Zaburzenia

psychosomatycz

ne

Zaburzenia

psychosomatyczne

choroby somatyczne, na

których przebieg lub

wystąpienie rzutują czynniki

psychologiczne

... Choroby w których

etiopatogenezie udowodniono znaczącą
rolę czynnika psychologicznego
głównie emocjonalnego (nieprawidłowa
transformacja lęku), powodującego
objawy psychofizjologiczne, które
doprowadzają ostatecznie do
organicznych uszkodzeń narządów i
tkanek.

Rozwój medycyny

psychosomatycznej

•

Okres psychodynamiczny (Freud i jego
następcy)

- Aleksander (7 jednostek chorobowych)
- Dunbar (klasyfikacja typów osobowości
predysponujących do zachorowania

•

Okres psychofizjologiczny (Wolff, Selye – lata
60) – związany z badaniami nad stresem i
jego wpływem na powstawanie chorób

Podział zaburzeń

psychosomatycznych (Luban –

Plozza)

•

Objawy konwersyjne (charakter symboliczny –

próba rozwiązania konfliktu), dotyczą narządu

ruchu i zmysłów (parestezje, psychogenna ślepota,

histeryczne porażenie kończyn)

•

Objawy czynnościowe (dawne nerwice narządowe)

– zaburzenia czynności narządów lub układów, ale

bez wykładników uszkodzenia danej tkanki

•

Zaburzenia psychosomatyczne w węższym

znaczeniu – „klasyczna siódemka Aleksandra”

(astma oskrzelowa, colitis ulcerosa, nadciśnienie

tętnicze, RZS, neurodermatitis, choroba wrzodowa

dwunastnicy, nadczynność tarczycy)

Aleksytymia

•

inaczej „brak słów dla emocji”

•

trudności w werbalizacji przeżywanych

stanów emocjonalnych – skąpe

opisywanie, ubogie słownictwo (nie

potrafią opowiadać o swoim życiu

wewnętrznym)

•

brak zdolności do fantazjowania, „stan

ograniczenia wyobraźni”

•

wrażenie dobrze przystosowanych do

otoczenia, pozory zadowolonych z siebie

Reakcja

psychosomatyczna

•

występuje u ludzi zdrowych

•

nie jest wynikiem zaburzeń rozwoju
emocjonalnego

•

pojawia się w szczególnie stresującej
sytuacji

•

mija z ustąpieniem bodźca

•

przykłady: zawroty głowy po nagłej ucieczce,
utrata apetytu po stracie najbliższej osoby,
bicie serca na widok ukochanego

Podział zaburzeń

psychosomatycznych wg

ICD 10

•

F 45 Zaburzenia występujące pod
postacią

somatyczną

•

F 54 Czynniki psychologiczne i

behawioralne związane z

zaburzeniami

lub chorobami klasyfikowanymi
w innych rozdziałach

•

F 50 Zaburzenia odżywiania się

F 45. Zaburzenia pod

postacią somatyczną

•

F 45.0 Zaburzenia somatyzacyjne (z
somatyzacją)

•

F 45.1 Zaburzenia pod postacią somatyczną,

niezróżnicowane

•

F 45.2 Zaburzenia hipochondryczne

•

F 45.3 Zaburzenia autonomiczne występujące
pod

postacią somatyczną

•

F 45.4 Uporczywe bóle psychogenne

•

F 45.8 Inne zaburzenia pod postacią somatyczną

F 45.0 Zaburzenia

somatyzacyjne

•

nawracające, zmienne skargi somatyczne

dotyczące rozmaitych narządów i układów ciała

utrzymujące się co najmniej przez 2 lata

•

brak adekwatnych przyczyn somatycznych dla

opisywanych dolegliwości

•

uporczywa odmowa akceptowania porad i

zapewnień wielu lekarzy w sprawie nieobecności

schorzeń somatycznych warunkujących objawy

•

zaburzenia zachowań społecznych – unikanie

pełnienia ról i wykonywania zadań

•

przykłady: ból, wzdęcia, odbijania, nudności,

swędzenie, pieczenie, wysypki, cierpnięcie

F 45.1 Zaburzenia pod

postacią somatyczną,

niezróżnicowane

Skargi są wielorakie, zmienne i uporczywe, ale

brak jest pełnego obrazu klinicznego
somatyzacji, tzn:

•

brak gwałtownego i dramatycznego wyrażania
skarg

•

stosunkowo mała liczba dolegliwości (poniżej
6)

•

bez upośledzenia funkcjonowania społecznego

•

krótszy czas trwania (poniżej 2 lat)

F 45.2 Zaburzenia

hipochondryczne

•

trwałe przekonanie o obecności co najmniej

jednej poważnej choroby somatycznej,

któremu towarzyszą skargi nie mające

uzasadnienia przedmiotowego

•

brak podstaw w wielokrotnie powtarzanych

badaniach

•

nadmierne zainteresowanie czynnościami ciała

& lęk i niepokój (życie i zdrowie jest

zagrożone!!!)

•

dolegliwości mniej liczne, bardziej trwałe

•

lęk o zdrowie a brak współpracy z lekarzem

F 45.3 Zaburzenia

autonomiczne pod

postacią somatyczną

•

dotyczą narządów i układów ciała pozostających

pod kontrolą układu autonomicznego: sercowo-

naczyniowego, żołądkowo-jelitowego,

oddechowego, moczowo-płciowego

•

dwie grupy objawów

- objawy pobudzenia układu wegetatywnego

(przyspieszenie akcji serca, poty,

zaczerwienienie skóry, drżenie)

- objawy specyficzne, subiektywne (ból serca,

żołądka, uczucie ściskania, wzdęcia,

rozdymania)

F 45.4 Uporczywe bóle

psychogenne

•

uporczywy i silny ból, którego geneza

nie może być w pełni wyjaśniona

procesami fizjologicznymi, ani

obecnością zaburzeń somatycznych

•

ból występuje w związku z konfliktem

lub problemami psychospołecznymi

•

objawy powodują zwiększenie

zainteresowania pacjentem

•

np. psychogenne bóle krzyża lub głowy

F 45.8 Inne zaburzenia

występujące pod postacią

somatyczną

•

rozmaite zaburzenia nie spowodowane

chorobą somatyczną ani widocznymi

dysfunkcjami układu autonomicznego

•

lokalizowane w jednym narządzie lub

układzie

•

ściśle związane w czasie ze stresującym

wydarzeniem

•

przykłady: zaburzenia połykania (globus

histericus), psychogenny kręcz karku, świąd

psychogenny, psychogenne zaburzenia

miesiączkowania

F 54 Czynniki psychologiczne i

behawioralne związane z

zaburzeniami lub chorobami

klasyfikowanymi w innych

rozdziałach

- Klasyczna „siódemka Aleksandra”

Astma oskrzelowa
Colitis ulcerosa
Nadciśnienie tętnicze i choroba wieńcowa
Neurodermatitis
Choroba wrzodowa
Nadczynność tarczycy

Choroba wieńcowa

Czynniki ryzyka

•

Wiek

•

Płeć męska

•

Palenie papierosów

•

Wysokie RR

•

Wysoki poziom cholesterolu

•

Brak aktywności fizycznej

•

Osobowość typu A

... Człowiek, który pierwszy wstaje i

ostatni kładzie się spać, którego chlebem
powszednim jest dokładność, dążenie do
sukcesu finansowego, zawodowego lub
politycznego, po 25 lub 30 latach nieustannej
harówki dochodzi do punktu w którym może
sobie powiedzieć: „duszo, zgromadziłaś oto
dobra na wiele lat, możesz odpocząć”
nieświadomy tego, że sierżant polowy już
wysłał ostrzeżenie.

(W. Osler, Kanada XIXw.)

Cechy osobowości typu A

•

życie pod presją czasu – zawsze
wyznaczony termin

•

postawa rywalizacji

•

ambicja

•

dążenie do sukcesu

•

niecierpliwość

•

gwałtowność mowy i gestów

•

wrogie nastawienie do otoczenia

?

Czy masz osobowość typu

A?

•

czy Twój partner mówi ci, że jesz za

szybko?

•

jak ocenia Twój poziom aktywności?

•

czy kiedykolwiek wyznaczasz sobie

terminy zakończenia jakiegoś

zadania, albo ilość zadań do

wykonania w danym dniu?

•

kiedy jesteś zajęta/y pracą i ktoś (nie

szef) ci przeszkadza co czynisz?

Choroba wrzodowa

•

predyspozycje: stres – np. zawód
związany z dużym napięciem

•

osobowość: nierozwiązany konflikt
między niezależnością i zależnością

•

leczenie: psychoterapia –
odpoczynek, relaksacja, techniki
opanowania lęku

Wrzodziejące zapalenie

jelita grubego

•

zaostrzenie uwarunkowane stresem,

a remisja zapewnieniem wsparcia

•

cechy osobowości: niedojrzałość,

trudność w podejmowaniu decyzji,

sumienność, stawianie wymagań

otoczeniu (w sposób niejawny),

obawa przed utratą ważnej osoby

•

leczenie: uwzględnia psychoterapię

Nadciśnienie tętnicze

•

wewnętrzny konflikt między bodźcami agresji
a poczuciem zależności

•

sposób zachowania nadmiernie zaadaptowany,
skoncentrowany na wizerunku zewnętrznym

•

tendencje do omijania sytuacji konfliktowych

•

powściągliwość w wyrażaniu uczuć

•

leczenie: informacje o chorobie, samokontrola,
terapia relaksacyjna i behawioralna

Diagnostyka

•

dokładne przebadanie somatyczne

•

odróżnienie zaburzeń psychosomatycznych
od urojeń hipochondrycznych

•

czynniki powodujące uporczywość
zaburzeń psychosomatycznych

określony typ osobowości
zakłócenia funkcjonowania

społecznego

błędy lekarzy - UZALEŻNIENIA

Leczenie

•

Psychoterapia

•

Farmakoterapia

- unikać benzodiazepin
- małe dawki leków

przeciwdepresyjnych,

lub przeciwlękowych o innym
mechanizmie działania, np. buspiron