Zobowiązania skrypt(I kolokwium)

1) Pojęcie zobowiązania
Jest to stosunek prawny polegający na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika spełnienia określonego świadczenia, a dłużnik powinien to świadczenie spełnić. Uprawnienia wierzyciela – wierzy cielność; obowiązek dłużnika – dług. Podmiotem tego stosunku może być tylko osoba posiadająca zdolność prawną. Co do zasady występują dwie strony. Treścią tego stosunku są skorelowane uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika. Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie, czyli określone zachowanie się dłużnika, które może polegać na działaniu lub zaniechaniu.
2) Powstanie zobowiązania
Zobowiązanie powstaje na skutek zdarzeń prawnych:
- czynności prawnej, zwłaszcza umowy
- konstytutywne orzeczenia sądu – musi mieć wyraźne upoważnienie ustawowe jak art. 64 KC
- aktu administracyjnego
- innych zdarzeń: bezpodstawne wzbogacenie, czyny niedozwolone, prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia
3) charakter prawny stosunku obligacyjnego
jest to stosunek cywilnoprawny o charakterze względnym. Łączy ze sobą podmioty indywidualnie oznaczone(nie trzeba przy powstaniu zobowiązania ich określać, lecz trzeba to zrobić najpóźniej w dniu spełnienia świadczenia). Zobowiązanie należy traktować jak jedną całość od powstania do jego wygaśnięcia, niezależnie od zmian w treści tego stosunku.
Wierzyciel może skierować swoje roszczenia także wobec osób trzecich na podstawie rozszerzenia swoich uprawnień:
- skarga pauliańska
- żądanie uznania umowy za bezskuteczną art. 59 KC
- odszkodowanie za czyny niedozwolone
- wpisanie do księgi wieczystej
- ochrona erga omnes: art. 690 i 694 KC, art. 910§1 KC
4) Strony stosunku obligacyjnego
a) wierzyciel – strona uprawniona
b) dłużnik – strona zobowiązana
wyjątkowo może zostać włączona osoba trzecia (umowy z udziałem osób trzecich), lub stron może być więcej (przy stosunkach wielostronnych, np. umowa spółki)
Po jednej stronie może występować wiele podmiotów. Może to być w chwili powstania zobowiązania lub po jego powstaniu np. w skutek dziedziczenia. Ma to wpływ na treść stosunku zobowiązania.
- jeżeli świadczenie ma charakter podzielny (zobowiązanie podzielne), to dług jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych i równych części , ilu jest dłużników lub wierzycieli, chyba że z ustawy lub woli stron została zastrzeżona solidarność. Każdy z nich odpowiada tylko za swoją część.
- jeżeli świadczenie ma charakter niepodzielny, a po stronie dłużnika jest kilka podmiotów, odpowiadają solidarnie za cały dług. Jeżeli jeden z nich spełni świadczenie, może żądać od pozostałych zwrotu wartości świadczenia w przypadającej im części – regres. Dłużnik nie ma tutaj możliwości wyboru wierzyciela. Zwolnienie ze świadczenia przez jednego z wierzycieli nie zwalnia dłużnika z tego obowiązku względem pozostałych. Natomiast zwłoka, jak przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienie wobec jednego z wierzycieli skutkuje względem pozostałych.
- zobowiązania solidarne – ich istotą jest wzmocnienie pozycji wierzyciela; wyróżnia się dwa rodzaje:
*solidarność bierna (dłużników)
Może wynikać z ustawy lub z czynności prawnej.
Wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z nich zwalnia pozostałych. Dłużnicy pozostają solidarni aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela. Dłużnikowi, który spełnił świadczenie przysługuje prawo regresu. W razie niewypłacalności jednego z dłużników, jego część rozkłada się między pozostałych współdłużników.
Działania lub zaniechania jednego z dłużników lub wierzyciela nie skutkują wobec pozostałych współdłużników. KC przewiduje dwie sytuacje, gdy poprawa położenia jednego z dłużników skutkuje względem pozostałych (z. reprezentacji)
a) zwłoka wierzyciela względem jednego z dłużników skutkuje także względem pozostałych
b) wyrok zapadły na korzyść jednego z dłużników zwalnia pozostałych, jeżeli uwzględnia wspólne im zarzuty.
Dłużnicy mogą także podnieść zarzuty osobiste(określonego dłużnika) oraz wspólne(wszystkich dłużników)
*solidarność czynna (wierzycieli)
kilku wierzycieli jest uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z nich dług wygasa względem wszystkich. Może ona powstać na podstawie tylko czynności prawnej. Dłużnik może wybrać wierzyciela, do którego rak spełni świadczenie. Zwłoka dłużnika, jak również przerwanie i zawieszenie biegu przedawnienia wobec jednego z wierzycieli skutkuje względem pozostałych (z. reprezentacji)
*może zaistnieć solidarność nieprawidłowa – kilku dłużników ma obowiązek spełnienia identycznego świadczenia na rzecz tego samego wierzyciela. Ich obowiązki wynikają z różnych tytułów prawnych, a ustawa ani czynność prawna nie zastrzega między nimi solidarności. Każdy z nich odpowiada za całość świadczenia, a spełnienie go przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Nie stosuje się przepisów o reprezentacji dłużników i regresie.
5) Uprawnienia wierzyciela
Dzielą się na główne i uboczne. Główne służą realizacji świadczenia, zaś uboczne uzupełniają lub przygotowują uzyskanie świadczenia głównego np. zabezpieczenie, odsetki.
6) obowiązki dłużnika
podstawowym obowiązkiem dłużnika jest wykonanie zobowiązania zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeśli istnieją zwyczaje w tym zakresie, także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.
odpowiedzialność dotyczy pokrycia długu i obejmuje wszelkie ujemne konsekwencje przewidziane przez system prawny, związane z przymusową realizacją świadczenia. Dług może istnieć bez odpowiedzialności. Wyróżnia się dwa rodzaje odpowiedzialności:
- odpowiedzialność osobista – charakter odpowiedzialności majątkowej; dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem, a wierzyciel może wskazać sposób egzekucji. Może być ograniczona do pewnej masy majątkowej lub wysokości kwotowej.
- odpowiedzialność rzeczowa – niezależna od odpowiedzialności osobistej; polega na tym, ze wierzyciel zaspokaja się z wartości indywidualnie oznaczonej rzeczy. Ponosi ja kazdoczesny właściciel, zaś wierzyciel może zrealizować swe uprawnienie z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi dłużnika. Powstaje w wypadku zabezpieczenia wierzytelności ograniczonym prawem rzeczowym.

Zobowiązania niezupełne(naturalne) – pomimo więzi obligacyjnej, wierzyciel jest pozbawiony możliwości przymusowego wyegzekwowania świadczenia, a dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za niespełnienie świadczenia. Jeżeli dłużnik spełni świadczenie, nie może żądać zwrotu z tytułu świadczenia nienależnego. Takimi zobowiązaniami są: zobowiązania, w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu oraz wynikające z gry lub zakładu, wyjątkiem zakazanych lub nierzetelnych oraz zatwierdzonych lub zarządzonych przez organy państwowe.
7) Świadczenie
Jest to przedmiot stosunku obligacyjnego, który polega na zachowaniu się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania oraz zaspokojeniu interesu wierzyciela. Może polegać na działaniu lub zaniechaniu. Aby wierzyciel mógł żądać świadczenia od dłużnika, należy wskazać sposób zachowania dłużnika w celu zaspokojenia wierzyciela. Musi być oznaczone najpóźniej w chwili spełnienia świadczenia. Strony określają to w treści czynności prawnej. Aby określić świadczenie w przyszłości wyróżnia się trzy metody:
- obiektywna: opiera się na kryteriach obiektywnych np. wartość rynkowa
- zobiektywizowana: powołanie osoby trzeciej, która ma obowiązek ustalić sposób spełnienia świadczenia
- subiektywna: ustalenie świadczenia następuje przez jedna ze stron stosunku
a) niemożliwość świadczenia
Jest to niewykonalność świadczenia, powodująca nie powstanie zobowiązania. Wyróżnia się niemożliwość pierwotną i następczą. Świadczenie musi być niemożliwe do spełnienia obiektywnie i trwale.

Niemożliwość pierwotna	Niemożliwość następcza
Świadczenie jest niemożliwe do spełnienia od początku istnienia zobowiązania	Świadczenie staje się niemożliwe już po powstaniu zobowiązania
Umowa o świadczenie jest nieważna z mocy prawa. Strona, która wiedziała o niemożliwości świadczenia i nie wyprowadziła z błędu drugiej strony, podlega odpowiedzialności odszkodowawczej (w granicach ujemnego interesu umowy oraz utraty korzyści)	Jeżeli niemożliwość świadczenia jest następstwem okoliczności za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, zobowiązanie wygasa.(całkowicie lub w części). W niektórych przypadkach wierzyciel może żądać surogatów świadczenia, jeżeli rzecz została zbyta, utracona lub uszkodzona (zwrot korzyści lub naprawa szkody). Przy umowach wzajemnych niemożliwość jednego świadczenia powoduje wygaśnięcie drugiego świadczenia. Jeżeli żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności, nie można żądać świadczenia wzajemnego, a w przypadku otrzymania, musi zwrócić na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Jeżeli jest niemożliwe w części, druga strona może odstąpić od umowy albo spełnić świadczenie wzajemne w odpowiedniej części.
	Jeżeli dłużnik ponosi odpowiedzialność za niemożliwość świadczenia, ma obowiązek naprawić szkodę ze względu na niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Wierzyciel może żądać wydania surogatów. Jeżeli jest to świadczenie wzajemne, wierzyciel może żądać naprawienia szkody(zobowiązanie dalej trwa) lub odstąpić od umowy z zwrotem korzyści oraz naprawą szkody. Jeżeli świadczenie jest niemożliwe częściowo, wierzyciel może odstąpić od umowy ze względu na właściwości zobowiązania lub zamierzony cel umowy.

8) Rodzaje świadczenia
a) Świadczenie jednorazowe – świadczenie, które dłużnik musi spełnić przez jednorazowe zachowanie, nawet jeżeli obejmuje kilka czynności.
b) Świadczenie ciągłe – polega na określonym, stałym zachowaniu się dłużnika w ramach i przez cały czas trwania stosunku obligacyjnego.
c) Świadczenie okresowe – polega na tym, że dłużnik jest zobowiązany w ramach jednego stosunku obligacyjnego do spełniania powtarzających się cyklicznie świadczeń w regularnych odstępach czasu. Każde z tych świadczeń ma samodzielny charakter.
d) Świadczenie podzielne i niepodzielne: jest podzielne wtedy, gdy przy spełnianiu świadczenia częściami, przedmiot świadczenia jest zachowany bez istotnej zmiany oraz wartość nie uległa istotnej zmianie. Świadczenie rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest zawsze niepodzielne.
e) świadczenie oznaczone indywidualnie i rodzajowo: przedmiotem tych świdaczen jest rzecz oznaczona co do tożsamości albo co do gatunku. Dodatkowo wyróżnia się tzw. Ograniczone świadczenia rodzajowe – określone wg cech rodzajowych z jednoczesnym wskazaniem masy, objętości lub źródła pochodzenia przedmiotu świadczenia.
f) świadczenie w zobowiązaniach rezultatu – polega na osiągnięciu z góry zamierzonego, określonego skutku.
g) świadczenie w zobowiązaniach starannego działania – polega na podjęciu przez dłużnika określonego działania, tylko ukierunkowanego na osiągnięcia zamierzonego celu. Dłużnik ma obowiązek dołożyć należytej staranności przy spełnieniu świadczenia.
h) zobowiązanie przemienne – polega na tym, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku alternatywnych świadczeń. Może wynikać z przepisów ustawy lub treści czynności prawnej. Wybór należy co do zasady do dłużnika(powinien to zrobić w terminie, po którego upływie prawo wyboru przechodzi na druga stronę)
i) upoważnienie przemienne – może wynikać z treści zobowiązania lub przepisów szczególnych. Polega na tym, że istnieje tylko jedno świadczenie główne, zaś dłużnik może spełnić inne świadczenie, co spowoduje wygaśniecie zobowiązania. Wierzyciel może egzekwować tylko świadczenie główne.
j) zwrot nakładów i wydatków – szczególny rodzaj świadczenia polegający na zwrocie nakładów i wydatków. Nakłady i wydatki oznaczają dobrowolne użycie własnych środków w celu zaspokojenia interesu drugiej strony. Zasadą jest obowiązek wydania nakładów i wydatków temu, kto ich dokonał, w naturze lub wydanie ich wartości.
9) świadczenie pieniężne
Polega na tym, że dłużnik ma przekazać wierzycielowi określoną wartość majątkową wyrażoną w jednostkach pieniężnych, czyli sumę pieniężną. Zatem przedmiotem świadczenia jest konkretna wartość ekonomiczna. Jednostka pieniężna może reprezentować w obrocie wartości: nominalną(podana na znaku), kursową(przez porównanie z inną walutą), nabywczą(w obrocie ze względu na siłę nabywczą), wewnętrzną(wartość kruszcu, z którego jest wykonany pieniądz).
10) zasada walutowości
Polega na tym, że zobowiązania pieniężne na obszarze RP mogą być wyrażone w walucie polskiej i od 2009 r. także w obcej. Wartość obcej waluty oblicza się na podstawie kursu średniego ogłaszanego przez NBP z dnia, w którym zapłata jest dokonywana. W przypadku zwłoki dłużnika można żądać spełnienia świadczenia w walucie polskiej wg kursu średniego NBP.
11) Zasada nominalizmu
Dotyczy tylko zobowiązań pieniężnych sensu stricto. Jeżeli przedmiotem świadczenia jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej. Odstępstwa mogą wynikać z przepisów szczególnych. Odnosi się ona zarówno do waluty polskiej jak i obcej.
12) zasada waloryzacji
w razie zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, wierzyciel powinien otrzymać równowartość ekonomiczną wierzytelności z chwili jej powstania. Przepisy KC regulują waloryzacje umowną i sądową
a) waloryzacja umowna – strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia zostanie ustalona wg innego niż pieniądz miernika wartości(klauzule waloryzacyjne):
- klauzula walutowa – miernikiem wartości jest obca waluta
- klauzula złota – cena określonej ilości złota
- klauzula towarowa – cena wybranego towaru
- klauzula indeksowa – wartość wskaźnika inflacji lub indeksu giełdowego
- klauzula uposażenia – np. przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw
Klauzula waloryzacyjna wyłącza dopuszczalność waloryzacji sądowej.
b)waloryzacja sądowa – dokonywana przez sąd w drodze konstytutywnego orzeczenia. Musi to być świadczenie pieniężne sensu stricto. Może być dokonywana kilkakrotnie. Sad dokonując waloryzacji musi kierować się interesem stron i zasadami współżycia społecznego.
Przesłanki: istotna zmiana siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania(wykraczające poza ryzyko kontraktowe), żądanie strony skierowane do sądu(nie może z nim wystąpić przedsiębiorca). W orzeczeniu sąd zmienia wysokość oraz sposób spełnienia świadczenia. Nie może jednak rozwiązać umowy, stanowiącej źródło zobowiązania.
13) Odsetki
odsetki to wynagrodzenie za korzystanie z pieniędzy lub innych rzeczy oznaczonych co do gatunku ustalane w zależności od wartości oraz czasu korzystania z cudzego kapitału. Jest to świadczenie uboczne przy świadczeniu pieniężnym, zawsze w postaci świadczeń okresowych. Pełnia funkcję: wynagrodzenia, odszkodowania, waloryzacyjną. Obowiązek zapłaty odsetek może wynikać z następujących źródeł: z czynności prawnej(tylko wzajemnej), z ustawy(art. 481§1 KC), z orzeczenia sądowego, z decyzji innego właściwego organu.
a) odsetki umowne: ich wysokość ustalają strony w umowie, zaś ustawa określa maksymalna wysokość odsetek(4xwysokość stopy kredytu lombardowego NBP. Obowiązuje zakaz anatocyzmu – nie można pobierać odsetek od odsetek. Nie odnosi się do:
- wytoczenia powództwa przez wierzyciela o zapłatę zaległych odsetek
- po powstaniu zaległości z tytułu odsetek już powstała i strony zgodziły się na doliczenie odsetek zaległych do dłużnej sumy
- udzielonego kredytu długoterminowego przez instytucję kredytową
b) odsetki ustawowe: stosuje się je, gdy wysokość odsetek nie została określona w umowie. Ich wysokość określa rozporządzenie RM – 13% w stosunku rocznym.
Roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego zyskuje byt niezależny. Wg własnych reguł ulega przedawnieniu (3 lata; 2 lata dla przedsiębiorcy z tytułu sprzedaży w zakresie działalności przedsiębiorstwa i i z umowy o dzieło; rok z tytułu przewozu osób). Termin przedawnienia liczy się od terminu, w którym roszczenie stało się wymagalne. Odsetki co do zasady są płatne co roku z dołu, a jeżeli termin płatności sumy jest krótszy niż rok, jednocześnie z zapłatą tej sumy.
14) Odpowiedzialność odszkodowawcza
Polega na tym, że jeden podmiot jest zobowiązany wobec drugiego z tytułu wyrządzonej mu szkody. Celem tego świadczenia jest wyrównanie doznanego przez niego uszczerbku. Powstaje ona na skutek określonych zdarzeń, z którym norma prawna wiąże obowiązek naprawienia szkody i przy zaistnieniu pozostałych przesłanek przewidzianych w ustawie. Przesłanki: zdarzenie, szkoda, związek przyczynowy m/y zdarzeniem, a szkodą. Funkcje: kompensacyjna(wyrównanie w całości uszczerbku); prewencyjno-wychowawcza(przeciwdziałanie sytuacjom, w których jeden podmiot wyrządza szkoda drugiemu); represyjna (nałożenie dolegliwości na dłużnika). Okoliczności powstania: niezależnie od istnienia zobowiązania – deliktowa; przez niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie zobowiązania; gwarancyjna – szkodę spowoduje sam zobowiązany, osoba trzecia lub zdarzenie zewnętrzne.
15) Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej
a) zasada winy – ten, kto własnym zawinionym działaniem lub zaniechaniem wyrządził drugiemu szkodę, zobowiązany jest do naprawienia szkody.
b) zasada ryzyka – jest to odpowiedzialności za sam skutek, niezależna od winy. Niekoniecznie musi to być sprawca szkody. Można się od tego zwolnic z powodu: siły wyższej, wyłącznej winy poszkodowanego lub osoby trzeciej.
c) zasada słuszności – ma charakter subsydiarny, ma zastosowanie gdy odpowiedzialności podmiotu będą uzasadniały zasady współżycia społecznego np. odpowiedzialność SP za szkody w zw. Z wykonywanie władzy publicznej; odpowiedzialność właściciela zwierzęcia za szkody przez nie poczynione.
d) zasada gwarancyjno-repartycyjna – znajduje zastosowanie w stosunkach ubezpieczeniowych. Opiera się na założeniu współuczestnictwa potencjalnych sprawców i osób zagrożonych w stworzeniu funduszu wypłacającego odpowiednie odszkodowanie. Jest to również odpowiedzialność za sam skutek. W zasadzie niemożliwe jest jej wyłączenie.
16) Szkoda
Szkoda – każdy uszczerbek w dobrach chronionych prawem lub interesach poszkodowanego, których doznał wbrew swojej woli.
a) szkoda majątkowa – uszczerbek w majątku poszkodowanego
szkoda niemajątkowa – ujemne przeżycia psychiczne i fizyczne, wynikające ze zdarzenia będącego źródłem szkody (krzywda; służy na nią zadośćuczynienie)
b) szkoda na osobie – ma miejsce w wypadku naruszenia dóbr osobistych; może obejmować zarówno krzywdę jak i szkodę majątkową
szkoda na mieniu – odnosi się tylko do majątku poszkodowanego
Szkoda majątkowa przybiera postacie:
damnum emergens – obejmuje rzeczywiście poniesiony uszczerbek w majątku poszkodowanego
lucrum cessans – uszczerbek polega na utracie korzyści majątkowych, których poszkodowany mógł się spodziewać, gdyby nie nastąpiło zdarzenie będące przyczyną szkody.
Szkoda powstała w granicach ujemnego interesu umowy obejmuje szkodę, która powstała w związku z niedojściem umowy do skutku(odróżnij od niewykonania umowy przedwstępnej). Odszkodowanie uwzględnia to co strona by miała, a nie co by uzyskała na mocy umowy np. koszty przygotowania do umowy, konieczne czynności do zawarcia umowy.
Szkoda w granicach pozytywnego interesu umowy obejmuje szkodę powstałą na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
Zakres odpowiedzialności strony mogą również ustalić w umowie.
17) Związek przyczynowy
Związek przyczynowy – związek, jaki istnieje między zdarzeniem, z którego szkoda wynikła, a doznaną przez poszkodowanego szkodą. Jest on przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej i zarazem wyznacza jej granice.
a) adekwatny zw. przyczynowy – zobowiązany do naprawienia szkody ponosi odpowiedzialność za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda (art. 361 KC)
b) normatywny związek przyczynowy – wyjątek od zw. adekwatnego; polega na tym, że osobie zobowiązanej ustawa nakazuje przypisać odpowiedzialność za szkodę w razie zaistnienia wskazanych w ustawie przyczyn np. 422 KC, 846 § 1 KC
c) ustawa może poszerzać odpowiedzialność poza granice adekwatnego zw. przyczynowego w sytuacji gdy dłużnik zostaje obciążony odpowiedzialnością za przypadek – casus mixtus (odpowiedzialność za skutki przypadkowe, które nie nastąpiłyby, gdyby dłużnik spełnił świadczenie należycie np. zwłoka, odpowiedzialność za rzeczy oznaczone co do tożsamości, 714, 841 KC)
18) Wysokość szkody
Ustalenie wysokości szkody następuje przez porównanie stanu majątkowego poszkodowanego przed i po powstaniu szkody tzw. metoda dyferencyjna. Stanowi podstawę wysokości odszkodowania. Może być ono pomniejszone przez:
a) przyczynienie się poszkodowanego – gdy poszkodowany przyczynił się do powstania szkody, odszkodowanie zostaje pomniejszone odpowiednio do okoliczności a przede wszystkim stopnia winy obu stron.
b) compensatio lucri cum damno – gdy poszkodowany ze zdarzenia powodującego szkodę uzyskał korzyść. Musi ona pozostawać w adekwatnym zw. przyczynowym.
c) ograniczenie obowiązku naprawienia szkody
- z mocy przepisów szczególnych do określonej sumy pieniężnej lub do damnum emergens
- na podstawie umowy o ile nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego
- ius moderandi – organ orzekający może obniżyć odszkodowanie, gdy szkoda została wyrządzona czynem niedozwolonym, poszkodowany i zobowiązany są osobami fizycznymi, zasady współżycia społecznego wymagają ze względu na okoliczności zmniejszenia odszkodowania ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę.
19) Sposoby naprawienia szkody
Naprawienie szkody odbywa się przez przywrócenie stanu poprzedniego(czyli walorów użytkowych i estetycznych, jakie miała przed wyrządzeniem szkody) lub przez zapłatę sumy pieniężnej. Wybór należy do poszkodowanego. Jest on ograniczony, gdy przywrócenie stanu poprzedniego jest niemożliwe, lub pociąga za sobą nadmierne trudności lub koszty. Wysokość odszkodowania jest tez zależna od tego, jaki miernik przyjęto do ustalenia wysokości szkody i jaka chwila jest miarodajna dla jego ustalenia. Wyróżnia się mierniki wartości:
- pretium comune – wartość rynkowa
- pretium singulare – wartość przedmiotu ze względu na szczególny sposób użycia i związki, jakie łączą go z innymi przedmiotami należącymi do majątku poszkodowanego.
- pretium affectionis – wartość, obliczona z uwzględnieniem szczególnego upodobania poszkodowanego do danej rzeczy.
Wysokość odszkodowania wg KC ma być ustalona wg cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba, że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili. Uwzględnia się pretium singulare w celu pełnej ochrony poszkodowanego.
20) Umowa
Jest to czynność prawna obejmująca dwa oświadczenia woli podmiotów prawa cywilnego. Oświadczenia obu stron muszą być zgodne co do treści czynności prawnej. Skutki: z treści oświadczeń woli, z ustawy, z zasad współżycia społecznego, z ustalonych zwyczajów. Umowa zmierza do powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego. Treść: zobowiązanie się jednej lub dwóch stron do świadczenia polegającego na działaniu lub zaniechaniu.
21) Rodzaje umów
a)umowa jednostronnie zobowiązująca- obowiązek świadczenia ciąży tylko na jednej stronie umowy.
b)umowa dwustronnie zobowiązująca-obowiązek świadczenia ciąży na obu stronach umowy.
Są jeszcze umowy wielostronnie zobowiązujące. Tu obowiązek świadczenia ciąży na wszystkich stronach umowy.
c)umowa wzajemna- szczególny przypadek umowy dwustronnie zobowiązującej. Cechą konstytutywną jest więź polegająca na zależności świadczenia jednej strony od świadczenia drugiej strony. Świadczenie jednej strony musi być odpowiednikiem świadczenia drugiej(w sensie subiektywnym). Ustawodawca przewiduje kontrolę umów wzajemnych(sprzeczność z zasadami współżycia społecznego, niedozwolone postanowienia umowne, wyzysk). Jest to odpłatna czynność prawna.
d)umowa zobowiązująca- strona zobowiązuje się wobec drugiej strony do spełnienia określonego świadczenia, które może polegać na działaniu lub zaniechaniu. Wyróżnia się umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące.
e)umowy rozporządzające- umowa nie wywołuje skutków w postaci zobowiązania się do świadczenia lecz bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie lub zniesienie prawa majątkowego.
f)umowy o podwójnym skutku- umowa zobowiązuje do rozporządzenia, która jednocześnie wywołuje skutek rozporządzający.
g)umowa kauzalna- jej ważność zależy od istnienia prawidłowej causa:
-causa solvendi- zwolnienie się z obowiązku ciążącego na osobie przysparzającej
-causa obligandi vel acqurendi- celem jest nabycie prawa lub innej korzyści przez osobę dokonującą przysporzenia
-causa donandi- celem jest dokonanie przysporzenia na rzecz innej osoby bez ekwiwalentu
-causa cavendi- causa zabezpieczająca, np. poręczenie, zastaw, hipoteka.
Wyróżnia się umowy kauzalne materialnie i formalnie(wymagana jest nie tylko causa, ale również podstawa prawna przysporzenia w umowie) i kauzalne materialnie ale formalnie oderwane(konieczne jest istnienie causy ale nie jest wymagane jej ujawnienie w treści umowy).
h)umowa abstrakcyjna- jej ważność nie zależy od ustalenia dlaczego nastąpiło przysporzenie. Wywołuje skutek chociażby nie istniała prawidłowa causa.
i)umowa konsensualna- dochodzi do skutku przez samo złożenie zgodnych oświadczeń woli i z chwilą ich złożenia.
j)umowy realne- obok oświadczeń woli konieczne jest przeniesienie władztwa faktycznego nad rzeczą albo wpis o charakterze konstytutywnym do właściwego rejestru, np. przeniesienie prawa własności rzeczy oznaczonej co do gatunku, zadatek, użyczenie, przechowanie i skład.
k)umowy odpłatne i nieodpłatne- kryterium rozróżniającym jest to czy strona dokonująca czynności otrzymuje lub ma otrzymać w zamian korzyść majątkową stanowiącą ekwiwalent dokonywanego przysporzenia. Do umów nieodpłatnych należy darowizna i użyczenie. Umowy odpłatne są silniej chronione przez ustawodawcę. Odpłatny charakter umowy może wynikać z przepisów lub z woli stron.
l)umowy losowe- istnienie i lub rozmiar świadczenia zależą od przypadku. Jest istotny element niepewności, od którego zależy świadczenie, np. umowa z gry lub zakładu.
m)umowa adhezyjne- zwykle zawierane za pomocą wzorców. Jedną ze stron jest dowolny podmiot. Jest zawierana przez przystąpienie jednej strony do umowy, np. umowy o dostawę prądu, gazu.
n)umowy nazwane- takie, której najważniejsze postanowienia są określone w przepisach ustawy. Umowa nienazwana - treść została uzgodniona przez strony w ramach swobody umów i nie odpowiada żadnej umowie nazwanej.
Umowa mieszana- obejmuje elementy treści umów nazwanych oraz umów nienazwanych.
o)umowy z udziałem osób trzecich- są to wyjątkowe umowy. Dopuszczają osób innych osób oprócz stron zobowiązania.
-umowa o świadczenie przez osobę trzecią- jedna strona przyrzeka drugiej stronie, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie. Jeżeli osoba trzecia nie wywiąże się z tego dłużnik odpowiada za ewentualną szkodę wierzyciela(w ramach ujemnego interesu umowy lub nienależyte wykonanie)
-umowa o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia- osoba trzecia zobowiązuje się względem dłużnika zwolnić go od obowiązku świadczenia z istniejącego stosunku prawnego lub przyszłego. Jeżeli wierzyciel będzie się domagał spełnienia świadczenia od dłużnika, może on żądać od osoby trzeciej naprawy wynikłej z tego szkody.
-umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej- dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, dla której nie wynikają żadne obowiązki ani uprawnienia względem wierzyciela. Nabywa tylko uprawnienie żądania spełnienia świadczenia od dłużnika. Nie jest to umowa odrębna, stanowi jedynie zastrzeżenie modyfikujące umowę zasadniczą. W chwili zawarcia umowy powinna być osoba trzecia wskazana i dopiero ma prawo żądać świadczenia, jeżeli chce skorzystać ze świadczenia. Osoba trzecia nie może żądać innego świadczenia niż to, które zostało określone w umowie zasadniczej.
22)Czynności zmierzające do zawarcia umowy
a)culpa in contrahendo
Dotyczy odpowiedzialności za niedojście umowy do skutku w następstwie działań zawinionych przez jedną ze stron. Oznacza naruszenie powszechnie obowiązujących zasad postępowania przy zawieraniu umowy. Wynikają one z ustawy(przepisy o czynach niedozwolonych), z zasad współżycia społecznego oraz przyjętych zwyczajów. Odszkodowanie przysługuje w granicach tzw. ujemnego interesu umowy. KC przewiduje trzy szczególne unormowania: 72§2, 72¹, 387§2- niemożliwość świadczenia.
b)umowa przedwstępna
Jest to umowa zobowiązująca strony do zawarcia umowy definitywnej. Umowa przedwstępna obejmuje istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. Nie musi zawierać oznaczenia terminu zawarcia umowy lecz powinna. Jeżeli strony w umowie wcześniej nie zawarły terminu, mogą to zrobić na podstawie oświadczenia woli, w którym określa datę, przedział czasowy lub wskazuje pewne zdarzenie. Jeżeli obie strony złożyły takowe oświadczenie to obowiązuje to, które strona złożyła jako pierwsza. Jeżeli w ciągu roku od zawarcia umowy przedwstępnej nie wyznaczono terminu to umowa przedwstępna wygasa.
Skutki: jeżeli strona uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej to strona uprawniona może żądać zawarcia umowy przyrzeczonej, gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom umowy przyrzeczonej. Jeżeli jest to niemożliwe stronie przysługuje uprawnienie żądania naprawienia szkody w granicach umownego interesu umownego. Roszczenia te przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli strona skorzystała z roszczenia przed sądem, który oddalił jej żądanie przedawnienie to rok od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.
23)Zasada swobody umów
Strony zawierające umowę mogą kształtować jej treść wg swojego uznania, jednak treść lub cel umowy nie mogą być sprzeczne z naturą stosunku prawnego, ustawą lub zasadami współżycia społecznego.
-wyzysk: wada oświadczenia woli i zarazem ograniczenie zasady swobody umów. Występuje wtedy, gdy jedna ze stron w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, a także gdy strona, której wartość korzyści w rażącym stopniu przewyższa wartość jej świadczenia wyzyskuje do osiągnięcia tego celu przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony. Umowa taka jest bezwzględnie nieważna. Stronie wyzyskanej przysługują żądania: zmniejszenia swojego świadczenia, zwiększenia świadczenia wzajemnego, wyrównania świadczeń, unieważnienia umowy. Roszczenia te przedawniają się po upływie 2 lat od dnia zawarcia umowy. Sąd orzeka z mocą wsteczną.
24)Dodatkowe zastrzeżenia umowy
a)zadatek- jest to pewna suma pieniężna lub rzecz dana drugiej stronie przy zawarciu umowy. Jest szczególna umowną sankcja za niewykonanie umowy. Strony mogą same określić skutki prawne lub takowe wynikają ze zwyczaju, a w braku takiego określenia wywołuje następujące skutki:
-w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia dodatkowego terminu odstąpić od umowy i zachować otrzymany zadatek. Jeżeli sama dała zadatek, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.
-jeżeli umowa została wykonania zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała. Jeżeli zaliczenie nie jest możliwe to zadatek ulega zwrotowi.
-w wypadku rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony.
b)umowne prawo odstąpienia- jest to uprawnienie do odstąpienia od umowy wynikające z przepisu ustawy lub z woli stron. Z tego prawa strona może skorzystać w ciągu oznaczonego w umowie terminu. Wykonanie polega na złożeniu oświadczeniu woli o oznaczonej treści, które jest nieodwołalne i warunkowe.
Skutki: umowa uważania jest za niezawartą, strony otrzymują swoje świadczenia w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu, jeżeli umowa miała charakter umowy wzajemnej i obie trony już świadczyły to świadczenia muszą zwrócić jednocześnie, jeżeli świadczenie nie może być zwrócone w naturze uprawnionemu należy się odpowiednie wynagrodzenie.
c)odstępne- szczególny rodzaj umownego prawa odstąpienia. Polega na tym, że strony w umowie uzależniają wykonanie prawa odstąpienia od zapłaty określonej sumy pieniężnej i oświadczenie o odstąpieniu jest możliwe, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.
25)Wzorce umowne
To przygotowane jednostronnie z góry postanowienia kształtujące treść stosunku prawnego jaki ma wiązać strony, a na treść wzorca nie ma wpływu potencjalna druga strona stosunku. Można wyróżnić wzorce obowiązujące między przedsiębiorcą a konsumentem, m/y przedsiębiorcami, w obrocie powszechnym. Źródłem mocy wiążącej wzorca jest zgoda na jego postanowienia wyrażona przez drugą stronę. Jest on kwalifikowanym oświadczeniem woli mającym szczególny reżim prawny. Wzorzec wiąże drugą stronę jeżeli został doręczony przy zawarciu umowy. Proferent ma obowiązek poinformować drugą stronę o treści wzorca. Jeżeli jest to wzorzec w postaci elektronicznej to powinien zostać udostępniony drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób by mogła go przechowywać i przetwarzać w zwykłym toku czynności. Obowiązek doręczenia nie dotyczy sytuacji: gdy posługiwanie się wzorcem w stosunkach danego rodzaju jest zwyczajowo przyjęte, a druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o treści wzorca, w umowach z udziałem konsumentów, gdy umowa należy do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego. Wzorzec powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób jasny. Jeżeli są sformułowania niejednoznaczne tłumaczy się je na korzyść konsumenta. W przypadku zobowiązań ciągłych wzorzec wiąże drugą stronę jeżeli został doręczony. Jeżeli wzorzec umowy stoi w sprzeczności z treścią umowy strony są związane umową, lecz tylko w zakresie sprzeczności.
Konflikt wzorców- KC reguluje jedynie konflikt wzorców w odniesieniu do umów zawieranych m/y przedsiębiorcami. Jeżeli przedsiębiorcy stosują różne wzorce umów to umowa między nimi nie obejmuje tych postanowień, które są ze sobą sprzeczne.