Strona główna

>

Wady wymowy

>

Klasyfikacja

Wady wymowy w polskim piśmiennictwie przyporządkowane są do terminu dyslalia. Pod
tym jednym pojęciem kryją się różnego rodzaju zaburzenia i wady artykulacyjne
spowodowane różnorodnymi czynnikami.

Dyslalia polega na niemożności prawidłowego wymawiania jednego, kilku, kilkunastu,
a nawet wszystkich dźwięków (bełkot) - dotyczy zaburzeń dźwiękowej strony języka
objawiających się:

•

zniekształceniem głosek (ich deformacją),

•

zastępowaniem głosek (substytucją),

•

opuszczaniem głosek (elizją).

W wyniku powyższych wad brzmienie mowy odbiega od ogólnie przyjętej normy
wymawianiowej.

Terminowi dyslalia nadaje się różne znaczenie i różnie ustala się zakres tego pojęcia.
W opinii wielu autorów zawierają się w nim wszelkie zaburzenia artykulacyjne. Chodzi tu
zarówno o te, które są wynikiem wolniejszego tempa i rytmu rozwojowego, jak i te, które
towarzyszą poważnym schorzeniom. Pojęciem tym określa się pojedyncze formy zaburzeń
w realizacji dźwięków mowy, a także formy, które występują wspólnie z innymi
zaburzeniami, a zaburzenia artykulacyjne są tylko jednym z objawów. Te liczne zmiany
w zakresie pojęcia DYSLALIA sprawiają, że raz jest ona traktowana jako zaburzenie języka,
a innym razem jako zaburzenie artykulacji, lub też zaburzenie rozwoju języka.

Różnorodność

definiowania

dyslalii

obrazuje

poniższy

wykres:

Przedstawiciele pierwszej grupy to I. Styczek i S. Grabias. Według Styczek dyslalia stanowi
zejściową, przemijającą, mniej nasiloną postać alalii wskutek późniejszego dojrzewania
struktur mózgowych.

W takim rozumieniu I. Styczek wyróżnia dwa rodzaje dyslalii:

a. dyslalia percepcyjna inaczej sensoryczna, impresywna, receptywna.

Wymowa wyrazów jest zniekształcona, ale dziecko nie poprawia się i nawet nie
próbuje prawidłowo artykułować głosek, bo nie ma prawidłowych wzorców
słuchowych. Efektem jest zjawisko wypowiadania tego samego wyrazu w różny
sposób. W komunikacji słownej występuje nadmierna gestykulacja i mimika twarzy.
Powtórzenie i rozróżnienie nowych dźwięków sprawia wiele trudności. Objawom
może towarzyszyć amuzja czyli trudność w rozpoznawaniu melodii. Mowa jest
agramatyczna, rozumienie wyrazów utrudnione. Dziecko ma trudność w znalezieniu
słów adekwatnych do sytuacji. Na skutek występowania zaburzeń słuchu
fonematycznego dziecko ma duże trudności w rozróżnianiu głosek różniących się
jedną cechą, np. głoski dźwięczne i bezdźwięczne. Ma również problemy
z rozróżnianiem wyrazów różniących się jedną głoską, np. nas- nasz, was- wasz,
albo ma trudność z rozróżnianiem wyrazów, w których występują głoski podobne,
np. zeszyt, scena, Szczecin.

b. dyslalia ekspresywna inaczej motoryczna, ruchowa, rozwojowa.

Charakteryzuje się z jednej strony dobrym rozumieniem, a jeśli jest ono zaburzone
to tylko w stopniu nieznacznym, a z drugiej strony natomiast utrudnione może być
rozumienie długich złożonych zdań. Dyslalii ekspresywnej może towarzyszyć
obniżona sprawność ruchowa, niezręczność w wykonywaniu precyzyjnych ruchów,
trudności w odtwarzaniu melodii, pomimo rozpoznawania fałszu u siebie i u innych.
Głoski mogą być artykułowane prawidłowo, występują jednak trudności
w artykułowaniu grup spółgłoskowych i wyrazów. Dziecko ma trudności w łączeniu
głosek w większe całości.

Stopnie nasilenia dyslalii motorycznej mogą być różne.

•

w dyslalii motorycznej dużego stopnia dzieci mogą artykułować tylko niektóre
głoski według Styczek są to: a, o i spółgłoski t, d

•

dyslalia motoryczna małego stopnia charakteryzuje się myleniem głosek
różniących się jedną cechą na skutek niestałości wzorców kinestetyczno-
ruchowych lub ich braku.

Logopedyczna klasyfikacja dyslalii według S. Grabiasa określa dyslalię jako wycofujące się
stadium alalii, w której kompetencje językowe nie wykształcają się w ogóle lub wykształcają
się w stopniu niewystarczającym do realizacji prawidłowej wypowiedzi w związku
z niewłaściwie funkcjonującym słuchem fonematycznym.

Przedstawiciele drugiej grupy zajmują stanowisko, że dyslalia jest zaburzeniem artykulacji
B. Sawa uważa, że dyslalia to zaburzenie artykulacyjne polegające na zniekształcaniu,
opuszczaniu i wstawianiu głosek. H. Spionek określa dyslalię jako zaburzenie mowy
polegające na niemożności prawidłowego wymawiania określonych dźwięków. A. Balejko

z kolei uważa, że jest to zaburzenie mowy polegające na niemożności prawidłowego
wypowiadania jednego lub kilku dźwięków. Uważa, że jest to zaburzenie dźwiękowej strony
języka wyrażające się w formie zniekształcania dźwięków bądź takiego ich zastępowania,
ż

e w rezultacie brzmienie jest niezgodne ze społeczną normą wymawianiową. Schulthes

zdefiniował pojęcie dyslalii biorąc za podstawę przyczyny jej powstania i określa jako wadę
wymowy polegającą na niemożności wymawiania jednego bądź kilku dźwięków, która
spowodowana jest defektami narządów mowy. W. Ołtuszewski, dyslalią nazwa wadę
wymowy, która nie jest spowodowana defektami w obrębie aparatu artykulacyjnego.
To zaburzenie mowy pochodzenia korowego: wolniejsze przyswajanie sobie języka wskutek
opóźnionego wykształcenia się pewnych struktur mózgowych.

M. E. Chwatcew uważa, że dyslalia to jedna z form wad wymowy uwarunkowana defektami
narządów mowy bądź ich niesprawnością. Prawdima wyróżnia z wad wymowy te zaburzenia
artykulacyjne, które nie są spowodowane defektami słuchu i należą do dyslalii.

W 1977 r. Międzynarodowe Towarzystwo Logopedów i Foniatrów zaproponowało, by
przedrostek a- oznaczał brak jakiejś funkcji, dys- świadczył o jej zniekształceniu,
ograniczeniu, rdzeń lalia oznaczał zaburzenia czynności narządów artykulacyjnych,
zlokalizowanych na najniższym piętrze mechanizmów mowy. W świetle tych zaleceń,
o dyslalii jako odrębnej jednostce nozologicznej należy mówić wówczas, gdy przyczyny
zaburzeń zlokalizowane są na najniższym piętrze mechanizmów mowy.

Według klasyfikacji foniatrycznej do dyslalii zalicza się następujące wady wymowy:

•

sygmatyzm,

czyli nieprawidłową

realizację

głosek

dentalizowanych:

(Ś, Ź, Ć, DŹ, S, Z, C, DZ, SZ, Ż, CZ, DŻ)

•

rotacyzm, czyli nieprawidłową realizację głoski R

•

kappacyzm, czyli nieprawidłową realizację głoski K

•

gammacyzm, czyli nieprawidłową realizację głoski G

•

lambdacyzm, czyli nieprawidłową wymowę głoski L

•

betacyzm, czyli nieprawidłową realizację głoski B

•

mowę bezdźwięczną, czyli wymawianie głosek dźwięcznych jak ich bezdźwięczne
odpowiedniki

•

rynolalia (nosowanie)

•

palatolalia

•

inne odchylenia od normalnej artykulacji.

H. Mierzejewska i D. Emiluta-Rozya to autorki drugiej współczesnej klasyfikacji zaburzeń
mowy. Według nich termin dyslalia powinien odnosić się tylko do tych przypadków:

•

które są związane z nieprawidłową budową narządów mowy, słuchu i zlokalizowane
są na obwodzie;

•

w których zaburzenia artykulacyjne są jedynym, izolowanym objawem zaburzeń
mowy lub zaburzeń rozwoju

mowy;

•

które nie są wynikiem uszkodzeń lub dysfunkcji zlokalizowanych na wyższych (niż
obwodowe) piętrach mechanizmów mowy, ani też nie wynikają z deprywacji
ś

rodowiskowej.

G. Jastrzębowska uważa, że dyslalia odnosi się do zaburzeń artykulacyjnych o ściśle
określonej etiologii. Przyczyna zlokalizowana jest na najniższym piętrze mechanizmów
mowy czyli w obwodowych narządach mownych lub przyczyną jest dysfunkcja receptora
słuchu. Jednocześnie zaznacza, że dyslalia odnosi się do zaburzeń tylko płaszczyzny
segmentalnej wypowiedzi słownej. Dyslalią powinniśmy nazywać „...tylko te zaburzenia
artykulacji, które są wyrazem trudności w tworzeniu substancji fonicznej w płaszczyźnie
segmentalnej o ściśle określonej etiologii tzn. wynikającej z defektów strukturalnych
w obrębie krtani, jamy ustnej, jamy nosowej, receptora słuchowego, którym mogą choć nie
muszą towarzyszyć dodatkowe problemy, takie jak: niewielkie zaburzenie słuchu, obniżenie
inteligencji, sprawności motorycznej czy opóźnienie rozwoju mowy. Jednak problemy te nie
mogą być na tyle poważne, by można je było uznać za wystarczającą przyczynę zaburzeń
artykulacji. Do dyslalii powinno się zaliczać te wady wymowy, które są efektem braku
anatomicznych warunków do poprawnej wymowy”. Dzięki temu stwierdzeniu można
powiedzieć, że poglądy autorki wciągają ją też do objawów jak i przyczyn.

A zatem, dyslalia według Jastrzębowskiej to, to samo co dysglosja według Styczek. L.
Kaczmarek terminem dyslalia określił wadliwą realizację fonemów w płaszczyźnie
segmentalnej. Autor nie wskazuje wyraźnej przyczyny, uważa bowiem, że jest to zaburzenie
artykulacji o różnej etiologii.

Według G. Demel dyslalią jest nieprawidłowość w realizacji jednej głoski, wielu głosek,
lub też niemal wszystkich głosek od razu, natomiast krańcowy stan autorka nazywa bełkotem.

W diagnostycznej i statystycznej klasyfikacji zaburzeń psychicznych termin dyslalia nie
pojawia się w ogóle. Zamiast niego jest zaburzenia fonologiczne, które oznaczają
upośledzenie używania rozwojowo oczekiwanych dźwięków odpowiednich do wieku
i dialektu osobnika. Zaburzenia te dotyczą błędów w produkcji fonologicznej związanych
z upośledzeniem językowej kategoryzacji dźwięków. W tej klasyfikacji zaburzenia nie
powstają w wyniku upośledzenia motoryki, upośledzenia sensorycznego, zaburzeń
neurologicznych, upośledzenia umysłowego, deprywacji środowiskowej, a ich pochodzenie
jest nieznane.

Trzecia grupa autorów uważa, że dyslalia jest zaburzeniem rozwoju języka w aspekcie
artykulacyjnym (fonologicznym). Przedstawicielem tej grupy jest H. Rodak. W swojej
książce „Terapia dziecka z wadą wymowy” wyjaśnia, że dyslalia to zaburzenie mowy,
a właściwie zaburzenie rozwoju mowy dotyczące tylko jednego aspektu języka, a mianowicie
artykulacyjnego. A. Pruszewicz do zaburzeń artykulacji włączył zjawisko rozwojowe zwane
przez niego bełkotem czyli dyslalią. Dyslalia to zaburzenie artykulacji, w którym brakuje
zupełnie poszczególnych głosek jako fonemów mowy ojczystej lub zespołu głosek. Są one
zastępowane przez inne głoski, bądź też tworzone w sposób wadliwy. Zaburzenie
to występuje w rozwoju mowy i języka.

W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10-
rewizja dziesiąta) wśród zaburzeń rozwoju psychicznego wyróżnia się zaburzenia rozwoju
mowy i języka. ICD-10 uznaje dyslalię jako jedną z wielu form specyficznych zaburzeń
artykulacji, w którym posługiwanie się przez dziecko dźwiękami mowy jest poniżej poziomu
odpowiedniego do wieku umysłowego, przy prawidłowym rozwoju pozostałych umiejętności
językowych.

Do najważniejszych przyczyn dyslalii należą:

•

zaburzenia słuchu fonemowego

•

zaburzenia syntezy i analizy słuchowej, niedosłuch, głuchota.

•

niska gotowość do obserwowania i naśladowania mowy otoczenia

•

czynniki społeczne - niepoprawny wzorzec wymowy słyszany w rodzinie

•

obniżony poziom inteligencji

•

opóźniony rozwój psychomotoryczny dziecka

•

anatomiczne uszkodzenia obwodowych organów mowy (aparat artykulacyjny), przy
czym zniekształcenia warg raczej nie powodują dyslalii, ale anomalia w zakresie
uzębienia i wady zgryzu mogą powodować zniekształcenia artykulacji głosek
zębowych; istotny ze względu na dobrą wymowę jest także stan podniebienia

•

słaba sprawność narządów mowy oraz choroby organiczne systemu nerwowego.

UWAGA!

Nie należy mylić dyslalii jako wadliwej wymowy z opóźnionym rozwojem mowy, który
przejawia się w: późnym gaworzeniu, późniejszym wymawianiu pierwszych słów i zdań.

Przyczyną dyslalii mogą być także:

•

czynniki wrodzone

•

opóźnienie rozwoju umysłowego

•

uszkodzenia centralnego układu ruchowego

•

słaba pamięć słuchowa, oraz słuch fonematyczny

Przyczyn opóźnienia mowy upatruje się także:

•

w czynnikach dziedzicznych (stąd tak częste pytania do rodziców, o to w jakim wieku
oni zaczęli mówić),

•

w osłabieniu uwagi i ogólnej sprawności motorycznej wszystkich mięśni, wiąże się
z tym również późniejsze niż zwykle siadanie, stawanie i chodzenie. Niekiedy
opóźnienie rozwoju mowy może wynikać z poczucia odrzucenia spowodowanego
pojawieniem się młodszego rodzeństwa w domu.

Opracowanie - Marzena Mieszkowicz - neurologopeda

Strona główna

>

Wady wymowy

>

Klasyfikacja