Piotr Abramski

Zobowiązania – cz. Ogólna

1. Prawo zobowiązań – jest to zespół norm prawnych regulujących wymianę dóbr i usług o

wartości majątkowej a także ochronę majątkową i niemajątkowką.

2. Źródła prawa zobowiązań:
a) Konstytucja RP
b) ustawa (np. kodeks cywilny, o sprzedaży konsumenckiej, prawo bankowe, o obrocie

instrumentami finansowymi)

c) rozporządzenia
d) ratyfikowane umowy międzynarodowe
e) normy prawa unii europejskiej

3. Zobowiązanie

a) podmioty zobowiązania: podmiot uprawniony (wierzyciel), podmiot zobowiązany

(dłużnik). Uprawnienie wierzyciela określa się zbiorczym mianem wierzytelności, a obowiązki
dłużnika terminem dług.

b) przedmiot: jest to świadczenie, czyli wskazane treśćią zobowiązania zachowanie się

dłużnika na rzecz wierzyciela (działanie jak i zaniechanie).

c) treść: prawa i obowiązki (patrz punkty następne).

4. Treść

a) wierzytelność – jest swoistym prawem podmiotowym (względnym), które w stosunku

zobowiązaniowym przysługuje wierzycielowi (roszczenie lub zespół roszczeń) Służy do
zaspokojenia jego interesów. Zazwyczaj interes ten przybiera charakter majątkowy, nie jest to
jednak konieczne, ponieważ także wartości niemajątkowe mogą być realizowane w stosunkach
zobowiązaniowych. Do realizacja celów błahych nie podejmuje się zobowiązań prawnie
wiążących (tzw. zobowiązania towarzyskie).

Możemy wyrożnić:

•

roszczenie główne – służą realizacji podstawowego interesu wierzyciela i polegająna
wykonaniu pierwotnego świadczenia lub na spełnianiu świadczenia zastępczego (np. zapłata
ceny)

•

roszczenie uboczne – np. odsetki

•

uprawnienie kształtujące – jednostronna możliwość zmiany stosunku zobowiązaniowego.

b) dług – korelat wierzytelności, czyli zespół obowiązków dłużnika. Zobowiązania

powinno być wykonane zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-
gospodarczemu oraz ZWS, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób
odpowiadający tym zwyczajom.

5. Rozszerzona skuteczność wierzytelności

a) instytucja skargi pauliańskiej – czyli ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności

dłużnika (omówiona później)

b) instytucja ukształtowana w art. 59 KC – w razie zawarcia umowy , której wykonanie

czyni całkowicie lub cześciowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta
moża żądać uznania umowy za beskuteczną w stosunku do niej z tym zastrzeżeniem, że osoba
zawierająca umowę musiałą wiedzieć o wcześniejszym roszczeniu osoby trzeciej, chyba że umowa
byłą nieodpłatna.

c) ochrona rozszerzona może zostać również zrealizowana na podstawie przepisów o

czynach niedozwolonych (art. 415), jeżeli zostaną spełnione odpowiednie przesłanki.

d) do instytucji rozszerzających skuteczność wierzytelności zalicz się również

zobowiązania realne oraz pewne sprężone z wierzytelnością prawa bezwzględne.

Zobowiązania realne osiagają cel, jakim jest wzmocnienie ochrony wierzytelności, nie

przez rozszerzenie kręgu osób, od których wierzyciel może żądać zaspokojenia interesu, lecz przez
sowiste wyznaczenie osoby dłużnika.

6. Odpowiedzialność

•

Odpowiedzialność (sensu largo), czyli jakieś ujemne następstwa prawne, przewidziane
dla jakiegoś podmiotu w związku ze ziszczeniem się pewnych zdarzeń kwalifikowanych
negatywnie przez system prawny. Na przykład niewykonanie lub nienależyte wykonanie
zobowiązania przez dłużnika.

•

Odpowiedzialność (sensu stricte), dopuszczalność stosowania przymusu realizowanego
zazwyczaj przez organy państwa. Inaczej, sankcja za niedopełnienie obowiązku
pierwotnego lub następczego.

a) Odpowiedzialność osobista

Dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem, jaki ma w chwili prowadzenia przeciwko

niemu egzekucji. W istocie jest to odpowiedzialność majątkowa. Realizują ją organy państwa, na
podstawie orzeczenia sądowego lub innego kompetentengo organu. Polega na na przymusowym
odebraniu pieniędzy lub określonych przedmiotów od dłużnika albo na ich sprzedaży w celu
uzyskania potrzebnych na zaspokojenie wierzyciela środków, jak również na przejęciu praw
majątkowych.

b) Ograniczona odpowiedzialność osobista

Ograniczenie tego rodzaju, może występować w dwóch postaciach:

1) Pierwsza polega na tym, że dłużnik odpowiada tylko określoną częścią swojego

majątku, wyodrębnioną wg wskazanych w ustawie kryteriów. Jeżeli nie wystarcza
ona na pokrycie wierzytelności, to wierzytelność nie wygasa lecz zostaje nie
zaspokojona.

2) Drugi sposób, polega na wskazaniu maksymalnej wartości, jaka może być

uzyskana z majątku osoby odpowiedzialnej. Wartości tej można jednak dochodzić z
całego majątku dłużnika.

c) Odpowiedzialność rzeczowa

Polega na tym, że wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z

wartości jaką stanowi indywidualnie oznaczona rzecz. Odpowiedzialność tą, ponosi
każdoczesny właściciel rzeczy, którym nie musi być dłużnik. Uprawnienie wierzyciela ma więc
charakter bezwględny. Ponadto, zyskuje on korzyść pierwszeństwa zaspokojenia swojej
wierzytelności przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy obciążonej.

7. Zobowiązania niezupełne

Polegają na tym, iż dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za swój dług. Wierzyciel nie

może zwrócić się do sądu lub innego organu o wydanie orzeczenia nakazującego dłużnikowi
wykonanie świadczenia lub egzekucji.

Jeżeli dłużnik wykona świadczenie, to nie może następnie żądać zwrotu spełnionego

świadczenia jako nienależytego. Nalezy je wtedy uznać za prawnie należne.

Do zobowiązaniach takich należą:

–

zobowiązania, w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu,

–

zobowiązania, które wynikają z gier lub zakładu z wyłączeniem jednak gier lub
zakładów prowadzonych na podstawie zezwolenia właściwego organu państwowego ,
jak również z gier zakazanych lub nierzetelnych.

–

zobowiązania mające na celu zadośćuczynieniu ZWS, np. napiwek.

8. Powstanie stosunku zobowiązaniowego

a) Czynności prawne – odgrywają największą rolę, a zwłaszcza umowy które stanowią

główny instrument organizujący stosunki zobowiązaniowe i objętą nimi wymianę dóbr i usług.
Poza umowami, istotną rolę odgrywają jednostronne czynności prawne.

b) Akty administracyjne – organ administracyjny do wydanie odpowiedniego aktu, musi

posiadać wyraźne upowaźnienie zawarte w ustawie. Akt taki, wywołuje skutki które wynikają z
ustawy, na podstawie której został wydany. Konsekwencje mogą bezpośrednie lub pośrednie:

–

akty administracyjne o skutkach bezpośrednich, same bez dokonywania czynności
prawnej powodują powstanie, zmianę lub zgaśnięcie stosunku cywilnoprawnego; są
wiec zdarzeniem cywilnoprawnym.

–

akty administracyjne o skutkach pośrednich, stanowią jedynie konieczną przesłankę
dokonania czynności prawnej. W przypadkach dokonania jej, bez decyzji skutkuje to
nieważnością bezwzgledną. Przede wszystkim, mowa tutaj o zezwoleniach.

Akty takie, mogą nie tylko zezwalać na dokonanie określonej czynności prawnej, ale

również mogą nakładać obowiązek na adresta jej dokonania.

c) Konstytutywne orzeczenia sądów

Do wydania takie orzeczenia, wymagane jest dla sądu – wyraźne upoważnienie ustawowe.

Najszerzej wyraża je art. 64 KC, wg którego prawomocne orzeczenie sądu stwierdzajace obowiązek
danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie.

Rola sądu ogranicza się tu w istocie do określenia, czy z mocy innych zdarzeń istnieje

obowiązek złożenia oświadczenia woli o skonkretyzowanej już treści.

d) Inne zdarzenia

Mowa tutaj o czynach niedozwolonych (art. 415-449 KC) oraz bezpodstawnym

wzbogaceniu (art. 405-414 KC).

Poza tymi zdarzeniami, możemy wyróżnić takie o mniejszej doniosłości społecznej i

szczuplejszej regulacji prawnej jak np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, art. 752-757 KC.

9. Świadczenie

Jest to zachowanie się (może polegać na działaniu lub zaniechaniu – jest to indywidualne

ograniczenie wolności) dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesom
wierzyciela. Zachowanie te może dotyczyć różnego rodzaju dóbr materialnych lub niematerialnych,
które często określa się mianem przedmiotu świadczen

Teorie przejawu woli przy wykonaniu zobowiązania:
a) Świadczenie zawsze jest przejawem woli dłużnika, mającej na celu wykonanie ciążącego

na nim obowiązku prawnego, i stanowi w związku z tym czynność prawną.\

b) Świadczenie może mieć, w zależności od jego rodzaju, zarówno postać czynność prawnej

jak i czynności faktycznej. Jednakże, powinno być wykonywane zawsze z zamiarem wywiązania
się z zobowiązania.

c) Pogląd trzeci, przeważający w polskiej nauce, nie stawia ogólnego wymagania, aby za

świadczenie uznać wyłącznie zachowanie człowieka skierowane intencjonalnie na spełnienie
określonego zobowiązania lub aby zawsze przybierało ono postać czynności prawnej. Kwalifikacja
zachowania dłużnika powinna być dokonywana wg kryteriów ogólnych, a nie determinowana
faktem, że spełnia on świadczenie.

•

Sposób ustalenia świadczenia

W momencie powstania zobowiązania treść świadczenia albo powinna już być określona,

albo conajmniej powinny być ustalone niezawodne sposoby pozwalające treść tę ustalić w
terminie późniejszym.

Metody ustalenia podstaw do określania przyszłych świadzeń:

1) metoda obiektywna – odwołuje się do pewnych empirycznie stwierdzalnych faktów,

które bez potrzeby dokonywania ocen pozwalają ustalić wysokość należnego
świadczenia (np. cena rynkowa).

2) metoda zobiektywizowana – polega na powołaniu osoby trzeciej do ustalenia

należnego świadczenia. Powinno to nastąpić pod kontrolą sądu, zgodnie z ZWS.

3) metoda subiektywna – jedna ze stron ustala wysokość świadczenia. Trzeba jedna

uważać, gdyż strona taka może kierować się taka tylko własną korzyścią, gdzie
powstaje nierównorzędność stron. Dlatego, osoba taka powinna się kierować
obiektywną miarą, podlegającą kontroli sądowej co najmniej z punktu widzenia
ZWS.

•

Możliwość wykonania świadczenia

Jeżeli dochodzi do uprzedniej niemożliwości niemożliwości świadczenia, to znaczy, gdy

już w momencie ziszczenia się zdarzenia, które miało spowodować powstanie zobowiązania w
szczególności w chwili zawarcia umowy – świadczenie było niewykonalne, zobowiązanie w ogóle
nie powstaje.

W razie następczej niemożliwości dłużnik będzie zobowiązany dać odszkodowanie w

miejsce pierwotnego świadczenia, gdy niemożliwość pierwotnego świdczenia jest następstwem
okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność.

10. Rodzaje świadczeń

a) rezultatu – polega na osiągnięciu z góry ściśle określonego efektu w świecie zjawisk

zewnętrznych. Należą tu więc świadczenie dania czegoś (np. umowa sprzedaży), niektóre
świadczenia usług ujmowane łącznie z ich wytworem (umowa o dzieło) oraz wszystkie
zaniechania.

starannego działania – znajdują wyraz w działalności odpowiednio tylko

ukierunkowanej, przy czym dłużnik nie ma obowiązku osiągnąć wskazanego celu, np. lekarzarz,
adwokat, nauczyciel.

b) świadczenia w zobowiązaniu przemiennym oraz z upoważnieniem przemiennym
- zobowiązanie przemienne (obligatio alternativa) – są to takie zobowiązania, w których

świadczenie nie jest ściśle określone w chwili powstania tych zobowiązań. Dłużnik jest
zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z
kilku świadczeń.

Konieczną przesłanką powstania takiego zobowiązania, jest wyznaczenie kilku

świadczeń. Może to stanowić wątpliwości, ze względu na brak ostrych kryteriów odrębności
świadczenia. Dlatego pod uwagę, należy brać interes stron.

Koncentracja świadczeń, polega na określeniu jakie spośród kilku świadczeń

alternatywnych ma być spełnione. Następuje to w drodze wybór, mający charakter jednostronnej
czynności prawnokształtującej. Przysługiwać to może dłużnikowi, wierzycielowi lub osobie
trzeciej. Decyduje o tym głównie treść umowy, lub innego zdarzenia prawnego kreującego stosunek
zobowiązania przemiennego. Jeżeli brak takich przesłanek, prawo wyboru należy do dłużnika.

Wyboru dokonuje się poprzez złożenie oświadczenia woli drugiej stronie, przy czym

dłużnik może dokonać go także przez spełnienie świadczenia. Jeżeli strona uprawniona do wyboru
tego nie dokona, druga strona może jej wyznaczyć termin na jego dokonanie. Po upływie tego
czasu, uprawnienie przechodzi na drugą stronę.

W przypadku niemożliwości leży brać pod uwagę wszelkie świadczenia alternatywn,

dopóki nie nastąpi koncentracja świadczenia wszystkie one są objęte zobowiazaniem. Przy
niemożliwości pierwotnej, dopiero niemożliwość wszystkich powoduje nieważność zobowiązania.
Jeżeli jednak koncentracja należy do wierzyciela, a jedno ze świadczeń stało się niemożliwe – od
jego decyzji zależy czy będzie obstawał za utrzymaniu zobowiązania ze świadczeniem możliwym,
czy powoła się na niemożliwość.

Przy niemożliwość następczej, za którą odpowiada dłużnik, miejsce świadczenia

pierwotnego zastępuje odszkodowanie; jeżeli jednak dłużnik za nią nie odpowiada – obowiązek
świadczenia wygasa.

- upoważnienie przemienne (facultas alternativa) – od samego początku opiewa ono na

jedno świadczenie, z tym zastrzeżeniem, że dłużnik może spełnić inne świadczenie, co także
powoduje wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania. Powstaje z umowy, lub w przypadkach
przewidzianych szczególnymi przepisami prawnymi. Pierwotna niemożliwość świadczenia
zasadniczego zawsze powoduje nieważność zobowiązania, ponieważ występuje tu brak
równorzędności świadczeń.

c) świadczenie uboczne – funkcjonują one obok świadczeń głównych. Spełnienie

świadczenie ubocznego nie prowadzi do zaspokojenia wierzyciela, co jest przeciwieństwem
spełnienia świadczenia głównego. Mają one za zadanie tylko wspomagać realizację świadczenia
głównego lub je uzupełniać.

Przepisy prawne regulują w sposób ogólny pewne zachowania funkcjonujące w różnych

typach stosunków zobowiązaniowych właśnie jako świadczenie uboczne, dotoyczy to przede
wszystkim następujących typów działań:

–

przedstawienie spisu masy majątkowej albo zbioru rzeczy, czynności tej powinien
dokonać dłużnik zobowiązanu do wydania rzeczy zbioru rzeczy lub masy majątkowej.
Jeżeli istnieje wątpliwości że spis jest nierzetelny, wierzyciel może żądać aby dłużnik
zapewnił sąd, iż sporządził go wg najlepszej wiedzy.

–

złożenie rachunku z zarządu, jest to przedstawienie wierzycielowi na piśmie
zestawienia wpływów i wydatków wraz z potrzebnymi dowodami. Jeżeli istnie
wątpliwość że rachunek nie jest dokładny, wierzyciel może żądać, aby dłużnik złożył
odpowiednie zapewnienie przed sądem. Fałszywe zapewnienie zagrożone jest sankcją
karną. Nie ma obowiązku złożenia zapewnienia co do wydatków, ponieważ wierzyciel
może ich z braku dowodów nie uznać.

–

danie zabezpieczenia, ma na celu zmniejszenie ryzyka niewykonania zobowiązania z
powodu niewypłacalności dłużnika. Ustawa czasem nakłada na dłużnika obowiązek
dania zabezpieczenia np. ustanowienie hipoteki, zastawu, złożenie poręczenia, złożenie
pieniędzy do depozytu sądowego. Jeżeli źródłem obowiązku nie jest ustawa a umowa, o
sposobie zabezpieczenia decyduje jej treść.

–

odsetki, o czym mowa będzie później.

d) świadczenie jednorazowe – charakteryzują się tym, że dla określenia treści i rozmiaru

powinnego zachowania się dłużnika nie trzeba odwoływać się do czynnika czasu. Element czasu
nie wpływa na treść i rozmiar świadczenia, lecz jedynie wskazuje na sposób jego wykonania (w
szczególności termin).

świadczenie okresowe – do opisania treści i rozmariu świadczeń okresowych konieczny

jest element czasu. Zazwyczaj są to czynności cykliczne, polegające na periodycznym spełnianiu
świadczeń pieniężnych lub rzeczy zamiennych (np. świadczenie rentowe, czynsz najmu).

Czynnik czasu wyznacza nie tylko treść świadczenia, ale również ich rozmiar. Im dłużej

trwa stosunek zobowiązaniowy, tym więcej świadczeń otrzyma wierzyciel od dłużnika.
Świadczenie okresowe (np. czynsza za jedne miesiąc) przybiera samoistny charakter, pomimo że
stanowi składnik całego ciągu świadczeń występujących w jednym stosunku zobowiązaniowym.

świadczenie ciągłe – element czasu jako wyznacznik treści i rozmiaru, odgrywa również

istotną rolę w świadczeniach ciągłych. Polegają na stałym zachowaniu się dłużnika w czasie
trwania zobowiązania. Nie da się w nich wyróżnić powtarzających się, odrębnych czynności,
które można traktować jako świadczenia samodzielne. Typowym przykładem jest świadczenie
przybierajace postać zaniechania. Przykładem świadczenia ciągłego, czynienia jest świadczenie
pracy, usług.

zobowiązania ciągłe – są to takie, gdzie występują świadczenia okresowe lub ciągłe.

Szczególnego uregulowania wymagało ich wygaśnięcie.

Jeżeli ustanowione były na czas oznaczony, to oczywiste jest, że wygasają z upływem

określonego terminu, chyba że strony go przedłużyły. Wygaśnięcie bezterminowych zobowiązań
ciągłych, reguluje art. 365, który wyraża dwie reguły ogólne:

1) wszystkie one ulegają wygaśnięciu przez wypowiedzenie, a nie przed odstąpienie.

Wypowiedzenie działa od chwili jego złożenia lub od upływu terminu określonego w
wypowiedzeniu.

2) Niedopuszczalne są wieczyste zobowiązania, ponieważ godzi to w konstytucyjną

wolność człowieka. Art. 365 KC głosi, że każde bezterminowe zobowiązanie o
charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z
zachowaniem terminów umownych, ustawowych, lub zwyczajowych a w razie ich
braku niezwłocznie po wypowiedzeniu. Postanowienia czynności prawnej sprzeczne
z tą normą, są bezwzględnie nieważne.

e) świadczenie podzielne i niepodzielne

Świadczenie niepodzielne charakteryzuje sie tym, że nie można wykonać go cześciowo bez

istotnej zmiany jego przedmiotu lub wartości. Decydują o tym cechy przedmiotów, bądź samo
zachowanie dłużnika (niepodzielne np. dostarczenie pary rękawiczek, brylantu, zaniechanie
dłużnika; podzielne zapłata określone sumy pieniężnej). Czy świadczenie ma charakter podzielny
czy też nie, decyduje przede wszystkim cel świadczenia, a więc interes wierzyciela.

Z tym podziałem świadczeń, łączą się konsekwencje prawne w zakresie dopuszczalności i

skutków spełnienia części świadczenia (art. 450, 491 § 2) oraz struktury zobowiązania w razie
wielości dłużników lub wierzycieli (art. 379 § 1).

f) świadczenia: dare (dać, np. sprzedaż); facere (czynić, umowa o dzieło); non-facere

(zaniechać); pati (znosić).

g) świadczenia oznaczone co do gatunku i oznaczone co do tożsamości

Świadczenie oznaczone co do tożsamości ma za przedmiot rzecz indywidualnie

oznaczoną. Natomiast świadczenie oznaczone co do gatunku, rzecz jest określona wg cech
rodzajowych. Jeżeli mowa jest o tzw. ograniczonych świadczeniach rodzajowych, to w istocie
chodzi tu zawsze o świadczenia określone wg cech rodzajowych z jednoczenym podaniem źródła
lub masy, z których gatunek ten pochodzi (np. w umowie kontraktacji, rolnik zobowiązuje się
dostarczyć tonę żyta ze swojego gospodarstwa).

Treść konkretnego zobowiązania, w szczególności treść umowy decydują o tym czy

świadczenie jest oznaczone co do gatunku czy też co do tożsamości.

Jeżeli świadczenie jest oznaczone co do tożsamości, od razu przybiera ono tak dalece

skonkretyzowaną postać, że można je wykonać. W przypadku drugiego świadczenia, wymaga ono
konkretyzacji. Czyli wskazania konkretnego desygnatu odpowiadajacego cechom określonym w
treści zobowiązania. Z zasadu uprawnienei to przysługuje dłużnikowi, przy czym powinien on
świadczyć rzeczy średniej jakości.

h) świadczenie polegające na zwrocie nakładów i wydatków

Nakład lub wydatek zwykło się rozumieć jako pewien dobrowolnie poniesiony przez kogoś

uszczerbek w interesie innej osoby. Gdy mówimy o nakładach, powinniśmy przez to rozumieć
jakiś nakład pracy, czasu, rzeczy (wyróżniamy konieczne, użyteczne, zbytkowe). Natomiast gdy
mowa o wydatkach, to chodzi o wydatki pieniężne.

11. Pieniądz

Poprzez pojęcie pieniądza, należy rozumieć powszechny znak miary odniesiony do

swoistych obiektów, takich jak dobra lub usługi występujące w obrocie gospodarczym.

•

Funkcje pieniądza:

1) Służy do określenia wartości ekonomicznej dóbr lub usług. Można dzięki temu

wyrażać np. cenę rzeczy wynagrodzenia, a także porównywać wg miary obiektywnej
wartości świadczeń wzajemnych opiewających na różne przedmioty.

2) Pełni funkcję nośnika wartości, nie tylko mierzy się nim wartość dóbr i usług ale

również pieniądz się posiada.

Konsekwencją tych dwóch podstwowych funkcji są:

–

funkcja powszechnego środka wymiany dóbr i usług

–

funkcja akumulacji wartości ekonomicznych

–

funkcja płatnicza, polegająca na zaspokojeniu interesów wierzyciela.

•

System pieniężny

Od pojęcia jednostki pienieżnej (złoty, który dzieli się na 100 groszy), należy odróżnić znak

pieniężny, którym jest przedmiot materialny (banknoty i monety).

Natomiast pieniądz elektroniczny, czyli wartość pieniężna, stanowi elektroniczny

odpowiednik znaków pieniężnych. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że stanowi wyłącznie
odpowiednik a więc nie jest prawnym środkiem płatnicznym na obszarze RP, nie pełni zatem
funkcji powszechnego środka umarzania wierzytelności, wobec czego nie może zaistnieć, jeżeli
brak jest przedsiębiorców, innych niż wydawca, którzy akceptują go jako środek płatczniczy.

12. Pojęcie i sposób spełnienia świadczenia pieniężnego

Świadczenie pieniężne polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela,

określonej wartości majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych, czyli sumy pieniężnej.
Świadczenie takie, nie wymagają konkretyzacji, a w konsekwencji nie stosuje się do nich
postanowień art. 357, że dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości.

•

Walutowość

Świadczenia pieniężne mogą być wyrażane i wykonywane w polskiej lub obcej walucie.

Podmioty mają możliwość swobodnego wyboru waluty dla sumy pieniężnej stanowiącej przedmiot
zobowiązania. Art. 358 § 1 określa sposób zapłaty świadczenia pieniężnego wyrażonego w obcje
walucie (reguła efektywnej zapłaty).

Gdy dłużnik chce dokonać zapłaty w polskim pieniądzu świadczenia pieniężnego

wyrażonego w walucie obcej, art. 385 § 2 określa sposób przeliczania świadczeń. Wartość obcej
waluty określa się wg kursu średniego NBP z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa,
orzeczenie sądowe lub czynność prawna stanow inaczej.

W przypadku zwłoki dłużnika, wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia w walucie

polskiej wg kursu średniego NBP z dnia, w którym zapłata jest dokonana. Zostało to uzasadnione
obawą, że w razie dużych wahań kursu waluty obcej i opóźnienia w świadczeniu, odsetki ustawowe
mogą nie pokryć wierzycielowi uszczerbku wynikającej z utraty siły nabywczej waluty obcej.

•

Zapłata gotówką

Spełnenie świadczenia opiewającego na określoną sumę pieniężną może nastąpić przez

przeniesienie własności znaków pieniężnych. Reguła ta odnosi się do wszystkich zobowiązań
pieniężnych, następuje wówczas gotówkowy obrot pieniężny.

•

Zapłata bezgotówkowa

Występują nowe, zdematerializowane postacie pieniądza: pieniądz bankowy i

elektroniczny.

Pieniądz bankowy, są to jednostki pieniężne zapisane na rachunku bankowym. Stanowi on

wierzytelność posiadacza rachunku wobec banku, a przekazywanie sum pieniężnych dokonywane
jest drogą przelewu wierzytelności.

Istnieją dwie zasady, istotne dla wszystkich rodzajów zapłat bezgotówkowych. Pierwsza że

dla skutecznej ich realizacji wymagana jest zgoda stron. Druga, że zaspokojenie wierzyciela
następuje dopiero z chwilą dokonania zapisów w księgach bankowych lub gdy bank zapłaci
gotówkę na podstawie dyspozycji stron.

Pieniądz elektroniczny, stanowi wyrażoną w jednostkach pieniężnych wartość pieniężną,

przechowywaną na elektronicznych nośnikach informacji. W odróżnieniu od pieniądza bankowego
nie musi być on powiązany z rachunkiem bankowym.

13. Nominalizm

Zasada nominalizmu, udziela odpowiedzi na pytanie w jakiej wysokości powinno być

świadczone zobowiązanie pieniężne. Wyraża ona regułę, iż zobowiązanie pieniężne należy spełnić
przez zapłatę tej samej sumy pieniężnej, jaką opiewał dług w chwili jego powstania.

Zasada ta opiera się na założeniu, że jednostki pieniężne mają pewną stałą wartość określoną

przez państwo, która wyrażona jest w znakach pieniężnych, tzw. wartość nominalna pieniądza.
Odnosie się ona do zobowiązań, których przedmiotem "od chwili powstania"jest suma pieniężna,
są to zobowiązania pieniężne sensu stricto.

Zasada ta jednak nie odnosi się do zobowiązań w istocie niepieniężnych, ale ze

świadczeniem pieniężnym. Pieniądz nie występuje w roli pierwotnego przedmiotu świadczenia
wyrażonego jako określona suma pieniężna. Rozmiar świadczenia pieniężnego zależy tu od
wartości tego dobra lub usługi, której surogatem jest pieniądz. Jego rola jest wtórna, polega tylko
na tym, że jest środkiem zwolnienia się z zobowiązania (np. odszkodowanie pieniężne za szkodę).

14. Waloryzacja

Waloryzacja świadczeń pieniężnych ma na celu dostarczenie wierzycielowi takiej samej

wartości ekonomicznej, jaką reprezentowała wierzytelność pieniężna w chwili jego powstania.

Problem waloryzacji, odnosi się tylko do takich stosunków zobowiązaniowych, w których

mija jakiś okres między powstaniem a wykonaniem zobowiązania. Ponieważ podstawową
przesłanką waloryzacji jest czas między powstaniem a zgaśnięciem zobowiązania. Tak jak i
nominalizm, odnosi się wyłącznie do zobowiązań opiewających wyłącznie na świadczenia
pieniężne.

Stosowanie waloryzacji następuje tylko w przypadku gdy przepisy szczególne tak

stanowią. Czyli dopuszczona jest tylko jako wyjątek. Świadczenia takie mogą być waloryzowane
na podstawie umowy lub orzeczenia sądowego. Niedopuszczalna jest waloryzacja świadczeń
których wysokość została już uregulowana w przepisach wyrażajacych normy bezwzględnie
wiążące.

•

Waloryzacja umowna
Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona
wg innego niż pieniądz miernika wartości. Zastrzeżenie to nazywa się klauzulą
waloryzacyjną. Przedmiotem świiadczenia wciąż jest pieniądz; sens klauzul polega na tym,
że określają one (wskazany przez strony miernik wartości) – ile pieniędzy należy zapłacić,
aby zobowiązania zostało umorzone. Typowymi klauzulami waloryzacyjnymi są:

1) klauzule walutowe, miernikiem jest inna waluta, niż ta na którą opiewa
zobowiązanie,
2) klauzule towarowe, miernikiem wartości jest cena określonego towaru (np. klauzula
ropy naftowej, zbożowa)
3) klauzule indeksowe, miernikiem jest wartość powszechnie znanego wskaźnika np.
wskaźnika inflacji, indeksu giełdowego.
4) klauzula złota, wskazuje, że dłużnik ma zapłacić tyle pieniędzy, ile w dniu
wymagalności wynosi cena określonej ilości złota,
5) klauzula uposażenia, uznaje za miernik wartości minimalną lub średnią płacę w całej
gospodarce, określonym sektorze lub zawodzie.

•

Waloryzacja sądowa

Dokonywane przez sąd, gdy zajdą określone w przepisach przesłanki. Dokonuje się ona na

podstawie konstytuwnego orzeczenia sądu, które jest zdarzeniem cywilnoprawnym, gdyż zmienia
treść stosunku zobowiązaniowego. Waloryzacja sądowa obejmuje nie tylko zobowiązania
wynikające z czynności prawnych, ale z innych zdarzeń. Wymagane przesłanki:

a) nastąpi istotna zmiana siły nabywczej pieniądza, o tym czym jest to istotna zamiana

decyduje sąd, nieskrępowany żadnymi szczegółami. Liczy się tylko ta zmiana, która nastąpiła po
powstaniu zobowiązania, czyli chodzi o zmiany dokonujące się w czasie trwania danego
stosunku.

b) Musi występować żądanie strony stosunku zobowiązaniowego skierowane do sądu.

Aczkolwiek, z tym żądaniem nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli
świadczenie pieniężne pozostaje w związkuz prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

Sąd może wydać ponowne orzeczenie o waloryzacji, w przypadku gdy po zasądzeniu

świadczenia, dłużnik opóźnia się z zapłatą.

Zakres kompetencji sądu, odnosi się do tego iż zmiany mogą dotyczyć wysokości

świadczenia lub sposobu świadczenia (może to być jedna zmiana lub łącznie). Sąd musi brać pod
uwagę interes stron, oraz ZWS. Wybór miernika waloryzacji, pozostawiony został do wyboru dla
sądu po wszechstronnemu rozważeniu sprawy. Aczkolwiek jeżeli przepis szczególny określa
sposób waloryzacji, wówczas niedopuszczalna jest waloryzacja sądowa wedlug innych mierników.

15. Odsetki

Odsetki są świadczeniem ubocznym (akcesoryjnym), realizowanym z reguły w takich

samych przedmiotach co świadczenie główne i w wysokości obliczonej wg stopy procentowej i
czasu potencjalnego korzystania z przedmiotów objętych świadczeniem głónym.

Odsetki zawsze są świadczeniem okresowym, chociażby był wyznaczone przez sąd

jednorazowo jako konsekwencja opóźnionego świadczenia pieniężnego. Możemy wyróżnić odsetki
wg funkcji gospodarczych:

a) odsetki kapitałowe – wynagrodzenie za możliwość korzystania z cudzych pieniędzy lub

innych wartości w pewnym okresie,

b) odsetki za opóźnienie – które należy płacić w razie niewykonania zobowiązania

pieniężnego w przewidzianym terminie,

c) odsetki o funkcji waloryzacyjnej – ich wysokość oscyluje wokół wskaźnika inflacji.

Rekompensują spadek siły nabywczej pieniądza. Należy jednak pamiętać, by wierzyciel nie
otrzymał rekompensaty z dwóch tytułów: waloryzacji oraz odsetek.

•

Źródła obowiązku świadczenia odsetek

Odsetki należą się w trzech przypadkach:
1) gdy wynika to z czynności prawnej,
2) w sytuacjach określonych przez ustawę
3) na podstawie orzeczenie sądu lub decyzji innego właściwego organu.

1) Obowiązek płacenia odsetek może powstać na podstawie umowy stron zawieranej

według ogólnych reguł. Niekoniecznie to musi być wyrażone w indywidualnie zawieranych
umowach, lecz np. jak w przypadku banków może to być określone w regulaminach.

2) Spośród sytuacji,z którymi przepisy prawne ex lege łącza obowiązek odsetek, największą

doniosłość ma opóźnienie dłużnika (wierzyciel może się zrzec tego uprawienia tj. Żądania).

3) Sądy i organy admnistracyjne nie posiądają generalnej kompetencji do wyznaczania

obowiązku zapłaty odsetek. Są upoważnione tylko szczególnymi normami, których jest niewiele.

•

Wysokość odsetek

O wysokości decyduje treść czynności prawnej , lub odpowiedniego orzeczenie lub decyzji

(tylko gdy sąd lub organ posiadają szczególną kompetencję do tego). Strony mogą w drodze
umowy usalić wysokość odsetek, także tych, które przewidziane zostały w ustawie w razie
opóźnienia świadczenia.

Odsetki maksymalne wynikające z czynności prawnej, nie mogą przekraczać w stosunku

rocznym czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego NBP. Gdy będą one przekraczały
tą wartość maksymalną, należą się odsetki maksymalne.

Jeżeli wysokość odsetek nie została określona, a obowiązek ich zapłaty powstał,

wierzycielowi należą się odsetki ustawowe. Ich wysokość określa rozporządzenie Rady Ministrów.

•

Zakaz anatocyzmu

W prawie polskim występuje zakaz anatocyzmu, czyli pobierania odsetek od zaległych

odsetek. Zakaz ten jednak nie stosuje się do następujących przypadków:

1) gdy po powstaniu zaległości w płaceniu odsetek strony zgodziły się na doliczenie

zaległych odsetek od dłużnej sumy, a więc gdy zawarły odpowiednią umowę po
powstaniu zaległości,

2) gdy wierzyciel wytoczył powództwo o zapłatę sumy zaległych odsetek,
3) gdy zaległe raty kredytu długoterminowego udzielane są przez instytucje kredytowe,

co wiąże sięz tym, że raty te zwykle obejmują łącznie odsetki i spłatę kredytu
długoterminowego oprocentowanego z reguły nisko.

•

Terminy płatności

Ogólną zasadą jest to, że odsetki są płatne co roku z dołu, a jeżeli termin płatności jest

krótszy niż rok – jednocześnie z zapłatą tej sumy; chyba że co innego wynika z umowy lub
orzeczenie organu państwowego.

Nie odnosi się to do zapłaty odsetek za opóźnienie. Stają się one bowiem wymagalne już z

chwilą bezskutecznego upływu terminu świadczenia głównego, przy czym stają sie wymagalne za
każdy dzień z osobna. Bez konieczności uprzedniego wzywania dłużnika do ich zapłaty; zaległe
odsetki mogą być waloryzowane.

•

Przedawnienie

Odsetki są świadczeniem okresowym, i dlatego roszczenie o ich zapłatę przedawnia się z

upływem trzech lat. Trzeba pamiętać iż jest to termin ogólny, który ma zastosowanie gdy przepis
szczególny nie stanowi inaczej. Na przykład art. 554 KC oznacza szczególny, dwuletni termin
przedawnienia dla wszelkich roszczeń z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności
przedsiębiorstwa sprzedawcy, w tym i roszczenie o zapłatę odsetek.

Sad najwyższy sformułowal tezę, że roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawniają się

najpóźniej z chwilą przedawnienia się roszczenia głównego.

Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się – zgodnie z ogólną zasadą (art. 120 KC) – od

dnia, w którym roszczenie o zapłatę odsetek stało się wymagalne. Czyli wtedy, gdy dłużnik nie
spełnia świadczenia w terminie wskazanym w umowie lub przepisie prawa.

16. Odpowiedzialność odszkodowawacz i jej przesłanki

Odpowiedzialność odszkodowawcza jednego podmiotu za szkodę doznaną przez inny

podmiot, polega na tym że jeżeli uszczerbek powstał w związku z faktami wskazanymi w systemie
prawnym, to jakaś inna osoba może być zobowiązana do naprawienia go poszkodowanemu.

Do powstania takiej odpowiedzialność wymagane są trzy przesłanki:

1) zdarzenie, z którym system prawnym łączy obowiązek naprawienia szkody,
2) powstanie szkody,
3) związek przyczynowy, między zdarzeniem a szkodą.

17. Zasady odpowiedzialności

Są to reguły decydujące, komu należy przypisać odpowiedzialność za zdarzenie powodujące

szkodę.

•

Zasada winy – opiera się na etycznym założeniu, że ten, kto swoim zawinionym czynem
(także zaniechaniem) wyrządził komuś szkodę, powinien ponosić konsekwencję swego
zachowania i wyrównać poszkodowanemu doznaną przez niego szkodę.

•

Zasada ryzyka – opiera się na założeniu, że ten kto, eksploatuje pewne niebezpieczne dla
otoczenia urządzenia lub posługuje się do realizacji swoich interesów podległymi mu
osobami. Powinien ponosić odpowiedzialność za szkody, chociażby on sam nie był winny.

Odpowiedzialność ta z reguły sięga do granic siły wyższej.

•

Siła wyższa wg SN jest zdarzeniem: zewnętrzne (mające swe źródło poza
urządzeniem, z którego funkcjonowaniem związana jest działalność
odszkodowawcza),

niemożliwe do przewidzenia

(nikły stopień

prawodpodobieństwa w świetle obiektywnej oceny wydarzeń), niemożliwe do
zapobieżenia (nie tyle samemu zjawisku ile szkodliwym jego następstwom)

•

Zasada słuszności – przypisuje odpowiedzialność ze względu na szczególnie silnie motywy
etyczne wskazane w ZWS.

•

Zasada gwarancyjno-rapartacyjna – uzasadniem tej odpowiedzialność jest
współuczestnictwo potencjalnych sprawców szkód lub osób nimi zagrożonych w tworzeniu
ogólnego funduszu, z którego wypłaca się odszkodowanie.

18. Rodzaje odpowiedzialności – wskazany przez system prawny zespół reguł

określajacych odpowiedzialność odszkodowawczą.

•

Odpowiedzialność kontraktowa – obowiązek odszkodowawczy związany jest z
niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem istniejącego uprzednio zobowiązania. Nie
ma znaczenia czy zobowiązanie powstało z umowy czy innego zdarzenia prawnego.

•

Odpowiedzialność deliktowa – obowiązek odszkodowawczy związany jest z zawinionym
wyrządzeniem szkody, a więc na delikcie. Obowiązek ten, ma charakter pierwotny.

•

Odpowiedzialność gwarancyjno-repartacyjna – wyrażająca się w ubezpieczeniach.
Charakter pierwotny, lecz do świadczenia zobowiązana jest inna osoba (zakłady ubezp.)

19. Związek przyczynowy – powinien istnieć między zdarzeniem, z którym sprężona

została czyjaś odpowiedzialność, a szkodą. Stanowi przesłankę odpowiedzialności
odszkodowawczej, ale i w sposób pośredni wpływa na wielkość należnego
świadczenia.

•

Cecha normalności – zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za
normalnego następstwa działania lub zaniechania, z którego wynika szkoda.

Dominującym poglądem dot. normalnych następstw jest teoria adekwatnego związku

przyczynowego (w wersji obiektywnej). Mówi ona by odwoływać się do reguł obiektywnie
ustalonych, a nie do wiedzy o związkach przyczynowych osoby odpowiedzialnej lub jej
spersonifikowanwgo modelu. Realizacja tej koncepcji wymaga dwustopniowego działania.
Najpierw należy ustalić to, czy dane zdarzenie pozostaje w relacji przyczynowe ze skutkiem
powodującym szkodę (test warunku koniecznego – sine qua non) Następnie należy rozpatrzeć
czy związek ten odpowiada szczególnym kryteriom wartościującym, wyrażonym w terminie
"normalne". Dokonuje się zatem selekcji następstw kauzalnych, uwzględniając tylko skutki
"normalne".

•

Wyjątki: strony mogą w umowie określić zakres skutków, za które będą odpowiadać,
ustawa czasem nie odwołuje się do żadnych związków typu kauzalnego lecz sama je
konstruuje (tzw. związki normatywne art. 422) oraz przepisy prawa mogą przewidywać
odstępstwo od art. 361§1 polegające że odpowiedzialność obejmuje nie tylko normalne
następstwa zachowania ale ponadto także skutki przypadku, które by nie nastąpiły, gdyby
zobowiązany zachował się zgodnie z zobowiązaniem (casus mixtus, art.478, 714, 739,841)

20. Szkoda – wszelkie uszczerbki w dobrach lub interesach prawnie chronionych,

których poszkodowany doznał wbrew swojej woli.

Krzywda – uszczerbek typu niemajątkowego, szczególna postać szkody. Natomiast suma

pienięzna przeznaczona na złagodzenie tej krzywdy to zadośćuczynienie.

Następnie wyróżniamy szkodę na osobie oraz szkodę na mieniu. Pierwsza, może

obejmować nie tylko krzywdę, lecz także szkodę majątkową (koszty leczenia), a druga może
występować tylko w postaci majątkowej.

•

Rodzaje szkody majątkowej

a) strata (damnum emergens) – polega na zmniejszeniu majątku poszkodowanego wskutek

zdarzenia, z którym związana jest czyjaś odpowiedzialność.

b) utracone korzyści (lucrum cessans)- majątek poszkodowanego nie wzrósł tak, jakby to

się stało, gdyby nie nastąpiło zdarzenie, z którym złączona jest czyjaśodpowiedzialność.

Należy uwzględniać oba rodzaje szkód majątkowych wszędzie tam, gdzie pojawi się

odpowiedzialność odszkodowawcza.

•

Metoda różnicowa lub dyferencyjna.

Stan rzeczywisty jest taki sam lub wyższy od stanu
hipotetycznego majątku.

Zdarzenie sprawcze nie wywołało szkody.

Stan rzeczywisty jest niższy od stanu hipotetycznego
majątku, a zarazem niższy od stanu sprzed powstania
zdarzenia sprawczego.

Poszkodowany poniósł szkodę w postaci straty; jego

majątek uległ bowiem efektywnemu zmniejszeniu.

Stan rzeczywisty jest niższy od stanu hipotetycznego
majątku, ale równy stanowi sprzed powstania zdarzenia
sprawczego.

Poszkodowany poniósł szkodę w postaci utraconych

korzyści.

Stan rzeczywisty jest niższy od stanu hipotetycznego
majątku, przy czym różnica ta jest większa, niżby to
wynikało z porównania stanu rzeczywistego ze stanem
sprzed powstaniem zdarzenia sprawczego.

Poszkodowany poniósł szkodę obejmującą łącznie stratę i

utracone korzyści.

Na podstawie przepisów szczególnych oraz postanowień umowy stosuje się obiektywną

metodę ustalenia szkody tj. oblicza się ją wg rynkowej wartości rzeczy i usług, nie uwzględniając
utraconych korzyści.

•

Zaliczenie uzyskanych korzyści – polega to na uwzględnianiu uzyskanych korzyści na
poczet szkody. Chodzi tu o korzystne następstwa, jakie wywołało zdarzenie sprawcze.

•

Ujemny interes umowny – swoistym rodzajem szkody jest szkoda powstała w granicach
ujemnego interesu umownego. Obejmuje ona szkodę, jaką strona poniosła, ufając , że
zamierzona umowa dojdzie do skutku, a nie następstwa jej niewykonania. Odszkodowanie
uwzględnia co by strona miała, gdyby nie wdawała się w zawieranie umowy.
Odszkodowanie niewątpliwie obejmuje stratę, lecz kontrowersję wywołuja sprawa
utraconych korzyści – aczkolwiek argumenty przekonują by je brać pod uwagę.

•

Ciężar dowodu – spoczywa na poszkodowanym.

21. Świadczenie zmierzające do naprawienia szkody.

•

Funkcje odszkodowania:

1) funkcja kompensacyjna – polega na wyrównaniu szkody doznanej przez

poszkodowanego i doprowadzeniu do takiej sytuacji, jak gdyby zdarzenie sprawcze
nie nastąpiło.

2) funkcja represyjna – polega na zadaniu osobie odpowiedzialnej dolegliwości,

związanej z ciążącym na niej obowiązkiem świadczenia odszkodowawczego.

3) funkcja prewencyjna i wychowawcza – polega na oddziaływaniu norm

prawnych wyznaczających odpowiedzialność odszkodowawczą, a zwłaszcza
orzeczeń stosujących te normy, w kierunku kształtowania lub umacniania postaw
ludzi sprzyjających zapobieganiu wyrządzaniu szkód.

•

Przyczynienie się poszkodowanego do powstania lub powiększenia szkody

Jeżeli dochodzi do takiej sytuacji, obowiązek naprawienia szkody ulega odpowiedniumu

zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.

Takie przyczynienie się, jesr rozumiane przez SN jako zachowanie (bądź zaniechanie)

poszkodowanego, pozostające w adekwatnym związku przyczynowym z powstałą szkodą, za
którą ponosi odpowiedzialność inna osoba aczkolwiek zachowanie poszkodowanego musi być
obiektywnie nieprawidłowe. Chodzi tu o odrębne, samodzielne zachowanie względem
przyczyny głównej – czynnik kauzalny.

Otwiera to drogę do możliwości obniżenia odszkodowania wg kryteriów wskazanych w

art. 362. Należy brać pod uwagę stopień winy obu stron, inne okoliczności (np. Stopień
przyczynienia się, stopień naruszenia obiektywnych reguł postępowania przez poszkodowanego,
pobudki).

•

Inne ograniczenia obowiązku naprawienia szkody

Miarkowanie odszkodowania, obowiązek naprawienia szkody może zostać ograniczony ze

względu na stan majątkowy osoby poszkodowanej lub odpowiedzialnej za nią gdy ZWS tego
wymagają

Z mocy przepisów szczególnych, z obowiązku naprawienia szkody mogą zostać wyłączone

utracone korzyści. Często spotykane są ograniczenia do określonej z góry sumy pienieznej (art.
824, 849). Ograniczenie można ustanowić również w umowie, podlegają jednak ocenie z punktu
widzenia legalności z normami bezwzględnie wiążącymi lub z ZWS.

•

Sposób naprawienia szkody

Wybór sposobu należy do poszkodowanego, naprawienie może zostać dokonane przez

restytucję naturalną (przywrócenie stanu poprzedniego) lub zapłatę odpowiedniej sumy pienieżnej.

Prawo to jednak jest ograniczone, kiedy to poszkodowany musi poprzestać na

odszkodowaniu pieniężnym gdy:

1) gdyby przywrócenie stanu poprzedniego przez restytucję naturalną jest niemożliwe.
2) gdyby ten sposób pociągał dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty.

Przepisy szczególne mogą wyłączać prawo wyboru, gdy pieniężne odszkodowanie jest z

góry wskazane w przepisach regulujących odpowiedzialność odszkodowawczą określonego
rodzaju (np. świadczenia zakładu ubezpieczeń, art. 805, 828)

•

Sposób ustalenia wysokości odszkodowania

Konieczne jest określenie szkody w pieniądzu. By wartość tą ustalić używa się już "cen

istniejących", miernik obiektywny. Uwzględnia się cenę jaką ma przedmiot, ze względu na
szczególny sposób użycia i związki jakie go łączą z innymi przedmiotami majątku
poszkodowanego (pretium singulgare). W sprawie dot. wartości poszukuje sie takiej ceny, na
podstawie której poszkodowany może nabyć określone dobra lub usługi.

Przedsiębiorcy mogą żądać odszkodownia ustalonego wg cen detalicznych, w ramach

uwzględnienia utraconych przez nich korzyści.

Chwilą miarodajną do dokonania obliczenia wartości jest data z ustalenia odszkodowania

– w praktyce jest to data wydania orzeczenia przez właściwy organ państwowy. Od tej reguły jest
odstępstwo, jeżeli "szczególne okoliczności wymagają przyjęcia cen istniejących w innej chwili".

22. Solidarność dłużników (bierna) – jedna z dwóch postaci zobowiązań solidarnych.

Cechują ją:

1) wierzycielowi przysługuje wierzytelność o spełnienie jednego świadczenia;
2) po stronie długu występuje kilka podmiotów
3) wierzyciel może żądać w całości lub w części świadczenia od wszystkich

dłużników łącznie, od kilku z nich, lub od każdego z osobna; zaspokojenie
wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia resztę.

Wzmacnia pozycję wierzyciela, ponieważ ułatwia mu realizację wierzytelności i stwarza

silne zabezpieczenie w postaci odpowiedzialności majątkowej ponoszonej przez kilku dłużników.
Natomiast jest to niebezpieczne dla dłużników, którzy ponoszą ryzyko wykonania całego
świadczenia.

•

Źródła – solidarność bierna powstaje tylko wtedy gdy wynika to ze szczególnej podstawy
prawnej, tj.:

a) odpowiednie postanowienie cztnności prawnej – z reguły zawarte w umowie, nie

domniemywa się solidarności.

b) przepisy prawne łączą powstanie odpowiedzialności solidarnej z określonymi

umowami; największa doniosłość ma względnie wiążąca norma art. 370, wg której solidarność
bierna powstaje gdy kilka osób zaciągnęło zobowiązanie dot. ich wspólnego mienia.

c) przepisy przwidują powstanie solidarności biernej w razie ziszczenia się zdarzeń

prawnych innych niż umowy. Czyli zobowiązań solidarnych powstających z ustawy (ex lege, art.
369). Są to normy bezwzględnie wiążące, największe znaczenie ma art. 441§1, który łączy
powstanie solidarności z faktem, że kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę spowodowaną
czynem niedozwolonym.

•

Pozycja prawna dłużników wobec wierzyciela

Współdłużników obowiązuje zasada reprezentacji na ich korzyść wobec wierzyciela.

Odnowienie dokonane między wierzycielem a jednym z dłużników solidarnych zwalnia
pozostałych dłużników solidarnych, chyba że wierzyciel, zastrzegł, iż zachowuje przeciwko nim
swe prawa. Również zwłoka wierzyciela względem jednego z dłużników, ma skutek względem
wszystkich. Zasada ta nie odnosi się do zwolnienia z długu lub zrzeczenia się solidarności przez
wierzyciela względem jednego z współdłużników – czynności te nie odnoszą się do pozostałych.

Obowiązuje też zasada, iż działania i zaniechania jednego z dłużników nie mogą

zaszkodzić pozostałym. Np. Przerwanie biegu przedawnienia, zwłoka dłużnika, uznanie długu nie
wpływają na sytuację pozostałych.

Pozycja prawna każdego z dłużników, nie musi być identyczna. Od samego początku

istnienia zobowiązania solidarnego, mogą występować różnice w treści obowiązków. Stosunek
solidarności może powstać także wtedy, gdy każdy z dłużników zobowiązany jest w sposób
odemienny. Przy tożsamości świadczeń, wysokość ich może być więc różna. W takim przypadku,
solidarnością będą objęte tylko świadczenia do najniższej wartości. Odmienność może polegać na
różnicy miejsca, czasu, sposobu świadczenia, jak również w zastrzeżenie terminu lub warunku. Nie
może dotyczyć przedmiotu, ponieważ chociłoby o różne świadczenia.

W razie sporu z wierzycielem, przysługują im dwojakiego typu zarzuty:
1) Zarzuty osobiste – przysługujące określonemu dłużnikowi wobec wierzyciela:

•

właściwości lub działania dłużnika wpływające na ważność zobowiązania
solidarnego np. brak zd. d. cz. P, wady oświadczenia woli, brak podpisu.

•

dokonane przez dłużnika z wierzycielem czynności prawne, które uwalniają go ze
zobowiązania wobac wierzyciela lub korzystnie modyfikują jego treść.

2) Zarzuty które ze względu na sposób powstania (np. niedochowanie formy) lub treść

zobowiązania (niezgodność umowy z normami bezwględnie wiążącymi) są wspólne wszystkim
dłużnikom. Jeżeli zapadł wyrok na korzyść jednego z dłużników, uwzględniający wspomniane
zarzuty – zwalnia on także innych współdłużników.

•

Roszczenia regresowe – jeżeli jeden lub niektórzy z dłużników solidarnych przyczynili się
do zaspokojenia wierzyciela w części większej, niżby wskazywał na to ich stosunek
wewnętrzny, każdy z nich może żądać zwrotu odpowiedniej części od tych dłużników
solidarnych, którzy nie świadczyli w ogóle lub zaspokoile wierzyciela w części mniejszej.

Dłużnik który spełnił świadczenie, może żądać od pozostałych zwrotu w częściach

równych. W razie niewypłacalności jednego z dłużników przypadająca na niego część rozkłada
się na wszystkich pozostałych, i to w takim stosunku, w jakim mają się między sobą rozliczać.

23. Solidarność wierzycielie (czynna)

Charakteryzuje się ty:

1) po stronie wierzytelności występuje kilka podmiotów,
2) dłużnik zobowiązany jest do jednego świadczenia,
3) może je spełnić do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych.

Dopiero gdy jeden z wierzycieli wystąpi przeciwko dłużnikowi, jest on zobowiązany do

spełnienia świadczenia do jego rąk. Zaspokojenie jednego z wierzycieli, umarza dług wobec
pozostałych.

•

Reżim prawny

Może powstać wyłącznie z mocy czynności prawnej, a nie ex lege. Dopuszalne jest by

wspólny dłużnik był zobowiązany w odmienny sposób względem każdego z wierzycieli.

Między współwierzycielami obowiązuje zasada wzajemnej reprezenacji na ich korzyść

wobec dłużnika. Dlatego zwłoka dłużnika, jak również przerwanie lub zawieszenie biegu
przedawnienia względem jednego z wierzycieli, ma skutek wobec pozostałych. Natomiast
zdarzenia pogarszające położenie jednego z wierzycieli solidarnych (np. korzystna ugoda z
jednym z wierzycieli a dłużnikiem) nie wpływa na położenie pozostałych.

Roszczenia regresowe między wierzycielami solidarnymi regulują podobne normym jakie

obowiązują między dłużnikami solidarnymi (art. 378).

24. Solidarność niewłaściwa

Instytucja ta jest tworem nauki i judykatury. Chodzi tu o analizę sytuacji polegającej na tym,

że dłużnicy z różnych tytułów prawnych zobowiązani są spełnić na rzecz tego samego wierzyciela
identyczne świadczenia – z tym skutkiem, że spełnienie go przez jednego dłużników zwalnia
pozostałych.

25. Zobowiązania podzielne

Gdy przy świadczeniu niepodzielnym po stronie długu lub wierzytelności występuje kilka

podmiotów, ich sytuacja prawna kształtuje się według modelu zobowiązań solidarnych. Czyli
utrzynuje się jeden stosunek zobowiązaniowy, aczkolwiek o złożonej strukturze wewnętrznej.

a) Wielość dłużników – stosuje się reżim prawny solidarności biernej oraz zasady roszczeń

regresowych. Dłużnicy traktowani są jako dłużnicy solidarni nawet wtedy, gdy świadczenie
jakie mają spełnić jest wprawdzie podzielne, ale niepodzielny ma charakter świadczenie
wzajemne. Aczkolwiek strony mogą uregulować tę kwestię odmiennie.

b) Wielość wierzycieli – dłużnikowi nie przysługuje prawo wyboru wierzyciela,

obowiązany jest świadczyć na rzecz wierzyciela który tego żąda – z tym ograniczeniem, że w razie
sprzeciwu innego wierzyciela dłużnik może świadczyć tylko wszystkim wierzycielom łącznie
albo złożyc przedmiot świadczenia do depozytu sądowego. Poza tym inne zasady solidarności
czynnej pozostają takie same.

26. Zobowiązanie podzielne – gdy świadczenie jest podzielne i występuje więcej niż jedne

dłużnik lub wierzyciel zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych części,
ilu jest dłużników lub wierzycieli.

Powstają odrębne stosunki zobowiązaniowe o strukturze jednopodmiotowej. Jeżeli z

okoliczność lub innych zdarzeń prawnych regulujących stosunki wierzycieli bądź dłużników, nie
wynika nic innego, to każdy z odrębnych stosunków zobowiązaniowych ma za przedmiot
świadczenie tej samej wielkości.

27. Umowy zobowiązaniowe

Największą doniosłość mają umowy zobowiązaniowe (obligacyjne), stanowiące główny

instrument prawny organizujący obrót pieniędzy, dóbr i usług w gospodarce rynkowej. Ich treścią
jest zobowiązanie się jednej lub więcej ze stron do świadczenia.

Jeżeli śwadczenie polega np. na przeniesieniu, obciążeniu, ograniczeniu albo zniesieniu

prawo podmiotowego, to z reguły umowa zobowiązaniowa zarazem wywołuje te następstwa
prawne, stając się czynnością prawną o podwójnym skutku – zobowiązująco-rozporządzającym,
chyba że przepis lub ustawa stanowi inaczej.

Umowy rozporządzające nie zobowiązują stron lub strony do jakichś świadczeń, lecz

bezpośrednio wywołują skutki prawne w postaci przeniesienie, przekształcenia, obciążenia lub
zniesienia prawa podmiotowego.

•

Umowy adhezyjne – najważniejsze warunki określa jeden z kontrahentów zwykle
ekonomicznie silniejszy często występujący w pozycji monopolistycznej, drugi może ją
zaakceptować i przyjąć lub zrezygnować. Są one masowe, powtarzalen i w zasadzie
jednakowe.

28. Umowy wzajemne

Obowiązek świadczenia może ciążyc na jednej albo obu (lub więcej) stronach, dlatego

umowy zobowiązaniowe dzielimy na jednostronie bądź dwustronnie (wielostronnie)
zobowiązujące.

•

Umowy wzajemne -szczególny rodzaj umowy zobowiązaniowej, pełniące podstawową
funkcję w obrocie gospodarczym i poza nim. Cechą tych umów jest to iż, obie strony
zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem
świadczenia drugiej. Przyjmuje się więc, że umowa wtedy jest wzajemna, gdy wg oceny
stron świadczenia ich są względem siebie równowartościowe (ekwiwalentność świadczeń).

Należy raczej przyjąć że główną cechą charekteryzująca jest więź polegająca na zależności
świadczenia jednej strony od świadczenia drugiej strony (do ut des). Strony mogą ustalić
wzajemne dowolne świadczenia, byleby umowa mieściła się w ramach odpłatnych
czynności prawnych czyli takich gdzie każda ze stron uzyskuje jakąś korzyść majątkową
(niekoniecznie w postaci pieniężnej).

•

Zakres stosowania umów wzajemnych – mogą to być zarówno umowy nazwane jak i
nienazwane (typowe i nietypowe). Wsród umów nazwanych możemy wyróżnić następujące
rodzaje:

a) umowy, których essentialia negotii obejmują wzajemne sprzężenie świadczeń
np. umowa sprzedaży, najmu.
b) umowy, których eseentiala negotii wykluczają obowiązek świadczenia drugiej
strony np. darowizna – jednostronnie zobowiązująca.
c) umowy, których essentiala negotii nie rozstrzygają tej kwestii, dopuszczając
nadanie im kształtu zarówno umów jednostronnie, jak i dwustronnie
zobowiązujących np. zlecenie, przechowanie.
d) umowy, których essentialia negotii wskazują na dwustronny obowiązek
świadczenia, lecz niewzajemny charakter

•

Konsekwencje – nieważność zobowiązania jednej ze stron powoduje nieważność
zobowiązania się drugiej strony, jako kauzalnie uzależnionego od świadczeń wzajemnego
(tzw. genetyczne synallagma). Struktura zobowiązań wzajemnych ma doniose znaczenie do
określenia ich sposobu wykonania oraz skutków ich niewykonania (tzw. funkcjonalne
synallagma)

29. Umowy realne

Dojście do skutku tej umowy, wymaga nie tylko zgodnego oświadczenia woli stron, lecz

także wydania rzeczy. Nie ma znaczenia w jakis sposób zostanie złożone oświadczenie woli.
Zawarcie umowy realnej w przyszłości można sobie zapewnić poprzez umowę przedwstępną.
Kontrukcję tej umowy stosuję się głównie dla uchylenia wątpliwości co do jej zawarcia, oraz by
ujawnić osobom trzecim fakt przeniesienia prawa i osobę aktualnie uprawnioną.

30. Umowy kauzalne i abstrakcyjne

Obrona dłużnika w zobowiązaniach abstrakcyjnych jest ograniczona; nie może bowiem

podnieść zarzutów powołujących sie na istnienie lub brak porozumienia stron co do celu prawnego
świadczenia.

31. Umowy losowe

Wynika z nich, że rozmiar, a nawet isntnienie świadczenia zależą od przypadku. Na

przykład gra i zakład, umowa renty dożywotnej. Niepewnośćumowy losowej stanowi jej istnotyny,
konstytutywny element.

32. Swoboda umów

W zakresie swobody umów, wyróżnia się: swobodę kształtowania treści umów oraz

swobodę zawierania umów rozumianych w szerokim znaczeniu, a więc obejmującym możność
decydowania o zawarciu lub niezawarciu umowy, o wyborze kontrahenta oraz o zmianie lub
rozwiązaniu istniejącego stosunku prawnego.

•

Zakres swobody umów:

Podstawę do wyznaczenia tego zakresu jest zasada swobody umów. Strony nie są związane

w ustanowionymi w KC lub w ustawach szczególnych typami umów. Tym bardziej strony mogą
cześciowo tylko odstępować od typów ustawowych, modyfikując je, rozwijając lub w pewnych
tylko fragmentach przejmując modele wskazane w umowach typowych.

Zasada ta nie obowiązuje w stosunkach prawnorzeczowych, spadkowych oraz rodzinnych.

Należy też przyjąć że nie odnosi się do jednostronnych czynności prawnych.

Ograniczenie tej zasady, należy rozstrzygać przy uwzględnieniu treści umowy oraz jej

celu. Wyróżniamy następujące granice:

a) granice wyznaczone przez ustawę – treść i cel umowy nie mogą być sprzeczne z

normami bezwględnie wiążacymi i semiimperatywnymi. Nie musi to być tylko norma regulująca
stosunki cywilnoprawne. Ale i normy konstytucyjne, karne lub administracyjne.

b) granice wyznaczone przez ZWS – bezwględnie nieważne są wszelkie czynności prawne

sprzeczne z ZWS. W szczególności niedopuszczlne są umowy sprzeczne z uczciwością i
rzetelnością kupiecką (profesjonalistów) lub kształtujące wzajemne stosunki między stronami w
sposób ewidentnie urągający słuszności.

c) granice wyznaczone przez naturę zobowiązania – każe respektować ogólne właściwości

każdego stosunku zobowiązaniowego powstałego na podstawie umowy. Na przykład
niedopuszczalne jest, aby stosunek umowny ukształtował sytuację stron w ten sposób, że jedna z
nich mogłaby dowolnie określać swoje obowiązki lub obowiązki drugiej strony.

•

Skutki przekroczenia granic

Umowa zawarta z przekroczeniem którejkolwiek z granic swobody umów, czy to wobec

sprzeczności jej treści lub celu z ustawą, czy z ZWS, czy też naturą zobowiązania jest
bezwzględnie nieważna jako sprzeczna z ustawą. Jeżeli przepisy przewidująinne niż nieważność
umowy skutki naruszenia kompetencji w zakresie swobodnego kształtowania treści zobowiązania,
te normy znajdą zastosowanie i wadliwie zawarta umowa będzie skuteczna.

33. Pierwotna niemożliwość świadczenia

Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna, odnosi się to jednak tylko do sytuacji

gdy było to niemożliwe w chwili zawarcia umowy.

Gdy jedna ze stron wiedziała w chwili zawarcia umowu o niemożliwości i drugiej storny

nie wyprowadziła z błędu, to takie zachowanie wymaga sankcji. Na stronie nielojalnej ciąży
obowiązek naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę, nie
wiedząc o niemożliwości świadczenia. Jest oto szczególny przypadek tzw. culpa in contrahendo.
Obowiązek odszkodowania został ograniczony do tzw. ujemnego interesu umownego.

34. Wyzysk

Należy kontrolować treść umowy w razie wyzysku, ograniczając tym samym, swobodę

umowę. Umowa jest wadliwa, gdy spełnione zostaną przesłanki natury:

a) obiektywnej – znajdująca wyraz w kwalifikowanej dysproporcji świadczeń stron. Jedna

ze stron w zamian za swoje świadczenie przyjmuje lub zastrzega dla siebie lub osoby trzeciej
świadczenie, którego wartość majątkową oceniana obiektywnie jest rażąco wysoka.

b) subiektywnej – strona, która zastrzega lub przyjmuje świadczenie niewspółmiernie

wysokie, wyzyskuje dla osiągniecia tego celu przymusowe położenie, niedołęstwo lub
niedoświadczenie strony.

•

Skutki prawne

Pokrzywdzony może żądać albo zmniejszenia swojego świadczenia albo zwiększenia

świadczenia wzajemnego, albo równocześnie dwóch tych elementów. Gdyby to było niemożliwe,
albo nadmiernie utrudnione, można żądać unieważnienia umowy. Dochodzić tego można w drodze
sądowej, dopiero konstytuwne orzeczenie powoduje modyfikację lub unieważnienie. Należy tego
dokonać w ciągu 2 lat od zawarcia umowy (terminy zawity).

35. Culpa in contrahendo (wina w kontraktowaniu)

Kwestia ta dotyczy, według jakich kryteriów należy oceniać postępowanie podmiotów w

studiach poprzedzających zawarcie umowy, jeżeli nie doszła ona do skutku.

Kodeks cywilny zawiera jedynie postanowienia szczególnem które problem ten rozwiązują

dla pewnych wyraźnie wskazanych sytuacji (art. 72§2, 387§2). Polska koncepcja każe oceniać
zachowania partnerów na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych. Pogląd ten jednak nie
wyklucza przypadków, gdy wina w kontraktowaniu polega na naruszaniu odpowiednich
zobowiązań określonych w np. w umowie o negocjacje albo umowie ramowej. Jednak umowy
takiej sie nie domniemywa i na poszkodowanym spoczywa ciężar jej udowodnienia.

Stosunek zobowiązaniowy powstaje w sytuacji z art. 72 – jeżeli w toku negocjacji dochodzi

do udostępnienia, przez jedną stronę – drugiej, informacji z zastrzeżeniem poufności, wówczas
strona, która taką informację uzyskała, jest zobowiązana jej nie ujawniać, nie przekazywać oraz nie
wykorzystywać do własnych celów. Druga strona może żądać naprawienia szkody (strata i
utracone korzyści) albo może domagać się od zobowiązanego wydania korzyści który ten uzyskał
wskutek naruszenia zobowiązania. Art. 72 jest względnie wiążący.

36. Umowa przedwstępna (pactum de contrahendo)

Jednam lub dwie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy,

którą ustawa określa mianem umowy przyrzeczonej. Zawarcie takiej umowy jest świadczeniem,
wynika z zniej nie tylko zawarcie w przyszłości umowy, ale ponadto intrumentalnie
przyporządkowanemu mu obowiązku dokonania działań koniecznych do spełnienia świadczenia
głównego.

Umowa przedwstępna może mieć charakter albo jednostronnie, albo dwustronnie

zobowiązujący. W pierwszym wypadku tylko jednej stronie przysługuje żądanie by druga strona
zawarła umowę. W drugim wypadku, uprawnienie takie ma każde ze stron względem drugiej
strony.

Umowę przedwstępna należy odróżnić od umowy definitywnej, która została zawarta pod

warunkiem lub zastrzeżeniem z terminu. Umowa przedwstępna zawsze zobowiązuje tylko do
zawarcia w przyszłości umowy przyrzeczonej. Natomiast umowa definitywna wyznacza powinne
zachowanie stron realizujące zamierzony przez nie cel gospodarczy. Dyrektywa intepretacyjna
przemawia raczej za uznaniem umowy jako definitywną niż przedwstępną – aktualna jest wtedy
gdy zostaną spełnione przesłanki konieczne do dojścia do skutku umowy definitywnej lub gdu
okoliczności towarzyszące zawarciu nie wskazują na to, że storny mają jakieś szczególne powody
powstrzynujące je przed związaniem się umową definitywną.

Na podstawie umowy przedwstępnej nie można domagać się spełnienia świadczenia, do

których strony mają się zobowiązać w umowie przyrzeczonej. Czasem jednak, strony w umowie
przedwstępnej zobowiązują się do dokonania pewnych czynności (np. przygotownaie placu
budowy). Gdy umowa przyrzeczona dojdzie do skutku, zalicza się to na poczet świadczeń
określonych w umowie definitywnej. Gdy jednak nie zostanie ona zawarta, a określone czynności
zostaną przedsięwzięte – stronie której ich dokonała służy roszczenie z tytułu niezależnego
świadczenia. Strony jednak mogą to uregulować odrębnie.

Od umowy przedwstępnej należy też odróżnic umowę ramową (twór praktyki

gospodarczej, nieuregulowana w przepisach prawnych). W której zwykle ustanawia się sposób
zawierania umów wykonawczych, pewne elementy ich treści, ale nie na tyle dookreślone, aby
można było uznaćm iż jest to umowa przedwstępna.

•

Przesłanki ważności

By umowa ta była ważna, musi określać postanowienia umowy przyrzeczonej – należy

wskazakć co najmniej minimalną treść umowy definitywnej (essentialia negotii).

Do oceny jej zgodności z normami bezwględnie wiążącymi lub ZWS trzeba mieć na

względzie treść zamierzonej umowy definitywnej. Do zawarcia umowy przedwstępnej ustawa nie
wymaga zachowania formy szczególne.

•

Termin zawarcia umowy przyrzeczonej

Oznaczenie terminu zawarcia umowy przyrzeczonej nie stanowi przesłanki ważności

umowy przedwstępnej, ale jest to pożądane ponieważ jasno wskazuje termin spełnienia
świadczenia.

W przypadku gdy umowa nie określa terminu zawarcia, strona może w ciągu roku

wyznaczyć odpowiedni termin zawarcia. Może to przysługiwać jednej, lub dwóm stronom. Gdy
przysługuje dwóm, wiążacy dla stron jest termin wyznaczony wcześniej. Jeżeli w ciągu roku,
termin nie zostanie wyznaczony – zobowiązanie wygasa.

•

Skutki niezawarcia umowy przedwstepnej (Polski wkład do instytucji prawnych)

a) skutek słabszy – wyraża się w obowiązku naprawienia szkody w granicach

negatywnego interesu umownego, jaką osoba uprawniona poniosła przez to, że liczyła zawarcie
umowy przyrzeczonej. Strony mogę uregulować to inaczej. Mogą zastrzeżyć karę umowną, ale i
określić za jakie następstwa niezawarcia umowy definitywnej dłużnik będzie ponosił
odpowiedzialność odszkodowawczą.

b) skutek silniejszy – polega na obowiązku zawarciu umowy przyrzeczonej. Jeżeli strona

uchyla się od tego obowiązku, to prawomocne orzeczenie sądu zastępuje jej oświadczenie woli.

Skutek ten jest dopuszczalny, gdy umowa przedwstępna spełnia jeszcze pewne

dodatkowe przesłanki, a mianowicie gdy czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność
umowy przyrzeczonej. Np. zachowanie formy aktu notarialnego umowy przedwstępne o
przeniesienie własności nieruchoości. W razie gdyby umowa definitywna nie mogła zostać zawarta
z powodu przeszkody natury faktycznej lub prawnej – pojawia się problem odpowiedzialności
dłużnika za niemożliwość wykonania świadczenia. Jeże strona skorzysta ze skutko silniejszego,
nie może domagać się odszkodowania – czyli skutku słabszego.

•

Przedawnienie – roszczenie o zawarcie umowy przyrzeczonej lub o naprawienie szkody
przedawniają sie z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być
zawarta. Wyjątek, dot. sytuacji gdy sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej. W
przypadku takim w/w roszczenie przedawniają się rok od upływu dnia, w którym orzeczenie
stało się prawomocne.

37. Wzorce umów

Stosowane są w szerokim zakresie przy umowach adhezyjnych, gdzie wzorce te określają w

jednolity sposób treść przyszłych umów indywidualnych. Pojawiają się pod różnymi nazwami np.:
ogólne warunki umów, regulaminy, wzory umów, umowy typowe, taryfy, formularze umów itp.)

Pojęcie wzorca umownego należy odnieść do wszelkich jednostronnie przygotowanych z

góry przed zawarciem umowy, gotowych klauzul umów. Wzorzec ma być ustalony przez jedną
ze stron umowy. Sama nazwa wskazuje że jest on przeznaczony do wielekrotnego stosowania
przez stronę, która go ustaliła. Wzorce, mogą zawierać tylko tego rodzaju postanowienia, które sa
powtarzalne w umowach, uzupełniają one treść stosunku prawnego powstałego z
indywidualnej umowy. Ustawa nie ogranicza kręgu podmiotów które mogą wydawać wzorce
umów. Jednak z masowego stosowania wzorców można wnosić że chodzi tu o profesjonalistów,
prowadzących określoną działalność. Czyli podmiotami tymi będą przedsiębiorcy.

•

Charakter prawny

Nie wymagane jest specjalne ustawowe upoważnienie do wydawania wzorców.
Występują dwa rodzaje kontroli wzorców: in abstracto (abstrakcyjna), dokonywana przez

sąd ochrony konsumenta, na wniosek os. fiz wobec której może być zastosowany, rzecznik
konsumenta, Prezes UOKiK – skutki erga omnes; incydentalna, której dokonują sądy rozpatrując
indywidualną sprawę – skutki wywołują wyłącznie dla stron postępowania.

•

Moc wiążąca wzorca

Właściwe poinformowanie strony o wzorcu umowy stanowi podstawową przesłankę

skuteczności prawnej wzorca. Jednym ze sposobów informowania jest doręczenie wzorca przed
zawarcieum umowy. Jeżeli przepis nie stanowi inaczej, wzorzec powinien być doręczony w całości.
W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, a
druga strona mogła z łatwością dowiedzieć się o jego treści, nie jest konieczne jego doręczenie.

Gdy drugą stroną jest konsument, zastosowanie tego ułatwionego sposoby informowania

zostało ograniczone do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawa życia
codziennego (np. wywieszenie wzorca w autobusie.) W przypadku innych umów konsumenckich
doręczenie wzorca jest przesłanką jego skuteczności.

Wzorzec powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Odnosi się to

do wszystkich wzorców. Jeżeli treść oceniana z punktu widzenia typowego adresata okaże się
niezrozumiała, wzorzec nie wywołuje skutków prawnych. Natomiast jeżeli jest zrozumiały, ale
z w/w punktu widzenia nie da się jednoznacznie ustalić jego postanowień, należy przyjąć takie
jego znaczenie, jakie jest korzystniejsze dla drugiej strony umowy (dyrektywa ta obowiązuje na
rzecz konsumenta). Wykładni tej nie wykorzystuje się w przypadku postępowania w sprawach o
uznanie postanowienia wzorca za niedozwolny.

•

Wzorzec a umowa

W przypadku sprzeczności umowy z wzorce, storny związane są umową. Sprzeczność ta,

nie wpływa na ocenę jej ważności, lecz wzorzec staje się bezskuteczny względem drugiej strony
konkretnie zawartej umowy w zakresie, w jakim jest sprzeczny z umową.

Gdy wzorzec zostaje wydany przez stronę związaną stosunkiem zobowiązaniowy o

charakterzem ciągłym, wiąże ją jeżeli nie wypowiedziała ona umowy w najbliższym terminie
wypowiedzenia. O wydanym wzorcem strona powinna być poinformowana w odpowiedni sposób.

Gdy obie strony są przedsiębiorcami i stosują różne, ustalone przez siebie wzorce –

wiążą je tylko te postanowienia, które nie są ze sobą sprzeczne. Nie dochodzi do zawarcia umowy,
gdy oblat niezwłocznie poinformuje, że nie zamierza zawierać umowy przyz zast. wzorca oferenta.

38. Bezpodstawne wzbogacenie

Jeżeli przesunięcie majątkowe nastąpiło bez uzasadnionej w świetle obowiązującego

systemu prawnego podstawy, wówczas ten, kto wartość jakąś utracił, może żądać jej zwrotu od
tego kto ją uzyskał.

•

Przesłanki

a) Wzbogacenie jednego podmiotu – polega na uzyskaniu korzyści majątkowej w

dowolnej postaci. Może to polegać nie tylko na powiększeniu aktywów, ale również na
zmniejszeniu pasywów lub na oszczędzaniu wydatków.

b) Zubożenie drugiego podmiotu – musi również przybrać postać majątkową, ale

niekoniecznie ograniczoną do ubytku określonych przedmiotów z majątku zubożonego. Może to
polegać na nieodpłatnym świadczeniu usług lub na naruszeniu przysługujących mu praw.
Zubożeniem mogą być także utracone korzyści.

c) Związek między wzbogaceniem a zubożeniem – między wzbogaceniem a zubożeniem

musi istnieć związek. Korzyść majątkowa ma być uzyskana "kosztem innej osoby". Do takich
zdarzeń należą:

1) działanie samego zubożonego, np. budowa na cudzym gruncie z własnych

materiałów,

2) działania wzbogaconego, np. budowa na własnym gruncie z cudzych materiałów,
3) działanie osoby trzeciej, np. zapłata cudzego długu,
4) zdarzenie niebędące działaniem ludzkim, np. nurt rzeki przesuwa część gruntu

między sąsiadami.

d) Bezpodstawnośc wzbogacenia – musi nastąpić bez podstawny prawnej.

•

Nienależne świadczenie

Szczególny przypadek bezpodstawnego wzbogacenia, ogólne postanowienia (405-409

KC) o bezpodstawnym wzbogaceniu stosuje sie również to nienależnego świadczenia.

Wzbogacony uzyskuje w tym przypadku korzyść w następstwie działania zubożonego

podjętego przez niego w celu wykonania określonego zobowiązania. Bezpodstawność wyraża się
w tym że w rzeczywistości wzbogaconemu nie należy się otrzymana korzyść.

1) Brak zobowiązania (condictio indebiti) – świadczący w chwili świadczenia nie był

względem odbiorcy w ogóle zobowiązany albo świadczył ponad zobowiązenie.

2) Odpadnięcie podstawy prawnej (condictio causa finita) – świadczenie jest

nienależne, gdy w chwili jego spełnienia miało podstawę prawną, które później
odpadła.

3) Nieosiągnięcie celu świadczenia (condictio causa data causa non secuta) –

zubożony świadczy w przekonaniu że później, przy współudziale odbiorcy, zostanie
osiągniety zamierzony cel, który stworzy podstawę prawną świdczenia, co jednak
nie nastąpiło. Błąd dot. dalszego biegu wydarzeń.

4) Nieważność czynności prawnej (condictio sine causa) – świadczenie dokonane jest

na podstawie zobowiązania wynikającego z nieważnego czynności prawnej. Chodzi
tu o bezwzględną nieważność czynności prawnej, bez znaczenia z jakiego powodu.
Czynność pierwotnie nieważna może wskutek spełnienia się pewnych dodatkowych
okoliczności określonych w ustawie uzyskać kwalifikację czynności ważnej.

•

Roszczenie o wydanie wzbogacenia

Jeżeli spełnione zostaną w/w przesłanki, zubożony może żądać zwrotu korzyści. Roszczenie

o zwrot mierzone jest zawsze wartością mniejszą; zubożony nie może żądać więcej , niż wynosi
jego uszczerbek albo korzyść uzyskana przez wzbogaconego.

Zwrot powinien z reguły nastąpić w naturze, a jeżeli przedmiot wzbogacenia został zbytym

utracony, lub uszkodzony, powinien on zwrócić wszystko co uzyskał w zamian za ten przedmiot.
Natomiast gdyby zwrot w naturze nie był możliwy, należy zwrócić wartość korzyści wyrażonej w
pieniądzach. Wzbogacony może żądać nakładów koniecznych, o ilenie znalazły one pokrycia w
użytku, który z niego osiągnął. Innych nakładów może żądać gdy zwiększą wartość korzyści.

Obowiązek wydania korzyści wygasa, jeżeli wzbogacony zużył ją lub utracił w taki

sposób, że nie jest już wzbogacony. Obowiązek zwrotu obejmuje tylko aktualne wzbogacenie.
Aczkolwiek wzbogacony obowiązany jest zwrócić całą uzyskaną korzyść zawsze wtedy, gdy
wyzywając jej lub zużywając ją "powinien liczyć się z obowiązkiem jej zwrotu".

Świadczenia w pieniądzu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, nie są sensu stricto

świadczeniami pieniężnymi i dlatego nie odnosi się do nich zasada nominalizmu.

Podmiotem zobowiązanym do zwrotu jest bezpodstawnie wzbogacony lub jego następcy

pod tytułem ogólnym – w szczególności spadkobiercy. Wyjątkiem jest, gdy wzbogacony bezpłatnie
rozporządził uzyskaną korzyścią na rzecz osoby trzeciej – w takim przypadku obowiązek zwrotu ex
lege przechodzi na tę osobę.

Roszczenie o zwrot, przedawnia się wg zasad ogólnych, a więc po upływie 10 lat, lub 3 lat

jeżeli roszczenie związane jest z prowadzeniem działalności gospodarczej. Termin ten liczy się
od dnia spełnienia wszystkich przesłanek. Np. roszczenie z tytułu nienależytego świadczenia ,
które ma taki charakter już w chwili jego spełnienia, staje się wymagalne od tej chwili.

•

Wzbogacenie nie podlegające zwrotowi

W określonych przypadkach bezpodstawne wzbogacenie uzyskane w postaci nienależnego

świadczenia nie podlega zwrotowi:

a) Świadomość braku zobowiązania – nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli

spełniający wiedział że nie był do niego zobowiązany. Spełniający świadczenia może żądać zwrotu,
wiedząc że ono się nie należy, jeżeli świadczył:

1) z zastrzeżeniem zwrotu (np. dlatego że nie dysponował dowodami, że

świadczenia się nie nalezy)

2) w celu uniknięcia przymusu – świadczenie spełnione pod naciskiem

okoliczności, np. pod wpływem groźby, w razie udzielenia łapówki dla
lekarza.

3) w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.

b) Zgodność świadczenia z ZWS – przemawiają za tym względy moralne, które

spełniający powinien uznać nawet wtedy, gdy działał w błędnym przekonaniu że ciąży na nim
obowiązek. Np. pomoc udzielona dalszym krewnym, których nie obejmuje obowiązek
alimentacyjny.

c) Zadośćuczynienie przedawnionemu roszczeniu oraz roszczeniu z gier i zakładów -

zobowiązanie naturalne, oraz np. gdy ktoś przegrał na przyjęciu określoną sumę pieniężną w brydża
i myślał iż jest to dług zaskarżalny – zapłacił ją, to nie może żądać jej zwrotu.

d) Spełnienie niewymagalnego świadczenia – jeżeli ktoś spełnił świadczenie, zanim stało

się ono wymagalne, nie może żądać jego zwrotu, chociażby błędnie sądził, że termin wymagalność
już nadszedł.

•

Przepadek świadczenia

Istnieją sytuację w których rzeczą niesłuszną byłoby odzyskanie świadczenia przez

zubożonego albo, zatrzymanie go przez wzbogaconego. Powinna ona wtedy przypaść Skarbowi
Państwa. Może to nastąpić w przypadku:

a) czynu zabronionego – można przyjąć iż chodzi tu o czyny zagrożone sankcjami karnymi.

Ustawa wymaga, aby świadczenie zostało spełnione świadomie w zamian za dokonanie czynu.

b) celu niegodziwego – czyn taki nie musi być zabroniony, natomiast w dalszym skutku

prowadzi do realizacje celu niegodziwego. Przez cel ten, należy rozumieć stan rzeczy, który
narusza powszechnie akceptowane normy moralne albo porządek społeczny. Realizacje takie stanu,
musi być zamierzona co najmniej przez świadczącego i znana drugiej stronie. Np. najem
mieszkania na siedzibę domu publicznego.

Skutki – sąd może orzec konstytuwne orzeczenie o przepadku na rzecz Skarbu Państwa,

przedmiotu spełnionego świadczenia. Gdyby został on utracony lub zużyty – przepadkowi podlega
jego wartość. Jeżeli sąd nie orzeknie przepadku, zastosowanie wówczas znajdą postanowienia
dot. nienależytego świadczenia, które z wyjątkiem art. 411 KC – pozwalają świadczącemu zwrotu
świadczenia. Roszczenie SP o wydanie przedmiotu ulega przedawnieniu po 10 latach.