Charakterystyka wybranych metod aktywizuj¹cych

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 1 -

Opracowała: mgr

Krzysztofa śydak

Nauczycielka matematyki i informatyki

w Gimnazjum im. Powstańców Wielkopolskich

w Wysokiej

Dźwierszno 2006

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 2 -

- WSTĘP –

Współczesna dydaktyka eksponuje potrzebę respektowania przy doborze treści

kształcenia zarówno potrzeb społecznych, jak i indywidualnych kaŜdego ucznia. Podkreśla

równieŜ, iŜ potrzeby i zainteresowania jednostki naleŜy kształtować w procesie nauczania –

uczenia się. Zakłada ona równieŜ, iŜ o wynikach kształcenia nie decydują ani czynniki

dziedziczne, ani środowiskowe. Wpływają one bezspornie na jakość tego procesu, ale równie

silny jest wpływ świadomej i celowej działalności nauczyciela.

Poglądy dydaktyków na temat klasyfikacji metod nauczania są dość zróŜnicowane.

Powołując się na K. Sośnickiego, istnieją dwie podstawowe metody nauczania: sztuczne i

naturalne, którym odpowiadają dwie grupy metod nauczania: podające i poszukujące.

Natomiast W. Okoń w najnowszej opracowanej przez siebie klasyfikacji dzieli

sposoby nauczania – uczenia się na metody oparte na słowie, obserwacji i działalności

praktycznej uczniów. Uwzględniając koncepcję kształcenia wielostronnego, dokonał podziału

metod nauczania, w których uwzględnił wiele kryteriów, takich jak np. stopień aktywności

uczących się. Jego klasyfikacja dzieli metody nauczania na cztery grupy: podające,

problemowe, praktyczne i waloryzacyjne (eksponujące).

Systematyzując i uogólniając wszystkie typologie metod kształcenia spotykane w

literaturze dydaktycznej, moŜemy wyodrębnić następujące metody:

nauczania i uczenia się,

dydaktyczne i wychowawcze,

słowne, oglądowe i praktyczne,

wykorzystujące aktywność myślową ucznia,

obserwacji i naśladownictwa.

We współczesnym systemie dydaktycznym dobór metod nauczania zaleŜy od celów,

treści i zadań dydaktycznych oraz od wieku uczniów.

Dlatego teŜ jednostronność w posługiwaniu się metodami oglądowymi, słownymi i

praktycznymi nie zapewnia dobrych warunków pracy dydaktycznej.

Wykorzystanie teorii wielostronicowego kształcenia w praktyce edukacyjnej stwarza

ogromne moŜliwości wielokierunkowego oddziaływania na ucznia przez nauczyciela.

SprzęŜenie metod wielostronnego rozwoju, ich wzajemne przenikanie się, uzupełnianie i

kompensowanie sprzyja lepszemu poznaniu, pełniejszemu zrozumieniu, trwalszemu oraz

skuteczniejszemu zapamiętywaniu i kodowaniu wiedzy w umyśle ucznia, a te elementy

stanowią fundament edukacji.

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 3 -

Metoda nauczania to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniem,

umoŜliwiający osiągnięcie celów kształcenia lub wypróbowany układ czynności nauczycieli i

uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania określonych zmian w osobowości

uczniów. Sposób, w jaki organizuje się zajęcia, realizuje się program. Dobór metod zaleŜy od

warunków pracy, od uczniów i treści[Okoń, 1992. s.121].

Zmodyfikowany podział metod nauczania

symulacyjne

decyzyjne
psychologiczne

PODAJĄCE

PROBLEMOWE

EKSPONUJĄCE

PROGRAMOWANE

PRAKTYCZNE

wykład
informacyjny

pogadanka
opowiadanie

projekcja
anegdota
odczyt
objaśnienie lub wyjaśnienie

wykład problemowy

klasyczna metoda problemowa

wykład konwersatoryjny

aktywizujące

film
sztuka teatralna
ekspozycja
pokaz połączony z
przeŜyciem

z uŜyciem komputera
z uŜyciem maszyny dydaktycznej
z uŜyciem podręcznika
programowego
pokaz

wiczenia przedmiotowe

wiczenia laboratoryjne

wiczenia produkcyjne

metoda projektów
metoda przewodniego tekstu

metoda przypadków
metoda symulacyjna
inscenizacja

gry
dydaktyczne

seminarium

związana z wykładem

panelowa

wielokrotna

okrągłego stołu

burza mózgów

metaplan

dyskusja
dydaktyczna

ródło: F. Szlosek

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 4 -

- OPIS WYBRANYCH METOD I TECHNIK AKTYWIZUJĄCYCH -

wiat otaczający dziecko składa się z obrazów, słów, dźwięków, jak równieŜ z pojęć

matematycznych. Wiemy, iŜ dzieci uczą się wtedy, gdy mają na to ochotę i zanim takie

maleństwo zawita w szkole, dumne jest z tego, iŜ potrafi policzyć ile ma lat, ile kredek

znajduje się na stoliku, kupić coś w sklepie, podając odpowiednią monetę.

Pojawiając się w murach szkoły, dziecko zaczyna tracić naturalną radość z liczenia.

Jak zatem uczyć matematyki, aby młody uczeń nie utracił naturalnej fascynacji liczbami i

działaniami na nich?

W myśl francuskiego matematyka i filozofa - Kartezjusza „Cogito ergo sum” (myślę,

więc jestem) matematyka jest modelem wszelkiej nauki. UwaŜał on, Ŝe jasność i precyzję

wnioskowania matematycznego naleŜy wprowadzać do innych dziedzin wiedzy. Matematyka

kształtuje sposób postrzegania świata a rozwijanie myślenia matematycznego jest konieczne

zwłaszcza w epoce rozpowszechniania się technologii informatycznych. Matematyka kształci

niezbędne umiejętności abstrakcyjnego i logicznego myślenia oraz precyzji wypowiedzi.

Na nauczycielach matematyki spoczywa, zatem cięŜar znalezienia takich metod

nauczania, które pozwolą, by nauka nie sprawiała uczniom większego problemu, ale

przynosiła radość z uczestnictwa w lekcji i zdobywania wiedzy, tym bardziej, iŜ współczesna

edukacja przywiązuje szczególną wagę do kształcenia osobowości ucznia, rozwijania w nim

zainteresowań, co przyczyni się do jego dalszego, wszechstronnego rozwoju. Nie

zapominajmy, zatem słów Arystotelesa „Myśl jak mędrcy, ale mów jak zwykli ludzie”.

Pomóc mogą nam w tym metody aktywizujące, (5 – 10 5 – 10 poniewaŜ wykorzystują

potencjalne moŜliwości tkwiące w kaŜdym uczniu, przygotowują go do pełnego odbioru

rzeczywistości za pomocą wszystkich zmysłów, rozwijają umiejętność uczenia się, uczą

prawidłowej komunikacji, dyskutowania, trudnej dziś sztuki konwersacji, zadawania pytań,

pracy w zespole, sposobów pokonywania trudności oraz planowania pracy i przewidywania

efektów swoich działań. Stosując metody aktywizacji uczniów, motywujemy ich równieŜ do

twórczego wysiłku, intensywnego działania, dąŜenia do wiedzy i nabywania umiejętności

operowania informacją, podejmowania decyzji, poczucia odpowiedzialności, oceniania i

samokontroli.

KaŜda metoda, moŜe być metodą aktywizującą, ale zdolności zapamiętywania

uczącego się nie są dla wszystkich metod jednakowe. Udowodnił to Doyle’a, dokonując

hierarchizacji metod ze względu na zdolności zapamiętywania. Najmniej skuteczne,

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 5 -

umoŜliwiające zapamiętywanie od 0% do 5%

umieścił na samej górze piramidy, natomiast

podstawą uczynił metody, które umoŜliwiają

zapamiętywanie od 75% do 90%.

PRAWDA – FAŁSZ

Cele:

diagnozuje wiedzę i umiejętności uczniów

pozwala zorientować się nauczycielowi, w zakresie, jakich treści, grupa potrzebuje

wyjaśnień

kształtuje umiejętność podejmowania decyzji, argumentowania stanowiska

i logicznego myślenia

Kiedy:

w czasie rekapitulacji pierwotnej lub wtórnej podczas kaŜdej jednostki dydaktycznej

na lekcji sumującej wiedzę i umiejętności z danego działu programowego,

poprzedzającej pracę klasową

Jak:

kaŜda grupa dysponuje 5 planszami: „PRAWDA”, „FAŁSZ”, „KARTY”,

„BRAK DECYZJI”, „BRAK WIEDZY”

karty, na których znajdują się zadanie, twierdzenia, określenia leŜą na polu

„KARTA”.

lider grupy, wyciąga kartę i głośno czyta tekst

grupa decyduje się na odpowiedź: „PRAWDA”, „FAŁSZ” lub „BRAK WIEDZY”

lider odkłada kartę na odpowiednie pole, chyba, Ŝe grupa nie zdąŜyła podjęć decyzji

w wyznaczonym czasie i wówczas karta zostaje połoŜona na polu „BRAK

ODPOWIEDZI”

karty leŜące w polach „BRAK ODPOWIEDZI”, „BRAK WIEDZY” stają się

punktem wyjścia do dalszej pracy.

Warto teŜ podkreślić, Ŝe uczniowie podczas stosowania tej techniki pośrednio

przygotowują się do rozwiązania zadania zamkniętego „prawda – fałsz”,

obowiązującego w Zewnętrznym Systemie Oceniania podczas egzaminów.

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 6 -

DEBATA „ZA I PRZECIW”

Cele:

kształtuje umiejętność prezentowania i argumentowania swojego stanowiska

uczy kultury dyskusji

Kiedy:

na lekcji sumującej wiedzę i umiejętności z danego działu programowego,

poprzedzającej pracę klasową

jako element lekcji, utrwalający przerobiony zakres materiału

Jak:

Wariant I

Uczniowie wybierają spośród siebie dwie grupy (najlepiej pięcioosobowe). KaŜda

wybiera swojego lidera i sekundanta, którzy będą prezentowali stanowisko grupy.

Spośród całego zespołu naleŜy wybrać moderatora dyskusji, który będzie czuwać nad

kulturą i porządkiem wypowiedzi.

Porządek debaty:

rozpoczyna lider grupy „ZA”, stawiając tezę, przytacza argumenty ”za”. Moderator

pilnuje czasu wystąpienia lidera, które nie powinno trwać dłuŜej jak 3 min.

głos zabiera lider grupy „PRZECIW”, próbuje obalić postawioną tezę, przytacza

argumenty „przeciw”. Wystąpienie tego lidera teŜ nie powinno trwać dłuŜej niŜ 3

min.

sekundant grupy „ZA” podtrzymuje tezę lidera

sekundant grupy „PRZECIW” podtrzymuje tezę lidera

moderator udziela głosu publiczności. KaŜdy ma prawo do jednominutowej

wypowiedzi i opowiedzenia się za tezą lub antytezą

moderator kończy dyskusję i prosi liderów o wygłoszenie mów końcowych

moderator zarządza głosowanie wśród publiczności, której grupy stanowisko

przyjmuje np. przez zajęcie miejsca po stronie popieranej grupy

Warto teŜ podkreślić, Ŝe debata polega na dyskusji zwolenników i przeciwników danego

problemu. Wymaga zastosowania ścisłych reguł uczestnictwa.

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 7 -

DYSKUSJA PUNKTOWANA

Cele:

kształtuje umiejętności kulturalnej dyskusji, argumentowania i wnioskowania,

kształtuje umiejętność precyzji wypowiedzi, słuchania siebie nawzajem

wiczy twórcze myślenie

kształtuje samoocenę

Kiedy:

podczas lekcji powtórzeniowych przygotowujących do pracy klasowej

w czasie rekapitulacji kaŜdej jednostki dydaktycznej

Jak:

nauczyciel przydziela uczniom zadania: prowadzącego dyskusję, dyskutantów

(5 – 10 osób), obserwatorów (3 – 5 osób punktują oni dyskutantów według

załączonego arkusza), słuchaczy (pozostała część klasy – przysłuchują się dyskusji, w

kaŜdym momencie mogą włączyć się do dyskusji, jeden ze słuchaczy moŜe otrzymać

zadanie podsumowania dyskusji)

dyskusja powinna trwać od 10 do 20 minut. Na zakończenie powinien ja

podsumować nauczyciel, jednocześnie oceniając dyskutantów. W ocenie naleŜy

uwzględnić pracę obserwatorów, porównać ich ocenę dyskutantów ze swoją,

przedstawić wnioski o umiejętności dyskutowania. NaleŜy pamiętać o przestrzeganiu

zasad dyskusji:

- poprawne, jednoznaczne sformułowanie tematu

- umiejętne kierowanie tokiem dyskusji

- dbanie o dyscyplinę czasu wypowiedzi

- uwzględnienie prawa do repliki

- sformułowanie wniosków z przeprowadzonej dyskusji

Dyskusja punktowana opiera się na posiadanej wiedzy, umiejętnościach i

doświadczeniu uczniów. Polega na odnajdywaniu rozwiązań i dróg postępowania,

zwłaszcza przy róŜnicy poglądów w grupie.

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 8 -

PLAKAT LUB KOLAś

Cele:

kształtuje umiejętności współdziałania umiejętność grupie

uczy operowania obrazem jako środkiem wyrazu

pobudza wyobraźnię do wyraŜania odczuć i przemyśleń

kształtuje umiejętność wyraŜania własnych potrzeb i rozwiązywania problemów

Kiedy:

podczas lekcji utrwalających lub powtórzeniowych

Jak?

ustalenie tematu plakatu lub kolaŜu

podział na grupy

wypracowanie przez grupy wspólnego wyobraŜenia rozwiązania problemu,

przedstawione jako wspólne wykonany plakat/kolaŜ

prezentacja prac

omówienie efektów pracy grup, ocena

DRZEWKAO DECYZYJNE

Cele:

kształtuje umiejętności podejmowania decyzji i dokonywania wyboru

uczy myślenia przyczynowo – skutkowego

Kiedy:

podczas kaŜdej jednostki dydaktycznej

Jak?

sformułowanie problemu wymagającego podjęcia decyzji

rozdanie kart pracy

omówienie poszczególnych elementów karty pracy (pracę naleŜy rozpocząć od dołu

karty, tam, bowiem, w korzeniach drzewa, naleŜy wpisać problem, którym będziemy

się zajmować, następnie zastanowić się nad jego rozwiązaniami, wybrać dwa-trzy

najlepsze, które wpisujemy w gałęziach. Wreszcie przeprowadzić analizę skutków

pozytywnych i negatywnych dla kaŜdego z zaproponowanych rozwiązań -

najwaŜniejszym elementem jest określenie celów oraz wartości wybranych

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 9 -

rozwiązań, te umieszczamy w koronie drzewa - stanowią one kryterium oceny

rozwaŜanych moŜliwości.

prezentacja efektów pracy

nauczyciel powinien pamiętać, Ŝe metoda ta wymaga odpowiedniego limitu

czasowego - nie wszyscy uczniowie pracują w tym samym tempie, słabszym teŜ

trzeba dać szansę

JEDNO ODPADA

Cele:

tworzy skojarzenia między faktami, pojęciami, obiektami,

uruchamia twórcze myślenie

pobudza umiejętność i umacnia rozumienie pojęć, i obiektów matematycznych

Kiedy:

podczas rozgrzewki i przełamania lodów

w czasie rekapitulacji pierwotnej lub wtórnej jednostki dydaktycznej

podczas lekcji sumującej wiedzę i umiejętności z danego działu programowego

Jak:

uczniowie otrzymują gotową planszę z obiektami matematycznymi np. figurami

matematycznymi, bryłami, liczbami lub opisami pojęć matematycznych

uczeń ustala, który obiekt odpada z prezentowanej grupy z podaniem uzasadnienia

Technikę „JEDNO ODPADA” moŜna stosować podczas pracy indywidualnej,

zbiorowej lub grupowej. MoŜna teŜ zaproponować odwrotne ćwiczenie i zaproponować

uczniom zaprojektowanie planszy z obiektami.

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 10 -

ZDANIA POCIĘTE

Cele:

kształtuje umiejętność współpracy umiejętność grupie

kształtuje umiejętność porządkowania i segregowania informacji, określania ich

przydatności do rozwiązanie problemu

uczy analizy danych, planowania rozwiązania oraz rozwiązania zadania

Kiedy:

podczas kształcenia rozwiązywania zadań tekstowych

Jak:

Na treść zadania składają się „pojedyncze” informacje, zapisane na oddzielnych

kartach, oraz pytanie poboczne – związane z obliczeniem niewiadomych pośrednich i

pytanie związane z główna niewiadomą. Karty te zawierają informacje, które mogą

pomóc w rozwiązaniu zadania, ale teŜ takie, które wzbogacą wiadomości uczniów.

Dzięki temu, Ŝe informacje znajdują się na osobnych kartach, uczeń ma moŜliwość

manualnego manipulowania informacją.

dzielimy klasę na 4 – 5 osobowe grupy umiejętność przekazujemy zestaw kart

grupa wypracowuje własne zasady współpracy w grupie

nauczyciel moŜe przekazać instrukcję dla liderów grup

prezentacja prac grupy nie powinna przekraczać 2 minut

PORÓWNYWANIE W PARACH

Cele:

kształtuje umiejętności podejmowania demokratycznych decyzji z uwzględnieniem

hierarchii waŜności

ćwiczy umiejętność porównywania pewnych obiektów wg ustalonych zasad

zaleŜności miedzy nimi

wiczy czytanie ze zrozumieniem

Kiedy:

podczas podejmowania waŜnych decyzji (na lekcji matematyki ma rzadkie

zastosowanie)

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 11 -

Jak:

dzielimy klasę na grupy (moŜliwa jest wersja pracy indywidualnej)

przygotowujemy zbiór przygotowanych obiektów i plansze do notowania decyzji

(liczba kolumn i wierszy zaleŜy od liczby obiektów)

Przykład planszy do porównania między sobą 9 obiektów

w kolejnych kolumnach i wierszach w ”Polach do zaznaczania decyzji” analizujemy

obiekty o wskazanych numerach i zakreślamy numer tego obiektu, który spełnia

warunki porównania obiektów

w kolumnie „razem” wpisujemy liczbę dokonanych wyborów

w kolumnie „nr hierarchii waŜności” wpisujemy numer miejsca dla poszczególnych

wyborów

MAPA MENTALNA

Cele:

promowanie indywidualnych sposobów uczenia się

kształtuje umiejętność notowania, opracowania problemu z wykorzystaniem pojęć,

haseł, ideogramów, rysunków, zdjęć, symboli umiejętność zwrotów w obszarze

jednego zagadnienia

wiczy twórcze myślenie

wzmacnia oddziaływanie na wzrok i wyobraźnię uczącego się

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 12 -

Kiedy:

podczas porządkowania i podsumowania wiedzy na zakończenie kilku jednostek

lekcyjnych lub działu programowego

podczas utrwalania i powtarzania wiedzy przed praca klasową

w czasie rekapitulacji kaŜdej jednostki dydaktycznej

Jak:

nauczyciel przygotowuje temat obejmujący taki zakres treściowy, który nie

wykracza poza moŜliwości uczniów

nauczyciel wyposaŜa grupę w arkusz papieru i w zaleŜności od sposobu

przygotowania uczniów do wykonania zadania albo uczniowie sami gromadzą

materiały pomocnicze albo nauczyciel dostarcza farby, pisaki, wycinanki, zdjęcia,

wycinki, słownik pojęć

10.

GRA DYDAKTYCZNA – SYMULACJA ROZPRAWY SĄDOWEJ

Cele:

kształtuje wyobraźnię uczniów i twórcze rozwiązywanie problemów

pokazuje jak moŜna uczyć się na własnych błędach

Kiedy:

podczas lekcji powtórzeniowych przygotowujących do pracy klasowej

w czasie rekapitulacji kaŜdej jednostki dydaktycznej

Jak:

nauczyciel omawia zasady symulacji i podaje temat gry dydaktycznej (rozprawy

sądowej)

uczniowie losują kartki z rolami: sędziowie - 3 osoby (jeden z nich jest

prowadzącym rozprawę), prokuratorzy - 3 osoby (w tym dwóch zastępców),

adwokaci - 3 osoby (w tym dwóch posiłkowych), ławnicy - 3 osoby, oskarŜony

(rozumiany jako osoba/osoby lub reprezentanci instytucji), świadkowie - 2-5 osób,

pozostali to obserwatorzy

uczniowie pod kierunkiem nauczyciela przekształcają salę lekcyjną w salę sądową.

wejście sędziów (znak rozpoczęcia rozprawy)

jako pierwszy głos zabiera przedstawiciel grupy prokuratorów (wnosi oskarŜenie)

przesłuchiwanie oskarŜonego i świadków (po zaprzysięŜeniu, pytania zadają

prokuratorzy i adwokaci na zmianę)

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 13 -

mowa końcowa prokuratora (podsumowanie wysuniętych zarzutów)

mowa końcowa adwokata (podsumowanie wysuniętych kontrargumentów)

prezentacja uzgodnionego wyroku ławników

wyrok sądu

11.

BURZA MÓZGÓW

Cele:

diagnoza, w jaki sposób uczniowie rozumieją stawiany im problem

rozwiązanie problemu w krótkim czasie

kształtowanie spostrzegawczości

wiczy twórcze myślenie

Kiedy:

podczas kaŜdej jednostki lekcyjnej

podczas wprowadzania nowego pojęcia

Burzę mózgów stosuje się łatwo, a jej przygotowanie nie wymaga długiego czasu.

Polega na zgromadzeniu wielu hipotez w krótkim czasie

Jak:

Realizacja metody ma przebieg etapowy

nauczyciel stawia uczniom problem do rozwiązania

podawanie przez uczniów jak największej liczby skojarzeń, rozwiązań postawionego

problemu

Ocena i analiza pomysłów

Oto kilka pomysłów przeprowadzenia tego fragmentu lekcji:

- moŜna klasę podzielić na mniejsze zespoły, które przeprowadzą ocenę i

dokonają hierarchizacji pomysłów, następnie liderzy tych zespołów zaprezentują

wyniki swojej pracy klasie - zespół klasowy podejmie decyzję, który pomysł jest

najlepszy

- kaŜdemu z uczniów moŜna wręczyć kilka karteczek samoprzylepnych (2-4), by

za ich pomocą dokonali wyboru najciekawszych pomysłów

- wizualizacja metodą "słoneczka": problem wpisujemy w koło symbolizujące

rodek słoneczka, na karteczkach samoprzylepnych uczniowie wpisują swoje

propozycje (na kaŜdej kartce jedna propozycja), następnie karteczki kładziemy

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 14 -

(przylepiamy) wokół koła-problemu, podobne propozycje tworzą "promienie" -

długość "promienia" wskazuje na znaczenie rozwiązania

zastosowanie w praktyce wypracowanych rozwiązań, zaproponowanych pomysłów.

Metoda ta rządzi się swoimi zasadami, które muszą być znane wszystkim uczniom:

- nie ma złych pomysłów

- staramy się podawać jak najwięcej propozycji

- nie krytykujemy pomysłów kolegów

- nie komentujemy cudzych pomysłów

- pracujemy wszyscy

- nikt nie ma monopolu na mądrość

- zapisujemy pomysły w formie podanej przez autora

- stosujemy się do limitów czasowych podanych przez nauczyciela

12.

CIRCEPT

Cele:

kształtuje umiejętność stosowania wiedzy w praktyce

uczy analizy sytuacji i problemu

Kiedy:

podczas kaŜdej jednostki lekcyjnej, na której wprowadza się nowe pojęcia

Jak:

dzielimy klasę na 4 – osobowe grupy, a tablicę na dwie części

grupy zapisują na swoich arkuszach papieru (z narysowanym na środku okręgiem),

po przeciwnych stronach okręgu pary określeń dotyczących danego pojęcia

wybieramy najlepsze pomysły i zapisujemy po jednej stronie

do kaŜdego pomysłu tworzymy antonimy i zapisujemy po drugiej stronie tablicy.

Metoda ta pomaga w szybki sposób zdefiniować nowe pojecie.

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 15 -

13.

EKSPERYMENT

Cele:

kształtuje umiejętność łączenia wiedzy z praktycznym działaniem

pomaga w zapamiętywaniu definicji i pojęć

Kiedy:

podczas kaŜdej jednostki lekcyjnej

podczas utrwalania nowego pojęcia

Jak:

dzielimy klasę na kilka grup

kaŜda grupa otrzymuje opis doświadczenia, które ma wykonać w określonym czasie

grupa, która jako pierwsza wykona doświadczenie, wygrywa i prezentuje je przed

klasą

Wybieramy takie doświadczenia, które uczniowie mogą wykonać w kaŜdych

warunkach. Uczniowie mogę teŜ wykonać doświadczenie jako zadanie domowe, a w

klasie zaprezentować tylko protokół wyników.

14.

GRAFFITI

Cele:

kształtuje umiejętność planowania, organizowania i oceniania własnej pracy

uczy dzielenia się z innymi własnymi pomysłami oraz przyjmowania do wiadomości

nowych koncepcji i pomysłów

Kiedy:

podczas wprowadzania i utrwalania nowych pojęć

Jak:

kaŜdy uczeń otrzymuje kartkę i kończy na niej rozpoczęte zdanie dotyczące jakiegoś

pojęcia (wystarczy 5 minut)

następnie zbieramy karty i na jednym plakacie nanosimy propozycje uczniów

prowadzimy dyskusję na temat wyników pracy indywidualnej

Metoda ta moŜe być wykorzystana do pracy w grupach. Wówczas dyskusja odbywa się

nad poszczególnymi plakatami.

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 16 -

15.

HAKI PAMIĘCIOWE

Cele:

ćwiczy wyobraźnię

kształtuje umiejętność kreowania w myślach obrazów rozmaitych stanów rzeczy

kształtuje spostrzegawczości

Kiedy:

podczas utrwalania nowego pojęcia

Jak:

rozdajemy uczniom karty pracy, na których umieszczamy polecenia np.:

- zapisz, z jakim przedmiotem lub liczbą kojarzą Ci się podane liczby

- narysuj obok liczb swoje skojarzenia

robimy wystawę kart pracy

na wspólnym plakacie wypisujemy liczby i skojarzenia, które podobały się

wszystkim

Czas na przygotowanie metody 10 – 30 minut.

16.

DRAMA

Cele:

rozwija sprawności umysłowe oraz osobiste zainteresowania przez doświadczenie i

przeŜywanie

kształtuje umiejętność negocjowania, podejmowania decyzji i komunikowania się

pobudza wyobraźnię poprzez angaŜowanie emocji

rozwija samodzielne myślenie

uczy porządkowanie i wykorzystania wiedzy w praktyce

kształtuje umiejętność interpretacji tekstów, wydarzeń historycznych, sytuacji

wychowawczych

Kiedy:

podczas porządkowania i podsumowania wiedzy na zakończenie kilku jednostek

lekcyjnych lub działu programowego

podczas utrwalania i powtarzania wiedzy przed praca klasową

Jak:

nauczyciel przedstawia temat i cel zajęć, opowiada o zdarzeniu

nauczyciel przedstawia scenariusz dramy

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 17 -

uczniowie samodzielnie wybierają role

uczniowie przygotowują rekwizyty i dekoracje

po zakończeniu gry odbywa się dyskusja. Uczestnicy gry opowiadają o swoich

odczuciach, obserwatorzy o swoich wraŜeniach

nauczyciel podsumowuje dramę

Drama to edukacyjna i wychowawcza metoda aktywizująca. Jest metodą kreatywną,

dostępna dla kaŜdego ucznia bez względu na jego predyspozycje intelektualne,

literackie czy inne. Uruchamia wyobraźnię w sposób indywidualny, dostosowany do

moŜliwości ucznia. Jest to szczególny rodzaj doświadczenia, polegający na

przyjmowaniu punktu widzenia osób realnie istniejących w przeszłości lub obecnie.

17.

DYKTANDO MATEMATYCZNE

Cele:

kształtuje i rozwija język matematyczny

uczy opisywania danych sytuacji werbalnych za pomocą rysunku lub symboli

kształtuje umiejętność korzystania z gotowych opisów oraz postępowania zgodnie z

opisem: analizowanie rysunku, wnioskowanie

Kiedy:

podczas rozwijanie i doskonalenia pojęć

w kaŜdym momencie lekcji

Jak:

moŜe składać się z kilkunastu ćwiczeń

ma zwięzłą formę i krótki czas przeprowadzania

nauczyciel dyktuje kolejne czynności, zaś uczniowie obrazują je za pomocą rysunku

lub oceniają

Metoda ta pozwala nauczycielowi korygować sposób uczenia, wyłaniać i eliminować

błędy popełniane przez uczniów.

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 18 -

18.

PROJEKTY

Cele:

kształtuje wiele umiejętności np.: podejmowania decyzji grupowych, rozwiązywania

konfliktów, wyraŜania opinii i słuchania opinii innych, poszukiwania kompromisu,

dyskutowania, dzielenia się w grupie rolami umiejętność zadaniami, dokonywania

oceny pracy grupy

uczy planowania i wnioskowania

wiczy umiejętność zbierania, porządkowania i przekształcania informacji

wyzwala umiejętność krytycznego i twórczego myślenia oraz samodzielnej pracy

uczącego się

rozwija umiejętność korzystania z technologii informatycznej

Kiedy:

podczas integrowania wiedzy i umiejętności z róŜnych dziedzin Ŝycia

podczas ewaluacji realizacji wybranych ścieŜek edukacyjnych

podczas zajęć lekcyjnych, pozalekcyjnych, szkolnych, pozaszkolnych,

międzyszkolnych

Jak:

Projekt realizujemy w następujących etapach

pomysł na temat projektu i spotkanie zainteresowanych, w czasie, którego

dokonujemy wyboru typu projektu; wykorzystujemy pomysły całej grupy,

dokonujemy ich selekcji zgodnie z przyjętymi kryteriami; formułujemy temat,

zastanawiamy się czy rozwiązanie problemu zainteresuje odbiorcę, czy otrzymany

produkt będzie uŜyteczny np. dla środowiska

II.

planowanie projektu – zastanawiamy się ile jest moŜliwości rozwiązań, ustalamy

zasady współpracy, przygotowujemy instrukcje realizacji projektu: temat, cele,

zadania do wykonania, terminy realizacji, monitoringu, źródła informacji, sposoby

prezentacji, terminy prezentacji, kryteria oceny projektu

III.

realizacja projektu

IV.

prezentacja projektu

ocena projektu

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 19 -

- ZASADY NAUCZANIA –

Na zakończenie niniejszego artykułu pragnę przywołać zasady nauczania, poniewaŜ

są to ogólne normy postępowania dydaktycznego, określające sposoby realizacji celów

kształcenia i wychowania.

I. Zasada poglądowości

Bezpośrednie poznawanie rzeczy i zjawisk lub ich obrazowych przedstawień, przeciwieństwo

werbalizmu. Poznanie rzeczywistości odbywa się tu drogą kojarzenia rzeczy i słów albo

kojarzenia rzeczy, słów i działania uczniów. Zasadę poglądowości pomagają urzeczywistnić

rodki dydaktyczne. Stosuje się ją łącznie z metodami podającymi i poszukującymi. JeŜeli

pokaz zajmuje większą część lekcji i jest podstawą do zebrania wiadomości, wyciągnięcia

wniosków i sformułowania uogólnień, spełnia on wtedy funkcję metody oglądowej.

II. Zasada stopniowania trudności

(albo przystępności wiedzy)

Uwzględnienie w nauczaniu właściwości rozwojowych uczniów poprzez odpowiedni do tego

rozwoju dobór materiału nauczania oraz metody. Zgodnie z tą zasadą nieodpowiednia na tym

poziomie będzie metoda podająca – wykład, odpowiednia zaś – opowiadanie i rozmowa oraz

metody poszukujące i metoda oglądowa.

Reguły zasady stopniowania trudności.

Przechodzić od tego, co jest dla ucznia bliskie, do tego, co dalsze.

Przechodzić od tego, co dla ucznia łatwiejsze, do tego, co trudniejsze.

Przechodzić od tego, co uczniom znane, do tego, co nowe i nieznane.

Uwzględniać róŜnice indywidualne między uczniami.

III. Zasada systematyczności

Wymaga od nauczyciela rytmiczności w pracy i skrupulatności w wykonywaniu swoich

obowiązków oraz wdraŜania uczniów do takiej samej rytmiczności i skrupulatności. Zasada

systematyczności w pracy nauczyciela dotyczy:

poszczególnych lekcji i polega wtedy na proporcjonalnej ich budowie

całego procesu nauczania i polega wtedy na jednakowo intensywnym, i harmonijnym

opracowywaniu wszystkich działów nauczania

przygotowania się nauczyciela do lekcji.

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 20 -

IV. Zasada świadomości i aktywności uczniów

Uwzględnienie w nauczaniu świadomości uczniów, jeśli chodzi o cele uczenia się;

doprowadzenie do świadomego udziału w nabywaniu wiadomości oraz rozwijaniu

umiejętności i nawyków; stworzenie warunków świadomej kontroli osiąganych wyników.

Realizacja tej zasady odbywa się poprzez:

kształtowanie motywacji uczenia się

dobieranie częste takich metod nauczania, jak metoda problemowa i metoda oparta na

działaniu uczniów

ograniczanie własnej nauczycielskiej aktywności (zwłaszcza słownej) na lekcji na

korzyść rozwijania aktywności uczniów;

dopuszczanie uczniów do współorganizowania z nauczycielem procesu nauczania, np.

przez ich udział w opracowywaniu rozkładu materiału, ustalaniu listy lektur i

terminów ich omawiania oraz toku niektórych lekcji; przez organizowanie zajęć

pozalekcyjnych (teatr, film, wycieczki), przez przygotowanie materiału na lekcję (np.

pomocy naukowej, inscenizacji, sprawozdania);

wdraŜanie uczniów do samokontroli przez uczenie świadomego redagowania tekstu,

wyrabianie umiejętności dostrzegania błędów językowych, ortograficznych i

interpunkcyjnych oraz ich poprawy.

V. Zasa

V. Zasada trwałości wiedzy uczniów

da trwałości wiedzy uczniów

Polega na tym, aby przeciwdziałać zapominaniu przez nich nabytych wiadomości i

umiejętności poprzez stałe ich powtarzanie i utrwalanie. Odbywa się ono trzema drogami.

Na kaŜdej lekcji, jako jej stały i konieczny składnik występujący:

a) na jej początku – na etapie sprawdzenia pracy domowej i pogadanki wstępnej

przygotowującej do opracowania nowych wiadomości,

b) pod koniec lekcji – na etapie podsumowania i usystematyzowania nowych

wiadomości oraz powiązania ich z wiadomościami juŜ posiadanymi.

W pracy domowej, mającej za zadanie utrwalenie wiedzy i umiejętności

wprowadzonych na lekcji.

Na specjalnych lekcjach poświęconych powtórzeniu i utrwaleniu wiedzy i

umiejętności.

Trwałości wiedzy sprzyja dobór odpowiednich metod nauczania, tj. umoŜliwiających

uczniowi samodzielne zdobywanie wiedzy i budzących jego emocjonalne nastawienie do

nauki.

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 21 -

VI. Zasada wiązania teorii z praktyką

Polega na wykazywaniu uczniom praktycznej i Ŝyciowej przydatności wiedzy oraz na

wiązaniu nauki szkolnej z Ŝyciem pozaszkolnym.

Uczeń musi zdawać sobie sprawę z tego, Ŝe przyswojenie wiedzy oraz osiągnięcie

sprawności i poprawności językowej są podstawą pozytywnego pełnienia przez niego

w przyszłości ról społecznych, warunkiem uczestniczenia w Ŝyciu społecznym,

kulturalnym i politycznym. Świadomość tego wyrabia się przez realizowanie

odpowiednio dobranych celów lekcji oraz tematów lekcji.

Nauczyciel tak musi organizować proces nauczania, Ŝeby pokazywać uczniom

przydatność wprowadzanej wiedzy..

Tak łączyć wiedzę z działaniem twórczym uczniów, by czerpało ono jakieś składniki z

ycia pozaszkolnego i równieŜ na nie wpływało. Wymóg ten urzeczywistnia się

poprzez wystawianie przedstawień teatralnych, nagrywanie szkolnych audycji

radiowych; wydawanie gazetek klasowych i szkolnych; urządzanie spotkań z

ciekawymi ludźmi, wystaw, wycieczek, muzeum szkolnego.

- PRZYKAZANIA DLA DOBREGO NAUCZYCIELA MATEMATYKI –

bądź zainteresowany swoim przedmiotem

znaj dobrze swój przedmiot

pamiętaj, Ŝe najlepszy sposób nauczenia się czegokolwiek, to odkrycie tego samemu

przekazuj uczniom nie tylko wiadomości, lecz takŜe umiejętności, postawy myślowe

i nawyk pracy metodycznej

pozwól, aby nauczyli się odgadywać

pozwól, aby nauczyli się udowadniać

sugeruj, a nie narzucaj swoje zdanie

nie ujawniaj całego sekretu na początku, niech uczniowie sami znajdą tyle, ile to

moŜliwe

dostrzegaj te cechy zadania, które mogą być pomocne przy rozwiązywaniu innych

zadań, staraj się dostrzec w konkretnej sytuacji metodę ogólną

staraj się czytać w twarzach uczniów, dostrzegać ich oczekiwania i trudności

Charakterystyka wybranych metod aktywizujących –

Krzysztofa śydak

- 22 -

- LITERATURA –

[1]

Czesław Kupisiewicz:

Dydaktyka ogólna

Oficyna wydawnicza GRAF PUNKT. Warszawa 2000

[2]

Maria Wójcicka:

Wybrane metody i techniki aktywizujące. Zastosowania
w procesie nauczania i uczenia się matematyki.

Wydawnictwo FRASZKA EDUKACYJNA. Warszawa 2005

[3]

ElŜbieta Wieczór:

Metody aktywne – szansą dla edukacji

Toruń

www.vulcan.edu.pl/eid/archiwum/2001/09-10/metody.html

[4]

Krzysztof Zajdel:

Tajemnice świata matematyki

Wilkszyn

www.vulcan.edu.pl/eid/archiwum/2005/09/tajemnice.html

[5]

Jolanta Konieczna:

Aktywne metody w nauczaniu matematyki

www.ogniskowiec.znp.edu.pl/publikacje/szkolypodstawowe/Konieczna%20Jolanta.htm

[6]

Wanda Bryś,

Maria Pyza

Metody aktywne w nauczaniu języka polskiego

www.idn.org.pl/przemysl/swn/wbrys.html

[7]

Edyta Brudnik,

Anna Moszyńska,

Beata Owczarska

Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie

[8]

Maria Nagajowa

ABC metodyki języka polskiego

Wydawnictwo WSiP. Warszawa 1995, wyd. II.

[9]

Artykuły umieszczone w internetowym serwisie - WSiP

http://www.wszpwn.com.pl/default.asp?section=KLUB&ID=3561

[10] Artykuły umieszczone w internetowym serwisie humanistycznym - HAMLET

http://hamlet.pro.e-mouse.pl/naucz/?id=abcm_cel