346

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 346-350

Zmiany w umieralności z powodu chorób układu krążenia
w wieku wczesnej starości

Changes in cardiovascular diseases mortality in the young old subpopulation

IRENA MANIECKA-BRYŁA

1/

, IRENEUSZ KUROPKA

2/

, MAREK BRYŁA

1/

, WOJCIECH DRYGAS

1/

1/

Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

2/

Katedra Prognoz i Analiz Gospodarczych Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu

Introduction.

The socio-economic transition in Poland in 1990s had

a favorable infl uence on the epidemiological situation, especially in the
fi eld of cardiovascular diseases (CVD). At the same time, demographic
changes have intensifi ed the population ageing process.

Aim.

To evaluate changes in mortality and life expectancy in the young

old subpopulation of Lodz during the systemic transition in Poland.

Material and methods.

Our paper is based on data retrieved from

complete mortality databases for the years 1991 and 2002. The fi rst
database had 12,175 data entries in Microsoft Excel. The second one
– 10,182 entries, classifi ed by sex, age and cause of death. We applied
the method proposed by Greville to calculate e (life expectancy) in age
intervals and estimate the gains in this synthetic health situation indicator
due to the elimination of CVD mortality.

Results.

The total mortality risk in the age interval under study declined

in 2002 compared to 1991 and amounted to 0.788 (0.818 for males and
0.775 for females). The CVD mortality risk was 0.675, 0.594 and 0.569,
respectively, and it was lower than in the entire population. In 1991, e(65)
was 11.43 years for males and 14.77 years for females, whereas in 2002,
it was 13.19 years for males (an increase by 1.76 years) and 16.31 years
or females (an increase by 1.54 years). In the hypothetical situation of the
total elimination of CVD mortality in 1991, the male e(65) would have
grown by 9.92 years, and the female e(65) by 10.23 years, while in 2002,
it would have been 4.48 and 4.20 years, respectively.

Conclusions.

The advances made in the fi ght against CVD have a concrete

impact on the extension of life expectancy, which can be expressed in
fi gures.

Key words:

the young old, cardio-vascular diseases, mortality, life expectancy,

Lodz

Wprowadzenie.

Dokonujące się zmiany społeczno-ekonomiczne

w Polsce w latach 90. ubiegłego wieku wpłynęły korzystnie na sytuację
epidemiologiczną, zwłaszcza w zakresie chorób układu krążenia.
Jednocześnie występujące przemiany demografi czne nasiliły proces starzenia
się ludności.

Cel pracy.

Ocena zmian w umieralności i przeciętnym dalszym trwaniu

życia w populacji wczesnej starości Łodzi w okresie transformacji ustrojowej
w Polsce.

Materiał i metodyka.

Dane do opracowania pochodzą z pełnych baz

zgonów, jakie zostały utworzone dla 1991 i 2002 roku. Pierwsza baza
miała zakodowanych w programie Microsoft Excel – 12.175 zgonów,
druga – 10.182 zgonów według płci, wieku i przyczyny wyjściowej.
Do obliczenia e (przeciętnego dalszego trwania życia) w analizowanych
grupach wieku oraz oceny zysków w tym syntetycznym wskaźniku stanu
zdrowia w sytuacji eliminowania zgonów z powodu chorób układu krążenia
korzystano z metody Greville’a.

Wyniki.

Łączne ryzyko zgonów w analizowanej grupie wieku w 2002

roku w porównaniu do 1991 roku uległo zmniejszeniu i wynosiło 0,788
(w grupie mężczyzn 0,818, a w grupie kobiet 0,775), zaś ryzyko zgonów
z powodu chorób układu krążenia wynosiło odpowiednio: 0,675, 0,594
i 0,569 i było niższe niż w populacji ogólnej; e(65) w 1991 r. wynosiło dla
mężczyzn 11,43 lat a dla kobiet 14,77 lat, zaś w 2002 r. e(65) wynosiło
odpowiednio 13,19 lat (wzrost o 1,76 lat) i 16,31 lat (wzrost o 1,54 lat).
W sytuacji całkowitego wyeliminowania zgonów z powodu chorób układu
krążenia w 1991 roku zyski w e(65) dla mężczyzn wynosiłyby aż 9,92 lat,
a dla kobiet 10,23 lat, zaś w 2002 roku odpowiednio: 4,48 i 4,20 lat.

Wnioski.

Korzyści odniesione w walce z chorobami układu krążenia prze-

kładają się na konkretną szansę dalszego trwania życia, wyrażoną liczbowo.

Słowa kluczowe:

ludzie starsi, choroby układu krążenia, umieralność,

przeciętne dalsze trwanie życia, Łódź

Adres do korespondencji / Address for correspondence

Dr hab. med. Irena Maniecka-Bryła
Kierownik Zakładu Epidemiologii i Biostatystyki, Katedra Medycyny
Społecznej i Zapobiegawczej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
ul. Żeligowskiego 7/9, 90-752 Łódź
tel. [phone], e-mail: [e-mail]

© Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 346-350

www.phie.pl

Nadesłano: 03.01.2008
Zakwalifi kowano do druku: 28.09.2008

Wprowadzenie

Za punkt wyjścia do analizy zmian w stanie zdrowia

mieszkańców Łodzi w wieku wczesnej starości przyjęto
rok 1991. Wówczas odnotowano, tak jak i w całej Pol-
sce, najbardziej niekorzystną sytuację epidemiologiczną

praca została sfi nansowana przez Uniwersytet Medyczny w Łodzi
w ramach tematu nr 502-16-516.

347

Maniecka-Bryła I i wsp. Zmiany w umieralności z powodu chorób układu krążenia w wieku wczesnej starości

w zakresie najważniejszego problemu zdrowotnego,
jakim są choroby układu krążenia (ch.u.k.) [1, 2].

Stan zdrowia subpopulacji w wieku 65-74 lata

w tymże roku porównano ze stanem zdrowia analizo-
wanej kohorty w 2002 roku, w którym utrzymywała się
od kilku lat pozytywna dynamika umieralności będąca
przedmiotem niniejszego opracowania, W tym okresie
oprócz transformacji ustrojowej i epidemiologicznej,
zachodziły przemiany demografi czne, konsekwencją
których był postępujący proces starzenia populacji
[3, 4]. Warto nadmienić, że Łódź jest drugim co do
wielkości (po Warszawie) miastem o charakterze
przemysłowym. W okresie objętym analizą liczba
mieszkańców zmniejszyła się o 52.239 osób (6,26%)
i w 2002 roku liczyła 782.540. Udział ludności w wie-
ku 65 lat i więcej z 13,98% w 1991 roku wzrósł do
16,67% w 2002 r. Ludność w wieku 65-74 lata liczyła
75.401 osób w 1991 r. j 77.131 osób w 2002 r., czyli
prawie co dziesiąty mieszkaniec Łodzi znajdował się
w tej grupie wieku [5].

Cel pracy

Ocena zmian w umieralności ogólnej i z powodu

chorób układu krążenia oraz przeciętnym dalszym
trwaniu życia w populacji wczesnej starości w Łodzi,
które nastąpiły w okresie jedenastu lat transformacji
społeczno-ekonomicznej w Polsce.

Materiał i metodyka

Dane o umieralności pochodzą z pełnych baz zgo-

nów, jakie zostały utworzone dla 1991 r. i 2002 roku.
Pierwsza baza miała zakodowanych 12 175 zgonów,
druga – 10 182 zgony, w programie komputerowym
Microsoft Excel według następujących zmiennych:
płeć, wiek i wyjściowa przyczyna zgonu. Przyczyna
zgonu była kodowana w 1991 roku wg IX Rewizji Mię-
dzynarodowej Klasyfi kacji Chorób, Urazów i Przyczyn
Zgonów (ICD-9), zaś w 2002 roku według X Rewizji
Międzynarodowej Statystycznej Klasyfi kacji Chorób
i Problemów Zdrowotnych.

W analizie statystycznej zastosowano współczyn-

niki proporcji, natężenia i dynamiki, standaryzacje
bezpośrednią, test u la porównania dwu częstości, Do
obliczenia przeciętnego dalszego trwania życia w ana-
lizowanych grupach wieku oraz oceny jego zysków
powodowanych redukcją zgonów z powodu chorób
układu krążenia (ch.u.k) posługiwano się metodą
Greville’a, wykorzystując program Mortpak [6, 7].

Wyniki

W 2002 roku zmarły w Łodzi 10.182 osoby, tj.

o 1993 osoby mniej (16,37%) niż w roku 1991, któ-
rym było 12.175 zgonów. Wskaźnik umieralności
ogólnej wynosił w 1991 roku 14,6 na 1000 ludności,

zaś w 2002 roku przyjął wartość 13,0 na 1000 lud-
ności. Należy podkreślić, że były to najwyższe wskaź-
niki umieralności w całym kraju. Dynamika spadku
wskaźnika była podobna do dynamiki wskaźnika
ogólnopolskiego, aczkolwiek ten ostatni był znacznie
niższy i wynosił w porównywanych latach 10,5 i 9,4
na 1000 ludności.

Powszechnie wiadomo, że głównymi przyczynami

zgonów są obecnie choroby niezakaźne, zwłaszcza za
najważniejsze problemy zdrowotne uznaje się choro-
by układu krążenia i nowotwory. Hierarchia ta jest
zachowana w naszym kraju jak i mieście.

W tabeli I przedstawiono wskaźniki umieralności

z powodu chorób układu krążenia w Łodzi i w Polsce
w okresie od 1991 roku do 2002 roku oraz ich dyna-
mikę, Wskaźniki w całym okresie są wyraźnie wyższe
dla Łodzi niż dla całej populacji Polski, ale dynamika
spadku wskaźników w Łodzi jest większa, bowiem
wskaźnik ten spadł z 33,25% w analizowanym okresie,
podczas gdy w Polsce o 20,32%. Większą dynamikę
spadku wskaźnika odnotowano w grupie mężczyzn
– spadek o 36,88% (z 78,9 na 10.000 do 49,8 na
10.000 mężczyzn) niż w grupie kobiet w Łodzi – spa-
dek o 30,17% (z 76,5 na 10.000 do 53,5 na 10.000
kobiet).

Mając na uwadze to, że problem chorób układu

krążenia narasta wraz z wiekiem, a populacja łódzka
cechuje się większym procesem starzenia się niż prze-

Tabela I. Wskaźniki umieralności szczegółowej z powodu chorób układu krąże-
nia i ich dynamika w Łodzi i Polsce w latach 1991-2002
Table I. CVD specifi c mortality rates and their dynamics in Lodz and in
Poland from 1991 to 2002

Lata

/Year

Łódź / Lodz

Polska /Poland

wsk. na 10.000

/ rate per10,000

1991

= 100

wsk. na 10.000

/ rate per 10,000

1991

= 100

1991

77,6

100,00

55,6

100,00

1992

77,3

99,61

53,7

96,58

1993

78,0

100,52

53,0

95,32

1994

76,5

98,58

51,2

92,03

1995

75,5

97,29

50,5

90,83

1996

72,1

92,91

50,3

90,47

1997*

60,7

78,22

47,6

85,61

1998*

61,2

78,87

48,0

86,43

1999

64,2

82,73

46,9

84,35

2000

61,3

78,99

45,4

81,65

2001

59,7

76,99

45,0

80,94

2002

51,8

66,75

44,3

79,68

* dane szacunkowe z powodu braku określenia przyczyny zgonu w części kart
w związku z protestem lekarzy
/ estimates due to missing information on death causes in some certifi cates
because of doctor’s protest
Źródło: opr. wł. na podst. danych WUS w Łodzi i bazy danych WHO
Source: own calculations on the basis of the Lodz Regional Statistical Offi

ce

data and a WHO database

348

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 346-350

ciętna populacja Polaki, dokonano standaryzacji bez-
pośredniej. Standaryzowane współczynniki zgonów
z powodu ch.u.k. w 1991 roku mają wartości niższe:
60,6 na 10.000 ludności, 63,2 w grupie mężczyzn,
59,8 w grupie kobiet, ale w dalszym ciągi różnice są
istotne statystycznie (p < 0,001) na niekorzyść Łodzi.
W 2002 roku wartość wskaźników standaryzowanych
była następująca: 39,2 na 10.000 ludności, 39,7
w grupie mężczyzn i 39,8 w grupie kobiet. Oznacza
to, że gdyby struktura ludności według wieku w Łodzi
w 2002 roku była taka sama jak struktura w Polsce,
to wskaźniki umieralności z powodu ch.u.k. byłyby
istotnie statystycznie niższe (p < 0,001) niż w Polsce,
Za niekorzystną sytuację w zakresie umieralności
z powodu ch.u.k. odpowiada więc nasilony proces sta-
rzenia się populacji łódzkiej. Jednakże badając różnice
w zakresie umieralności ogólnej, jak i z powodu chorób
układu krążenia, jakie zaszły w Łodzi w analizowanym
okresie można z całą pewnością stwierdzić, że omawia-
ne mierniki uległy istotnemu statystycznie spadkowi
(p < 0,001) w 2002 roku w porównaniu z 1991 r.
Świadczy to o poprawie stanu zdrowia populacji łódz-

kiej w badanym okresie, zważywszy, ze umieralność
jest najbardziej negatywnym jego miernikiem.

Nasuwa się więc pytanie, czy nastąpiła redukcja

umieralności w grupie wieku 65-74 lata w 2002 roku
w porównaniu z 1991 rokiem? W 1991 roku zgony
w tej grupie stanowiły 24,59% wszystkich zgonów
w Łodzi, zaś w 2002 roku udział procentowy był niższy
i wyniósł 23,70%. Liczba zgonów w tej grupie wieku
zmniejszyła się z 2903 w 1991 r. do 2413 w 2001 r.
Wskaźnik umieralności ogólnej w 1991 roku wynosił
39,7 na 1000 ludności, w grupie mężczyzn – 56,4,
a w grupie kobiet 29,2. W 2002 r. wskaźniki te były
istotnie statystyczne (p < 0,001) niższe i wynosiły
odpowiednio: 31,3, 46,2 i 22,6 na 1000. Redukcja
natężenia umieralności w tej grupie wieku spowodo-
wała korzystne zmiany ryzyka zgonów w 2002 roku
w porównaniu do 1991 roku, które wyniosło o,788,
w grupie mężczyzn 0,818; w grupie kobiet 0,775 i było
niższe niż w ogólnej populacji miasta (odpowiednio:
0,892, 0,862, 0,925).

Struktura przyczyn zgonów w wieku 65-74 lata

według płci została zaprezentowana na rycinie 1 i 2.

Ryc. 1. Struktura przyczyn zgonów w wieku 65-74 lata wg płci w Łodzi w 1991 r. (w %)

Fig 1. The structure of death causes of Lodz inhabitants aged 65-74 in 1991 by sex (in %)

10,13

0,55

2,55

4,80

4,98

23,80

53,19

10,39

0,37

2,82

3,04

4,31

23,09

55,98

0

10

20

30

40

50

60

pozostałe / other

ch. zakaźne i pasożytnicze /

infectious and parasitary diseases

urazy i zatrucia / injuries and

intoxications

ch. układu oddechowego

/respiratory system disorders

ch. układu trawiennego / digestive

system disorders

nowotwory / malignant neoplasms

ch. układu krążenia / CVD

Kobiety / Females

Mężczyźni / Males

Źródło: obliczenia własne

/ Source: own calculations

17,29

0,46

1,90

5,64

4,42

31,68

38,61

16,91

0,18

1,00

4,00

5,73

31,09

41,09

0

10

20

30

40

50

pozostałe / other

ch. zakaźne i pasożytnicze / infectious

and parasitary diseases

urazy i zatrucia / injuries and

intoxications

ch. układu oddechowego /respiratory

system disorders

ch. układu trawiennego / digestive

system disorders

nowotwory / malignant neoplasms

ch. układu krążenia / CVD

Kobiety / Females

Mężczyźni / Males

Ryc. 2. Struktura przyczyn zgonów w wieku 65-74 lata wg płci w Łodzi w 2002 r. (w %)

Fig 2. The structure of death causes of Lodz inhabitants aged 65-74 in 2002 by sex (in %)

Źródło: obliczenia własne

/ Source: own calculations

349

Maniecka-Bryła I i wsp. Zmiany w umieralności z powodu chorób układu krążenia w wieku wczesnej starości

Tabela II. Przeciętne dalsze trwanie życia (w latach) dla osób w wieku 65-75
lat w Łodzi w latach 1991 i 2002
Table II. Life expectancy (in years) for Lodz inhabitants aged 65-75 in 1991
and 2002

Wiek /

Age

Mężczyźni / Males

Kobiety / Females

1991

2002

Przyrost

/ Growth

1991

2002

Przyrost

/ Growth

65

11,43

13,19

1,76

14,77

16,31

1,54

70

9,15

10,40

1,25

11,32

12,52

1,20

75

6,69

7,93

1,24

8,10

9,06

0,96

Źródło: obliczenia własne
Source: own calculations

Tabela III. Zyski w przeciętnym dalszym trwaniu życia mieszkańców Łodzi wg
płci w hipotetycznych założeniach wyeliminowania zgonów z powodu chorób
układu krążenia
Table III. Life expectancy gains due to a hypothetical elimination of CVD
deaths among Lodz inhabitants by sex and age

Wiek

/ Age

Wyeliminowane wszystkie

zgony z powodu ch.u.k.

/ All CVD deaths eliminated

Wyeliminowana połowa zgonów

z powodu ch.u.k.

/ Half of CVD deaths eliminated

1991

2002

1991

2002

M

K / F

M

K / F

M

K /F

M

K /F

65

9,92

10,23

4,48

4,20

2,68

3,02

1,76

1,66

70

9,77

10,05

4,27

3,96

2,48

2,89

1,65

1,54

75

9,64

9,46

3,86

3,62

2,28

2,61

1,46

1,38

Źródło: obliczenia własne
Source: own calculations

Zwracają uwagę mniejsze wskaźniki umieral-

ności proporcjonalnej z powodu ch.u.k. mężczyzn
i kobiet w 2002 r. w porównaniu do 1991 r., przy
jednoczesnym wzroście wskaźników umieralności
proporcjonalnej z powodu nowotworów. Jednocześnie
odnotowano istotny statystycznie (p < 0,001) spadek
natężenia zgonów z powodu ch.u.k., bowiem wskaź-
niki te w 1991 roku wynosiły 21,6 na 1000 ludności,
30,00 na 1000 mężczyzn i 16,32 na 1000 kobiet, zaś
w 2002 r. odpowiednio: 12,43, 17,83, 9,28. Skutko-
wało to pozytywnymi zmianami ryzyka zgonów z po-
wodu ch.u.k. w tej grupie wieku, które wyniosło 0,575
i było wyższe w grupie mężczyzn – 0,594 niż w grupie
kobiet – 0,569 oraz było wyraźnie niższe niż w całej
populacji miasta – odpowiednio: 0,668, 0,632, 0,699.
Jest to niewątpliwie kluczowy dowód na pozytywne
zmiany zachodzące w stanie zdrowia sób należących
do grupy young old, jakie zaszły w ciągu jedenastu lat
transformacji społeczno-ekonomicznej.

Redukcja natężenia zgonów w badanej subpopu-

lacji wpłynęła na przyrost ich przeciętnego dalszego

trwania życia (tab. II). Przyrosty e były większe
u mężczyzn niż kobiet. Chcąc udokumentować zna-
czenie chorób układu krążenia jako najważniejszego
problemu zdrowotnego dokonano obliczeń zysku w e
przy założeniu całkowitego wyeliminowania zgonów
z ich powodu oraz w sytuacji redukcji połowy zgonów
(tab. III).

W hipotetycznej sytuacji całkowitego wyelimi-

nowania zgonów z powodu chorób układu krążenia
e(65) dla mężczyzny mieszkającego w Łodzi w 1991
roku byłoby znacząco dłuższe, ponieważ wydłużyłoby
wie o kolejne 9,92 lat, czyli do wartości 21,35 lat, a ko-
biety w tym samym wieku zyskałyby aż 10,23 lat czyli
miałyby szansę dalszego przeżycia aż 25 lat. W 2002
roku mimo znakomitej poprawy w zakresie redukcji
zgonów z powodu ch.u.k., zyski spowodowane całko-
witym ich wyeliminowaniem byłyby jeszcze bardzo
duże. Dla wieku 65 lat spowodowałoby to wydłużenie
e o 4,48 lat u mężczyzn i o 4,20 lat u kobiet. Powyżej
opisywana sytuacja jest całkowicie teoretycznym roz-

ważaniem, bowiem nie są znane metody całkowicie
eliminujące zgony z powodu ch.u.k., ale z pewnością
przekonuje o ich randze zdrowotnej.

Założono więc bardziej realistyczną sytuację czę-

ściowego wyeliminowania zgonów z powodu ch.u.k.
i tak gdyby w 1991 roku było w łodzi o 50% mniej
zgonów z powodu ch.u.k. w grupie wiekowej 65-74
lata, to e(65) dla mężczyzn wynosiłoby 14,1 lat, czyli
byłoby o 2,68 lat dłuższe, zaś dla kobiet 17,79 lat, czyli
byłoby dłuższe o 3,02 lat. Jedenaście lat później – 65-
letni mężczyzna zyskałby 1,76 lat a kobieta 1,66 lat
w sytuacji redukcji połowy zgonów z powodu ch.u.k.

Dyskusja

W analizowanym okresie odnotowano w Łodzi

korzystne zmiany w stanie zdrowia populacji w wieku
wczesnej starości, które przełożyły się na szansę dłuż-
szego życia. Redukcja natężenia umieralności ogólnej
w tej grupie wieku była skutkiem eliminowania zgo-
nów przede wszystkim z powodu chorób układu krą-
żenia. Jednakże w dalszym ciągu w tej klasie przyczyn
zgonów tkwią ogromne rezerwy, które w przyszłości
mogą skutkowa dalszym wydłużeniem przeciętnego
dalszego trwania życia.

D. Smith [8] analizując przyczyny zgonów u ludzi

starszych w Stanach Zjednoczonych w latach 1950-
1990 podkreślił, iż spadkowi wskaźników umieralno-
ści ogólnej towarzyszył wzrost wskaźników umieral-
ności szczegółowej z powodu ch.u.k. do 1970 roku,
a w następnych latach spadek o ponad 50%. W latach
1970-1990 wskaźniki zgonów z powodu ch.u.k. spa-
dały szybciej niż wskaźniki zgonów ogółem. Można
więc stwierdzić, że sytuacja w zakresie tendencji zmian
umieralności występująca w Polsce od 1991 roku do
chwili obecnej jest podobna do omawianej sytuacji
w USA w latach 1970-1900. E. Crimmins [9] oce-
niając trendy w stanie zdrowia ludzi starszych w USA
stwierdził, że w ciągu 20 lat uległ poprawie ich stan
zdrowia, bowiem nastąpił spadek umieralności, a co

350

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 346-350

za tym idzie e(65) wydłużyło się u mężczyzn z 14,1
lat w 1980 roku do 16,3 lat w 2000 roku, u kobiet
odpowiednio: z 18,3 do 19,2 lat. Dla porównania,
e(65) w Polsce w 2000 r. wynosiło 13,6 lat w gru-
pie mężczyzn i 17,3 lat w grupie kobiet. G. Persson
i wsp. [10] wykazali, że w Szwecji umieralność osób
starszych spadała szybko w latach 80. i 90. ubiegłego
wieku co spowodowało wydłużenie e(65) dla kobiet do
20 lat w 1999 r. i ponad 16 lat dla mężczyzn. Wpływ
na to miała, zdaniem autorów, zmiana zachowań
prozdrowotnych badanej populacji, zwłaszcza spadek
konsumpcji alkoholu, częstości palenia tytoniu, wzrost
aktywności fi zycznej oraz poprawa odżywiania.

Obserwowane w Polsce po 1990 roku korzystne

zmiany w umieralności ogólnej, a zwłaszcza z powo-
du chorób układu krążenia wskazują na skuteczność
podjętych działań w zakresie profi laktyki pierwotnej,
związanej ze zmianami stylu życia [11]. Spośród
czynników ryzyka największy udział w spadku praw-
dopodobieństwa zgonów miało obniżenie średniego
ciśnienia skurczowego i zmniejszenie palenia papie-
rosów [2, 12]. Odnotowano także pozytywne zmiany
w sposobie żywienia. Znacznemu zmniejszeniu legło
spożycie żywności sprzyjającej rozwojowi miażdżycy,
a zwiększyło – produktów zalecanych w profi laktyce
ch.u.k., tj. tłuszczów roślinnych, warzyw i owoców
[13, 14].

Korzyści wynikające ze zmiany stylu życia ludzi

starszych świetle wyników licznych badań są bez-
sprzeczne. Jednakże zmiana zachowań zdrowotnych
jest procesem bardzo trudnym zważywszy, że są to
osoby o ugruntowanych nawykach. Jednocześnie
zmiany społeczno-ekonomiczne zachodzące w Polsce
stwarzają możliwość dokonywania wyborów i kontroli
nad własnym zdrowiem. Dobrze prowadzona edukacja
zdrowotna, rozpowszechnienie działań profi laktycz-
nych w zakresie prewencji pierwotnej i wtórnej przy-
noszą pozytywne efekty w walce z chorobami układu
krążenia, także u ludzi w wieku starszym.

Wnioski

1. Korzyści odniesione w walce z chorobami ukła-

du krążenia w okresie jedenastu lat przemian
społeczno-ekonomicznych w Polsce przekładają
się na konkretną szansę dalszego trwania życia,
wyrażoną liczbowo.

2. Większy przyrost przeciętnego dalszego trwania

życia u mężczyzn niż u kobiet w okresie 1991-
2002 może być konsekwencją coraz bardziej
podobnych warunków życia i zachowań zdrowot-
nych mężczyzn i kobiet niż w przeszłości.

1. Maniecka-Bryła I, Bryła M, Drygas W. Sytuacja

epidemiologiczna chorób układu krążenia w województwie
łódzkim na tle sytuacji epidemiologicznej w Polsce na
początku XXI wieku. Przegląd Epidemiologiczny 2005; 59:
923-932.

2. Rywik S, Piotrowski W, Rywik T et al. Czy spadek

umieralności z powodu chorób układu krążenia ludności
Polski związany jest z obniżeniem globalnego ryzyka
sercowo-naczyniowego zależnego od zmian w stylu życia?
Kardiologia Polska 2003; 58(5): 350-355.

3. Kowaleski J. Starzenie się ludności Polski – stan aktualny

i przyszłość. [W:] Kowaleski J, Szukalski P (red): Sytuacja
zdrowotna osób w starszym wieku w Polsce. Aspekt medyczny
i społeczno-demografi czny II. Ofi cyna Wydawnicza Instytutu
Medycyny Pracy. Łódź 2000: 7-18.

4. Leowski J. Transformacja demografi czna i epidemiologiczna

– nowe wyzwania zdrowia publicznego [w:] Polityka
zdrowotna a zdrowie publiczne. CeDeWu, Warszawa 2004:
41-50.

5. Maniecka-Bryła I. Zmiany w stanie zdrowia mieszkańców

Łodzi w okresie transformacji społeczno-ekonomicznej
(na przykładzie ludności w wieku 65-74 lata). Praca
habilitacyjna. Uniwersytet Medyczny w Lodzi, Łódź 2006.

6. Greville T. Short methods of constructing abridged life tables.

Records of the American Institute of Actuaries 1943; 32.

7. Kuropka I. Zmiany natężenia zgonów osób starszych a długość

życia mieszkańców Polski w latach dziewięćdziesiątych [w:]
Kowaleski J, Szukalski P (red): Proces starzenia się ludności
– potrzeby i wyzwania. Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź
2002: 203-213.

Piśmiennictwo / References

8. Smith D. Changing causes of death of elderly people in

the United States, 1950-1990. Gerontology 1998; 44:
331-335.

9. Crimmins E. Trends in the health of the elderly. Annual

Review of Public Health 2004; 25: 79-98.

10. Persson G, Boström G, Allebeck P et al. Elderly people’s health

– 65 and after. Scandinavian Journal of Public Health 2001;
58: 117-131.

11. Drygas W. Medycyna zapobiegawcza w XXI wieku – bilans

otwarcia, czy lepiej zapobiegać czy leczyć? [w:] Drygas W,
Maniecka-Bryła I, Bryła M (red): Postępy w profi laktyce
i leczeniu przewlekłych chorób niezakaźnych III. Uniwersytet
Medyczny w Łodzi. Łódź 2003: 9-13.

12. Pająk A, Jamrozik E, Kawalec E et al. Zawał serca – zagrożenia

i postępowanie. Długofalowa obserwacja populacji 280000
i mężczyzn – Projekt POL-MONICA Kraków. Cz. III:
Epidemiologia i leczenie zawału serca. Przegląd Lekarski
1996; 53: 767-778.

13. Szostak W, Cybulska B. Racjonalne żywienie w profi laktyce

miażdżycy - mniej smarujesz, szybciej dojedziesz do Unii
Europejskiej. Medycyna Metaboliczna 1999; 3: 5-9.

14. Waśkiewicz A, Piotrowski W, Sygnowska E et al. Czy

korzystne tendencje w spożyciu żywności zaobserwowane
w latach 1984-2001 przyczyniły się do spadku umieralności
spowodowanej chorobami układu krążenia? Badanie Pol-
MONICA Warszawa. Kardiologia Polska 2006; 64(1):
16-23.