2014-04-23

1

Glikokortykosteroidy - GKS

Działanie:
-

przeciwzapalne

-

przeciwalergiczne

-

immunosupresyjne

naturalne – o

krótkim

czasie działania

Hydrokortyzon (kortyzol)
Kortyzon

o

średnio długim

czasie

działania

Prednizolon
Prednizon
Metyloprednizolon
Triamcinolon
Izoflupredon

o

długim

czasie działania

Deksametazon
Betametazon
Flumetazon

stosowane w inhalacji w
leczeniu astmy

Budesonid
Beklometazon

Klasyfikacja GKS:

Glukokortykosteryd

czas działania

Siła
przeciwzapalnego
działania

Aktywność
mineralo-
kortykoidowa

hydrokortyzon

krótki (<12 h)

1

1

kortyzon

krótki

0,8

prednizon/prednizolon

średni (12-36h)

4

0,8

metyloprednizolon

średni

5

0,5

triamcinolon

średnio-długi

5

0

flumetazon

długi (>48 h)

15

0

deksametazon

długi

30

0

betametazon

długi

30

0

You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (

http://www.novapdf.com

)

2014-04-23

2

Mechanizm działania

GKS działają poprzez receptor
znajdujący się w cytozolu
komórki.

GKS po wejściu do komórki
łączą się z receptorem,
aktywują go i po przejściu do
jądra indukują transkrypcję,
doprowadzając do powstania
białka (enzymu lub mediatora),
lub mogą hamować
transkrypcję białka,
aktywowaną przez inne czynniki
np. cytokiny prozapalne.

Białka, których transkrypcja jest pobudzana m.in.:
-

lipokortyna

- która hamuje aktywność fosfolipazy A2

- konwertaza angiotensyny
- receptor beta2

Białka, których transkrypcja jest hamowana m.in.:

•

IL-1,

•

IL-2,

•

rec. dla IL-2

•

TNF

•

COX-1 i COX-2

•

Fosfolipaza A2

•

Receptory dla komórek NK

•

Endotelina1

•

kolagenaza

Fosfolipidy błonowe

LIPOKORTYNA

fosfolipaza A2

kwas arachidonowy

cyklooksygenaza (COX)

lipooksygenaza

prostaglandyny, prostacykliny, tromboksany leukotrieny

Mechanizm działania

przeciwzapalnego

i

przeciwuczuleniowego

•

Hamowanie wytwarzania prostanoidów (prostaglandyn i
tromboksanu) oraz leukotrienów (na poziomie fosfolipazy A)

•

Hamowanie chemotaksji (związane z hamowaniem m.in.
leukotrienu B)

•

Hamowanie angiogenezy w ognisku przewlekłego zapalenia,
zmniejszenie odkładania włóknika

•

Hamowanie uwalniania histaminy

•

Stabilizacja błon lizosomalnych

•

Spadek produkcji składników dopełniacza

•

Hamowanie syntezy cytokin prozapalnych

•

Hamowanie aktywności hialuronidazy

•

Hamowanie rozplemu fibroblastów

Mechanizm działania

przeciwzapalnego

i

przeciwuczuleniowego

•

Hamowanie reakcji immunologicznej prowadzącej do
produkcji IgE

•

Hamowanie reakcji alergen-reagina z komórką
mastocyta (degranulacji)

•

Tłumienie reakcji naczyniowej (przekrwienie,wzrost
przepuszczalności) wywołanej przez uwalniane
mediatory (histamina)

•

Obniżenie liczby i aktywności granulocytów
kwasochłonnych

Działanie

immunosupresyjne

•

Zahamowanie produkcji większości cytokin

(IL-1, IL-2, IL-

3, IL-4, IL-5, IL-6, IL-8, TNF, GM-CSF)

•

Bezpośrednie działanie limfolityczne - spadek liczby
limfocytów T

•

Indukcja rozpadu limfocytów T w grasicy (apoptoza)

•

upośledzenie aktywności cytotoksycznej limfocytów Tc i

komórek NK

•

Zahamowanie syntezy cząsteczek MHC klasy I i II –
upośledzenie prezentacji antygenów przez komórki APC

•

Zahamowanie syntezy nabłonkowych czynników

adhezyjnych

•

Hamowanie chemotaksji, migracji, fagocytozy,

aktywności bójczej makrofagów i neutrofilów

•

Hamujący wpływ na powstawanie przeciwciał – słabszy

You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (

http://www.novapdf.com

)

2014-04-23

3

Wpływ na procesy metaboliczne

Wpływ na przemianę białek

Zahamowanie syntezy i stymulacja rozpadu białek
w tkankach

– głównie w mięśniach i tkance

limfoidalnej, co prowadzi do:

-

uwolnienie aminokwasów do krwi

-

rozkładu aminokwasów w wątrobie (deaminacja)

-

wzrostu wydalania azotu i kwasu moczowego

Wpływ na procesy metaboliczne

Wpływ na przemianę węglowodanową
-

wzrost produkcji glukozy

w wątrobie z produktów

rozpadu aminokwasów (glukoneogeneza)

- hamowanie wychwytu i zużycia obwodowego glukozy

co prowadzi do:

*

hyperglikemii

* kompensacyjnego wzrostu poziomu insuliny

- tworzenie się z powstałej glukozy zapasów

glikogenu w wątrobie (stymulacja glikogenogenezy)

Wpływ na procesy metaboliczne

Wpływ na przemianę tłuszczów

Stymulacja rozpadu tłuszczów – działanie

lipolityczne (tzw. efekt dozwolenia przez

glikokortykoidy na lipolityczne działanie m.in.

katecholamin)
W wyniku uwalniania insuliny pobudzana jest

równocześnie lipogeneza i odkładanie tłuszczów.

Następuje tzw.

redystrybucja tłuszczów

(charakterystyczna dla zespołu Cushinga)

Wpływ na procesy metaboliczne

Wpływ na gospodarkę wodno-elektrolitową

W stężeniach ponadfizjologicznych działanie

mineralokortykopodobne –

hamowanie wydalania

Na i wody przez nerki

, kosztem wydalania

dużych ilości potasu

Wpływ na gospodarkę wapniową

Hamowanie jelitowego wchłaniania wapnia oraz

wzmaganie wydalania wapnia przez nerki

, co

przy dłuższym stosowaniu może doprowadzić do

osteoporozy

Wpływ na funkcjonowanie poszczególnych

narządów



Wątroba –

wpływ anaboliczny

Stymulacja szeregu enzymów – glikogenogenezy
(syntetazy glikogenowej), enzymów degradujących
aminokwasy



Mięśnie -

wpływ kataboliczny

Rozpad białek i zapasów glikogenu
Możliwość miopatii z trwałymi zmianami



Układ immunologiczny –

wpływ kataboliczny

Supresyjne

oddziaływanie na komórki układu

odpornościowego

Wpływ na funkcjonowanie poszczególnych

narządów

•

Układ krążenia

- wzrost ciśnienia krwi wynikające z: hamowania

pozaneuronalnego wychwytu katecholamin, zatrzymywania
sodu i wody w organizmie oraz uszczelnienia naczyń

- zaburzenia pracy serca – wpływ na K i Ca

•

Układ oddechowy

- Potęgują bronchodilatacyjne działanie agonistów rec. beta2

(adrenaliny i beta-adrenomimetyków)

- Tłumią spastyczne działanie leukotrienów, hamują

indukowaną w alergii koncentrację eozynofilów w płucach
i uwalnianie mediatorów przez te komórki.

Działanie szczególnie widoczne w stanach astmatycznych

You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (

http://www.novapdf.com

)

2014-04-23

4

Wpływ na funkcjonowanie poszczególnych

narządów

•

Krew

Limfopenia, eozynopenia, bazofilopenia, trombocytoza, neutrofilia

•

Kości i gospodarka Ca

Hypokalcemia
Osteoporoza (kataboliczny wpływ na matrix)

•

Przewód pokarmowy -

wrzodotwórczo

Spadek syntezy PG - spadek wydzielania śluzu, wzrost wydzielania
soku żołądkowego, owrzodzenia

•

OUN -

Pobudzenie psychomotoryczne

Wskazania

do stosowania:

-

wstrząs

(anafilaktyczny, septyczny, kardiogenny)

- Ostre i podostre stany zapalne
- Przewlekłe stany zapalne – m.in. zap. ścięgen, stawów (ale

NIE stosować w zap. tworzywa kopytowego u koni!)

- Chroniczne obturacyjne stany zapalne płuc
- Stany zapalne leczone miejscowo (oka, ucha, skóry, wymienia)
- Choroby alergiczne np. astma
- Choroby autoimmunologiczne
- Nowotwory limfoproliferacyjne
- ketoza u bydła i kóz, toksemia ciążowa u owiec
- indukcja porodu u przeżuwaczy
- Niedoczynność kory nadnerczy – leczenie substytucyjne

Działania niepożądane



Czynnościowy zanik kory nadnerczy



Jatrogenny zespół Cushinga:

zmiany atroficzne, suchość skóry, gromadzenie tk.
tłuszczowej, zanik mięśni, osteoporoza

Działania niepożądane



Osteoporoza

– złamania kości

•

Hypokaliemia

•

Nadciśnienie

•

Hyperglikemia

– cukrzyca

•

Zatrzymanie sodu i wody – obrzęki

•

Inwolucja grasicy – dysfunkcja komórek T –
immunosupresja – zwiększona wrażliwość na
zakażenia

Działania niepożądane

•

Działanie wrzodotwórcze

•

Opóźnienie gojenia - zahamowanie bliznowacenia

•

Euforia, napady padaczkopodobne

•

Poronienia, działanie teratogenne

•

Polifagia

•

Polidypsja (zwiększone pragnienie)

•

Poliuria

•

Proteinuria z nastepowym uszkodzeniem kłębuszków
nerkowych

•

Zaburzenia hormonalne: zmniejszenie uwalniania
gonadotropin - spadek libido

•

Scieńczenia skóry i wyłysienia, depigmentacja

•

Owrzodzenia i perforacja rogówki, jaskra.

You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (

http://www.novapdf.com

)

2014-04-23

5

Przeciwskazania

•

Choroby infekcyjne wywołane przez bakterie, wirusy i

grzyby

•

Zapalenie tworzywa kopytowego

•

Choroba wrzodowa

•

Ciąża

•

Infekcje gałki ocznej

•

Jaskra

•

Owrzodzenia rogówki

•

Okres gojenia ran i złamań

•

Zwierzęta w okresie wzrostu

•

Cukrzyca

•

Choroby wątroby

•

Nefropatie przebiegające z dużą utratą białek

Zasady terapii GKS

•

Jednorazowa dawka, nawet duża, nie działa hamująco na
uwalnianie ACTH

•

Wysokie dawki GS podawane przez 3-4 dni już wywołują
upośledzenie funkcji nadnerczy

•

Długotrwała terapia

musi

kończyć się zmniejszaniem

dawek sterydów i podaniem ACTH

•

Czas działania określonego leku sterydowego zależy,
poza jego specyfiką, w dużej mierze od postaci
zestryfikowanej

–

Jeśli w infekcjach – tylko z przeciwbakteryjnymi (podanie

miejscowe: zapalenie oka, ucha wymienia chemioterapeutyk)

–

NIE ze szczepionkami

–

NIE z NSAIDs

Grupa estrowa

1.
- bursztynian

sodowy

- fosforan sodowy

2.
- octan
- dipropionian
- izonikotynian

3.
-fenylopropionian
- piwalanian

Wchłanianie i

czas działania

szybkie

8-24 h

wolne

3-14 dni

bardzo wolne

3-6 tyg.

Jeśli GKS ma działać

szybko

ale

krótko

–

wybierać estry 1., gdyż są

rozpuszczalne w wodzie

,

można je stosować

i.v

.

Jeśli GKS ma działać

długo

ale w

niskich stężeniach

,

wybierać estry 2. gdyż są

nierozpuszczalne w wodzie

Jeśli GKS ma działać

bardzo

długo

w określonym miejscu

– wybierać estry 3. - „depo”

RODZAJE GLIKOKORTYKOTERAPII SYSTEMOWEJ

•

Terapia suplementacyjna niedoboru hormonalnego
(cisawica = choroba Addisona)

•

Terapia przeciwzapalna i/lub przeciwalergiczna

•

Terapia immunosupresyjna

•

Terapia przeciwwstrząsowa

•

Terapia przeciwnowotworowa (leczenie nowotworów rozrostowych
układu białokrwinkowego)

DOBÓR WIELKOŚCI DAWEK

•

Najniższe dawki stosuje się w terapii suplementacyjnej.

•

Dawki przeciwzapalne i przeciwalergiczne są ok. 10 razy wyższe.

•

Dawki immunosupresyjne są 2 razy wyższe niż dawki
przeciwzapalne.

•

Dawki przeciwwstrząsowe są 5-10 razy wyższe niż dawki
immunosupresyjne

.

Mineralokortykosterydy

ALDOSTERON

•

Zatrzymanie Na i wody w organizmie.

•

Odgrywa zasadniczą rolę w utrzymaniu prawidłowego
stężenia osmotycznego płynów pozakomórkowych i w
utrzymaniu objętości krwi.

You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (

http://www.novapdf.com

)

2014-04-23

6

Mineralokortykosterydy

FLUDROKORTYZON

•

Glikokortykosteryd o jednoczesnym silnym

działaniu mineralotropowym.

•

Używany w zastępstwie aldosteronu:

- substytucja – leczenia pierwotnej i wtórnej
niewydolności kory nadnerczy (ch. Addisona,
adrenalektomia)

- wrodzony przerost nadnerczy z utratą sodu

You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (

http://www.novapdf.com

)