PROGRAM TERAPII

opracowała:

Joanna Dembińska

nauczyciel

nauczania zintegrowanego

Szkoły Podstawowej

Nr 8 w Suwałkach

„ L a t a d z i e c i ę c e s ą g ó r a m i , z
k t ó r y c h r z e k a b i e r z e s w ó j
p o c z ą t e k , r o z p ę d i k i e r u n e k ” .

J a n u s z K o r c z a k

S u w a ł k i 2 0 0 1

2

Nauczyciel – terapeuta, który jest głównym realizatorem procesu terapii

musi orientować się w rodzajach i rozmiarach trudności uczniów. Prawidłowe

rozpoznanie jest podstawą doboru odpowiednich oddziaływań dydaktycznych i

wychowawczych, a w odniesieniu do pracy korekcyjnej jest czynnikiem

sterującym przebiegiem procesu terapii. Bez prawidłowej diagnozy niemożliwe

jest sporządzenie programu i planu terapii oraz podjęcie jakichkolwiek

korzystnych dla dziecka oddziaływań. Dla uzyskania potrzebnego rozeznania w

trudnościach uczniów, oprócz informacji zawartych w opinii poradni

psychologiczno – pedagogicznej, nauczyciel – terapeuta powinien przeprowadzić

własne badania pedagogiczne (wnikliwa i dokładna obserwacja dziecka – w

każdej sferze – analiza wytworów prac dziecięcych; szczegółowy wywiad z

rodzicami).

Należy pamiętać, że główny cel zajęć korekcyjno – kompensacyjnych to

pomoc dziecku w przezwyciężaniu trudności i umożliwienie prawidłowego

funkcjonowania w zespole klasowym oraz osiąganie pozytywnych wyników

szkolnych.

W ramach zajęć reedukacyjnych nie można ograniczyć się tylko do

ćwiczeń opóźnionych lub zaburzonych funkcji. Należy mieć na uwadze to, że

mózg ludzki funkcjonuje jako całość, że ważną rolę w procesie czytania i pisania

odgrywają nie tylko analizatory (słuchowy, wzrokowy, kinetyczno – ruchowy),

ale i powiązania neurowe między nimi, że komórki mózgowe bardziej doskonałe

wspomagają te słabsze, a czasem nawet przejmują ich funkcję. Dlatego też dobór

ćwiczeń na zajęciach korekcyjno – kompensacyjnych musi być taki, aby te

ćwiczenia uaktywniały pracę całego mózgu, aby kształcenia funkcji opóźnionych

wspomagały inne funkcje poznawcze. Należy tu pamiętać, że dziecko 7 – 8 letnie

ciągle żyje jeszcze w kręgu zabawy. Postrzega świat syntetycznie. Posiada silnie

rozbudowaną potrzebę ciekawości. Chętnie wykonuje ćwiczenia wypływające w

naturalny sposób z zabawy i działania, angażuje się wówczas emocjonalnie i

chętnie uczestniczy w zajęciach.

Zatem w programie pracy korekcyjno – kompensacyjnej należy

uwzględnić tematykę bliska dziecku, zaspokajającą jego zaciekawienie,

3

pobudzającą myślenie, wzbogacającą zasób wiadomości ogólnych o najbliższym

otoczeniu, rozwijającą fantazję i wyobraźnię (np. świat roślin i zwierząt,

ulubione baśnie, życie rodzinne, życie szkolne, najbliższe okolice itp.).

Ważne jest też, aby każde zajęcia oprócz ćwiczeń opóźnionych funkcji

zapewniło dzieciom materiał do myślenia, mówienia oraz stworzyło możliwości

do ćwiczeń ruchowych i pozwoliło na odniesienie autentycznego sukcesu.

I. Ogólne wskazania terapeutyczne.

Zachęcanie dziecka do pracy terapeutycznej – nagradzanie za prawidłowo

wykonane czynności. Ukazywanie atrakcyjności wykonywanych zabaw (nie

dopuszczanie do tego, żeby zabawa była chaotyczna).

II. Ćwiczenia sprawności manualnej i usprawnianie poziomu

grafomotorycznego.

1. Rozwój ogólnej sprawności.

- rzucanie piłką, chwytanie piłki: dwoma rękami, jedną.

Ćwiczenia w parach i systematyczne zwiększanie odległości;

- rzucanie piłki w górę;

- odbijanie piłki od podłoża – „kozłowanie”;

- rzuty do celu lub do kosza;

- odbijanie balonu;

- żonglowanie jedną piłką – przerzucanie z ręki do ręki;

- chodzenie stopa za stopa po linii.

2. Kształtowanie umiejętności zwalniania napięcia mięśniowego.

Dzieci naśladują wykonywanie różnych czynności dorosłych bądź ruchy

zwierząt:

- przelot i odlot bocianów (ruchy faliste);

- ptaki uczą się latać (wymach rąk w chodzie);

- bociany chodzą przez wysoką trawę;

- nauka pływania żabką;

4

- kołysanie się drzew na wietrze;

- naśladowanie czynności prania, prasowania, gotowania obiadu,

wałkowania ciasta, ubijania piany, wbijania gwoździ, rąbania drzewa,

koszenia trawy, lepienia kulek śniegowych;

- zaciskanie dłoni w pięści o rozluźnianie palców;

- strząsanie wody z dłoni;

- swobodne ruchy rąk, kreślenie kół w powietrzu, poklepywanie ud,

swobodny chód przy muzyce;

- masaż rąk w wodzie, pranie skarpetek, chlapanie wodą, zginanie i

prostowanie palców w wodzie.

3. Rozwijanie ruchów precyzyjnych.

- lepienie z plasteliny lub ciasta;

- wyrywanki – pojedynczych przedmiotów, obrazków z papieru

kolorowego;

- wycinanie po linii prostej, falistej kształtów geometrycznych;

- wycinanie na papierze złożonym;

- układanie i przyklejanie na kartonie wzorów z kolorowego papieru,

tworzenie kompozycji z gotowych elementów;

- zamalowywanie prostych kształtów z gotowym konturem np. kół,

kwadratów, domów, baloników, namiotów, liści, buta, lampy;

- zamalowywanie obrazów tematycznych;

- zagadki rysunkowe: łączenie kropek, które stanowią kontur jakiegoś

przedmiotu, kolorowanie ukrytych części jakiegoś rysunku określonym

kolorem;

- obrysowywanie kształtów przedmiotów, szablonów przedstawiających

owoce, zwierzęta, gwiazdki, osoby i kolorowanie ich;

- kopiowanie rysunków o wyraźnym konturze przez kalkę techniczną lub

przezroczysty papier;

- rysowanie w powietrzu, patykiem na piasku a następnie na papierze:

Æ rogów baranich,

Æ linii falistych,

5

Æ kresek poziomych,

Æ kresek pionowych,

Æ kresek ukośnych,

Æ dymu,

Æ kół,

Æ ślimaka,

Æ chmur.

III. Ćwiczenia analizy i syntezy wzrokowej.

1. Ćwiczenia na materiale obrazkowym.

A. Rozpoznanie przedmiotów na obrazkach (obrazki pojedynczych

przedmiotów i rozbudowane układy).

B. Segregowanie obrazków według ich znaczenia:

- serie obrazków (np. rośliny, zwierzęta itp.);

- dobieranie par (np. pasta i szczotka do zębów);

- rozpoznawanie obrazków opisywanych słowami.

C. Układanie według zasady podobieństwa:

- dobieranie par jednakowych obrazków;

- dobieranie obrazka do schematu;

- domino obrazkowe;

- podobieństwo i różnice między obrazkami.

D. Rozumienie przedstawianej czynności:

- obrazki przedstawiające podobne czynności;

- obrazki związane z wykonaniem kategorii czynności, np. toaleta, jedzenie.

E. Układanie prostych historyjek:

- porządkowanie historyjek;

- zgadywanie dalszego ciągu;

- dobieranie dobrych i złych obrazków do podanego opisu.

F. Składanie całości z części:

- dobieranie całości do części obrazka;

- układanie obrazków z części według wzoru i bez wzoru.

6

2. Ćwiczenia na materiale geometrycznym i literowym.

A. Prawidłowe rozpoznawanie jednakowych kształtów, wielkości, kolorów:

- segregowanie figur według kształtu (początkowo tylko kwadrat, koło,

trójkąt, potem inne figury geometryczne);

- segregowanie figur według koloru;

- segregowanie figur według wielkości (duże, średnie, małe) tego samego

koloru i kształtu;

- segregowanie figur w różnych kombinacjach: kształt i kolor, kształt i

wielkość, kolor i wielkość, kształt, kolor i wielkość.

B. Różnicowanie figur geometrycznych:

- dobieranie figur geometrycznych do takich samych, narysowanych na

planszach;

- rozpoznawanie ukrytych figur;

- proste układanki według wzoru przedmiotów znanych dziecku, np. dom,

choinka, gwiazda – później bardziej skomplikowanych;

- tworzenie symetrycznych układów z kilku figur.

C. Rozpoznawanie układów kresek:

- układanie kolorowych i niekolorowych szlaczków z poszczególnych

elementów;

- dopasowywanie graficznych elementów do narysowanych obok

schematycznych rysunków.

D. Składanie figur z części:

- składanie rozciętych prostokątów i trójkątów według różnych wzorów;

- kolorowe kompozycje z kształtów symetrycznych;

- kolorowe kompozycje z kształtów asymetrycznych;

- jednobarwne mozaiki z kształtów symetrycznych i asymetrycznych.

E. Odtwarzanie z pamięci uprzednio widzianych wzorów – w zależności od

możliwości dziecka jak w punkcie B, C, D.

F. Układanie według instrukcji słownej – jak w punkcie E.

7

G. Różnicowanie kształtów drobnych i litero podobnych:

- układanki z drobnych jednakowych elementów (kropki, krzyżyki, kreski

itp.);

- układanki – mozaiki z graficznych elementów liter (drukowane, pisane);

- nakładanki z literami i znakami graficznymi.

H. Odtwarzanie kształtów zamkniętych, linii oraz ich układów:

- obrysowywanie figur geometrycznych;

- odrysowywanie przez kalkę;

- rysowanie kompozycji geometrycznych za pomocą szablonów;

- rysowanie kompozycji geometrycznych według wzoru;

- kolorowe wycinanki – układanie kompozycji;

- odrysowywanie przez kalkę szlaczków – kończenie zaczętych rysunków;

- odwzorowywanie szlaczków.

I. Opracowanie liter alfabetu:

- obrysowywanie szablonów literowych;

- wyszukiwanie takich samych liter i ich segregowanie;

- segregowanie na litery jednakowe, podobne i różne wpisane w

poszczególne figury geometryczne;

- loteryjki literowe;

- wyszukiwanie w tekście liter i sylab;

- nakładanki bardzo podobnych wyrazów, np. dom, dym, dok.

IV. Ćwiczenia orientacji przestrzennej.

1. Wyrabianie i utrwalanie orientacji przestrzennej w schemacie własnego ciała:

- utrwalanie określeń góra – dół, prawa – lewa;

- różnicowanie prawej i lewej strony ciała;

- odtwarzanie pozycji wykonywanych przez dorosłych;

- wykonywanie ruchów pod „dyktando”.

2. Łączenie ruchów z obrazami wzrokowymi:

- chodzenie po narysowanej ścieżce;

- rysowanie przebytej drogi;

8

- chodzenie z zamkniętymi oczami stosownie do wskazówek;

- omijanie przeszkód na narysowanych planszach, np. podczas jazdy

samochodzikiem;

- odtwarzanie dwu- i trzywymiarowych układów przestrzennych na

podstawie modelu;

- werbalizacja relacji przestrzennej, np. nad, pod, w, obok, przy, itp..

3. Kierowanie się w działaniu schematami przestrzennymi i wyrabianie

umiejętności prawidłowego różnicowania układów przestrzennych:

- układanie przedmiotów stosownie do polecenia;

- rysowanie figur pod dyktando;

- drogi w labiryntach;

- śledzenie linii;

- układanki obrazkowe;

- loteryjki z układami przestrzennymi;

- kopiowanie wzorów przez łączenie kropek z liniami.

V. Ćwiczenia koordynacji wzrokowo – ruchowej.

1. Usprawnianie manipulacji przedmiotami:

- rozpoznawanie przedmiotów z zamkniętymi oczami;

- dopasowywanie elementów o tych samych kształtach, np. klocków w

odpowiednie otwory;

- rzucanie do celu.

2. Kojarzenie doznań kinestetycznych z obrazami ruchowymi:

- kreślenie dużych płynnych linii wykonywanych całą ręką i ramieniem;

- odtwarzanie kształtów geometrycznych - w powietrzu, na tablicy, na

papierze.

3. Przyzwyczajanie do kontroli wykonywanego ruchu:

- kolorowanie dużych przestrzeni;

- zakolorowywanie konturów;

- rysowanie po śladzie;

- kolorowanie obrazków;

9

- malowanie palcami;

- rysowanie prostych i krzywych linii pomiędzy coraz bardziej zwężającymi

się granicami.

4. Ćwiczenia dokładnej kontroli nad wykonywanym ruchem w odtwarzaniu

symboli graficznych:

- rysowanie przez kalkę elementów graficznych;

- odwzorowywanie kształtów litero podobnych w liniach.

5. Ćwiczenia pamięci wzrokowej, np. po dłuższej obserwacji wzrokowej figury

dziecko z pamięci odtwarza wzór przez układanie, rysowanie.

6. Odszukiwanie w otaczającej rzeczywistości przedmiotów przypominających

figury geometryczne.

VI. Ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej.

1. Odtwarzanie struktur dźwiękowych:

- różnicowanie liczby dźwięków;

- wystukiwanie układu dźwięku według podanego układu przestrzennego;

- tworzenie układu przestrzennego według układu dźwięków;

- graficzne odtwarzanie słyszanego układu dźwięków.

2. Różnicowanie układów dźwiękowych:

- rozpoznawanie dźwięków wydawanych przez przedmioty lub

instrumenty, zwierzęta;

- określenie strony, z której pochodzi dźwięk;

- zastąpienie poleceń dźwiękami.

VII.Stymulacja ogólnego rozwoju ruchowego.

Praca pomocnicza przy organizowaniu zabaw (układanie, sprzątanie). Zabawy z

piłką (turlanie, rzucanie). Koncentrować uwagę dziecka na zabawie, nie

dopuszczać do rozproszenia uwagi. Porządkowanie chaotycznej aktywności

ruchowej (jeżeli dziecko ma cechy nadpobudliwości).

10

VIII. Praca nad pamięcią, myśleniem i koncentracją uwagi.

Rozpoznawanie przedmiotów na pojedynczych obrazkach:

- rozpoznawanie przedmiotów na obrazkach złożonych;

- rozpoznawanie przedmiotów na obrazkach przedstawiających różne

sytuacje;

- porządkowanie historyjek obrazkowych;

- dobieranie „dobrych” i „złych” obrazków do odpowiednich historyjek;

- czytanie bardzo krótkich i prostych opowiadań – po przeczytaniu

proszenie dziecka o wyszczególnienie osób lub przedmiotów

występujących w bajce, oraz pytanie o czynności, które wykonują

bohaterowie bajek;

- częste zadawanie prostych pytań dziecku w różnych sytuacjach – np.

spacer, wizyta u znajomych.

Pomoce:

- loteryjki, domina, karty obrazkowe z figurami geometrycznymi,

symbolami graficznymi, literami;

- klocki obrazkowe, mozaikowe, konstrukcyjne;

- układanki, składanki, łamigłówki obrazkowe, mozaikowe z elementami

abstrakcyjnymi, układami literowymi;

- kolorowe patyczki;

- papier milimetrowy w linie, kratki, w pięciolinię;

- tablice, kolorowa kreda;

- zestawy obrazków o różnej treści i rozmaitych cechach umożliwiających

klasyfikację;

- wzory różnych układów przestrzennych;

- sprzęt typu piłki, długie kijki, krążki do wyznaczania np. torów przeszkód,

punktów orientacyjnych, torów poruszania się.

11

Wartość terapeutyczna i kompensacyjno – korekcyjna:

1. Kształcenie procesów psychicznych i ich funkcji: obserwowanie,

porównywanie, porządkowanie, samodzielne korygowanie błędów, pamięć

wzrokowa i ruchowa, wyobraźnia przestrzenna, myślenie konkretno –

wyobrażeniowe.

2. Uczenie różnicowania figur płaskich, odczytywanie ich we wzorach oraz

przenoszenie i kojarzenie w bryle.

3. Manipulowanie w połączeniu z obserwowaniem.

4. Wprowadzanie ruchów obydwu rąk połączone z myśleniem.

5. Obrysowywanie, kalkowanie, malowanie jako ćwiczenia manualne oraz

terapeutyczne, rozwijające wyobraźnię, pozwalające na ekspresję emocji.

Uczenie posługiwania się przedmiotami szkolnymi, ćwiczenie koordynacji

wzrokowo – ruchowej.

6. Operacje myślowe – od prostego spostrzegania na konkretach przez

uchwycenie różnic i podobieństw: wielkości i ilości, kształtów i stosunków

przestrzennych do tworzenia klas według pojęć ogólnych.

7. Możliwość poznania wielu figur geometrycznych i dokonywania porównań

między nimi oraz odnoszenia ich do realiów rzeczywistości.

Wskazania terapeutyczne.

Zachęcanie dziecka do pracy, nagradzanie za prawidłowo wykonane czynności.

Sprawna organizacja zabaw, a szczególnie wówczas gdy dziecko wykonuje

ćwiczenia mniej dla niego atrakcyjne. Nie dopuszczanie do tego aby zabawa była

chaotyczna, dbanie o to, aby stale przyciągała uwagę dziecka – nie była nużąca i

nudna a jednocześnie nie przemęczała swoją ciągłą zmiennością. Stopniowanie

trudności w zabawie. Rozpoczynanie zawsze od czynności, które dziecko może z

łatwością wykonać, co zachęci je do wykonywania zadań trudniejszych.

12

Literatura.

1) Biała J.: Poradnik metodyczny dla nauczycieli terapeutów. Olsztyn 1995.

2) Czajkowska J., Herda K.: Zajęcia korekcyjno – kompensacyjne w szkole.

Warszawa 1989, WSiP.

3) Grabałowska K.: Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu; Poradnik metodyczny do

terapii dzieci dyslektycznych. Toruń 1995.

4) Gruszczyk – Kolczyńska E.: Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu

się matematyki. Warszawa 1994, WSiP.

5) Kephart N. C.: Dziecko opóźnione w nauce szkolnej. Warszawa 1970.

6) Łuria A.: Świat utracony i odzyskany. Warszawa 1981, WSiP.

7) Sawa B.: Jeżeli dziecko źle czyta i pisze. Warszawa 1994, WSiP.

8) Spionek H.: Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych.

Warszawa 1970, WSiP.

9) Spionek H.: Zaburzenie rozwoju uczniów, a niepowodzenia szkolne.

Warszawa 1973, WSiP.

10) Tyszkowa M.: Terapia zaburzeń motywacji i osobowości dziecka jako

zadanie pracy reedukacyjno – wyrównawczej. „Problemy Opiekuńczo –

Wychowawcze” nr 2, 1976.

11) Wilgocka – Okoń B.: Dojrzałość szkolna dzieci - a środowisko. Warszawa

1972.

12) Wygotski L. S.: Narzędzie i znaki w rozwoju dziecka. Warszawa 1990, WSiP.

13) Zakrzewska B.: Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu.

Warszawa 1980, WSiP.

14) Ziemski S.: Problemy dobrej diagnozy. Warszawa 1973, WSiP.