Katedra Transportu
Szynowego
LABORATORIUM
ELEKTROTECHNIKI
W
YDZIAŁ
T
RANSPORTU
ĆWICZENIE
1
POMIARY PRZESUNIĘCIA FAZOWEGO
STRONA
1
Z
9
I.
CEL
Zapoznanie się z zjawiskiem przesunięcia fazowego
II.
ZESTAW OPRZYRZĄDOWANIA DO ĆWICZENIA
Generator,
dekada kondensatorowa,
dekada rezystorów,
oscyloskop dwukanałowy,
III.
SPOSÓB POSTEPOWANIA
1. Utworzyć schemat pomiarowy zgodnie z instrukcją rys. 3.1,
Rys. 3.1. Obwód RC - pomiar przesunięcia fazowego
2. Pomiar kąta przesunięcia fazowego metodą bezpośredniej obserwacji przebiegów:
Korzystając z pracy dwukanałowej oscyloskopu zmierzyć przesunięcie fazowe między
sygnałem wejściowym (rys. 3.2) i wyjściowym obwodu RC (rys. 3.1) pomiary powtórzyć
dla:
2
A. Wpływ zmiany pojemności C na kąt przesunięcia fazowego:
Ustawionej częstotliwości generatora ƒ = 1 kHz, i ustawionej wartości na elementach
obwodu: R1 = 100Ω i C1 = 0,47µF,
Ustawionej częstotliwości generatora ƒ = 1 kHz, i ustawionej wartości na elementach
obwodu: R1 = 100Ω i C1 = 2,2 µF.
B. Wpływ zmiany rezystancji R na kąt przesunięcia fazowego:
Ustawionej częstotliwości generatora ƒ = 100 Hz i ustawionej wartości na elementach
obwodu: R1 = 500 Ω i C1 = 2,2 µF,
Ustawionej częstotliwości generatora ƒ = 100 Hz i ustawionej wartości na elementach
obwodu: R1 = 800 Ω i C1 = 2,2 µF.
Rys. 3.2. Przebiegi czasowe u
1
, u
2
dla układu RC
3. Pomiar kąta przesunięcia fazowego metodą bezpośredniej obserwacji przebiegów (rys. 3.2):
Korzystając z pracy dwukanałowej oscyloskopu zmierzyć przesunięcie fazowe
między sygnałem wejściowym i wyjściowym obwodu RL (rys. 3.3) pomiary
powtórzyć dla:
A. Ustawionej częstotliwości generatora ƒ = 500 Hz i ustawionej wartości na
elementach obwodu: R1 = 100 Ω i L,
B. Ustawionej częstotliwości generatora ƒ = 800 Hz i ustawionej wartości na
elementach obwodu: R1 = 100 Ω i L,
3
Rys. 3. 3. Obwód RL - pomiar przesunięcia fazowego
Rys. 3.4. Przebiegi czasowe u
1
, u
2
dla układu RL
a) Pomiar kąta przesunięcia fazowego metodą elipsy (rys. 3.5):
Korzystając z pracy X – Y oscyloskopu, pomierzyć w funkcji częstotliwości odpowiednie
odcinki elipsy, pozwalające na określenie przesunięcia fazowego metodą funkcji sinusa
i tangensa kąta. Przed pomiarem przeprowadzić regulację wzmocnienia w torze X i Y
tak, aby doprowadzić do równości przemieszczeń plamki w osi x i y (inaczej wpisać
elipsę w umowny kwadrat skali pomocniczej ekranu oscyloskopu). Powtórzyć pomiary
jak w pkt. 2A, 2B, 3A, 3B.
Tabela 3.1 Przykładowa tabela pomiarowa
f
gen
metoda bezpośrednia
metoda sinusa
metoda tangensa
OB
OA
AB
CD
KL
MN
kHz
mm
mm
mm
0,1
1
gdzie: dla met bezpośredniej rys 3.2, dla metody sinusa i tangensa rys. 3.4,
4
IV.
WSTĘP TEORETYCZNY
4.1.
Przesunięcie fazowe przebiegów sinusoidalnych
Napięcia i prądy sinusoidalne występujące w obwodzie badanym, mają często jednakową
częstotliwość, a różnią się amplitudą i fazą początkową. Przebiegi sinusoidalne o jednakowej
częstotliwości nazywamy przebiegami synchronicznymi[3]. Przesunięciem fazowym przebiegów
sinusoidalnych nazywamy różnicę faz początkowych dwóch przebiegów o tej samej częstotliwości.
Przesuniecie fazowe miedzy dwoma przebiegami okresowymi można określić jako różnice faz obu
przebiegów w chwili ich przejścia przez określony, najczęściej zerowy poziom:
(4.1)
Jeżeli oba przebiegi posiadają jednakowa częstotliwość, to przesuniecie fazowe jest stałe,
niezależne od momentu wykonywania pomiaru. Przesuniecie można wyrazić również
proporcjonalnym przesunięciem czasowym (wyrażonym w mierze kątowej), jako stosunek różnicy
czasów ∆t przejścia przebiegów przez zero, do okresu przebiegu T:
(4.2)
Pomiaru przesunięcia fazowego dokonuje się fazomierzami elektronicznymi (analogowymi
Rys. 3.5. Elipsa z zaznaczonymi
charakterystycznymi odcinkami
5
lub cyfrowymi) lub za pomocą oscyloskopu. Wykorzystuje się w tym ostatnim przypadku dwie
metody. Jedna z nich polega na bezpośredniej obserwacji przesunięcia fazowego miedzy dwoma
sygnałami podłączonymi do wejść obu kanałów odchylania pionowego oscyloskopu
dwukanałowego.
Najprostszą metodą pomiaru kąta fazowego między dworna sygnałami sinusoidalnymi jest ich
porównanie na oscyloskopie dwukanałowym (z przełącznikiem elektronicznym), rys. 4.2. Przed
pomiarem należy sprawdzić przesunięcie występujące między napięciami w torach A i B przez
połączenie obu wejść razem i doprowadzenie do nich jednego z badanych przebiegów. Obrazy
oglądane na obu kanałach powinny się ze sobą pokrywać. Przy pomiarze należy pamiętać o tym, że
poziome osie zerowe obu obrazów muszą się ze sobą pokrywać.
Rys. 4.2. Pomiar przesunięcia fazowego za pomocą oscyloskopu dwukanałowego
Wartość przesunięcia fazowego określa się z zależności :
= 180
o
·
OA
OB
(4.3)
Przy czym: OA — długość odcinka odpowiadającego połowie okresu; OB. - długość odcinka
między punktami przejścia przez zero. Dokładność pomiarów wykonanych oscyloskopem
dwukanałowym jest lepsza niż metodą elipsy; błąd pomiaru nie powinien przekraczać kilku stopni.
Metoda druga polega na wykorzystaniu figur Lissajous, w tym przypadku elipsy.
Aby skorzystać z takiej możliwości należy wyłączyć wewnętrzny generator podstawy czasu
(korzystamy z pracy X-Y), a przebiegi sinusoidalne podajemy do wejść X i Y oscyloskopu.
W zależności od kąta fazowego między badanymi sygnałami obserwuje się na ekranie różne
kształty, wymiary i ułożenia elipsy ( rys.4.3).
6
Rys. 4.3. Położenia elipsy w zależności od kąta fazowego
Gdy przesunięcie fazowe wynosi 0
lub 180
, wówczas na ekranie pojawi się prosta
przechodząca przez I i III ćwiartkę układu współrzędnych lub odpowiednio przez II i IV ćwiartkę. Przy
kącie fazowym 90
na ekranie pojawi się okrąg.
Dla pośrednich wartości kąta przesunięcia otrzymujemy na ekranie elipsę o wymiarach
zależnych od wartości kąta fazowego. Określenie przesunięcia fazowego w tej metodzie wymaga
pomiaru z obrazu długości odpowiednich odcinków elipsy ( rys. 4.4), lecz przesunięcie fazowe
w tej
metodzie wyznacza zależność :
= arc sin
CD
AB
(4.4)
Powyższa metoda, nazywana również metodą funkcji sinusa, zalecana jest do pomiarów kątów
mniejszych od 60
o
7
Rys. 4.4. Elipsa z zaznaczonymi charakterystycznymi odcinkami
Korzystając z wymiarów maksymalnego MN i minimalnego KL promienia elipsy można również
określić wartość przesunięcia fazowego, z zależności:
= 2 arc tg
MN
KL
(4.5)
Metoda funkcji tangensa kąta zalecana jest dla kątów
> 60
o
.
Warunkiem poprawnego pomiaru metodą tangensa kąta jest konieczność zapewnienia równości
amplitud wzdłuż obu osi; praktycznie sprowadza się to do wpisania elipsy przy pomocy regulatorów
wzmocnienia w obu torach oscyloskopu w umowny kwadrat siatki ekranu.
Doprowadzenie do wejść oscyloskopu sygnałów odkształconych od sinusoidy powoduje
uzyskanie na ekranie figur nieregularnych, uniemożliwiających pomiar.
Źródłami błędów pomiarowych kąta fazowego w metodzie elipsy są :
niedokładność pomiaru długości odpowiednich odcinków na ekranie lampy oscylosko-powej;
nieliniowość wzmocnienia i odchylania promienia w obu kanałach oscyloskopu;
zniekształcenia badanych napięć;
pasożytnicze przesunięcia fazowe w obwodach wzmacniaczy oscyloskopu.
Ponieważ wynik uzyskuje się na podstawie odczytów długości odpowiednich odcinków,
o błędzie względnym dokładności pomiaru
decydują niepewności ich wyznaczenia na ekranie
lampy:
8
=
a +
b =
100
b
Δb
a
Δa
%
(4.6)
gdzie : a, b – długości mierzonych odcinków, np. OA i OB, AB i CD, KL i MN;
a,
b – niedokładność odczytu tych odcinków, najczęściej równa 0,05 cm;
Wypadkowy błąd pomiaru kąta fazowego może wynosić kilka procent.
V.
OPRACOWANIE WYNIKÓW
1. Wyliczyć wartość przesunięcia fazowego metodą bezpośrednią
Rys. 5.1 Pomiar przesunięcia fazowego za pomocą oscyloskopu dwukanałowego
Wartość przesunięcia fazowego określa się z zależności :
= 180
o
·
OA
OB
(5.1)
2. Wyliczyć wartość przesunięcia fazowego metodą elipsy „krzywych Lissajous”
9
Rys. 5.2. Elipsa z zaznaczonymi charakterystycznymi odcinkami
Wartość przesunięcia fazowego w tej metodzie wyznacza zależność :
= arc sin
CD
AB
(5.2)
Powyższa metoda, nazywana również metodą funkcji sinusa, zalecana jest do pomiarów kątów
mniejszych od 60
o
. Korzystając z wymiarów maksymalnego MN i minimalnego KL promienia
elipsy można również określić wartość kąta przesunięcia fazowego, z zależności:
/ 2 = arc tg
MN
KL
(5.3)
Metoda funkcji tangensa kąta zalecana jest dla kątów
> 60
o
Wypadkowy błąd pomiaru kąta fazowego:
=
a +
b =
100
b
Δb
a
Δa
%
(5.4)
gdzie : a, b – długości mierzonych odcinków, np. OA i OB, AB i CD, KL i MN;
a,
b – niedokładność odczytu tych odcinków, najczęściej równa 0,05 cm;
3.
Interpretacja uzyskanych wyników i wnioski
VI. ZAGADNIENIA DO ZALICZENIA ĆWICZENIA
Definicja pojemności, rezystancji,
Pomiar kąta przesunięcia fazowego metodą bezpośrednią,
Pomiar kąta przesunięcia fazowego metodą elipsy,
Zastosowanie oscyloskopu,
Zastosowanie Generatora,
10
VII. LITERATURA
1. B. Miedziński „Elektrotechnika podstawy i instalacje elektrotechniczne” PWN Warszawa 2000
2. H. Rawa „Elektryczność i magnetyzm w technice” PWN Warszawa 2001
3. S. Idzi „Pomiary elektryczne. Obwody prądu stałego” PWN Warszawa 1999
4. G. Łomnicka-Przybyłowska „Pomiary elektryczne. Obwody prądu zmiennego” PWN
Warszawa 2000
5. S. Bolkowski „Teoria obwodów elektrycznych” WNT, Warszawa 2001