Zaburzenia psychosomatyczne

choroby somatyczne, na których

przebieg lub wystąpienie rzutują

czynniki psychologiczne

... Choroby w których etiopatogenezie

udowodniono znaczącą rolę czynnika
psychologicznego głównie emocjonalnego
(nieprawidłowa transformacja lęku),
powodującego objawy psychofizjologiczne,
które doprowadzają ostatecznie do
organicznych uszkodzeń narządów i tkanek.

Rozwój medycyny psychosomatycznej

•

Okres psychodynamiczny (Freud i jego następcy)

- Aleksander (7 jednostek chorobowych)

- Dunbar (klasyfikacja typów osobowości

predysponujących do zachorowania

•

Okres psychofizjologiczny (Wolff, Selye – lata 60)
– związany z badaniami nad stresem i jego
wpływem na powstawanie chorób

Podział zaburzeń psychosomatycznych

(Luban – Plozza)

•

Objawy konwersyjne (charakter symboliczny –

próba rozwiązania konfliktu), dotyczą narządu

ruchu i zmysłów (parestezje, psychogenna ślepota,

histeryczne porażenie kończyn)

•

Objawy czynnościowe (dawne nerwice narządowe)

– zaburzenia czynności narządów lub układów, ale

bez wykładników uszkodzenia danej tkanki

•

Zaburzenia psychosomatyczne w węższym
znaczeniu – „klasyczna siódemka Aleksandra”

(astma oskrzelowa, colitis ulcerosa, nadciśnienie

tętnicze, RZS, neurodermatitis, choroba wrzodowa

dwunastnicy, nadczynność tarczycy)

Aleksytymia

•

inaczej „brak słów dla emocji”

•

trudności w werbalizacji przeżywanych stanów
emocjonalnych – skąpe opisywanie, ubogie

słownictwo (nie potrafią opowiadać o swoim

życiu wewnętrznym)

•

brak zdolności do fantazjowania, „stan

ograniczenia wyobraźni”

•

wrażenie dobrze przystosowanych do otoczenia,
pozory zadowolonych z siebie

Reakcja psychosomatyczna

•

występuje u ludzi zdrowych

•

nie jest wynikiem zaburzeń rozwoju
emocjonalnego

•

pojawia się w szczególnie stresującej sytuacji

•

mija z ustąpieniem bodźca

•

przykłady: zawroty głowy po nagłej ucieczce,
utrata apetytu po stracie najbliższej osoby, bicie
serca na widok ukochanego

Podział zaburzeń

psychosomatycznych wg ICD 10

•

F 45 Zaburzenia występujące pod postacią

somatyczną

•

F 54 Czynniki psychologiczne i

behawioralne związane z zaburzeniami
lub chorobami klasyfikowanymi
w innych rozdziałach

•

F 50 Zaburzenia odżywiania się

F 45. Zaburzenia pod postacią

somatyczną

•

F 45.0 Zaburzenia somatyzacyjne (z somatyzacją)

•

F 45.1 Zaburzenia pod postacią somatyczną,

niezróżnicowane

•

F 45.2 Zaburzenia hipochondryczne

•

F 45.3 Zaburzenia autonomiczne występujące pod

postacią somatyczną

•

F 45.4 Uporczywe bóle psychogenne

•

F 45.8 Inne zaburzenia pod postacią somatyczną

F 45.0 Zaburzenia somatyzacyjne

•

nawracające, zmienne skargi somatyczne

dotyczące rozmaitych narządów i układów ciała

utrzymujące się co najmniej przez 2 lata

•

brak adekwatnych przyczyn somatycznych dla

opisywanych dolegliwości

•

uporczywa odmowa akceptowania porad i

zapewnień wielu lekarzy w sprawie nieobecności

schorzeń somatycznych warunkujących objawy

•

zaburzenia zachowań społecznych – unikanie

pełnienia ról i wykonywania zadań

•

przykłady: ból, wzdęcia, odbijania, nudności,

swędzenie, pieczenie, wysypki, cierpnięcie

F 45.1 Zaburzenia pod postacią

somatyczną, niezróżnicowane

Skargi są wielorakie, zmienne i uporczywe, ale brak

jest pełnego obrazu klinicznego somatyzacji, tzn:

•

brak gwałtownego i dramatycznego wyrażania
skarg

•

stosunkowo mała liczba dolegliwości (poniżej 6)

•

bez upośledzenia funkcjonowania społecznego

•

krótszy czas trwania (poniżej 2 lat)

F 45.2 Zaburzenia hipochondryczne

•

trwałe przekonanie o obecności co najmniej jednej

poważnej choroby somatycznej, któremu

towarzyszą skargi nie mające uzasadnienia
przedmiotowego

•

brak podstaw w wielokrotnie powtarzanych
badaniach

•

nadmierne zainteresowanie czynnościami ciała &

lęk i niepokój (życie i zdrowie jest zagrożone!!!)

•

dolegliwości mniej liczne, bardziej trwałe

•

lęk o zdrowie a brak współpracy z lekarzem

F 45.3 Zaburzenia autonomiczne

pod postacią somatyczną

•

dotyczą narządów i układów ciała pozostających

pod kontrolą układu autonomicznego: sercowo-

naczyniowego, żołądkowo-jelitowego,
oddechowego, moczowo-płciowego

•

dwie grupy objawów

- objawy pobudzenia układu wegetatywnego

(przyspieszenie akcji serca, poty, zaczerwienienie

skóry, drżenie)

- objawy specyficzne, subiektywne (ból serca,

żołądka, uczucie ściskania, wzdęcia, rozdymania)

F 45.4 Uporczywe bóle psychogenne

•

uporczywy i silny ból, którego geneza nie może

być w pełni wyjaśniona procesami

fizjologicznymi, ani obecnością zaburzeń
somatycznych

•

ból występuje w związku z konfliktem lub

problemami psychospołecznymi

•

objawy powodują zwiększenie zainteresowania
pacjentem

•

np. psychogenne bóle krzyża lub głowy

F 45.8 Inne zaburzenia występujące

pod postacią somatyczną

•

rozmaite zaburzenia nie spowodowane chorobą

somatyczną ani widocznymi dysfunkcjami układu
autonomicznego

•

lokalizowane w jednym narządzie lub układzie

•

ściśle związane w czasie ze stresującym
wydarzeniem

•

przykłady: zaburzenia połykania (globus

histericus), psychogenny kręcz karku, świąd
psychogenny, psychogenne zaburzenia

miesiączkowania

F 54 Czynniki psychologiczne i

behawioralne związane z zaburzeniami

lub chorobami klasyfikowanymi w

innych rozdziałach

- Klasyczna „siódemka Aleksandra”

Astma oskrzelowa
Colitis ulcerosa
Nadciśnienie tętnicze i choroba wieńcowa
Neurodermatitis
Choroba wrzodowa
Nadczynność tarczycy

Choroba wieńcowa

Czynniki ryzyka

•

Wiek

•

Płeć męska

•

Palenie papierosów

•

Wysokie RR

•

Wysoki poziom cholesterolu

•

Brak aktywności fizycznej

•

Osobowość typu A

... Człowiek, który pierwszy wstaje i ostatni

kładzie się spać, którego chlebem powszednim jest
dokładność, dążenie do sukcesu finansowego,
zawodowego lub politycznego, po 25 lub 30 latach
nieustannej harówki dochodzi do punktu w którym
może sobie powiedzieć: „duszo, zgromadziłaś oto
dobra na wiele lat, możesz odpocząć”
nieświadomy tego, że sierżant polowy już wysłał
ostrzeżenie.

(W. Osler, Kanada XIXw.)

Cechy osobowości typu A

•

życie pod presją czasu – zawsze wyznaczony
termin

•

postawa rywalizacji

•

ambicja

•

dążenie do sukcesu

•

niecierpliwość

•

gwałtowność mowy i gestów

•

wrogie nastawienie do otoczenia

Czy masz osobowość typu A?

•

czy Twój partner mówi ci, że jesz za
szybko?

•

jak ocenia Twój poziom aktywności?

•

czy kiedykolwiek wyznaczasz sobie

terminy zakończenia jakiegoś zadania, albo

ilość zadań do wykonania w danym dniu?

•

kiedy jesteś zajęta/y pracą i ktoś (nie szef)
ci przeszkadza co czynisz?

Choroba wrzodowa

•

predyspozycje: stres – np. zawód związany
z dużym napięciem

•

osobowość: nierozwiązany konflikt między
niezależnością i zależnością

•

leczenie: psychoterapia – odpoczynek,
relaksacja, techniki opanowania lęku

Wrzodziejące zapalenie jelita

grubego

•

zaostrzenie uwarunkowane stresem, a
remisja zapewnieniem wsparcia

•

cechy osobowości: niedojrzałość, trudność

w podejmowaniu decyzji, sumienność,

stawianie wymagań otoczeniu (w sposób

niejawny), obawa przed utratą ważnej
osoby

•

leczenie: uwzględnia psychoterapię

Nadciśnienie tętnicze

•

wewnętrzny konflikt między bodźcami agresji a
poczuciem zależności

•

sposób zachowania nadmiernie zaadaptowany,
skoncentrowany na wizerunku zewnętrznym

•

tendencje do omijania sytuacji konfliktowych

•

powściągliwość w wyrażaniu uczuć

•

leczenie: informacje o chorobie, samokontrola,
terapia relaksacyjna i behawioralna

Diagnostyka

•

dokładne przebadanie somatyczne

•

odróżnienie zaburzeń psychosomatycznych od
urojeń hipochondrycznych

•

czynniki powodujące uporczywość zaburzeń
psychosomatycznych

określony typ osobowości
zakłócenia funkcjonowania społecznego
błędy lekarzy - UZALEŻNIENIA

Leczenie

•

Psychoterapia

•

Farmakoterapia

- unikać benzodiazepin

- małe dawki leków przeciwdepresyjnych,

lub przeciwlękowych o innym
mechanizmie działania, np. buspiron

F 50 Zaburzenia odżywiania się

•

F 50.0 Jadłowstręt psychiczny

•

F 50.1 Jadłowstręt psychiczny atypowy

•

F 50.2 Żarłoczność psychiczna

•

F 50.3 Żarłoczność psychiczna atypowa

•

F 50.4 Przejadanie się związane z innymi

•

czynnikami psychologicznymi

•

F 50.5 Wymioty związane z innymi czynnikami

•

psychologicznymi

•

F 50.8 Inne zaburzenia odżywiania się

•

F 50.9 Zaburzenia odżywiania się nieokreślone

Jadłowstręt psychiczny

•

zaburzenie charakteryzujące się celową utratą
masy ciała wywołaną i często podtrzymywaną
przez pacjenta

•

najczęściej dziewczęta w okresie pokwitania i
młode kobiety

•

jeżeli zaburzenie wystąpi przed pokwitaniem –
zahamowanie rozwoju fizycznego (wzrost,
miesiączkowanie, wtórne cechy płciowe)

Jadłowstręt psychiczny

– kryteria ICD 10

•

15% utrata należnej masy ciała

•

sposoby: unikanie „tuczących potraw”, wymioty,

środki przeczyszczające, wyczerpujące ćwiczenia

fizyczne, leki tłumiące łaknienie, leki moczopędne

•

zaburzone wyobrażenie własnego ciała (dążenie
do zmniejszenia masy)

•

zaburzenia hormonalne (brak miesiączek,

zwiększenie hormonu wzrostu i kortyzolu, zmiana

metabolizmu hormonów tarczycy, zaburzenia
wydzielania insuliny)

Żarłoczność psychiczna

•

występuje niekiedy naprzemiennie z
jadłowstrętem psychicznym

•

okresy obżarstwa i nadmierne skupianie się
na kontroli masy ciała

•

rozpowszechnienie (kraje wysoko
rozwinięte, USA) 3-20%

Żarłoczność psychiczna

- kryteria ICD 10

•

stałe zaabsorbowanie jedzeniem, niepohamowane
pragnienie jedzenia

•

epizody żarłoczności – spożywanie olbrzymich

porcji pokarmów, niekiedy wysokokalorycznych

w krótkim czasie

•

przeciwdziałanie tuczącym skutkom spożywania

pokarmów (wymioty, głodówki, środki

przeczyszczające, leki tłumiące łaknienie,

preparaty tarczycy, leki moczopędne)

•

chorobliwa obawa przed otyłością – granica masy

ciała

Otyłość psychopochodna

•

skutek przejadania się jako reakcji na czynniki
stresowe

•

radzenie sobie z lękiem przez zbyt częste

spożywanie pokarmów

•

źródło nadwagi w okresie wczesnego dzieciństwa

– związek z trudnościami emocjonalnymi tego
okresu

•

w odróżnieniu od żarłoczności psychicznej nie

stosują ograniczeń dietetycznych, wyrozumiały
stosunek do nadwagi

Otyłość psychopochodna

- leczenie

•

przestrzeganie diety

•

psychoterapia – cel - zmiana zachowań
pacjenta

zmiana trybu życia
wyrobienie motywacji
usunięcie objawów nerwicowych