzenia jego społecznego

znaczenia.  Podkreślić  należy  w  tym  względzie,  że  prawidłowe  relacje  społeczne  uzależnione  są  od
wzajemnego  poszanowania  odmienności  członków  społeczeństwa.  To  z  kolei  prowadzi  do
zagwarantowania  pluralizmu  opinii  i  aktywności  umożliwiających  prawidłowe  funkcjonowanie  systemu
demokratycznego. Wobec  tego  trudno  przecenić  społeczne  korzyści  wynikające  z  ochrony  prywatności.
Ten aspekt omawianego pojęcia odnieść można również do osoby prawnej. Mianowicie zagwarantowanie
jednostkom organizacyjnym minimum niezależności i autonomii umożliwia kreowanie silnych podmiotów
stanowiących  przeciwwagę  dla  organów  państwowych,  co  posiada  również  ogromne  znaczenie  dla
pra

widłowego funkcjonowania demokracji.

Wobec powyższego nie można z góry wykluczyć potencjalnej zdolności osoby prawnej do uznania jej

za podmiot tak szeroko rozumianej prywatności.

465

Jeżeli uznamy, że ochrona prywatności ma służyć

zagwarantowaniu autonomic

znego funkcjonowania człowieka w granicach wyznaczonych prawem, to

dość  łatwo  zaakceptować  możliwość  rozszerzenia  jej  zakresu  również  o  osoby  prawne.  Nie  chodzi  tu
bynajmniej jedynie o pośrednią ochronę interesów jednostek tworzących ten podmiot prawa, ale przede
wszystkim o ochronę jej własnych interesów. Osoba prawna jest bowiem podmiotem posiadającym cele,
realizującym  za  pośrednictwem  swoich  organów  określone  interesy,  które  nie  mogą  być  zredukowane
wyłącznie do celów i interesów poszczególnych osób fizycznych ją tworzących. Ponadto funkcjonuje ona
jako  odrębny  od  tych  osób  podmiot  prawa.  Nie  ulega  natomiast  wątpliwości,  że  zawsze  za  fasadą
organizacyjną  osoby  prawnej  istnieć  będą  osoby  fizyczne.  Z  tej  perspektywy  zaakceptowanie  sfery
wewnętrznej  autonomii  osoby  prawnej  jako  dobra  osobistego  godnego  ochrony  prawnej  może  stanowić
pośrednią  ochronę  również  interesów  i  wartości  zbiorowości  osób  fizycznych  powiązanych  z  tym
podmiotem.  Jest  to  o  tyle  istotne,  że  wielokrotnie  pośrednio  poszkodowani  w  wyniku  ingerencji  w  tym
zakresie  byliby  poszczególni  członkowie  owej  zbiorowości,  przy  czym  nie  mogliby  oni  dochodzić  we
własnym imieniu ani grupowo ochrony. Z drugiej strony uznanie szerokiego zakresu podmiotowego prawa
do  prywatności  pozostaje  w  zgodzie  z  przepisami  umożliwiającymi  organom  państwowym  wyznaczanie
prawnych ram funkcjonowania osób prawnych. Nie wpływa to również na możliwość ograniczenia ochrony
tak  pojmowanej  prywatności  w  przypadku  publicznych  osób  prawnych  z  uwagi  na  szczególny  wymóg

transparentności podejmowanych przez nie działań.

466

Co do obaw odnoszących się do możliwości ograniczenia realizowania ustawowej misji środków

społecznego przekazu, to przytoczyć należy art. 4 Prawa prasowego, który stanowi: "Przedsiębiorcy i
podmioty niezaliczone do s

ektora finansów publicznych oraz niedziałające w celu osiągnięcia zysku są

obowiązane do udzielenia prasie informacji o swojej działalności, o ile na podstawie odrębnych przepisów
informacja  nie  jest  objęta  tajemnicą  lub  nie  narusza  prawa  do  prywatności".  Na  tej  podstawie  osoby
prawne prawa prywatnego prowadzące działalność non-profit oraz osoby prawne prowadzące działalność
gospodarczą, o ile nie działają w oparciu o publiczne środki finansowe, mogą odmówić udzielenia prasie
informacji dotyczącej sfery ich interesów chronionych tajemnicą. Pierwsza kategoria podmiotów nie może
powołać się na tajemnicę przedsiębiorstwa, więc w grę będą wchodziły inne tajemnice chronione prawem.
Rozważyć należy, czy nie dotyczy to również pewnych informacji poufnych znajdujących się w sferze ich
"autonomii  wewnętrznej".  Wydaje  się,  że  akceptacja  takiego  poglądu  nie  zagrażałaby  możliwości
prawidłowego realizowania misji środków masowego przekazu. Tym bardziej że regulację tę uzupełnia art.
4  ustawy  o  dostępie  do  informacji  publicznej,  stanowiący,  że  związki  zawodowe  i  ich  organizacje  oraz
partie  polityczne  obowiązane  są  do  udostępniania  informacji  publicznej  będącej  w  ich  posiadaniu.

467

związku z tym media mają ustawowo zapewniony dostęp do informacji o społecznej doniosłości, co
zapewnia im możliwość realizacji ich misji. Już na tej podstawie widać wyraźnie, jak prawo do prywatności
konkurować musi nieustannie z szeroko rozumianym prawem do informacji.

468

Nie istnieje przy tym reguła

preferencyjna, wskazująca, która z wartości chronionych za pośrednictwem tych praw przeważa.

Mając to na uwadze, należy natomiast zastanowić się, czy wartości i interesy, które osoba prawna

mogłaby chcieć chronić za pośrednictwem przepisów odnoszących się do prywatności, nie są już
przedmiotem innyc

h regulacji prawych i czy owe przepisy chronią je w sposób wystarczający. Twierdząca

odpowiedź na tak postawione pytanie czyniłaby zbędnym rozszerzanie zakresu podmiotowego przepisów
chroniących prywatność. Nie wdając się w szczegółowe badania stosownych gałęzi prawa, stwierdzić
należy, że istnieją przepisy mogące znaleźć zastosowanie w sytuacjach, gdy naruszone zostają tego typu
prawa osób prawnych. Znajdują się one na przykład w Kodeksie karnym w rozdziale poświęconym
przestępstwom przeciwko ochronie informacji, jak i przeciwko czci,

469

w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej

konkurencji,

470

w Prawie prasowym,

471

Prawie bankowym

472

i Prawie telekomunikacyjnym.

473

Ich podstawową, zauważalną na pierwszy rzut oka wadą jest możliwość wystąpienia z żądaniem

ochrony

dopiero po dokonaniu naruszenia. Wyjątek stanowi ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji,

na podstawie której można domagać się ochrony już w momencie pojawienia się zagrożenia.

474

Jednakże

jej podmiotowy zakres zastosowania zasadniczo ogranicza się do uczestników obrotu gospodarczego, co
wyklucza te osoby prawne, których działalność ma charakter non-profit. Ponadto przyjęta w ustawie
definicja tajemnicy przedsiębiorstwa nie pokrywa się z interesami osoby prawnej, której ochrona mogłaby
być rozważana w ramach szeroko rozumianej prywatności.

Innymi słabościami istniejących aktualnie regulacji w tym zakresie są przede wszystkim: ich

umiejscowienie w aktach prawnych realizujących odmienne cele, niekiedy jedynie pośrednia możliwość
uzyskania ochrony, ogranic

zona ilość środków ochrony mogących znaleźć ewentualne zastosowanie, ich

nieadekwatność  do  ochrony  wartości  wchodzących  w  grę,  zastosowanie  jedynie  do  pewnych  wąsko
określonych  aspektów  sfery  prywatności,  a  ponadto  w  wielu  przypadkach  uzależnienie  przyznania
ochrony od powstania majątkowej szkody i zawinionego działania sprawcy. Uniemożliwia to praktycznie
ustalenie  ogólnego  zakresu  ochrony  przysługującej  osobom  prawnym  w  tym  zakresie.  Wobec  tego,
zaakceptowanie  ochrony  prywatności  osób  prawnych  w  ramach  przepisów  o  dobrach  osobistych
znacząco wpływałoby na jakość i spójność regulacji prawnej. Oczywiście, jeżeli uznamy nawet, że pojęcie
prywatności jest wystarczająco szerokie, by mogło odnosić się również do osób prawnych, nie oznacza to
automatycznie, że jego zakres i intensywność ochrony prawnej będzie taka sama jak w przypadku osób
fizycznych.

W prawie polskim prawo do prywatności zostało w sposób wyraźny zagwarantowane w art. 47

Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r. W płaszczyźnie horyzontalnej realizację tego prawa zapewniają między
innymi przepisy Kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych. Mimo dotychczasowej tradycyjnej
interpretacji pojęcia prywatności, wykluczającej możliwość zastosowania w odniesieniu do funkcjonowania
osób prawnych, pojawiły się jednak pewne argumenty uzasadniające inne podejście do tej kwestii.

Za szczególnie istotne należy uznać orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego odnoszące się do prawa

do prywatności, które może być interpretowane przez zwolenników szerokiego ujęcia sfery prywatności
jako potwierdzenie istnienia tego prawa w odniesieniu do osób prawnych.

475

Prawo do prywatności, w

znaczeniu nadanym mu przez Trybunał Konstytucyjny (zgodnie z definicją zaproponowaną przez A.

Kopffa),  to  prawo  "do  życia  własnym  życiem  układanym  według  własnej  woli  z  ograniczeniem  do
niezbędnego  minimum  wszelkiej  ingerencji  zewnętrznej".  Tak  skonstruowany  zakres  przedmiotowy
według  Trybunału  obejmuje  również  ochronę  informacji  dotyczących  danej  osoby  i  gwarantuje  m.in.
pewien  stan  niezależności,  w  ramach  którego  jednostka  może  decydować  o  zakresie  i  zasięgu
udostępniania  i  komunikowania  innym  osobom  informacji  jej  dotyczących.

476

Na szczególną uwagę

zasługuje  wypowiedź,  w  której  Trybunał  akceptuje,  że  "każdy  podatnik  prowadzący  działalność
gospodarczą  ma  prawo  do  pewnej  »prywatności«  tej  działalności,  o  ile  nie  ma  ona  na  celu  ukrycia
działalności  przestępczej  lub  uchylenia  się  od  określonych  zobowiązań  publiczno-prawnych,  a
upublicznienie  informacji  o  -  prawdziwych  nawet  -

faktach może wywołać niekorzystne skutki dla

zainteresowanych, zarówno z punktu widzenia jego interesów gospodarczych, jak i reputacji, a więc
godności osobistej".

477

W świetle powyższego orzeczenia uzasadnione wydaje się twierdzenie, że mimo odmiennej natury

osób  prawnych  jako  podmiotów  prawa  oraz  braku  możliwości  bezpośredniego  stosowania  do  nich
tradycyjnej koncepcji prywatności osób fizycznych, nie można eliminować całkowicie możliwości istnienia
analogicznego  dobra  osobistego  w  przypadku  osób  prawnych.  Odpowiednie  stosowanie  przepisów  o
ochronie  dóbr  osobistych  osób  fizycznych  może  oznaczać  przecież  konieczność  dokonania  pewnych
modyfikacji,  które  uwzględniałyby  odmienną  naturę  osób  prawnych.  Wydaje  się,  że  Trybunał  wyraźnie
wskazał  na  potencjalne  istnienie  godnego  ochrony  interesu  podmiotu  prawa  w  ochronie  poufności
pewnych  informacji,  nawet  gdy  tym  podmiotem  będzie  osoba  prawna.  Ujawnienie  tego  typu  informacji
może stanowić istotne naruszenie tych interesów, a co za tym idzie - prowadzić do uniemożliwienia osobie
prawnej prawidłowego funkcjonowania zgodnie z zakresem zadań.

478

Przypomnieć należy, że dyskusja na ten temat miała miejsce już wcześniej w nauce prawa

cywilnego. Za uznaniem istnienia sfery tajemnicy osób prawnych wyraźnie opowiedział się, jako jeden z
pierwszych, S. Grzybows

ki, mówiąc o możliwości przeniesienia "w pewnym zakresie dóbr należących do

sfery tajemnicy" do katalogu dóbr osobistych osób prawnych.

479

Podkreślił jednak, że sfera tajemnicy jako

taka dobrem osobistym nie jest, mogą nim być natomiast jej poszczególne składniki wyróżnione na
podstawie obiektywnych kryteriów. Autor jednakże nie sprecyzował, które to dobra ze sfery tajemnicy
osób fizycznych odnieść można do osób prawnych. Jedyną wskazówką jest wyraźne zaliczenie tajemnicy
zawodowej, gospodarczej do kategori

i dóbr niematerialnych o charakterze majątkowym.

480

Podobną hipotezę stawia M. Safjan przy okazji omawiania wprowadzonych do Kodeksu cywilnego

zmian nowelizujących art. 448. Uważa on, że konsekwencją rozszerzenia ochrony majątkowej dóbr
osobistych może być "tendencja do poszerzania zakresu samego pojęcia dóbr osobistych osoby prawnej-
podmiotu gospodarczego, prowadząca do objęcia tym zakresem takich składników jak szeroko rozumiana
sfera tajemnicy przedsiębiorstwa".

481

Dużo dalej w swoich rozważaniach natomiast idzie J. Koczanowski, który w pełni podkreśla osobisty

interes w utrzymaniu poufności pewnych informacji i jego znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania
osoby prawnej oraz dla rozwoju jej osobowości i odmienności wobec innych osób prawnych.

482

Narusze

nie przepisów o ochronie dóbr osobistych w zakresie tak pojmowanej tajemnicy będzie miało

miejsce  wtedy,  gdy  ujawnione  zostaną  tajemnice  posiadające  znaczenie  dla  prawidłowości
gospodarczego  funkcjonowania  osoby  prawnej.  Wśród  informacji,  których  poufność  stanowi  dobro
osobiste osoby prawnej, ważne miejsce zajmuje szeroko rozumiana tajemnica handlowa. Według autora
do  kategorii  tej  należą  tajemnice  nienależące  do  praw  wyłącznych  na  dobrach  niematerialnych  i
niestanowiące samodzielnego dobra prawnego, a w związku z tym niemogące być przedmiotem obrotu.
Dopóki dana tajemnica zależy od jej dysponenta, istnieje między nią a tym podmiotem organiczny związek
stanowiący  przesłankę  uznania  tajemnicy  handlowej  za  dobro  osobiste  osoby  prawnej.  Z  drugiej  strony
jednak

autor stwierdza dalej, że stopniowo może ona usamodzielnić się i w ten sposób stać się

przedmiotem obrotu jako dobro niematerialne o charakterze majątkowym.

483

W stosunku do takiej propozycji zdefiniowania omawianego dobra osobistego nasuwają się pewne

kry

tyczne uwagi. Przede wszystkim, gdyby przyjąć proponowaną przez autora definicję tajemnicy

handlowej, trudno byłoby uznać ją za dobro osobiste  nierozerwalnie związane z osobą prawną. Według
autora związek ten bowiem może stopniowo znikać, przekształcając tajemnicę w zbywalne dobro prawne
o charakterze majątkowym. Ponadto tajemnica handlowa z reguły będzie stanowić wytwór organizacyjnej
działalności  człowieka  podyktowany  chęcią  wywołania  jakiegoś  praktycznego  rezultatu.  W  rezultacie
wątpliwe  jest,  czy  reprezentuje  ona  rzeczywiście  niemajątkowy  interes  osoby  prawnej.  Wydaje  się,  że
możliwość  powołania  się  na  przepisy  o  ochronie  dóbr  osobistych  dla  ochrony  tego  rodzaju  tajemnicy
handlowej uzasadnione byłoby tylko wtedy, gdyby jej ujawnienie nastąpiło  w  wyniku złamania tajemnicy

korespondencji  czy  naruszenia  nietykalności  pomieszczeń  osoby  prawnej,  także  poprzez  zastosowanie
środków  inwigilacji.  Przy  czym  do  naruszenia  dochodzi  wtedy  niezależnie  od  tego,  co  było  treścią
uzyskanej  w  ten  sposób  informacji. W  związku  z  tym  dobrem  osobistym  zasługującym  na  ochronę  nie
byłaby w tym przypadku treść owej tajemnicy handlowej.

Zasadniczym celem rozważań podjętych w ramach tego rozdziału jest próba odpowiedzi na pytanie,

czy  w  przypadku  osoby  prawnej  dopuszczalne  jest  powoływanie  się  na  cywilnoprawną  ochronę
prywatności  w  sytuacji  istnienia  zagrożenia  lub  ujawnienia  informacji  odnoszącej  się  do  "autonomii
osobistej"  tego  podmiotu.  Jak  już  wcześniej  podkreślano,  mimo  nieistnienia  w  odniesieniu  do  tych
podmiotów  odpowiednika  sfery  intymności  osób  fizycznych,  zdaniem  autorki,  nie  wydaje  się  właściwe
całkowite zanegowanie posiadania przez osobę prawną niemajątkowych interesów w tym zakresie, które
można by uznać za godne ochrony na podstawie przepisów o dobrach osobistych. W celu ich identyfikacji
możliwe  są  zasadniczo  dwa  podejścia.  Przyjęcie  pierwszego  z  nich  oznaczałoby  konieczność
poszukiwania  informacji  o  osobie  prawnej,  których  bezpośrednim  przeznaczeniem  nie  jest  realizowanie
majątkowych  interesów  tego  podmiotu.  Chodzić  może  o  informacje  nienadające  się  do  zastosowania
praktycznego, które można by uznać za odnoszące się do jej "wewnętrznej autonomii", a ponadto które
osoba  prawna  pragnie  zachować  w  tajemnicy.  O  przynależności  do  tej  kategorii  decydować  powinny
czynniki  obiek

tywne wiążące konkretną informację poufną ze sferą "wewnętrznej autonomii" osoby

prawnej. Zastosowanie tego podejścia nie rokuje jednak żadnych nadziei na możliwość określenia
jakiegoś ogólnego kryterium użytecznego przy ocenie, czy doszło do naruszenia prywatności osoby
prawnej. Dlatego celowe jest rozważenie innego sposobu ustalania treści tego dobra osobistego.

Najciekawszą koncepcję przedstawił M. Safjan.

484

Odnosi się ona wyłącznie do osób fizycznych, ale

można się zastanowić nad adekwatnością jej zastosowania w przypadku wszystkich podmiotów prawa.
Autor uważa, że Konstytucja stanowi "wzorzec dla ocen określonych konstrukcji prawnych".

485

Skoro

gwarantuje ona każdej jednostce prawo do prywatności, uznać należy, że sposób interpretowania tego
prawa musi

wpływać także na treść prawa do prywatności chronionego przez przepisy Kodeksu

cywilnego. Wobec tego przedmiotem ochrony jest zasadniczo sfera autonomii jednostki wolna od
ingerencji z zewnątrz, w ramach której jednostka posiada swobodę w kształtowaniu swojego życia i
rozwijaniu swojej osobowości.

486

Podstawowym problemem, jaki pojawia się w związku z tak szerokim i

formalnym ujęciem prywatności, jest określenie zasad dopuszczalnej ingerencji w jej zakres. Kluczowym
zagadnieniem wobec tego będzie  wskazanie przesłanek wyłączających bezprawność tej ingerencji. Bez
wątpienia  zgoda  uprawnionego  podmiotu  na  udostępnienie  informacji  na  jego  temat  ma  znaczenie
decydujące,  co  pozwala  uniezależnić  ocenę  bezprawności  sprawcy  naruszenia  od  określenia  treści  tej
inform

acji. Natomiast gdy brak jest zgody uprawnionego, o możliwości ujawnienia informacji odnoszących

się do niego powinna decydować analiza jej zawartości w punktu widzenia tradycyjnie pojmowanych
przesłanek wyłączających bezprawność, w szczególności działania w ramach porządku prawnego, jak i
istnienia przeważającego interesu publicznego w ujawnieniu pewnych informacji.

487

Próbując odnieść tę koncepcję do sfery prywatności osób prawnych, zauważyć należy, że w ich

przypadku istnieje szeroki zakres informacji do

stępnych powszechnie na podstawie obowiązujących

przepisów prawa. Ponadto osoby prawne prawa publicznego zasadniczo nie mogą powoływać się na tak
rozumianą prywatność w związku z ustawą o dostępie do informacji publicznej. Z drugiej strony zakres
ewentualn

ej ochrony osób prawnych prawa prywatnego, których finansowanie nie odbywa się w oparciu o

środki  publiczne,  doznaje  poważnego  ograniczenia  z uwagi  na  nałożony  na  nie  obowiązek  ujawnienia  i
upublicznienia  informacji  na  podstawie  przepisów  ustaw  o  publicznych  rejestrach  podmiotów
prowadzących działalność gospodarczą oraz regulacji odnoszących się do spółek publicznych. Podkreślić
należy,  że  w  odniesieniu  do  osób  prawnych  prowadzących  działalność  gospodarczą,  czyli
przedsiębiorców,  obowiązek  ten  obejmuje  bardzo  szeroki  zakres.

488

W pewnym stopniu dotyczy on

również osób prawnych realizujących zasadniczo cele niegospodarcze, które ubocznie prowadzą
działalność gospodarczą. Jest to podyktowane bezpieczeństwem obrotu gospodarczego oraz interesem
publicznym. W kon

sekwencji trzeba się liczyć z tym, że uczestnictwo w życiu gospodarczym oznaczać

może uprawnienie do daleko idącej ingerencji w prawo do wyłącznego dysponowania danymi na własny
temat.  Co  więcej,  obserwować  można  stałe  poszerzanie  tej  kategorii.  Zgodnie  jednak  z  wymową
orzecznictwa  Trybunału  Konstytucyjnego,  prawo  do  informacji  nie  może  wyłączać  całkowicie  prawa  do
prywatności  po  stronie  przedsiębiorców.  W  opinii  autorki  słusznie  uważa  się,  że  ingerencja  w  sferę
prywatności  przedsiębiorcy  może  być  zaakceptowana  tylko  w  takich  granicach,  w  jakich  wiąże  się  to
bezpośrednio  z  prowadzonym  przedsiębiorstwem  i  jeżeli  jest  podyktowana  uzasadnionym  i
przeważającym interesem publicznym lub interesem innych osób (np. konsumentów).

489

Zasadniczo granice domeny publiczn

ej wyznaczone są możliwościami dotarcia do informacji przez

przeciętnego obywatela, oczywiście nie licząc środków niedozwolonych.

490

Innymi słowy, obejmują one te

informacje, o których treści powziąć można wiadomość na zwykłej dozwolonej drodze.

491

Przy czym nie

można uznać za dostępne publicznie tych informacji o podmiocie prawa, które z różnych względów znane
są  nie  tylko  samemu  uprawnionemu,  ale  i  pewnemu  ograniczonemu  kręgowi  osób.  Wydaje  się,  że
nieuzasadnione poszerzanie tego kręgu przez osoby trzecie może stanowić w pewnych okolicznościach
naruszenie  praw  osobistych  tego  podmiotu.  Już  na  tej  podstawie  stwierdzić  należy,  że  sfera  publicznej
dostępności  informacji  na  temat  osób  prawnych  jest  bardzo  szeroka,  nieporównywalna  z  analogiczną
sferą osób fizycznych pełniących funkcje publiczne.

492

Mimo tych trudności trzeba podjąć próbę wskazania przykładów ingerencji w sferę "wewnętrznej

autonomii" osoby prawnej objętej tą swego rodzaju ochroną prywatności. Nasuwa  się  w tym kontekście
problem  ujawniania  wyników  kontroli  przeprowadzanych  przez  organy  państwowe.  Zasadniczo  ocena
bezprawności  publikacji  wyników  przeprowadzonej  kontroli  będzie  zależeć  od  tego,  kto  był  podmiotem
kontrolowanym.  Jeżeli  był  to  podmiot  dysponujący  majątkiem  publicznym,  to  rezultaty  kontroli  należy
uznać  za  informacje  objęte  ustawą  o  dostępie  do  informacji  publicznej  i  na  jej  podstawie  bezprawność
rozpowszechniania tego typu materiałów zostanie wyłączona, o ile oczywiście nie narusza to przepisów
innych  ustaw  określających  odmienne  zasady  i  tryb  dostępu  do  informacji  będących  informacjami
publicznymi.

493

Gdy chodzi o podmioty prywatne, ujawnianie wyników kontroli osobom trzecim będzie

naruszać ich interesy w utrzymaniu poufności informacji o ich wewnętrznych problemach, chyba że w
konkretn

ym przypadku istnieć będzie przeważający i uzasadniony interes społeczny w opublikowaniu tych

informacji.

494

Ponadto, w pewnych okolicznościach ponowne ujawnianie informacji na temat na przykład czerpania

korzyści  przez  osobę  prawną  z  nielegalnej  pracy  nieletnich,  czy  też informacji  o  poważnej  awarii,  która
miała  miejsce  w  przeszłości,  można  uznać  za  naruszenie  jej  interesów  osobistych.  W  szczególności
będzie  to  miało  miejsce,  gdy  w  przeszłości  odbyła  się  rzetelna  debata  publiczna  na  ten  temat,  sama
osoba  p

rawna ujawniła wszystkie informacje odnoszące się do tej sprawy oraz finansowo

zrekompensowała  cierpienia  poszkodowanym.  Wydaje  się,  że  ponowne  powracanie  do  tego  tematu,
szczególnie  na  łamach  prasy  działającej  w  zamiarze  wywołania  skandalu,  należy  uznać  za
nieuzasadnioną  ingerencję  podjętą  jedynie  z  chęci  zysku  lub  wyrządzenia  szkody.  Innym  przykładem
może  być informacja  o  stanie  negocjacji  dotyczących fuzji lub  przejęcia,  którą  strony  chcą  zachować  w
poufności do czasu zakończenia rozmów.

Podsumowując powyższe rozważania, podkreślić należy, iż uznanie istnienia interesów osoby

prawnej  godnych  ochrony  w  ramach  cywilnoprawnych  regulacji  odnoszących  się  do  prywatności  nie
oznacza,  że  ochrona  ta  będzie  podobna  w  swojej  intensywności  i  zakresie  przedmiotowym  do
analogicznej  ochrony  osób  fizycznych.  Zdaniem  autorki  koncepcja  zaproponowana  przez  M.  Safjana
może  znaleźć  swoje  zastosowanie  także  w  przypadku  osób  prawnych.  Prowadziłoby  to  do  uznania,  że
podmioty te posiadają sferę wewnętrznej autonomii, która chroniona jest przed ingerencją z zewnątrz. W
jej  ramach  osoba  prawna  powinna  móc  swobodnie  kształtować  swoje  postępowanie,  co  oznacza  też
kontrolowanie rozpowszechnianych na jej temat informacji. Oczywiście przyznać należy, że w związku z
szerokim  zakresem  infor

macji, co do których istnieje ustawowy obowiązek ujawniania i upubliczniania,

zakres  tej  autonomii  w  przypadku  osób  prawnych  jest  szczególnie  skromny.  Ponadto  bezprawność
ewentualnego naruszenia tej autonomii często będzie wyłączona z uwagi na istnienie innych przesłanek,
jak  np.  uzasadnionego  interesu  publicznego  w  rozpowszechnianiu  danej  informacji.  W  konsekwencji
uznanie tej sfery za przedmiot ochrony na podstawie przepisów o dobrach osobistych uzależni możliwość
rozpowszechniania  informacji  z  zakresu  we

wnętrznej autonomii osoby prawnej od istnienia przesłanki

wyłączającej bezprawność. Będzie to sprzyjać poszanowaniu odmienności i zagwarantuje minimum
niezależności poszczególnym osobom prawnym w prowadzeniu działalności.

3.5.1. Dane osobowe

Szczególne miejsce w rozważaniach o ochronie dóbr osobistych osób prawnych zajmuje

problematyka  ochrony  danych  osobowych.  Istniejące  w  Polsce  w  tym  zakresie  szczegółowe
ustawodawstwo odnosi się wyłącznie do osób fizycznych i stanowi w przeważającej mierze zespół reguł o
charakterze  proceduralnym,  których  zadaniem  jest  zagwarantowanie,  by  informacje  umożliwiające
identyfikację  osób  były  przetwarzane  z  poszanowaniem ich  praw. Wobec tego,  pytania,  które  nasuwają
się  w  tym  kontekście,  odnoszą  się  do  spraw  podstawowych,  a  mianowicie,  czy  ochrona  danych
osobowych przysługiwać powinna osobom prawnym i czy dane osobowe w ogóle zaliczać należy do dóbr

osobistych.

Powszechnie uważa się, że przepisy o ochronie danych osobowych mają zapewnić poszanowanie

prywatności  podmiotów,  których  dane  są  przetwarzane.  Ma  temu  służyć  przede  wszystkim  prawo  do
uzyskania informacji na temat tego, kto przetwarza nasze dane osobowe, jakie to są dane oraz jaki jest
cel ich przetwarzania, a ponadto zagwarantowanie kompletności i poprawności przetwarzanych danych.
Podkreślić  należy,  że  nie  jest  to  jednak  jedyny  cel  wprowadzonych  regulacji.  W  szczególności  gdyby
ochrona  prywatności  stanowiła  jedyny  powód  dla  wprowadzenia  ochrony  danych  osobowych,  jej zakres
przedmiotowy  powinien  się  ograniczać  do  informacji  dotyczących  życia  prywatnego,  a  tak  przecież  nie
jest. Wobec tego drugim zadaniem ustawowej ochrony danych osobowych, które można zidentyfikować
na  bazie  istniejącej  regulacji,  jest  zagwarantowanie  odpowiedniej  jakości  przetwarzanych  informacji  w
interesie publicznym.

Podstawowym celem poniższych rozważań jest określenie zakresu ochrony danych osobowych osób

prawnych. Z uwagi na to konieczne jest ustalenie, co miałoby być jej przedmiotem. Zasadniczo
przetwarzanie danych podlega regulacjom ustawowym tyl

ko wtedy, gdy na ich podstawie można

zidentyfikować  podmiot  prawa.  Wobec  tego  przedmiotem  analizy  będą  tylko  te  dane,  na  podstawie
których  osoba  prawna  może  zostać  zidentyfikowana.  Do  tej  grupy  należy  zaliczyć  przede  wszystkim  jej
nazwę,  adres  siedziby,  datę  utworzenia,  dane  na  temat  struktury  organizacyjnej,  a  w  szczególności
sposobu  zarządzania,  system  wartości  określony  w  statucie  wyznaczający  kierunki  i  zasady  jej
funkcjonowania, liczbę pracowników, liczbę członków lub udziałowców, realizowane i planowane zadania,
dokonywane  transakcje,  rozliczenia  bankowe,  rozliczenia  telekomunikacyjne,  dane  dotyczące
posiadanych  aktywów,  pasywów,  obrotów,  strat,  dane  na  temat  współpracy  z  innymi  podmiotami,
posiadane koncesje i zezwolenia, prawa z zakresu własności przemysłowej, profile klientów, wytwarzane
produkty lub oferowane usługi, a także naruszenia przepisów prawnych, procesy sądowe, postępowania
przed innymi organami państwowymi. Ta lista oczywiście nie posiada charakteru wyczerpującego, ale już
na  tej  podstawi

e można poczynić pewne uwagi ogólne. Przede wszystkim tylko niektóre z powyższych

informacji posiadają poufny charakter i to w stosunku do nich osoba prawna posiadać może uzasadniony
interes w ochronie możliwości i jakości ich przetwarzania. Natomiast większość wymienionych informacji
znajduje się w publicznie dostępnych bazach danych prowadzonych przez organy państwowe, publicznie.
W odniesieniu do nich osoba prawna może być zainteresowana na przykład możliwością żądania
sprostowania, gdy dane są nieprawidłowe.

Z uwagi na brak ustawowej ochrony danych osobowych osób prawnych należy się zastanowić, czy

istnieją inne przepisy umożliwiające uzyskanie ochrony w tym zakresie oraz czy są one wystarczające z
punktu  widzenia  zagrożeń  wynikających  z  ich  przetwarzania.  W  szczególności  rozważyć  należy,  czy
cywilnoprawna ochrona dóbr osobistych  stanowić może odpowiedni instrument do wykorzystania  w tym
celu.  Zanim  jednak  podjęta  zostanie  próba  udzielenia  odpowiedzi  na  to  pytanie,  konieczne  wydaje  się
przedstawienie  zasa

d związanych z przetwarzaniem danych osobowych wynikających z Konstytucji, a

następnie argumentów za i przeciw wprowadzeniu ustawowej regulacji ochrony danych osób prawnych.

Zasadniczo ochrona danych osobowych stanowi konsekwencję zagwarantowania w Konstytucji

prawa do prywatności.

495

Jednakże nie można nie zauważyć, że Konstytucja zawiera również odrębne

postanowienia  odnoszące  się  do  danych  osobowych.  Artykuł  51  ust.  1  stanowi,  że  nikt  nie  może  być
obowiązany  inaczej  niż  na  podstawie  ustawy  do  ujawnienia  informacji  dotyczących  jego  osoby.
Gwarantuje  on  jednocześnie  prawo  dostępu  do  urzędowych  zbiorów  danych  oraz  możliwość
weryfikowania  lub  usunięcia  danych  nieprawidłowych,  niepełnych  lub  zebranych  w  sposób  sprzeczny  z
prawem. Już na tej podstawie należy uznać, że ochrona danych osobowych realizować ma nie tylko cele
związane  z  ochroną  prywatności  podmiotów  prawa,  co  jest  istotne  w  sytuacji,  gdy  w  danym  systemie
prawnym dominuje pogląd, że ochrona prywatności przysługuje tylko osobom fizycznym.

Przeciwko tra

ktowaniu prawa do autonomii informacyjnej w oderwaniu od prawa do prywatności

wypowiedział się M. Safjan. Uważa on, że: "Prawo do autonomii informacyjnej jest współcześnie (...)
uznawane za niezbędny składnik chronionej sfery prywatności. Jego potwierdzenie w normie
konstytucyjnej ma znaczenie bardzo istotne, ponieważ w ten sposób stworzona zostanie mocna podstawa
do kształtowania się już na poziomie ustawodawstwa zwykłego specyficznych instrumentów ochrony".

496

Pamiętać należy jednak, że prawo do ochrony prywatności i prawo do zachowania  w tajemnicy danych
dotyczących jednostki nie mają charakteru absolutnego i zawsze podlegały ograniczeniom ze względu na
konieczność poszanowania innych wartości, praw i interesów. W żadnym wypadku owe ograniczenia nie
mogą  jednak  naruszać  istoty  wolności  i  praw.  Ustawodawca  zwykły  może  nałożyć  na  jednostkę
obowiązek  ujawnienia informacji  dotyczących jej  osoby, jednak  jego  swoboda  w  tym  zakresie  nie może

mieć arbitralnego charakteru.

497

Dopuszczalność powoływania się na omawiane przepisy Konstytucji przez osoby prawne wywołuje

wiele kontrowersji z uwagi na brak wyraźnej wskazówki co do ich zakresu podmiotowego. Zasadniczo nie
ma  wątpliwości,  że  osoby  prawne  prawa  publicznego,  zgodnie  z  zasadą  transparentności  działań
podmiotów  publicznych,  nie  mogą  powoływać  się  na  ochronę  informacji  dotyczących  ich  działalności.
Potwierdza  to  orzeczenie  Trybunału  Konstytucyjnego,  w  którym  stwierdzono,  że  "jednostki  samorządu
terytorialnego nie są podmiotem prawa do prywatności (art. 47 Konstytucji) ani prawa do ochrony danych
osobowych  (art.  51  Konstytucji).  W  świetle  art.  61  Konstytucji  organy  samorządu  terytorialnego  mają
konstytucyjny obowiązek ujawniania obywatelom informacji o swojej działalności".

498

Odnosi się to także

do innych podmiotów, którym powierzono wykonywanie poszczególnych kompetencji władzy publicznej.

Trudno jednak podobnie uzasadnić odmowę ochrony danych osobowych prywatnym osobom

prawnym, których analogiczny obowiązek nie dotyczy.

499

Dane osób prawnych są przecież gromadzone i

przetwarzane  w  sposób  mogący  stwarzać  zagrożenie  dla  ich  interesów  osobistych.  W  szczególności
ogromne  zagrożenia  rodzić  może  przetwarzanie  danych  odnoszących  się  do  zdolności  kredytowej  czy
wiarygodności  finansowej,  gdy  na  ich  podstawie  inne  podmioty  podejmują  decyzje  istotne  dla
funkcjonowania  danej  osoby  prawnej.  Nieprawidłowe  gromadzenie  i  przetwarzanie  danych  osobowych
godzić może również w interesy osób prawnych o charakterze non-profit, takich jak związki religijne, partie
polityczne czy stowarzyszenia.

Za uznaniem osoby prawnej za podmiot objęty zakresem konstytucyjnego prawa do "autonomii

informacyjnej" przemawia również utrwalająca się w innych krajach demokratycznych tendencja do
uznawania osób prawnych za podmioty praw i wolności konstytucyjnych.

500

Zwolennikiem szerokiego

podmiotowego zakresu tego przepisu jest również M. Wyrzykowski, który uważa, że: "Urzędowe
dokumenty i zbiory danych oraz dostęp do nich dotyczyć mogą nie tylko osób fizycznych, ale także osób
prawnych".

501

Wobec powyższego uzasadnione jest twierdzenie, że podmiotem prawa gwarantowanego w

art. 51 Konstytucji są również osoby prawne. Powinny one zatem mieć także prawo do żądania
sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z
ustawą.

502

Oczywiście przepisy konstytucyjne nie nakładają na ustawodawcę obowiązku wprowadzenia

podobnej regulacji w odniesieniu do danych osobowych osób prawnych przetwarzanych przez podmioty
prywatne.

503

Bez wątpienia to właśnie przetwarzanie danych w sektorze prywatnym stwarza większe

zagrożenia dla interesów osoby prawnej. Istniejące w tym zakresie ustawodawstwo odnosi się wyłącznie
do osób fizycznych. Z uwagi na to, interesujące z punktu widzenia sytuacji osób prawnych może okazać
się określenie założeń, jakie przyjęto wprowadzając tę regulację. Zatem zanim wskazane zostaną inne
przepisy, które obecnie stanowić mogą podstawę dla ochrony danych osobowych osób prawych,
przedstawione zostaną podstawowe założenia ustawy o ochronie danych osobowych osób fizycznych.

504

W przypadku danych osobowych osób fizycznych ustawodawca zdecydował się na zastosowanie

publicznoprawnych  mechanizmów  ochrony.  Są  one  uznawane  za  efektywniejsze  przede  wszystkim
dlatego,  że  ustanawiają  instytucjonalny  system  ochrony,  którego  podstawową  zaletą  jest  eliminowanie
samej  możliwości  powstania  zagrożenia  lub  naruszenia  dóbr  osobistych.

505

Wprowadzenie tego typu

ochrony  było  podyktowane  wzrastającą  ilością  zbiorów  danych  przetwarzanych  automatycznie,  ale
również  komercjalizacją  informacji,  co  pociągało  za  sobą  zwiększenie  niebezpieczeństwa  naruszenia
sfery interesów jednostki. Dotychczasowe środki przewidziane prawem cywilnym można było wykorzystać
dopiero  w  sytuacji  zagrożenia  bezprawnym  działaniem,  a  w  odniesieniu  do  przetwarzania  danych
osobowych, zainteresowany dowiadywał się o nim, gdy było już za późno na uniknięcie naruszenia, albo
gdy  do  naruszenia  już  doszło.  Główną  zaletą  korzystania  z  ochrony  przewidzianej  w  przepisach  o
ochronie  danych  osobowych  jest  również  brak  wymogu  wykazania,  iż  zagrożenie  rzeczywiście  istnieje,
wystarczającą przesłanką jest bowiem samo niezgodne z ustawą przetwarzanie lub gromadzenie danych
osobowych.

506

To, że w ustawie o ochronie danych osobowych brakuje postanowień chroniących dane osób

prawnych, nal

eży uznać za celowy zabieg ustawodawcy; zastanowić się jednak należy nad jego

przyczynami. Trzeba podkreślić, że wiele państw europejskich rozszerza zakres ochrony danych
osobowych na te podmioty, przy czym dyrektywy Rady Europy wydawane w tej dziedzinie n

ie zakazują

wprowadzania w wewnętrznych porządkach prawnych ochrony danych osobowych osób prawnych.

507

Cennych informacji na temat przyczyn wyłączania osób prawnych z zakresu ochrony ustawodawstwa

odnoszącego się do ochrony danych osobowych dostarczają wyniki badań prowadzonych przez L.A.
Bygrave. Autor wskazuje na kilka podstawowych czynników mających wpływ na kształtowanie się

podmiotowego zakresu ochrony.

508

Po pierwsze, tam gdzie nie wprowadzono ochrony w omawianym

zakresie,  dominuje  pogląd,  że  interesy,  których  ochronie  służyć  ma  tego  typu  regulacja,  odnoszą  się
wyłącznie do osób fizycznych. Po drugie uważa się, że nawet wówczas, gdy można zidentyfikować interes
osoby prawnej w ochronie jej danych osobowych, to istnieją inne przepisy prawne, na które może się ona
powołać.  Dalej  autor  wskazuje  na  pewną  niechęć  organów  państwowych  do  ograniczania  możliwości
przetwarzania przez nie danych dotyczących osób prawnych, które stanowią pewną przeciwwagę dla ich
działalności.  Istotnym  argumentem  jest  także  obawa,  że  rozszerzenie  podmiotowego  zakresu  ochrony
danych  osobowych  może  utrudnić  przepływ  danych,  co  ma  doniosłe  znaczenie  z  punktu  widzenia
przeprowadzania międzynarodowych transakcji gospodarczych.

Najpoważniejszą przyczyną jest jednak niepewność co do wpływu, jaki miałoby na obrót gospodarczy

i konkurencję przyznanie ochrony danym osobowym osób prawnych. W szczególności istnieją obawy, że
mogłoby to doprowadzić do utrudnienia publicznej kontroli nad działalnością osób prawnych, a z drugiej
strony umożliwiłoby to wykorzystywanie praw przyznanych na podstawie takiej regulacji do ograniczania
konkurencji w obrocie gospodarczym. Ponadto odtąd osoby prawne mogłyby być zmuszone do ujawniania
posiadanych  informacji  o  swoich  konkurentach,  co  z  kolei  pozwoliłoby  im  odkryć  strategie  działania,  a
może nawet wykorzystywane know-how. Szczególnie istotne jest podjęcie próby zweryfikowania realności
wymienionych  zagrożeń.  Opierając  się  na  wynikach  badań  przeprowadzonych  przez  L.A.  Bygrave  w
państwach, które wprowadziły ochronę danych osób prawnych, stwierdzić należy, że żadne z nich się nie
potwierdziły.  Należy  jednak  podkreślić,  że  ochrona  przyznana  osobom  prawnym  w  analizowanych
ustawodawstwach  była  znacznie  węższa  od  tej  przysługującej  osobom  fizycznym  i  ograniczała  się
gen

eralnie do zagwarantowania prawa dostępu do bazy danych i żądania sprostowania danych błędnych

lub niekompletnych.

Z drugiej strony autor przytacza również argumenty przemawiające za wprowadzeniem ustawowej

ochrony danych osobowych osób prawnych. W tym kontekście poruszano przede wszystkim kwestię
wzrastającej możliwości naruszenia interesów osób prawnych w procesie przetwarzania danych.

509

Najczęściej  przytaczany  był  przykład  związany  z  przetwarzaniem  danych  uzyskanych  w  ramach
procedury oceny wiarygodności kredytowej podmiotów starających się o dofinansowanie ich działalności.
Ponadto pojawiły się argumenty oparte na założeniu, że wszystkie podmioty prawa, gdy jest to możliwe,
powinny  być  traktowane  w  ten  sam  sposób  przez  prawo.  Ich  zasadność  wynika  z  cywilnoprawnych
regulacji mówiących, że osoba prawna posiada te same prawa co osoba fizyczna, z wyjątkiem tych tylko
praw,  które  związane  są  immanentnymi  cechami  człowieka.

510

Uznano również, że dzięki

zagwarantowaniu ochrony danych osobowych wszystkim podmiot

om prawa zostaną rozwiązane problemy

dotyczące osób fizycznych, które prowadzą działalność gospodarczą w ramach jednoosobowych  spółek
handlowych.  Bardzo  często  bowiem  informacje  dotyczące  osób  prawnych  mogą  łatwo  doprowadzić  do
konkretnych  osób  fizycznych,  wobec  tego  te  ostatnie  ryzykują,  że  dane  te  będą  przetwarzane  poza
systemem  ochrony  stworzonym  przez  ustawę.  Z  drugiej  strony  pojawia  się  obawa,  że  dane  osób
fizycznych prowadzących działalność gospodarczą jako jednoosobowy przedsiębiorca lub w formie spółek
osobowych  korzystać  będą  z  ochrony,  podczas  gdy  inne  osoby  fizyczne  działające  w  formie  spółek
kapitałowych będą jej pozbawione, mimo że jedni i drudzy prowadzić będą działalność w tej samej branży
i  tego  samego  rozmiaru.

511

Podnoszono również, że szeroki zakres podmiotowy ochrony danych

osobowych przyczyni się do zwiększenia przejrzystości zasad przetwarzania danych w ogóle i będzie
korzystnie oddziaływał na rozpowszechnianie wiedzy w interesie społecznym.

Polski ustawodawca nie uznał powyższych argumentów za przekonujące i ograniczył podmiotowy

zakres  ustawy  o  ochronie  danych  osobowych  do  osób  fizycznych.  Nie  oznacza  to  jednak,  że  dane
umożliwiające identyfikację osoby prawnej pozbawione są ochrony prawnej. Fragmentaryczne regulacje
odnoszące się do tego zagadnienia znajdują się w wielu aktach prawych. Najbardziej oczywiste przykłady
to cytowane już wcześniej Prawo telekomunikacyjne, ustawa o dostępie do informacji publicznej, Prawo
bankowe,  ustawa  o  zwalczaniu  nieuczciwej  konkurencji,  Kodeks  karny,  Kodeks  cywilny,  a  w
szczególności  przepisy  o  ochronie  dóbr  osobistych.  Z  uwagi  na  zakres  tego  opracowania  dalsze
rozważania  dotyczyć  będą  właśnie  dopuszczalności  powoływania  się  na  cywilnoprawną  ochronę  dóbr
osobistych dla ochrony danych osobowych osób prawnych.

Zasadniczo możliwe jest tutaj twierdzenie, że dane osobowe są dobrem osobistym, które obejmuje

każdą informację dotyczącą podmiotu prawa, pozwalającą na jego identyfikację.

512

Ze względu na

możliwość identyfikacji podmiotu za pośrednictwem tych danych, a także skoro przedmiotem prawa do
ochrony danych osobowych jest dobro niematerialne, którego nie można się zrzec lub zbyć, należy uznać,
że prawo to jest nierozerwalnie związane z podmiotem prawa.

513

Za dopuszczalnością konstruowania

prawa podmiotowego w

oparciu o dane osobowe osób fizycznych wyraźnie opowiadają się J. Barta i R.

Markiewicz, którzy proponują używanie w tym kontekście sformułowania "prawo do dysponowania swoimi
danymi osobowymi".

514

Pozwala na to otwarty katalog dóbr osobistych zawarty w art. 23 k.c.

515

Akceptacja

tego stanowiska umożliwiałaby ochronę wszelkich danych mogących identyfikować osobę fizyczną, a nie
tylko tych odnoszących się do jej prywatności. Praktyka pokazuje, że nawet powszechnie dostępne dane
osobowe mogą się stać w konkretnej bazie danych zagrożeniem dla interesów osobistych. W tym
kontekście wydaje się, że uznanie istnienia prawa osobistego do dysponowania danymi osobowymi może
znaleźć odpowiednie zastosowanie także w stosunku do osób prawnych. Zdaniem autorki osoby prawne,
które powezmą wiadomość o nieprawidłowym przetwarzaniu danych ich dotyczących, mogą powołać się
na środki ochrony dóbr osobistych. Natomiast wątpliwe jest to, czy w obecnym stanie prawnym byłyby one
uprawnione do żądania usunięcia ich danych ze zbioru. Ewentualna możliwość pojawiłaby się dopiero w
sytuacji, gdy przetwarzane dane stanowiłyby również składnik sfery wewnętrznej autonomii osoby prawnej
objętej ochroną jako dobro osobiste. W takiej sytuacji dalsze ich przetwarzanie powinno być uzależnione
od

uzyskania zgody osoby prawnej, wskazania podstawy prawnej, która by do tego uprawniała lub

powołania się na istnienie przeważającego interesu publicznego.

4. Podsumowanie

Powyższa analiza obowiązujących przepisów oraz wypowiedzi przedstawicieli nauki prawa cywilnego

skłaniają  do  sformułowania  wniosków  o  charakterze  ogólnym,  odnoszących  się  do  cywilnoprawnej
konstrukcji  pojęcia  dóbr  osobistych  osób  prawnych.  Przede  wszystkim  zastanawiając  się  nad  zakresem
praw osobistych osób prawnych, nie sposób uciec od rozważań na temat osoby fizycznej. Wydaje się to
całkowicie uzasadnione, skoro ustawodawca nie wprowadzał odrębnej regulacji dla tego podmiotu prawa.
Wynikający  z  art.  43  k.c.  nakaz  odpowiedniego  stosowania  art.  23  i  24  k.c.  prowadzi  do  wniosku,  że
ochro

na dóbr osobistych osób prawnych powinna być jak najbardziej zbliżona do ochrony uznanej w

odniesieniu do osób fizycznych. Nie oznacza to jednak, że na tej podstawie można syntetycznie określić
charakter prawny i zakresy poszczególnych praw osobistych w odniesieniu do osób fizycznych i
prawnych. Istniejące różnice stanowią oczywistą konsekwencję odmiennego charakteru i natury osoby
prawnej jako podmiotu prawa. Ponadto należy pamiętać, że źródłem dóbr osobistych osób fizycznych jest
ich godność, a w odniesieniu do osób prawnych - osobowość prawna nadana przez przepisy prawa.

W konsekwencji nie można uniknąć odmienności w treści praw osobistych tych dwóch podmiotów.

Przede wszystkim rozważania nad pojęciem dóbr osobistych osób prawnych mogą być prowadzone
jedy

nie z wykorzystaniem kryteriów obiektywnych. Ponadto motywacja leżąca u podstaw ochrony tych

podmiotów wydaje się uwzględniać interes publiczny w większym stopniu niż to ma miejsce w przypadku
osób fizycznych.

Natomiast do pewnego stopnia można mówić o tożsamości interesów osób fizycznych i prawnych

podlegających ochronie na podstawie wskazanych przepisów. W rezultacie ma to decydujące znaczenie
dla  określenia  charakteru  prawnego  praw  osobistych  osób  prawnych.  Należy  je  uznać  za  prawa
bezwzględne,  niemajątkowe  i  niezbywalne.  Nie  zmienia  tego  fakt,  że  w  przypadku  osób  prawnych
uczestniczących  w  obrocie  gospodarczym  dobra  będące  przedmiotem  praw  osobistych  stanowią
podstawę  do  osiągania  także  korzyści  majątkowych.  Stanowi  to  raczej  potwierdzenie  tezy,  że  ochrona
dóbr  osobistych  warunkuje  prawidłowe  funkcjonowanie  osoby  prawnej,  niż  tego,  że  wspomniane  dobra
uzyskują majątkowy charakter. W przypadku podmiotów gospodarczych ochrona dóbr osobistych jest bez
wątpienia jednym z czynników determinujących możliwość stabilnego rozwoju i osiągania zysków.

Wyjątkowe miejsce pod tym względem zajmuje firma osoby prawnej. Poszerzenie środków ochrony

tego  dobra  osobistego  o  roszczenia  majątkowe,  charakterystyczne  dla  ochrony  przed  nieuczciwą
konkurencją,  skłania  do  zaakceptowania  mieszanego  -  majątkowo-osobistego  -  charakteru  prawa  do
firmy.  Nadal  jednak  element  osobisty  należy  uznać  za  przeważający  z  uwagi  na  to,  że  firma  stanowi
nierozłączny atrybut osobowości osoby prawnej będącej przedsiębiorcą.

W katalogu dóbr osobistych osób prawnych można znaleźć dobra odpowiadające swoją istotą

dobrom  osób  fizycznych.  Wielokrotnie  jednak  bliższa  analiza  ich  treści  będzie  wskazywać  na  pewne
odmienności w ich pojmowaniu. Tak na przykład nazwa osoby prawnej nie tylko indywidualizuje ją jako
podmiot  prawa,  ale  jest  także  jednym  z  bezwzględnych  warunków  jej  powstania.  Oprócz  nazwy
podstawowe  miejsca  w  tym  katalogu  zajmują:  dobre  imię,  tajemnica  korespondencji,  nietykalność
pomieszczeń  oraz  "autonomia  wewnętrzna"  osoby  prawnej.  Zakres  tych  dóbr  osobistych  w  pewnych
aspektach  jest  istotnie  zdeterminowany  poziomem  rozwoju  cywilizacyjnego  społeczeństwa,  co  musi

oznaczać dynamizm w ich definiowaniu. Wobec tego niewykluczone, że zidentyfikowane zostaną jeszcze
inne dobra osobiste, w szczególności nieposiadające swego odpowiednika wśród dóbr osobistych osób
fizycznych.

Rozdział III

Ochrona dóbr osobistych osób prawnych w Kodeksie cywilnym

Przedstawiona powyżej analiza koncepcji dóbr osobistych osób prawnych wymaga jeszcze

określenia  zasad  ochrony  wynikających  z  regulacji  o  charakterze  cywilnoprawnym.  Podstawowe
znaczenie posiada w tym względzie Kodeks cywilny. W myśl art. 24 § 1 k.c. ochrona dóbr osobistych nie
posiada charakteru absolutnego. Oznacza to, że Kodeks cywilny nie gwarantuje ochrony przed każdym
naruszeniem  dobra  osobistego,  niezależnie  od  tego,  w  jakich  okolicznościach  do  niego  doszło.  Wobec
tego  kluczowe  znaczenie  dla  rozważań  nad  zakresem  cywilnoprawnej  odpowiedzialności  za  naruszenie
dobra  osobistego  ma  analiza  pojęcia  bezprawności  działania  sprawcy  i  okoliczności  je  wyłączających.
Zagadnienia  te  będą  przedmiotem  poniższej  analizy.  Z  uwagi  jednak  na  zakres  tego  opracowania  ich
omówienie  z  konieczności  ograniczyć  się  musi  do  analizy  jedynie  kwestii  odnoszących  się  do  osoby
prawnej.

Przesłanki ochrony dóbr osobistych osób prawnych w Kodeksie cywilnym

Nawiązując do wcześniejszych rozważań, podkreślić należy, że przyjęcie koncepcji osobistych praw

podmiotowych  stanowi  podstawę  do  intensywnej  ochrony  dóbr  osobistych.  Umożliwia  ona  bowiem
konstruowanie  ogólnej  normy  zakazującej  wszelkich  ingerencji,  które  bezprawnie  zagrażałyby  lub
naruszałyby  te  dobra.  Dla  wyznaczenia  granic  cywilnoprawnej  ochrony  podstawowe  znaczenie  posiada
zdanie 1 § 1 art. 24 k.c., stanowiące, że "ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem,
może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne". W konsekwencji warunkiem
uzyskania  cywilnoprawnej  ochrony,  niezależnie  od  tego,  czy  poszkodowanym  jest  osoba  fizyczna  czy
osoba  prawna,  j

est więc bezprawne zachowanie osoby trzeciej zagrażające lub naruszające prawo

osobiste.

Poszkodowany powinien przede wszystkim wykazać, że doszło do zagrożenia lub naruszenia dobra

osobistego. Powszechnie uważa się, że przesłanka ta jest spełniona wtedy,  gdy działanie osoby trzeciej
godzi w obiektywnie uzasadnione interesy uprawnionego związane z danym dobrem. Jak wskazuje się w
doktrynie, sąd ustalając, czy nastąpiło naruszenie dóbr osobistych, powinien brać pod uwagę nie tylko to,
jakie  są  subiektywne  odczucia  poszkodowanego,  ale  przede  wszystkim  oceny  obiektywne.  Szczególne
znaczenie ma to w przypadku naruszenia praw osób prawnych, które odczuwać przecież nie mogą. W ich
przypadku ocena, czy określone działanie nie narusza dóbr osobistych jednostki, wymaga uzasadnienia
obejmującego  wszystkie  istotne  elementy  stanu  faktycznego,  a  także  odwołania  się  do  przyjętych  i
akceptowanych  przez  ogół  społeczeństwa  poglądów  w  danej  kwestii.  Na  takiej  dopiero  podstawie  sąd
może zająć stanowisko, czy określone zachowanie w powszechnym odczuciu stanowi naruszenie prawa
osobistego,  czy  też  opinia  publiczna  nie  wiąże  z  nim  takich  konsekwencji.

516

Natomiast to, czy

zachowanie sprawcy naruszenia było zawinione, nie odgrywa istotnej roli na tym etapie rozważań, jako że
odpowie

dzialność za naruszenie dóbr osobistych zasadniczo ma charakter obiektywny.

517

Staje się to

istotne dopiero w momencie określenia środków ochrony, które w konkretnym stanie faktycznym będą
przysługiwać poszkodowanemu.

Zgodnie z powyższym art. 23 i 24 k.c. nie dają podstawy do twierdzenia, iż każde naruszenie dóbr

osobistych  jest  automatycznie  bezprawne.  Przepisy  te  nie  ustanawiają  bowiem  ogólnego  zakazu
naruszania  dóbr  osobistych. W  związku  z  tym,  jeżeli doszło  do  naruszenia  dóbr  osobistych,  możliwość
pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności na podstawie art. 24 § 1 k.c. uzależniona będzie od tego, czy
jego  zachowanie  było  bezprawne.  W  tym  miejscu  należy  zwrócić  uwagę,  że  pojęcie  bezprawności  w
omawianym kontekście rzadko poddawane jest szczegółowej analizie. Najczęściej ogranicza się ona do
wskazania, że za bezprawne uważa się takie zachowanie, które jest sprzeczne z prawem lub zasadami
współżycia  społecznego.

518

W odniesieniu do cywilnoprawnej ochrony dóbr osobistych ustawodawca

posłużył się w art. 24 k.c. domniemaniem bezprawności działania sprawcy naruszenia dóbr osobistych. W
konsekwencji każde zagrożenie lub naruszenie dobra osobistego można wstępnie kwalifikować jako
bezprawne.

519

Stanowi to istotne ułatwienie dochodzenia ochrony według tych przepisów, gdyż w ten

sposób ciężar dowodu ciążący na poszkodowanym ogranicza do wykazania, że jego prawo osobiste jest

zagrożone lub zostało naruszone cudzym działaniem. Natomiast na tej podstawie nie można twierdzić, że
każde naruszenie dóbr osobistych jest sprzeczne z prawem.

Domniemanie bezprawności w ramach ochrony dóbr osobistych jest wzruszalne, co oznacza, że by

uwolnić się od odpowiedzialności, sprawca musi wykazać, iż jego zachowanie nie było bezprawne. Wobec
tego większe znaczenie od analizowania pojęcia bezprawności posiada wskazanie okoliczności
wyłączających bezprawność zachowania sprawcy. Jest to tym istotniejsze, że ustawodawca nie wskazuje,
jakie okoliczności należy brać pod uwagę oceniając bezprawność, pozostawiając tę kwestię orzecznictwu
i nauce prawa.

520

Zdaniem autorki konieczne jest również odróżnienie okoliczności, które wyłączają

bezprawność, w przypadku gdy wynika ona z działania sprzecznego z prawem, od okoliczności
wyłączających bezprawność rozumianą jako sprzeczność z zasadami współżycia społecznego.

W tym miejscu trzeba zauważyć, że lista okoliczności usprawiedliwiających naruszenie nie jest

zamknięta, a jej zawartość stale wzbudza kontrowersje. Próby systematyzacji tych okoliczności nie
odniosły sukcesu.

521

Tworzenie zamkniętego i wyczerpującego katalogu wydaje się niemożliwe w tym

przypadku, chociażby dlatego, że katalog dóbr osobistych nie został dotąd sprecyzowany, a ponadto
rozwój życia społecznego będzie przynosić nowe okoliczności istotne dla oceny bezprawności.

522

Dominuje pogląd, że za przesłanki wyłączające bezprawność uznać należy działanie dozwolone normami
prawnymi, wykonywanie prawa podmiotowego, zgodę poszkodowanego. Ten katalog niektórzy
uzupełniają działaniami podjętymi w obronie uzasadnionego interesu społecznego lub prywatnego,

523

nadużyciem prawa podmiotowego osobistego (art. 5 k.c.),

524

a także obroną konieczną czy stanem

wyższej konieczności.

525

A na tym tle, zdaniem autorki, zasadniczo największe znaczenie posiadają trzy

grupy  okoliczności,  które  należy  brać  pod  uwagę,  oceniając  czy  działanie  sprawcy  było  bezprawne:
działania  w  ramach  porządku  prawnego,  działanie  w  obronie  uzasadnionego  interesu  publicznego  lub
prywatnego  oraz  zgoda  poszkodowanego.  Poniżej  zostanie  przeprowadzona  krótka  analiza  tych
przesłanek wyłączających bezprawność, jako że odgrywają one największą rolę w kształtowaniu ochrony
dóbr osobistych osób prawnych.

Zanim jednak to nastąpi, należy rozważyć, czy w każdej formie bezprawności owe okoliczności tak

samo wpływać będą na ocenę zachowania sprawcy. Zdaniem autorki, gdy działanie sprawcy naruszenia
dóbr  osobistych  jest  sprzeczne  z  zasadami  współżycia  społecznego,  zaistnienie  którejkolwiek  ze
wspomnianych  powyżej  okoliczności  będzie  wyłączać  bezprawność.  Natomiast  w  przypadku  działania
sprzecznego  z  przepi

sami prawa, które narusza dobra osobiste, niezwykle ostrożnie należy oceniać

znaczenie zgody poszkodowanego. W opinii autorki bezprawność łamania prawa nie może być w każdym
przypadku  niejako  konwalidowana  zaakceptowaniem  jej  przez  poszkodowanego.  Należy  najpierw  się
zastanowić, z jakiego rodzaju przepisami prawa,  iuris cogentis czy iuris dispositivum, działanie  sprawcy
było sprzeczne i czy w danych okolicznościach kwestia bezprawności może zależeć od woli stron. W tej
sytuacji  wydaje  się,  że  zgoda  nie  zawsze  wyłącza  bezprawność  zachowania  sprzecznego  z  prawem.
Może natomiast wskazywać na niezawiniony charakter działania sprawcy działającego w oparciu o zgodę
drugiej  strony.  Oczywiście  kwestia  ta  nabierze  doniosłości  dopiero  wtedy,  gdy  poszkodowany  wniesie
s

kargę, co w sytuacji gdy zgodził się on wcześniej na ingerencję osoby trzeciej w jego dobra osobiste jest

dość rzadkie. Konieczna jest jeszcze jedna uwaga. Otóż te ogólne rozważania zasadniczo odnoszą się do
ochrony pewnych dóbr osobistych osób fizycznych, gdyż analiza poszczególnych dóbr osobistych osób
prawnych wskazuje, że żadne z nich nie jest chronione tak intensywnie jak np. życie czy zdrowie ludzkie.
Przepisy regulujące sfery wartości chronionych jako dobra osobiste osób prawnych zwykle są
sformułowane tak, by podmioty te same podejmowały w pewnym zakresie decyzje o możliwości ingerencji
osób trzecich.

1.1. Działanie w ramach porządku prawnego

Działanie oparte na przepisie prawnym lub będące wykonaniem jakiegoś prawa podmiotowego nie

stanowi bezpra

wnego naruszenia dóbr osobistych, chociażby osoba działaniem tym dotknięta lub

zagrożona nie wyraziła na nie zgody.

526

Powyższe stwierdzenie posiada istotne znaczenie, szczególnie w

odniesieniu  do  poszkodowanych  osób  prawnych.  Ich  funkcjonowanie,  jako  podmiotów  od  początku  do
końca  wykreowanych  przez  przepisy  prawa,  częściej  stanowić  będzie  przedmiot  regulacji  prawnej.
Zasadniczo  będzie  ona  uprawniać  do  szerszego  zakresu  ingerencji,  niż  to  może  mieć  miejsce  w
przypadku osób fizycznych. Tak więc sprawca naruszenia dóbr osobistych osób prawnych, chcąc uwolnić
się  od  odpowiedzialności,  musi  wykazać,  że  jego  zachowanie  miało  oparcie  w  ustawie.  Jednocześnie
sposób realizacji ustawowego uprawnienia powinien być oceniany również z perspektywy art. 5 k.c., jako

że w konkretnym przypadku może on stanowić nadużycie prawa. Z uwagi na to sędzia powinien ocenić
również, czy sposób realizacji ustawowej kompetencji do działania był zgodny z porządkiem prawnym. W
tym kontekście działanie w ramach przysługujących sprawcy kompetencji nie zawsze wystarczy do
wyłączenia bezprawności naruszenia dóbr osobistych na podstawie art. 24 k.c.

527

Ponadto sąd winien

brać pod uwagę również możliwość, iż zachowanie sprawcy będzie zgodne z wewnętrznym porządkiem
prawnym,  jednakże  może  naruszać  normy  traktatów  międzynarodowych,  których  Polska  jest
sygnatariuszem.  Z  kolei,  jak  słusznie  zauważa  A.  Cisek,  nie  zawsze  powołanie  się  na  uprawnienie  do
działania,  wywodzące  się  z  dziedzin  innych  niż  prawo  cywilne,  będzie  wystarczające  do  uznania  tego
dz

iałania w konkretnych okolicznościach za dozwolone na gruncie prawa cywilnego.

528

Należy zauważyć, że działanie w ramach porządku prawnego może być rozpatrywane także jako

przesłanka wyłączająca naruszenie dóbr osobistych osób prawnych. Zdaniem autorki taki pogląd
dopuszczalny jest jednak o tyle, o ile uznamy osobę prawną za podmiot idealny, konstruowany z
przepisów prawa, nieistniejący realnie.

529

Konsekwencją takiego założenia jest wniosek, że każda norma

uprawniająca  do  działania  w  sferze  tradycyjnie  rozumianych  dóbr  osobistych  osoby  prawnej  będzie
stanowić raczej wyznaczenie granic osobowości tego ostatniego podmiotu niż wyłączenie bezprawności
ich  naruszenia.  Natomiast  w  opracowaniu  tym  przyjęto  odmienne  założenie  -  wobec  tego  działanie  w
ramach  porządku  prawnego  traktowane  jest  wyłącznie  jako  przesłanka  wyłączająca  bezprawność
naruszenia.

1.2. Zgoda uprawnionego

Z uwagi na szczególną naturę osób prawnych jako podmiotów prawa, zasady udzielania zgody w ich

przypadku różnią się od tych przyjętych w stosunku do osób fizycznych, dlatego przesłanka ta wymaga
szerszego komentarza. Zasadniczo doniosłość zgody w kontekście ochrony dóbr osobistych jest
konsekwencją przyjęcia konstrukcji podmiotowych praw osobistych. Teoretycznie może ona pełnić różne
funkcje,

począwszy od uchylenia bezprawności naruszenia, poprzez wyłączenie możliwości uznania

danego zachowania za naruszenie, po uchylenie obowiązku wynagrodzenia szkody.

530

Nie podejmując

szczegółowej analizy tej problematyki z uwagi na zakres tego opracowania, pragnę jedynie zaznaczyć, że
przyłączam się do dominującego w tym względzie poglądu uznającego zgodę za okoliczność wyłączającą
bezprawność naruszenia dóbr osobistych.

Przedstawienie problematyki zgody osoby prawnej jako przesłanki wyłączającej bezprawność

naruszenia  dóbr  osobistych  należy  rozpocząć  od  określenia  jej  ogólnego  charakteru  prawnego.  S.
Grzybowski  początkowo  uważał  zgodę  za  jednostronną  czynność  prawną,  co  nie  znalazło  jednak
aprobaty  wśród  przedstawicieli  doktryny  ze  względu  na  nieadekwatność  ścisłych  kryteriów  ważności
czynności  prawnych  w  rozważanych  okolicznościach.

531

Zagadnienie to zostało gruntownie

przeanalizowane przez M. Sośniaka. Uznał on zgodę uprawnionego za jednostronne, odwołalne działanie
prawne,  zbliżone  do  oświadczenia  woli.  Pogląd  ten  należy  uznać  za  dominujący  w  doktrynie.  W
konsekwencji  posiadanie  pełnej  zdolności  do  czynności  prawnych  nie  jest  warunkiem  skuteczności
wyrażenia  zgody  przez  uprawnionego  -  wystarczy,  że  działa  on  z  należytym  rozeznaniem.  Kwestia  ta
posiada  ogrom

ną doniosłość w sprawach o ochronę dóbr osobistych osób fizycznych, jednakże jej

znaczenie w przypadku osób prawnych jest ograniczone. Po pierwsze, osobowość prawna osoby prawnej
nie może być ograniczona tak jak zdolność do czynności prawnych w przypadku osoby fizycznej. Ponadto
w związku z tym, że ustawodawca polski konsekwentnie opowiedział się za teorią organów - działanie
organu osoby prawnej w zakresie czynności prawnych i innych działań uważane jest za działanie jej
samej.

Jednakże mogą się pojawić inne problemy, chociażby związane z kwestią wyrażenia zgody przez

osobę podającą się za organ osoby prawnej, ale w rzeczywistości nim niebędącą, albo przez osobę
przekraczającą zakres swoich kompetencji. Niepewność jest tym większa, że zgoda może być
dorozum

iana, co wynika z braku przepisów ustanawiających wymóg formy szczególnej. Jednak ze

względu na to, że konstrukcja ochrony dóbr osobistych zakłada domniemanie bezprawności naruszenia
prawa podmiotowego, to sprawca będzie musiał wykazać, że posiadał zgodę pochodzącą od właściwego
organu osoby prawnej.

Co do przedmiotu zgody, słuszny jest postulat M. Sośniaka, że nie powinna ona mieć charakteru

abstrakcyjnego i ogólnego.

532

Ponadto zgoda sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego

jest nieważna (na podstawie art. 58 k.c.). W przypadku osoby prawnej sytuacje tego typu wydają się
niezwykle rzadkie, aczkolwiek nie są one wykluczone. Sformalizowany tryb podejmowania tego typu

decyzji,  wynikający  ze  struktury  organizacyjnej  osoby  prawnej,  sprzyja  przejrzystości  w  tym  zakresie.
Jednakże  możliwe  są  sytuacje,  w  których  osoba  uprawniona  wchodząca  w  skład  organu,  na  przykład
spółki  kapitałowej,  wydaje  zgodę,  kierując  się  prywatnym  interesem,  jednocześnie  wyrządzając  szkodę
samej  spółce.  Jej  działanie  powinno  być  wtedy  oceniane  w  ramach  wewnętrznych  procedur  danej
jednostki  organizacyjnej,  a  w  szczególności  przez  organy  nadzoru.  Umożliwi  to  odwołanie  zgody.
Natomiast raczej nie wpłynie to na jej ważność, jeżeli do naruszenia już doszło.

Moment udzielenia zgody d

ecyduje wielokrotnie o jej skuteczności. Zasadniczo nie może być ona

udzielona po dokonaniu naruszenia.

533

Sprawca musi bowiem działać ze świadomością godzenia się

ewentualnego poszkodowanego na ingerencję w jego dobra osobiste, by owo działanie nie było
b

ezprawne. Zgoda ex post może być uważana raczej za odstąpienie od dochodzenia ochrony prawnej.

Jeżeli poszkodowany, mimo wyrażenia zgody ex post, wniósł następnie powództwo o naruszenie dóbr
osobistych, sąd powinien brać ją pod uwagę jako jedną z okoliczności stanu faktycznego, co może
wpłynąć zarówno na ocenę zdarzenia, jak i decyzje co do środków mających usunąć skutki naruszenia.

Inną zasadniczą cechą tego aktu jest jego odwołalność. Zgoda może być odwołana aż do momentu

naruszenia.  Wynika  to  z  faktu,  że  uprawniony,  wyrażając  zgodę,  nie  dokonuje  rozporządzenia  swoim
dobrem osobistym, a jedynie umożliwia korzystanie przez inną osobę z dobra pozostającego cały czas w
jego  wyłącznej  sferze  prawnej.  Oczywiście  zgoda  nie  może  zostać  odwołana  po  dokonaniu  działania
naruszającego dobra osobiste. Wyjątek stanowią jednak działania charakteryzujące się pewną ciągłością i
trwałością  czasową.  Wtedy  moment  odwołania  zgody  ulega  przesunięciu  aż  do  zakończenia  podjętej
czynności.

534

Dotyczyć to będzie takich sytuacji jak wyrażenie zgody na używanie nazwy osoby prawnej,

przeglądanie jej korespondencji, przebywanie w pomieszczeniach, w których prowadzi ona swoją
działalność. Z drugiej jednak strony można sobie wyobrazić okoliczności, w których podmiot uprawniony
powinien po

siadać możliwość odwołania zgody przez cały czas trwania ingerencji, na przykład w

przypadku przetwarzania danych osobowych ze sfery autonomii wewnętrznej osoby prawnej w zbiorach
prywatnych przez długi okres etc.

1.3. Działanie w obronie uzasadnionego interesu

Niektórzy przedstawiciele doktryny za przesłankę wyłączającą bezprawność uznają działanie w

obronie uzasadnionego interesu społecznego lub prywatnego. Należy zauważyć, że przesłanka ta z uwagi
na brak normatywnego źródła bywa kwestionowana jako zagrażająca praworządności.

535

Faktem jest

jednak, że orzecznictwo często posługuje się kryterium działania w obronie uzasadnionego interesu w roli
przesłanki wyłączającej bezprawność naruszenia dóbr osobistych. Podkreślić należy, że przesłanka ta
posiada og

romne potencjalne znaczenie jako okoliczność wyłączająca bezprawność naruszenia dóbr

osobistych osób prawnych, a jej niedookreślony charakter stwarza istotne zagrożenia dla prawidłowego
funkcjonowania cywilnoprawnej ochrony omawianych wartości.

Istotą omawianej przesłanki jest uznanie, że w przypadku naruszenia dóbr osobistych może dojść do

kolizji różnych interesów podlegających ochronie prawa. Ponieważ nie istnieje jakaś hierarchia interesów

pozwalająca a priori stwierdzić przewagę jednego z nich nad drugim, konieczne jest ustalenie, który z nich
w konkretnych okoliczności przeważa. Jeżeli w przypadku kolizji konkretnego dobra osobistego z innym
dobrem prawnie chronionym naruszenie tego pierwszego zostanie uznane obiektywnie za mniej istotne
niż korzyści, jakie wynikać będą z tego zdarzenia dla innego podmiotu, sprawca naruszenia będzie się
mógł powołać na istnienie przeważającego interesu. Przy czym pojęcie korzyści należy rozumieć w tym
wypadku szeroko. Ze względu na to w przypadku kolizji interesu osobistego z interesem społecznym lub
prywatnym innego podmiotu zawsze niezbędna będzie wszechstronna analiza stanu faktycznego. Dlatego
w takich sytuacjach ujawnia się ogromna rola sędziego.

Szczególna sytuacja ma miejsce, gdy w celu zwolnienia się od odpowiedzialności za naruszenie dóbr

osobistych na istnienie przeważającego interesu powołuje się dziennikarz. Zasadniczo rozpowszechnianie
informacji naruszających dobra osobiste na gruncie przepisów Kodeksu cywilnego nie będzie bezprawne,
gdy owe informacje dotyc

zą faktów, są prawdziwe i ich rozpowszechnianie miało miejsce w uzasadnionym

interesie.  Natomiast  w  działalności  środków  komunikacji  masowej  zasady  odpowiedzialności  ulegają
pewnej modyfikacji  z  uwagi  na  nałożone  na  nie  przez  przepisy  Prawa  prasowego  ustawowe  obowiązki.
Wypada w tym miejscu przytoczyć orzeczenie Sądu Najwyższego, w którym obszernie odniósł się on do
tego zagadnienia: "Niewątpliwie więc realizacja przez prasę jej zadania »rzetelnego informowania« (art. 1
Prawa prasowego) powinna polegać na przedstawianiu omawianych zjawisk zgodnie z prawdą. Jednakże
rzetelnego  informowania  nie  można  utożsamiać  z  prawdziwym  przedstawianiem  zjawisk  i  w  każdym

wypadku nieprawdziwego przedstawienia zjawiska uznawać, że jest to przypadek nierzetelnej informacji.
Z

e względu na ograniczoność środków, które pozostają w dyspozycji dziennikarzy i którymi mogą oni

posługiwać  się przy zdobywaniu informacji, dotarcie przez nich do wszystkich okoliczności opisywanego
zdarzenia,  a  zatem  do  całej  o  nim  prawdy,  w  wielu  wypadkach  nie  jest  możliwe.  Wymaganie,  żeby
»rzetelne  informowanie«  oznaczało  bezwzględne  przestrzeganie  przez  dziennikarzy  »prawdziwego
przedstawiania  zjawisk«  prowadziłoby  więc  do  istotnego  ograniczenia  możliwości  wypełnienia  zadań
stojących przed prasą w demokratycznym państwie. (...) Za bezprawne, w rozumieniu art. 24 § 1 k.c., nie
może zatem być uznane opublikowanie materiału prasowego naruszającego  dobra  osobiste, gdy okaże
się,  że  zawiera  on  informacje  nieprawdziwe,  jeżeli  dziennikarz,  działając  w  obronie  uzasadnionego
interesu społecznego, zachował  szczególną staranność i rzetelność przy zbieraniu i  wykorzystaniu tego
materiału.  Bezprawnym  bowiem  nie  jest  działanie  wypełniające  obowiązki  nałożone  przez  ustawę".

536

Podsumowując powyższy fragment, stwierdzić należy, że dziennikarz działający w dobrej wierze i
uzasadnionym interesie społecznym nie ponosi odpowiedzialności za naruszenie np. czci w wyniku
rozpowszechniania nieprawdziwych informacji. Orzeczenie Sądu Najwyższego może budzić uzasadnione
kontrowersje

, jednakże należy zwrócić uwagę, jak rozumie on działanie dziennikarza w dobrej wierze.

Mianowicie  Sąd  sprecyzował,  że:  "Obowiązek  dziennikarza  zachowania  szczególnej  staranności  i
rzetelności  przy  zbieraniu  i  wykorzystaniu  materiałów  prasowych  oznacza  kwalifikowaną  staranność  i
rzetelność. Zwolnienie się przez dziennikarza (i inne osoby wymienione w art. 38 ust. 1 prawa prasowego)
od odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych spowodowane opublikowaniem materiału prasowego
zawierającego  informacje  nieprawdziwe  może  przeto  nastąpić  tylko  w  razie  wykazania,  że  dziennikarz
zachował tak rozumianą staranność i rzetelność przy zbieraniu i wykorzystaniu materiału prasowego".

537

Już to orzeczenie wskazuje, że przesłanka uzasadnionego interesu społecznego lub prywatnego

wyłącza  bezprawność  naruszenia  dóbr  osobistych  tylko  wówczas,  gdy  spełnione  są  równocześnie
dodatkowe  warunki.  Badając  stan  faktyczny,  należy  brać  pod  uwagę  jeszcze  to,  czy  sprawca  działał  w
dobrej wierze oraz czy rozpowszechniana informacja była prawdziwa. Zdaniem autorki, jeżeli sprawca  w
złej wierze publikuje nieprawdziwe informacje, naruszając tym samym dobra osobiste, uznać należy, że
działa bezprawnie, nawet wówczas, gdy równocześnie powołuje się na uzasadniony interes społeczny lub
prywatny.

Dodatkowo będzie to naruszenie zawinione, co uprawnia poszkodowanego do skorzystania z

szerszego katalogu środków ochrony prawnej.

Należy także rozważyć funkcjonowanie przesłanki uzasadnionego interesu, w sytuacji gdy

rozpowszechniona  została  informacja  prawdziwa,  powodująca  naruszenie  dóbr  osobistych.  Zdaniem
autorki,  znaczenie  dobrej  czy  złej  wiary  sprawcy  staje  się  drugorzędne  w  tym  przypadku.  Bowiem
publikacja prawdziwej informacji wyłącza bezprawność ewentualnego naruszenia dóbr  osobistych, jeżeli
ist

nieć będzie przeważający interes opinii publicznej w zapoznaniu się z tą informacją, nawet gdy sprawca

działał  w  złej  wierze.  Tytułem  przykładu  wskazać  można  na  sytuację,  w  której  niezadowolony  ze
współpracy  partner  donosi  do  prasy  o  planach  swojego  dotychczasowego  kooperanta  przeniesienia
fabryki za granicę lub jej zlikwidowania, o trwających poufnych negocjacjach co do jej sprzedaży, bądź też
o  awariach,  które  miały  tam  miejsce.  Takie  zachowanie,  mimo  że  obliczone  na  wywołanie  szumu
medialnego  i  zdestabil

izowanie działalności kooperanta, zdaniem autorki nie zawsze rodzić będzie

odpowiedzialność,  z  uwagi  właśnie  na  wyłączenie  bezprawności  działania  sprawcy  wynikającej  z
doniosłości  społecznej  opublikowanej  informacji.  Warunkiem  jest  jednak  to,  by  owa  informacja  miała
rzeczywiście  przeważające  znaczenie  w  danych  okolicznościach  dla  opinii  publicznej,  a  nie  jedynie
potencjalnie  mogła  stać  się  przedmiotem  jej  zainteresowania.  Szczególnie  łatwo  bowiem
rozpowszechniana za pośrednictwem mass mediów informacja, nawet ta prawdziwa, może prowadzić do
fałszywego postrzegania danego podmiotu przez opinię publiczną lub przybiera charakter szykany.

2. Legitymacja czynna osób prawnych w zakresie ochrony dóbr osobistych

Środki ochrony przewidziane w art. 24 k.c. przysługują przeciwko wszelkim działaniom osób trzecich,

które stanowią zagrożenie lub naruszają dobra osobiste. Skorzystać z nich może jedynie ten podmiot,
którego prawa osobiste wchodzą w grę. Ze względu na obszerną literaturę odnoszącą się do tej tematyki,
w ty

m opracowaniu należy poruszyć tylko te problemy, które wiążą się bezpośrednio z osobą prawną.

Pominięte zostaną natomiast rozważania odnoszące się do legitymacji biernej w sprawach o ochronę dóbr
osobistych.

538

Podstawowy problem stanowią w tym zakresie relacje między ochroną dóbr osobistych osoby

fizycznej w różny sposób związanej z jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną, a ochroną

dóbr osobistych samej jednostki organizacyjnej. Związek między tym dwoma podmiotami prawa opierać
się  może  na  stosunku  członkostwa  (np.  członek  stowarzyszenia,  wspólnik  lub  akcjonariusz  spółki
kapitałowej),  bądź  wynikać  może  z  funkcji,  jaką  osoba  fizyczna  pełni,  będąc  organem  lub  członkiem
organu osoby prawnej. Nie zawsze naruszenie dóbr osobistych osoby prawnej skutkować będzie również
naruszeniem  dóbr  osobistych  osób  fizycznych  będących  jej  członkami  czy  też  organami.  Podobnie
naruszenie  dóbr  osobistych  tych  osób  fizycznych  nie  prowadzi  automatycznie  do  naruszenia  praw
osobistych  osoby  prawnej.  Są  to  odrębne  podmioty  prawa  i  kwestia  naruszenia  powinna  być  oceniana
osobno w każdym przypadku. Osoba prawna nie może dochodzić ochrony w imieniu swojego członka,

539

nawet wtedy, gdy naruszone zostały dobra osobiste wszystkich jej członków, a zachowanie sprawcy
nawiązywało do ich członkostwa w danej osobie prawnej. W takich sytuacjach konieczne byłoby co
najmniej upoważnienie do reprezentowania.

Dopuszczalność wniesienia powództwa przez osobę prawną na podstawie art. 24 k.c. w zw. z art. 43

k.c. uzależniona jest od tego, czy to jej dobra osobiste zostały zagrożone lub naruszone. Mogą zaistnieć
jednakże stany faktyczne, gdy jednocześnie z naruszeniem dóbr osobistych członka osoby prawnej
dojdzie do naruszenia dóbr osobistych osoby prawnej, z którą jest on związany.

540

Dotyczy to przede

wszystkim  osób  fizycznych  będących  organem  osoby  prawnej.  Bez  wątpienia  jednak  osoba  fizyczna
pełniąca funkcję organu osoby prawnej nie działa we własnym imieniu, żądając ochrony na podstawie art.
24  k.c.,  w  sytuacji  gdy  naruszone  zostały  dobra  osobiste  osoby  prawnej,  a  jedynie  zgodnie  z  teorią
organów wyraża wolę tejże osoby prawnej. Jeżeli to samo zachowanie narusza również dobra osobiste tej
osoby fizycznej, to powinna odrębnie żądać ochrony we własnym imieniu. Powództwo na podstawie art.
24  k.

c. może być wytoczone przez osobę prawną przez jej organ, który na mocy umowy, statutu czy

ustawy posiada do tego kompetencję.

3. Środki ochrony

Podstawową regulacją określającą zakres roszczeń przysługujących poszkodowanej osobie prawnej

w wyniku narus

zenia dóbr osobistych jest art. 24 k.c. w zw. z art. 43 k.c. Mimo wspomnianych już wyżej

kontrowersji, związanych z trudnościami interpretacyjnymi sformułowania "odpowiednie stosowanie
przepisów" użytego w art. 43 k.c., dominuje opinia, że osoba prawna może korzystać ze środków ochrony
dóbr osobistych przewidzianych dla osób fizycznych.

541

Wśród roszczeń przysługujących

poszkodowanemu  Kodeks  cywilny  wymienia:  żądanie  zaniechania  działań  zagrażających  dobrom
osobistym  lub  je  naruszających,  żądanie  usunięcia  skutków  naruszenia,  żądanie  zadośćuczynienia
pieniężnego lub zapłaty przez sprawcę określonej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Ponadto
na podstawie art. 189 k.p.c. powszechnie uznano za dopuszczalne wnoszenie powództwa o ustalenie, czy
dane  prawo

osobiste przysługuje konkretnemu podmiotowi lub czy zostało ono zagrożone lub

naruszone.

542

Istotne znaczenie posiada § 2 art. 24 k.c., stanowiący, że jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego

została  wyrządzona  szkoda  majątkowa,  poszkodowany  może  żądać  jej  naprawienia  na  zasadach
ogólnych.  Oczywiście  nie  należy  sądzić,  że  w  ten  sposób  żądanie  odszkodowania  stało  się  środkiem
ochrony  dóbr  osobistych.  Przeciwnie,  przepis  ten  jedynie  podkreśla,  że  w  związku  z  naruszeniem  dóbr
osobistych  może  powstać  potrzeba  ochrony  interesów  majątkowych  i  w  tym  tylko  zakresie  znajdą
zastosowanie przepisy prawa zobowiązań regulujące zasady odpowiedzialności za szkodę.

543

Wspólnym

celem roszczeń przysługujących poszkodowanemu jest doprowadzenie do niezakłóconego "korzystania" z
posiadanych przez niego dóbr osobistych, bądź zrekompensowanie tego zakłócenia.

Powyższy katalog roszczeń stanowi minimalny standard ochrony, przysługujący poszkodowanemu w

razie zagrożenia lub naruszenia jego dóbr osobistych. Wniosek ten nasuwa interpretacja § 3 art. 24 k.c.,
który stanowi, że powyższe roszczenia nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach.
Jeśli istnieją przepisy kodeksowe lub pozakodeksowe, które w swoisty sposób regulują ochronę
poszczególnych dóbr osobistych, to można je stosować kumulatywnie z roszczeniami z art. 24 k.c.

544

Wyjątkową pozycję zajmuje w tym względzie ochrona prawa do firmy, o czym była już mowa wcześniej.

Natomiast kontrowersje budzi dopuszczalność korzystania przez osoby prawne ze wszystkich

roszczeń przewidzianych dla osób fizycznych. Kwestia ta będzie przedmiotem poniższych rozważań. Ze
względu  na  rozmiary  tego  opracowania  i  bogatą  literaturę  na  ten  temat,  prezentacja  środków  ochrony
ograniczona  zostanie  do  krótkiej  wzmianki,  z  pogłębieniem  jedynie  kwestii  istotnych  w  przypadku  osób
prawnych.  Ponadto  z  uwagi  na  wprowadzenie  odrębnych  środków  ochrony  prawa  do  firmy  będą  one
przedmiotem analizy w osobnym podrozdziale.

3.1. Roszczenie ustalenia

Podstawa normatywna żądania ustalenia znajduje się poza Kodeksem cywilnym - w art. 189 k.p.c.

Stanowi on, że "powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub
prawa, gdy ma w tym interes prawny". Żądanie ustalenia jest dopuszczalne zarówno wtedy, gdy nie
doszło jeszcze do naruszenia dóbr osobistych, jak i wówczas gdy już się ono dokonało.

Dopuszczalność powództwa o ustalenie w zakresie ochrony dóbr osobistych była przez lata

przedmiotem wielu kontrowersji.

545

Ostatecznie zwyciężył pogląd, że w konkretnym przypadku powództwo

o przynieść może większe korzyści poszkodowanemu niż inne środki prawne wyraźnie przewidziane

przez  przepisy.  Ponadto,  ze  względu  na  stopień  skomplikowania  stosunków  osobistych,  tylko
poszkodowany  wie,  jak  najlepiej  chronić  swój  osobisty  interes,  jemu  więc  pozostawić  należy  wybór
środków. Powództwo to - zaliczane do niemajątkowej ochrony dóbr osobistych - ma za zadanie umożliwić
niezakłócone korzystanie z posiadanych dóbr osobistych. Główną korzyścią wynikającą z tego roszczenia
jest możliwość dania wystarczającej satysfakcji poszkodowanemu bez konieczności odwoływania się do
postępowania  egzekucyjnego.  Wielokrotnie  samo  ustalenie  istnienia  prawa  może  bowiem  stanowić
skuteczny  środek  ochrony  dóbr  osobistych  osób  prawnych.  Taki  charakter  może  mieć  na  przykład
orzeczenie  ustalające istnienie  prawa  powoda  do  nazwy,  które  kwestionowane  jest  przez  inny  podmiot.
Bez  wątpienia  funkcja  satysfakcji  powinna  być  rozumiana  w  przypadku  osób  prawnych  w  sposób
odmienny  niż  w  przypadku  osób  fizycznych.  Jej  przejawem  może  być  obiektywne  wzmocnienie
bezpieczeństwa  prawnego  umożliwiające  kontynuowanie  dotychczasowej  działalności  danej  osoby
prawnej.

546

3.2. Roszczenie o zaniechanie

Roszczenie o zaniechanie ma szczególne znaczenie w systemie niemajątkowych środków ochrony

dóbr osobistych. W sytuacji gdy nie doszło jeszcze do naruszenia, ale istnieje uzasadniona obawa, że do
niego może dojść, roszczenie to jest jedynym środkiem dostępnym na gruncie art. 24 k.c. Wykazuje ono w
tym wypadku charakter prewencyjny, co jest istotne bi

orąc pod uwagę, że większość naruszeń dóbr

osobistych  ma  nieodwracalny  charakter.  Kwestia  zaistnienia  zagrożenia  powinna  być  oceniana
obiektywnie.  Przykładowo  wydaje  się,  że  stan  zagrożenia  stwarza  zarejestrowanie  we  właściwym
rejestrze  nazwy  identycznej  l

ub podobnej do nazwy innego podmiotu już posiadającej renomę.

Naruszenie może nastąpić, gdy podmiot zacznie jej używać w obrocie, jednakże wtedy pociągnie ono za
sobą pogorszenie sytuacji pierwotnie uprawnionego podmiotu w sposób właściwie nieodwracalny.

547

względu  na  to,  że  dzięki  omawianemu  roszczeniu  można  uniknąć  naruszenia,  należy  je  uznać  za
najważniejsze  z  punktu  widzenia  ochrony  dóbr  osobistych.  Co  do  zasady  możliwość  wystąpienia  z
roszczeniem o zaniechanie pojawia się  w następstwie niewykonania  obowiązku nienaruszania czyjegoś
prawa  osobistego.  Poszkodowany,  by  móc  z  niego  skorzystać,  powinien  konkretnie  wykazać  przed
sądem,  które  zachowania  pozwanego  stwarzają  stan  zagrożenia  lub  naruszają  jego  dobra  osobiste.

548

Sąd ze swej strony przychylając się do żądania powoda musi przecież precyzyjnie sformułować zakres
przedmiotowy nakazu zaniechania.

Z uwagi na brak regulacji dotyczącej ochrony danych osobowych osób prawnych, omawiane

roszczenie  mogłoby  odegrać  istotną  rolę  w  tym  kontekście  i  pełnić  funkcje  analogiczne  do  środków
przewidzianych  w  odpowiedniej  regulacji  odnoszącej  się  do  osób  fizycznych.  Wydaje  się,  że  istnienie
niezgodnych  z  prawdą  informacji  na  temat  osoby  prawnej  w  archiwalnej  bazie  danych  mass  mediów
stanowić  może  zagrożenie  naruszenia  jej  dóbr  osobistych.  Dane  takie  mogą  zostać  wykorzystane  w
nieokreślonej  przyszłości,  wobec  tego  oczywisty  jest  interes  takiego  podmiotu  w  usunięciu  stanu
zagrożenia. Osoba prawna mogłaby na tej podstawie żądać skorygowania błędnych danych lub nawet ich
u

sunięcia ze zbioru. Jednakże istnieje pewna trudność w stosowaniu roszczenia o zaniechanie w

praktyce. Jest ono bowiem niedopuszczalne, gdy nie można wykazać, że stan zagrożenia faktycznie
istnieje.

549

W powyższym przykładzie poszkodowany ma szansę dowiedzieć się o posiadaniu

nieprawidłowych danych w archiwach mediów dopiero wtedy, gdy do naruszenia już dojdzie. Nie zmienia
tej sytuacji nawet to, że art. 24 k.c. nie wymaga, by zagrożenie miało charakter bezpośredni.

550

Z drugiej strony rola tego środka ochrony nie wyczerpuje się na usuwaniu stanu zagrożenia. Bowiem

nawet wtedy, gdy naruszenie miało już miejsce, może pojawić się obawa jego powtórzenia. Jeżeli będzie
ona wystarczająco uzasadniona, poszkodowany może żądać zaniechania podobnych naruszeń w
przysz

łości. Można je również stosować, gdy naruszenie nie polega na działaniu jednorazowym, a

posiada charakter ciągły. Tak będzie w przypadku naruszenia prawa do nazwy przez korzystanie z

identycznego lub podobnego oznaczenia przez inny podmiot, gdy kwestionowane jest cudze prawo do
nazwy, jak i w przypadku obawy o rozpowszechnianie nieprawdziwych zarzutów naruszających dobre
imię osoby prawnej.

3.3. Roszczenie o usunięcie skutków

Zgodnie z art. 24 k.c. w razie naruszenia dóbr osobistych poszkodowany może żądać od osoby,

która się go dopuściła, dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Realizacja
tego  roszczenia  przybiera  najczęściej  formę,  którą  przykładowo  zaproponował  sam  Kodeks  cywilny,  a
mianowicie  złożenia  oświadczenia  przepraszającego  powoda  oraz  odwołującego  lub  korygującego
postawione  zarzuty.  Przykład  ten  nie  wyklucza  jednak  możliwości  stosowania  innych  form  usunięcia
naruszenia. Ponadto zasadniczo w ramach tego roszczenia dopuszczalne jest żądanie więcej niż jednej
czynności, jeżeli umożliwi to usunięcie skutków naruszenia dóbr osobistych. Mają to być takie czynności,
które  według  powszechnie  przyjętych  poglądów  i  opinii  danego  środowiska  stanowią  ekwiwalent
wyrządzonej krzywdy w tym znaczeniu, że niejako niwelują jej skutki.

551

Niedopuszczalne są jedynie takie

środki, które posiadają charakter świadczeń majątkowych na rzecz poszkodowanego.

552

Skutkiem naruszenia dóbr osobistych będzie zwykle zakłócenie prawidłowego funkcjonowania osoby

prawnej. Może ono być spowodowane pogorszeniem dotychczasowej dobrej opinii wśród kontrahentów,
konsumentów, czy też szeroko rozumianej renomy, uniemożliwieniem realizacji planów konsolidacyjnych
ze względu na bezprawne ujawnienie poufnych danych, wywołaniem konfuzji co do tożsamości podmiotu
wśród odbiorców jego towarów lub usług itp. Usunięcie skutków tego typu naruszeń może być bardzo
utrudnione.

Zasadniczo tam, gdzie naruszone zostało dobre imię osoby prawnej, można zastosować

oświadczenie  sprawcy  odwołujące  inkryminowane  stwierdzenia  lub  też  je  odpowiednio  modyfikujące.
Odwołanie  i  sprostowanie  nie  wchodzi  jednak  w  grę,  gdy  bezprawnie  rozpowszechnione  zarzuty  były
prawdziwe.  Wtedy  raczej  pozwany  powinien  zostać  zobowiązany  do  publicznego  przeproszenia
poszkodowanego  lub  do  skorzystania  z  inny

ch środków. Natomiast w odniesieniu do wypowiedzi

ocennych pojawia się pytanie, czy żądanie ich publicznego odwołania nie wchodzi w konflikt z prawem do
manifestowania poglądów. Wydaje się, że odwołanie byłoby dopuszczalne jedynie w tych przypadkach,
gdy o

ceny te nie mają jakiegokolwiek uzasadnienia w faktach, które zostały wykazane w trakcie

postępowania. Trafna jest także uwaga B. Kordasiewicza, że przydatny charakter mogłoby posiadać w
tym kontekście tzw. odwołanie ograniczone. Polega ono na tym, że pozwany składa oświadczenie, w
którym stwierdza, iż nie podtrzymuje lub wycofuje się z wysuniętych uprzednio zarzutów, ze względu na
brak możliwości ich udowodnienia.

553

Osobny problem stanowi oświadczenie będące wyrazem ubolewania, czy też skierowanymi do

pos

zkodowanego przeprosinami sprawcy naruszenia dóbr osobistych. Niektórzy przedstawiciele doktryny

twierdzą, że jest to jedynie środek pozornej ochrony.

554

Uważają oni, że skoro nie jest to akt osobisty,

dobrowolny, to pozbawiony jest on moralnej wymowy charakterystycznej dla istoty wypowiedzi tego typu.
Wynika  to  z  faktu,  że  właśnie  sąd,  stosując  taką  sankcję,  określa,  jakimi  słowami  sprawca  będzie
przepraszać  poszkodowanego.  Taka  procedura  wydaje  się  jednak  uzasadniona  z  uwagi  na  to,  że
pozbawia  się  w  ten  sposób  sprawcę  możliwości  realizacji  innych  zamiarów  w  ramach  składanego
oświadczenia,  czasem  sprzecznych  z  istotą  przeprosin  bądź  wręcz  stanowiących  kolejne  naruszenie
dobra osobistego.

555

Są i tacy, którzy nie widzą możliwości stosowania oświadczenia tego typu, gdy poszkodowanym jest

osoba prawna.

556

Przeprosiny są dla nich między innymi formą emocjonalnej satysfakcji, a takowej osoba

prawna przeżyć nie może.

557

Pozostaje jednak inna równie istotna funkcja przeprosin, polegająca na

swoistym "odkupieniu win

y" czy też "pokucie" za dokonane naruszenie, której realizacja nie jest

uzależniona od zdolności odczuwania poszkodowanego. Takie oświadczenie może w oczach opinii
publicznej oczyścić atmosferę wokół danej osoby prawnej, co z kolei umożliwi jej normalne
fu

nkcjonowanie. Natomiast satysfakcję może odczuć zespół osób fizycznych związanych z osobą prawną,

co również nie pozostanie bez wpływu na warunki jej istnienia, skoro jest ona jedynie pewną konstrukcją
prawną służącą realizacji celów ludzkich.

Co do sposob

u formułowania treści oświadczenia oraz wyboru jego formy to, jak już wspomniano,

zasadniczo  uzależniona  jest  ona  od  decyzji  sędziego.  Jednakże  jego  uprawnienia  zależą  od  żądania
zawartego  w  pozwie,  co  powoduje,  że  powód  jest  pierwszym  autorem  oświadczenia.  Orzecznictwo
wskazuje,  że  powód  nie  powinien  się  ograniczyć  do  ogólnego  domagania  się  złożenia  stosowanego

oświadczenia, nie należy bowiem przerzucać na sędziego obowiązku jego sformułowania. "To konkretna
treść postulowanego przez stronę oświadczenia poddana jest osądowi organu orzekającego. Sąd może
ingerować w treść oświadczenia jedynie poprzez ograniczenie jego zakresu lub konkretnych sformułowań,
uwzględniając  wówczas  żądanie  jedynie  w  określonej  części  (zakresie).  Natomiast  brak  sformułowania
treści  oświadczenia,  którego  złożenia  strona  domaga  się,  oznacza  brak  możliwego  do  uwzględnienia
żądania.  (...)  Żądanie  dopełnienia  czynności  potrzebnych  do  usunięcia  skutków  naruszenia  dóbr
osobistych  przez  złożenie  oświadczenia  odpowiedniej  treści  i  w  odpowiedniej  formie  (art.  24  §  1  k.c.)
powinno  być  skonkretyzowane  przez  osobę  domagającą  się  ochrony,  czyli  powinna  ona  ściśle  określić
(sformułować) treść oświadczenia, którego złożenia domaga się".

558

Zaznaczyć należy, że odebranie sądowi pewnej swobody w zakresie modyfikacji treści oświadczenia,

co  wynika  z  cytowanego  orzeczenia,  nie  jest  do  końca  trafne.  Wydaje  się,  że  nie  powinien  on  być
ograniczony  do  roli  podmiotu  wykreślającego  zwroty  z  propozycji  powoda,  ale  powinien  również  oprócz
redukcji  treści  móc  ją  rozbudować,  tak  by  zgodna  była  z  zasadami  poprawności  językowej.

559

Podstawową kompetencją sądu pozostaje jednak weryfikowanie, czy w oświadczeniu znalazły się
sformułowania będące jedynie ustosunkowaniem się do inkryminowanej wypowiedzi. Wykluczone jest
żądanie zamieszczenia w niej informacji dodatkowych, niejako przy okazji, nawet gdyby były one zgodne
z prawdą i dotyczyły postępowania. Jego celem jest bowiem usunięcie skutków konkretnego naruszenia
dóbr osobistych, a nie promocja powoda czy też ukaranie pozwanego.

3.4. Roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne lub zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na

wskazany cel społeczny

Zgodnie ze zdaniem 3 § 1 art. 24 k.c., ten, czyje dobro osobiste zostało naruszone, może na

zasadach  przewidzianych  w  kodeksie  żądać  zadośćuczynienia  pieniężnego  lub  zapłaty  odpowiedniej
sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Uregulowanie to nie jest samodzielną podstawą do żądania
zastosowania  tych  środków  ochrony.  Zasady  przyznawania  zadośćuczynienia  w  wypadku  naruszenia
dóbr  osobistych  są  określone  w  przepisach  znajdujących  się  w  tej  części  Kodeksu  cywilnego,  która
poświecona jest czynom niedozwolonym. Podstawowe znaczenie w tym zakresie posiada art. 445 i 448
k.c.  Pierwszy  artykuł  nie  znajduje  zastosowania  w  odniesieniu  do  osób  prawnych  ze  względu  na  swój
zakres przedmiotowy, obejmujący jedynie te dobra osobiste, których podmiot ten posiadać nie może. Nie
będzie zatem przedmiotem poniższych rozważań.

560

Natomiast przesłanki roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne lub zapłatę odpowiedniej sumy

pieniężnej na wskazany cel społeczny określa art. 448 k.c.

561

Stanowi on, że "w razie naruszenia dobra

osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem
zadośćuczynienia  pieniężnego  za  doznaną  krzywdę  lub  na  jego  żądanie  zasądzić  odpowiednią  sumę
pieniężną  na  wskazany  przez  niego  cel  społeczny,  niezależnie  od  innych  środków  potrzebnych  do
usunięcia  skutków  naruszenia".  Wykładnia  językowa  nie  jest  szczególnie  efektywna  przy  analizie  tego
artyk

ułu. Właściwie odnajdujemy w nim te same postanowienia, które zawiera wskazana część art. 24 k.c.

Wynika z nich możliwość kumulatywnego stosowania środków ochrony o charakterze niemajątkowym i
majątkowym. Ponadto wykładnia literalna, w wyniku użycia w treści przepisu spójnika "lub", wskazuje
raczej, że dopuszczalne jest zasądzenie równocześnie zadośćuczynienia i odpowiedniej sumy pieniężnej
na cel społeczny. Ta interpretacja została jednak odrzucona przez przeważającą część doktryny prawa i
orzecznictwo.

562

Przedmiotem szczególnych kontrowersji jest odpowiedź na pytanie, jakie kategorie podmiotów są

uprawnione do  wnoszenia roszczeń  wymienionych w tym przepisie. Uzasadniony wydaje się pogląd, że
również osoba prawna może domagać się zadośćuczynienia. Wskazuje na to przede wszystkim zmiana
terminologii  wykorzystywanej  dotychczas  w  treści  art.  448  k.c.,  a  mianowicie  w  zamian  za  słowo
"poszkodowany" wprowadzony został zwrot "ten, czyje dobro osobiste zostało naruszone", który wyraźnie
obiektywizuje  kryteria  podmi

otowe zastosowania. Podkreślić należy, że dopuszczalność stosowania

zadośćuczynienia pieniężnego jako środka ochrony dóbr osobistych osób prawnych zasadniczo pojawiło
się dopiero w wyniku nowelizacji Kodeksu cywilnego w 1996 r.

563

Poprzednia regulacja umożliwiała

stosowanie  zadośćuczynienia  tylko  do  przypadków  naruszenia  dóbr  osobistych  enumeratywnie
określonych  w  przepisach  i  dotyczyła  wyłącznie  osób  fizycznych.  Istotą  wprowadzonej  zmiany  jest
natomiast  dopuszczalność  żądania  zadośćuczynienia  w  przypadku  naruszenia  któregokolwiek  z  dóbr
osobistych. W konsekwencji środek ten stanowi znaczne wzmocnienie systemu ochrony dóbr osobistych
osób  prawnych.

564

Ponadto nie można pominąć milczeniem faktu, że uzyskanie rekompensaty przez

osobę  prawną  za  naruszenie  jej  interesów  niemajątkowych  dopuszczalne  jest  także  na  gruncie  prawa
karnego.  Mianowicie  wśród  sankcji  wymienionych  w  art.  212  §  3  k.k.  za  naruszenie  czci  przewidziano
nawiązkę dla pokrzywdzonego, PCK lub na inny cel  społeczny. Przy czym istotne jest znaczenie słowa
"pokrzywdzony".  Zgodnie  z  art.  49  k.p.c.  pokrzywdzonym  może  być  osoba  fizyczna  lub  osoba  prawna,
której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Oczywiste jest,
że każda gałąź prawa posługuje się niezależnym systemem sankcji, które realizują ściśle określone cele.
Niemniej jednak odnaleźć można wiele analogii między nawiązką a zadośćuczynieniem.

Najpoważniejszym argumentem przeciwników dopuszczalności domagania się przez osoby prawne

zadośćuczynienia  jest  twierdzenie,  że  podmioty  te  z  uwagi  na  swoją  naturę  nie  mogą  ponosić
uszczerbków  niemajątkowych,  o  które  chodzi  w  art.  448  k.c.  W  orzeczeniu  Sądu  Apelacyjnego  w
Krakowie, dotyczącym ochrony dobrego imienia osoby prawnej, znaleźć można stwierdzenie: "krzywda, o
której  mowa  w  art.  448  k.c.  stanowi  uszczerbek  niemajątkowy  w  postaci  cierpień  fizycznych  i
psychicznych  w  następstwie  naruszenia  dobra  osobistego.  Stan  taki  inherentnie  związany  jest  z
właściwościami  naturalnymi  człowieka,  może  zatem  występować  tylko  u  osób  fizycznych.  (...)  skoro
krzywda nie może aktualizować się u osób prawnych i nie da się sensownie wskazać analogicznego do
krzywdy  stanu  osoby  prawnej,  nakaz  tylko  odpowiedniego  stosowania  przepisów  k.c.  o  dobrach  osób
fizycznych prowadzi w rozważanym wypadku do oceny, iż osobom prawnym nie przysługuje roszczenie o
zadośćuczynienie pieniężne".

565

Orzeczenie to budzi kontrowersje. Przede wszystkim konsekwentne stosowanie reguły, że środek ten

przysługuje  tylko  wtedy,  gdy  naruszenie  dobra  osobistego  było  przyczyną  cierpień  psychicznych  i
fizycznych, wykluczałoby z kręgu podmiotów uprawnionych do żądania zadośćuczynienia nie tylko osoby
prawne,  ale  i  na  przykład  niektóre  osoby  fizyczne  upośledzone  psychicznie,  jako  niezdolne  do
postrzegania  i  rozumienia  zachowan

ia sprawcy. Na tej podstawie uznać należy, że środek ten nie

ogranicza się jedynie do rekompensowania cierpienia doznanego wskutek naruszenia dóbr osobistych.
Natomiast intensywność ujemnych przeżyć wpłynąć może bez wątpienia na określenie wysokości sumy
p

ieniężnej przyznanej tytułem zadośćuczynienia.

Najczęściej podkreśla się kompensacyjny charakter omawianego środka, który jednakże nie polega

na wyrównaniu powstałego uszczerbku przez zasądzenie świadczenia pieniężnego, a na daniu
poszkodowanemu satysfakcj

i i złagodzeniu tym samym ujemnych konsekwencji naruszenia dóbr

osobistych. Ze względu na naturę osób prawnych w przeszłości najczęściej wskazywano na represyjne i
prewencyjne oddziaływanie zadośćuczynienia, odmawiając mu charakteru kompensacyjnego, skoro
podmioty te nie są zdolne do odczuwania emocji.

566

M. Safjan zwraca jednak uwagę, że wobec

wprowadzonych w 1996 r. zmian w Kodeksie cywilnym można oczekiwać także w ich przypadku
"umacniania swoistych funkcji kompensacyjnych zadośćuczynienia".

567

Wyklucza

on wyrównanie

ujemnych doznań psychicznych czy zapewnienie satysfakcji poszkodowanemu w takim sensie jak ma to
miejsce,  gdy  z  żądaniem  zadośćuczynienia  występuje  osoba  fizyczna.  Wskazuje  raczej,  że  istotą
kompensacji  powinna  być  ochrona  obiektywnie  rozumianych  interesów  osoby  prawnej  związanych  z  jej
dobrami  osobistymi.  Natomiast  rozmiar  uszczerbku  poniesionego  w  sferze  tych  interesów  stanowić  ma
miarę  celowości  i  wysokości  zasądzenia  zadośćuczynienia.

568

Wydaje się więc, że kompensacyjny

charakter  będzie  w  przypadku  osoby  prawnej  polegał  na  uzyskaniu  należytej  ochrony  prawnej  w
momencie  naruszenia  jej  interesów  osobistych  oraz  uzyskaniu  środków  potrzebnych  do  usunięcia  jego
skutków.  Należy  podkreślić,  że  roszczenie  to  pełni  także  funkcje  represyjne  i  prewencyjne.  Możliwość
poniesienia  finansowych  konsekwencji  przez  sprawcę  naruszenia  wymusi  na  nim  większą  rzetelność  i
rozwagę  w podejmowaniu działań mogących stanowić naruszenie cudzych dóbr osobistych. Szczególną
rolę odegrać może ono w kontekście walki między konkurentami gospodarczymi, ale przede wszystkim w
odniesieniu do działalności mass mediów.

Wyraźnie co do zadośćuczynienia wypowiedział się sąd w sprawie, której przedmiotem było

naruszenie prawa osobistego szkoły wyższej.

569

Zostało ono spowodowane pośrednim posłużeniem się

nazwą powoda i towarzyszącą jej reputacją w działalności wydawniczej i dydaktycznej pozwanego, co
wywołać mogło u odbiorcy przekonanie, że to powód jest wydawcą i organizatorem kursów
przygotowawczych na studia. Zachowanie pozwanych

godziło więc w dobre imię szkoły oraz jej autorytet

wychowawczy  i  moralny.  Sądy  I  i  II  instancji  uznały  powództwo  za  zasadne  i  przyznały  obok  środków
ochrony  niemajątkowej  także  zadośćuczynienie.  Interesujące  jest  to,  że  zasądzając  świadczenie
pieniężne, sądy nie brały pod wagę faktu skądinąd wysokiego poziomu organizowanych przez pozwanych
kursów,  które  cieszyły  się  renomą.  Wydaje  się  to  ze  wszech  miar  słuszne,  gdyż  rozstrzygnięcie  o
udzieleniu  ochrony  uzależnione jest  jedynie  od  ustalenia  bezprawności  naruszenia  dobra  osobistego,  w

tym wypadku oznaczeń identyfikujących powoda, oraz zawinionego działania sprawcy. Na uwagę
zasługuje także to, że sąd obniżył kwotę zadośćuczynienia z żądanych 25 000 zł do 10 000 zł, co
uzasadnił nieumyślnym charakterem działań pozwanych oraz wyrażeniem przez nich wobec sądu żalu, że
doszło do procesu.

Mimo istnienia pewnych kontrowersji wokół stosowania przepisów o zadośćuczynieniu,

najważniejsze zasady nie są przedmiotem sporu ani w doktrynie, ani w orzecznictwie.

570

Bez wątpienia

może  być  ono  przyznane  tylko  wtedy,  gdy  do  naruszenia  dobra  osobistego  już  doszło.  Wykładnia
systemowa  wskazuje  nadto,  że  musi  być  to  naruszenie  bezprawne,  przy  czym  nie  jest  to  przesłanka
wystarczająca. Dosłowne brzmienie przepisu nie wskazuje, jakie podstawy należy przyjąć dla zasądzenia
zadośćuczynienia.  Jednakże  umiejscowienie  przepisu  w  tytule  poświęconym  czynom  niedozwolonym
wyraźnie wskazuje na intencję ustawodawcy poddania zadośćuczynienia temu samemu reżimowi. Obok
bezprawności,  naruszenie  dobra  osobistego  musi  posiadać  charakter  zawiniony.

571

Jak podkreśla M.

Safjan, w zakresie oceny istnienia przesłanki winy w przypadku naruszenia dóbr osobistych pomocne
będzie istniejące na mocy art. 24 k.c. domniemanie bezprawności. Szczególnie w przypadkach, gdy
sprawcą naruszenia jest inna osoba prawna, "obiektywna nieprawidłowość zachowania jest utożsamiana
z winą".

572

Teza ta była przedmiotem krytyki. Według A. Szpunara domniemanie bezprawności występuje

tylko w ramach stosowania środków niemajątkowych.

573

Zdaniem autorki, mimo istnienia uzasadnionych

wątpliwości, praktyka stosowania tego uregulowania przemawia jednak za szerokim oddziaływaniem
domniemania bezprawności w zakresie wszystkich środków ochrony dóbr osobistych.

Ochrona dóbr osobistych nie musi być jednakowo intensywna w każdym przypadku ich naruszenia.

Wniesienie żądania zadośćuczynienia nie oznacza, że musi być ono przyznane nawet wtedy, gdy
spełnione zostaną jego przesłanki. Z tego fakultatywnego charakteru wynikają jednak pewne
konsekwencje.

Swoboda uznania sędziego nie powinna być traktowana absolutnie. Odmowa przyznania

zadośćuczynienia musi być szczegółowo uzasadniona i wynikać z obiektywnych przesłanek. Powszechnie
jako przesłankę odmowy zasądzenia zadośćuczynienia akceptuje się znikomość doznanego uszczerbku
niemajątkowego, pojednanie się stron, usunięcie skutków naruszenia. Nie należy jednak sądzić, że
opublikowanie stosownego oświadczenia na żądanie poszkodowanego zawsze będzie wykluczać sankcję
majątkową. Rozstrzygający charakter powinno stanowić uznanie, czy owo oświadczenie usuwa skutki
naruszenia dobra osobistego w całości.

Największe kontrowersje wzbudza sposób określania wysokości zadośćuczynienia. Kompensacyjny

charakter  wskazuje  raczej,  że  powinno  ono  stanowić  dla  poszkodowanego  ekonomicznie  odczuwalną
wartość  majątkową,  która  mieści  się  w  rozsądnych  granicach  dostosowanych  do  aktualnych  stosunków
majątkowych  w  społeczeństwie.

574

Nie może jednak ono stanowić źródła wzbogacenia dla podmiotu

uprawnionego.

575

O wysokości zadośćuczynienia winien decydować całokształt okoliczności danej

sprawy. Ustawa nie ustanawia żadnych kryteriów dla wskazania jego wysokości, co nie oznacza jednak
całkowitej swobody sędziego. Pewnymi wyznacznikami mogą być: intensywność szkody niemajątkowej,
sytuacja

majątkowa stron czy natężenie winy sprawcy. M. Safjan dodatkowo uwzględnia w tym zakresie

negatywne konsekwencje majątkowe, które nie mogą być naprawione na drodze odszkodowawczej ze
względu na ich niewymierny charakter.

576

Podobne kryteria pojawiają się w orzecznictwie. Ustalając odpowiednią sumę pieniędzy należną

tytułem zadośćuczynienia, sądy biorą pod uwagę przede wszystkim rodzaj naruszonego przez
pozwanego dobra, rozmiar doznanego uszczerbku i charakter następstw naruszenia.

577

Szczególnie

często zasądza się zadośćuczynienie w sprawach, w których pozwanymi są środki masowego przekazu.
W takich okolicznościach czynnikiem powiększającym zakres tego świadczenia może być również brak
należytego rozważenia skutków publikacji, zakres rozpowszechniania (masowość publikacji naruszającej
dobra osobiste), możliwość identyfikacji powoda, czy też świadome dążenie do przyciągnięcia czytelników
nawet kosztem naruszenia cudzych dóbr osobistych.

578

Alternatywnym środkiem ochrony dóbr osobistych jest zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na

określony  cel  społeczny.  Przesłanki  stosowania  tego  roszczenia  oraz  zasady  kształtowania  wysokości
sumy pieniężnej są takie same jak w przypadku zadośćuczynienia. Uprawnienie do wyboru celu, na jaki
ma  zostać  przekazana  suma  pieniężna,  przysługuje  wyłącznie  poszkodowanemu  i  sąd  nie  może
odmówić,  argumentując,  że  wskazany  cel  jest  mało  doniosły  społecznie.

579

W efekcie suma pieniężna

może  być  przekazana  zarówno  instytucji  publicznej,  jak  i  prywatnej,  o  ile  realizują  one  cele  społeczne.
Roszczenie  to  stosowane  jest  przede  wszystkim  w  sytuacjach,  gdy  poszkodowany  uważa  za
niestosowane  przyjęcie  korzyści  majątkowej  od  osoby,  która  dotkliwie  wtargnęła  w  sferę  jego  praw
osobistych, pragnie natomiast mimo wszystko jakiejś rekompensaty.

580

rzykładem ilustrującym stosowanie omawianego środka jest sprawa, w której sąd rozważał, czy

publiczne nazwanie spółki akcyjnej "jawnie ubecką firmą" stanowi naruszenie jej dóbr osobistych.

581

Uznał

on,  że  użycie  takiego  określenia  wywołuje  jednoznacznie  negatywne  skojarzenia  w  naszym
społeczeństwie.  W  przypadku  osoby  prawnej  może  ono  prowadzić  do  ujemnych  następstw  w  zakresie
realizowanych przez nią zadań, a szczególnie dotkliwe może być, gdy osoba prawna jest przedsiębiorcą
oferującym  swoje  usługi  masowemu  odbiorcy.

582

Sąd zwrócił uwagę, że w warunkach gospodarki

rynkowej jej powodzenie zależy w dużej mierze od zaufania do niej jako partnera rzetelnego i solidnego w
sensie  profesjonalnym,  ale  także  cieszącego  się  nienaganną  reputacją.  Sąd  I  instancji  zasądził,  na
żądanie  pozwanej  spółki,  sumy  pieniężnej  na  rzecz  Polskiego  Czerwonego  Krzyża.  Wydaje  się,  że  dla
pozytywnego  rozpatrzenia  tego  typu  żądania  spółka  nie  musiała  w  tym  przypadku  wykazywać  w  jakiś
szczególny sposób poniesionej szkody niemajątkowej poza przekonaniem sądu, że zachowanie sprawcy
bezprawnie i w zawiniony sposób naruszyło jej dobro osobiste.

Środek ten szczególnie często wybierany jest przez osoby prawne, którym zależy na budowaniu

pozytywnego publicznego wizerunku. W oczach opinii publiczne

j przekazanie sumy pieniężnej na cel

społeczny wskazywać może na przestrzeganie zasad etycznych w działalności danego podmiotu. W
konsekwencji może to wpłynąć w konkretnych okolicznościach skuteczniej na odbudowanie na przykład
dobrego imienia osoby prawne

j niż żądanie zadośćuczynienia.

3.5. Środki ochrony prawa do firmy

Nowelizacja Kodeksu cywilnego wprowadziła istotne zmiany w zakresie środków ochrony prawa do

firmy. Na szczególną uwagę zasługuje art. 4310, będący podstawą autonomicznej ochrony
cywilno

prawnej firmy. Przewiduje on, że przedsiębiorca, którego prawo do firmy zostało zagrożone

cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne, a w razie
dokonanego naruszenia może on także żądać usunięcia jego skutków, złożenia oświadczenia lub
oświadczeń w odpowiedniej treści i formie, naprawienia na zasadach ogólnych szkody majątkowej lub
wydania korzyści uzyskanej przez osobę, która dopuściła się naruszenia.

Katalog roszczeń przysługujących przedsiębiorcy w przypadku naruszenia prawa do firmy

wzorowany  jest  więc  częściowo  na  art.  24  k.c.  oraz  na  art.  18  ustawy  o  zwalczaniu  nieuczciwej
konkurencji.  Podstawową  różnicą  w  stosunku  do  pierwszego  przepisu  jest  pozbawienie  przedsiębiorcy
roszczenia  o  zadośćuczynienie,  którego  stosowanie,  szczególnie  przez  osoby  prawne,  wzbudzało
największe  kontrowersje  w  dotychczasowym  stanie  prawnym.  Ponadto  roszczenie  o  złożenie
oświadczenia  lub  oświadczeń  w  odpowiedniej  formie  i  treści  potraktowane  zostało  jako  roszczenie
odrębne  od  żądania  usunięcia  skutków  naruszenia.  Należy  oczekiwać,  że  otworzy  to  możliwość
poszukiwania  przez  sąd  elastycznego  i  dopasowanego  do  konkretnego  stanu  faktycznego  środka
usuwającego skutki naruszenia prawa do firmy.

Istotną nowość stanowi natomiast wprowadzenie do tego katalogu roszczenia o wydanie uzyskanych

przez sprawcę naruszenia korzyści. Położono w ten sposób akcent na majątkowe środki ochrony prawa
do firmy, inaczej niż ma to miejsce w dotychczasowym uregulowaniu. Wydaje się, że wzmocni ono istotnie
ochro

nę prawa do firmy przedsiębiorcy. Roszczenie to zaliczane jest do roszczeń restytucyjnych,

jednakże  należy  podkreślić  jego  wyjątkowy  charakter  w  tym  kontekście.  Celem  nie  jest  bowiem
naprawienie  uszczerbku  wywołanego  naruszeniem  prawa,  ale  raczej  umożliwienie  poszkodowanemu
stania  się  beneficjantem  korzyści  płynących  dla  osoby  trzeciej  -  sprawcy  -  z  bezprawnego  naruszenia
prawa.  Zastanawia  jednak  brak  określenia  przez  art. 4310  zasad,  wedle  których można  żądać  wydania
korzyści  osiągniętych  przez  sprawcę  w  wyniku  naruszenia  prawa  do  firmy.  Podobne  roszczenia
występujące  w  innych  ustawach  zwykle  wyraźnie  odwołują  się  do  ogólnych  zasad  odnoszących  się  do
bezpodstawnego  wzbogacenia.

583

W tym konkretnym wypadku słowo "bezpodstawnie" dla określenia

sposobu uzyskan

ia korzyści nie pada, co nie przyczynia się do realizacji zasady pewności i

jednoznaczności przepisów prawa.

584

Kolejnym istotnym problemem pojawiającym się w związku z roszczeniem o wydanie korzyści jest

kwestia dopuszczalności jego kumulacji z roszczeniem odszkodowawczym. Artykuł 43

stanowi wyraźnie,

że  przedsiębiorca,  którego  prawo  do  firmy  zostało  naruszone  cudzym  działaniem,  może  domagać  się
naprawienia  szkody  majątkowej  lub  wydania  korzyści  uzyskanej  przez  osobę,  która  dopuściła  się
naruszenia.  Inte

rpretacja spójnika "lub" nie jest jednak oczywista. Z reguły uznaje się, że spójnik ten

wskazuje na alternatywę zwykłą, która w omawianym przypadku nie wyklucza możliwości kumulacji tych
roszczeń. Pamiętać jednak należy, że dochodzenie przez poszkodowanego obu roszczeń nie może

prowadzić  do  jego  wzbogacenia.  W  szczególności  zachodzi  obawa,  że  ten  sam  uszczerbek  będzie
dochodzony  raz  w  formie  odszkodowania,  a  następnie  jako  zwrot  bezpodstawnej  korzyści.  Z  drugiej
strony  wykluczenie  możliwości  kumulacji  byłoby  całkowicie  nieuzasadnione,  jako  że  roszczenia  te
zasadniczo realizują odmienne cele i ich zakres przedmiotowy nie musi się pokrywać. Nie bez znaczenia
jest  również  uzależnienie  żądania  odszkodowania  od  wykazania  winy  sprawcy  naruszenia,  co  nie  jest
przes

łanką roszczenia o wydanie korzyści. Ponadto roszczenie odszkodowawcze ma prowadzić do

naprawienia szkody, a roszczenie o wydanie korzyści w zasadzie do uniemożliwienia czerpania korzyści z
naruszenia cudzego prawa.

4. Sprostowanie prasowe i prawo do odpowiedzi

Analiza środków ochrony dóbr osobistych byłaby niepełna, gdyby pominąć milczeniem możliwość

domagania się opublikowania sprostowania oraz odpowiedzi na zarzuty prasowe.

585

Jest to tym bardziej

istotne, że w wielu wypadkach naruszenia dóbr osobistych przez środki masowego przekazu środek ten
okazać się może najskuteczniejszy. Od razu też należy zauważyć, że prawo do odpowiedzi pozostaje w
ścisłej relacji do ochrony dóbr osobistych, gdyż znajduje zastosowanie tylko w sytuacji, gdy w wyniku
publikacji

prasowej doszło do ich zagrożenia. Natomiast sprostowanie prasowe nie jest środkiem, którego

zastosowanie ogranicza się do ochrony dóbr osobistych. Wręcz przeciwnie, jego zakres przedmiotowy
może być dużo szerszy, gdyż domagać się publikacji sprostowania można zawsze, gdy opublikowana
wypowiedź będzie nieprawdziwa lub niejasna, niezależnie od tego, czy prowadzić będzie do naruszenia
dóbr osobistych.

586

Podstawę prawną do żądania sprostowania lub odpowiedzi stanowią przepisy rozdziału piątego

Prawa prasowego.

587

Zgodnie z art. 31 ustawy redaktor naczelny dziennika lub czasopisma, w którym

zamieszczona  została  wiadomość  nieprawdziwa  i  nieścisła,  jest  obowiązany  opublikować  bezpłatnie
rzeczowe  i  odnoszące  się  do  faktów  sprostowanie.  Natomiast  obowiązek  zamieszczenia  rzeczowej
odpowiedzi  powstaje,  gdy  na  łamach  dziennika  lub  czasopisma  opublikowane  zostało  stwierdzenie
zagrażające dobrom osobistym. Krąg podmiotów uprawnionych do wystąpienia z odpowiednim wnioskiem
jest szeroki i obejmuje osobę fizyczną, prawną lub inną jednostkę organizacyjną.

Istotne znaczenie dla określenia kręgu uprawnionych do korzystania z powyższych instrumentów ma

określenie,  co  należy  rozumieć  pod  pojęciem  dziennika  i  czasopisma.  Otóż  ustawa  zawiera  w  art.  7
definicje  legalne  tych  pojęć.  Dziennikiem  jest  ogólno-  informacyjny  druk  periodyczny  lub  przekaz  za
pomocą dźwięku i obrazu, ukazujący się częściej niż raz w tygodniu, natomiast za czasopismo uznaje się
druk periodyczny ukazujący się nie częściej niż raz w tygodniu, a nie rzadziej niż raz w roku oraz inne niż
dzienniki  programy  oparte  na  przekazie  za  pomocą  dźwięku  oraz  dźwięku  i  obrazu.  Oznacza  to,  że  z
wnioskiem  o  sprostowanie  lub  o  opublikowanie  odpowiedzi  wystąpić  może  uprawniony  podmiot,
niezależnie od tego, czy inkryminowana publikacja miała miejsce w prasie, radiu czy w telewizji.

Możliwość domagania się opublikowania sprostowania lub odpowiedzi jest ograniczona w czasie.

Redaktor  naczelny  nie  musi  spełnić  żądania  zainteresowanego  podmiotu,  jeżeli  sprostowanie  lub
odpowiedź została nadesłana po upływie miesiąca od dnia opublikowania materiału prasowego, chyba że
zainteresowana  osoba  nie  mogła  zapoznać  się  wcześniej  z  treścią  publikacji.  Ostatecznie  prawo  do
żądania opublikowania sprostowania lub odpowiedzi wygasa po upływie 3 miesięcy od dnia opublikowania
materiału  prasowego.  Ustawa  określa  również  termin,  w  którym  nadesłany  tekst  powinien  zostać
opublikowany. Jeżeli miejscem publikacji jest dziennik, sprostowanie lub odpowiedź należy opublikować w
ciągu  7  dni  od  dnia  otrzymania  sprostowania  lub  odpowiedzi,  natomiast  w  przypadku  czasopisma  -  w
najbliższym  lub  jednym  z  dwóch  następujących  po  nim  przygotowywanych  do  druku  numerów.  Gdy
publikacja ma się ukazać w innym niż dziennik programie telewizyjnym lub radiowym, powinno to nastąpić
w  najbliższym  analogicznym  przekazie,  nie  później  jednak  niż  w  ciągu  14  dni  od  dnia  otrzymania
sprostowania lub odpowiedzi.

Ustawodawca określił również wyraźnie sposób dokonania publikacji sprostowania. Zgodnie z art. 32

§ 5 ustawy - Prawo prasowe sprostowanie w drukach periodycznych powinno być opublikowane lub
przynajmniej zasygnalizowane w tym samym dziale równorzędną czcionką oraz pod widocznym tytułem,
w pozostałych publikacjach powinno być nadane w zbliżonym czasie i w analogicznym programie.
Ponad

to w przypadku sprostowania redakcja nie ma prawa dokonywać bez zgody wnioskodawcy skrótów

ani innych zmian, które osłabiałyby jego znaczenie lub zniekształciły intencję autora. Tekst sprostowania
nie może być też komentowany w tym samym numerze lub audycji.

Wyjątkowo rozbudowane zostały w Prawie prasowym przesłanki odmowy publikacji sprostowania lub

odpowiedzi. Podzielić je można na przesłanki obligatoryjne i fakultatywne. W pierwszej grupie znajdują się
następujące  sytuacje:  zgłoszony  tekst  nie  odpowiada  wymaganiom  stawianym  przez  ustawę,  zawiera
treść  karalną  lub  naruszającą  dobro  osób  trzecich,  jego  treść  lub  forma  nie  jest  zgodna  z  zasadami
współżycia społecznego, tekst podważa fakty stwierdzone prawomocnym orzeczeniem. Na tej podstawie
redaktor  ma  praw

o badać, czy tekst sprostowania jest rzeczowy, odnosi się do faktów i dotyczy

opublikowania wiadomości nieprawdziwej lub niejasnej. Natomiast w odniesieniu do odpowiedzi, ocenie
redaktora podlega kwestia, czy stanowi ona rzeczywiście reakcję na stwierdzenia zagrażające dobrom
osobistym. Powyższe unormowanie wzbudza wiele wątpliwości z uwagi na duży zakres uznaniowości w
podejmowaniu decyzji przez redaktora.

588

Druga grupa obejmuje sytuacje, w których redaktor może odmówić opublikowania sprostowania lub

odpo

wiedzi. Zaliczyć do niej można przede wszystkim te sprostowania lub odpowiedzi, które nie dotyczą

treści  zawartych  w  inkryminowanym  materiale  prasowym,  pochodzą  od  osoby  nieuprawnionej  lub  od
osoby  anonimowej,  odnoszą  się  do  wiadomości  poprzednio  sprostowanej,  lub  nadesłane  zostały  po
upływie  ustawowego  terminu.  Jeżeli  redaktor  odmawia  opublikowania  sprostowania  lub  odpowiedzi,  w
każdym  przypadku  powinien  on  niezwłocznie  pisemnie  poinformować  wnioskodawcę  o  odmowie  i  jej
przyczynach. W takiej sytuacji przez

rok od dnia opublikowania materiału prasowego zainteresowanemu

podmiotowi pozostaje jeszcze możliwość dochodzenia roszczenia o opublikowanie sprostowania lub
odpowiedzi przed sądem.

Konstrukcja sprostowania, jak i prawa do odpowiedzi stanowi cenny instrum

ent, który może znaleźć

szerokie  zastosowanie  w  ramach  ochrony  dóbr  osobistych  także  osoby  prawnej. W  ten  sposób  można
zapewnić poszkodowanemu prawo do ustosunkowania się do podanych w środkach masowego przekazu
zarzutów przed tym samym audytorium. Może to ograniczyć rozmiar naruszenia dobra osobistego, jak i w
pewnym  sensie  usunąć  jego  skutki.  Nie  oznacza  to  jednak,  że  opublikowanie  sprostowania  lub
odpowiedzi  wyłączy  możliwość  domagania  się  ochrony  dóbr  osobistych  na  podstawie  art.  24  k.c.

589

Ogromną zaletą tego środka jest również stosunkowa szybkość jego realizowania w porównaniu z
długością postępowania sądowego.

5. Podsumowanie

Powyższe rozważania miały na celu przedstawienie zasad ochrony dóbr osobistych osób prawnych.

Cechą  charakterystyczną  funkcjonowania  tej  ochrony  jest  jej  całkowita  obiektywizacja,  co  wyraźnie
odróżnia  sytuację  osób  fizycznych  i  osób  prawnych.  Natomiast  analiza  zastosowania  poszczególnych
środków  przewidzianych  w  Kodeksie  cywilnym  prowadzi  do  wniosku,  że  w  dużej  mierze  posiadają  one
jednolity  charakter.  Nie  można  więc  było  uniknąć  odwoływania  się  do  zasad  wypracowanych  w  nauce
prawa i orzecznictwie w stosunku do osób fizycznych. Wydaje się, że pozostaje to również w zgodzie z
intencjami  ustawodawcy  zapewnienia  równej  pozycji  w  zakresie  ochrony  dóbr  osobistych  wszystkim
podmiotom  prawa.  Potwierdza  to  ostatnia  nowelizacja  Kodeksu  cywilnego  wprowadzająca  jednakowe
instrumenty ochrony nazwy i nazwiska podmiotów zaliczanych do grona przedsiębiorców.

Główna analiza koncentrowała się wokół środków przewidzianych w Kodeksie cywilnym, jako że

takie było założenie przyjęte w tym opracowaniu. Nie oznacza to jednak, że jedynie w tym akcie
poszukiwać należy instrumentów nadających się do wykorzystania w przypadku naruszenia dóbr
osobistych. W

szczególności do naruszenia dobra osobistego osoby prawnej-przedsiębiorcy może dojść

w wyniku czynu nieuczciwej konkurencji, co uprawnia poszkodowanego do posłużenia się środkami
zagwarantowanymi w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Zasadniczo ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji zaliczana jest do prawa prywatnego z

uwagi na cywilnoprawny charakter większości jej norm.

590

Relacje między Kodeksem cywilnym a

wspomnianą  ustawą  nie  są  jednak  jednoznaczne.  Z  uwagi  na  to,  że  czyny  nieuczciwej  konkurencji
stanowią  delikty  w  rozumieniu  Kodeksu  cywilnego,  nie  ulega  wątpliwości,  że  w  przypadkach
nieuregulowanych w ustawie należy się odwołać do przepisów kodeksu. Natomiast z pewnością przepisy
ustawy ustanawiające zasady odpowiedzialności cywilnoprawnej za czyny nieuczciwej konkurencji (art. 18
i n.) stanowią w tym zakresie lex specialis w stosunku do Kodeksu cywilnego. Pamiętać jednak należy, że
nie  zawsze  można  dochodzić  ochrony  na  podstawie  ustawy,  nawet  mimo  tego,  że  spełnione  zostały
przesłanki czynu nieuczciwej konkurencji. Dotyczy to na przykład sytuacji, gdy działanie sprawcy nie było
związane  z  obrotem  gospodarczym,  bądź  gdy  poszkodowanym  dochodzącym  ochrony  jest  klient.

591

Podstawą odpowiedzialności sprawcy będą wtedy przepisy Kodeksu cywilnego.

Kontrowersyjne jest natomiast określenie podstaw ochrony, gdy sprawca swym zachowaniem,

spełniającym  przesłanki  czynu  nieuczciwej  konkurencji,  jednocześnie  naruszył  dobra  osobiste
przedsiębiorcy.  Dochodzi  wtedy  bowiem  do  zbiegu  norm,  co  z  kolei  wymaga  rozstrzygnięcia,  czy
roszczenia  w  nich  określone  mogą  być  dochodzone  łącznie,  czy  w  takiej  sytuacji  uprawnionemu
przysługuje  wybór  między  roszczeniami.

592

W doktrynie opinie na ten temat są rozbieżne. Niektórzy

uważają nawet, że ustawa o nieuczciwej konkurencji jako lex specialis wyłącza stosowanie Kodeksu
cywilnego. Wydaje się jednak dominować pogląd, że w oparciu o art. 24 k.c. poszkodowany ma prawo
wybrać podstawę do dochodzenia roszczeń.

Zgodnie z art. 18 ustawy, w razie dokonania czynu nieuczciwej konku

rencji, przedsiębiorca, którego

interes  został  zagrożony  lub  naruszony,  może  żądać  zaniechania  niedozwolonych  działań,  usunięcia
skutków  niedozwolonych  działań,  złożenia  jednokrotnego  lub  wielokrotnego  oświadczenia  odpowiedniej
treści  i  w  odpowiedniej  formie,  naprawienia  wyrządzonej  szkody,  na  zasadach  ogólnych,  wydania
bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych, oraz jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był
zawiniony  -

zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze

wspieraniem  kultury  polskiej  lub  ochroną  dziedzictwa  narodowego.  Niektóre  z  wymienionych  wyżej
roszczeń  przypominają  roszczenia  wskazane  w  art.  24  k.c.,  nie  należy ich jednak  utożsamiać. Ich  cel i
zakres stosowania nie pokrywa się w pełni. Ponadto wydaje się, że roszczenia wskazane w art. 18 u.z.n.k.
ustawodawca  zakwalifikował  do  roszczeń  majątkowych,  skoro  w  art.  20  u.z.n.k.  określił  terminy  ich
przedawnienia.

593

Rozdział IV

Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

Głównym celem tego opracowania jest analiza problematyki dóbr osobistych osób prawnych na

podstawie  prawa  cywilnego.  Z  uwagi  jednak  na  charakter  wartości  będących  przedmiotem  praw
osobistych  nieuniknione  jest  odwołanie  się  do  pewnych  rozwiązań  ze  sfery  prawa  publicznego.
Podstawowe znaczenie w tym zakresie posiada Europejska Konwencja Praw Człowieka oraz wydane na
jej  podstawie  orzecznictwo.  Analiza  orzecznictwa  Sądu  Najwyższego  i  Trybunału  Konstytucyjnego
uzasadnia twierdzenie, że akt ten istotnie oddziałuje na cywilnoprawne rozwiązania  w zakresie ochrony
dóbr  osobistych.  Potrzeba  przedstawienia  tego  zagadnienia  wynika  także  z  faktu,  że  osoba  prawna
została  uznana  za  podmiot  praw  gwarantowanych  w  Konwencji,  co  istotnie  wpłynąć  może  na
kształtowanie się podstawowego katalogu jej praw osobistych chronionych przez prawo cywilne.

Poniżej zostaną przedstawione rozważania odnoszące się do sytuacji osoby prawnej jako podmiotu

uprawnionego do powoływania się na prawa gwarantowane w Konwencji oraz określone zostaną
szczególne warunki wnoszenia przez ten podmiot skargi do Trybunału Praw Człowieka.

1. Uwagi ogólne

Prawo publiczne wywiera rosnący wpływ na prawo prywatne, a w szczególności na te jego regulacje,

które dotyczą stosunków między jednostkami. Przykładem jest ochrona dóbr osobistych zagwarantowana
nie  tylko  przez  regulacje  o  charakterze  cywilnoprawnym,  ale  również  publicznoprawnym.  Główną  rolę
odgrywa  w  tym  ostatnim  zakresie  Konstytucja,  ale  zdaniem  autorki  w  praktyce  to  międzynarodowe
konwencje praw człowieka stanowią dynamiczny czynnik kształtowania praw osobistych. Konwencje praw
człowieka  i  mechanizmy  kontroli,  które  one  ustanawiają,  stanowią  najbardziej  oczywiste  instrumenty
ingerencji prawa międzynarodowego publicznego w tradycyjny zakres stosowania prawa cywilnego.

594

szczególności siła oddziaływania europejskiego systemu ochrony praw człowieka na prawo prywatne
wyróżnia się znacząco dzięki spójności materialnej oraz efektywności proceduralnej i instytucjonalnej
samego systemu.

Na polski system ochrony dóbr osobistych największy wpływ wywarła Europejska Konwencja Praw

Człowieka i Podstawowych Wolności i wydane na jej podstawie przez Trybunał Praw Człowieka
orzecznictwo.

595

Polska, jako sygnatariusz Konwencji, zobowiązana jest do urzeczywistniania praw

człowieka  i  wolności  podstawowych,  i  to  nie  tylko  w  płaszczyźnie  państwo  -  jednostka,  ale  również  w
relacjach horyzontalnych. Oczywiście mechanizm ochrony praw człowieka ustanowiony na jej podstawie
ma charakter pomocniczy w stosunku do wewnętrznego porządku prawnego. Oznacza to, że to państwu
w  pierwszym  rzędzie  pozostawiony  został  wybór,  w  jaki  sposób  wykonane  zostanie  zobowiązanie  do
zagwarantowania  praw  i  wolności  konwencyjnych.  W  rezultacie  nie  istnieje  obowiązek  inkorporacji
Konwencji  do  wewnętrznego  porządku  prawnego  państwa  sygnatariusza.  Natomiast  gdy  państwo

decyduje  się  na  włączenie  tego  aktu  prawa  międzynarodowego  do  prawa  wewnętrznego,  samodzielnie
określa,  jaka formalnie  ranga  zostanie mu  nadana  w  systemie  źródeł  prawa. W  tym miejscu  podkreślić
należy,  że  Polska  ratyfikowała  Konwencję,  wprowadzając  ją  tym  samym  do  wewnętrznego  porządku
prawnego w randze ustawy.

596

Oddziaływanie Konwencji na prawo polskie widoczne jest począwszy od etapu tworzenia prawa, a

skończywszy  na  procesie  jego  stosowania.  Najczęściej  przywołuje  się  normy  konwencyjne  w  procesie
interpretacji  prawa  krajowego.  Wysoką  rangę  Konwencji  potwierdza  orzecznictwo  Trybunału
Konstytucyjnego  i  Sądu  Najwyższego,  a  oczekiwać  należy  również  uznania  wyznaczanych  przez  nią
standardów  przez  organy  tworzące  i  stosujące  prawo  na  niższych  szczeblach.

597

Należy podkreślić, że

podmioty, których prawa gwarantowane w Konwencji zostały naruszone, lecz które nie uzyskały
satysfakcjonującego je orzeczenia przed organami krajowymi, mają prawo wnieść skargę do
Europejsk

iego Trybunału Praw Człowieka. Orzeczenia tego organu są de facto wiążące dla państw i, co

więcej, mają charakter ostateczny.

Oczywiście obowiązywanie i stosowanie Konwencji w Polsce budzi jeszcze wiele kontrowersji, nie są

one jednak przedmiotem poniższych rozważań. Autorka ograniczy się do omówienia szczególnej roli, jaką
Konwencja może odegrać jako instrument ochrony praw osób prawnych. W tym celu przedstawione
zostaną podstawowe argumenty przemawiające za przyznaniem osobie prawnej prawa do wnoszenia
sk

argi do Trybunału. Następnie określone zostaną prawa i wolności, na które podmiot ten może się

powoływać.  Niezbędna  jest  również  analiza  warunków  wniesienia  skargi,  co  w  szczególności  umożliwi
wskazanie,  które  osoby  prawne  pozbawione  są  tego  prawa.  Na  zakończenie  zostaną  przedstawione
przesłanki  przyznania  osobie  prawnej  zadośćuczynienia  za  szkody  wynikłe  z  naruszenia  praw
gwarantowanych w Konwencji.

Na wstępie podkreślić jednak należy, że uznanie osób prawnych za uprawnione do korzystania z

ochrony Europej

skiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności nie może prowadzić do

zmniejszenia roli, jaką akt ten odgrywa w kontekście ochrony praw osób fizycznych. Nie ma wątpliwości,
że człowiek będzie zajmował zawsze pierwszoplanowe miejsce w orzecznictwie Trybunału. Niemniej
jednak duże znaczenie ma uznanie przez ten organ konieczności ochrony również praw osób
prawnych.

598

Ktoś może stwierdzić, że jest to sprzeczne z ideą, dla której powstała Europejska Konwencja Praw

Człowieka i Podstawowych Wolności. Trybunał, będąc w pełni świadomym tego zarzutu, wielokrotnie
podkreślał w swoim orzecznictwie, że Konwencja musi być interpretowana jako "żyjący instrument", który
nabiera nowej treści w miarę upływu czasu i zmiany sytuacji społecznej.

599

Wobec tego sędziowie

Trybunału  nie  mogli  po  prostu  nie  zauważyć  rosnącej  roli  osób  prawnych,  którą  one  odgrywają,
umożliwiając  realizowanie  aspiracji  ludzkich.  Dzięki  temu  Konwencja  przez  50  lat  funkcjonowania  nie
straciła  swojej  aktualności  i  ogromnego  znaczenia  w  europejskim  systemie  ochrony  praw
fundamentalnych.

Obecnie można obserwować wzrost zainteresowania tematyką ochrony dóbr osobistych w

odniesieniu do osób prawnych. Z tej perspektywy interesujące wydaje się przeanalizowanie pozycji osoby
prawnej jako podmiotu praw chr

onionych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka i Podstawowych

Wolności.  Prawa  w  niej  gwarantowane  w  przeważającej  większości  przypadków  posiadają  podobną
charakterystykę co prawa osobiste, a nawet można by przyjąć, że prawa osobiste umożliwiają realizację i
ochronę  praw  i  wolności  publicznoprawnych  na  płaszczyźnie  prawa  prywatnego.  Wobec  tego  analiza
orzecznictwa  Trybunału  w  zakresie  praw  osób  prawnych  może  stać  się  punktem  odniesienia  dla
kształtowania ochrony dóbr osobistych osób prawnych oraz ich treści.

2. Podmioty praw gwarantowanych w Konwencji

Z polskiego oficjalnego tłumaczenia Konwencji wynika, że podmiotem praw w niej gwarantowanych

jest wyłącznie człowiek. Artykuł 1 został bowiem zredagowany w następujący sposób: "Strony zapewniają
każdemu człowiekowi (...) prawa (...)". Natomiast w wersjach oryginalnych brzmi on następująco: "Parties
shall secure to everyone within their jurisdiction the rights (...)", "Parties reconnaissent a toute personne
relevant de leur juridiction les droit (...)". Wy

raźnie więc widać, że nie posłużono się w tekstach

oryginalnych wyrażeniami: natural person, personne physique, ani innymi podobnymi, które
wprowadzałyby wąską definicję podmiotów uprawnionych. Różnica między polskim tłumaczeniem
oficjalnym a tekstami oryg

inalnymi jest więc znaczna. Zdaniem autorki nie ma wątpliwości, że na mocy art.

1 Konwencji prawa w niej określone posiada każdy podmiot podlegający jurysdykcji państwa

sygnatariusza, także osoba prawna.

Powyższa teza znajduje ponadto swoje oparcie w przebiegu dyskusji, jaka toczyła się w 1950 r. nad

projektem Konwencji. W zbiorze dokumentów archiwalnych z okresu prac nad Konwencją można znaleźć
stwierdzenie, że Komitet Ministrów świadomie przyjął szerszą definicję osób uprawnionych do wnoszenia
skargi, aby

"(...) nie pozbawiać żadnej osoby, ani żadnej grupy osób, dostępu do Europejskiej Komisji

Praw Człowieka".

600

Można więc uznać, że konieczność ochrony podstawowych praw osób prawnych nie

umknęła uwadze autorów Konwencji i znajduje to potwierdzenie w jej tekście.

3. Osoba prawna jako podmiot praw gwarantowanych w Konwencji

Oczywiste jest, że katalog praw osoby prawnej różni się w pewnym stopniu od katalogu praw osoby

fizycznej. Ze względu na przedmiot ochrony niektóre prawa nie mogą znaleźć zastosowania w przypadku
osób prawnych. Przede wszystkim chodzi tu o prawo każdego człowieka do życia zagwarantowane w art.
2, zakaz tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania lub karania

601

(art. 3), zakaz niewolnictwa i

zmuszania do świadczenia pracy przymusowej

602

(art. 4) oraz prawo do zawarcia małżeństwa (art. 12).

Osoby prawne nie korzystają również z niektórych praw materialnych określonych poza tekstem
Konwencji, w protokołach dodatkowych.

603

Bez wątpienia dotyczy to zakazu stosowania kary śmierci

ustanowio

nego w protokole nr 6 oraz zakazu karania więzieniem za niewykonanie zobowiązań

wynikających z umowy zgodnie z art. 1 protokołu nr 4. Trudno sobie także wyobrazić, żeby osoba prawna
mogła cieszyć się prawem do wolności poruszania się (art. 2, protokół nr 4), powoływać się na zakaz
wydalania obywatela (art. 3, protokół nr 4), zakaz wydalania zbiorowego osób niebędących obywatelami
(art. 4, protokół nr 4), gwarancje proceduralne w przypadku wydalenia obcokrajowca (art. 1, protokół nr 7)
czy równy status małżonków (art. 5, protokół nr 7). Osoby prawne próbowały się powoływać na prawo do
wolności i bezpieczeństwa osobistego zagwarantowane w art. 5,

604

ale ich skargi w dotychczasowych

sprawach uznano za niedopuszczalne. Osoba prawna jako taka nie korzysta z prawa do edukacji (art. 2,
protokół nr 1), ale może powoływać się na prawo do prowadzenia działalności edukacyjnej.

605

W pozostałym zakresie ochrona Konwencji wyraźnie rozciąga się na stowarzyszenia, spółki, partie

polityczne i podmioty inne niż osoba fizyczna. W każdym przypadku należy jednak badać, czy charakter
prawa, na które taka osoba się powołuje, koresponduje z jej naturą i celem jej działalności. Ponadto
należy pamiętać, że stosowanie niektórych praw zawartych w Konwencji jest ograniczone tylko do
pewny

ch typów osób prawnych, co uwarunkowane jest rodzajem prowadzonej przez nie działalności.

Potencjalnie ogromne znaczenie dla istnienia i prawidłowego funkcjonowania osoby prawnej,

niezależnie od jej rodzaju, posiada art. 8 Konwencji, stanowiący, że każdy ma prawo do poszanowania
swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji. W dotychczasowym
orzecznictwie wielokrotnie odmawiano tego rodzaju podmiotom ochrony w nim przewidzianej.

606

Działo się

tak pomimo przyznania przez T

rybunał w jednym ze swoich wyroków, że interpretacja słów "życie

prywatne", "mieszkanie" obejmuje również działalność zawodową oraz pomieszczenia, w których się ona
dokonuje.

607

Tendencja ta należy chyba już jednak do przeszłości, gdyż w niedawnym orzeczeniu

wydanym  w  sprawie  spółki  prowadzącej  działalność  bankową,  skarżącej  się  na  sposób
przeprowadzonego w jej siedzibie przeszukania, Trybunał stwierdził, że lokale, w których spółka prowadzi
swoją działalność, mogą być uważane za "mieszkanie" w rozumieniu nadanym temu słowu na podstawie
art. 8 Konwencji. W związku z tym przeszukanie siedziby osób prawnych i innych zajmowanych przez nią
pomieszczeń  może  stanowić  ingerencję  w  wykonywanie  prawa  do  poszanowania  mieszkania
gwarantowanego  w  tym  artykule.

608

Należy podkreślić, że prawa tego nie rozciąga się na wszystkie

nieruchomości, jakie podmiot może posiadać, a jedynie na te, w których prowadzi on swoją działalność.
Niewątpliwie natomiast w zakresie art. 8 znajduje się prawo do nietykalności korespondencji prowadzonej
przez  osobę  prawną  za  pomocą  wszelkich  środków  komunikacji.  Niejasna  pozostaje  jednak  nadal
możliwość  powołania  się  osoby  prawnej  na  ochronę  szeroko  rozumianej  "prywatności".  Jedyna
dotychczas  próba  była  nieskuteczna,  gdyż  skarżący  -  The  House  of  Fraser  Holdings  plc  -  nie  mógł
wykazać przed Trybunałem, że krytyka wypowiedziana pod adresem jego udziałowców miała negatywny
wpływ  na  reputację  samej  spółki.

609

Na tym etapie można jedynie podkreślić, że przyznanie ochrony

prywatności osobie prawnej nie mogłoby być uznane za sprzeczne z treścią Konwencji.

W praktyce wątpliwości nie wzbudza stosowanie do osób prawnych prawa do poszanowania mienia

gwarantowanego przez art. 1 protokołu nr 1.

610

Podobnie nie nastręcza trudności powoływanie się przez

osoby prawn

e na prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 6)

611

oraz zakaz karania bez podstawy

prawnej (art. 7). Inne prawa, takie jak prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania (art. 9), wolności

wyrażania opinii (art. 10) czy do wolności zgromadzania się i stowarzyszania się (art. 11), były stopniowo
rozszerzane na osoby prawne, aż zdobyły w końcu pozycję jednych z najistotniejszych artykułów
dotyczących tych podmiotów. Nie mają one z reguły takiego samego zakresu zastosowania jak w
przypadku osób fizycznych, gdyż na przykład kościoły mogą powoływać się na wolność wyznania, religii,
ale nie na wolność sumienia z uwagi na jej ścisły związek z osobą ludzką.

Pozostają jeszcze prawa nieposiadające niezależnego charakteru, stanowiące dodatkowe gwarancje

prawidłowego korzystania z praw i wolności określonych w Konwencji. Chodzi tu zarówno o prawo do
wnoszenia skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego (art. 13),

612

jak i

zakaz dyskryminacji (art. 14).

613

Podsumowując, wskazać należy, że prawa związane z szeroko rozumianą sferą prywatności,

tajemnicy korespondencji, nietykalności pomieszczeń, przysługują również osobie prawnej. Ma to istotne
znaczenie, jako że pokrywają się one z prawami osobistymi wskazanymi w Konstytucji RP, a chronionymi
przez Kod

eks cywilny za pośrednictwem przepisów o ochronie dóbr osobistych.

4. Podmioty zobowiązane do przestrzegania postanowień Konwencji

Z uwagi na to, że Konwencja rodzi zobowiązanie jedynie po stronie państwa będącego jej

sygnatariuszem, tylko państwo będzie ponosić odpowiedzialność za jego naruszenie. Konieczne wydaje
się  jednak  przybliżenie  zasad  odpowiedzialności  państwa  w  tym  zakresie,  gdyż  umożliwi  to  określenie,
jakiego  rodzaju  osoby  prawne  nie  mogą  występować  ze  skargą  przeciwko  państwu  do  Trybunału.
Ponadto  należy  podkreślić,  że  odpowiedzialność  państwa  może  powstać  również  wtedy,  gdy  skarga
dotyczy sporu między podmiotami prywatnymi w płaszczyźnie horyzontalnej.

Zgodnie z powszechnie uznawaną zasadą państwo ponosi odpowiedzialność za czyny, które można

mu przypisać zgodnie z prawem międzynarodowym.

614

Składać się na nie mogą zarówno działania, jak i

zaniechania. W pierwszym rzędzie państwo będzie odpowiadać za czyny swoich organów. Ich pozycja w
hierarchii  oraz  ich  charakter  nie  mają  znaczenia  w  świetle  prawa  międzynarodowego.  Państwo  ponosi
odpowiedzialność  zarówno  za  organy  władzy  wykonawczej,  ustawodawczej,  jak  i  wymiaru
sprawiedliwości. Po drugie, czyny samodzielnych podmiotów cieszących się pewną autonomią względem
omnipotencji  państwa,  ale  wykonujących  w  określonym  zakresie  władzę  publiczną  jako  rezultat
decentralizacji i prywatyzacji, mogą być uznane na arenie międzynarodowej za akty państwa. Dotyczyć to
będzie  przede  wszystkim  jednostek  samorządu  terytorialnego:  gmin,  powiatów,  województw  oraz
wszelkiego  rodzaju  agencji  publicznych.

615

Zgodnie z tym, co zostało wyżej powiedziane, nie ulega

wątpliwości, że również powierzenie, na podstawie prawa, wykonywania określonych zadań z zakresu
administracji państwowej podmiotom prywatnym czyni państwo odpowiedzialnym za ich działania.

616

Skargi dotyczące sporów między podmiotami prywatnymi, które przechodzą przez procedurę

badania  dopuszczalności,  zwykle  wskazują  na  chociażby  pośrednie  uwikłanie  organów  państwowych,
gdyż albo te ostatnie w jakiś sposób ingerowały w relacje między stronami, albo nie podjęły odpowiednich
środków  dla  ochrony  jednostki  przed  działaniami  innych.  Istnieją  jednak  sytuacje,  w  których  państwo
ponosić  będzie  odpowiedzialność  za  czyny  osób  fizycznych  i  prawnych  działających  jako  podmioty
prywatne.  Trybunał,  rozpatrując  wielokrotnie  skargi  dotyczące  sporów  między  prywatnymi  podmiotami,
powoływał  się  na  art.  1  Konwencji,  zobowiązujący  państwo  do  zapewnienia  każdemu  w  zakresie  jego
jurysdykcji  praw  i  wolności  gwarantowanych  przez  Konwencję.  Z  tego  zobowiązania  mogą  wynikać
pozytywne  obowiązki,  takie  jak  konieczność  podjęcia  odpowiednich  środków  nawet  w  sferze  relacji
między podmiotami prywatnymi. Może tu chodzić zarówno o uchwalenie odpowiednich aktów prawnych,
jak i o działania innego rodzaju, przede wszystkim faktyczne.

5. Prawo do skargi

W wymiarze praktycznym celem twórców Konwencji było stworzenie zbioru reguł prawnych

definiujących  zakres  i  zawartość  pewnych  praw  osobistych  i  politycznych,  aby  podmioty  podlegające
jurysdykcji  państw  sygnatariuszy  mogły  się  na  nie  skutecznie  powoływać.  Najważniejszą  inspiracją  dla
tych  praw  pozostaje  Powszechna  Deklaracja  Praw  Człowieka  z  10  grudnia  1948  r.  uchwalona  przez
Zgromadzenie  Ogólne  Narodów  Zjednoczonych.

617

Podstawowa różnica między tymi dwoma aktami

polega jednak na stworzeniu przez Radę Europy efektywnego mechanizmu sądowej kontroli, w której
wykonywaniu jednostka odgrywa główną rolę. Dzieje się tak za sprawą ukształtowania prawa do skargi w
sposób umożliwiający każdemu podmiotowi objętemu ochroną odwołanie się do Trybunału bez
korzystania z pośrednictwa jakichkolwiek organów państwowych. Dzięki temu, system ten jest uznawany

za najbardziej efektywny na świecie, a sam Europejski Trybunał Praw Człowieka bywa nazywany nawet
europejskim trybu

nałem konstytucyjnym w zakresie praw fundamentalnych.

618

Można więc śmiało

twierdzić, że Konwencja była pierwszym instrumentem służącym rzeczywistej integracji europejskiej.

5.1. Podmioty uprawnione do wnoszenia skargi

Zgodnie z art. 34 Konwencji Trybun

ał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji

pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa się za poszkodowaną w wyniku naruszenia praw
zawartych w Konwencji lub jej protokołach przez jedną z jej stron. Z uwagi na zakres tego opracowania
przedmiotem

analizy będzie jedynie status organizacji pozarządowych i grup jednostek, jako podmiotów

uprawnionych do wniesienia skargi.

Grupy jednostek mogą wnieść skargę, pod warunkiem że każdy indywidualny członek grupy zostanie

wymieniony w skardze. Po drugie, każda z jednostek musi być w stanie wykazać, że została
poszkodowana. Trudno na gruncie dotychczasowego orzecznictwa stwierdzić, czy grupy osób prawnych
mogłyby wnieść skargę jako grupa jednostek. Wydaje się, że skoro teksty oryginalne używają

sformułowania: groupe de particuliers, group of individuals, nie ma literalnego ograniczenia do osób
fizycznych. Nic nie stoi zatem na przeszkodzie, aby na przykład holding, jako grupa osób prawnych,
wniósł skargę, pod warunkiem że każdy z jego członków może być uznany za poszkodowanego w wyniku
naruszenia praw gwarantowanych przez Konwencję.

Natomiast organizacja pozarządowa ma prawo do wniesienia skargi jedynie wtedy, gdy ona sama, a

nie  jej  członkowie,  może  zasadnie  twierdzić,  że  została  poszkodowana  w  wyniku  naruszenia  praw
gwarantowanych  przez  Konwencję.  Samo  pojęcie  organizacji  pozarządowej  ma  swoiste  znaczenie.
Zgodnie  z  ustalonym  orzecznictwem  Trybunału  za  "organizacje  pozarządowe"  w  rozumieniu  art.  34
Konwencji uznawane są wszelkie organizacje prawa prywatnego. Podmioty rządowe, wykonujące funkcje
publiczne  w  oparciu  o  posiadaną  władzę  lub  związane  z  kontrolowaną  przez  państwo  działalnością  w
sferze  usług  publicznych,  pozbawione  są  prawa  do  skargi.  Natomiast  podmioty  prywatne  są  nadal
uznawane  za  "organizacje  pozar

ządowe", nawet gdy wykonują działalność w interesie publicznym

uznanym przez organy państwowe oraz gdy realizują cele, które zwykle należały do celów państwa.

619

Kwestia ta wymaga jednak szczególnego komentarza.

W systemach prawnych Europy kontynentalnej f

unkcjonuje podział osób prawnych na osoby prawne

prawa publicznego i prawa prywatnego. Współczesna gospodarka wolnorynkowa sprawiła jednak, że
różnica między tymi dwoma podmiotami coraz bardziej traci na ostrości. Powszechnie przyjmuje się, iż
osoby prawne

prawa publicznego tworzone są mocą ustawy lub aktu administracyjnego dla zaspokajania

potrzeb interesu ogólnego. Do tej kategorii podmiotów zalicza się m.in. gminy i inne jednostki samorządu
terytorialnego,  izby  gospodarcze,  izby  samorządów  zawodowych,  państwowe  szkoły  wyższe,  a  także
fundacje  utworzone  przez  państwo  dla  realizacji  celu  publicznego. W  odróżnieniu  od  publicznych  osób
prawnych, osoby prawne prawa prywatnego (m.in. spółki handlowe) tworzone  są aktem woli jednostek i
zasadniczo  mają  na  celu  zaspokajanie  potrzeb  indywidualnych.

620

Podział ten nie jest jednak do końca

ostry, a ponadto charakterystyka określonych rodzajów osób prawnych różni się w zależności od systemu
prawnego,  któremu  podlegają.  Wiele  z  nich  ma  charakter  mieszany,  co  może  powodować  dodatkowe
kłopoty z zaliczaniem konkretnej osoby prawnej do jednej z powyższych kategorii. Analiza orzecznictwa
wydanego  na  podstawie  Konwencji  dowodzi  raczej,  że  Trybunał  kreuje  w  tym  zakresie  własne  kryteria
podziału,  nie  nawiązując  bezpośrednio  do  prawa  żadnego  z  państw  sygnatariuszy  ani  do  opinii
przedstawicieli doktryny w tej dziedzinie.

621

Orzecznictwo Trybunału wyodrębnia organizacje rządowe i pozarządowe. Wśród kategorii

podmiotów posiadających status organizacji rządowych, które pojawiły się w orzecznictwie, można
wyróżnić następujące grupy: jednostki samorządu terytorialnego, krajowe izby zrzeszające przedstawicieli
wolnych zawodów i przedsiębiorstwa państwowe.

622

Pierwszą grupę stanowią organizacje będące jednostkami samorządu terytorialnego bądź

jednostkami  podziału  administracyjnego.  Komisja,  rozpatrując  skargę  kilku  gmin  austriackich,  wyraźnie
stwierdziła,  że  są  one  lokalnymi  organizacjami  rządowymi,  które  wykonują  funkcje  publiczne  w  imieniu
państwa  i  z  tego  powodu  nie  posiadają  uprawnienia  do  wnoszenia  skargi.

623

Wobec tego istnienie i

autonomia gmin oraz zakres ich funkcjonowania nie jest chroniony przez Konwencję, a w szczególności
przez jej art. 11. Nie można porównywać ich ze stowarzyszeniami, które tworzone są przez jednostki, a
inne o

soby mogą co do zasady swobodnie stawać się ich członkami.

624

Gminy natomiast powstają na

mocy prawa publicznego i wykonują funkcje oficjalne, które są im przydzielone na podstawie konstytucji i

ustaw. Ich zadaniem jest zarządzanie wspólną własnością i innymi prawami w interesie ogólnym, a nie w
interesie  indywidualnym  mieszkańców  danego  obszaru.  Inaczej  więc  niż  stowarzyszenie  mieszkańców
powstałe  dla  ochrony  ich  indywidualnych  interesów,  gmina  jest  wspólnotą  mieszkańców  istniejącą  na
konkretnym  terytorium

, wykonującą zadania publiczne w imieniu własnym, ale w interesie ogólnym,

stanowiącą do pewnego stopnia podmiot niezależny od jednostek wchodzących w jej skład.

625

Wobec

tego gmina, nawet posiadająca osobowość prawną i określoną autonomię działania, nie może zostać
uznana w żadnym wypadku za organizację pozarządową ani grupę jednostek działających we wspólnym
interesie w znaczeniu art. 34 Konwencji.

626

Kolejnym argumentem przemawiającym za takim traktowaniem gminy jest fakt, że za jej działania lub

zaniech

ania, stanowiące naruszenie praw gwarantowanych przez Konwencję, odpowiedzialność przed

Trybunałem może ponieść państwo.

627

Dodatkowo konflikty między jednostkami samorządu terytorialnego

a rządem centralnym są rozstrzygane na podstawie prawa wewnętrznego regulującego ich istnienie.
Sama możliwość pojawienia się takiego konfliktu nie wpływa w żaden sposób na publicznoprawny
charakter organów w nim uczestniczących.

628

Jeden z argumentów, podnoszony przez doktrynę, przemawiający za możliwością uznania wspólnoty

terytorialnej  za  organizację  pozarządową,  opierał  się  na  możliwości  wyróżnienia  aktywności  tych
jednostek  w  sferze  publicznej  i  prywatnej.  Zgodnie  z  nim  istnieje  pewien  dualizm  w  charakterze
działalności wspólnot terytorialnych. Po pierwsze, występując jako podmioty publiczne, korzystają one ze
szczególnych  prerogatyw,  a  ich  akty  podlegają  prawu  administracyjnemu.  Jednocześnie  mogą  jednak
działać jako podmioty prawa prywatnego, szczególnie w zakresie ochrony swoich praw majątkowych, i w
tym zakresie podl

egają takim samym procedurom cywilnoprawnym, jak i inne podmioty prywatne. Stąd też

liczne  próby  wniesienia  skargi  przez  gminy  powołujące  się  na  naruszenia  ich  praw  jako  podmiotów
prywatnych.  Trybunał  odrzucił  jednak  wyraźnie  taką  możliwość,  stwierdzając,  że fakt  zajmowania  przez
gminę,  w  zakresie  postępowania  sądowego  wszczętego  dla  ochrony  praw  majątkowych,  takiej  samej
pozycji  jak  osoby  fizyczne  lub  organizacje  pozarządowe  nie  upodabnia  jej  do  żadnego  z  podmiotów
prywatnych uprawnionych na podstawie art. 34 Konwencji do wnoszenia skargi.

629

Drugą kategorią podmiotów uznawanych za organizacje rządowe są krajowe izby zrzeszające

przedstawicieli wolnych zawodów, takich jak lekarze, adwokaci, radcowie prawni, notariusze, biegli
rewidenci, architekci, celnicy

itd. Izby te są korporacjami prawa publicznego, gdyż wykonują funkcje

oficjalne, przydzielone im na podstawie Konstytucji lub ustaw.

630

Nie są one organizacjami

prywatnoprawnymi, gdyż z reguły powstają na podstawie ustawy i pozostają integralną częścią struktury
państwa.  Mają  za  zadanie  określić  standardy  wykonywania  danej  profesji  oraz  bronić  interesów  jej
przedstawicieli. Realizują więc cele o charakterze ogólnym, umożliwiając jednocześnie publiczną kontrolę
poziomu  wykonywania  zawodu.  Izby  te  posiadają  pewne  prerogatywy  w  zakresie  wewnętrznej
administracji,  postępowania  dyscyplinarnego  czy  reglamentacji  działalności  swoich  członków,
wykorzystując  w  tym  celu  atrybuty  władzy  publicznej.

631

Dodatkowo możliwość wykonywania danego

zawodu uwarunkowana jest przy

należnością do korporacji. Biorąc pod uwagę wszystkie te elementy,

korporacje zawodowe nie mogą być traktowane jak stowarzyszenia w sensie art. 11 Konwencji, w związku
z czym należy zaliczyć je do kategorii organizacji rządowych niedysponujących prawem do skargi.

Ogromne wątpliwości rodzi natomiast kwestia prawa do skargi przedsiębiorstw państwowych lub

spółek, w których państwo posiada 100% udziałów lub pakiet większościowy. Zasadniczo uznaje się, że
podmioty  istniejące  w  systemie  władzy  publicznej  i  wykonujące  usługi  o  charakterze  użyteczności
publicznej  nie  korzystają  z  ochrony  Konwencji.  Szczególnie  kontrowersyjne  jest  pozbawienie  prawa  do
skargi  przedsiębiorstw  państwowych,  przemysłowych  i  komercyjnych,  zwłaszcza  że  działają  one  na  co
dzień  w  normalnym  układzie  wolnej  konkurencji  razem  z  podmiotami  prywatnymi.

632

Niektórzy

przedstawiciele doktryny wyraźnie stwierdzają, że interpretacja wyłączająca te podmioty z systemu
ochrony byłaby zbyt restrykcyjna.

633

Sytuacja nie jest do końca jasna, gdyż brak wystarczającej ilości

orzeczeń, aby dokonać wyczerpującej analizy.

Dotychczas status organizacji rządowych został w orzecznictwie Trybunału potwierdzony w stosunku

do przedsiębiorstw państwowych oraz innych podmiotów gospodarczych, których państwo jest wyłącznym
właścicielem lub które zajmują pozycję monopolistyczną na rynku wewnętrznym. W sprawie hiszpańskich
kolei państwowych Komisja, badając dopuszczalność skargi, wzięła pod uwagę fakt posiadania przez to
przedsiębiorstwo odrębnej osobowości prawnej oraz autonomii administracyjnej.

634

Jednakże decydujący

charakter miały inne argumenty. Po pierwsze jest to korporacja prawa publicznego powołana przez
państwo na podstawie ustawy, a jej zadaniem jest utrzymywanie i eksploatacja kolei państwowych w
formie przedsiębiorstwa przemysłowego. Po drugie jego rada nadzorcza ponosi odpowiedzialność przed

rządem,  a  wewnętrzna  struktura  i  organizacja  działalności  tego  przedsiębiorstwa  regulowana  jest  przez
dekrety  kompetentnych  organów  państwowych.  Co  więcej,  przedsiębiorstwo  to  posiada  monopol  na
zarządzanie i eksploatację kolei państwowych w interesie publicznym. Na tej podstawie uznano, że tego
rodzaju  podmioty  nie  spełniają  warunków  koniecznych  do  wniesienia  skargi  na  podstawie  art.  34
Konwencji.

Szczególną grupą podmiotów w ramach tej kategorii są korporacje prawa publicznego powołane

przez  państwo  do  wykonywania  działalności  telewizyjnej  i  radiowej.  Organy  strasburskie  do  tej  pory
skutecznie  unikały  wyraźnej  odpowiedzi  co  do  możliwości  przyznania  im  statusu  poszkodowanego  na
podstawie  Konwencji.

635

W każdej ze spraw, które trafiały do Komisji, zwracała ona uwagę na istnienie

wątpliwości co do tego, czy te korporacje prawa publicznego, posiadające trwałe związki z organami
władzy publicznej, mogą być traktowane jako organizacje pozarządowe w znaczeniu art. 34 Konwencji.
Komisja decydowała jednak o pozostawieniu tego pytania bez odpowiedzi ze względu na istnienie innych
powodów dla odrzucenia tych skarg.

Argumentem przemawiającym przeciwko statusowi poszkodowanego w przypadku tych podmiotów

jest możliwość pociągnięcia państwa do odpowiedzialności za ich działania i zaniechania naruszające
prawa Konwencji.

636

Tak było w cytowanej wyżej sprawie szwajcarskiej telewizji publicznej, za której

działanie Szwajcaria została pociągnięta do odpowiedzialności.

637

Natomiast za przyznaniem prawa do

skargi przemawia przede wszystkim szczególna waga działalności nadawczej oraz (teoretycznie) szeroka
strukturalna i ideologiczna niezależność mediów publicznych od organów władzy zagwarantowana
in

stytucjonalnie przez stosowne regulacje wewnętrzne, jak i rekomendacje samej Rady Europy.

638

Podsumowując, stwierdzić należy, że w orzecznictwie Trybunału wyrażenie "organizacja rządowa"

nie oznacza wyłącznie rządu i centralnych organów państwa, ale również każdy organ wykonujący funkcje
publiczne, w szczególności tam, gdzie przyjęto zdecentralizowany system podziału władzy.

639

Wobec tego

podstawowym kryterium rozróżniania między organizacjami rządowymi i pozarządowymi jest fakt
uczestniczenia w wykonywaniu

władzy publicznej, powołanie do życia stosownym aktem państwowym,

posiadanie uprawnienia do władczego ingerowania w sferę praw jednostki, a w stosunku do podmiotów
gospodarczych - zajmowanie pozycji monopolistycznej.

Wobec powyższego pozostałe jednostki organizacyjne, niecharakteryzujące się wymienionymi

cechami, należy uznać za uprawnione do wnoszenia skargi na podstawie art. 34 Konwencji. Przy czym
wspomnieć należy, że kategorie podmiotów posiadających status osoby prawnej różnią się w zależności
od tego

, z jakiego systemu prawnego pochodzą. Oznacza to, że nie zawsze kościół, związek zawodowy

czy prywatne stowarzyszenie posiadają osobowość prawną, niezależnie jednak od tego, ich skargi będą
traktowane jako skargi organizacji pozarządowych. Co więcej, żeby być uprawnionym do wniesienia
skargi przeciwko danemu państwu, nie trzeba koniecznie posiadać statusu podmiotu prawa w prawie tego
państwa. Przykładem mogą być skargi wnoszone przez podmioty zagraniczne nieposiadające nawet
siedziby w Europie.

640

Wynika z

tego, że posiadanie osobowości prawnej nie jest warunkiem koniecznym, aby zostać

uznanym  za  "organizację  pozarządową".  Skargi  organizacji,  które  nie  były  osobami  prawnymi,  są
akceptowane  przez  organy  badające  ich  dopuszczalność.  Wielokrotnie  zdarzały  się  skargi,  których
wnioskodawcy  właśnie  utracili  osobowość  prawną,  na  przykład  przez  sądowe  rozwiązanie  partii
politycznej.

641

Gdy podstawą skargi jest właśnie fakt rozwiązania lub odmowy rejestracji, nie mogą istnieć

wątpliwości co do locus standi organizacji pozarządowej w znaczeniu art. 34 Konwencji, gdyż odmienne
rozwiązanie stanowiłoby zbytnie ograniczenie prawa do skargi tych podmiotów.

642

5.2. Status poszkodowanego

Każdy skarżący musi wykazać, że został poszkodowany w wyniku naruszenia praw zawartych w

Konwencji. Pojęcie "poszkodowany" ma autonomiczne znaczenie w orzecznictwie Trybunału, mogące
różnić się od podobnych pojęć funkcjonujących w prawie wewnętrznym.

643

Podstawowym warunkiem jest

wykazanie, że skarżący jest osobiście dotknięty działaniem lub zaniechaniem, które do naruszenia
doprowadziło. Osoby prawne znajdują się w tym zakresie w szczególnej sytuacji. Niedopuszczalne jest w
przypadku tego rodzaju podmiotu powoływanie się na pogwałcenie praw osób będących jego członkami
czy też na naruszenie ich wspólnych interesów, dla których ochrony dana osoba prawna została
powołana.

644

Przykładem może być sprawa narodowego związku zawodowego dziennikarzy, który

twierdził, że skoro wszyscy jego członkowie zostali dotknięci regulacją, która w ich mniemaniu narusza
prawa Konwencji, wobec tego ich związek również jest bezpośrednio poszkodowany w rozumieniu art. 34

Konwencji. Tym bardziej że wydane zarządzenie narusza zasady wykonywania zawodu dziennikarskiego,
których  związek  zawodowy  reprezentujący  wszystkich  dziennikarzy  ma  za  zadanie  bronić.  Komisja  nie
podzieliła  tej  opinii,  stwierdzając, że  podane  argumenty  nie zmieniają faktu, iż inkryminowana  regulacja
nie  dotyczy  praw  związku  zawodowego.  Fakt,  że  związek  dziennikarzy  uznaje  siebie  za  strażnika
kolektyw

nych interesów swoich członków, nie wystarcza do tego, by stał się on poszkodowanym w

znaczeniu art. 34 Konwencji.

645

Musi więc istnieć bezpośredni związek między skarżącym a naruszeniem.

Wobec tego, aby spełnić warunki określone w art. 34 Konwencji, osoba prawna musi być w stanie
wykazać, że ona sama została dotknięta przez rzekome naruszenie Konwencji.

Z drugiej strony nie wystarcza twierdzenie, że dane działanie godzi w cel stowarzyszenia określony w

jego  statucie założycielskim.  Nawet  stowarzyszenie  mające  na  celu  ochronę  praw  człowieka  nie  będzie
uprawnione  do  wniesienia  skargi  tylko  dlatego,  że  ustawodawstwo  państwowe  potencjalnie  może
naruszać te prawa. Przykładem jest sprawa  belgijskiego  stowarzyszenia "Liga praw człowieka", które  w
statucie  jako  swo

je cele określiło ochronę równości, wolności i humanizmu.

646

Gdy parlament uchwalił

ustawę dotyczącą ochrony danych osobowych, nie uwzględniając w niej ochrony danych zdobywanych za
pomocą technik wideo (videosurveillance), stowarzyszenie wniosło skargę do Trybunału w swoim imieniu
oraz w imieniu ewentualnych ofiar, gdyż uznało się ono za naturalnego obrońcę praw osób, które mogłyby
zostać  dotknięte  tą  regulacją.  Liga  uważała  się  za  bezpośrednio  poszkodowaną,  gdyż  wspomniana
ustawa  godziła  w  jej  cele  wyznaczone  w  statucie.  Komisja  nie  zaakceptowała  takiej  interpretacji,
stwierdzając,  że  stowarzyszenie  nie  zostało  osobiście  poszkodowane  przez  zastosowanie  tego  typu
środków inwigilacji. Wobec tego nie posiada prawa do skargi w tym przypadku. Z drugiej strony Komisja
potwierdziła,  że  nic  nie  stoi  na  przeszkodzie,  aby  reprezentowało  ono  poszkodowane  jednostki,  pod
warunkiem że będą one zidentyfikowane w skardze i złożą odpowiednie pełnomocnictwo.

Wyjątkową pozycję w tym zakresie wydaje się zajmować kościół lub związek wyznaniowy, w

szczególności gdy powołuje się on na wolność wyznania gwarantowaną przez art. 9 Konwencji. Komisja,
rewidując swoją wcześniejszą opinię w sprawie Kościoła Scjentologicznego, uznała, że podział na kościół,
z jednej strony, i na jego członków, z drugiej strony, w myśl tego artykułu ma charakter sztuczny. Zawsze
bowiem, gdy kościół wnosi skargę na podstawie Konwencji, czyni to również w imieniu swoich członków.
Należy więc zaakceptować uprawnienie kościoła jako osoby prawnej do posiadania i wykonywania praw
zawartych w art. 9, w jego własnym imieniu i jako reprezentanta jego członków.

647

Innym kryterium oceny dopuszczalności skargi jest istnienie naruszenia lub jego konsekwencji w

chwili  orzekania  przez  Trybunał. W  szczególności  skarga  jest  niedopuszczalna,  gdy  organy  państwowe
uznają naruszenie praw skarżącego i wystarczająco zadośćuczynią powstałej szkodzie. Istotne znaczenie
ma  w  tym  względzie  uzyskanie  adekwatnej  rekompensaty.  Przykładem  funkcjonowania  tej  zasady  jest
sprawa  stowarzyszeni

a promującego kulturę Basków, któremu władze francuskie zakazały publikacji i

dystrybucji książki dotyczącej tej tematyki we Francji.

648

Stowarzyszenie wystąpiło ze skargą do Trybunału

na naruszenie jego prawa do wolności ekspresji. Zanim Trybunał uznał ją za dopuszczalną, Conseil d'Etat
anulowała zakaz i w związku z tym przedstawiciel rządu francuskiego wystąpił z zarzutem w stosunku do
skarżącego, że nie posiada on już statusu poszkodowanego. Trybunał uznał jednak, że stowarzyszenie
będzie posiadało taki status dopóty, dopóki rząd francuski nie naprawi w sposób wystarczający szkód,
jakie powstały ze względu na utratę aktualności książki.

5.3. Potencjalność i pośredniość poszkodowania

Zasadniczo za niedopuszczalne uznaje się skargi stanowiące actio popularis oraz skargi na

ustawodawstwo in abstracto

, bez powoływania się na konkretne naruszenie prawa. Jednakże Trybunał,

który pragnie stosować Konwencję w sposób zapewniający najlepszą efektywność systemu skarg
indywidualnych, dopuścił kilka wyjątków. Po pierwsze jako poszkodowanych w znaczeniu art. 34
Konwencji zaakceptował podmioty, co do których nie można było ustalić z całą pewnością, czy ich prawa
zostały naruszone. Mogą bowiem zdarzyć się sytuacje, że skarżący nie może wiedzieć, czy krytykowana
ustawa z

ostała czy nie została zastosowana w jego sprawie. W takim przypadku wymagania określone w

art. 34 Konwencji będą spełnione, gdy skarżący może zasadnie twierdzić, że potencjalnie może być
poszkodowany.

649

Innymi słowy wystarczy więc wykazać, że istnieje potencjalne ryzyko bycia

bezpośrednio dotkniętym przez istnienie konkretnej regulacji lub praktyki.

Przykładem takiej sytuacji może być sprawa Radia X, gdzie prywatna stacja nadawcza, działająca w

formie spółki akcyjnej, wystąpiła do Trybunału ze skargą dotyczącą zmiany ustawy regulującej
wykonywanie działalności nadawczej.

650

Zmiana ta spowodowała, że spółki kablowe, które do tej pory

retransmitowały  programy  tego  radia  w  swoich  sieciach,  pozbawione  zostały  prawa  do  transmisji, jeżeli
anteny  tych  spółek  zlokalizowane  były  poza  strefą  nadawczą  10  km,  przyznaną  Radiu  X  na  podstawie
eksperymentalnej licencji. Mimo że adresatem krytykowanej regulacji nie był skarżący  oraz mimo braku
konkretnego  jej  zastosowania  naruszającego  jego  prawa,  Komisja  uznała  Radio  X  za  bezpośrednio
dotknięte  tą  regulacją.  Komisja  powołała  się  na  stwierdzenie  Trybunału,  że  w  pewnych  okolicznościach
ustawa sama w sobie może naruszać prawa jednostek, nawet gdy nie doszło do konkretnego przykładu
jej zastosowania, jeśli jednostka ta jest przez nią bezpośrednio dotknięta.

Kolejnym wyjątkiem jest dopuszczenie skargi wniesionej przez podmiot w swoim własnym imieniu,

ale w odniesieniu do naruszenia Konwencji w stosunku do innego podmiotu, nawet gdy prawa i wolności
samego skarżącego nie zostały bezpośrednio pogwałcone. Warunkiem koniecznym jest istnienie ścisłego
związku między skarżącym a podmiotem bezpośrednio poszkodowanym. Ilustracją może być wypowiedź
Trybunału co do możliwości uznania akcjonariusza za poszkodowanego przez działania podjęte
p

rzeciwko jego spółce w sprawie 6 greckich spółek posiadających razem ponad 51% akcji w Karolos Fix

Brewery SA.

651

W tej konkretnej sprawie Trybunał orzekł, że spółki-akcjonariusze nie mają statusu

poszkodowanego, jednakże ustalono kilka warunków, które muszą być spełnione, aby można było podjąć
odmienną decyzję.

Wstępne zarzuty rządu greckiego były oparte na założeniu, że akty, które wyrządzają szkodę spółce

posiadającej osobowość prawną, nie dotykają bezpośrednio interesów osobistych jej wspólników. Fakt, że
odczuwają oni pośrednio skutki takich działań, nie wystarcza do przyznania im statusu poszkodowanego.
Podobne konsekwencje ponoszą przecież wszyscy mający jakieś finansowe związki ze spółką, np.
kredytodawcy. Mając to na uwadze, Trybunał dodał również, że akcjonariusze nie powoływali się na
naruszenie ich praw, ale oparli swoją skargę wyłącznie na pogwałceniu prawa spółki zagwarantowanego
przez art. 1 protokołu nr 1. Twierdzili oni tylko, że naruszone zostały w ten sposób ich interesy finansowe,
gdyż wartość posiadanych przez nich akcji drastycznie spadła. Trybunał orzekł inaczej, mimo że Komisja
zaakceptowała istnienie automatycznego naruszenia praw akcjonariuszy w takich sytuacjach.

Po pierwsze stwierdził on, że normalne jest istnienie różnic w opiniach między wspólnikami spółki a

organami  nią  zarządzającymi,  w  szczególności  gdy  należy  podjąć  decyzje  mające  skutki  finansowe.  W
tym  przypadku  spółka  znajdowała  się  w  postępowaniu  likwidacyjnym, mającym  na  celu  spieniężenie  jej
majątku i w pierwszej kolejności zaspokojenie roszczeń wierzycieli, a następnie interesów wspólników  w
ramach  tego,  co  pozostanie  do  podziału. W  większości  narodowych  systemów  prawnych  wspólnicy  nie
posiadają  prawa  do  żądania  odszkodowania  za  działania  lub  zaniechania  wyrządzające  szkodę  ich
spółce,  może  to  zrobić jedynie  sama  spółka. Wobec  tego,  zlekceważenie  istnienia  osobowości  prawnej
spółki (ang. the piercing of the "corporate veil" in favour of the shareholders) na rzecz uznania praw jej
wspólników może być usprawiedliwione tylko w wyjątkowych okolicznościach. Sytuacja taka będzie miała
miejsce, gdy uda się przekonująco ustalić, że spółka nie mogła sama wnieść skargi do Trybunału, ani za
pośrednictwem swoich statutowych organów, ani poprzez likwidatorów.

652

6. Zadośćuczynienie

odstawowym środkiem ochrony oferowanym przez Europejską Konwencję Praw Człowieka i

Podstawowych Wolności jest zadośćuczynienie. Podkreślić należy, że w orzecznictwie Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka nie brakuje przykładów zasądzenia zadośćuczynienia pieniężnego na rzecz
osób prawnych, i to niezależnie od tego, jaką działalnością się zajmowały.

653

Podstawą prawną dla zastosowania tego środka jest art. 41 Konwencji, stanowiący, że "jeśli Trybunał

stwierdzi,  że  nastąpiło  naruszenie  Konwencji  lub  jej  protokołów,  oraz  jeśli  prawo  wewnętrzne
zainteresowanej  Wysokiej  Układającej  się  Strony  pozwala  tylko  na  częściowe  usunięcie  konsekwencji
tego  naruszenia,  Trybunał  orzeka,  gdy  zachodzi  potrzeba,  słuszne  zadośćuczynienie  poszkodowanej
stronie".

654

Zasady przyzn

awania zadośćuczynienia świadomie nie nawiązują do żadnego z systemów

prawnych  państw  sygnatariuszy,  a  stanowią  raczej  własną  konstrukcję  wypracowaną  przez  sędziów
Trybunału.  Na  uwagę  zasługuje  przede  wszystkim  sposób  definiowania  pojęcia  szkody  niemajątkowej.
Uznano mianowicie, że szkoda niemajątkowa w przypadku osoby prawnej może polegać na naruszeniu
jej reputacji, niepewności w podejmowaniu i planowaniu decyzji, zakłóceniu prawidłowego zarządzania i
funkcjonowania,  a  nawet  może  obejmować  niepokój  i  niedogodności,  jakie  znosić  muszą  członkowie
organów zarządzających.

655

Dotychczas przyznawane zadośćuczynienia oceniane były jako umiarkowane. Na przykład w sprawie

spółek, których prawo do nienaruszalności pomieszczeń gwarantowane w art. 8 Konwencji zostało

uznane za naruszone w wyniku działań urzędników państwowych, Trybunał przyznał każdej ze spółek
5000 euro tytułem rekompensaty za szkodę niemajątkową.

656

7. Podsumowanie

W świetle powyżej zaprezentowanych tez z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

należy uznać, że osoby prawne posiadają prawo do  wnoszenia  skargi dla obrony swych praw. Wyjątek
stanowią  w  tym  zakresie  osoby  prawne  należące  do  kategorii  organizacji  rządowych.  Analogicznie  do
zasad cywilnoprawnej ochrony dóbr osobistych, osoby prawne mogą powoływać się na wszystkie prawa
gwarantowane  przez  Konwencję,  poza  tymi,  które  są ściśle  związane  z  osobą  człowieka.  Badając  więc
możliwość  powołania  się  osoby  prawnej  na  konkretne  prawo  gwarantowane  przez  Konwencję,  należy
brać pod uwagę istotę tego prawa oraz charakter działalności tej osoby prawnej. Dopuszczalność skargi
osoby prawnej jest ponadto uzależniona od wykazania, że to jej własne prawa zostały naruszone, a nie
tylko prawa osób będących jej członkami.

Wobec powyższego skargę do Trybunału Praw Człowieka można traktować jako szczególny środek

ochrony dóbr osobistych także w przypadku osób prawnych. Jeżeli podmioty te, wykorzystując dostępne
w krajowym systemie prawnym możliwości, nie uzyskają satysfakcjonującej je ochrony dla dóbr
oso

bistych, ostatnią instancję stanowić będzie Trybunał w Strasburgu. Gdy skarga zostanie uznana za

uzasadnioną,  osoba  prawna  może  liczyć  na  finansową  rekompensatę.  Wykluczyć  jednak  należy
możliwość utożsamienia jej z zadośćuczynieniem w rozumieniu polskiego Kodeksu cywilnego. Natomiast
na  podkreślenie  zasługuje  fakt,  że  Trybunał  wyraźnie  zasądza  wspomnianą  rekompensatę  dla  osób
prawnych  tytułem  naprawienia  niemajątkowego  uszczerbku  doznanego  wskutek  naruszenia  ich  praw
gwarantowanych przez Konwencję.

Zakończenie

Intensyfikacja prawnej ochrony wartości niemajątkowych stanowi wspólną tendencję obecną w

większości  europejskich  systemów  prawnych.  Towarzyszy  jej  akceptacja  dla  szerokiego  zakresu
podmiotowego  tej  ochrony.  Z  reguły  bowiem  osoba  prawna  traktowana  jest  przez  prawo  nie  tylko  jako
podmiot posiadający niemajątkowe interesy, ale i uprawniony do domagania się ich poszanowania. Do tej
pory  można  było  obserwować  pewne  tendencje  unifikacyjne  głównie  w  zakresie  publicznych  praw
podstawowych  znajdujących  zastosowanie  w  płaszczyźnie  wertykalnej,  w  relacji  państwo  -  jednostka.
Natomiast analiza przeprowadzona w tym opracowaniu wskazuje wyraźnie również na wiele podobieństw
w tym zakresie na gruncie prawa prywatnego.

Osobowość prawna osób prawnych jest konstrukcją prawną umożliwiającą uznanie podmiotowości

prawnej  pewnych  jednostek  organizacyjnych.  Jednakże  uznanie  osoby  prawnej  za  podmiot  prawa
konsekwentnie prowadzić musi do zaakceptowania, że posiada ona pewne prawa, w tym prawa osobiste.
Oczywiście zakres przysługujących jej praw i obowiązków różni się w zależności od tego, w jakiej formie
podmiot  ten  funkcjonuje  oraz  w  jakim  okresie  istnienia  się  znajduje.  Jednakże  różnice  w  zakresie
posiadanych  praw  nie  oznaczają  bynajmniej,  że  istnieją  różne  rodzaje  osobowości  prawnej.  Ponadto
wydaje  się,  że  przyjęta  przez  polski  system  prawny  koncepcja  osobowości  prawnej  ma  charakter
dynamiczny.  Posiada  to  istotne  znaczenie  teoretyczne  i  praktyczne.  Osoba  prawna  bowiem  w  ramach
istniejących  regulacji  odnoszących  się  do  jej  funkcjonowania  może  dostosowywać  się  aktywnie  do
zmieniających  się  potrzeb  społecznych.  Umożliwia  to  stałe  kształtowanie  optymalnych  warunków  jej
prawidłowego  funkcjonowania,  dla  których  podstawowym  kryterium  jest  osiągnięcie  postawionych  przed
nią celów.

Myślenie o osobie prawnej w sposób abstrakcyjny, poza kontekstem, w którym ona funkcjonuje,

może prowadzić do błędnych wniosków. Osoba prawna nie istnieje wprawdzie poza systemem prawnym,
który ją wykreował, jednakże całkowite oderwanie jej od osób fizycznych z nią związanych jest tak samo
niepoprawne jak traktowanie tego podmiotu jedynie jako emanacji oczekiwań tych osób. Zawsze jednak
należy rozróżniać między tym, co jest interesem osoby prawnej, a tym, czego oczekują tworzące ją osoby
fizyczne. Interesu osob

y prawnej poszukiwać należy, próbując odpowiedzieć na pytanie, jaki jest

najlepszy  sposób  realizowania  funkcji,  dla  której  została  ona  powołana.  Ta  funkcja  oczywiście  została
pierwotnie  określona  przez  jej  założycieli,  niemniej  jednak  później  interes  osoby  prawnej  nie  może  być
prosto  zredukowany  do  ich  oczekiwań.  Niezależność  interesów  osoby  prawnej  nie  oznacza  jednak,  by
mogły  one  być  całkowicie  oderwane  od  interesów  związanych  z  nią  osób  fizycznych.  Przyjmując
perspektywę tych ostatnich podmiotów  stwierdzić można, że  w ich interesie jest utrzymanie i rozwijanie

osobistej pozycji w ramach struktury osoby prawnej, a ponadto zapewnienie jak najskuteczniejszej
realizacji funkcji samej osoby prawnej, co warunkuje przecież ich własne powodzenie. Na tej podstawie
zasadny jest wniosek, że chociaż interesy osoby prawnej często zbiegają się z oczekiwaniami osób
fizycznych z nią związanych, to nie można ich utożsamiać. Zdarza się bowiem, że dochodzi między nimi
do konfliktu.

Wśród interesów osoby prawnej wyróżnić można te o wyraźnym majątkowym charakterze, jak i takie,

które  trudno  analizować  z  perspektywy  ich  atrakcyjności  ekonomicznej.  Dotyczy  to  tak  samo  osób
prawnych  prowadzących  działalność  gospodarczą,  jak  i  tych  o  charakterze  non-profit.  Celem  tej  pracy
było  wskazanie,  które  z  niemajątkowych  interesów  mogą  być  chronione  w  ramach  cywilnoprawnej
regulacji dóbr osobistych. Ustawodawca umożliwił bowiem stosowanie tych przepisów do osób prawnych,
nie określając wyraźnie, w jakich sytuacjach będzie to dopuszczalne.

Pod

stawowym zadaniem tego opracowania była analiza problematyki dóbr osobistych osób

prawnych  oraz  określenie  zasad  ich  cywilnoprawnej  ochrony  w  prawie  polskim.  Z  uwagi  jednak  na
wspomniane  wyżej  tendencje  uznano  za  konieczne  odwołanie  się  również  do  rozwiązań  przyjętych  w
omawianym  zakresie  w  innych  europejskich  systemach  prawnych.  Pozwoliło  to  na  ustalenie,  że  cechą
wspólną  wszystkich  uregulowań  odnoszących  się  do  zagadnienia  dóbr  osobistych  osób  prawnych  jest
pewna  otwartość  i  celowa  niedookreśloność.  Uzasadnieniem  dla  takiego  konstruowania  przepisów,
zdaniem  autorki,  jest  przede  wszystkim  powiązanie  poziomu  ochrony  dóbr  osobistych  ze  stopniem
rozwoju  społeczeństwa.  Z  uwagi  na  to,  pierwszoplanową  rolę  w  zakresie  kształtowania  ochrony  dóbr
osobistych odgrywaj

ą sądy.

Ponadto we wszystkich omawianych systemach prawnych osoba prawna traktowana była jak

podmiot uprawniony do powoływania się na ochronę dóbr osobistych, co uzasadniano faktem posiadania
przez nią osobowości prawnej. Stwierdzenie to posiada istotne znaczenie z uwagi na to, że stanowi ono
akceptację  posiadania  przez  osoby  prawne  pewnej  sfery  wewnętrznej  autonomii,  która  chroniona  jest
przed ingerencją z zewnątrz. Nie jest to więc podmiot będący wyłącznie konstrukcją prawną. Co więcej,
ochrona  niemajątkowych  atrybutów  jego  osobowości pośrednio  wpływa  pozytywnie  również  na  sytuację
osób  fizycznych  kryjących  się  za  fasadą  organizacyjną  każdej  osoby  prawnej.  Brak  ochrony  tego  typu
interesów w przypadku osób prawnych godziłby w osoby fizyczne, które we własnym imieniu nie mogłyby
domagać  się  poszanowania  interesów  niemajątkowych  związanych  z  funkcjonowaniem  tak
skonstruowanej zbiorowości osób. Uzasadnia to ukształtowanie zasad ochrony niemajątkowych atrybutów
osobowości  prawnej  osób  prawnych  poprzez  odwołanie  się  do  przepisów  chroniących  dobra  osobiste
osób fizycznych.

W pracy pokazano jednak, że samo pojęcie dobra osobistego nie może być jednolicie definiowane w

stosunku do osób fizycznych i osób prawnych. Istnieje bowiem istotna różnica między tymi podmiotami,
która  nie  pozostaje  bez  wpływu  na  interpretowanie  podstawowych  pojęć  w  zakresie  cywilnoprawnej
ochrony  dóbr  osobistych.  Mianowicie  źródłem  dóbr  osobistych  osób  fizycznych  jest  ich  przyrodzona
godność.  Natomiast  w  przypadku  osób  prawnych  źródła  tego  poszukiwać  należy  w  przepisach
przyznających im osobowość prawną.

Przedstawiona w pracy analiza orzecznictwa i wypowiedzi przedstawicieli nauki prawa cywilnego

potwierdza przyjęte założenie, że podstawowym uzasadnieniem dla intensywnej ochrony dóbr osobistych
o

sób prawnych jest uznanie, że bez niej podmioty te nie mogłyby prawidłowo funkcjonować w ramach

autonomii  wynikającej  z  przyznanej  im  osobowości  prawnej.  Podobny  sposób  określania  przedmiotu
ochrony we  wszystkich omawianych systemach prawnych pozwala na ustalenie podstawowego katalogu
dóbr  osobistych  osoby  prawnej.  Należy  zwrócić  uwagę,  że  często  bywa  on  uzasadniany  zakresem
ochrony osoby prawnej, wynikającym z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
oraz  z  orzecznictwa  Europejskiego  T

rybunału Praw Człowieka. Analiza orzecznictwa w różnych

systemach prawnych pozwala zauważyć skłonność do posługiwania się przez sędziów aksjologią i
argumentacją podobną do tej, która zawarta jest w wyrokach Trybunału. Ta zależność jest szczególnie
widoczn

a na przykładzie prawa angielskiego, gdzie w praktyce dopiero ratyfikacja Konwencji wymusiła

wprowadzenie  odpowiednich  środków  prawnych,  jak  i  dostosowanie  już  istniejących  do  ochrony
omawianych  niemajątkowych  wartości  osób  prawnych.  Z  drugiej  jednak  strony  podkreślić  należy,  że
przedstawione  wyżej  systemy  prawne  posiadają  pewne  swoiste  cechy  w  zakresie  ochrony  praw
osobistych. Ich dopuszczalność jest oczywista z uwagi na to, że Konwencja wskazuje jedynie minimalny
standard  ochrony  i  nie  narzuca  sposobu,  w

jaki ma być on zapewniony. Kryterium ograniczającym

ustawodawców w poszczególnych systemach prawnych jest jedynie zgodność proponowanych w tym
zakresie regulacji z Konwencją.

W katalogu dóbr osobistych osoby prawnej czołowe miejsce zajmuje jej nazwa. Dotychczas

dominował  pogląd,  że  nazwa  jest  oznaczeniem  słownym  identyfikującym  i  indywidualizującym  dany
podmiot w obrocie prawnym. Zdaniem autorki konieczne jednak wydaje się rozważenie dopuszczalności
objęcia ochroną także oznaczenia graficznego przewidzianego w aktach założycielskich konkretnej osoby
prawnej, które pełnić może identyczną funkcję. Obecne przepisy Kodeksu cywilnego nie wykluczają takiej
interpretacji. Kolejnym dobrem osobistym osoby  prawnej jest bez  wątpienia jej dobre imię. Wypowiedzi,
które zarzucają temu podmiotowi niewłaściwe postępowanie, powodujące utratę zaufania jego partnerów,
kontrahentów  czy  też  szerokiej  opinii  publicznej,  mogą  destabilizować  funkcjonowanie  osoby  prawnej.
Jednakże  zdaniem  autorki  do  naruszenia  dobrego  imienia  może  dojść  tylko  wtedy,  gdy  inkryminowana
wypowiedź zawiera informacje nieprawdziwe lub gdy jest ona zasadniczo zgodna z faktami, ale stawia ten
podmiot w fałszywym świetle. Takie stanowisko jest konsekwencją wyróżnienia w ramach dóbr osobistych
osoby prawnej tak

że swego rodzaju prywatności. Podstawą dla konstruowania tego typu dobra osobistego

jest przyjęta w pracy koncepcja osoby prawnej i wynikająca z tego konieczność ochrony autonomii tego
podmiotu  przed  ingerencją  z  zewnątrz.  Oczywiście  jej  zakres  jest  poważnie  ograniczony  z  uwagi  na
wymóg transparentności funkcjonowania wielu typów osób prawnych przewidziany w ustawach. Niemniej
jednak  wyraźne  wyróżnienie  sfery  prywatności  sprzyjać  będzie  poszanowaniu  odmienności
poszczególnych  osób  prawnych  i  większej  ostrożności  w  rozpowszechnianiu  przez  osoby  trzecie
informacji  na  ich  temat.  Tradycyjnie  w  katalogu  dóbr  osobistych  osób  prawnych  odnaleźć  można
tajemnicę korespondencji oraz nietykalność pomieszczeń, w których prowadzą one swoją działalność.

Kolejnym zagadnieni

em analizowanym w pracy była problematyka cywilnoprawnej ochrony dóbr

osobistych  osób  prawnych.  Przeprowadzone  rozważania  skłaniają  do  wniosku,  że  w  przeważającej
mierze jej zasady i środki są analogiczne do ochrony dóbr osobistych osób fizycznych. Chodzi tu przede
wszystkim  o  pojęcie  bezprawności  naruszenia  dóbr  osobistych,  jak  i  zagadnienie  rozkładu  ciężaru
dowodu.  Pewne  odmienności  pojawiły  się  przy  analizie  przesłanek  wyłączających  bezprawność
naruszenia  dóbr  osobistych  osób  prawnych.  Wynikają  one  jednak  z  charakterystycznej  struktury  osoby
prawnej  i  sposobu  jej  funkcjonowania,  co  widać  w  pełni  na  przykładzie  zgody  osoby  prawnej  jako
przesłanki  wyłączającej  bezprawność  naruszenia.  Natomiast  katalog  roszczeń  przysługujący  osobie
prawnej  w  przypadku  narusz

enia dóbr osobistych jest zdaniem autorki zasadniczo identyczny w

przypadku obu podmiotów prawa. Osoba prawna może więc żądać zaniechania inkryminowanych działań,
usunięcia  skutków  naruszenia,  jak  i  zadośćuczynienia  w  formie  pieniężnej,  czy  też  wpłaty  na  wybrany
przez nią cel społeczny. Według autorki brak akceptacji dla stosowania środków majątkowych do ochrony
dóbr  osobistych  osób  prawnych  nie  posiada  normatywnych  podstaw.  Pogląd  ten  zyskał  dodatkowe
uzasadnienie  w  związku  z  wprowadzeniem  Europejskiej  Konwencji  Praw  Człowieka  i  Podstawowych
Wolności  do  polskiego  porządku  prawnego.  Przyznawane  na  tej  podstawie  zadośćuczynienie  pieniężne
osobie  prawnej  nie  jest  wprawdzie  środkiem  tożsamym  z  tym  uregulowanym  w  Kodeksie  cywilnym,
jednakże  nie  można  nie  dostrzegać  istniejących  podobieństw  w  przesłankach  ich  stosowania.  Trybunał
stanowi  przecież  szczególnego  rodzaju  nadzwyczajną  instancję  odwoławczą  w  przypadku  naruszenia
praw  gwarantowanych  przez  Konwencję,  gdy  wewnętrzne  środki  prawne  zawiodą  oczekiwania
poszko

dowanego, w tym także osoby prawnej. Tożsamość zakresu ochrony niektórych praw

gwarantowanych  w  Konwencji  z  dobrami  osobistymi  umożliwia  poszukiwanie  uzupełniającej  ochrony
właśnie  przed  Trybunałem.  Jest  to  o  tyle  atrakcyjne,  że  jego  orzecznictwo  wyraźnie  wypowiada  się  na
temat  konieczności  rekompensowania  osobie  prawnej  poniesionych  przez  nią  uszczerbków
niemajątkowych.  Ponadto  wzrasta  powszechnie  rola  środków  przewidzianych  w  przypadku  naruszenia
dóbr osobistych osób prawnych przez mass media, w tym w szczególności prawo do sprostowania czy też
prawo do odpowiedzi.

Przeprowadzona w pracy analiza dorobku polskiego prawa skłania do zaliczenia przepisów Kodeksu

cywilnego o ochronie dóbr osobistych do uregulowań stojących na wysokim europejskim poziomie.
Istni

ejąca regulacja zasadniczo daje wystarczającą podstawę dla konstruowania spójnej koncepcji dóbr

osobistych  osoby  prawnej  oraz  umożliwia  skuteczną  ich  ochronę.  Obserwować  można  jednak,  że
niejednoznaczne  uregulowanie  pewnych  kwestii  przez  ustawodawcę  wzmaga  postawy  zachowawcze
organów  stosujących  prawo,  które  nie  zawsze  wykorzystują  istniejące  możliwości.  Z  drugiej  strony
konstrukcja  przepisów  o  ochronie  dóbr  osobistych  jest  naturalną  konsekwencją  konieczności
dostosowywania tej ochrony do zmieniających się warunków społecznych. W tym kontekście posiłkowanie
się  przez  sądy  orzecznictwem  Europejskiego  Trybunału  Praw  Człowieka  może  znacznie  przyśpieszyć
rozwój  i  podnieść  poziom  wykorzystania  przepisów  o  ochronie  dóbr  osobistych  w  przypadku  osób
prawnych.

Literatura

Alikhan S., Socio-economic benefits of intellectual property in developing countries, WIPO 2000
Arnold R., Karta Praw Zasadniczych Unii Europejskiej, PiP 2002, z. 3
Bagan-Karluta K., Umowa franchisingu, Warszawa 2001
Baker & McKenzie, Hart R.J., Guide to intellectual property in the I.T. industry, London 1998
Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 1999
Barendt E., Media law, Dartmouth 1993
Barta J., Czajkowska-

Dąbrowska M., Ćwiąkalski Z., Markiewicz R., Traple E., Komentarz do ustawy o

prawie autorskim i prawach pokrewnych, Warszawa 2001

Barta J., Kępiński M., Markiewicz R., Poźniak-Niedzielska M., Skoczny T., Skubisz R., Sołtysiński S.,

Szwaja J., Wiszniewska I., Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 1994

Barta J., Markiewicz R., Internet a prawo

, Kraków 1998

Barta J., Markiewicz R.,

Ochrona danych osobowych. Biała księga. Polska - Unia Europejska,

Warszawa 1995

Barta J., Markiewicz R., Ochrona danych osobowych. Komentarz, Zakamycze 2001
Barta J., Markiewicz R. (red.), Pra

wo autorskie a postęp techniczny, Kraków 2000

Barta J., Markiewicz R.,

Wokół prawa do wizerunku, ZNUJ PWiOWI 2002, z. 80

Beignier B., L'honneur et le droit, Bruxelles 1995
Berman B. (red.), Hidden value. Profiting from the intellectual property economy, Euromoney

Institutional Investor 1999

Białecki P., Tuchołka H., Nieuczciwa lub zakazana reklama, Warszawa 2002
Bidziński Z., Serda J., Cywilnoprawna ochrona dóbr osobistych w praktyce sądowej (w:) Dobra

osobiste i ich ochrona w polskim prawie cywilnym,

Wrocław-Warszawa 1986

Bidziński Z., Ochrona dóbr osobistych w zmienionym w 1996 roku kodeksie cywilnym, ZNUJ PWiOWI

1997, z. 69

Bielski P.,

Regulacja pojęcia przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym a projekt prawa spółek

handlowych, PPH 1999, nr 6

Bierć A., Ochrona prawna danych osobowych w sferze działalności gospodarczej w Polsce - aspekty

cywilnoprawne (w:) Ochrona danych osobowych (red. M. Wyrzykowski), Warszawa 1999

Bierzanek R., Symonides J.,

Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2000

Birks P. (red.), English private law, Oxford 2001
Bisztyga A.,

Reforma Europejskiego Trybunału Praw Człowieka - Protokół 11 do Konwencji

Europejskiej, Humanistyczne Zeszyty Naukowe nr 11, Katowice 1996

Błeszyński J., Ochrona autorskich praw majątkowych. Roszczenie o wydanie korzyści, Warszawa

1989

Bogdan G., Buchała K., Ćwiąkalski Z., Dąbrowska-Kardas M., Kardas P., Majewski J.,

Rodzynkiewicz M., Szewczyk M., Wróbel W., Zoll A., Kodeks karny. Część szczególna, Zakamycze 1999

Bolger P., The common law and the tort of appropriation of personality, IIPR 1999, nr 3
Bonner D., Graham C., The Human Rights Act 1998. The story so far, European Public Law 2002, nr

Boyd S., Does English law recognise the concept of an "image" or personality rights?, Entertainment

Law Review 2002, nr 1

Bratza N., The implication of the Human Rights Act 1998 for commercial practice, European Human

Rights Law Review 2000, nr 1

Bryc W.,

Naruszenie dóbr osobistych w reklamie, Palestra 2001, nr 5-6

Franklin Ch. (red.), Business guide to privacy and data protection legislation, The Hague 1996
Bygrave L.A., Data protection law. Approaching its rationale, logic and limits, The Hague 2002
Całka E., Ochrona geograficznych oznaczeń pochodzenia, PPH 2002, nr 9
Cambell D., Fisher J. (red.), Data transmission and privacy, Dordrecht 1994
Carbonnier J.,

Droit civil. 1 Les personnes: Personnalité, incapacité, personnes morales, Paris 1994

Catanzariti T., Swimmers, surfers, and Sue Smith - Personality Rights in Australia, Entertainment

Law Review 2002, nr 7

Cherpillod I.,

Information et protection des intéręts personnels, Revue de droit suisse/Zeitschrift für

schweizerisches Recht (RDS/ZSR) 1999, nr 2

Cieśliński M.M., Kondak I., Postanowienia zabezpieczające a wolność prasy, PS 2000, nr 3
Cisek A., Dobra osobiste i ich

niemajątkowa ochrona w kodeksie cywilnym, Wrocław 1989

Cohen, K. Schmit L.J., Is the English law of passing off discriminatory to continental European trade

mark owners?, EIPR 1999, nr 2

Goodenough O.R., Retheorising Privacy and Publicity, IPR 1997, nr 1
Cornish W.R., Intellectual property: patents, copyright, trade marks and allied rights, London 1999
Cornu D.,

La régulation interne des médias se renforce, Medialex 2000

Czachórski W., Dobra osobiste i ich ochrona de lege ferenda w prawie cywilnym. Problemy

kodyfikacji prawa cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci Prof. Z. Radwańskiego, Poznań 1990

Czajkowska-

Dąbrowska M., Cywilnoprawna ochrona praw na dobrach niematerialnych (w:) Własność

przemysłowa. Aktualne problemy prawne i etyczne, Warszawa 2002

Czajkowska-

Dąbrowska M., Merchandising - czyli komercjalizacja popularnych symboli, PPH 1998,

nr 10

Charvin R., Sueur J.-J.,

Droit de l'homme et libertés de la personne, Paris 2000

Dessemontet F., Intellectual Property Law in Switzerland, Bern 2000
Dessemontet F. (w:) H. Michael (red.), International privacy, publicity and personality laws, London

2001

Dewey J., The historic background of Corporate Legal Personality, Yale Law Journal 1926, nr 35
Dignam A., Company law and The Human Rights Act 1998: interesting time, The Company Lawyer

2000, nr 5

Dobosz I.,

Działanie w obronie uzasadnionego interesu jako okoliczność wyłączająca bezprawność

naruszenia dóbr osobistych (w:) Dobra osobiste i ich ochrona w polskim prawie cywilnym, Wrocław-
Warszawa 1986

Dobosz I., Tajemnica korespondencji jako dobro osobiste oraz jej ochrona w prawie cywilnym,

Rozprawy Habilitacyjne UJ 1989, nr 172

Dobra osobiste i ich ochrona w polskim prawie cywilnym

, Wrocław-Warszawa 1986

Dressler W.D.,

Majątkowa ochrona dóbr osobistych w prawie niemieckim, PS 1997, nr 10

Drury R., Fundamental values in company law? (w:) Fundamental values (red. K. Economides, L.

Betten, J. Bridge, A. Tettenborn, V. Shrubsall), Oxford 2000

Dupre C., The protection of private life against freedom of expression in French law, European

Human Rights Law Review 2000

Dyka I.,

Zasady przyznawania i ustalania wysokości zadośćuczynienia pieniężnego w razie

naruszenia dobra osobistego, KPP 2001, z. 3

Egger A., Kommentar zum schweizerischen Zivilgesetzbuch

, Zürich 1930

Flauss J.F., La

Cour européenne des droits de l'homme est-elle une Cour constitutionnelle?, Revue

française de droit constitutionnel 1998, nr 36

Frąckowiak J., O konieczności dalszych zmian prawa cywilnego szczególnie w odniesieniu do

podmiotów i umów w obrocie gospodarczym, PPH 1999, nr 3

Fuchs B., Umowy franchisingowe

, Kraków 1998

Gawlik B.,

Dobra osobiste. Zbiór orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie, Zakamycze 1999

Gawlik B.,

Ochrona dóbr osobistych. Sens i nonsens koncepcji tzw. praw podmiotowych osobistych,

ZNUJ PWiOWI 1985, z. 41

Gawlik B., Umowa know-how. Zagadnienia konstrukcyjne, ZNUJ PWiOWI 1974, z. 3
Golat K., Golat R.,

Oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorców, Warszawa 1998

Golat R.,

Prawa na dobrach niematerialnych jako przedmiot aportu w spółkach kapitałowych (ze

szczególnym uwzględnieniem problematyki know-how), Prawo Spółek 2002, nr 4

Górnicki L., Prawo cywilne w pracach Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczpospolitej Polskiej w latach 1919-

1939

, Wrocław 2000

Górzyńska T., Prawo do informacji i zasada jawności administracyjnej, Kraków 1999
Granecki P., Dobra osobiste w prawie polskim -

zagadnienie dóbr osobistych osób prawnych, PS

2002, nr 5

Grossen J.-M.,

La protection de la personnalité en droit privé, Rapports et communications de la

Société suisse des juristes, Fascicule 1960, nr 1

Grzeszak T.,

Herb Habsburgów, PPH 2003, nr 7

Grzeszak T.,

Reklama a ochrona dóbr osobistych, PPH 2000, nr 2

Grzybczyk K.,

Komercyjne wykorzystanie dóbr niematerialnych (merchandising) (w:) Valeat aequitas.

Księga pamiątkowa ofiarowana Księdzu Profesorowi Remigiuszowi Sobańskiemu (red. M. Pazdan), Prace
Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000, s. 147-158

Grzybczyk K., Naruszenie dobra osobistego w reklamie, Rejent 1999, nr 9
Grzybowski S., Kilka uwag o rzekomych podmiotach stosun

ków cywilnoprawnych, Studia

Cywilistyczne 1975, t. XXVII

Grzybowski S.,

Ochrona dóbr osobistych według przepisów ogólnych prawa cywilnego, Warszawa

1957

Grzybowski S.,

Osobistości prawa (w:) Encyklopedia podręczna prawa prywatnego, Warszawa 1937

Grzybowski S.,

Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1985

Hatton J., Personality rights - developing a personality of their own?, The International Trade Law

Quarterly 1998, nr 140

Ionescu O.,

La notion de droit subjectif dans le droit privé, Bruxelles 1978

Jabłoński M., Wygoda K., Dostęp do informacji i jego granice, Wrocław 2002
Jaffey P., Merchandising and the law of trade marks, IPQ 1998, nr 3
Jakimowicz W., Publiczne prawa podmiotowe

, Kraków 2002

Jakubecki A., Kidyba A., Mojak J., Skubisz R., Zarys prawa

spółek, Lublin 1994

Jakubecki A.,

Postępowanie zabezpieczające w sprawach z zakresu prawa własności intelektualnej,

Kraków 2002

Jędrzejewska A., Ochrona nazwy spółki cywilnej (problematyka podobieństwa nazw), PS 1993, nr

11-12

Jones P., Manipulating the law against misleading imagery: photo-montage and appropriation of well-

known personality, EIPR 1999, nr 28

Kaczor J., Wniesienie know-

how do spółki z o.o., PPH 1999, nr 5

Kayser P.,

Les droit de la personnalité, aspects theorique et pratiques, Revue trimestrielle du droit

civil 1971, nr 35

Kayser P

., La protection de la vie privée par le droit, Paris 1995

Kępiński M., glosa do wyroku SN z dnia 13 stycznia 1998 r., II CKN 517/97, OSP 1999, nr 1
Kępiński M., Ochrona oznaczeń przedsiębiorstwa w świetle art. 5 ZNKU (w:) Prace z prawa

prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci Sędziego Janusza Pietrzykowskiego, Warszawa 2000

Kępiński M., Opinia o projekcie ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (projekt ustawy ze

stycznia 2002 r.)

, Przegląd Legislacyjny 2002, nr 1 (31)

Kidyba A.,

Prowadzenie działalności gospodarczej przez fundacje, PPH 1999, nr 10

King J., The protection of personality rights for athletes and entertainers under English intellectual

property law: practical difficulties in relying on an action of passing off, Sports Lawyers Journal 2000, nr 7

Koch A.,

Metodologiczne zagadnienia związku przyczynowego w prawie cywilnym, Poznań 1975

Koch A., Napierała J. (red.), Prawo handlowe, Kraków 2002
Koczanowski J.,

Ochrona dóbr osobistych osób prawnych, ZNAE 1999, z. 139

Komentarz do kodeksu cywilnego, t. 1, Warszawa 2001
Kopff A.,

Koncepcja praw do intymności i do prywatności życia osobistego, Studia Cywilistyczne

1972, t. XX

Kopff A.,

Konstrukcje cywilistyczne w prawie wynalazczości, Warszawa 1978

Kopff A., Prawo

cywilne a prawo dóbr niematerialnych, ZNUJ PWiOWI 1975, z. 5

Kopff A.,

Roszczenie o wydanie uzyskanych korzyści w prawie autorskim i wynalazczym a

roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (w:) Z. Radwański (red.), Studia z prawa zobowiązań,
Warszawa 1979

Kordasiewicz B.,

Cywilnoprawna ochrona prawa do prywatności, KPP 2000, z. 1

Kordasiewicz B.,

Jednostka wobec środków masowego przekazu, Wrocław-Warszawa 1991

Kordasiewicz B.,

Ochrona dóbr osobistych w znowelizowanym kodeksie cywilnym szwajcarskim,

Studia Prawnicze 1990, nr 3 (105)

Kordasiewicz B.,

W sprawie obiektywnych i subiektywnych kryteriów oceny naruszenia dóbr

osobistych (w:) Prace z prawa cywilnego, Warszawa 1985

Korff D., Study on the protection of the rights and interests of legal persons with regards to the

processing of personal data relating to such persons, Commission of the European Communities,
ETD/97/B5-9500/78

Kosik J.,

Naruszenie dobra osobistego wskutek działania jednostki organizacyjnej (w:) J. Barta, R.

Markiewicz (red.), Prace z prawa cywilnego, Warszawa 1985

Kot D., Podmiot prawa autorskiego (w:) J. Barta, R. Markiewicz (red.),

Prawo autorskie a postęp

techniczny

, Kraków 2000

Kotarba W., Dobra niematerialne w gospodarce

, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle,

Warszawa 1997

Kotarba W.,

Ochrona własności przemysłowej w gospodarce polskiej, Warszawa 2000

Kremis J.,

Z problematyki zdolności prawnej jednostek samorządu terytorialnego w zakresie prawa

cywilnego (w:)

O źródłach i elementach stosunków cywilnoprawnych. Księga pamiątkowa ku czci prof. dr

hab. A. Kleina

(red. E. Gniewek), Kraków 2000

Kunstadt M.R., The protection of personal and commercial reputation: the study of the law in Western

Europe and the United States, IIC Studies 1980, nr 3

Kycia G., Powstanie i ustanie prawa do firmy i prawa do znaku towarowego oraz ochrony

niezarejestrowanych znaków towarowych, Kraków 1999

Lane S., Goodwill Hunting: assignments and licences in gross after Scandecor, IPQ 1999, nr 2
Longchamps de Berier R., Uzasadnienie projektu kodeksu zobo

wiązań, Warszawa 1936

Leszczyński L., Stosowanie generalnych klauzul odsyłających, Kraków 2001
Leszczyński L., Tworzenie generalnych klauzul odsyłających, Lublin 2000
Lewaszkiewicz-Petrykowska B.,

W sprawie wykładni art. 448 k.c., PS 1997, nr 1

Lijowska M.,

Koncepcja ogólnego prawa osobistości w niemieckim i polskim prawie cywilnym, KPP

2001, nr 4

Logeais E., The French right to one's image: a legal lure?, Entertainment Law Review 1994, nr 5
Łazowski A., Ochrona praw jednostek w prawie wspólnot europejskich, Kraków 2002
Łętowska E., Bezpodstawne wzbogacenie, Warszawa 2000
Łętowska E., Konwencja Europejska w Polsce i nasze myślenie o prawie, KPP 1992, z. 1-4
Łętowska E., Wpływ Konstytucji na prawo cywilne (w:) Konstytucyjne podstawy systemu prawa (red.

M. Wyrzykowski), Warszawa 2001

Machnij M.,

Pojęcie i znaczenie nazwy spółki cywilnej, Mon.Prawn. 1999, nr 4

Malaurie Ph., Aynes L., Les personnes

, les incapacités, Paris 1994

Mały słownik języka polskiego, Warszawa 1969
Martin R., Personne et sujet de droit, Revue trimestrielle du droit civil 1981, nr 79
Mathieu P.A., La nature juridique du contrat de franchise, Quebec 1989
McBride N.J., Bagshaw R., Tort law, London 2001
Mielnik Z.,

Prawo do prywatności, RPEiS 1996, nr 3

Millard Ch., Ford M. (red.), Data protection laws of the world, Sweet & Maxwell 2000
Miscellanea W.J. Ganshof Van Der Meersch, Bruxelles 1972
Morawski L.,

Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 1996

Morawski L.,

Wykładnia w orzecznictwie sądów. Komentarz, Toruń 2002

Morse G., Company Law, London 2001
Nerson M.,

De la protection de la personnalité en droit privé français, Travaux de L'association Henri

Capitant pour la culture juridique française, t. XII, Paris 1960

Niboyet M.L.,

De la specificité de la protection internationale des droits de l'homme en matiére

economique, Revue Trimestrielle de Droit Commercial 1999, nr 52 (2)

Niemirka B., Statut fundacji, Mon.Prawn. 1995, nr 3
Nieuczciwa konkurencja. Orzecznictwo, Sopot 1998
Norek E.,

Przedsiębiorstwo jako przedmiot obrotu gospodarczego, Warszawa 1997

Nowacki J., Tobor Z.,

Wstęp do prawoznawstwa, Zakamycze 2000

Nowacki J., "

Odpowiednie" stosowanie przepisów prawa, PiP 1964, z. 3

Nowińska E., du Vall M., Komentarz do ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Warszawa

2001

Nowińska E., du Vall M., Reklama a informacja w komunikacji rynkowej, ZNUJ PWiOWI 2001, z. 77
Nowińska E., Z problematyki komercjalizacji dóbr osobistych związków zawodowych, ZNUJ PWiOWI

1992, z. 58

Ochrona dobrego imienia osoby prawnej. Wyrok z dnia 28 września 1999 r. S.A. w Krakowie I ACa

464/99, Transformacje Prawa Prywatnego 2002, nr 3

Ohanowicz A., Zbieg norm w polskim prawie cywilnym, Warszawa 1963
O'Keeffe J., In defence of luvvies - ridicule & context in libel law - time for re-think? ELR 1999, nr 6
Panowicz-Lipska J.,

Majątkowa ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1975

Pazdan M.,

Kodeks spółek handlowych a kodeks cywilny, PiP 2001, z. 5

Pazdan M. (red.),Valeat aequitas.

Księga pamiątkowa ofiarowana Księdzu Profesorowi Remigiuszowi

Sobańskiemu, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000

Pełczyński P., Charakter prawny przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym, Rejent 1998, nr 1
Piątek S., Prawo telekomunikacyjne, Warszawa 2001
Piątowski J.St., Ewolucja ochrony dóbr osobistych (w:) Tendencje rozwoju prawa cywilnego, Wrocław

1983

Pietrzykowski K. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, Warszawa 2002
Piotrowska J., Renomowane znaki towarowe i ich ochrona, Warszawa 2001
Pletscher T., Data protection in Switzerland (w:) Ch. Franklin (red.), Business guide to Privacy and

data Protection Legislation, The Hague 1996

Podrecki P., Traple E.,

Przejęcie naśladownictwa formy zewnętrznej cudzego produktu jako czyn

nieuczciwej konkurencji, ZNUJ PWiOWI 2001, z. 77

Porter H., Character merchandising: Does English law recognise a property right in name and

likeness? Entertainment Law Review 1999, nr 6

Poźniak-Niedzielska M., Malarczyk J., Sitko J., Problemy prawne tzw. pogranicza oznaczeń

odróżniających (w:) Własność przemysłowa. Aktualne problemy prawne i etyczne, Warszawa 2002

Poźniak-Niedzielska M., Nazwa osoby prawnej jako przedmiot ochrony prawa cywilnego (w:)

Rozprawy z prawa cywilnego -

Księga ku czci W. Czachórskiego, Warszawa 1985

Poźniak-Niedzielska M., Ochrona nazw geograficznych (regionalnych). Biała księga. Polska - Unia

Europejska, Warszawa 1995

Poźniak-Niedzielska M., Użycie cudzego nazwiska jako znaku towarowego, Rejent 1994, nr 7-8
Poźniak-Niedzielska M., Zbycie przedsiębiorstwa w świetle zmian w kodeksie cywilnym, PiP 1991, z.

Prace z prawa prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci Sędziego Janusza Pietrzykowskiego,

Warszawa 2000

Prawo prywatności. Aspekty prawne i psychologiczne (red. K. Motyka), Lublin 2001
Premier colloque du departement des droits de l'homme: "Les droits de l'homme et les personnes

morales", Bruxelles 1970

Proble

my prawa angielskiego i europejskiego oraz reformy w Europie Środkowej (Polska, Węgry)

(red. K. Nowacki), Prawo CCLXXII, Wrocław 2000

Próchnik E., Zygadło J., Ochrona własności przemysłowej, Bydgoszcz 1997
Promińska U., Ustawa o znakach towarowych. Komentarz, Warszawa 1998
Przyborowska-Klimczak A.,

Prawo międzynarodowe publiczne. Wybór dokumentów, Lublin 1996

Radwański Z., Koncepcja praw podmiotowych osobistych, RPEiS 1988, nr 2
Radwański Z., Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 1999
Radwański Z., Zarys części ogólnej prawa cywilnego, Warszawa 1979
Radwański Z., Zobowiązania - część ogólna, Warszawa 2001
Rahmatian A., Infringement of trade mark in the United Kingdom and in Austria, European Intellectual

Property Review 1999, nr 7

Recueil des travaux prepar

atoires de la Convention Européenne des Droits de l'Homme, vol. II,

Comité d'Experts, 16 mars 1950, Martinus Nijhoff Publishers 1985

Rigaux F.,

La protection de la vie privée et des autres biens de la personnalité, Paris 1990

Roubier P., Droits subjectifs et situations juridiques, Paris 1963
Rudnicki S.,

Ochrona dóbr osobistych na podstawie art. 23 i 24 k.c. w orzecznictwie Sądu

Najwyższego w latach 1985-1991, PS 1992, nr 1

Sadlik R.,

Kolizja znaku towarowego z nazwą przedsiębiorstwa, Gazeta Prawna 2002, nr 91

Sadlik R.,

Ochrona oznaczeń przedsiębiorstw, PS 2000, nr 3

Safjan M., Ochrona danych osobowych - granice autonomii informacyjnej (w:) Ochrona danych

osobowych (red. M. Wyrzykowski), Warszawa 1999

Safjan M.,

Ochrona majątkowa dóbr osobistych po zmianie przepisów kodeksu cywilnego, PPH

1997, nr 1

Safjan M.,

Odpowiedzialność deliktowa osób prawnych. Stan obecny i kilka uwag de lege ferenda,

Studia Iuridica 1994, t. XXI

Safjan M

., Prawo do ochrony życia prywatnego (w:) L. Wiśniewski (red.), Podstawowe prawa

jednostki i ich sądowa ochrona, Warszawa 1997

Safjan M.,

Prawo do prywatności i ochrona danych osobowych w społeczeństwie informatycznym,

PiP 2002, z. 6

Safjan M.,

Prawo do prywatności osób publicznych (w:) Prace z prawa prywatnego. Księga

pamiątkowa ku czci Sędziego Janusza Pietrzykowskiego, Warszawa 2000

Safjan M.,

Refleksje wokół konstytucyjnych uwarunkowań rozwoju ochrony dóbr osobistych, KPP

2002, z. 1

Schimanek-Walicka D.,

Ochrona znaków odróżniających w Internecie, Mon.Prawn. 2001, nr 12

Serda J., P

rawo autorskie do dzieła filmowego, Warszawa 1970

Sitko

J.,

Dopuszczalność rejestracji znaku towarowego zawierającego nazwę innego

przedsiębiorstwa w świetle ustawy prawo własności przemysłowej, PUG 2001, nr 10

Skowrońska-Bocian E., Z problematyki ochrony nazwy w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej

konkurencji (na tle wybranych orzeczeń Sądu Najwyższego), PUG 2002, nr 6

Skrzydło W., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Zakamycze 1998
Skubisz R., glosa do wyroku SN z dnia 20 maja 1991 r., II CR 445/90, PiP 1992, z. 8
Skubisz R., Ochrona zagranicznej nazwy handlowej w Polsce, Krajowa Rada Notarialna -

Księga

Pamiątkowa I Kongresu Notariuszy RP

Skubisz R., Prawo do firmy i jego ochrona, PiP 1993, z. 1
Skubisz R.,

Prawo znaków towarowych. Komentarz, Warszawa 1997

Sloper K., Cordery B., Personality endorsement - new brand hatch?, ELR 2002, nr 5
Sobczak J., Prawo prasowe, Warszawa 2000
Sołtys B., Klientela - Przedsiębiorstwo - Wolny zawód, Rejent 1995, nr 1
Sołtysiński S., Szajkowski A., Szwaja J., Kodeks handlowy. Komentarz, Warszawa 1997
Sołtysiński S., Recenzja, PiP 1987, z. 2
Sośniak M., Bezprawność zachowania jako przesłanka odpowiedzialności cywilnej za czyny

niedozwolone

, Kraków 1959

Sośniak M., Funkcje i skuteczność zgody osoby uprawnionej w zakresie ochrony dóbr osobistych

(w:) Prace z prawa cywilnego, Warszawa 1985

Stecki L., Franchising

, Toruń 1993

Stelmachowski A.,

Wstęp do teorii prawa cywilnego, Warszawa 1984

Stelmachowski A., Zarys teorii prawa cywilnego, Warszawa 1998
Stromholm S., Right of privacy and rights of the personality, Stockholm 1967
Studia z prawa zobowiązań (red. Z. Radwański), Warszawa 1979
Studnicki F., Łachwa A., Fall J., Stabrawa E., Odesłania w tekstach prawnych. Ku metodom ich

zautomatyzowanej interpretacji, ZNUJ Prace Prawnicze 1990, z. 136

Sut P.,

Czy sfera intymności jest dobrem osobistym chronionym w prawie polskim? Palestra 1995, z.

7-8

Sut P.,

Problem twórczej wykładni przepisów o ochronie dóbr osobistych, PiP 1997, nr 9

System prawa cywilnego, pod red. S. Grzybowskiego

, Wrocław-Warszawa 1985

System prawa własności intelektualnej. Prawo wynalazcze, pod red. S. Grzybowskiego, Wrocław-

Warszawa 1990

Szpunar A., Czyny niedozwolone w kodeksie cywilnym, Studia Cywilistyczne 1970, t. XV
Szpunar A.,

Ochrona dóbr osobistych przysługujących osobom prawnym (w:) Problemy kodyfikacji

prawa cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci Prof. Z. Radwańskiego, Poznań 1990

Szpunar A.,

Ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1979

Szpunar A.,

Odszkodowanie za szkodę majątkową, szkoda na mieniu i osobie, Bydgoszcz 1998

Szpunar A.,

Przesłanki przewidzianego w art. 448 k.c. zadośćuczynienia, PS 2002, nr 1

Szpunar A., Recenzja, PiP 1991, z. 12
Szpunar A.,

Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową, Bydgoszcz 1999

Szpunar A., Zgoda uprawnionego w zakresie ochrony

dóbr osobistych, RPEiS 1990, nr 1

Szwaja J., Wojcieszko-

Głuszko E., Mika I.B., Kumulacja i kolizja praw własności przemysłowej w

prawie polskim (na przykładzie wzorów przemysłowych i znaków towarowych), KPP 2001, nr 2

Szwaja J.,

O przyszłym uregulowaniu firmy, PiP 1994, z. 12

Szwaja J. (red.), Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 2000
Szymanek T.,

Oznaczenia indywidualizujące towary i usługi oraz przedsiębiorstwa w świetle

orzecznictwa Urzędu Patentowego i sądów, Warszawa 1997

Świderski K., W kwestii pojęcia przedsiębiorstwa w kodeksie cywilnym (art. 551), Rejent 1999, nr 12
Tercier P.,

Le nouveau droit de la personnalité, Zürich 1984

The yearbook of media and entertainment law (red. E. Barendt), Clarendon Press 1995

Till E., Osob

y prawne. Projekt rozdziału kodeksu cywilnego z uwagami, Poznań 1921

Traple E.,

Stosunek czynu nieuczciwej konkurencji do praw własności intelektualnej, ZNUJ PWiOWI

2001, z. 77

Troller K.,

Manuel du droit suisse des biens immatériels, Francfort-sur-le-Main 2000

Trumpy-Waridel F

., Le droit de la personnalité des personnes morales et en particulier des sociétés

commerciales, Lausanne 1986

Trzciński J., Zakres podmiotowy i podstawa skargi konstytucyjnej (w:) J. Trzciński (red.), Skarga

konstytucyjna, Warszawa 2000

Urban M., Nazwisko historyczne jako znak towarowy, Warszawa 2001
du Vall M., Szwaja J.,

Reguły konkurencji a licencje patentowe i know-how, Warszawa 1996

Velu J.,

La convention européenne des droits de l'homme et les personnes morales de droit public

(w:) Miscellanea W.J. Ganshof Van Der Meersch, Bruxelles 1972

Wadlow Ch., The law of passing-off, London 1990
Watts J., Walsh P., Company names, EIPR 1996, nr 6
Werro F., La tentation des dommages -

intéręts punitifs en droit des médias, Medialex 2002, nr 2

Wierciński J., glosa do wyroku SN z dnia 7 marca 1997 r., II CKN 70/96, PS 1998, nr 6
Wierciński J., Niemajątkowa ochrona czci, Warszawa 2002
Wild Z.,

Ochrona prywatności w prawie cywilnym, PiP 2001, z. 4

Winn D.B, European Community and International Media Law, London 1994
Wiszniewska I.,

Znaki towarowe w prawie własności przemysłowej, PPH 2001, nr 12

Włodarczyk W., glosa do wyroku SN z dnia 7 października 1999 r., I CKN 126/98, PS 2001, nr 3
Włodarczyk W., glosa do wyroku z dnia 28 października 1998 r., II CKN 25/98, PiP 2000, z. 8
Włodyka S., Prawo spółek, Kraków 1991
Wojciechowska A.,

Czy autorskie dobra osobiste są dobrami osobistymi prawa cywilnego?, KPP

1994, nr 3

Wojcieszko-

Głuszko E., Ochrona prawna know-how w prawie polskim na tle prawnoporównawczym,

ZNUJ PWiOWI 2002, z. 81

Wojciszke A.,

Katalog dóbr osobistych w świetle przepisów konstytucji i kodeksu cywilnego,

Gdańskie Studia Prawnicze 2000, t. VII

Wojnicka E.,

Ochrona autorskich dóbr osobistych, Łódź 1997

Wojtyczek K., Horyzontalny wymiar praw

człowieka zagwarantowanych w Konstytucji RP, KPP 1999,

nr 2

Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K.,

Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1998

Wolter A.,

Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2000

Woryna K., Herby miejskie w nowym prawie w

łasności przemysłowej, Samorząd Terytorialny 2001,

nr 7-8

Wronkowska S., Zieliński M., Zasady techniki prawodawczej. Komentarz, Warszawa 1997
Wróblewski N.J., Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1988
Wyrzykowski M. (red.), Konstytucyjne podstawy systemu prawa, Warszawa 2001
Wyrzykowski M. (red.), Ochrona danych osobowych, Warszawa 1999
Wyrzykowski M., Status informacyjny obywatela (w:)

Prawo i ład społeczny. Księga jubileuszowa

dedykowana Profesor Annie Turskiej, Warszawa 2000

Zoll F., Prawa na dobrach niematerialnych, Bydgoszcz 1928
Zoll F., Prawo cywilne, t. 1

, Poznań 1931

Zwart T., The admissibility of human rights petitions. The Case Law of the European Commission of

Human Rights and the Human Rights Committee, Leiden 1994

Żyznowski T., Prawo do firmy (nazwy) i jego ochrona w świetle orzecznictwa sądowego, Zielona

Góra 1993

Dz.U.1964.16.93: art. 23; art. 24; art. 33

Przypisy:

W Polsce tematykę ochrony dóbr osobistych osób prawnych w ujęciu ogólnym podjęli: A. Szpunar,

Ochrona dóbr osobistych przysługujących osobom prawnym (w:) Problemy kodyfikacji prawa cywilnego.
Księga pamiątkowa ku czci Prof. Z. Radwańskiego, Poznań 1990, s. 27-42, oraz J. Koczanowski,
Ochrona dóbr osobistych osób prawnych, ZNAE 1999, z. 139.

Por. A. Cisek, Dobra osobiste i ich niema

jątkowa ochrona w kodeksie cywilnym, Wrocław 1989; S.

Grzybowski,

Ochrona dóbr osobistych według przepisów ogólnych prawa cywilnego, Warszawa 1957; A.

Szpunar,

Ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1979.

Por. dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 grudnia 1997 r. (97/66/EC) w sprawie

przetwarzania danych osobowych i ochrony prywatności w dziedzinie telekomunikacji. Obejmuje ona
wprost swym zakresem ochronę prywatności osób prawnych. Innym przykładem jest art. 19 § 3
niemieckiej konstytucji z 1949

r., który stanowi, że podmiotem praw w niej gwarantowanych jest również

osoba prawna.

Bliżej na ten temat - W. Jakimowicz, Publiczne prawa podmiotowe, Kraków 2002, s. 194 i n.; A.

Łazowski, Ochrona praw jednostek w prawie wspólnot europejskich, Kraków 2002, s. 25 i n.

La loi espagnole sur la protection civile du droit ŕ l'honneur, ŕ l'intimité personnelle et familiale et ŕ

l'image z 1982 r. Korzenie tej regulacji znajdują się w art. 18-1 konstytucji hiszpańskiej, stanowiącego: le
droit ŕ l'honneur, ŕ l'intimité personnelle et familiale et ŕ sa propre image est garanti ŕ chacun.

W prawie niemieckim prawo do nazwiska chroni kodeks cywilny, a prawo do wizerunku ustawa o

prawie autorskim. Podobnie w prawie włoskim prawo do nietykalności cielesnej chronione jest przez art. 5
kodeksu cywilnego, a prawo do wizerunku - przez art. 10.

Pewnym oparciem mógł być jedynie Bill of Rights 1689.

Por. B. Kordasiewicz,

Ochrona dóbr osobistych w znowelizowanym kodeksie cywilnym

szwajcarskim, Studia Prawnicze 1990, nr 3 (105), s. 149 i n.; A. Szpunar,

Ochrona dóbr..., op. cit.

Cytowane orzecznictwo pochodzi z bazy danych dostępnej w internecie pod adresem:

www.bger.ch/index.cfm?language=french&area=jurisdiction&theme. Tam również znajduje się baza aktów
prawnych, z kt

órej pochodzą przepisy wykorzystane w opracowaniu.

P. Tercier,

Le nouveau droit de la personnalité, Zürich 1984, s. 17.

Code Civile suisse du 10 decembre 1907 -

Art. 28: Celui qui subit une atteinte illicite ŕ sa

personnalité peut agir en justice pour sa protection contre toute personne qui y participe.

Ibidem, s. 51.

J.-M. Grossen,

La protection de la personnalité en droit privé, Rapports et communications de la

Société suisse des juristes, Fascicule 1960, nr 1, s. 5a.

A. Egger, Kommentar zum schweizerischen Zivilgesetzbuch

, Zürich 1930, art. 28.

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit., s. 52.

I. Cherpillod,

Information et protection des intéręts personnels, Revue de droit suisse/Zeitschrift für

schweizerisches Recht (RDS/ZSR) 1999, nr 2, s. 105.

Ibidem

, s. 106. Por. także: P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit., s. 71.

Loi fédérale sur les cartels et organisations analogues du 30 septembre 1962 - www.bger.ch.

Loi fédérale contre la concurrence déloyale du 19 décembre 1986 - www.bger.ch.

Por. BGE 109 II 353.

I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit.

, s. 108. Także: P. Tercier, Le nouveau droit..., op.

cit., s. 72.

J.M. Grossen,

La protection de la personnalité..., op. cit., s. 7a.

Ibidem, s. 8a.

Ibidem, s. 10a.

F. Dessemontet (w:) H. Michael (red.), International privacy, publicity and personality laws, London

2001, s. 423.

Por. BGE 90 II 461, s. 464.

Art. 53 k.c.s.: "Les personnes morales peuvent acquérir tous les droits et assumer toutes les

obligations qui ne sont pas inséparables des conditions naturelles de l'homme, telles que le sexe, l'âge ou
la parenté". Czasownik acquerir odpowiada polskiemu czasownikowi "nabywać", ale i "uzyskać". Wobec
tego nie należy ograniczać jego znaczenia do "nabycia" prawa w sensie przypisywanym temu
sformułowaniu w prawie polskim. Wskazuje na to również wyłączenie tylko tych praw, które odpowiadają
naturalnym atrybutom człowieka.

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit., s. 76.

Ibidem. Chodzi tu o: sp

ółkę jawną - sociétés en nom collectif (art. 552 CO), spółkę komandytową -

sociétés en commandite (art. 594 CO), communautés de propriétaires d'etages (art. 712 k.c.s.).

F. Trumpy-Waridel,

Le droit de la personnalité des personnes morales et en particulier des

sociétés commerciales, Lausanne 1986, s. 86.

F. Trumpy-Waridel,

Le droit de la personnalité..., op. cit., s. 86 i n.

Ibidem

, s. 104. Por. również: BGE 97 II 97 Urteil der II. Zivilabteilung vom 3. Juni 1971 i.S.Metzler

gegen Philanthropische Gesellschaft Union und Mitbeteiligte.

F. Trumpy-Waridel,

Le droit de la personnalité..., op. cit., s. 104.

Por. BGE 97 Ia 116.

Art. 29 k.c.s.: "1. Celui dont le nom est contesté peut demander au juge la reconnaissance de son

droit. 2. Celui qui es

t lésé par une usurpation de son nom peut intenter action pour la faire cesser, sans

préjudice de tous dommages-intéręts en cas de faute et d'une indemnité ŕ titre de réparation morale si
cette indemnité est justifiée par la nature du tort éprouvé".

Por

. orzeczenia Trybunału Federalnego: BGE 112 II 369 Auszug aus dem Urteil der II.

Zivilabteilung  vom  13.  November  1986  i.S.  Leo  Sutter  gegen  Kanton  Appenzell  I.Rh.  und  Mitbeteiligte;
BGE 117 II 513 Auszug aus dem Urteil der II. Zivilabteilung vom 19. Dezember 1991 i.S. Verkehrsclub der
Schweiz  (VCS)  gegen  ASTAG,  Schweizerischer  Nutzfahrzeugverband;  BGE  102  II  305  Urteil  der  II.
Zivilabteilung  vom  23.  September  1976  i.S.  Abraham  gegen  Baumann;  BGE  80  II  138  Urteil  der  I.
Zivilabteilung vom 9. März 1954 i.S. Verband Schweiz. Bücherexperten gegen Fidueia SA; BGE 91 II 17
Arręt de la Ire Cour civile du 9 février 1965 dans la cause Gaillard contre La Résidence SA.

BGE 116 II 463 Auszug aus dem Urteil der I. Zivilabteilung vom 5. Juli 1990 i.S. Modum AG gegen

The Coca-

Cola Company, Considérant 3.

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit.

, s. 65. Por. również: BGE 95 II 481 Urteil der II.

Zivilabteilung vom 21. März 1969 i.S. Club Méditerranée (Bureau Suisse) SA gegen Tages-Anzeiger für
Stadt und Kanton Zürich AG.

BGE 102 II 305 Urteil der II. Zivilabteilung vom 23. September 1976 i.S. Abraham gegen Baumann,

Considérant 2.

I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit., s. 97.

BGE 116 II 463 Auszug aus dem Urteil der I. Zivilabteilung vom 5. Juli 1990 i.S. Modum AG gegen

The Coca-Cola Company

, Considérant 3b.

BGE 116 II 463 Auszug aus dem Urteil der I. Zivilabteilung vom 5. Juli 1990 i.S. Modum AG gegen

The Coca-Cola Company

, Considérant 3. Ryzyko pomyłki oceniane jest według takich samych zasad,

jakie obowiązują na podstawie szwajcarskiej ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji - Loi fédérale
contre la concurrence déloyale (LCD) du 19 décembre 1986 (Etat le 3 octobre 2000). Por. 4C.199/2001 Ie
Cour civile 6 novembre 2001, Audi AG v. Banque Audi (Suisse) S.A.

Considérant 5c.

F. Dessemontet (w:) H. Michael (red.), International privacy..., op. cit., s. 429.

Por. orzeczenia: BGE 114 II 432 Extrait de l'arręt de la Ire Cour civile du 13 décembre 1988 dans

la cause Lacoste Alligator S.A. contre Pierre Keller

, Alligator Publicité, BGE 88 II 28 Arręt de la Ire Cour

civile du 13 février 1962 dans la cause Junod et Au Bücheron SA contre Graber; BGE 90 II 192 Arręt de la
Ire Cour civile du 5 mai 1964 dans la cause Mondia SA contre Mondial Trust R

egistré; BGE 95 II 456 Arręt

de la Ire cour civile du 28 mai 1969 dans la cause Sodibel SA contre Sodip SA.

K. Troller, Manuel du droit suisse des biens immateriels, t. I, Francfort-sur-le-Main 2000, s. 37.

Ordinance on the Register of Commerce. Akty

prawne dostępne są w Internecie na stronie:

www.bger.ch.

Por.: BGE 112 II 369 Auszug aus dem Urteil der II. Zivilabteilung vom 13. November 1986 i.S. Leo

Sutter gegen Kanton Appenzell I.Rh. und Mitbeteiligte; BGE 117 II 513 Auszug aus dem Urteil der II.
Zivilabteilung vom 19. Dezember 1991 i.S. Verkehrsclub der Schweiz (VCS) gegen ASTAG,
Schweizerischer Nutzfahrzeugverband. Zob. F. Trumpy-Waridel,

Le droit de la personnalité..., op. cit., s.

118; F. Dessemontet, Intellectual Property Law in Switzerland,

Bern 2000, s. 163 i n. Możliwość

zastosowania ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji pojawia się, gdy nazwa handlowa
zagranicznej jednostki wykorzystywana jest na terenie Szwajcarii, albo przynajmniej jest powszechnie
znana opinii publicznej.

K. Troller, Manuel du droit suisse..., op. cit., s. 20.

Federal Law on Trademarks and Geographic Denominations of 28 August 1992, zastąpiła ona

ustawę z 1890 r. - dostępna w internecie na stronie: www.bger.ch.

F. Dessemontet, Intellectual Property Law..., op. cit., s. 117.

Ibidem, s. 153. Por. orzeczenie: BGE 126 III 239 Auszug aus dem Urteil der I. Zivilabteilung vom 2.

Mai 2000 i.S. Kaformatik AG gegen Verein Berner Oberland Tourismus.

BGE 95 II 481 Urteil der II. Zivilabteilung vom 21. März 1969 i.S. Club Méditerranée (Bureau

Suisse) SA gegen Tages-

Anzeiger für Stadt und Kanton Zürich AG. P. Tercier, Le nouveau droit..., op.

cit., s. 76; I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit., s. 107.

W odniesieniu do osób fizycznych, podobnie jak i w prawie polskim, wyróżnia się zwykle sferę

wewnętrznego poczucia własnej godności oraz "zewnętrzną godność", obejmującą wszelkie atrybuty
konieczne do bycia szanowaną przez swoje otoczenie. Obie te sfery podlegają w pewnym zakresie
ochronie prawnej.

F. Trumpy-Waridel,

Le droit de la personnalité..., op. cit., s. 128.

I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit., s. 108.

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit.

, s. 67. Tradycyjnie w przypadku osób fizycznych wyróżnić

można  sferę  intymną,  prywatną  oraz  publiczną.  W  zakresie  tej  pierwszej  mieścić  się  będą  informacje
utrzymywane w sekrecie, które każdy pragnie, by pozostały nieznane osobom trzecim. Sfera prywatności
obejmuje pozostałe informacje, którymi podmiot dzieli się z osobami bliskimi, ale jednocześnie pragnie, by
nie  były  one  udostępniane  szerokiej  publiczności.  Sfera  publiczna  to  zdarzenia,  które  z  reguły  mają
miejsce na forum publicznym i wobec tego są dostępne nieograniczonemu kręgowi osób. Por. BGE 97 II
97  Urteil  der  II.  Zivilabteilung  vom  3.  Juni  1971  i.S.  Metzler  gegen  Philanthropische  Gesellschaft  Union
und Mitbeteiligte, s. 101 i n.

F. Trumpy-Waridel,

Le droit de la personnalité..., op. cit., s. 120.

Por. K. Troller, Manuel du droit suisse..., op. cit., s. 590.

F. Trumpy-Waridel,

Le droit de la personnalité..., op. cit., s. 121.

K. Troller, Manuel du droit suisse..., op. cit.

, s. 590. Por. także: BGE 115 II 72 Extrait de l'arręt de la

Ire Cour civile du 14 février 1989 dans la cause Banque X. contre O.

Por. F. Dessemontet (w:) H. Michael (red.), International privacy..., op. cit., s. 431; I. Cherpillod,

Information et protection..., op. cit.

, s. 108; także: P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit., s. 72.

BGE 97 II 97 Urteil der II. Zivilabteilung vom 3. Juni 1971 i.S. Metzler gegen Philanthropische

Gesellschaft Union und Mitbeteiligte, s. 101 i n.

BGE 88 II 319 Extrait de l'arręt de la Ire Cour civile du 18 septembre 1962 dans la cause Durafourg

et fils contre Cotter et Cie. "Le droit subjectif a la sphe

re personnelle protege aussi le détenteur du secret

de fabrication". Dalej: "Constitue l'objet d'un secret de fabrication le mécanisme ou le procédé original qui
n'est pas notoire ni accessible a tout venant et que le détenteur, en raison d'un intéręt justifié, ne veut pas
divulguer.  Le  droit  au  secret  dépend  de  la  possibilité  d'exclure  d'autres  personnes  de  la  jouissance  du
bien  qu'on  entend  leur  cacher.  Celui  qui  acquiert  de  façon  licite  la  connaissance  d'un  secret  et  en  a
conscience ne doit ętre discret, pendant la durée de ses services et apres, que si des rapports juridiques
spéciaux le lui imposent; tel est le cas lorsqu'il en a  été expressément convenu ainsi ou lorsqu'on peut
inférer des circonstances que l'initiation n'a lieu que si l'initié ne fait pas usage de la connaissance acquise
(clauses du contrat, formation de l'employé, sa situation, sa rémunération, son champ d'activité). Faute de
secret, c'est a la protection spéciale du brevet que l'auteur d'un mécanisme ou d'un procédé original doit
reco

urir". Por. także: BGE 64 II 162, BGE 23 I 205, BGE 75 III 89.

Ustawa federalna o ochronie danych osobowych uchwalona została 19 czerwca 1992 r.

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit., s. 72.

BGE 86 II 201 Arręt de la Ire Cour civile du 27 septembre 1960 dans la cause Bergerioux contre

Association genevoise des fabricants de bijouterie-

joaillerie et de boîtes de montres.

F. Trumpy-Waridel,

Le droit de la personnalité..., op. cit., s. 122 i n.

Por. BGE 86 II 365, BGE 88 II 239, BGE 85 II 489.

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit., s. 80 i n.

Ibidem, s. 84 i n.

J.M. Grossen,

La protection de la personnalité..., op. cit., s. 30a.

F. Trumpy-Waridel,

Le droit de la personnalité..., op. cit., s. 134.

Ibidem, s. 136

BGE 103 II 161, BGE 91 II 401, BGE 71 II 191, BGE 32 II 500.

BGE 97 I 97.

BGE 68 II 129 = JT 1942 I 629.

Akty prawne dostępne są w internecie na stronie: www.bger.ch.

Reforma kodeksu cywilnego w części dotyczącej ochrony dóbr osobistych weszła w życie 1 lipca

1985 r. Na temat przebiegu prac nad zmianami - patrz: P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit., s. 7 i n.

Potwierdza to lektura kodeksu deontologicznego mediów szwajcarskich, którego nowelizacja

weszła w życie 1 stycznia 2000 r. Główne zmiany koncentrują się wokół zagwarantowania poszanowania
godności  ludzkiej  i  sformułowania  etycznych  zasad  pracy  dziennikarza.  Pojawia  się  tam  również
interesująca  wzmianka,  którą  można  odnieść  do  stosunku  mediów  do  osób  prawnych.  Mianowicie  w
dyrektywie  a.2  stwie

rdza się, iż przedsiębiorstwa prywatne, których znaczenie gospodarcze lub rola

społeczna jest istotna w danym regionie, muszą się liczyć ze zwiększonym zainteresowaniem ze strony
mediów. Por. D. Cornu, La régulation interne des médias se renforce, Medialex 2000, nr 3.

J.M. Grossen,

La protection de la personnalité..., op. cit., s. 95a.

F. Trumpy-Waridel,

Le droit de la personnalité..., op. cit.

Ibidem, s. 163 i n.

I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit., s. 130.

Ibidem, s. 125.

F. Trumpy-Waridel,

Le droit de la personnalité..., op. cit., s. 181 i n.

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit., s. 102.

Ibidem, s. 104.

Ibidem, s. 103 i n.

Ibidem, s. 102.

Art. 28a k.c.s.: "§ 1. Le demandeur peut requérir le juge: 1. D'interdire une atteinte illicite, si elle est

imminente; 2. De la faire cesser, si elle dure encore; 3. D'en constater le caractčre illicite, si le trouble
qu'elle a créé subsiste. § 2. Il peut en particulier demander qu'une rectification ou que le jugement soit
communiqué ŕ des tiers ou publié. § 3. Sont réservées les actions en dommages-intéręts et en réparation
du tort moral, ainsi que la remise du gain selon les dispositions sur la gestion d'affaires".

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit., s. 1

24. Por. również: I. Cherpillod, Information et

protection..., op. cit., s. 183.

F. Trumpy-Waridel,

Le droit de la personnalité..., op. cit., s. 244.

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit., s. 126.

I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit., s. 163.

Ibidem.

F. Trumpy-Waridel,

Le droit de la personnalité..., op. cit., s. 245.

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit., s. 132.

ATF 123 III 361 = JT 1998 I 336.

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit., s. 127.

100

F. Trumpy-Waridel,

Le droit de la personnalité..., op. cit., s. 248.

101

I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit., s. 164.

102

BGE 126 III 209 (5C.82/1998) Auszug aus dem Urteil der II. Zivilabteilung vom 29. Februar 2000

i.S. Martin Gottlieb Kraska gegen Ringier AG und Y. "Le juge est tenu  de confronter soigneusement les
affirmations  portant  atteinte  a  la  personnalité  contenues  dans  un  article  de  presse  avec  les  motifs
justificatifs  invoqués  par  l'entreprise  de  médias;  les  déclarations  erronées  attentatoires  aux  intéręts
personnels ne peuvent guere ętre justifiées par la mission d'information de la presse".

103

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit., s. 138.

104

Code federal des obligations 18 décembre 1936 - Art. 49 "1. Celui qui subit une atteinte illicite ŕ sa

personnalité a droit ŕ une somme d'argent ŕ titre de réparation morale, pour autant que la gravité de
l'atteinte le justifie et que l'auteur ne lui ait pas donné satisfaction autrement. 2. Le juge peut substituer ou
ajouter ŕ l'allocation de cette indemnité un autre mode de réparation".

105

I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit., s. 166.

106

BGE 120 II 97 Auszug aus dem Urteil der II. Zivilabteilung vom 12. Januar 1994 i.S. J. gegen X.

AG.

107

Dawne brzmienie tego przepisu uzal

eżniło przyznanie zadośćuczynienia między innymi od

możliwości przypisania sprawcy winy kwalifikowanej. Nowelizacja usunęła tę część przepisu, uznając ją
za zbyt restrykcyjną w stosunku do odpowiedzialności za szkody majątkowe. Por.: P. Tercier, Le nouveau
droit..., op. cit., s. 265.

108

Ibidem, s. 271.

109

Co do rozwoju poglądów w doktrynie prawa szwajcarskiego na ten temat patrz: F. Trumpy-

Waridel,

Le droit de la personnalité..., op. cit., s. 256 i n.

110

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit., s. 269. Por. orzecznictwo: BGE 95 II 481, BGE 108 II 430.

111

BGE 95 II 481.

112

F. Trumpy-Waridel,

Le droit de la personnalité..., op. cit., s. 259.

113

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit.

, s. 273. Tytułem przykładu wymienić można

zadośćuczynienie w wysokości 1000 Fr szwajcarskich za rozpowszechnianie fałszywych informacji

przyznane osobie prawnej. Także: I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit., s. 166; F. Werro, La
tentation des dommages-

intéręts punitifs en droit des médias, Medialex 2002, nr 2.

114

I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit.

, s. 167. Autorzy podobnych propozycji świadomi

są zacierania tym samym linii demarkacyjnych między zadośćuczynieniem a odszkodowaniem. Jednakże
przypominają, iż zadośćuczynienie jest świadczeniem pieniężnym i dlatego nie można uniknąć pewnego
szacowania wartości poniesionego uszczerbku niemajątkowego.

115

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit., s. 245 i n.

116

Ibidem, s. 246. Patrz: art. 963 k.z.s.

117

I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit., s. 164.

118

Ibidem

, s. 165. Roszczenie o odszkodowanie sprawia szczególne problemy, gdy naruszona

została  sfera  prywatności  przedsiębiorcy.  Zyski  otrzymane  z  naruszenia  tego  dobra  osobistego,  które
miało  ewidentnie  na  celu  zwiększenie  nakładu  czasopisma,  nie  są  brane  pod  uwagę  przy  zasądzaniu
odszkodowania dla poszkodowanego. Mogą one być natomiast istotne przy rozpatrywaniu powództwa o
wydanie korzyści z art. 28 a § 3 k.c.s. Wymiar materialny pewnych naruszeń sfery prywatności może być
określony  na  podstawie  wynagrodzenia,  jakie  poszkodowany  otrzymałby,  gdyby  wyraził  zgodę  na
opublikowanie informacji, jednakże nawet wtedy może zostać uwzględniona tylko pewna część tej sumy i
to w ramach roszczenia o wydanie korzyści, a nie o odszkodowanie.

119

Art. 423 k.z.s.: "1. Lorsque la gestion n'a pas été entreprise dans l'intéręt du maître, celui-ci n'en a

pas moins le droit de s'approprier les profits qui en résultent. 2. Il n'est tenu d'indemniser le gérant ou de
lui donner décharge que jusqu'ŕ concurrence de son enrichissement".

120

BGE 112 IA 398, l'arręt de la Ire Cour de droit public du 12 novembre 1986 dans la cause 1.

Association Vaudoise des Journalistes et consorts et 2. Société anonyme des Editions Domaine public
contre Grand Conseil du canton de Vaud, s. 404.

121

BGE 119 II 104, Urteil der II. Zivilabteilung vom 25. März 1993 i.S. Trumpf Buur c. SRG, s. 107.

122

I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit., s. 170.

123

Art. 28g k.c.s.: "Celui qui est directement touché dans sa personnalité par la présentation que font

des médias ŕ caractčre périodique, notamment la presse, la radio et la télévision, de faits qui le
concernent, a le droit de répondre". Wyjątkiem jest rzetelne przedstawienie debaty publicznej, w której
uczestniczyła osoba dotknięta: "Il n'y a pas de droit de réponse en cas de reproduction fidčle des débats
publics d'une autorité auxquels la personne touchée a participé".

124

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit.

, s. 184. Por. także: BGE 112 IA 398, s. 403.

125

Zostani

e ona krótko omówiona w jednym z następnych podrozdziałów.

126

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit.

, s. 189 i 197. Por.: art. 28h k.c.s.: "1. La réponse doit ętre

concise et se limiter ŕ l'objet de la présentation contestée".

127

Art. 28k k.c.s.: "1.

La réponse doit ętre diffusée de maničre ŕ atteindre le plus tôt possible le public

qui a eu connaissance de la présentation contestée. 2. La réponse doit ętre désignée comme telle;
l'entreprise ne peut y ajouter immédiatement qu'une déclaration par laquelle elle indique si elle maintient
sa présentation des faits ou donne ses sources. 3. La diffusion de la réponse est gratuite".

128

I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit., s. 173.

129

Art. 28h k.c.s.: "2. La réponse peut ętre refusée si elle est manifestement inexacte ou si elle est

contraire au droit ou aux moeurs".

130

BGE 115 II 113, Urteil der II. Zivilabteilung vom 26. Januar 1989 i.S. Z AG gegen C.J. Bucher AG

(Luzerner Neuste Nachrichten), s. 115.

131

Art. 28 i k.c.s.: "1. L'auteur de l

a réponse doit en adresser le texte ŕ l'entreprise dans les vingt jours

ŕ compter de la connaissance de la présentation contestée mais au plus tard dans les trois mois qui
suivent sa diffusion. 2. L'entreprise fait savoir sans délai ŕ l'auteur quand elle diffusera la réponse ou
pourquoi elle la refuse".

132

5C.37/2002, IIe Cour Civile 7 mai 2002 Dans la cause

civile pendante entre Editions Plus Sŕrl, a

Zurich, et PHP Distribution Sélective SA, a Carouge.

133

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit., s. 150.

134

I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit., s. 184.

135

P. Tercier, Le nouveau droit..., op. cit., s. 164.

136

Ibidem

, s. 156; także: I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit., s. 185.

137

T. Pletscher, Data protection in Switzerland (w:) Business guide to privacy and data protection

legislation (red. Ch. Franklin), The Hague 1996, s. 409.

138

Akty prawne dostępne są w internecie pod adresem: www.bger.ch. Por. Ch. Millard, M. Ford

(red.), Data protection laws of the world, London 2000, Szwajcaria punkt 1.1 oraz T. Pletscher, Data
protection..., op. cit., s. 409.

139

Dane osobowe chronione przez szwajcarską ustawę mogą mieć formę językową, ale i obrazową

czy dźwiękową.

140

Art. 3 lit. a) ustawy o ochronie danych osobowych.

141

I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit., s. 132.

142

Ch. Millard, M. Ford (red.), Data protection laws..., op. cit., Szwajcaria punkt 2.3.

143

Por. orzeczenie Trybunału Federalnego: 5C.15/2001 IIe Cour Civil.

144

I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit., s. 135.

145

Por. orzeczenie Trybunału Federalnego: 5C.69/2001 IIe Cour civile, 26 avril 2001, consideration

5c oraz BGE 107 II 1.

146

I. Cherpillod, Information et protection..., op. cit., s. 135 i n.

147

Pewne ograniczenia przewiduj

e w tym zakresie art. 10 § 2 ustawy o ochronie danych osobowych.

148

Loi fédérale contre la concurrence déloyale du 19 décembre 1986 - www.bger.ch.

149

Por. orzeczenie Trybunału Federalnego: 4C.461/1999 Ie Cour civile, 28 février 2000, punkt 2.

150

ATF 120 II 76 = JT 1994 I 365.

151

Art. 9: "1. Celui qui, par un acte de concurrence déloyale, subit une atteinte dans sa clientčle, son

crédit ou sa réputation professionnelle, ses affaires ou ses intéręts économiques en général ou celui qui
en est menacé, peut demander au juge: a. De l'interdire, si elle est imminente; b. De la faire cesser, si elle
dure encore; c. D'en constater le caractčre illicite, si le trouble qu'elle a créé subsiste. 2 Il peut en
particulier demander qu'une rectification ou que le jugemen

t soit communiqué ŕ des tiers ou publié. 3 Il

peut en outre, conformément au code des obligations, intenter des actions en dommages-intéręts et en
réparation du tort moral, ainsi qu'exiger la remise du gain selon les dispositions sur la gestion d'affaires".

152

Należy jednak wyraźnie odróżnić termin personality rights od innych pojęć funkcjonujących w

prawie angielskim niemających nic wspólnego z tym pierwszym, a mianowicie moral rights, personal
rights, czy wreszcie property rights in personality. Por. P. Birks (red.), English private law, t. 1, Oxford
2001, s. 205 i 263.

153

W tym celu powołano nawet specjalne komisje mające przygotować ewentualny projekt regulacji

prawnej. Największą rolę odegrała Calcutt Committee. Por. M. Tugendhat, I. Christie (red.), The law of
privacy and the media, Oxford 2002, s. 25.

154

The Human Rights Act. Akty prawne dostępne są w internecie pod adresem: www.bailii.org.

155

Por. S. Boyd, Does English law recognise the concept of an "image" or personality rights?,

Entertainment Law Review 2002, nr 1; T. Catanzariti, Swimmers, surfers, and Sue Smith - Personality
Rights in Australia, Entertainment Law Review 2002, nr 7; H. Porter, Character merchandising: Does
English law recognise a property right in name and likeness? Entertainment Law Review 1999, nr 6.

156

Sec. 1(1) Data Protection Act 1998. Por. Ch. Millard, M. Ford (red.), Data protection laws..., op.

cit., Wielka Brytania punkt 2.3.

157

J. Dewey, The historic background of Corporate Legal Personality, Yale Law Journal 1926, nr 35.

158

Por. P. Birks (red.), English private law..., op. cit.

, s. 144; także: Winkworth v. Edward Baron

Development  Co.  Ltd.  (1987)  1  All  ER  114-118.  Lindsay  Bowman  Ltd  (1969)  3  All  ER  601-604  oraz
Meridian  Global  Funds  Management  Asia  Ltd  v.  Securities  Commission  (1995)  2  AC  500,  gdzie  Lord
Hoffmann  stwierdził,  że  osoba  prawna  jako  taka  nie  istnieje,  istnieją  jedynie  pewne  przepisy  prawne
umożliwiające osobom fizycznym realizowanie wspólnej działalności w formie korporacyjnej.

159

R. Drury, Fundamental values in company law? (w:) Fundamental values (red. K. Economides, L.

Betten, J. Bridge, A. Tettenborn, V. Shrubsall), Oxford 2000, s. 339.

160

W doktrynie na określenie tego zjawiska używa się wyrażenia lifting the veil of incorporation. W

szczególności dotyczy to wyjątkowych sytuacji przewidzianych w ustawach lub wynikających z
orzecznictwa sądów angielskich, umożliwiających pominięcie faktu istnienia osobowości prawnej spółki i
skierowania roszczeń przeciwko jej wspólnikom. Por. G. Morse, Company Law, London 2001, s. 27.

161

Orzecznictwo

dostępne

jest

internecie

pod

adresem:

http://www.courtservice.gov.uk/judgments/judg_home.htm.

162

P. Birks (red.), English private law..., op. cit., s. 136.

163

Źródłem uregulowania angielskiego prawa spółek jest The Company Act 1985, który stanowił

konsolidację ustaw z 1948 i 1983, oraz The Company Act 1989, który częściowo wprowadzał zmiany w
ustawie z 1985.

164

Por. G. Morse, Company Law..., op. cit., s. 42.

165

A. Dignam, Company law and The Human Rights Act 1998: interesting time, The Company

Lawyer 2000, nr 5; N. Bratza, The implication of the Human Rights Act 1998 for commercial practice,

European Human Rights Law Review 2000, nr 1.

166

Temat ten zostanie szerzej omówiony w części poświęconej osobie prawnej w orzecznictwie

Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

167

S. Stromholm, Right of privacy and rights of the personality, Stockholm 1967, s. 48.

168

W szczególności: passing off; injurious falsehood; przy czym istnieje również ustawowa ochrona

na podstawie Tr

169

Akty prawne dostępne są w internecie pod adresem: www.bailii.org.

170

P. Birks (red.), English private law..., op. cit., s. 415.

171

Zasady przyznawania odszkodowania w pewnym zakresie

znacznie odbiegają od tych przyjętych

w prawie polskim. Brak jednak miejsca w tym opracowaniu na ich szczegółową analizę. Wspomnieć
należy jednak, że funkcje odszkodowania przyznanego na podstawie common law często wykraczają
poza charakter kompensacyjny.

Więcej informacji znaleźć można w: N.J. McBride, R. Bagshaw, Tort law,

London 2001.

172

Por. O.R. Goodenough, Retheorising Privacy and Publicity, IPR 1997, nr 1; S. Boyd, Does English

law recognise..., op. cit., s. 11; A. Rahmatian, Infringement of trade mark in the United Kingdom and in
Austria, European Intellectual Property Review 1999, nr 7; P. Jaffey, Merchandising and the law of trade
marks, IPQ 1998, nr 3; S. Lane, Goodwill Hunting: assignments and licences in gross after Scandecor,
IPQ 1999, nr 2.

Akty prawne dostępne są w internecie pod adresem: www.bailii.org.

173

Por. Elvis Presley Enterprises Inc. (1997) RPC 543; J. Hatton, Personality rights - developing a

personality of their own? The International Trade Law Quarterly 1998, nr 146.

174

Por. P. Bolger, The common law and the tort of appropriation of personality, IIPR 1999, nr 3, s. 16.

175

Ustawa ta dostępna jest w internecie pod adresem: http: //www.bailii.org/.

176

South Hetton Coal Company Ltd v. North-Eastern News Association Ltd (1894) 1 QB 133 (cytat za

N.J. McBride, R. Bagshaw, Tort law, op. cit., s. 240).

177

EETPU v. Times Newspapers Ltd. (1980) 3 WLR 98; National Union of General and Municipal

Workers v. Gillian (1946) KB 81 (cytat za N.J. McBride, R. Bagshaw, Tort law, op. cit., s. 240).

178

Por. Art. 10 (1) Trade Union and Labour Relations (Consolidation) Act 1992.

179

Derbyshire County Council v. Times Newspaper Ltd (1993) AC 534.

180

N.J. McBride, R. Bagshaw, Tort law, op. cit., s. 241; P. Birks (red.), English private law..., op. cit.,

s. 497; Goldsmith v. Bhoyrul (1998) QB 459.

181

Por. J. O'Keeffe, In defence of luvvies - ridicule & context in libel law - time for re-think? ELR 1999,

nr 6, s. 167.

182

N.J. McBride, R. Bagshaw, Tort law, op. cit., s. 241.

183

P. Birks (red.), English private law..., op. cit., s. 495.

184

N.J. McBride, R. Bagshaw, Tort law, op. cit., s. 243.

185

Hasselblad (GB) Ltd. v. Orbison (1985) QB 475.

186

Por. art. 15 Defamation Act (4th July 1996) oraz stanowiący uzupełnienie tej ustawy Schedule 1:

qualified privilege.

187

Wystarczy wspomnieć zasądzenie 1,5 miliona funtów jako odszkodowanie za zniesławienie.

Sprawa ta trafiła do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który negatywnie odniósł się do wysokości
odszkodowania; Tolstoy Miloslawski v. Wielka Brytania, European Human Rights Reports 1995, nr 20, s.
442.

188

Por. art. 8 The Courts and Legal Services Act 1990.

189

Por. art. 2 i n. Defamation Act (4th July 1996).

190

Por. art. 4 Defamation Act (4th July 1996).

191

J. King, The protection of personality rights for athletes and entertainers under English intellectual

property law: practical difficulties in relying on an action of passing off, Sports Lawyers Journal 2000, nr 7,
s. 351.

192

Podział ten został wprowadzony przez autorów N.J. McBride, R. Bagshaw, Tort law, op. cit., s.

381.

193

L.J. Cohen, K. Schmit, Is the English law of passing off discriminatory to continental European

trade mark owners?, EIPR 1999, nr 2, s. 88.

194

W.R. Cornish, Intellectual property: patents, copyright, trade marks and allied rights, London 1999,

s. 619.

195

Ibidem, s. 637.

196

Parker-Knoll Ltd v. Knoll International Ltd (1962) RPC 265; Harrods v. Harrodian School (1996)

RPC 697.

197

British Diabetic Association v. Diabetic Society Ltd (1995) 4 All ER 812.

198

P. Bolger, The common law..., op. cit., s. 16.

199

Wombles Ltd v. Wombles Skips (1977) RPC 99. Por. J. King, The protection of personality

rights..., op. cit., s. 351.

200

Por. K. Sloper, B. Cordery, Personality endorsement - new brand hatch?, ELR 2002, nr 5.

201

Lego System Aktieselkab v. Lego M Lemelstrich Ltd (1983) FSR 155. Por. P. Jones, Manipulating

the law against misleading imagery: photo-montage and appropriation of well-known personality, EIPR
1999, nr 28.

202

Harrods v. Harrodian School (1996) RPC 697.

203

Por. W.R. Cornish, Intellectual property..., op. cit., s. 649.

204

Glaxo Plc v. Glaxowellcome Ltd (1996) FSR 388. Podobnie: Direct Line Group Ltd v. Direct Line

Estate Agency (1997) FSR 374. Por. J. Watts, P. Walsh, Company names, European Intellectual Property
Review 1996, nr 6, s. 337.

205

W.R. Cornish, Intellectual property..., op. cit., s. 636.

206

Por. British Telecommunications PLC; Virgin Enterprises LTD; J. Sainsbury PLC; Marks &

Spencer PLC and Landbroke Groupe PLC v. One in the Million LTD and others (1998) EWCA Civ 1272
(23rd

July,

1998).

Orzeczenia

dostępne

internecie

pod

adresem:

http://www.bailii.org/ew/cases/EWCA/Civ/1998/1272.html.

207

N.J. McBride, R. Bagshaw, Tort law, op. cit., s. 377.

208

W.R. Cornish, Intellectual property..., op. cit., s. 653.

209

N.J. McBride, R. Bagshaw, Tort law, op. cit., s. 378.

210

P. Jones, Manipulating the law..., op. cit., s. 31.

211

Ratcliffe v. Evans (1892) 2 QB 524 (cyt. za N.J. McBride, R. Bagshaw, Tort law, op. cit., s. 377).

212

P. Jones, Manipulating the law..., op. cit., s. 31.

213

Por. P. Bolger, The common law..., op. cit., s. 16.

214

Rozważania dotyczące defamation prezentowane są w poprzednim rozdziale.

215

Por. W.R. Cornish (w:) P. Birks (red.), English private law..., op. cit., s. 482.

216

W.R. Cornish, Intellectual property..., op. cit., s. 334. Por. orzeczenia wydane w sprawach:

Campbell v. Mirror Group Newspapers plc QBD, 27 March 2002. Douglas and others v. Hello! Ltd CA:
Brooke, Sedley and Keene LJJ, 21 December 2000. Orzeczenia wydane w sprawach c

ywilnych dostępne

są w internecie pod adresem: http: //www.bailii.org/ew/cases/EWCA/Civ/2000/353.html. oraz
http://www.courtservice.gov.uk/judgments/judg_home.htm.

217

D. Bonner, C. Graham, The Human Rights Act 1998. The story so far, European Public Law 2002,

nr 2.

218

Więcej na ten temat w rozdziale poświęconym osobie prawnej w orzecznictwie Europejskiego

Trybunału Praw Człowieka.

219

Human Rights Act - art. 9 (3): "In proceedings under this Act in respect of a judicial act done in

good faith, damages may not be awarded otherwise than to compensate a person to the extent required
by Article 5(5) of the Convention". Przy czym, jak wyjaśnia się w art. 9 (5): "»judicial act« means a judicial
act of a court and includes an act done on the instructions, or on behalf, of a judge".

220

Michael Douglas, Catherine Zeta-Jones Northern and Shell plc v. HELLO! Limited (2000) EWCA

Civ 353 (21st December, 2000). http://www.bailii.org/ew/cases/ EWCA/Civ/2000/353.html

221

Ibidem.

222

A v. B & C (2002) EWCA Civ 337 (11th March, 2002) Neutral Citation Number: (2002) EWCA Civ

337, Case No: A2/2001/2086.

223

Por. Australian Broadcasting Corporation v. Lenah Game Meats Pty Ltd (2001) HCA 63.

224

H. Porter, Character merchandising..., op. cit., s. 183.

225

Australian Broadcasting Corporation v. Lenah Game Meats Pty Ltd (2001) HCA 63, at pa-ra. 42.

226

The Press Complaints Commission Code of Practice przewiduje, że: "It is essential to the

workings of an agreed code that it be honoured not only to the letter but in the full spirit. The code should
not be interpreted so narrowly as to compromise its commitment to respect the rights of the individual, nor
so broadly that it prevents publication in the public interest. Privacy: (i) Everyone is entitled to respect for
his or her private and family life, home, health and correspondence. A publication will be expected to
justify intrusions into any individual's private life without consent. (ii) The use of long lens photography to
take pictures of people in private places without their consent is unacceptable. Private places are public or

private property where there is a reasonable expectation of privacy. Harassment: They must not
photograph individuals in private places (as defined by the note to clause 3) without their consent; must
not persist in telephoning, questioning, pursuing or photographing individuals after having been asked to
desist; must not remain on their property after having been asked to leave and must not follow them. The
public interest: 1. The public interest includes: (i) Detecting or exposing crime or a serious misdemeanour.
(ii) Protecting public health and safety. (iii) Preventing the public from being misled by some statement or
action of an individual or organisation."

227

R. v. Broadcasting Standards Commission ex parte British Broadcasting Corp. (2000) EWCA Civ

116 (6th April, 2000) Case No: QBCOF 1999/0779/C.

228

Lord Woolf MR zainteresował się również kwestią zgodności swojej decyzji z prawem Unii

Europejskiej, a w szczególności z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Przytoczył on
opinię Adwokata Generalnego Mishco wyrażoną w sprawie Hoechst AG v. Commission (nr 46/87 i
227/88) (1989) ECR 2859, s. 2884-

2896. Na podstawie przeprowadzonego badania praw wewnętrznych

poszczególnych członków Unii uznał on, że nie istnieje jednolita praktyka w zakresie uznawania
dopuszczalności zastosowania pojęcia prywatności do komercyjnych jednostek organizacyjnych, jednakże
zauważył, że pojawiła się ogólna tendencja do utożsamiania zakresu ochrony mieszkania i pomieszczeń,
w których wykonuje się działalność gospodarczą.

229

Ustawa Zasadnicza (Grundgesetz) z 1949 r.: Art. 1-

1: "Godność człowieka jest nienaruszalna. Jej

poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władzy państwowej". Art. 2-1: "Każdy ma prawo do
swobodneg

o rozwoju swojej osobowości, dopóki nie narusza praw innych oraz nie wykracza przeciwko

konstytucyjnemu porządkowi i nakazom moralności".

230

A. Szpunar,

Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową, Bydgoszcz 1999, s. 28.

231

T.R. Klotzel (w:) H. Michael (red.), International privacy..., op. cit.

, s. 157. Autor cytuje też

orzeczenie Bundesgerichtshof z 1994 r., w którym uznano, że do naruszenia reputacji spółki doszło w
wyniku rozprowadzania w czasie seminarium kopii rocznego sprawozdania finansowego spółki
publikowanego w Federal State Gazette bez wymazania jej nazwy.

232

T.R. Klotzel (w:) H. Michael (red.), International privacy..., op. cit., s. 184.

233

Por. art. 22 i 23 ustawy z 1965 r. o prawie autorskim (Kunsturhebergesetz).

234

Por. W.D. Dressler,

Majątkowa ochrona dóbr osobistych w prawie niemieckim, PS 1997, nr 10, s.

99.

235

M.R. Kunstadt, The protection of personal and commercial reputation: the study of the law in

Western Europe and the United States, IIC Studies 1980, nr 3, s. 19.

236

Ibidem. Autor c

ytuje orzeczenie dotyczące Deutschland Foundation, organizacji przyznającej

nagrody imienia Konrada Adenauera, którą jedna z gazet nazwała organizacją zrzeszającą faszystów.

237

Ibidem.

238

Por. J. Wierciński, Niemajątkowa ochrona czci, Warszawa 2002, s. 20.

239

Ibidem.

240

T.R. Klotzel (w:) H. Michael (red.), International privacy..., op. cit., s. 160.

241

Por. J. Carbonnier,

Droit civil. 1 Les personnes: Personnalité, incapacité, personnes morales,

Paris 1994, s. 128.

242

Por. A. Szpunar,

Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową, Bydgoszcz 1999, s. 46.

243

Por. F. Rigaux,

La protection de la vie privée et des autres biens de la personnalité, Bruxelles

1990, s. 717.

244

Artykuł 9 francuskiego kodeksu cywilnego stanowi: "Chacun a droit au respect de sa vie privée.

Les juges peuvent, sans préjudice de la réparation du dommage subi, prescrire toutes mesures, telles que
séquestre, saisie et autres, propres ŕ empęcher ou faire cesser une atteinte ŕ l'intimité de la vie privée: ces
mesures peuvent, s'il y a urgence

, ętre ordonnées en référé."

245

Ch. de Haas (w:) H. Michael (red.), International privacy..., op. cit., s. 135.

246

Por. International privacy..., op. cit., s. 139.

247

C. Dupre, The protection of private life against freedom of expression in French law, European

Human Rights Law Review 2000.

248

R. Martin, Personne et sujet de droit, Revue trimestrielle du droit civil 1981, nr 79, s. 795.

249

Por. M. Nerson,

De la protection de la personnalité en droit privé français, Travaux de

L'association Henri Capita

nt pour la culture juridique française 1960, t. XII, s. 61; P. Roubier, Droits

subjectifs et situations juridiques, Paris 1963, s. 367 i n.

250

P. Kayser,

Les droit de la personnalité, aspects theorique et pratiques, Revue trimestrielle du droit

civil 1971, nr 35, s. 490.

251

Ibidem.

252

Por. Ph. Malaurie, L. Aynes,

Les personnes, les incapacités, Paris 1994, s. 217.

253

Ibidem, s. 491.

254

Por. J. Carbonnier, Droit civil..., op. cit., s. 366.

255

Ibidem; Ph. Malaurie, L. Aynes, Les personnes..., op. cit., s. 217.

256

Ph. Malaurie, L. Aynes, Les personnes..., op. cit.

257

Por. B. Beignier, L'honneur et le droit, Bruxelles 1995, s. 242.

258

Por. J. Carbonnier, Droit civil..., op. cit., s. 367.

259

P. Kayser,

La protection de la vie privée par le droit, Paris 1995, s. 142. M. Nerson, De la

protection..., op. cit., s. 78; B. Beignier, L'honneur..., op. cit., s. 242.

260

Por. J. Carbonnier, Droit civil..., op. cit., s. 130.

261

Por. P. Kayser, La protection de la vie..., op. cit., s. 495; O. Ionescu, La notion de droit subjectif

dans le droit privé, Bruxelles 1978, s. 216.

262

Por. J. Carbonnier, Droit civil..., op. cit., s. 136.

263

Loi du 29 juillet 1881 - le droit de la presse ecrite; R. Charvin, J.-J. Sueur, Droit de l'homme et

libertés de la personne, Paris 2000, s. 53.

264

P. Kayser, La protection de la vie..., op. cit., s. 139, 141.

265

Decision 82-141 DC (27 juillet 1982), Recueil des decisions du Conseil Constitutionnel,

1982/V/48.

266

W 1919 r. powołano Komisję Kodyfikacyjną, której zadaniem było przygotowanie projektów

unifikacji prawa obowiązującego w Polsce, także w dziedzinie prawa cywilnego. Por. L. Górnicki, Prawo
cywilne w pracach Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczpospolitej Polskiej w latach 1919-1939

, Wrocław 2000.

267

Ibidem, s. 173.

268

E. Till, Osoby

prawne. Projekt rozdziału kodeksu cywilnego z uwagami, Poznań 1921, s. 17.

269

Por. L. Górnicki, Prawo cywilne..., op. cit., s. 191.

270

Dz. U. z 1933 r. Nr 82, poz. 598.

271

Por. R. Longchamps de Berier,

Uzasadnienie projektu kodeksu zobowiązań, Warszawa 1936, s.

329.

272

Por. System prawa cywilnego

, pod red. S. Grzybowskiego, t. 1, Wrocław-Warszawa 1985, s. 40;

A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk,

Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1998, s. 50.

273

Dz. U. z 1946 r. Nr 67, poz. 369.

274

Dz. U. z 1950 r. Nr 34, poz. 311.

275

Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93, 94.

276

Jedyną zmianą było dodanie zdania trzeciego do § 1 art. 24 k.c. na podstawie ustawy z dnia 23

sierpnia 1996 r. (Dz. U. Nr 114, poz. 542).

277

M. Kępiński (w:) A. Koch, J. Napierała (red.), Prawo handlowe, Kraków 2002, s. 72.

278

Ibidem.

279

F. Zoll, Prawo cywilne

, t. 1, Poznań 1931, s. 121.

280

Ibidem, s. 171, 554.

281

Ibidem, s. 123, 558.

282

Ibidem.

283

S. Grzybowski,

Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1985, s. 110.

284

Ibidem, s. 122.

285

Z. Radwański, Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 1999, s. 88.

286

Uważa się, że podstawą prawa podmiotowego nie jest wyłącznie prawo stanowione, gdyż takie

pozytywistyczne stanowisko nie realizuje do końca prawidłowo zasady państwa prawa. Oprócz
poszanowania norm prawa stanowionego konieczne jest również respektowanie powszechnie
uznawanych wartości. Por. Z. Radwański, Prawo cywilne..., op. cit., s. 84.

287

Z. Radwański, Koncepcja praw podmiotowych osobistych, RPEiS 1988, nr 2, s. 4.

288

Należy jednak odróżnić naruszenie dobra osobistego od naruszenia prawa podmiotowego, gdyż

pierwsze stanowi jedynie przesłankę domniemania naruszenia drugiego.

289

Z. Radwański, Koncepcja..., op. cit., s. 13; A. Szpunar, Zgoda uprawnionego w zakresie ochrony

dóbr osobistych, RPEiS 1990, nr 1, s. 41-57.

290

B. Gawlik,

Ochrona dóbr osobistych. Sens i nonsens koncepcji tzw. praw podmiotowych

osobistych, ZNUJ PWiOWI 1985, z. 41, s. 123-141.

291

B. Gawlik,

Ochrona dóbr..., op. cit., s. 138.

292

Według Z. Radwańskiego "zajęcie takiego stanowiska byłoby radykalnie sprzeczne z sensem

ustanowienia ochrony dóbr osobistych, mającej służyć indywidualnym, a nie ponadindywidualnym
interesom"; Z. Radwański, Koncepcja..., op. cit., s. 19.

293

B. Gawlik,

Ochrona dóbr..., op. cit., s. 140.

294

M. Lijowska,

Koncepcja ogólnego prawa osobistości w niemieckim i polskim prawie cywilnym,

KPP 2001, nr 4, s. 799.

295

Przykład stanowić mogą przepisy prawa autorskiego odnoszące się do rozpowszechniania

wizerunku czy korespondencji,

a także przepisy Prawa prasowego i wynikające z nich zasady

rozpowszechniania informacji o podmiotach prawa przez dziennikarzy. Por. ustawa z dnia 4 lutego 1994 r.
o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.) oraz ustawa z dnia
26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24 ze zm.).

296

Z. Radwański, Koncepcja..., op. cit., s. 21; A. Szpunar, Zgoda uprawnionego..., op. cit., s. 43.

297

F. Zoll, Prawo cywilne, op. cit.

Pamiętać należy, że w prawie niemieckim konstrukcja ogólnego

prawa osobistości pojawiła się, gdyż brak było ogólnej podstawy normatywnej dla ochrony dóbr
osobistych. Natomiast w Polsce z uwagi na wprowadzenie odpowiednich przepisów ustawowych potrzeby
takiej nie było.

298

Na temat ewolucji po

lskiego ustawodawstwa w dziedzinie ochrony dóbr osobistych zob. M.

Lijowska, Koncepcja..., op. cit., s. 775.

299

A. Kopff,

Koncepcja praw do intymności i do prywatności życia osobistego, Studia Cywilistyczne

1972, t. XX, s. 4 i n.

300

Autor twierdzi również, że przyjęcie tej koncepcji umożliwia określenie, jakie działania i w jakich

okolicznościach podjęte uznać należy za zagrażające albo naruszające każde dobro osobiste. A. Kopff,
Koncepcja praw..., op. cit., s. 7 i n.

301

Poglądy S. Grzybowskiego w tej kwestii ulegały zmianie. Por.: System prawa..., pod red. S.

Grzybowskiego, op. cit., s. 298; S. Grzybowski,

Ochrona dóbr osobistych..., op. cit., s. 78; S. Grzybowski,

Osobistości prawa (w:) Encyklopedia podręczna prawa prywatnego, t. III, Warszawa 1937, s. 1258 i n.

302

System prawa..., op. cit., s. 298.

303

M. Safjan,

Refleksje wokół konstytucyjnych uwarunkowań rozwoju ochrony dóbr osobistych, KPP

2002, z. 1, s. 223.

304

Ibidem, s. 245.

305

A. Wolter,

Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2000, s. 182; J. Panowicz-Lipska,

Majątkowa ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1975, s. 5.

306

M. Lijowska, Koncepcja..., op. cit., s. 795.

307

J. St. Piątowski, Ewolucja ochrony dóbr osobistych (w:) Tendencje rozwoju prawa cywilnego,

Wrocław 1983, s. 26.

308

Z. Radw

ański, Zarys części ogólnej prawa cywilnego, Warszawa 1979, s. 136.

309

System prawa..., op. cit., s. 296 i n.

310

Ibidem, s. 302.

311

S. Grzybowski,

Ochrona dóbr osobistych..., op. cit., s. 110.

312

System prawa..., op. cit., s. 298 i 305.

313

A. Szpunar,

Ochrona dóbr..., op. cit., s. 106.

314

Ibidem.

315

Ibidem, s. 172. A. Szpunar,

Ochrona dóbr osobistych przysługujących..., op. cit., s. 31.

316

Z. Radwański, Prawo cywilne..., op. cit., s. 151.

317

Z. Radwański, Koncepcja..., op. cit., s. 6.

318

Ibidem, s. 7.

319

Z. Radwański, Prawo cywilne..., op. cit., s. 173.

320

J. Panowicz-Lipska,

Majątkowa ochrona..., op. cit., s. 29.

321

Ibidem, s. 28.

322

J. St. Piątowski, Ewolucja..., op. cit., s. 23; Z. Bidziński, J. Serda, Cywilnoprawna ochrona dóbr

osobistych w

praktyce sądowej (w:) Dobra osobiste i ich ochrona w polskim prawie cywilnym, Wrocław-

Warszawa 1986, s. 8 i n.

323

B. Kordasiewicz,

W sprawie obiektywnych i subiektywnych kryteriów oceny naruszenia dóbr

osobistych (w:) Prace z prawa cywilnego, Warszawa 1985, s. 17 i n.

324

Por. L. Morawski,

Wykładnia w orzecznictwie sądów. Komentarz, Toruń 2002, s. 294; J. Nowacki,

"Odpowiednie" stosowanie przepisów prawa, PiP 1964, z. 3, s. 367 i n.

325

S. Wronkowska, M. Zieliński, Zasady techniki prawodawczej. Komentarz, Warszawa 1997, s. 171 i

326

M. Safjan,

Ochrona majątkowa dóbr osobistych po zmianie przepisów kodeksu cywilnego, PPH

1997, nr 1, s. 13.

327

Z tego względu art. 445 k.c. nie znajdzie zastosowania w przypadku ochrony dóbr osobistych

osób prawnych.

328

J. Nowacki, "Odpowiednie" stosowanie..., op. cit.

, s. 367 i N.J. Wróblewski, Sądowe stosowanie

prawa

, Warszawa 1988. Por. także: uchwała z dnia 6 grudnia 2000 r., SN III CZP 41/00, OSNC 2001, nr

4, s. 57.

329

L. Morawski,

Wykładnia..., op. cit., s. 300.

330

Ibidem, s. 301.

331

P. Sut,

Problem twórczej wykładni przepisów o ochronie dóbr osobistych, PiP 1997, z. 9, s. 32; J.

Panowicz-Lipska,

Majątkowa ochrona..., op. cit., s. 28.

332

A. Szpunar,

Ochrona dóbr..., op. cit., s. 170; System prawa..., op. cit., s. 298.

333

A. Szpunar,

Ochrona dóbr..., op. cit., s. 172.

334

Z. Radwański, Prawo cywilne..., op. cit., s. 175.

335

Ibidem, s. 173.

336

A. Cisek, Dobra osobiste..., op. cit., s. 62.

337

J. Panowicz-Lipska,

Majątkowa ochrona..., op. cit., s. 28.

338

J. Koczanowski,

Ochrona dóbr osobistych osób prawnych, ZNAE 1999, z. 139, s. 31.

339

P. Granecki, Dobra osobiste w prawie polskim -

zagadnienie dóbr osobistych osób prawnych, PS

2000, nr 5, s. 13.

340

Ibidem, s. 14.

341

Wśród jednostek organizacyjnych tego typu zwykle wymienia się również spółkę cywilną.

Jednakże z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej
(Dz. U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.) zastąpionej następnie przez ustawę z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie
działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807) oraz ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym
Rejestrze Sądowym (t.j. Dz. U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm.) brak jest ku temu jakichkolwiek podstaw.
Zgodnie  ze  wskazanymi  unormowaniami  przedsiębiorcami  są  wspólnicy  spółki  cywilnej  w  zakresie
wykonywanej przez nich działalności gospodarczej i oni też wpisywani są do rejestru przedsiębiorców lub
ewidencji  działalności  gospodarczej.  Jest  to  regulacja  o  charakterze  publicznoprawnym  i  jako  taka  nie
wpływa  na  funkcjonowanie  prawa  cywilnego.  W  tym  przypadku  wydaje  się  jednak  wspierać  pogląd,  że
spółka cywilna jest jedynie stosunkiem zobowiązaniowym łączącym wspólników.

342

A. Wolter, Prawo cywilne..., op. cit., s. 229 i n.; A. Szpunar,

Ochrona dóbr osobistych

przys

ługujących..., op. cit., s. 39.

343

Z. Radwański, Prawo cywilne..., op. cit., s. 187; S. Grzybowski, Kilka uwag o rzekomych

podmiotach stosunków cywilnoprawnych, Studia Cywilistyczne 1975, t. XXVII.

344

Por. uchwała z dnia 10 stycznia 1990 r., SN III CZP 97/89, OSPCAP 1990, nr 6, s. 74. Uchwała

siedmiu sędziów z dnia 26 stycznia 1996 r., SNOSP 1996, nr 135. Uchwała pełnego składu izby cywilnej z
dnia 14 grudnia 1990 r., SN III CZP 62/90, OSNCAP 1991, nr 36.

345

S. Wronkowska, M. Zieliński, Zasady..., op. cit., s. 175.

346

A. Szpunar,

Ochrona dóbr osobistych przysługujących..., op. cit., s. 39; K. Pietrzykowski (red.),

Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, Warszawa 2002, s. 116.

347

S. Grzybowski,

Ochrona dóbr osobistych..., op. cit., s. 78.

348

J. Panowicz-Lipska,

Majątkowa ochrona..., op. cit., s. 28; P. Sut, Problem twórczej..., op. cit., s.

33; J. St. Piątowski, Ewolucja..., op. cit., s. 27; A. Szpunar, Ochrona dóbr..., op. cit., s. 115.

349

Por. J. Koczanowski, Ochrona..., op. cit., s. 33. Autor proponuje ochr

onę sui generis dóbr

osobistych osób prawnych, która zostanie również omówiona. Także: M. Kępiński (w:) A. Koch, J.
Napierała (red.), Prawo handlowe..., op. cit.

350

Jest to też podstawowa różnica między dobrami osobistymi a dobrami intelektualnymi.

351

r. Z. Radwański, Prawo cywilne..., op. cit., s. 96.

352

J. Koczanowski, Ochrona..., op. cit., s. 33.

353

Ibidem, s. 35.

354

Ibidem.

355

Ibidem, s. 161.

356

T. Grzeszak,

Reklama a ochrona dóbr osobistych, PPH 2000, nr 2, s. 10.

357

W szczególności taka charakterystyka dobra osobistego byłaby trudna do pogodzenia z art. 30

Konstytucji, który stanowi, że "przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i
praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem
władz publicznych".

358

J. Barta, R. Markiewicz,

Wokół prawa do wizerunku, ZNUJ PWiOWI 2002, z. 80, s. 24 i n.; M.

Czajkowska-

Dąbrowska, Merchandising - czyli komercjalizacja popularnych symboli, PPH 1998, nr 10, s.

7; E. Nowińska, Z problematyki komercjalizacji dóbr osobistych związków zawodowych, ZNUJ PWiOWI
1992, z. 58, s. 105-118.

359

Z. Radwański, Koncepcja..., op. cit., s. 13; A. Szpunar, Zgoda uprawnionego..., op. cit., s. 41-57.

360

O przyczynach takiego stanu rzeczy - A. Kopff, Prawo cyw

ilne a prawo dóbr niematerialnych,

ZNUJ PWiOWI 1975, z. 5, s. 9-35; A. Kopff,

Konstrukcje cywilistyczne w prawie wynalazczości, Warszawa

1978, s. 264 i n.

361

Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. -

Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz. U. Nr 49, poz. 508);

ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz.
904).

362

A. Kopff, Prawo cywilne a prawo..., op. cit., s. 14.

363

Ibidem, s. 9.

364

Por. E. Wojcieszko-

Głuszko, Ochrona prawna know-how w prawie polskim na tle

prawnoporównawczym, ZNUJ PWiOWI 2002, z. 81, s. 147 i n.

365

K. Troller, Manuel du droit suisse..., op. cit., s. 18 i n.

366

A. Kopff, Prawo cywilne a prawo..., op. cit., s. 20.

367

W. Kotarba,

Ochrona własności przemysłowej w gospodarce polskiej, Warszawa 2000, s. 10 i n.

368

Por. B. Gawlik, Umowa know-how. Zagadnienia konstrukcyjne, ZNUJ PWiOWI 1974, z. 3, s. 26 i

n.; ostatnio: E. Wojcieszko-

Głuszko, Ochrona..., op. cit., s. 148 i n.

369

K. Troller, Manuel du droit suisse..., op. cit., s. 19.

370

A. Kopff, Prawo cywilne a prawo..., op. cit., s. 17; A. Wolter, Prawo cywilne..., op. cit., s. 140;

System prawa..., pod red. S. Grzybowskiego, op. cit., s. 237.

371

A. Kopff, Prawo cywilne a prawo..., op. cit., s. 17 i n.

372

Ibidem, s. 30.

373

J. Koczanowski, Ochrona..., op. cit., s. 96.

374

Por. K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, op. cit.; M. Pazdan nie wyklucza

możliwości powołania się osoby prawnej na tego typu ochronę przed hałasem wytwarzanym w pobliżu
siedziby osoby prawnej. Także: A. Szpunar, Ochrona dóbr osobistych przysługujących..., op. cit., s. 27-42.

375

Warto w tym miejscu wspomnieć pogląd F. Zolla, który uważał, że nazwiska, firmy, znaki

towarowe  i  inne  oznaczenia  przedsiębiorstwa  "same  przez  się  nie  są  dobrami,  ale  tylko  środkami,  z
pomocą  których  ma  się  chronić  dobro  inne,  tj.  przedsiębiorstwo  (...)  nie  są  same  przez  się  żadnemi
prawami podmiotowymi, ale tylko uprawnieniami, emanacjami prawa podmiotowego na przedsiębiorstwie,
roszczeniami  z  tego  prawa  wynikającemi  (...)";  F.  Zoll,  Prawa  na  dobrach  niematerialnych,  Bydgoszcz
1928, s. 9.

376

Por. ustawa z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288):

"Art.  5.  §  1.  Statut  spółdzielni  powinien  określać:  1)  oznaczenie  nazwy  z  dodatkiem  »spółdzielnia«  lub
»spółdzielczy« i podaniem jej siedziby"; ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz. U. z 1991 r. Nr
46, poz. 203); "Art. 5. 1. Fundator ustala statut fundacji, określający jej nazwę, siedzibę i majątek, cele,
zasady,  formy  i  zakres  działalności  fundacji,  skład  i  organizację  zarządu,  sposób  powoływania  oraz
obowiązki  i  uprawnienia  tego  organu  i  jego  członków";  ustawa  z  dnia  27  czerwca  1997  r.  o  partiach
politycznych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857): "Art. 9. 1. Statut partii politycznej

określa jej cele, strukturę

i zasady działania, a w szczególności: 1) nazwę, skrót nazwy i siedzibę partii"; "Art. 11. 5. Nazwa, skrót
nazwy i symbol graficzny partii politycznej powinny odróżniać się wyraźnie od nazw, skrótów nazw i
symboli graficznych pa

rtii już istniejących"; ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach

(Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855): "Art. 10. 1. Statut stowarzyszenia określa w szczególności: 1) nazwę
stowarzyszenia, odróżniającą je od innych stowarzyszeń, organizacji i instytucji"; ustawa z dnia 23 maja
1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854): "Art. 13. Statut związku zawodowego
określa w szczególności: 1) nazwę związku"; ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z
2002 r. Nr

72, poz. 665): "Art. 14. 2. Rozporządzenie Rady Ministrów o utworzeniu banku państwowego

określa nazwę, siedzibę, przedmiot i zakres działania banku, jego fundusze statutowe, w tym środki

wydzielone z majątku Skarbu Państwa, które stają się majątkiem banku".

377

J. Szwaja (w:) S. Sołtysiński, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, t. 1,

Warszawa 1997, s. 361.

378

K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, op. cit., s. 117; A. Szpunar,

Ochrona dóbr...,

op. cit.

; Z. Radwański, Prawo cywilne..., op. cit., s. 174; M. Poźniak-Niedzielska, Nazwa osoby prawnej

jako przedmiot ochrony prawa cywilnego (w:)

Rozprawy z prawa cywilnego. Księga ku czci W.

Czachórskiego, Warszawa 1985, s. 295.

379

Tak: S. Sołtysiński, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy..., op. cit., s. 342; A. Jakubecki, A.

Kidyba, J. Mojak, R. Skubisz,

Zarys prawa spółek, Lublin 1994, s. 18; odmiennie: S. Włodyka, Prawo

spółek, Kraków 1991, s. 205.

380

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowego

sposobu prowadzenia rejestrów wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej
treści  wpisów  w  tych  rejestrach.  (Dz.  U.  Nr  117,  poz.  1237):  §  7.  1.  "Wpisu  do  rejestru  dokonuje  się
wielkimi  literami  z  użyciem  znaków  pisarskich  ujętych  w  tablicy  znaków  pisarskich.  2.  Tablicę  znaków
pisarskich, o której mowa w ust. 1, określa załącznik nr 1 do rozporządzenia. 3. W wypadku wystąpienia w
imieniu, nazwisku, nazwie lub adresie znaku pisarskiego nie występującego w tablicy znaków pisarskich,
o  której  mowa  w  ust.  1,  wpisu  dokonuje  się  zgodnie  z  zasadami  określonymi  w  załączniku  nr  1  do
rozporządzenia".

381

Wyrok z dnia 26 września 1991 r., SN II CR 753/90, PUG 1992, nr 7, s. 150.

382

Wyrok z dnia 16 czerwca 1994 r., SN I CRN 73/94, Mon.Prawn. 1995, nr 8, s. 242.

383

Ibidem.

384

Wyrok z dnia 28 października 1998 r., SN II CKN 25/98, OSNC 1999, nr 4, s. 80.

385

Ibidem.

386

Przykładem mogą być jednostki samorządu terytorialnego będące osobami prawnymi, które na

podstawie ustawy z dnia 21 grudnia 1978 r. o odznakach i mundurach (Dz. U. z 1979 r. Nr 31, poz. 130.)
mogą ustanawiać własne herby.

387

Por. T. Grzeszak,

Herb Habsburgów, PPH 2003, nr 7, s. 52.

388

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 10 kwietnia 2002 r. (I Aca 1399/01), OSA 2003, z.

2, s. 6.

389

Wyrok z dnia 28 października 1998 r., SN II CKN 25/98, OSNC 1999, nr 4, s. 80.

390

D. Schimanek-Walicka,

Ochrona znaków odróżniających w Internecie, Mon.Prawn. 2001, nr 12, s.

634. Autorka słusznie zauważa, że aby zinterpretować pojęcie naruszenia lub zagrożenia nazwy, należy
odnieść się do jej funkcji, tzn. identyfikowania i odróżniania podmiotów. Naruszeniem jest bezprawne
działanie skutkujące uniemożliwieniem lub utrudnieniem pełnienia tej funkcji. W tym zakresie ochrona
nazwy spro

wadza się zatem wielokrotnie do ochrony przed ryzykiem pomyłki. Ponadto słuszny wydaje się

argument, że ochrona nazwy dotyczyć musi również przypadków naruszenia renomy z nią związanej.

391

Tak: W. Włodarczyk, glosa do wyroku z dnia 28 października 1998, II CKN 25/98, PiP 2000, z. 8,

s. 109.

392

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. - Kodeks handlowy (Dz.

U. Nr 57, poz. 502).

393

Ustawa z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037).

394

Ustawa

z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 17, poz.

209).

395

Ustawa z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 49, poz. 408).

396

Por. J. Szwaja,

O przyszłym uregulowaniu firmy, PiP 1994, z. 12, s. 40; R. Skubisz, Prawo do

firmy i jego ochrona, PiP 1993, z. 1, s. 25.

397

Pojawiały się również opinie w doktrynie prawa, że osoby prawne-przedsiębiorcy z uwagi na

element majątkowy w charakterze ich prawa do nazwy zasadniczo nie powinny korzystać z ochrony
wynikającej z przepisów o dobrach osobistych. Por. R. Skubisz, Prawo do firmy..., op. cit., s. 32.

398

Co do poglądów na temat charakteru prawa do firmy por. komentarz J. Szwaji (w:) S. Sołtysiński,

A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy..., op. cit., s. 349 i n.

399

Dotyczy to w szczególności nazwy przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji czy

stowarzyszenia.

400

Art. 26 k.h. obowiązywał na podstawie art. 632 k.s.h. (do 25 września 2003 r.).

401

Por. odpowiednio art. 151 i 301 k.s.h.

402

Por. odpowiednio art. 304 k.s.h.

403

Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807).

404

W zakresie podmiotowym tego artykułu znajdą się na przykład rolnicy i przedstawiciele wolnych

zawodów.  Dla  porównania  ustawa  o  swobodzie  działalności  gospodarczej  w  art.  3  stanowi:  "Przepisów
ustawy  nie  stosuje  się  do  działalności  wytwórczej  w  rolnictwie  w  zakresie  upraw  rolnych  oraz  chowu  i
hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania
przez  rolników  pokoi,  sprzedaży  posiłków  domowych  i  świadczenia  w  gospodarstwach  rolnych  innych
usług związanych z pobytem turystów".

405

Uzasadnienie do projektu z maja 2002 r. ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz

niektórych  innych  ustaw  dostępne  jest  w  internecie  pod  adresem:  www.ms.gov.pl/kkpc/kkpc.shtml
(4.10.2002). W uzasadnieniu podkreślono, że "zakaz zbycia firmy nie jest wbrew pozorom niczym nowym,
gdy zważymy, że w projekcie firma to tylko nazwa przedsiębiorcy. Tak jak nazwisko osoby fizycznej nie
może być zatem zbywana. Przedsiębiorca może natomiast przenosić  wraz ze swym przedsiębiorstwem
oznaczenie  tego  przedsiębiorstwa.  Jeżeli  zatem  zamierza  zbyć  przedsiębiorstwo,  powinien  dążyć  do
nadania mu innego oznaczenia niż własna firma".

406

Por. art. 433 § 1 k.c.

407

Uzasadnienie do projektu..., op. cit.

408

Co ciekawe, nowe przepisy umożliwiają w praktyce osobie fizycznej prowadzącej działalność

gospodarczą lub zawodową w przypadku naruszenia jej prawa do nazwiska lub pseudonimu wybór
między art. 24 k.c. i art. 43

k.c.

409

A. Szpunar,

Zadośćuczynienie..., op. cit., s. 101 i n. Por. uchwała składu siedmiu sędziów SN z

dnia 8 czerwca 1971 r., III PZP 12/71, OSNCP 1971, nr 11, s. 188; wyrok SN z dnia 25 kwietnia 1989 r., I
CR 143/89, OSPiKA 1990, z. 330.

410

Wyrok z dnia 7 listopada 2000 r., SN I CKN 1149/98, LEX nr 50831.

411

Por. wyrok z dnia 29 października 1971 r., SN OSNCP 1972, nr 77.

412

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 ze zm.).

413

Por. A. Zoll (w:) G. Bogdan, K. Buchała, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J.

Majewski, M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część szczególna,
Zakamycze 1999, s. 649.

414

Wyrok z dnia 16 kwietnia 1999 r., SN II CKN

279/98 (niepubl.). Interesujące jest stwierdzenie

Sądu, że formułowanie obraźliwych wypowiedzi jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego nawet
wtedy, gdy czynione jest w celu obrony uzasadnionego społecznie interesu.

415

Por. wyrok z dnia 14 listopada 1986 r., SN II CR 295/86, OSNC 1988, nr 2-3, s. 40.

416

A. Szpunar,

Ochrona dóbr osobistych przysługujących..., op. cit., s. 33; A. Szpunar,

Zadośćuczynienie..., op. cit., s. 101; Z. Radwański, Prawo cywilne..., op. cit., s. 174; A. Wojciszke, Katalog
dóbr osobistych w świetle przepisów konstytucji i kodeksu cywilnego, Gdańskie Studia Prawnicze 2000, t.
VII, s. 665.

417

Wyrok z dnia 14 listopada 1986 r., SN II CR 295/86, OSNC 1988, nr 2-3, s. 40.

418

Ibidem.

419

B. Gawlik,

Dobra osobiste. Zbiór orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie, Zakamycze 1999, s.

37; wyrok z dnia 13 sierpnia 1991 r., SA w Krakowie, I Acr 202/91, OSA 1992, z. 1, s. 5.

420

Wyrok SA w Krakowie z dnia 17 listopada 1993 r., I Acr 470/93 (w:) B. Gawlik, Dobra osobiste...,

op. cit., s. 85.

421

B. Gawlik, Dobra osobiste..., op. cit., s. 90.

422

Por. cytowane wcześniej orzeczenie dotyczące bankrutującego czasopisma.

423

Wyrok z dnia 23 maja 2002 r., SN IV CKN 1076/00 (niepubl.).

424

Cenne informacje na ten temat uzyskać można w Centrum Monitoringu Wolności Prasy, którego

strona dostępna jest w internecie.

425

Wyrok z dnia 9 maja 2002 r., SN II CKN 642/00 (niepubl.).

426

Wyrok z dnia 28 września 1999 r., SA w Krakowie, I ACa 464/99; Ochrona dobrego imienia osoby

prawnej, Transformacje Prawa Prywatnego 2002, z. 3, s. 131.

427

Ibidem, s. 134.

428

Wyrok z dnia 5 marca 2002 r., SN I CKN 535/00 (niepublikowane).

429

Wyrok z dnia 24 marca 1994 r., SA w Lublinie, I ACr 80/94, OSA 1994, z. 9, s. 46.

430

Takie rozstrzygnięcie pozostaje w zgodzie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw

Człowieka. Podobnie bowiem brzmiało orzeczenie w sprawie norweskiej gazety "Bladet Tromso", która
zamieściła na swoich łamach artykuł opisujący naruszenie przez myśliwych regulacji dotyczących

polowań na foki oraz ich okrucieństwo w stosunku do tych zwierząt. Informacje opisane przez norweską
gazetę zawierały stwierdzenia faktyczne, a nie opinie jej dziennikarzy. Ich podstawą był urzędowy raport
inspektora z Ministerstwa Rybołówstwa, który jednakże nie został zweryfikowany przez gazetę. Sędziowie
musieli  więc  rozważyć,  czy  w  tej  konkretnej  sprawie  istniały  jakieś  okoliczności  zwalniające  gazetę  z
obowiązku  sprawdzenia  prawdziwości  publikowanych  stwierdzeń,  gdy  mogą  one  doprowadzić  do
naruszenia  czyjegoś  dobrego  imienia.  Według  Trybunału  prasa  co  do  zasady  jest  uprawniona  do
polegania na zawartości oficjalnych raportów, bez konieczności dokonywania niezależnych ustaleń, jeżeli
wzbogaca to publiczną debatę. Nic nie wskazywało na to, że kwalifikacje inspektora i jego wiarygodność
mogą  podawać  w  wątpliwość  treść  przygotowanego  przez  niego  raportu.  W  świetle  okoliczności  tej
sprawy  Trybunał  stwierdził,  że  interes  rybaków  w  ochronie  swojej  reputacji  nie  był  wystarczający,  aby
przeważyć żywotny interes publiczny w umożliwieniu publicznej debaty w interesie lokalnym, narodowym i
międzynarodowym.  Dlatego  uznano,  że  restrykcje  nałożone  na  prawo  gazety  do  swobody  wypowiedzi
były  nieproporcjonalne  w  stosunku  do  zamierzonego  celu,  jakim  była  ochrona  reputacji  myśliwych.  W
związku z tym stwierdzone zostało naruszenie art. 10 Konwencji. Por. Bladet Tromso A/S and Stensaas v.
Norwegia (nr 21980/93).

431

Por. M. Jabłoński, K. Wygoda, Dostęp do informacji i jego granice, Wrocław 2002.

432

Wyrok z dnia 20 czerwca 2001 r., SN I CKN 1135/98, OSNC 2002, nr 2, s. 23.

433

Art. 49 Konstytucji RP używa nawet określenia "wolność i tajemnica komunikowania się".

434

I. Dobosz, Tajemnica korespondencji jako dobro osobiste oraz jej ochrona w prawie cywilnym,

Rozprawy Habilitacyjne UJ 1989, nr 172, s. 29.

435

I. Dobosz, Tajemnica..., op. cit., s. 94, 96.

436

Por. ustawa z dnia 21 lipca 2000 r. - Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 73, poz. 852): "Art. 67.

1. Tajemnica komunikowania się w telekomunikacji, zwana dalej »tajemnicą telekomunikacyjną«,
obejmuje info

rmacje przekazywane w sieciach telekomunikacyjnych, dane dotyczące użytkowników oraz

dane dotyczące faktu, okoliczności i rodzaju połączenia, prób uzyskania połączenia między określonymi
zakończeniami sieci, a także identyfikacji bądź lokalizacji zakończeń sieci, pomiędzy którymi wykonano
połączenie"; S. Piątek, Prawo telekomunikacyjne, Warszawa 2001, s. 513.

437

Z oczywistych powodów poza zakresem ochrony tajemnicy korespondencji pozostają wysyłane

masowo bez wskazania adresata cenniki usług, druki reklamowe, biuletyny, listy otwarte itp.

438

Z. Radwański, Prawo cywilne..., op. cit., s. 154; I. Dobosz, Tajemnica..., op. cit.; A. Szpunar,

Zadośćuczynienie..., op. cit., s. 119.

439

Wyrok z dnia 7 listopada 1996 r., I ACr 529/95, OSA 1995, z. 11-12, s. 70, glo

sa aprobująca: J.

Panowicz-Lipska, OSP 1996, z. 7-8, s. 143.

440

I. Dobosz, Tajemnica..., op. cit., s. 109.

441

Co do najnowszych kierunków rozwoju prawa autorskiego w tym zakresie zob.: D. Kot, Podmiot

prawa autorskiego (w:) J. Barta, R. Markiewicz (red.),

Prawo autorskie a postęp techniczny, Kraków 2000,

s. 75 i n. W przeszłości na gruncie odmiennego stanu prawnego inny pogląd prezentował J. Serda, Prawo
autorskie do dzieła filmowego, Warszawa 1970, s. 146 i 168.

442

J. Barta, M. Czajkowska-

Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple, Komentarz do

ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Warszawa 2001, s. 531 i n.

443

Interesujące rozważania o możliwości odmiennej interpretacji: J. Barta, R. Markiewicz, Wokół

prawa do wizerunku, op. cit., s. 24 i n.

444

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. (t.j. Dz. U. z 2000 r. Nr

80, poz. 904): "Art. 82: Jeżeli osoba, do której korespondencja jest skierowana, nie wyraziła innej woli,
rozpowszechnianie korespondencji, w okre

sie dwudziestu lat od jej śmierci, wymaga zezwolenia

małżonka, a w jego braku kolejno zstępnych, rodziców lub rodzeństwa".

445

"Art. 6. W rozumieniu ustawy: (...) 3) utworem rozpowszechnionym jest utwór, który za

zezwoleniem twórcy został udostępniony publicznie".

446

Por. J. Barta, M. Czajkowska-

Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple, Komentarz...,

op. cit., s. 540.

447

Por. A. Szpunar,

Ochrona dóbr..., op. cit., s. 147.

448

Szerzej na ten temat: J. Koczanowski, Ochrona..., op. cit., s. 83 i n.

449

Por. M. Jabłoński, K. Wygoda, Dostęp..., op. cit.; ustawa o ochronie informacji niejawnych (Dz. U.

z 1999 r. Nr 11, poz. 95).

450

A. Kopff, Koncepcja praw..., op. cit., s. 32.

451

J. Koczanowski, Ochrona..., op. cit., s. 128; S. Grzybowski,

Ochrona dóbr osobistych..., op. cit., s.

97; I. Dobosz, Tajemnica..., op. cit., s. 87.

452

I. Dobosz, Tajemnica..., op. cit., s. 83.

453

Por.: Z. Radwański, Prawo cywilne..., op. cit., s. 156.

454

Ibidem, s. 155; A. Szpunar,

Zadośćuczynienie..., op. cit., s. 119.

455

Wyrok z dnia 18 października 1967 r., SN II Cz 92/67, OSP 1968, z. 208.

456

Wyrok z dnia 29 grudnia 2000 r., SA w Gdańsku, I ACa 910/00, OSA 2002, z. 2, s. 11.

457

K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, op. cit., s. 117.

458

J. Koczanowski, Ochrona..., op. cit., s. 119.

459

La Cour européenne des Droits de l'Homme (deuxičme section), arręt du 16 avril 2002, l'affaire

Sté Colas Est et Autres v. Francja (nr 37971/97).

460

La Cour européenne des Droits de l'Homme, arręt du 30 mars 1989, l'affaire Chappel v. Wielka

Brytania

, Série A, n° 152-A, p. 13 § 25 b) et p. 26 § 63. Także: l'affaire Niemietz v. Niemcy, arręt du 16

décembre 1992, Série A, n° 251-B, p. 34 § 30. Les affaires Funke, Crémieux et Miailhe c. France (arręts
du 25 février 1993, Série A, n° 256-A, B et C).

461

La Cour européenne des Droits de l'Homme (deuxičme section), arręt du 16 avril 2002, l'affaire

Sté Colas Est et Autres v. Francja (nr 37971/97). "Dans le prolongement de l'interprétation dynamique de
la Convention, la Cour consid

čre qu'il est temps de reconnaître, dans certaines circonstances, que les

droits garantis sous l'angle de l'article 8 de la Convention peuvent ętre interprétés comme incluant pour
une société, le droit au respect de son sičge social, son agence ou ses locaux professionnels".

462

Por. M. Pazdan (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, op. cit., s. 118; A.

Szpunar,

Ochrona dóbr osobistych przysługujących..., op. cit., s. 33; A. Cisek, Dobra osobiste..., op. cit.,

s. 64. Za uznaniem analogiczne

j sfery, jednakże rozumianej odmiennie od poprzedników wypowiedzieli

się Z. Radwański, Prawo cywilne..., op. cit., s. 174; S. Grzybowski, Ochrona dóbr osobistych..., op. cit., s.
110; J. Koczanowski, Ochrona..., op. cit., s. 127 i n.

463

Nie ma wątpliwości, że prawo to odgrywa podstawową rolę w sferze prawnej człowieka.

Dotychczas  powszechnie  akceptuje  się  w  odniesieniu  do  osób  fizycznych  istnienie  sfery  intymnej,
prywatnej oraz sfery powszechnie dostępnej, w tym za dobro osobiste uznaje się sferę życia prywatnego,
jak i  sferę intymną. Brak  zgodności  wśród  przedstawicieli  doktryny  prawa  co  do  tego,  czy mamy  w  tym
przypadku do czynienia z jednym dobrem osobistym, czy z dwoma. Nie jest to jednak przedmiotem tego
opracowania.  Por.:  A. Kopff,  Koncepcja  praw...,  op. cit.,  s.  40;  B.  Kordasiewicz,  Cywilnoprawna  ochrona
prawa do prywatności, KPP 2000, z. 1; P. Sut, Czy sfera intymności jest dobrem osobistym chronionym w
prawie polskim? Palestra 1995, z. 7-8, s. 54; Z. Wild,

Ochrona prywatności w prawie cywilnym, PiP 2001,

z. 4; Z. Mielnik,

Prawo do prywatności, RPEiS 1996, nr 3, s. 29; A. Szpunar, Ochrona dóbr..., op. cit.

464

W prawie polskim pierwszym kompleksowym opracowaniem zagadnienia ochrony prywatności

była monografia A. Kopffa, Koncepcja praw..., op. cit. Następnie istnienie prawa do prywatności znalazło
potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, na przykład w orzeczeniu z dnia 8 kwietnia 1994 r., III
ARN 18/94, SN odniósł koncepcję ochrony dóbr osobistych (art. 23 i 24 k.c.) do sfery życia prywatnego i
s

fery intymności, wskazując m.in., że: "Ochrona w tym zakresie może odnosić się do wypadków

ujawniania faktów z życia osobistego i rodzinnego, nadużywania uzyskanych informacji, zbierania
informacji i ocen ze sfery intymności, aby opublikować je lub w inny sposób rozgłaszać".

465

Przykładem działania ingerującego w szeroko rozumianą sferę prywatności tych podmiotów może

być nieuzasadnione przeszukanie, zainstalowanie podsłuchu czy też ukrytej kamery.

466

Por. ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. Nr 112, poz.

1198).

467

Ibidem.

468

Celowe byłoby w tym miejscu przeprowadzanie analizy prawa do informacji. Jednakże z uwagi na

zakres pracy rzetelne przedstawienie tego zagadnienia jest niemożliwe. Problematyka związana z
praw

em do informacji jest na tyle złożona, że zasługuje na odrębne opracowanie.

469

Por. art. 266 i n. oraz art. 212 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz.

553).

470

Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. Nr 47, poz. 211).

471

Por. art. 31 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24).

472

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665).

473

Ustawa z dnia 21 lipca 2000 r. - Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 73, poz. 852).

474

Por. art. 11, 12, 14 i 18 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji

(Dz. U. Nr 47, poz. 211).

475

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 czerwca 1997 r., K. 21/96

(http://www.trybunal.gov.pl/index2.htm).

476

Szczególnie istotne z punktu widzenia tego opracowania jest stwierdzenie przez Trybunał

Konstytucyjny,  że  w  jego  zakres  wchodzi  również  "ochrona  tajemnicy  danych  dotyczących  sytuacji
majątkowej  obywatela",  w  tym  o  "posiadanych  przez  niego  rachunkach  bankowych  (i  podobnych)  oraz
dokonywanych  przez  niego  transakcjach.  Dotyczy  to  zwłaszcza  sytuacji,  gdy  obywatel  występuje  jako
osoba prywatna, a więc nie działa w charakterze podmiotu gospodarczego".

477

Orzeczenie Trybun

ału Konstytucyjnego z dnia 24 czerwca 1997 r., K. 21/96.

478

O ochronie stanu tajemnicy informacji technicznych i organizacyjnych jako dobra niematerialnego

przedsiębiorcy wypowiadano się już w piśmiennictwie, jednakże wykluczono możliwość zastosowania
konstrukcji dobra osobistego; tak: B. Gawlik, Umowa..., op. cit.

, s. 48. Por. także: A. Kopff, Konstrukcje

cywilistyczne..., op. cit., s. 187.

479

S. Grzybowski,

Ochrona dóbr osobistych..., op. cit., s. 110.

480

Ibidem, s. 17, 98 i n.

481

M. Safjan, Ochrona m

ajątkowa..., op. cit., s. 14.

482

J. Koczanowski, Ochrona..., op. cit., s. 127.

483

Ibidem, s. 131.

484

M. Safjan, Refleksje..., op. cit., s. 223.

485

Ibidem.

486

Ibidem, s. 232.

487

Ibidem, s. 239.

488

Por. na przykład obowiązki wynikające z następujących aktów prawnych: ustawa z dnia 14 lutego

2003 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych (Dz. U. Nr 50, poz. 424); ustawa z dnia 20 sierpnia
1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209); ustawa z dnia 19 listopada
1999 r. - Praw

o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178); rozporządzenie Ministra

Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowego sposobu prowadzenia rejestrów
wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej treści wpisów w tych rejestrach
(Dz. U. Nr 117, poz. 1237).

489

A. Bierć, Ochrona prawna danych osobowych w sferze działalności gospodarczej w Polsce -

aspekty cywilnoprawne (w:) M. Wyrzykowski (red.), Ochrona danych osobowych, Warszawa 1999, s. 113.

490

E. Wojcieszko-G

łuszko, Ochrona..., op. cit., s. 49.

491

Por. wyrok z dnia 3 października 2000 r., SN I CKN 304/00, OSNC 2001, nr 4, s. 58; wyrok z dnia

5 września 2001 r., SN I CKN 1159/00, OSNC 2002, nr 5, s. 67; postanowienie z dnia 15 maja 1996 r.,
Sąd Antymonopolowy XVII Amz 1/96, Wokanda 1997, nr 10, s. 55; postanowienie z dnia 6 grudnia 1995
r., Sąd Antymonopolowy XVII Amz 2/95, Wokanda 1997, nr 3, s. 63.

492

M. Safjan,

Prawo do prywatności osób publicznych (w:) Prace z prawa prywatnego. Księga

pamiątkowa ku czci Sędziego Janusza Pietrzykowskiego, Warszawa 2000, s. 251 i n.

493

Por. art. 1 i 4 ustawy o dostępie do informacji publicznej.

494

Można się zastanawiać, czy naruszeniem tego typu nie może być sposób przeprowadzania

kontroli, np. nadmierne przedłużanie kontroli obliczone na uniemożliwienie prawidłowego funkcjonowania
podmiotu kontrolowanego, złośliwe komentarze, wprowadzanie niepotrzebnego bałaganu, informowanie o
wynikach kontroli osób postronnych itp. Por. Decyzja Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 27
kwietnia 1999 r., Banco de Finanzas e Inversiones S.A. v. Hiszpania (nr 36876/97). Decyzja
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 3 marca 1999 r., Riccobono v. Francja (nr 31409/96).

495

M. Safjan,

Prawo do prywatności i ochrona danych osobowych w społeczeństwie informatycznym,

PiP 2002, z. 6; M. Safjan, Ochrona danych osobowych - granice autonomii informacyjnej (w:) M.
Wyrzykowski (red.), Ochrona danych osobowych

, Warszawa 1999; W. Skrzydło, Konstytucja

Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Zakamycze 1998, s. 48.

496

M. Safjan,

Prawo do ochrony życia prywatnego (w:) L. Wiśniewski (red.), Podstawowe prawa

jednostki i ich sądowa ochrona, Warszawa 1997, s. 142.

497

Przykładem może być ingerencja w zakres tajemnicy bankowej. Ustawodawca, kierując się

interesem publicznym, wynikającym z konieczności przeciwdziałania naruszaniu prawa podatkowego oraz
dla  zabezpieczenia  praw  uczciwych  podatników  ograniczył  zakres  tajemnicy  bankowej,  a  tym  samym
sferę  życia  prywatnego  klientów  banków  i  instytucji  finansowych,  o  których  mowa  w  art.  182  Ordynacji
podatkowej. Por. art. 182 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.  - Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137,
poz.  926):  "Banki,  na  pisemne  żądanie  naczelnika  urzędu  skarbowego  wydane  w  związku  z

postępowaniem  podatkowym  wszczętym  przez  urząd  skarbowy,  są  obowiązane  do  sporządzania  i
przekazywania  informacji  dotyczących  strony  postępowania  w  zakresie:  1)  posiadanych  rachunków
bankowych  lub  rachunków  oszczędnościowych,  liczby  tych  rachunków,  a  także  obrotów  i  stanów  tych
rac

hunków, 2) posiadanych rachunków pieniężnych lub rachunków papierów wartościowych, liczby tych

rachunków,  a  także  obrotów  i  stanów  tych  rachunków,  3)  zawartych  umów  kredytowych  lub  umów
pożyczek pieniężnych, a także umów depozytowych, 4) nabytych za pośrednictwem banków akcji Skarbu
Państwa lub obligacji Skarbu Państwa, a także obrotu tymi papierami wartościowymi, obrotu wydawanymi
przez banki certyfikatami depozytowymi lub innymi papierami wartościowymi. § 2. Przepisy § 1 pkt 2 i 4
stosuje  się  również  do  domów  maklerskich.  §  3.  Towarzystwa  funduszy  powierniczych  i  towarzystwa
funduszy  inwestycyjnych,  na  pisemne  żądanie  naczelnika  urzędu  skarbowego,  są  obowiązane  do
sporządzania  informacji  o  umorzonych  jednostkach  uczestnictwa.  Przepis  §  1  w  części  dotyczącej
wystąpienia z żądaniem stosuje się odpowiednio".

498

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 września 2001 r., K. 8/01. Orzecznictwo Trybunału

Konstytucyjnego wykorzystane w opracowaniu dostępne jest na stronie internetowej: www.trybunal.gov.pl.

499

oby prawne są przecież podmiotami innych praw gwarantowanych w Konstytucji: prawa do

sądu,  prawa  własności,  wolności  gospodarczej,  prawa  do  zakładania  szkół,  autonomii  szkół  wyższych,
tajemnicy  korespondencji,  wolności  prasy,  a  nawet  prawa  do  skargi  konstytucyjnej.  Por.  J.  Trzciński,
Zakres  podmiotowy  i  podstawa  skargi  konstytucyjnej

(w:) J. Trzciński (red.), Skarga konstytucyjna,

Warszawa 2000.

500

B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 1999, s. 380; L.A. Bygrave, Data protection law.

Approaching its rationale, logic and limits, The Hague 2002, s. 181.

501

M. Wyrzykowski, Status informacyjny obywatela (w:)

Prawo i ład społeczny. Księga jubileuszowa

dedykowana Profesor Annie Turskiej, Warszawa 2000, s. 250.

502

Zasadniczo przepisy, na podstawie których organy publiczne przetwarzają dane osób prawnych,

umożliwiają kontrolę prawidłowości dokonywanych operacji. Por. art. 12 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r.
o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209).

503

J. Barta, R. Markiewicz, Ochrona danych osobowych. Komentarz, Zakamycze 2001, s. 84.

504

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. Nr 133, poz. 883).

505

M. Safjan,

Prawo do prywatności i ochrona..., op. cit., s. 3 i n.; tenże, Ochrona danych..., op. cit.,

s. 13.

506

J. Barta, R. Markiewicz, Ochrona danych..., op. cit., s. 129 i n.

507

Ochronę danych osobowych osób prawnych przewidują ustawodawstwa Szwajcarii, Danii, Austrii,

Włoch, Islandii, Luksemburga. Szerzej na ten temat: D. Korff, Study on the protection of the rights and
interests of legal persons with regards to the processing of personal data relating to such persons,
Commission of the European Communities, ETD/97/B5-9500/78, oraz L.A. Bygrave, Data protection..., op.
cit.

508

L.A. Bygrave, Data protection..., op. cit., s. 196.

509

Ibidem, s. 186.

510

Por. art. 26 austriackiego kodeksu cywilnego z 1 czerwca 1811 r., art. 53 szwajcarskiego kodeksu

cywilnego z 10 grudnia 1907 r.

511

L.A. Bygrave, Data protection..., op. cit., s. 191.

512

Brak jest ustawowej

definicji danych osobowych uwzględniającej również osoby prawne.

Powyższa definicja skonstruowana została poprzez odniesienie się do definicji ustawowej zawartej w
ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. Nr 133, poz. 883) w art. 6: "W
rozumieniu ustawy za dane osobowe uważa się każdą informację dotyczącą osoby fizycznej, pozwalającą
na określenie tożsamości tej osoby". Uwzględnia ona także definicję danych jednostkowych zawartą w art.
38 w ustawie z dnia 29 czerwca 1995 r. o

statystyce publicznej (Dz. U. Nr 88, poz. 439), która odnosi się

również do osób prawnych.

513

J. Barta, R. Markiewicz, Ochrona danych..., Komentarz, op. cit., s. 247.

514

J. Barta, R. Markiewicz, Internet a prawo

, Kraków 1998, s. 32. Wcześniej: J. Barta, R. Markiewicz,

Ochrona danych osobowych. Biała księga. Polska - Unia Europejska, Warszawa 1995, s. 39.

515

Por. J. Barta, R. Markiewicz,

Ochrona danych osobowych. Biała..., op. cit., s. 39; A. Bierć,

Ochrona..., op. cit., s. 128; J. Barta, R. Markiewicz, Ochrona danych..., Komentarz, op. cit., s. 125.

516

Wyrok z dnia 20 czerwca 2001 r., SN I CKN 1135/98, OSNC 2002, nr 2, s. 23.

517

W tym miejscu wspomnieć należy, że obiektywizm ochrony uległ zatarciu w kontekście naruszenia

prawa osobistego przez dziennika

rza, który na podstawie Prawa prasowego może uwolnić się od

odpowiedzialności, wykazując, że działał z należytą starannością zawodową. Por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14 maja 2003 r., I CKN 463/01 w tzw. sprawie Aleksander K. v. Życie.

518

Por. A. Szpunar, Czyny niedozwolone w kodeksie cywilnym, Studia Cywilistyczne 1970, t. XV, s.

51; M. Sośniak, Bezprawność zachowania jako przesłanka odpowiedzialności cywilnej za czyny
niedozwolone

, Kraków 1959, s. 107.

519

A. Szpunar,

Zadośćuczynienie..., op. cit., s. 133.

520

Warto przypomnieć, że ustawodawca szwajcarski wybrał przeciwną drogę, określając wyraźnie,

jakie okoliczności uchylają bezprawność działania sprawcy naruszenia.

521

J.St. Piątowski, Ewolucja..., op. cit., s. 42.

522

I. Dobosz,

Działanie w obronie uzasadnionego interesu jako okoliczność wyłączająca

bezprawność naruszenia dóbr osobistych (w:) Dobra osobiste i ich ochrona w polskim prawie cywilnym,
Wrocław-Warszawa 1986, s. 294; przeciwnie: S. Sołtysiński, Recenzja, PiP 1987, z. 2, s. 105.

523

Tak: A. Szpunar,

Zadośćuczynienie..., op. cit., s. 142; J.St. Piątowski, Ewolucja..., op. cit., s. 43;

odmiennie: S. Grzybowski (w:) System prawa..., pod red. S. Grzybowskiego, op. cit., s. 301; A. Cisek,
Dobra osobiste..., op. cit.

, s. 102; Z. Radwański, Prawo cywilne..., op. cit., s. 161.

524

Z. Radwański, Prawo cywilne..., op. cit., s. 161; K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny.

Komentarz, op. cit., s. 86; A. Szpunar,

Zadośćuczynienie..., op. cit., s. 150.

525

A. Szpunar,

Zadośćuczynienie..., op. cit., s. 149. Ze względu jednak na niewielkie znaczenie

obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności w kontekście ochrony dóbr osobistych osób prawnych,
tematyka ta zostanie pominięta w rozważaniach. Ponadto te okoliczności wydają się zawierać w
działaniach w ramach porządku prawnego.

526

Z. Radwański, Prawo cywilne..., op. cit., s. 160.

527

Wyrok z dnia 7 listopada 2000 r., SN I CKN 1149/98, LEX nr 50831.

528

A. Cisek, Dobra osobiste..., op. cit., s. 150.

529

Por. J. Nowacki, Z. Tobor,

Wstęp do prawoznawstwa, Zakamycze 2000, s. 188.

530

Por. S. Grzybowski (w:) System prawa..., op. cit., s. 302; A. Cisek, Dobra osobiste..., op. cit., s.

93; M. Sośniak, Funkcje i skuteczność zgody osoby uprawnionej w zakresie ochrony dóbr osobistych.
Prace z prawa cywilnego

, Wrocław-Warszawa 1985, s. 70.

531

S. Grzybowski,

Ochrona dóbr osobistych..., op. cit., s. 120 i n.; por. ocena krytyczna: A. Cisek,

Dobra osobiste..., op. cit., s. 97.

532

M. Sośniak, Funkcje..., op. cit., s. 69.

533

A. Szpunar, Zgoda uprawnionego..., op. cit., s. 55.

534

J. Wierciński, glosa do wyroku SN z dnia 6 maja 1998 r., II CKN 734/97, PiP 2000, z. 1, s. 102.

535

Tak: S. Sołtysiński, Recenzja, op. cit., s. 105. Problematyka ta obecna była w pracach wielu

przedstawicieli nauki prawa cywilnego. S. Grzybowski wy

raził pogląd, że "zagrożenie lub naruszenie

dobra  osobistego  przez  działanie  podjęte  w  obronie  zasługującego  na  ochronę  interesu  nie  będzie
działaniem  bezprawnym,  jeśli  sprzeciwienie  się  takiemu  działaniu  i  żądanie  ochrony  prawnej  byłoby
sprzeczne  z  zasada

mi współżycia społecznego, a zatem nie stanowiłoby wykonywania prawa

osobistości". Por. S. Grzybowski (w:) System prawa..., pod red. S. Grzybowskiego, op. cit., s. 301.
Niektórzy autorzy uważają, że jest to tak naprawdę działanie w ramach porządku prawnego, co stanowi
samodzielną przesłankę wyłączającą bezprawność. Por. I. Dobosz, Działanie..., op. cit., s. 296; A. Cisek,
Dobra osobiste..., op. cit., s. 103.

536

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2003 r., I CKN 463/01 (opublikowany w internecie na

stronie www.sn.pl).

537

Ibidem.

538

Na ten temat patrz: J. Kosik,

Naruszenie dobra osobistego wskutek działania jednostki

organizacyjnej (w:) Prace z prawa cywilnego, Ossolineum 1985.

539

W przeszłości podobny charakter miał art. 54 prawa autorskiego, umożliwiający wystąpienie

stowarzyszenia  twórców  z  żądaniem  ochrony  autorskich  dóbr  osobistych  twórców  w  nim  zrzeszonych.
Obecnie przepis ten zastąpiony został przez art. 78 § 4 prawa autorskiego, który stanowi: "jeżeli twórca
nie  wyraził  innej  woli,  z  powództwem  o  ochronę  autorskich  praw  osobistych  zmarłego  może  również
wystąpić stowarzyszenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacja zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, która zarządzała prawami autorskimi zmarłego
twórcy".  Trudno  jednak  nie  zauważyć,  że  jest  to  uregulowanie  wyjątkowe  w  zakresie  ochrony  dóbr
osobistych  i  posiada  ograniczone  zastosowanie.  Ponadto  osoba  prawna  nie  dochodzi  w  ten  sposób
własnych praw, a jedynie praw swych członków.

540

A. Cisek, Dobra osobiste..., op. cit., s. 147.

541

K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, op. cit., s. 116; A. Cisek, Dobra osobiste...,

op. cit., s. 152.

542

Z. Radwański, Prawo cywilne, op. cit., s. 161; K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz,

op. cit., s. 87 i literatura tam przytoczona.

543

Art. 24 § 2 odsyła do art. 361 i n. oraz art. 415 i n. k.c.

544

Z. Radwański, Prawo cywilne..., op. cit., s. 165.

545

Co do ewolucji poglądów w orzecznictwie i doktrynie patrz: A. Cisek, Dobra osobiste..., op. cit., s.

131 i n.; B. Kordasiewicz,

Jednostka wobec środków masowego przekazu, Wrocław-Warszawa 1991, s.

134  i  n.  Przeciwko  dopuszczalności  powództwa  o  ustalenie  przemawiało  kilka  argumentów.  Przede
wszystkim  uważano,  że  przedmiotem  ustalenia  stają  się  ostatecznie  okoliczności  stanu  faktycznego,
ponadto  niezgodne  jest  to  z  regułą,  że  powództwo  o  ustalenie  wykluczone  jest  wówczas  gdy
dopuszczalne jest powództwo o świadczenie. Dodatkowym zarzutem był brak wyraźnego odwołania się w
art. 24 k.c. do tego żądania.

546

J. Koczanowski, Ochrona..., op. cit., s. 151.

547

K. Golat, R. Golat,

Oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorców, Warszawa 1998, s. 140.

548

S. Grzybowski,

Ochrona dóbr osobistych..., op. cit., s. 133.

549

Por. J.St. Piątowski, Ewolucja..., op. cit., s. 48.

550

A. Cisek, Dobra osobiste..., op. cit., s. 120.

551

Uchwała z dnia 29 grudnia 1971 r., SN III CZP 87/71, OSNCP 1972, nr 6, s. 104.

552

A. Cisek, Dobra osobiste..., op. cit., s. 128.

553

B. Kordasiewicz, Jednostka..., op. cit., s. 122.

554

Ibidem, s. 126.

555

Ilustracją dla takiego działania może być żart prasowy (prawdopodobnie) o następującej treści:

"Zgodnie z decyzją Sądu Okręgowego w Warszawie A. Lepper przeprasza J. Tomaszewskiego i
oświadcza, że Pan Tomaszewski nie jest bandytą z Pabianic, (dalej dodatek mniejszą czcionką) ale ze
Zgierza". Ogłoszenie opublikowała Gazeta Wyborcza z 16 listopada 2001 r.

556

J. Koczanowski, Ochrona..., op. cit., s. 153.

557

Podobny argument nasuwa się, gdy poszkodowanym jest osoba fizyczna niezdolna do

odczuwania, jednak nikt funkcji przeprosin nie kwestionuje.

558

Wyrok z dnia 22 grudnia 1997 r., SN II CKN 546/97, OSNC 1998, nr 7-

8, s. 119; glosa częściowo

aprobująca: J. Wierciński, PiP 1999, z. 3, s. 98.

559

B. Kordasiewicz, Cywilnoprawna..., op. cit., s. 44.

560

Chodzi tu o naruszenie nietykalności cielesnej, rozstrój zdrowia, pozbawienie wolności, skłonienie

za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu.

561

Wprowadzone w art. 448 k.c. zmiany okazały się jednak niedostatecznie uzgodnione z treścią art.

445 k.c., co rodzi pytanie o ich wzajemne relacje. Próbę odpowiedzi podjęli: M. Safjan, Ochrona
majątkowa..., op. cit., s. 10-14; A. Szpunar, Przesłanki przewidzianego w art. 448 k.c. zadośćuczynienia,
PS 2002, nr 1, s. 3; B. Lewaszkiewicz-Petrykowska,

W sprawie wykładni art. 448 k.c., PS 1997, nr 1, s. 3;

I. Dyka,

Zasady przyznawania i ustalania wysokości zadośćuczynienia pieniężnego w razie naruszenia

dobra osobistego, KPP 2001, z. 3, s. 591.

562

Tak: M. Safjan (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, op. cit., s. 1097; Z.

Radwański, Prawo cywilne..., op. cit., s. 155; A. Wolter, Prawo cywilne..., op. cit., s. 189.

563

Ustawa z dnia 23 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 114, poz. 542). W

poprzednim  stanie  prawnym  możliwość  zastosowania  tego  środka  ograniczona  była  do  przypadków
naruszenia  dóbr  osobistych  enumeratywnie  określonych  w  przepisach  i  dotyczyła  wyłącznie  osób
fizycznych.  Tym  samym  dobra  osobiste,  takie  jak

: dobre imię, tajemnica korespondencji czy sfera

prywatności, pozbawione były majątkowej ochrony.

564

M. Safjan,

Ochrona majątkowa..., op. cit., s. 11; A. Szpunar, Przesłanki..., op. cit., s. 5; I. Dyka,

Zasady..., op. cit., s. 596.

565

Wyrok z dnia 28 wrz

eśnia..., jw., s. 135.

566

J. Panowicz-Lipska,

Majątkowa ochrona..., op. cit., s. 40.

567

M. Safjan,

Ochrona majątkowa..., op. cit., s. 14.

568

Ibidem. Por. J. Koczanowski, Ochrona..., op. cit., s. 157.

569

Wyrok z dnia 29 maja 2000 r., SA I ACa 1617/99, Wokanda 2001, nr 11, s. 43.

570

Odosobniony w swoich poglądach jest G. Bieniek (w:) Komentarz do kodeksu cywilnego, t. 1,

Warszawa 2001.

571

Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2002 r., V CKN 1581/00. Przesłanką

odpowiedzialności z art. 448 k.c. jest nie tylko bezprawne, ale i zawinione działanie sprawcy naruszenia
dobra osobistego.

572

M. Safjan,

Ochrona majątkowa..., op. cit., s. 14; tenże, Odpowiedzialność deliktowa osób

prawnych. Stan obecny i kilka uwag de lege ferenda, Studia Iuridica 1994, t. XXI.

573

A. Szpunar,

Zadośćuczynienie..., op. cit., s. 215.

574

Por. wyrok z dnia 28 lipca 2000 r., SA w Katowicach ACa 483/00, Wokanda 2001, nr 9, s. 37; A.

Szpunar,

Zadośćuczynienie..., op. cit., s. 80.

575

Wyrok z dnia 3 kwietnia 1997 r., SA w Warszawie ACa 148/97, Wokanda 1998, nr 4, s. 43.

576

M. Safjan,

Ochrona majątkowa..., op. cit., s. 14.

577

Wyrok z dnia 25 stycznia 2001 r., SA w Białymstoku I ACa 4/01, OSA 2001, z. 9, s. 51.

578

Wyrok z dnia 28 lipca 2000 r., SA w Katowicach ACa 483/00, Wokanda 2001, nr 9, s. 37.

579

K. Pietrzykowski, Kodeks cywilny. Komentarz, op. cit., s. 1054.

580

Z. Radwański, Zobowiązania - część ogólna, Warszawa 2001, s. 223.

581

Wyrok z dnia 28 maja 1999 r., SN I CKN 16/98, OSN IC 2000, nr 2, s. 15.

582

Ibidem, s. 22.

583

Por. art. 18. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji: "W razie

dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony,
może żądać: (...) 5) wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych"; także: art. 287.
1 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. -

Prawo własności przemysłowej (Dz. U. z 2001 r. Nr 49, poz. 508):

"Uprawniony z patentu, którego patent został naruszony, lub osoba, której ustawa na to zezwala, może
żądać (...) wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści". "Art. 296. 1. Osoba, której prawo ochronne na
znak towarowy zostało naruszone, lub osoba, której ustawa na to zezwala, może żądać (...) wydania
bezpodstawnie uzyskanych korzyści".

584

Jest to o tyle ist

otne, że nie tylko przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu mogłyby znaleźć

zastosowanie w tym przypadku. Na przykład interesujące rozwiązanie zostało przyjęte w omawianym
wcześniej prawie szwajcarskim. Roszczenie o wydanie korzyści wynikających z naruszenia dobra
osobistego oparte zostało tam na zasadach określonych w art. 423 CO dla prowadzenia cudzych spraw
bez zalecenia (imparfaite).

585

Wspomnieć należy jeszcze pojęcie polemiki, która zasadniczo jest wypowiedzią w dyskusji

toczonej w środkach masowego przekazu, prezentującą odmienne opinie, podważającą wcześniej
zaprezentowaną argumentację. Nie jest ona regulowana przepisami prawnymi i tym bardziej nie należy jej
utożsamiać ze sprostowaniem lub odpowiedzią. Por. J. Sobczak, Prawo prasowe, Warszawa 2000, s.
337.

586

W doktrynie przeciwnie wypowiedział się B. Kordasiewicz, który uważa, że każda nieprawdziwa

lub niejasna informacja narusza dobra osobiste zainteresowanego. Por. B. Kordasiewicz, Jednostka..., op.
cit., s. 85.

587

Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24).

588

Por. J. Sobczak, Prawo..., op. cit.

, s. 356; także: B. Kordasiewicz, Jednostka..., op. cit., s. 96.

589

Por. B. Kordasiewicz, Jednostka..., op. cit., s. 115.

590

Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. Nr 47, poz. 211);

por. J. Szwaja (red.), Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 2000, s. 48.

591

J. Szwaja (red.), Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji..., op. cit., s. 49.

592

Ibidem, s. 501.

593

Art. 20. Roszczenia z tytułu czynów nieuczciwej konkurencji ulegają przedawnieniu z upływem lat

trzech. Bieg przedawnienia rozpoczyna się oddzielnie co do każdego naruszenia.

594

W przyszłości podobną rolę odgrywać może Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej,

jednakże na razie nie posiada ona mocy wiążącej. Charte 4473/00 Convent 49 z dnia 11 października
2000 r.; por. R. Arnold, Karta Praw Zasadniczych Unii Europejskiej, PiP 2002, z. 3, s. 36.

595

Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności została przyjęta w Rzymie 5

listopada 1950 r., a weszła w życie 3 września 1953 r. Jej stronami są państwa-członkowie Rady Europy.
Rada  Europy,  która  zrzesza  dzisiaj  41  krajów,  jest  największą  europejską  organizacją  polityczną.  Jej
statut  założycielski  został  podpisany  5  maja  1949  r.  przez  10  państw.  Zagwarantowanie  przestrzegania
praw  człowieka  i  wolności  fundamentalnych  nie  było  tylko  jednym  z  celów  i  zasad  tej  organizacji,  ale
przede  wszystkim  stało  się  warunkiem  koniecznym  przynależności  do  niej.  Statut  Rady  Europy

zobowiązuje każde państwo członkowskie do uznania zasady praworządności i zagwarantowania
jednostkom podlegającym jego jurysdykcji praw człowieka i wolności fundamentalnych.

596

Polska ratyfikowała statut Rady Europy 20 listopada 1991 r., Dz. U. z 1994 r. Nr 118, poz. 565;

natomiast Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności podpisana została 26
listopada 1991 r., a ratyfikowana 19 stycznia 1993 r., Dz. U. Nr 61, poz. 285. Istotne zmiany wprowadzone
zgodnie z Protokołem 11, który wszedł w życie 1 listopada 1998 r., opublikowane zostały w Dz. U. z 1998
r. Nr 147, poz. 962.

597

E. Łętowska, Konwencja Europejska w Polsce i nasze myślenie o prawie, KPP 1992, z. 1-4, s.

147 i n.

598

W orzecznictwie Trybunału znaleźć można stwierdzenia, że przyznanie osobowości prawnej

pewnym jednostkom organizacyjnym umożliwia osobom fizycznym, które ją stworzyły, skuteczniejszą
obronę swoich interesów, a także realizację celów, których nie mogłyby osiągnąć działając indywidualnie,
przy jednoc

zesnym rozłożeniu ryzyka ewentualnego niepowodzenia.

599

Wyrok z 25 kwietnia 1978 r. Tyrer v. Wielka Brytania (5856/72). Cytowane orzecznictwo pochodzi

z bazy HUDOC znajdującej się w internecie pod adresem: http://www.hudoc.echr.coe.int/hudoc/
defaut.asp?language=en&advanced=1.

600

Recueil des travaux préparatoires de la Convention Européenne des Droits de l'Homme, Vol. II,

Comité d'Experts 16 mars 1950, Martinus Nijhoff Publishers 1985, s. 497.

601

M.-L. Niboyet,

De la specificité de la protection internationale des droits de l'homme en matiére

economique

, Revue Trimestrielle de Droit Commercial 1999, nr 52(2). Autorka wspomina o rozważaniach

nad tym, czy kontrola fiskalna osoby prawnej może stanowić poniżające i nieludzkie traktowanie w
rozumieniu art. 3.

602

Union of Air Hostesses and Attendants i in. v. Grecja

(nr 19634/92); Komisja uznała, że związek

zawodowy nie może w tym przypadku zostać uznany za poszkodowanego w wyniku domniemanego
pogwałcenia praw gwarantowanych w art. 4 Konwencji, gdyż to nie on, ale jego członkowie mogli być
zmuszeni do obowiązkowej pracy.

603

A. Przyborowska-Klimczak,

Prawo międzynarodowe publiczne. Wybór dokumentów, Lublin 1996,

s. 247 i n.

604

Association Ramon Santos de Estudios Sombre el Cannabis i in. v. Hiszpania (nr 42916/98).

605

Ingrid Jordebo Foundation of Christian Schools i in. v. Szwecja

(nr 11533/85); Komisja przyznała,

że art. 2 protokołu 1 gwarantuje również prawo do zakładania i prowadzenia prywatnych szkół, także

przez osoby prawne (§ 1); Verein Gemeinsam Lernen v. Austria (nr 23419/94).

606

Niemietz v. Niemcy (nr 13710/88),

La Société pour l'Etude, la Protection et l'Aménagement de la

Nature dans le Sud-Ouest v. Francja (nr 12429/86), Open Door Councelling Ltd. By Dublin Well Woman
Centre i in. v. Wielka Brytania (nr 14234/88, 14235/88).

607

Niemietz v. Niemcy (nr 13710/88).

608

Banco de Finanzas e Inversiones S.A. v. Hiszpania

(nr 36876/97); por. również: Verein Netzwerk

v. Austria (32549/96), Eugenia Michaelidou Developments LTD and Michael Tymvios v. Turcja (nr
16163/90). Por. w szczególności: wyrok z 16 kwietnia 2002 r. w sprawie Sté Colas Est et Autres v. Francja
(nr 37971/97).

609

M.Al. Fayed, A. Fayed, S. Fayed, and The House of Fraser Holdings plc v. Wielka Brytania (nr

17101/90).

610

Pressos Compania Naviera S.A. i in. v. Belgia (nr 38/1994/485/567).

611

Comingersoll S.A. v. Portugalia (nr 35382/97).

612

Tre Traktoer Aktiebolog v. Szwecja (nr 4/1988/148/202).

613

Amnesty International v. Wielka Brytania (nr 38383/97).

614

R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo m

iędzynarodowe publiczne, Warszawa 2000, s. 153 i n.

615

T. Zwart, The admissibility of human rights petitions. The Case Law of the European Commission

of Human Rights and the Human Rights Committee, Leiden 1994, s. 87 i n.

616

X v. Republika Federalna Niemiec

(nr 8363/78), D.R. 20, s. 163 i n. Skarga skierowana była

przeciwko Kościołowi Luterańskiemu, który ograniczył wieczyste prawo pochówku przysługujące
skarżącemu, bez zapewnienia odszkodowania. Komisja uznała, że RFN może być pociągnięte do
odpowiedzial

ności za działania kościoła ze względu na to, że jest to podmiot prawa publicznego i został

on wyposażony przez państwo w pewne uprawnienia do administrowania cmentarzami.

617

A. Przyborowska-Klimczak, Prawo..., op. cit., s. 154 i n.

618

J.F. Flauss, La Co

ur européenne des droits de l'homme est-elle une Cour constitutionnelle?

Revue française de droit constitutionnel 1998, nr 36, s. 711.

619

Verein "Kontakt-Information-Therapie" and S. Hagen v. Austria (nr 11921/86). Prywatne

stowarzyszenie prowadziło centrum rehabilitacji dla narkomanów i  w tym zakresie zostało  ono  oficjalnie
uznane  przez  Federalne  Ministerstwo  Zdrowia  i  Ochrony  Środowiska.  Komisja  stwierdziła,  że  mimo
oficjalnego  uznania  realizowania  funkcji  w  interesie  publicznym  przez  stowarzyszenie,  nadal  pozostaje
ono organizacją pozarządową w znaczeniu przyjętym na bazie art. 25.

620

Por. A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne..., op. cit., s. 226; J. Velu, La convention

européenne des droits de l'homme et les personnes morales de droit public (w:) Miscellanea W.J.
Ganshof Van Der Meersch, Bruxelles 1972.

621

J. Velu, La convention..., op. cit., s. 589 i n.

622

Wiele kontrowersji budzi zakwalifikowanie do kategorii organizacji pozarządowych organizacji

religijnych, mimo że są one w wielu systemach prawnych korporacjami prawa publicznego i korzystają w
pewnym zakresie z prerogatyw  władzy publicznej. Ze względu jednak na ograniczenia narzucone przez
ramy  tej  pracy  tematyka  ta  nie  może  być  wyczerpująco  omówiona.  Patrz:  Finska  Forsamlingen  1
Stockholm  and  Teuvo  Hautaniemi  v.  Szwecja  (nr  24019/94),  The  Holy  Monasteries  v.  Grecja  (nr
13092/87, 13984/88), wyrok z 22 października 1994 r.

623

16 Austrian Communes and some of their Councillors (Altenworth, Au, Hirschbach, Hobersbrunn i

in.) v. Austria (nr 5767/72), decyzja Komisji z 31 maja 1974 r.

624

Ibidem.

625

The Municipal section of Antilly v. Francja (nr 45129/98).

626

Jednakże wydaje się, że grupa mieszkańców takiej gminy jako podmiot prywatny, a nawet

reprezentanci lokalni działający w ich imieniu mogliby zostać uznani za uprawnionych do wniesienia
skargi.

627

The Province of Bari, Sorrentino and Messeni Nemagna v. Włochy (nr 41877/98).

628

Ibidem.

629

Ayuntamiento de Mula v. Hiszpania

(nr 55346/00); także: Hatzitakis et Les Maires de Thermaikos

et Mikra v. Grecja (nr 48391/99, 48392/99).

630

Le Conseil Général des Ordes Officiels d'Economistes d'Espagne v. Hiszpania (nr 26114/95,

26455/95); Camarados Despachantes Oficiais (La chambre des commissionnaires en douane) v.
Portugalia (nr 29173/95).

631

Paul Revert et Denis Legallis v. Francja (nr 14331/88, 14332/88); Le Compte, Van Leuven et De

Meyere v. Belgia (nr 6878/75, 7283/75).

632

Por.: Company of The Bank of Scotland i in. v. Wielka Brytania

(nr 37857/97); bank ten powstał na

mocy decyzji pa

rlamentu w 1625 r. i pełni również funkcje banku komercyjnego.

633

Premier colloque du departement des droits de l'homme: "Les droits de l'homme et les personnes

morales"

, Bruxelles 1970, s. 23. Odnosząc się do takich podmiotów prawa publicznego, Dyrektor do

Spraw Sądowych w Radzie Europy, H. Golsong, stwierdził, że możliwe jest, by taki podmiot broniąc praw
fundamentalnych w domenie, w której pozostaje niezależny od państwa jako władzy publicznej, powołał
się na przepisy konwencji. Podobnie J. Velu, La convention..., op. cit., s. 589 i n.

634

Red National de los Ferrocarriles Espanoles (RENFE) v. Hiszpania (nr 35216/97).

635

British Broadcasting Corporation v. Wielka Brytania (nr 25798/94); British Broadcasting

Corporation Scotland and others v. Wielka Brytania (nr 34324/96);

Société Nationale de Programmes

France 2 v. Francja (nr 30262/96).

636

Haider v. Austria

(nr 25060/94); skarżący twierdził, że austriacka telewizja publiczna naruszyła

jego prawa gwarantowane przez art. 10 Konwencji.

637

VGT Verein Gegen Tierfabriken v. Szwajcaria (nr 24699/94), wyrok z 28 czerwca 2001 r.

638

Recommendation No. R (96) 10 of the Committee of Ministers to Member States on the guarantee

of the independence of public service broadcasting, adopted on 11 September 1996, Council of Europe
(teksty aktów prawnych Rady Europy znaleźć można w internecie pod adresem: http://www.coe.int/).

639

Ayuntamiento de X v. Hiszpania (nr 15090/89).

640

The University of Illinois Foundation v. Holandia (nr 12048/86), oraz Firestone Tire and Rubber

Co., Firestone Tyre and Rubber Co. Ltd. and International Synthetic Rubber Co. Ltd. v. Wielka Brytania
(nr 5460/72).

641

Freedom and Democracy Party (OZDEP) v. Turcja (nr 23885/94); Socialist Party and others v.

Turcja (nr 21237/93); United Communist Party of Turkey and others v. Turcja (nr 19392/92).

642

Stankov and United Macedonian Organization "Ilinden" v. Bułgaria (nr 29221/95, 29225/95). Rząd

bułgarski twierdził, że skarżący nie posiada statusu poszkodowanego w znaczeniu art. 34, gdyż nie został
on

zarejestrowany zgodnie z prawem wewnętrznym jako stowarzyszenie i w związku z tym nie jest osobą

prawną. Odpowiadając na ten zarzut Komisja stwierdziła, że nic nie wskazuje na to, by według prawa
bułgarskiego niezarejestrowane stowarzyszenie pozbawione było prawa do funkcjonowania i prowadzenia
swojej działalności, tym bardziej że to samo sugeruje zachowanie organów państwowych. Podobnie:
Christian Association Jehovah's Witnesses v. Bułgaria (nr 28626/95).

643

Konstantinos Syngounis, Ioannis Kotsis et l'Union des Officiers de Police v. Grecja (nr 18598/91).

644

La Société pour l'Etude, la Protection et l'Aménagement de la Nature dans le Sud-Ouest

(S.E.P.A.N.S.O.) v. Francja

(nr 12429/86). Stowarzyszenie to twierdzi, że pośrednio zostało

poszkodowane  w  wyniku  naruszenia  praw  gwarantowanych  przez  art.  8,  9,  11,  14  Konwencji  i  art.  1
Protokołu nr 1. Jego członkowie są bezpośrednio poszkodowani, ale ponieważ stowarzyszenie powstało
dla ochrony ich praw, powinno zostać również uznane za uprawnione do wniesienia skargi we własnym
imieniu.  Komisja,  badając  dopuszczalność,  nie  podzieliła tego  poglądu.  Uznała,  że  stowarzyszenie  jako
osoba  prawna  nie  może  powoływać  się  na  te  prawa,  ponieważ  w  tym  wypadku  krytykowana  przez  nie
ustawa  stosuje  się  tylko  do  osób  fizycznych, między  innymi  członków  stowarzyszenia,  ale  nie  do  niego
samego. Podobnie: The House of Fraser Holdings plc i in. v. Wielka Brytania  (nr 17101/90). Naruszenie
reputacji  wspólników  spółki  nie  jest  równoznaczne  z  pogwałceniem  praw  spółki  gwarantowanych  przez
art. 8 Konwencji. Także: Open Door Counselling Ltd. and Dublin Well Woman Centre i in. v. Irlandia  (nr
14234/88,  14235/88).  Spółki  prowadzące  działalność  informacyjną  dotyczącą  możliwości  dokonania
aborcji za granicą nie mogły wnieść skargi na pogwałcenie art. 8 Konwencji w imieniu swoich klientek czy
też kobiet w ogólności.

645

Purcell and others v. Irlandia (nr 15404/89).

646

Pierre Herbecq et L'association Ligue des droits de l'homme v. Belgia (nr 32200/96, 32201/96).

647

X and Church of Scientology v. Szwecja (nr 7805/77).

648

Association EKIN v. Francja

(nr 39288/98), wyrok z 17 lipca 2001 r., § 37-38.

649

Klass and others v. Niemcy (nr 5029/71).

650

Radio X., S., W., & A. v. Szwajcaria (nr 10799/84).

651

Agrotexim Hellas S.A., Biotex S.A., Hymofix Hellas S.A., Kykladiki S.A., Mepex S.A., Texema S.A.

v. Grecja

(nr 14807/89), wyrok z 24 października 1995 r. Także: Groppera Radio AG i in. v. Szwajcaria (nr

10890/84), wyrok z 28 marca 1990 r., § 46-51.

652

Agrotexim Hellas S.A., Biotex S.A., Hymofix Hellas S.A., Kykladiki S.A., Mepex S.A., Texema S.A.

v. Grecja

(nr 14807/89), wyrok z 24 października 1995 r., § 62-66. Trybunał nie podzielił opinii Komisji,

stwierdzając, że nawet w stadium likwidacji spółka nie traci swojej osobowości prawnej, posiada organ ją
reprezentujący - likwidatorów, którzy mają bronić jej praw, więc mogą również składać skargi do organów
Konwencji, jeśli uznają to za konieczne i uzasadnione. Pamiętać należy również, że akcjonariusze mogą
żądać zmiany likwidatorów, gdy ci nie wypełniają swoich obowiązków zgodnie z prawem. Biorąc to
wszystko pod uwagę Trybunał orzekł, że akcjonariusze spółki nie są uprawnieni do wniesienia skargi,
której przedmiotem jest pogwałcenie prawa spółki określonego w art. 1 protokołu nr 1.

653

Por. wyrok w sprawie Comingersoll v. Portugalia (nr 35382/97), CEDH 2000-IV, du 6 avril 2000.

Wyrok w sprawie

Sté Colas Est et Autres v. Francja (nr 37971/97), 16 avril 2002; Vereinigung

Demokratischer Soldaten Osterreichs and Gubi v. Austria, 19 December 1994.

654

Art. 41.

"Si la Cour déclare qu'il y a eu violation de la Convention ou de ses Protocoles, et si le

droit interne de la Haute Partie contractante ne permet d'effacer qu'imparfaitement les conséquences de
cette violation, la Cour accorde ŕ la partie lésée, s'il y a lieu, une satisfaction équitable".

655

Wyrok w sprawie Comingersoll v. Portugalia (nr 35382/97) -

§ 35.

656

Wyrok w sprawie

Sté Colas Est et Autres v. Francja (nr 37971/97) - § 55.