operator obrabiarek skrawajacych 722[02] o1 01 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Zdzisław Anglart

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony

przeciwpożarowej

ochrony

środowiska

722 [02].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Renata Mroczek

mgr inż. Grażyna Uhman

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Paweł Krawczak

Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 722 [02].O1.01
„Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu operator
obrabiarek skrawających 722[02].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów

12
12
13

4.2. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne

występujące w procesach pracy

4.2.1. Materiał nauczania
4.2.2. Pytania sprawdzające
4.2.3. Ćwiczenia
4.2.4. Sprawdzian postępów

14
21
21
23

4.3. Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczeń

pracy i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych

4.3.1. Materiał nauczania
4.3.2. Pytania sprawdzające
4.3.3. Ćwiczenia
4.3.4. Sprawdzian postępów

24
26
26
27

4.4. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej

4.4.1. Materiał nauczania
4.4.2. Pytania sprawdzające
4.4.3. Ćwiczenia
4.4.4. Sprawdzian postępów

28
32
32
33

4.5. Wymagania bezpieczeństwa dotyczące procesów pracy

4.5.1. Materiał nauczania
4.5.2. Pytania sprawdzające
4.5.3. Ćwiczenia
4.5.4. Sprawdzian postępów

34
39
39
41

4.6. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy

4.6.1. Materiał nauczania
4.6.2. Pytania sprawdzające
4.6.3. Ćwiczenia
4.6.4. Sprawdzian postępów

42
46
46
47

4.7. Likwidacja

lub

ograniczenie

zagrożeń

mechanicznych,

elektrycznych, chemicznych

4.7.1. Materiał nauczania
4.7.2. Pytania sprawdzające
4.7.3. Ćwiczenia
4.7.4. Sprawdzian postępów

48
51
51
52

4.8. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej

4.8.1. Materiał nauczania
4.8.2. Pytania sprawdzające
4.8.3. Ćwiczenia
4.8.4. Sprawdzian postępów

53
55
55
56

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

4.9.1. Materiał nauczania
4.9.2. Pytania sprawdzające
4.9.3. Ćwiczenia
4.9.4. Sprawdzian postępów

57
58
58
59

4.10. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii i w sytuacji

zagrożenia pożarem

4.10.1. Materiał nauczania
4.10.2. Pytania sprawdzające
4.10.3. Ćwiczenia
4.10.4. Sprawdzian postępów

60
62
62
63

4.11. Pierwsza pomoc przy urazach mechanicznych, porażeniu prądem

elektrycznym,

zatruciach

substancjami

chemicznymi.

Zabezpieczenie miejsca wypadku

4.11.1. Materiał nauczania
4.11.2. Pytania sprawdzające
4.11.3. Ćwiczenia
4.11.4. Sprawdzian postępów

64
67
67
68

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej pojęć z zakresu bhp,

zasad kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ogólnych zasad
bezpieczeństwa na stanowisku pracy, a także w kształtowaniu umiejętności dostrzegania
zagrożeń dla zdrowia lub życia, występujących na stanowisku pracy i ich skutecznego
eliminowania lub ograniczania.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne określające umiejętności, jakie powinieneś posiadać abyś mógł
rozpocząć pracę z poradnikiem,

−

cele kształcenia czyli wykaz umiejętności, jakie opanujesz w wyniku realizacji programu
jednostki modułowej,

−

materiał nauczania, który składa się z jedenastu podrozdziałów o takiej samej strukturze
i zawierają:

−

wiadomości teoretyczne konieczne do opanowania treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań sprawdzających czy opanowałeś już podane treści,

−

wiczenia zawierające polecenia, sposób wykonania oraz wyposażenie stanowiska

pracy, które pozwolą Ci ukształtować określone umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów pozwalający sprawdzić Twój poziom wiedzy po wykonaniu
ć

wiczeń,

−

sprawdzian osiągnięć opracowany w postaci testu, który umożliwi Ci sprawdzenie
wiadomości i umiejętności opanowanych podczas realizacji programu danej jednostki
modułowej,

−

literaturę związaną z programem jednostki modułowej umożliwiającą pogłębienie wiedzy
z zakresu programu tej jednostki.
Szczególnie ważne są treści zawarte w podrozdziale 4.5.1. Wymagania bezpieczeństwa

dotyczące procesów pracy, gdyż prezentują wymagania i zasady bezpieczeństwa odnoszące
się bezpośrednio do stanowisk pracy operatorów obrabiarek skrawających.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

722[02]

Operator obrabiarek skrawających

722[02].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciw pożarowej i ochrony

środowiska

722[02].O1.04

Wykonywanie pomiarów

warsztatowych

722[02].O1.03

Wykonywanie rysunków

części maszyn

z wykorzystaniem programu

CAD

722[02].O1.02

Posługiwanie się

dokumentacją techniczną

722[02].O1.07

Rozpoznawanie części

maszyn, mechanizmów

i urządzeń transportu

wewnątrzzakładowego

722[02].O1.06

Rozróżnianie cech

charakterystycznych

obróbki cieplnej, cieplno-

chemicznej, plastycznej

i odlewnictwa

722[02].O1.05

Dobieranie materiałów

konstrukcyjnych,

narzędziowych

i eksploatacyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

komunikować się w zespole,

−

dokonywać oceny swoich umiejętności,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

wyszukiwać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje
niezbędne do wykonywania zadań zawodowych,

−

analizować treść zadania, dobierać metody i plan rozwiązania,

−

planować czynności,

−

interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień,

−

samodzielnie podejmować decyzje,

−

charakteryzować zjawiska fizyczne,

−

charakteryzować zjawiska biologiczne,

−

identyfikować elementy anatomii człowieka,

−

identyfikować podstawowe funkcje organizmu człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zinterpretować podstawowe przepisy prawa, prawa i obowiązki pracownika oraz
pracodawcy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy,

−

przewidzieć konsekwencje naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
wykonywania zadań zawodowych,

−

określić wymagania bhp dotyczące pomieszczeń pracy i pomieszczeń higieniczno-
-sanitarnych,

−

rozpoznać zagrożenia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy oraz wskazać
sposoby ich usunięcia,

−

dobrać sprzęt ochrony indywidualnej w zależności od prowadzonych prac,

−

określić prace zabronione młodocianym w zakładach mechanicznych,

−

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,

−

zareagować zgodnie z instrukcją przeciwpożarową w przypadku zagrożenia pożarowego,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

zastosować obowiązujące zasady ochrony środowiska,

−

zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas eksploatacji maszyn i urządzeń,

−

zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

System ochrony pracy jest to system środków zapewniających pracownikom bezpieczne

dla ich życia i zdrowia warunki wykonywania pracy i jedna z ważniejszych instytucji prawa
pracy. Obejmuje zagadnienia techniczne, higieniczne, sanitarne, organizacyjne i prawne.

Rys. 1. System ochrony pracy [9, str. 645].

Na rysunku 1 przedstawiono najważniejsze elementy a na rysunku 2 najważniejsze

organy władzy i kontroli oraz inne podmioty systemu ochrony pracy w Polsce. Instytucjami
powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz przepisów i zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy a także warunków środowiska pracy są przede wszystkim:
Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS).

Bezpieczeństwo i higiena pracy obejmuje ogół środków i urządzeń służących do

zapewnienia warunków pracy eliminujących zagrożenie życia lub zdrowia zatrudnionych;
usuwanie lub ograniczanie szkodliwości związanych z procesem pracy i ze środowiskiem
pracy, do których należą: zagrożenia ze strony maszyn i urządzeń technicznych, szkodliwe
gazy, pary i mgły, promieniowanie, temperatura (za wysoka i za niska), hałas, wstrząsy. Bez-
pieczeństwo i higiena pracy wiąże się z zapobieganiem wypadkom przy pracy, chorobom
zawodowym oraz innym szkodliwym wpływom pracy na zdrowie.

Nieodłącznym elementem systemu ochrony pracy jest prawo pracy. Prawo pracy, jako

jedna z gałęzi prawa, wyróżnia się przedmiotem regulacji, którym są stosunki społeczne
związane z pracą czyli stosunki pracy oraz inne stosunki związane z pracą. Stosunki pracy są
to bezpośrednie stosunki między pracodawcą a pracownikiem. W tej dziedzinie przepisy
prawa pracy regulują takie zagadnienia, jak: nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy oraz
prawa i obowiązki stron stosunku pracy (jak na przykład obowiązek pracodawcy zapłaty

OCHRONA

PRACY

KOBIET

OCHRONA

PRACY

MŁODOCIANYCH

OCHRONA

PRAWA

DO URLOPU

OCHRONA INNYCH

PRAW

PRACOWNICZYCH

OCHRONA

PRAWA DO

WYNAGRODZENIA

OCHRONA

NORM

CZASU PRACY

BHP

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wynagrodzenia za pracę, obowiązek pracownika przestrzegania czasu pracy ustalonego
w zakładzie).
Inne stosunki związane z pracą, poddane regulacji prawa pracy, to w szczególności stosunki:

−

powstające w związku z rozpatrywaniem roszczeń wynikających ze stosunku pracy,

−

powstające w związku z poszukiwaniem pracy i sytuacją osób pozostających bez pracy,
między organizacjami pracowników i pracodawców (zbiorowe stosunki pracy),

−

powstające na tle ingerencji organów państwa w stosunki pracy (w szczególności
Państwowej Inspekcji Pracy oraz Państwowej Inspekcji Sanitarnej).
Prawo pracy jest skodyfikowane, co oznacza, że podstawowe uregulowania z tego

zakresu znajdują się w kodeksie pracy. Kodeks pracy reguluje sprawy związane ze
stosunkiem pracy (nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy, wynagrodzenie za pracę, czas
pracy, urlopy pracownicze, ochronę pracy, odpowiedzialność pracowniczą), a także wiele
innych z tej dziedziny (jak nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, układy zbiorowe
pracy, rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy, odpowiedzialność
za wykroczenia przeciwko prawom pracownika).

Kodeks pracy to podstawowe, ale nie jedyne źródło prawa pracy. Innymi źródłami są

ustawy regulujące kwestie, które nie są uregulowane w kodeksie pracy lub są w nim tylko
częściowo uregulowane. Są to na przykład ustawy: o szczególnych zasadach rozwiązywania
z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, zatrudnieniu
i przeciwdziałaniu bezrobociu, kodeks postępowania cywilnego (w części regulującej
postępowanie z zakresu prawa pracy).
Ź

ródłami prawa pracy są ponadto liczne akty wykonawcze do ustaw, jak rozporządzenia

i zarządzenia ministrów.

Istotne znaczenie dla regulacji stosunków pracy mają również układy zbiorowe pracy

i inne, opierające się na ustawie, porozumienia zbiorowe, a także regulaminy (pracy,
wynagradzania) oraz statuty. Akty te, jako podrzędne w stosunku do aktów stanowionych
przez organy państwowe, muszą być z nimi zgodne. W szczególności nie mogą zawierać
postanowień mniej korzystnych dla pracowników.

Rys. 2. Najważniejsze organy władzy i kontroli oraz inne podmioty systemu ochrony pracy [9, str. 644].

SŁUZBA BEZPIECZE

STWA

I HIGIENY PRACY

PRACODAWCA

LEKARZ PROFILAKTYK

KOMISJA BEZPIECZE

STWA

I HIGIENY PRACY

ZAKŁADOWE

ORGANIZACJA ZWI

ZKOWE

SPOŁECZNA INSPEKCJA

PRACY

PONADZAKŁADOWE

ORGANIZACJE

PRACODAWCÓW

PONADZAKŁADOWE

ORGANIZACJE

ZWIAZKÓW

ZAWODOWYCH

GÓWNY

URZ

STATYSTYCZNY

ZAKŁAD

UBEZPIECZE

SPOŁECZNYCH

WOJEWÓDZKIE

REJONOWE

GRODZKIE

NAJWY

SZY

STWOWA

INSPEKCJA PRACY

SZY

URZ

GÓRNICZY

RADA

OCHRONY

PRACY

CENTRALNY

INSTYTUT

OCHRONY PRACY

MINISTERSTWO

PRACY

INSTYTUT

MEDYCYNY

PRACY

STWOWA

INSPEKCJA
SANITARNA

MINISTERSTWO

ZDROWIA

URZ

DOZORU

TECHNICZNEGO

MINISTERSTWO

GOSPODARKI

INNE

ORGANY

NADZORU

I KONTROLI

INNE

INSTYTUTY

NAUKOWO-
BADAWCZE

INNE

MINISTERSTWA

GOSPODARCZE

I FUNKCJONALNE

RADA

MINISTRÓW

NAJWY

SZA

IZBA

KONTROLI

PARLAMENT RP

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowe zasady prawa pracy:

−

każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy,

−

minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę określa państwo,

−

nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy wymaga zgodnego
oświadczenia woli pracodawcy i pracownika,

−

pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra pracownika,

−

jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu jest niedopuszczalna.

Podstawowe prawa pracownika:

−

prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę,

−

prawo do wypoczynku,

−

prawo do tworzenia organizacji i przystępowania do nich,

−

prawo do powstrzymania się od wykonywanej pracy w przypadku, gdy warunki pracy nie
odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie
zagrożenie dla życia lub zdrowia pracownika bądź innych osób (zachowując przy tym
prawo do wynagrodzenia).

Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy reguluje szczególności dział dziesiąty kodeksu pracy: „Bezpieczeństwo
i higiena pracy”.
Zgodnie z art. 207 kodeksu pracy podstawowe obowiązki pracodawcy są następujące:
1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy.

2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

4. W razie, gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy

zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:

−

współpracować ze sobą,

−

wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

−

ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

5. Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia

rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy
i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie
prowadzonej działalności.

Prawa i obowiązki pracownika zawarte są w art. 210 kodeksu pracy:
1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo, gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.

2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma

prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie
przełożonego.

3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia

pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od

wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.
Natomiast podstawowe obowiązki pracownika w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny

pracy wynikają z art. 211 kodeksu pracy. Artykuł ten stanowi, że przestrzeganie przepisów
i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika.

W szczególności pracownik jest obowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zatrudnianie polega na tym, że osoba zatrudniona zobowiązuje się do wykonywania

pracy określonego rodzaju na rzecz podmiotu zatrudniającego, a podmiot zatrudniający
zobowiązuje się do zatrudnienia tej osoby za wynagrodzeniem. Wyróżnia się:

−

zatrudnianie na podstawie stosunku pracy,

−

zatrudnianie na podstawie stosunku cywilnoprawnego.
Zgodnie z art. 22 kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik

zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego
kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do
zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Stosunek pracy powstaje w wyniku zawarcia
umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Aby zatrudnienie miało charakter stosunku pracy, musi posiadać następujące cechy:

1) podporządkowanie pracownika kierownictwu pracodawcy,
2) odpłatność wykonywanej pracy,
3) wykonywanie pracy osobiście przez pracownika,
4) powtarzanie pracy w codziennych lub dłuższych odstępach czasu,
5) wykonywanie pracy „na ryzyko gospodarcze pracodawcy”,
6) wykonywanie pracy w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę.

W przypadku zawarcia stosunku pracy pracodawca musi stosować się do przepisów

kodeksu pracy, a pracownik uzyskuje prawa i obowiązki wynikające z tego kodeksu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Stosunek cywilnoprawny powstaje w wyniku zawarcia jednej z umów cywilnoprawnych,

takich jak umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjnej czy umowy przewozu.

Aby zatrudnienie miało charakter stosunku cywilnoprawnego musi posiadać następujące

cechy:
1) osoba zatrudniona nie podlega kierownictwu podmiotu zatrudniającego,
2) nie ma bezwzględnego obowiązku osobistego wykonywania pracy, o ile nie wynika

to z umowy, z ustawy lub z właściwości pracy,

3) ryzyko gospodarcze prowadzenia działalności ponosi osoba zatrudniona.
4) W konsekwencji zawarcia stosunku cywilnoprawnego strony obowiązują przepisy prawa

cywilnego. Nie obowiązują też przewidziane prawem pracy świadczenia na rzecz osoby
zatrudnionej ani ochrona trwałości zatrudnienia.
To strony umowy o zatrudnienie decydują, jaki charakter prawny będzie miała umowa,

której przedmiotem będzie wykonywana praca. Strony muszą pamiętać, że rodzaj zawieranej
umowy o pracę musi być zgodny z charakterem pracy wykonywanej przez osobę zatrudnioną
oraz z efektem, który strony chcą osiągnąć.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
2. Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?
3. Jakie są podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp?
4. Do czego jest zobowiązana osoba kierująca pracownikami?
5. Na czym polega stosunek pracy?
6. W jakiej sytuacji zawiera się umowę o pracę, a w jakiej umowę cywilnoprawną?
7. Kto w zakładzie pracy (jakie osoby) zajmują się ochroną zdrowia pracowników?
8. W jaki sposób można nawiązać stosunek pracy?
9. Na czym polega wykonywanie pracy na własne „ryzyko gospodarcze”>
10. Którą ze stron pracy silniej chronią przepisy kodeksu pracy?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ możliwe konsekwencje poszczególnych rodzajów zatrudnienia dla pracownika

i pracodawcy. Wskaż istotę stosunku pracy i stosunku cywilnoprawnego. Zastanów się, jakie
prace wykonują Twoi znajomi. Czy do ich wykonania zawarto prawidłowe umowy? Czy
spotkałeś się z przypadkami naruszenia zasad zatrudnienia?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zastanowić się, jakie musisz podjąć czynności organizacyjne i wpisz wszystkie pomysły

na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich
koleżanek/kolegów),

2) zgromadzić w podręcznej biblioteczce niezbędne akty prawne (byś mógł w razie potrzeby

powołać się na konkretne zapisy),

3) uporządkować zapisane pomysły (odrzucić ewentualnie nierealne, lub budzące

wątpliwości członków grupy),

4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kodeks pracy,

−

wybrane rozporządzenia,

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?

2) wymienić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?

3) wymienić

prawa pracownika w zakresie bhp?

4) wymienić

różnice między stosunkiem cywilnoprawnym a stosunkiem

pracy?

5) sformułować definicję stosunku pracy?

6) objaśnić obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bhp?

4.2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne

występujące w procesach pracy

4.3.1. Materiał nauczania

wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa, że 52% światowej populacji aż jedną

trzecią dorosłego życia przebywa w pracy, aktywnie uczestnicząc w wytwarzaniu dóbr dla
potrzeb ogółu społeczeństwa. Wykonywaniu pracy towarzyszą z reguły niebezpieczne,
szkodliwe i uciążliwe czynniki.

Umiejętność rozpoznawania i identyfikowania zagrożeń decyduje o tym, czy człowiek

w porę będzie mógł zareagować w określonych okolicznościach zagrażających życiu lub
zdrowiu a przez to uniknąć wypadku bądź ograniczyć jego skutki urazowe. Z punktu
widzenia zapewnienia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy rozpoznanie zagrożeń
stanowi jeden z najważniejszych elementów kształtowania warunków pracy.

Zagrożeniem jest taki stan środowiska pracy, który może spowodować wypadek lub

chorobę, na przykład:

−

potencjalnie niebezpieczny przepływ energii,

−

ródło ryzyka,

−

fizyczne lub chemiczne cechy materiału, procesu, systemu,

−

obiekt lub okoliczności, ogół czynników lub zjawisk.
Czynnikiem zagrożenia jest każdy czynnik środowiska pracy, który informuje o tym co

zagraża. Czynniki zagrożenia zgodnie z obowiązującą w Polskich Normach klasyfikacją
dzieli się na:

−

czynniki fizyczne,

−

czynniki chemiczne,

−

czynniki biologiczne,

−

czynniki psychofizyczne.

Z punktu widzenia oddziaływania tych czynników na organizm człowieka rozróżnia się:

−

czynniki niebezpieczne (zagrażające życiu),

−

czynniki szkodliwe (zagrażające zdrowiu),

−

czynniki uciążliwe.
Praca w warunkach narażenia na oddziaływanie wymienionych czynników stwarza

niebezpieczeństwo wystąpienia niekorzystnych skutków dla zdrowia i życia człowieka.
Skutkiem narażenia jest uraz lub choroba, w krańcowych przypadkach śmierć pracownika.

Z narażenia pracownika na działanie czynników zagrożeń występującego na stanowisku

pracy wynika poziom ryzyka zawodowego, jakie wiąże się z wykonywaną pracą.

Przez ryzyko zawodowe rozumie się prawdopodobieństwo występowania niepożądanych

zdarzeń

negatywnych

związanych

wykonywaną

pracą,

powodujących

straty,

w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku
zagrożeń występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. Ryzyko
zawodowe, związane z wykonywaną pracą wynika z narażenia pracownika na działanie
czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych występujących na stanowisku pracy
oraz ciężkości urazów, jakie one mogą spowodować.

Czynniki niebezpieczne są to czynniki, których oddziaływanie może prowadzić do

ciężkiego urazu lub natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka bądź do zejścia
ś

miertelnego. Oddziaływanie czynników szkodliwych prowadzi do pogorszenia stanu

zdrowia człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynniki uciążliwe to czynniki, które nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla życia

lub zdrowia człowieka, ale utrudniają pracę lub przyczyniają się do obniżenia sprawności do
wykonywania pracy bądź też wpływają na zmniejszenie wydajności.

Rys. 3. Czynniki zagrożeń [opracowanie własne].

Do grupy najłatwiej identyfikowalnych zagrożeń zaliczane są zagrożenia fizyczne. Ich

rozpoznanie uzależnione jest od ogólnej sprawności zmysłów człowieka, a ich identyfikacja
możliwa często poprzez pomiar odpowiednimi miernikami obecnie zaopatrzonymi
w wyświetlacz cyfrowy. Wśród tej grupy zagrożeń szczególną uwagę ze względu na
powszechność występowania powodują:

−

hałas,

−

czynniki mechaniczne,

−

drgania mechaniczne (wibracje),

−

energia elektryczna i elektryczność statyczna,

−

pola i promieniowanie elektromagnetyczne,

−

oświetlenie,

−

czynniki mikroklimatu.
Hałasem jest zbiór dźwięków nieprzyjemnych, dokuczliwych i niepożądanych w miejscu

pracy. Źródłami hałasu są na ogół zużywające się części maszyn, zbyt głośno zachowujący się
ludzie, wadliwe instalacje, wadliwie zaprojektowane i zbudowane maszyny. Hałas
oddziaływuje przede wszystkim na narządy słuchu, ale również zakłóca procesy przemiany
materii, pracę układu nerwowego i układu krążenia. W zależności od częstotliwości drgań fali
dźwiękowej rozróżnia się cztery rodzaje hałasu:

−

hałas słyszalny o częstotliwości od 16 Hz (herców) do 16 000 Hz,

−

hałas infradźwiękowy o częstotliwości f

16 Hz,

−

hałas ultradźwiękowy o częstotliwości od 16 000 Hz do 10

Hz,

−

hałas hiperdźwiękowy o częstotliwości f

Hz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zagrożenia mechaniczne to wszelkie oddziaływania na człowieka czynników, które mogą

być przyczyną urazów powodowanych mechanicznym działaniem części maszyn, narzędzi,
przedmiotów obrabianych lub wyrzucanych materiałów stałych bądź płynnych.

Niebezpieczne czynniki mechaniczne można podzielić na następujące grupy:

−

przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty,

−

elementy ruchome,

−

elementy ostre, wystające, chropowate,

−

elementy spadające,

−

płyny pod ciśnieniem,

−

liskie, nierówne powierzchnie,

−

ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy),

−

położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości oraz
w zagłębieniach),

−

powierzchnie gorące lub zimne, żrące substancje, żywe zwierzęta i inne.
Do podstawowych zagrożeń mechanicznych zalicza się zagrożenie:

−

zgniataniem (zgnieceniem, zmiażdżeniem),

−

cinaniem,

−

cięciem (obcięciem, odcięciem),

−

wplątaniem, wciągnięciem lub pochwyceniem (zmiażdżeniem, złamaniem),

−

uderzeniem (obtarciem, uderzeniem, pęknięciem, złamaniem),

−

kłuciem (przekłuciem, przebiciem),

−

cieraniem (starciem lub obtarciem),

−

wytryskiem cieczy pod wysokim ciśnieniem (uderzeniem, poparzeniem).

Przykłady przyczyn i skutków z powodu zagrożeń mechanicznych przedstawia rysunek 4.
Zagrożenia mechaniczne można identyfikować poprzez uważną obserwację wszystkich

elementów i urządzeń środowiska pracy i infrastruktury technicznej pomieszczeń pracy.

Rys. 4. Przyczyny i skutki urazów z powodu zagrożeń mechanicznych [2, s. 2].

ródłem drgań są ruchome elementy maszyn i urządzeń, silniki i generatory energii

oraz wyposażenie technologiczne. Drgania z miejsc ich powstawania przenoszone są przez
podesty, podłogi, pomosty, platformy oraz siedziska i podłogi na układ mięśniowo-kostny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

człowieka. Charakterystycznymi parametrami drgań są ich częstotliwość i amplituda.
Szczególnie groźne dla człowieka są częstotliwości niskie od 0,7 do 90 Hz, gdyż mogą
pokrywać się z częstotliwością drgań własnych narządów wewnętrznych organizmu
człowieka. Przenoszone do organizmu drogą bezpośredniego kontaktu z drgającym źródłem
mogą też wywierać ujemny wpływ na zdrowie pracowników i doprowadzać do trwałych
zmian chorobowych. Drgania mechaniczne przekazywane są do organizmu człowieka przez
bezpośredni kontakt z drgającym urządzeniem lub pośrednio poprzez podłogi hal
fabrycznych, podesty, pomosty wprawione w drgania, przez źle posadowione maszyny
stacjonarne i przenośne, siedziska, platformy drgające. Skutki szkodliwego oddziaływania
drgań wywołują zaburzenia w sferze funkcjonalnej takie jak:

−

zakłócenia koordynacji ruchów,

−

zwiększenie czasu reakcji wzrokowych,

−

zwiększenie czasu reakcji ruchowej,

−

nadmierne zmęczenie,

oraz zaburzenia w sferze biologicznej człowieka, takie jak:

−

zakłócenie czynności narządów wewnętrznych,

−

zmiany w układzie nerwowym,

−

schorzenia naczyń krwionośnych,

−

zmiany w układzie kostno-stawowym,

−

zaburzenia czynności mięśni i ścięgien.
Powszechne obecnie stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą

różnego rodzaju zagrożenia zarówno dla człowieka jak i jego środowiska. Są to zagrożenia:

−

porażeniem oraz poparzeniem prądem bądź łukiem elektrycznym,

−

pożarem,

−

wybuchem,

−

elektrycznością statyczną,

−

ze strony zjawisk związanych z wyładowaniami atmosferycznymi.
Zagrożeń tych nie można uniknąć, ale można i trzeba zmniejszać zarówno ryzyko ich

występowania, jak i skutki wypadków elektrycznych. Skutki porażenia prądem elektrycznym
zależą od:

−

wielkości i rodzaju prądu,

−

drogi przepływu prądu przez organizm człowieka,

−

czasu przepływu prądu,

−

rezystancji ciała człowieka w warunkach otaczającego mikroklimatu środowiska pracy.
Prąd przemienny o częstotliwości 50 Hz i napięciu 400/230 V jest najbardziej

rozpowszechnionym rodzajem energii elektrycznej. Większość porażeń i poparzeń prądem
elektrycznym, występuje przy styczności człowieka z urządzeniami elektroenergetycznymi
prądu przemiennego, przy czym najczęstsze są porażenia na drodze ręka-nogi lub ręka-ręka.
Najgroźniejsze dla życia organizmu reakcje wywołuje prąd przemienny o częstotliwości od
15 do 100 Hz.

Oddziaływanie prądu elektrycznego na organizm ludzki może być pośrednie lub

bezpośrednie.

Działanie pośrednie, które powstaje bez przepływu prądu przez ciało człowieka,

powoduje takie urazy, jak:

−

oparzenia ciała wskutek pożarów wywołanych zwarciem elektrycznym lub spowodowane
dotknięciem do nagrzanych elementów,

−

groźne dla życia oparzenia ciała łukiem elektrycznym, a także metalizacja skóry
spowodowana osadzaniem się roztopionych cząstek metalu,

−

uszkodzenia wzroku wskutek dużej jaskrawości łuku elektrycznego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

uszkodzenia mechaniczne ciała w wyniku upadku z wysokości lub upuszczenia
trzymanego przedmiotu.

Rys. 5. Oddziaływanie prądu przemiennego na organizm

[1, str. 3].

Działanie bezpośrednie, którego źródłem jest przepływ prądu przez ciało ludzkie może
wywołać wiele zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych w organizmie (a nawet
ś

mierć człowieka), poprzez oddziaływanie na układ nerwowy oraz w wyniku elektrolizy krwi

i płynów fizjologicznych.
Porażenie elektryczne może objawiać się:

−

odczuwaniem bólu przy przepływie prądu, kurczami mięśni (skurcz mięśni dłoni może
uniemożliwić samouwolnienie się porażonego),

−

zatrzymaniem oddechu, zaburzeniami krążenia krwi,

−

zaburzeniami wzroku, słuchu i zmysłu równowagi,

−

utratą przytomności,

−

migotaniem komór sercowych (fibrylacja) – bardzo groźnym dla życia człowieka, gdyż
zazwyczaj prowadzi ono do zejścia śmiertelnego,

−

oparzeniami skóry i wewnętrznych części ciała, do zwęglenia włącznie.

Przy porażeniu prądem, bezpośrednio po przerwaniu przepływu prądu, może wystąpić
wstrząs, objawiający się przerażeniem, bladością, drżeniem ciała lub kończyn, nadmiernym
wydzielaniem potu, stanem apatii lub euforii. Może również wystąpić obrzęk mózgu i utrata
przytomności, połączona z zatrzymaniem krążenia krwi i brakiem oddechu. Skutki te mogą
się ujawnić także po pewnym czasie – od kilku minut do kilku miesięcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Oddziaływanie prądu stałego na organizm [1, str. 5].

Sposób i skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych, zarówno bezpośrednio na

ciało człowieka jak i na materialne elementy środowiska pracy, zależą od ich częstotliwości
i natężenia. Pola elektromagnetyczne w przeciwieństwie do wielu fizycznych czynników
ś

rodowiska, jak na przykład. hałas, nie są z reguły rejestrowane przez zmysły człowieka,

dlatego niemożliwe jest intuicyjne dostosowanie sposobu postępowania człowieka do stopnia
zagrożenia. Pola elektromagnetyczne o różnych częstotliwościach znajdują liczne
zastosowania praktyczne w przemyśle, służbie zdrowia, telekomunikacji i życiu codziennym.
Energia pól elektromagnetycznych absorbowana bezpośrednio w organizmie powoduje
powstawanie w nim elektrycznych prądów indukowanych oraz podgrzewanie tkanek. Może
to być przyczyną niepożądanych efektów biologicznych i w konsekwencji zmian stanu
zdrowia (czasowego i trwałego). Przykładowymi źródłami pola elektromagnetycznego mogą
być linie energetyczne wysokiego napięcia oraz anteny nadawcze telefonii komórkowej.

wiatło na stanowisku pracy i w jego otoczeniu wpływa bezpośrednio na szybkość

i pewność widzenia oraz określa, w jaki sposób widzimy formy, sylwetki, barwę
i właściwości powierzchni przedmiotów tam występujących. Najkorzystniejszym dla wzroku
jest światło naturalne, słoneczne o barwie zbliżonej do koloru jasnożółtego. Aby praca
wzrokowa była optymalna, stanowisko pracy oraz pomieszczenie, w którym się ono znajduje,
muszą być odpowiednio oświetlone.

Oświetlenie wnętrz powinno zapewniać:

−

bezpieczeństwo ludziom przebywającym we wnętrzu,

−

odpowiednie warunki do wykonywania zadań wzrokowych.
Złe oświetlenie prowadzi w dłuższym okresie do trwałego osłabienia wzroku. Jest

zagrożeniem

uciążliwym,

powodującym

nadmierne

obciążenia

narządu

wzroku,

a w ich następstwie bóle głowy, pogorszenie samopoczucia, zmęczenie. Z kryterium
minimalnego poziomu natężenia oświetlenia wynika, że natężenie oświetlenia na poziomej
płaszczyźnie roboczej, które można zaakceptować w pomieszczeniach, w których ludzie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przebywają przez długi czas, niezależnie od tego, jakie jest wykonywane zadanie wzrokowe,
powinno wynosić minimum 200 luksów.
Czynniki kształtujące mikroklimat to cechy powietrza:

−

temperatura powietrza,

−

prędkość ruchu powietrza,

−

temperatura promieniowania,

−

wilgotność powietrza.

Odczucia termiczne człowieka w środowisku pracy warunkują ponadto:

−

wysiłek fizyczny przy czynnościach wykonywanych,

−

czas aklimatyzacji w pomieszczeniu,

−

cechy termiczne odzieży roboczej,

−

wiek.
Najkorzystniejszy jest taki układ czynników warunkujących odczucia cieplne, który

gwarantuje osiągnięcie komfortu termicznego organizmu, a więc stanu, w którym człowiek
czuje się najlepiej.

O zagrożeniach występujących w procesie pracy winny informować znaki bezpieczeństwa

i higieny pracy umieszczone w miejscach zagrożeń (tabela 1).

Tabela 1. Wybrane znaki z grupy znaków ostrzegawczych [14].

Ostrzeżenie przed silnym polem

magnetycznym

Ostrzeżenie przed

niebezpieczeństwem obcięcia

palców

Ostrzeżenie – butle z gazem

Ostrzeżenie przed porażeniem

prądem elektrycznym

Uruchamia się automatycznie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest podział zagrożeń występujących w środowisku pracy?
2. Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego?
3. Od czego zależą skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych?
4. Jakie mogą być skutki niewłaściwego oświetlenia?
5. Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas?
6. Jakie częstotliwości drgań mechanicznych są najbardziej groźne dla człowieka?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj zagrożenia, jakie mogą wystąpić w pracy operatora obrabiarek

skrawających.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić, jakie zagrożenia mogą wystąpić w pracy operatora obrabiarek skrawających

i wypisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego
z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

2) uporządkować zapisane pomysły w grupy według kryterium rodzaju zagrożenia (odrzucić

ewentualnie nierealne, lub budzące wątpliwości członków grupy),

3) zapisać zagrożenia w formie mapy myśli,
4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy,
5) wziąść udział w podsumowaniu odpowiadając na pytanie: jakiego rodzaju zagrożenia są

najbardziej niebezpieczne w pracy operatora obrabiarek skrawających.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart

Ćwiczenie 2

Dokonaj inspekcji stanowisk pracy w pomieszczeniach warsztatów szkolnych i dołóż

starań, aby nie pominąć wszystkich ważnych zagrożeń, które mogą być przyczyną wypadków
i innych strat.

Zwróć uwagę na:

−

ruchome elementy maszyn i urządzeń,

−

stan powierzchni na których istnieje możliwość poślizgnięcia się lub upadku,

−

ostre krawędzie, wystające elementy,

−

położenie stanowiska pracy,

−

urządzenia pracujące pod ciśnieniem,

−

wysoką temperaturę obrabianych powierzchni,

−

stan i rodzaje podestów wokół maszyn,

−

stan i rodzaj oświetlenia,

−

stan instalacji i urządzeń elektrycznych,

−

pyły,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zjawiska akustyczne, hałas,

−

używanie substancji chemicznych,

−

zagrożenia pożarowe,

−

obciążenie fizyczne i psychiczne, itd.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zastanowić się i zapisać co jest zagrożeniem wypadkowym w pracy,
2) dokonać inspekcję warsztatu i zapisać stwierdzone nieprawidłowości,
3) uporządkować zapisane spostrzeżenia – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

4) zaprezentować efekty pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

film dydaktyczny w środowiskach pracy,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 3

Rysunek do ćwiczenia 3.

Na rysunku pokazano źródła urazów wypadkowych typowe dla zagrożeń mechanicznych.

Zinterpretuj przedstawione źródła w odniesieniu do prac i czynności wykonywanych na
obrabiarkach skrawających. Określ stopień ciężkości urazów powodowanych przez te źródła.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić, jakie czynności realizowane są podczas pracy na obrabiarkach skrawających,

zapisać wszystkie pomysły na kartce,

2) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

3) omówić w grupie przedstawione na rysunku przypadki źródeł zagrożenia wypadkowego,
4) zaprezentować efekty pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą?

2) określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w środowisku

pracy?

3) rozpoznać znaki bezpieczeństwa i higieny pracy?

4) rozpoznać czynniki niebezpieczne, uciążliwe i szkodliwe?

5) wymienić sposoby rozpoznawania zagrożeń?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące

pomieszczeń pracy i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych

4.3.1. Materiał nauczania

Pomieszczeniami pracy nazywamy pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników

w celu wykonywania czynności produkcyjnych, usługowych, badawczych itp. Pomieszczenia
pracy i ich wyposażenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki
pracy. W szczególności w pomieszczeniach pracy należy zapewnić:

−

oświetlenie naturalne i sztuczne,

−

odpowiednią temperaturę,

−

wymianę powietrza,

−

zabezpieczenie przed wilgocią,

−

zabezpieczenie przed niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem,

−

zabezpieczenie przed drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwym dla zdrowia
i uciążliwościami,

−

odpowiednie wymiary pomieszczeń,

−

prawidłową ewakuację,

−

właściwą odporność ogniową elementów budowlanych.
W zależności od czasu przebywania pracowników, pomieszczenia dzielimy na:

−

pomieszczenia stałej pracy – w których łączne czas przebywania tego samego
pracownika w ciągu jednej dobry przekracza 4 godziny,

−

pomieszczenia czasowej pracy – w których łączny czas przebywania tego samego
pracownika w ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin,

−

pomieszczenie uważane za nieprzeznaczone na pobyt pracowników.
W pomieszczeniach pracy należy zapewnić wymianę powietrza w całym pomieszczeniu

lub jego części, mającą na celu usunięcie powietrza zużytego i zanieczyszczonego oraz
wprowadzenie powietrza zewnętrznego. Dokonuje się tego poprzez wentylację naturalną
lub mechaniczną. Krotność wymiany powietrza wynika z potrzeb użytkowych i funkcji
pomieszczeń pracy, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych.

Rysunek 7 przedstawia przykładowy system wentylacji pomieszczenia pracy.

Rys. 7. System wentylacyjny pomieszczenia pracy

[7, str. 185].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju

wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie
niższą niż 14°C (287 K), chyba, że względy technologiczne na to nie pozwalają.
Pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed napływem chłodnego
powietrza z zewnątrz.

Natężenie oświetlenia dla prac wykonywanych przy obrabiarkach do metali powinno być

nie mniejsze jak:

−

200 lx – dla prac mało precyzyjnych,

−

300 lx – dla prac średniodokładnych (tolerancja obróbki powyżej 0,1 mm),

−

500 lx – dla prac dokładnych (tolerancja obróbki = 0,1 mm),

−

750 lx – dla prac dokładnych (tolerancja obróbki poniżej 0,1 mm).
Wysokość pomieszczenia pracy w przypadku stanowisk obróbki skrawaniem powinna

wynosić 3,3 m. Podstawowe wymiary pomieszczenia powinny zapewniać 2 m

wolnej

powierzchni podłogi oraz co najmniej 13 m

wolnej objętości przypadającej na każdego

pracownika.

Pracownikom należy zapewnić pomieszczenia i urządzenia higieniczno sanitarne, których

rodzaj, ilość i wielkość powinny być dostosowane do liczby zatrudnionych pracowników,
stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest
wykonywana.

Należy zapewnić dostateczną ilość wody zdatnej do picia oraz do celów higieniczno

sanitarnych, gospodarczych i przeciwpożarowych. Ilość wody przypadającej dziennie na
każdego pracownika nie może być mniejsza niż:

−

120 l – przy pracach w kontakcie z substancjami szkodliwymi, trującymi lub zakaźnymi
albo powodującymi silne zabrudzenie pyłami, w tym 90 l w przypadku korzystania
z natrysków,

−

90 l – przy pracach brudzących, wykonywanych w wysokiej temperaturze lub
wymagających zapewnienia należytej higieny procesów technologicznych, w tym
60 l w przypadku korzystania z natrysków,

−

30 l – przy pozostałych pracach.
Do pomieszczeń higieniczno sanitarnych zalicza się łaźnie, sauny, natryski, łazienki,

ustępy, umywalnie, szatnie, przebieralnie, pralnie, jak też pomieszczenia służące do
odkażania, oczyszczania oraz suszenia odzieży i obuwia. Pomieszczenia higieniczno sanitarne
powinny być ogrzewane, oświetlane i wentylowane. Wysokość pomieszczeń higieniczno
sanitarnych nie powinna być w świetle mniejsza niż 2,5 m.

Szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone

oddzielnie dla kobiet i mężczyzn (nie dotyczy to zakładu pracy, w którym zatrudnionych jest
do dziesięciu pracowników – pod warunkiem zapewnienia możliwości osobnego korzystania
przez kobiety i mężczyzn z tych pomieszczeń).

Odzież powinna być przechowywana w szatniach. W szatniach należy zapewnić

przynajmniej czterokrotną wymianę powietrza na godzinę. W szatni powinny być zapewnione
miejsca siedzące dla co najmniej 50% zatrudnionych na najliczniejszej zmianie. Szatnie
powinny być dostosowane do rodzaju prac, stopnia narażenia pracownika na zabrudzenie
ciała i zanieczyszczenia jego odzieży substancjami szkodliwymi, trującymi lub materiałami
zakaźnymi. W związku z tym szatnie dzielimy na:

−

szatnie odzieży własnej pracowników,

−

szatnie odzieży roboczej i ochronnej,

−

szatnie podstawowe – przeznaczone do przechowywania odzieży własnej pracowników
oraz odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej,

−

szatnie przepustowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W skład zespołu szatni powinny wchodzić umywalnie łatwo dostępne dla pracowników

i zapewniające bezkolizyjny ruch pracowników już umytych i przebranych w odzież własną.
W pomieszczeniach umywalni należy zapewnić co najmniej dwukrotną wymianę powietrza
w ciągu godziny.

Odległość od stanowiska pracy lub miejsca przebywania ludzi do najbliższego ustępu nie

może być większa niż 75 m. W budynkach ustępy powinny być urządzone na każdej
kondygnacji. W pomieszczeniach ustępów należy zapewnić wymianę powietrza w ilości nie
mniejszej niż 50 m

na godzinę na jedną miskę ustępową i 25 m

na jeden pisuar.

Jadalnie powinny być zapewnione, jeżeli zakład zatrudnia więcej jak 20 pracowników.

W pomieszczeniu jadalni należy zapewnić przynajmniej dwukrotną wymianę powietrza
w ciągu godziny.

Palenie tytoniu w zakładach pracy jest dozwolone wyłącznie w odpowiednio

przystosowanych pomieszczeniach (palarniach) wyposażonych w odpowiednią liczbę
popielniczek. W palarni powinno przypadać co najmniej 0,l m

powierzchni podłogi na

każdego pracownika najliczniejszej zmiany, z tym jednak że powierzchnia poszczególnych
pomieszczeń przeznaczonych na palarnie nie powinna być mniejsza niż 4 m

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest pomieszczenie pracy stałej?
2. Jakie normy natężenia oświetlenia obowiązują przy pracy na obrabiarkach do metali?
3. Jakim wymiarom powinno odpowiadać pomieszczenie pracy stałej?
4. Czy w pomieszczeniach pracy dozwolone jest palenie tytoniu?
5. Jaka wymianę powietrza należy zapewnić w szatniach?
6. Jakie są rodzaje szatni?
7. Co zalicza się do pomieszczeń higieniczno sanitarnych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ minimalne wymiary pomieszczenia pracy (hali) dla zorganizowania stanowisk

pracy dla 20 operatorów obrabiarek skrawających. Wysokość pomieszczenia pracy w
przypadku stanowisk obróbki skrawaniem powinna wynosić 3,3 m. Podstawowe wymiary
pomieszczenia powinny zapewniać 2 m

wolnej powierzchni podłogi oraz co najmniej 13 m

wolnej objętości przypadającej na każdego pracownika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić wymagania przestrzenne dla pracy
2) zapisać wymagania na kartce papieru,
3) obliczyć minimalne wymiary pomieszczenia, korzystając z wymagań normatywnych,
4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić wymagania przestrzenne dla pomieszczeń pracy stałej?

2) wymienić rodzaje pomieszczeń higieniczno sanitarnych?

3) wymienić rodzaje szatni?

4) określić wymagania dla wymiany powietrza w szatniach?

5) określić normy natężenia oświetlenia dla pracy przy obrabiarkach

skrawających?

6) określić, jaką ilość wody należy zapewnić przy pracach brudzących?

7) wyjaśnić, w jaki sposób jest realizowana wymiana powietrza

w pomieszczeniach pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej

4.4.1. Materiał nauczania

rodki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia

bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym zagrożeniem lub większą
liczbą zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy. Zgodnie
z obowiązującymi postanowieniami kodeksu pracy, pracodawca ma obowiązek zapewnić
pracownikom bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia w każdym aspekcie związanym z pracą.
Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikom nieodpłatnie:
1. środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych

i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy,

2. odzież i obuwie robocze spełniające wymagania określone w Polskich Normach:

−

jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,

−

ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny
pracy.

Wydając pracownikowi środki ochrony indywidualnej, pracodawca jest równocześnie

obowiązany poinformować go o sposobach posługiwania się tymi środkami w celu
zapewnienia skutecznej ochrony przed zagrożeniami. Pracownik jest zobowiązany do
stosowania środków ochrony indywidualnej, dostarczonych przez pracodawcę.

rodki ochrony indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można

uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony
zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy.

rodki ochrony indywidualnej powinny:

−

być odpowiednie do istniejącego zagrożenia,

−

uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy,

−

uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika,

−

być przeznaczone do osobistego użytku.

rodki ochrony indywidualnej dzieli się, pod względem ich ogólnego przeznaczenia, na

dziewięć grup:
1) odzież ochronna, np. fartuchy, kombinezony,
2) środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne,
3) środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne (gumowe, jednorazowe),
4) środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, trepy,
5) środki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, maseczki,
6) środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe,
7) sprzęt ochrony układu oddechowego, np. maseczki,
8) dermatologiczne środki ochrony skóry, np. kremy, maści,
9) środki ochrony przed upadkiem z wysokości, np. liny bezpieczeństwa.

W tabeli 2 przedstawiono przykładowe rodzaje prac, przy których wymagane jest

stosowanie środków ochrony indywidualnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Wybrane rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej

[opracowanie własne].

Lp.

Rodzaje
ś

rodków

ochrony
indywidualnej

Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony
indywidualnej

Odzież ochronna

Prace w narażeniu na działanie wody, czynników chemicznych, pyłowych,
mechanicznych i biologicznych oraz wysokiej i niskiej temperatury – stwarzające
ryzyko dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracowników, w tym w szczególności:

−

prace na zewnątrz pomieszczeń w narażeniu na deszcz lub chłód,

−

prace w pomieszczeniach o bardzo niskiej temperaturze,

−

spawanie, kucie oraz odlewanie metali,

−

prace stwarzające ryzyko zapalenia odzieży od płomienia, gorących odprysków
metali lub żużla,

rodki ochrony

głowy

Prace narażające pracowników na urazy głowy, w tym
w szczególności:

−

prace na konstrukcjach stalowych, masztach, wieżach,

−

prace na stacjach energetycznych,

−

prace w kuźniach i odlewniach metali,

−

prace w sąsiedztwie urządzeń do podnoszenia, dźwigów i przenośników,

−

prace, przy których włosy pracowników są narażone na wciągnięcie przez
ruchome części maszyn lub urządzeń mechanicznych.

rodki ochrony

kończyn dolnych

Prace stwarzające ryzyko urazów kończyn dolnych (w tym oparzenia), ich zamoczenia
lub zanieczyszczenia substancjami i materiałami toksycznymi, drażniącymi, żrącymi,
podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz wykonywane w
warunkach niskiej lub wysokiej temperatury, a w szczególności:

−

prace przy wielkich piecach, w stalowniach, walcowniach, stacjach
energetycznych, dużych zbiornikach i rurociągach,

−

oczyszczanie odlewów lub piaskowanie albo śrutowanie jakichkolwiek
przedmiotów,

−

prace w kuźniach lub przy odlewaniu stopionych metali,

−

prace remontowe i renowacyjne,

−

transport i magazynowanie ciężkich elementów, których upadek na stopę może
spowodować jej zranienie,

−

prace w narażeniu na zanieczyszczenie stóp substancjami toksycznymi, żrącymi
lub drażniącymi,

rodki ochrony

przed upadkiem
z wysokości

Prace wykonywane w warunkach narażających na upadek z wysokości, w tym
w szczególności:

−

prace na rusztowaniach,

−

prace w kabinach wysokich dźwigów,

rodki ochrony

kończyn górnych

Prace stwarzające ryzyko urazów rąk (związanych również z działaniem wysokiej
temperatury, wibracji oraz substancji chemicznych), prace w kontakcie z wodą,
substancjami toksycznymi, żrącymi lub drażniącymi, oraz prace w niskiej
temperaturze, w tym w szczególności:

−

prace z użyciem przedmiotów lub materiałów ostrych, tnących, kłujących,
parzących lub szczególnie chropowatych albo inne narażające na uszkodzenia
rąk, z wyłączeniem prac przy obsłudze maszyn, przy których istnieje
niebezpieczeństwo wciągnięcia rękawicy,

−

spawanie lub cięcie metali przy pomocy łuku elektrycznego i wszelkie inne
czynności wymagające użycia lamp łukowych lub też innych źródeł
promieniowania ultrafioletowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Lp.

Rodzaje
ś

rodków

ochrony
indywidualnej

Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony
indywidualnej

rodki ochrony

twarzy i oczu

Prace, przy których twarz lub oczy pracowników są narażone na urazy albo
podrażnienia w wyniku działania czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla
zdrowia, w tym w szczególności:

−

spawanie lub cięcie metali przy pomocy palnika lub łuku elektrycznego,

−

obserwowanie intensywnych punktów świetlnych lub substancji silnie
rozżarzonych, takich jak roztopiona stal albo szkło,

−

szlifowanie na sucho, oczyszczanie oraz inne prace powodujące rozpryskiwanie
mogących przedostać się do oczu ostrych cząsteczek, stopionych metali lub
ż

rących płynów,

−

prace przy maszynach do obróbki skrawaniem materiału, podczas której powstają
wióry odpryskowe,

rodki ochrony

układu
oddechowego

Prace w warunkach ryzyka narażenia na nadmierne zanieczyszczenie powietrza
czynnikami szkodliwymi lub w warunkach niedoboru tlenu
w powietrzu, w tym w szczególności:

−

prace w zbiornikach i w gazowych piecach przemysłowych, gdzie może
występować szkodliwy gaz lub niedobór tlenu,

−

prace w narażeniu na wdychanie szkodliwych pyłów, gazów, par lub dymu,

rodki ochrony

słuchu

Prace w warunkach, w których poziom hałasu przekracza najwyższe dopuszczalne
natężenie, w tym w szczególności:

−

prace przy obsłudze pras do metalu,

−

prace przy użyciu narzędzi pneumatycznych,

Dermatologiczne
ś

rodki ochrony

indywidualnej

Prace narażające na podrażnienia skóry, w tym w szczególności:

−

garbowanie skóry,

−

prace w narażeniu na wdychanie chromianów, dwuchromianów alkalicznych,
kwasu chromowego lub innych substancji żrących lub drażniących,
wpływających na owrzodzenia lub perforację przegrody nosowej.

rodki ochrony zbiorowej to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi,

w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami
występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami
technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach.

rodki ochrony zbiorowej można podzielić na:

−

rodki chroniące przed zbyt wysoką lub niską temperaturą otoczenia w strefie roboczej,

−

rodki chroniące przed działaniem zbyt wysokich lub niskich temperatur powierzchni

urządzeń, maszyn, wyrobów i półwyrobów,

−

rodki chroniące przed hałasem,

−

rodki chroniące przed wilgocią,

−

rodki chroniące przed ultradźwiękami,

−

rodki chroniące przed infradźwiękami,

−

rodki chroniące przed promieniowaniem nadfioletowym,

−

rodki chroniące przed promieniowaniem podczerwonym,

−

rodki chroniące przed promieniowaniem jonizującym,

−

rodki chroniące przed promieniowaniem generatorów kwantowych,

−

rodki chroniące przed polem elektromagnetycznym,

−

rodki chroniące przed polem elektrostatycznym,

−

rodki chroniące przed elektrycznością statyczną,

−

rodki chroniące przed porażeniem prądem elektrycznym;

−

rodki chroniące przed działaniem czynników chemicznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rodki chroniące przed działaniem czynników biologicznych,

−

rodki chroniące przed działaniem płynów,

−

rodki zapewniające prawidłowe warunki środowiska powietrznego w pomieszczeniach

przemysłowych i na stanowiskach pracy,

−

rodki zapewniające prawidłowe oświetlenie w pomieszczeniach przemysłowych i na

stanowiskach pracy

Rys. 8. Miejsca gdzie jest obowiązkowe stosowanie środków ochrony indywidualnej powinny być oznakowane

[7, str. 213].

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiemy pod pojęciem środki ochrony indywidualnej?
2. Co rozumiemy pod pojęciem środków ochrony zbiorowej?
3. Kiedy powinniśmy stosować środki ochrony indywidualnej?
4. Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywidualnej?
5. Jakie stosuje się rodzaje środków ochrony indywidualnej?
6. Jakie stosuje się rodzaje środków ochrony zbiorowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstawione na fotografii środki ochrony indywidualnej przyłbica siatkowa i kask

ochronny

winny

być

zastosowane

podczas

wykonywania

niektórych

operacji

technologicznych obróbki metali na obrabiarkach skrawających. Podaj przykłady
obowiązkowego stosowania przyłbicy oraz kasku.

Rysunek do ćwiczenia 1.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zastanowić się, jakie zagrożenia mogą wystąpić podczas czynności pracy na obrabiarkach

skrawających i zapisać je na kartce a następnie tablicy flipchart,

2) wskazać te zagrożenia, przed którymi chroni przyłbica siatkowa i kask ochronny,
3) zaprezentować efekty pracy grupy,
4) wziąść udział w podsumowaniu odpowiadając na pytanie: jaki sposób ochrony przed

zagrożeniami jest lepszy niż zaproponowany kask i przyłbica.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

pokaz multimedialny: zastosowanie i dobór środków ochrony indywidualnej,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 2

Sprawdź czy w warsztatach szkolnych znajdują się odpowiednie środki ochrony

indywidualnej podobne do pokazanych na rysunku do ćwiczenia 1.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sprawdzić teren warsztatów szkolnych,
2) zwrócić uwagę na środki ochrony indywidualnej,
3) przedstawić nauczycielowi swoje spostrzeżenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić nazwy środków ochrony przed hałasem?

2) wymienić przed jakimi czynnikami chroni twarz przyłbica siatkowa?

3) określić wymagania dla kasku ochronnego?

4) właściwie dobrać środki ochrony indywidualnej w zależności od

zagrożeń lub szkodliwych czynników występujących w środowisku
pracy?

5) rozróżnić odzież roboczą i odzież ochronną?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Wymagania bezpieczeństwa dotyczące procesów pracy

4.5.1. Materiał nauczania

Obrabiarki skrawające do metali to maszyny służące do nadawania przedmiotom

obrabianym żądanego kształtu i wymiarów w procesie skrawania nadmiaru materiału. Wśród
obrabiarek skrawających wyróżnia się różne typy wiertarek, tokarek, szlifierek, frezarek,
strugarek, dłutownic, przeciągarek, kopiarek, obrabiarek wielofunkcyjnych sterowanych
numerycznie, wielofunkcyjnych centr obróbczych. Charakterystyczną cechą obrabiarek
skrawających z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy jest powstawanie w procesie
skrawania, ostrych i o wysokiej temperaturze wiórów metalowych o różnej konfiguracji,
stanowiących czynnik zagrożeń. Z racji swej konstrukcji pracujące w ruchu obrotowym
i postępowym elementy obrabiarek stwarzają niebezpieczeństwo urazów kończyn i głowy.

W konstrukcji współczesnych obrabiarek powszechnie stosuje się elementy napędu

i sterowania hydrauliczne i pneumatyczne, pracujące przy wysokich ciśnieniach czynnika
roboczego, co przy błędach popełnianych w obsłudze i konserwacji powoduje dodatkowe
zagrożenie. Powszechnie do schładzania obrabianych detali metalowych stosuje się emulsje
olejowo-wodne, posiadające szkodliwe dla zdrowia własności toksyczne i alergiczne. Podczas
obróbki niektórych materiałów metalowych, jak na przykład żeliwa, a także w procesach
szlifowania wytwarzane są duże ilości pyłu metalicznego, o bardzo drobnej granulacji. Pyły te
w połączeniu z kurzem oraz oparami emulsji chłodzących są źródłem podrażnień oczu
i układu oddechowego. Wszystko to oraz zagrożenia występujące wokół stanowisk pracy,
w infrastrukturze technicznej powodują stan podwyższonego ryzyka zawodowego
w procesach obróbki skrawaniem. Dlatego w procesach obróbki skrawaniem kładzie się
szczególny nacisk na przestrzeganie zasad i przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Stanowisko pracy przy obrabiarce powinno się znajdować na powierzchni poziomej,

równej, nieśliskiej, bez progów i pochyłości. Obrabiarki o dużych rozmiarach powinny być
obsługiwane z pomostów, spełniających odpowiednie wymagania szczegółowe. Obrabiarki
powinny spełniać wymagania bezpieczeństwa w całym okresie użytkowania, a także w czasie
montażu, napraw, transportu i przechowywania. Ze względu na zagrożenia, jakie występują
w procesach obróbki metali, obrabiarki muszą posiadać urządzenia zatrzymania awaryjnego.
Układ zatrzymania awaryjnego winien mieć pierwszeństwo przed układem sterowania
przeznaczonym do jej uruchamiania.

Montaż i eksploatacja obrabiarek powinny być zgodne z dokumentacją techniczno

ruchową i z instrukcją obsługi. Natomiast praca powinna być wykonywana zgodnie
z zasadami podanym w instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy na danej maszynie.

Stanowiska pracy obrabiarek powinny być tak organizowane, aby zapewniać łatwy

dostęp do maszyny, oddzielne miejsca dla narzędzi, półfabrykatów i przedmiotów gotowych.

Wióry i odpady produkcyjne powinny być na bieżąco usuwane z pomieszczenia pracy.

Niedopuszczalne jest usuwanie wiórów sprężonym powietrzem lub bez odpowiednich
narzędzi.

Podczas przerw w pracy obrabiarki narzędzia skrawające muszą być odsunięte od

przedmiotu obrabianego. Niedopuszczalne jest podczas przerw w pracy pozostawianie
obrabiarki bez nadzoru lub na jej obsługiwanie osobom nieuprawnionym. W czasie
unieruchomienia obrabiarki na okres dłuższy niż jedna zmiana robocza, powinny być
zablokowane wyłączniki główne i awaryjne.

Przedmioty obrabiane winny być tak mocowane w uchwytach obróbczych, aby nie

zmieniły położenia podczas procesu obróbki lub nie zostały wyrwane z uchwytu mocującego,
w wyniku działania sił odśrodkowych, sił bezwładności lub sił skrawania.

Podczas ruchu obrabiarki niedopuszczalne jest:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

chłodzenie narzędzia lub obrabianego przedmiotu za pomocą mokrego czyściwa,

−

dokonywanie czynności konserwacyjnych w przypadku, gdy instrukcja bhp nie zezwala
na taką czynność,

−

zatrzymywania wrzeciona lub uchwytu ręką, nakładanie pasów napędowych
i regulacja ich naciągu [11].
Jeżeli obrabiarki zostały zainstalowane przy przejściach przeznaczonych dla ruchu

pracowników, przy drogach transportu wewnątrzzakładowego lub ustawione obok siebie,
to należy je zabezpieczyć przed zagrożeniami stwarzanymi dla:

−

sąsiednich stanowisk pracy,

−

ruchu pracowników,

−

transportu wewnętrznego [11].
Stanowiska pracy przy obsłudze centrum obróbkowego, magazynów narzędzi

skrawających oraz przedmiotów powinny być zabezpieczone osłonami stałymi. Przestrzeń
przemieszczania się podajnika przedmiotów poza obrys obrabiarki powinna być
zabezpieczona osłonami a w przypadku braku technicznej możliwości zastosowania takiej
osłony centrum obróbkowe powinno być wyposażone w sygnalizację świetlną lub akustyczną
uruchamianą w czasie przemieszczania się podajnika z przedmiotem poza obrys centrum [11].

Uchwyty i tarcze zabierakowe obrabiarek niezabezpieczone na całej przestrzeni roboczej

stałymi osłonami powinny być osłonięte osłonami z urządzeniem blokującym,
uniemożliwiającym otwarcie osłony w czasie pracy maszyny [11].

Stoły obrotowe, w szczególności tokarek karuzelowych, powinny być wyposażone na

całym obwodzie w osłony chroniące przed zagrożeniami powodowanymi przez wióry lub
ciecz chłodzącą [11].

Osłony uchwytów przedmiotów obrabianych powinny być dostosowane do wymiarów

uchwytu i wielkości tarczy zabierakowej obrabiarki.

Urazy mechaniczne powodowane są najczęściej w procesach obróbki skrawaniem

odpryskami ciał stałych oraz uderzeniami o wystające i ruchome elementy maszyn. Do
ochrony oczu i twarzy przed czynnikami mechanicznymi należy stosować okulary ochronne
(z bocznymi osłonkami), gogle ochronne oraz osłony twarzy. Środki ochrony wzroku i twarzy
mają za zadanie zapobiec uszkodzeniom oczu oraz twarzy przed zranieniami i uszkodzeniami
mogącymi powstać poprzez:

−

uszkodzenia mechaniczne (kurze, odpryski, wióry itp.),

−

czynniki chemiczne i biologiczne,

−

szkodliwe promieniowanie i czynniki termiczne.
Do jednych z najczęściej powtarzających się urazów mechanicznych stóp należy

przekłucie podeszwy (np. nadepnięcie na gwóźdź), przecięcie bądź otarcie. Aby uniknąć
uszkodzenia stóp należy używać obuwia ochronnego, które jest produkowane w szerokim
asortymencie i najczęściej przeznaczone jest do ochrony przed kilkoma rodzajami zagrożeń
jednocześnie. Jego parametry ochronne zależą głównie od materiałów użytych do ich
produkcji, a także konstrukcji i ewentualnego wyposażenia w dodatkowe elementy
(np. podnoski stalowe, wkładki stalowe, ochrony śródstopia, ochrony kostki).

Przecięcia, przekłucia oraz otarcia rąk należą również do urazów występujących na

stanowiskach pracy obróbki skrawaniem. Środkiem ochrony indywidualnej są w tym
przypadku rękawice ochronne. W szerokiej ofercie rękawic ochronnych możemy wyróżnić
rękawice chroniące przed przekłuciem i skaleczeniami o ostre krawędzie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rękawice

Rys. 9. Rękawice dwuwarstwowe z ochronną warstwą ze stalowych płytek

[5].

Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w procesach pracy

na obrabiarkach skrawających, to również do stosowanie się do znaków bezpieczeństwa
i higieny pracy, a w szczególności do znaków zakazu i znaków nakazu oraz instrukcji
stanowiskowych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (tabela 3 i 4).

Tabela 3. Wybrane znaki z grupy znaków zakazu [15]

Nieupoważnionym wstęp

wzbroniony

Zakaz uruchamiania maszyny

(urządzenia)

Nie dotykać

Zakaz smarowania urządzeń

w ruchu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 4. Wybrane znaki z grupy znaków nakazu [15].

Nakaz stosowania ochrony oczu

Nakaz stosowania osłony

Nakaz stosowania ochrony słuchu

Nakaz stosowania ochrony twarzy

W przedstawionej instrukcji bezpiecznej obsługi tokarki, zawarte są zasady bezpiecznej

pracy obowiązujące dla tej grupy obrabiarek skrawających.

Instrukcje obsługi tokarki
Uwagi ogólne

Do wykonywania pracy na tokarce może być dopuszczony pracownik, który ma:

−

ukończona szkołę zawodową o specjalności obróbka metali lub przygotowanie
zawodowe, potwierdzone właściwym dokumentem,

−

dobry stan zdrowia, potwierdzony świadectwem lekarskim,

−

ukończone 18 lat.
Uczniowie odbywający praktyczną naukę zawodu i pracownicy młodociani, mogą

wykonywać pracę wyłącznie pod nadzorem nauczyciela. Do pracy należy przystąpić
wypoczętym, trzeźwym, ubranym w odzież roboczą bez luźnych i zwisających elementów;
rękawy kurtki (kombinezonu) opięte wokół nadgarstków lub podwinięte. Włosy powinny być
przykryte beretem lub czapką.

Przed rozpoczęciem pracy pracownik powinien:

−

zapoznać się z zakresem zleconej pracy i dokumentacją wykonawczą detalu,

−

zaplanować kolejność wykonywanych czynności,

−

przygotować potrzebne narzędzia, pomoce warsztatowe, środki ochrony indywidualnej
(rękawice robocze, okulary ochronne), zmiotkę, haczyk do usuwania wiórów.
Przed uruchomieniem tokarki pracownik powinien:

−

sprawdzić stan techniczny tokarki, a przede wszystkim – czy osłony i zabezpieczenia są
sprawne, ekrany ochronne dostatecznie przezroczyste, czy obrabiany przedmiot jest
dostatecznie mocno zamocowany, czy w uchwycie lub tarczy nie pozostawiono klucza,
czy narzędzia skrawające (noże) są prawidłowo zaostrzone, czy element wystający

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z wrzeciennika (pręt) jest zabezpieczony, czy w instalacji elektrycznej i oświetleniowej
nie ma widocznych uszkodzeń, czy uchwyty i tarcze nie są nadmiernie zużyte.

−

uruchomić tokarkę na biegu jałowym i sprawdzić prawidłowość działania
poszczególnych elementów i układów.
Podczas pracy tokarki:

−

obrabiany element mocować w sposób pewny w uchwycie lub tarczy,

−

narzędzia skrawające muszą być zamocowane w imaku w sposób pewny,

−

długie elementy (rury, pręty) powyżej 800 mm mocować przy pomocy kła i konika,
a powyżej 1500 mm stosować okular lub podtrzymkę,

−

przy obróbce materiałów odpryskowych i pylących (żeliwo, tworzywa sztuczne i inne)
stosować okulary ochronne i sprzęt ochrony dróg oddechowych,

−

narzędzia w imaku wymieniać tylko po zatrzymaniu tokarki,

−

przy wygładzaniu elementu przy pomocy płótna ściernego, umocować je na specjalnej
deseczce,

−

zabezpieczyć wystające elementy z wrzeciennika specjalnymi wspornikami,

−

do usuwania wiórów wstęgowych używać tylko haczyka z gardą,

−

obrabiany przedmiot i narzędzie chłodzić emulsją przy pomocy pompki w układzie
chłodzenia lub olejarki,

−

przy szczególnie hałaśliwym procesie (skrawanie twardych materiałów z dużą prędkością
skrawania) stosować sprzęt ochrony przeciwhałasowej (ochronniki, wkładki),

−

przy pracy stosować osłonę uchwytu lub tarczy,

−

narzędzie dosuwać ostrożnie do obrabianego przedmiotu,

−

obserwować stale proces obróbki,

−

do zakładania lub zdejmowania ciężkich przedmiotów stosować pomocnicze urządzenia
dźwignicowe (żurawiki, podnośniki, suwnice i inne),

−

do pracy używać tylko nie uszkodzonych, właściwych narzędzi i osprzętu,

−

podczas wykonywania pracy koncentrować uwagę tylko na wykonywanych
czynnościach,

−

nie zostawiać pracującej tokarki bez dozoru,

−

zachowywać prawidłową pozycję ciała w czasie obsługi tokarki,

−

każdy zaistniały wypadek przy pracy zgłaszać swojemu przełożonemu, a stanowisko
pracy pozostawić w takim stanie, w jakim nastąpił wypadek.
Pracownikowi pracującemu na tokarce jest zabronione:

−

obsługiwać tokarkę w ruchu w rękawicach ochronnych lub z luźno obandażowanymi
dłońmi,

−

chłodzić obrabiany element i narzędzie przy pomocy mokrych szmat lub pakuł
w czasie trwającej obróbki,

−

dokonywać pomiarów lub sprawdzać ręką gładkość obrabianego przedmiotu w czasie
ruchu wrzeciona,

−

hamować ręką uchwyt tokarski,

−

usuwać bezpośrednio ręką wióry,

−

zdejmować osłony w czasie ruchu tokarki,

−

smarować i konserwować tokarkę będącą w ruchu,

−

wykonywać pracę bez zabezpieczenia włosów beretem, czapką lub chustką,

−

stosować do oświetlenia miejscowego lamp na napięcie wyższe jak 24 V,

−

dopuszczać do obsługi tokarki inne osoby bez zgody przełożonego,

−

naprawiać samodzielnie tokarkę,

−

układać w trakcie obróbki na łożu tokarki narzędzia, osprzęt, przyrządy pomiarowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

obsługiwać urządzenia dźwignicowe bez posiadania odpowiednich uprawnień.
Po zakończeniu pracy pracownik powinien:

−

odłożyć obrobione przedmioty na wyznaczone miejsce odkładcze,

−

wyłączyć dopływ energii elektrycznej do tokarki,

−

oczyścić łoże tokarki z odpadów i wiórów i zakonserwować je olejem,

−

uporządkować stanowisko pracy, narzędzia, sprzęt ochronny i pomocniczy,

−

zlikwidować rozlane chłodziwo i olej.
W przypadkach awarii należy:

−

w razie pożaru ściśle stosować się do instrukcji ochrony przeciwpożarowej, z którą
powinien być zapoznany każdy pracownik,

−

w innych przypadkach natychmiast zawiadomić przełożonego i (w razie potrzeby)
właściwe służby ratownicze.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób powinieneś chronić się przed szkodliwymi czynnikami mechanicznymi?
2. W jaki sposób powstają urazy mechaniczne?
3. W jaki sposób powinieneś chronić się przed upadkiem na tym samym poziomie?
4. Jakie zasady BHP obowiązują podczas konserwacji?
5. Jak należy postępować w przypadkach awarii?
6. Co jest zabronione pracownikom obsługującym obrabiarki skrawające?
7. Jakie części ciała należy szczególnie chronić podczas pracy na obrabiarkach

skrawających?

8. Jakim napięciem elektrycznym powinny być zasilane lampy oświetlenia miejscowego na

obrabiarkach skrawających?

9. Co to jest i do czego służy urządzenie zatrzymania awaryjnego?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ czynności związane z zabezpieczeniem, które należy podjąć, gdy w czasie pracy

maszyny ujawnił się niespodziewanie wyraźny hałas pochodzący z okolic skrzynki
napędowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określ, jakie czynności i w jakiej kolejności związane z przestrzeganiem przepisów BHP

należy podjąć, wypisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując
ż

adnego z pomysłów koleżanek/kolegów),

2) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

3) zaprezentować efekty pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Rysunek do ćwiczenia 2.

Na rysunku pokazany jest znak nakazu „urządzenie może obsługiwać tylko osoba

uprawniona”. Zastanów się, w jakich przypadkach i dlaczego znak ten winien być
wykorzystany przy pracy na obrabiarkach skrawających.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić, jakie czynności są szczególnie niebezpieczne w pracy na obrabiarkach

skrawających, zapisać wszystkie pomysły na kartce,

2) zastanowić się, które czynności decydują o konieczności oznakowania obrabiarki tym

znakiem nakazu,

3) określić wymagania dla obsługi obrabiarki oznakowanej znakiem,
4) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

5) zaprezentować efekty pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

pokaz multimedialny: znaki i sygnały bezpieczeństwa pracy,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 3

Na rysunku pokazano dwa znaki ostrzegawcze. W jakich miejscach pomieszczeń pracy

powinny znajdować się te znaki? Jakie są różnice w stosowaniu obu znaków?

Rysunek do ćwiczenia 3.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić, jakie czynności są szczególnie niebezpieczne w pracy na obrabiarkach

skrawających, zapisać wszystkie pomysły na kartce,

2) zastanowić się, które czynności decydują o konieczności oznakowania obrabiarki tym

znakiem nakazu,

3) określić wymagania dla obsługi obrabiarki oznakowanej znakiem,
4) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

5) zaprezentować efekty pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

pokaz multimedialny: znaki i sygnały bezpieczeństwa pracy,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać czynniki i źródła zagrożeń mechanicznych w procesach

obróbki skrawaniem?

2) wskazać najlepsze sposoby ograniczania zagrożeń mechanicznych

w procesach obróbki skrawaniem?

3) określić charakterystyczne urazy występujące w procesach skrawania

metali?

4) określić czynności, jakie powinien wykonać operator obrabiarki

przed uruchomieniem obrabiarki?

5) określić czynności, jakie powinien wykonać operator obrabiarki

podczas pracy na obrabiarce?

6) określić czynności, jakie powinien wykonać operator obrabiarki po

zakończeniu pracy na obrabiarce?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy

4.6.1. Materiał nauczania

Ergonomia jest dyscypliną wiedzy zajmującą się zasadami i metodami dostosowania

warunków pracy do właściwości fizycznych i psychicznych człowieka, czyli tworzeniem
takich konstrukcji urządzeń technicznych i kształtowania materialnego środowiska pracy,
jakie wynikają z wymagań fizjologii i psychologii pracy. Jest to więc gałąź nauki zajmująca
się osiąganiem optymalnych relacji człowieka z jego środowiskiem pracy.

Stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywania na nich

czynności oraz psychofizycznych właściwości pracowników, z uwzględnieniem wymagań
ergonomii [11].

Rys. 10. Układ człowiek – maszyna [2, str. 27]

W układzie człowiek – maszyna dominującym elementem jest człowiek. Zadaniem

ergonomii jest tworzenie warunków do zrównoważonego stanu tego układu i niezawodności
jego funkcjonowania, a jedną z ważnych konsekwencji ma być zmniejszenie liczby
wypadków przy pracy z przyczyn nieodpowiedniego zsynchronizowania techniki
z możliwościami psychofizycznymi człowieka.

Cele ergonomii to:

−

osiąganie wydajnej produkcji,

−

osiąganie wyższej jakości warunków pracy,

−

osiąganie wyższej jakości produktu,

−

zachowanie zdrowia pracowników,

−

zapewnienie bezpieczeństwa pracy.
Praca powinna być wykonywana w pozycji neutralnej polegającej na:

−

zachowaniu fizjologicznych krzywizn kręgosłupa,

−

unikaniu nadmiernych ruchów zgięcia i skręcenia w odcinku szyjnym kręgosłupa,

−

z łokciami i barkami rozluźnionymi,

−

z nadgarstkami w pozycji neutralnej,

−

z kończynami górnymi zgiętymi w stawach łokciowych pod kątem około 90°,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zachowaniu pozycji siedzącej wyprostowanej.
Wszystko co jest potrzebne do pracy powinno być w zasięgu rąk:

−

często używane przedmioty powinny być na „wyciągnięcie ręki”,

−

bardzo często używane przedmioty powinny być w zasięgu przedramion (rys. 11).

Rys. 11. Strefy zasięgu rąk [7, str. 85 i 127].

Elementy sterujące maszyn powinny być dobrze widoczne i wygodne w obsłudze. Należy

zapewnić wygodny dostęp do wszystkich elementów sterowniczych zarówno w pozycji
stojącej jak i siedzącej (rys. 12).

Rys. 12. Dostęp do elementów sterowania [7, str. 85].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyłączniki bezpieczeństwa powinny być wyraźnie oznakowane i rozmieszczone w ten
sposób, aby były łatwo dostępne dla operatora maszyny znajdującego się w naturalnej pozycji
ciała (rys. 13 i 14).

Rys. 13. Wyłączniki bezpieczeństwa muszą być dobrze widoczne [7, str. 81].

Rys. 14. Przełączniki o różnych kształtach i wymiarach [7, str. 81].

Jeżeli przełączniki są do siebie podobne operatorzy mogą popełniać błędy, a przecież

uruchomienie nieprawidłowego przełącznika może być przyczyną wypadku. Przełączniki,
które można łatwo znaleźć skracają czas działania i zmniejszają liczbę błędów operatora.
Trudno dostępne lub źle widoczne elementy sterowania skłaniają operatorów do używania ich
zgodnie z nawykami bądź przyzwyczajeniami (nie zawsze poprawnie) lub metodą prób
i błędów, co zawsze prowadzi do mniej lub bardziej groźnych omyłek.

Elementy sterujące powinny być rozmieszczone w kolejności ich używania, a ich ruch

powinien odbywać się zgodnie z oczekiwanymi efektami (skojarzeniami). Należy ograniczać
liczbę przycisków nożnych, a w przypadku konieczności ich użycia należy ułatwiać
operowanie nimi.

Wyświetlacze i inne elementy sygnalizacyjne muszą być łatwe do rozróżnienia i odczytu.

Oznakowanie urządzeń informacyjnych, znaków bezpieczeństwa, etykiet, symboli, barw
pomaga pracownikom w podejmowaniu decyzji. Nie może być jednak przesady w stosowaniu
elementów oznakowania, szczególnie w odniesieniu do ich liczby. Zbędne lub niepotrzebne
czasowo oznakowania należy usunąć lub zasłonić. Symboli można używać jedynie wtedy,
gdy są one dobrze rozumiane przez wszystkich pracowników. Etykiety i oznaczenia, a przede
wszystkim znaki ostrzegawcze muszą być dobrze widoczne, czytelne i właściwie rozumiane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. Zastosowanie dodatkowych uchwytów do mocowania detali [7, str. 105].

Zastosowanie dodatkowych zacisków i uchwytów sprawia, że wykonywane prace są

bezpieczne i wydajne. Uchwyty dodatkowe pozwalają utrzymać przedmioty pracy we
właściwej pozycji, dzięki temu pozycja ciała jest bardziej stabilna a wykorzystanie uchwytów
uwalnia ręce od konieczności trzymania detali obrabianych. Tym samym pozwalają na
utrzymanie rąk z dala od narzędzi skrawających lub ruchomych części maszyn (rys. 16).

Rys. 16. Dodatkowy uchwyt do mocowania detali na wiertarce [7, str. 105].

Również automatyczne lub mechaniczne podajniki i odbieralniki pozwalają eliminować

ryzyko wypadków, a zwiększać wydajność pracy. Urządzenia zasilające i odbierające
pozwalają utrzymać ręce pracowników z dala od niebezpiecznych elementów obrabiarek.

Prawidłowo umocowane osłony i bariery, uniemożliwiają kontakt ciała z ruchomymi

częściami maszyn. Osłony blokujące uniemożliwiają operatorom kontakt z niebezpiecznymi
elementami maszyn w ruchu. Osłony regulowane dają możliwość zatrzymania maszyny
w przypadku ich otwarcia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 17. Osłona z automatycznym wyłącznikiem obrabiarki [7, str. 111].

Niskim pracownikom należy zapewnić możliwość sięgania do wszystkich urządzeń

sterowniczych i materiałów przy zachowaniu naturalnej pozycji ciała. Najwyżsi pracownicy
muszą mieć zapewnioną wystarczającą przestrzeń dla ruchów rąk i ciała. Pracownicy powinni
mieć możliwość wykonywania pracy blisko osi ciała, stojąc w pozycji naturalnej z ciężarem ciała
rozłożonym równomiernie na obie stopy. Należy umożliwić wykonywanie zadań zamiennie
w pozycji stojącej i siedzącej. Każdy pracownik powinien mieć możliwość korzystania
z ergonomicznego krzesła, wyposażonego w regulację siedziska i z dobrym oparciem pleców.

Organizacja pracy powinna zapewniać odpowiednio:

−

tempo pracy – cykl pracy,

−

przerwy w pracy,

−

rotacje pracy,

−

zmianowość pracy.
Z punktu widzenia ergonomii i estetyki jednym z czynników najbardziej wpływających

na motywację i wydajność pracowników są warunki w pomieszczeniu, na stanowisku pracy
i jego najbliższym otoczeniu.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są cele i zadania ergonomii?
2. Dlaczego zajmujemy się ergonomią stanowisk pracy?
3. Jakie pozycje ciała są najlepsze podczas pracy?
4. Co to jest pozycja neutralna przy pracy?
5. Jakie są zalecenia ergonomii dla elementów i układów sterowania?
6. Jakie są zalecenia ergonomii dla oświetlenia stanowisk pracy?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ konieczną wydajność urządzeń wentylacyjnych w m

/godz, dla pomieszczenia

pracy o wymiarach: długość 20 m, szerokość 60 m i wysokość 3 m. Uzasadnij sposób
wentylacji tego pomieszczenia.

Zasada działania

wyłącznika

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wykonać obliczenie objętości pomieszczenia,
2) pomnożyć otrzymaną wartość przez 2,
3) zapisać wynik obliczenia i porównać z wynikami innych uczniów,
4) zastanowić się jaki sposób wentylacji jest w tym przypadku najlepszy,
5) zaprezentować swoją koncepcję wentylacji pomieszczenia na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartka papieru,

−

flipchart,

−

mazaki.

Ćwiczenie 2

Wskaż, które spośród prac wymienionych w tabeli związanych z dźwiganiem

przedmiotów, może wykonać pracownik młodociany.

RODZAJ PRACY

DZIEWCZĘTA

CHŁOPCY

Dźwiganie na odległość do 25 m,
praca dorywcza

14 kg

20 kg

14 kg

20 kg

Dźwiganie na odległość do 25 m,
obciążenie powtarzalne

8 kg

12 kg

8 kg

12 kg

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się i wskazać, jakie są dopuszczalne wartości ciężarów dźwiganych przez

pracowników młodocianych,

3) wypisać z tabeli wartości ciężarów, które mogą przenosić na terenie płaskim, na

odległość do 25 m osoby młodociane,

4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy,
5) brać udział w podsumowaniu ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić zasady ergonomii?

2) wskazać niezgodności z zaleceniami ergonomii występujące

w warsztacie szkolnym?

3) objaśnić zasadę działania wyłącznika osłony z automatycznym

wyłącznikiem obrabiarki?

4) objaśnić najkorzystniejszą pozycję przy pracy operatora obrabiarki?

5) objaśnić zalecenia ergonomii dla stanowisk pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Likwidacja lub ograniczenie zagrożeń mechanicznych,

elektrycznych, chemicznych

4.7.1. Materiał nauczania

Teoretyczna i praktyczna znajomość metod wykrywania ryzyka zawodowego

związanego z pracą oraz formułowanie wniosków zapobiegawczych, a także stałe
doskonalenie wiedzy i umiejętności działania w tym zakresie służy ograniczaniu i likwidacji
zagrożeń i obowiązuje wszystkich, którzy uczestniczą w procesach pracy.

Podczas identyfikacji zagrożeń na stanowisku pracy należy uwzględnić trzy obszary:

−

zagrożenia powodowane błędami w postępowaniu z czynnikami materialno-
-technicznymi, energetycznymi i siłami przyrody,

−

zagrożenia powodowane złą organizacją pracy,

−

zagrożenia powodowane niewłaściwymi lub nieprawidłowymi zachowaniami ludzi.
Często prawdopodobieństwo wypadku przy pracy zależy od czasu narażenia na działanie

czynnika zagrożenia. Dlatego formułowanie wniosków profilaktycznych winno być
ukierunkowane na przeciwdziałanie bezpośrednim przyczynom wypadków, to znaczy:

−

proponowaniu takich rozwiązań technicznych, które eliminują bądź ograniczają
zagrożenia,

−

zastosowaniu zmian w organizacji pracy, zmierzających do odsunięcia pracowników
ze strefy bezpośrednich zagrożeń,

−

dokonania zmian w doborze pracowników pod względem kwalifikacji zawodowych,
sprawności psychofizycznych i zdrowotnych,

−

stwarzaniu pozytywnych motywacji do bezpiecznych zachowań.
Często powodem nieszczęścia jest cały splot okoliczności, na które składa się

lekkomyślność, brak szkolenia, nieodpowiednie narzędzie lub ubiór, a niekiedy nawet
alkohol. Szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy powinny być tak
organizowane,aby w treściach zajęć dydaktycznych uwzględniały w szczególności tematykę
z tego zakresu.

Wśród zagrożeń mechanicznych należy brać pod uwagę drgania mechaniczne (wibracje)

oraz niebezpieczeństwa powodowane przez ruch maszyn. Ograniczanie zagrożeń drganiami
mechanicznymi odbywa się metodami technicznymi, organizacyjno-administracyjnymi
i profilaktyki medycznej.

Metody techniczne polegają na:

−

minimalizowaniu drgań u źródeł ich powstawania, zmniejszaniu aktywności wibracyjnej
urządzeń,

−

minimalizacji drgań na drodze ich przenoszenia,

−

automatyzacji procesów i maszyn,

−

zdalnym sterowaniu źródłami drgań.
Metody organizacyjno-administracyjne dotyczą:

−

skracania czasów narażenia na drgania w ciągu dnia pracy,

−

wydzielaniu specjalnych pomieszczeń do wypoczynku,

−

rotacji stanowisk pracy-przesuwaniu do pracy na inne stanowiska osób szczególnie
wrażliwych na dzianie drgań,

−

zwiększaniu intensywności szkoleń uświadamiających i doskonalących w zakresie
bezpiecznej obsługi maszyn, urządzeń i narzędzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Redukowanie zagrożeń mechanicznych takich jak niebezpieczeństwa powodowane przez

ruch maszyn odbywa się poprzez metody techniczne, proceduralne i edukację. Środki
techniczne mogą być:
skierowane bezpośrednio na źródła zagrożeń, czyli:

−

urządzenia zabezpieczające,

−

fizyczne czynniki bezpieczeństwa,

skierowane pomiędzy czynnik zagrażający i osobę:

−

urządzenia ochronne odgradzające (osłony),

−

urządzenia ochronne nieodgradzające (elektroczułe–bezdotykowe) bądź czułe na nacisk,

−

urządzenia dystansujące,

−

odległości (strefy) bezpieczeństwa,

−

narzędzia pomocnicze,

oraz skierowane bezpośrednio na osobę.

rodkami proceduralnymi są dyrektywy, przepisy, normy, regulaminy i instrukcje.

Ograniczanie ekspozycji na zagrożenia mechaniczne zapewniają:

−

niezawodność konstrukcji,

−

mechanizacja i automatyzacja obsługi,

−

odpowiednie umiejscowienie elementów sterowania i regulacji.
Stosowane są dodatkowe środki ostrożności jak urządzenia wyłączania awaryjnego oraz

rodki i systemy przyczyniające się do zmniejszania poziomu ryzyka: odłączanie i wytracanie

energii, stateczność, systemy diagnozujące, rozpoznawcze, lokalizujące usterki, itp.

Ostatecznym sposobem ograniczania wpływu czynników mechanicznych są środki

ochrony indywidualnej takie jak: ubrania ochronne, ochrony tułowia, głowy, twarzy, oczu,
kończyn dolnych i górnych.

Bezpieczeństwo użytkowania urządzeń i instalacji elektrycznych sprowadza się do

zapewnienia ochrony przed następującymi podstawowymi zagrożeniami:

−

porażeniem prądem elektrycznym,

−

prądami przeciążeniowymi i zwarciowymi,

−

przepięciami łączeniowymi i pochodzącymi od wyładowań atmosferycznych,

−

skutkami cieplnymi,

−

elektrycznością statyczną

−

promieniowaniem elektromagnetycznym.
W urządzeniach elektroenergetycznych o napięciu znamionowym nie wy

szym niż l kV

ochronę przeciwporażeniową należy zapewnić przez zastosowanie napięć bezpiecznych, albo
ochrony przeciwporażeniowej podstawowej oraz jednego z następujących środków ochrony
przeciwporażeniowej dodatkowej:

−

zerowania,

−

uziemienia ochronnego,

−

sieci ochronnej,

−

wyłączników przeciwporażeniowych róźnicowoprądowych,

−

separacji odbiorników,

−

izolacji stanowiska,

−

izolacji ochronnej.
Ochronę przeciwporażeniową podstawową urządzeń elektrycznych o napięciu do l kV

należy wykonać przez zastosowanie, co najmniej jednego z następujących środków:

−

izolacji roboczej, osłon, barier i ogrodzeń przenośnych – w pomieszczeniach i na
terenach z urządzeniami elektrycznymi dostępnymi tylko dla osób upoważnionych oraz
w pomieszczeniach przemysłowych i na zewnątrz budynków,

−

izolacji roboczej lub osłon – w pomieszczeniach pozostałych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ochrona przeciwporażeniowa podstawowa, polegająca na umieszczeniu urządzeń

elektrycznych poza zasięgiem ręki powinna być tak wykonana, aby w zasięgu ręki nie
znajdowały się części jednocześnie dostępne o różnych potencjałach. Jeżeli części
jednocześnie dostępne o różnych potencjałach są oddzielone od siebie osłoną (siatką),
o niskim stopniu ochrony, to zasięg ręki należy określić tak, jakby tej osłony nie było.

Rys. 18. Sprawne przewody i połączenia elektryczne [7, str. 199].

Tabela 5. Napięcia bezpieczne [opracowanie własne].

Wartości napięcia bezpiecznego[V]

Rodzaj prądu

Warunki środowiskowe, w których
rezystancja ciała ludzkiego do ziemi wynosi
min. 1 kΏ.
Ma to miejsce np.
w pomieszczeniach o wilgotności
względnej nie przekraczającej 75%
i podłodze nieprzewodzącej.

Warunki środowiskowe, w których
rezystancja ciała ludzkiego do ziemi wynosi
mniej niż 1 kΏ.
Ma to miejsce np.
w pomieszczeniach o wilgotności
względnej nie przekraczającej 75%
i podłodze przewodzącej, na terenach
otwartych, placach budowy

Prąd przemienny
o częstości
15-500 Hz

Prąd stały

120

Metody eliminacji źródeł zagrożeń substancjami chemicznymi polegają na:

−

zastępowaniu substancji mniej niebezpiecznymi,

−

zaprzestaniu stosowania substancji niebezpiecznych,

−

hermetyzacji procesów,

−

automatyzacji i robotyzacji procesów,

−

izolacji stanowisk pracy związanych z wydzielaniem substancji szkodliwych,

−

odpowiednim magazynowaniem substancji,

−

stałym monitorowaniu stężenia substancji niebezpiecznych w pomieszczeniu pracy,

−

ocenianiu zgodności warunków pracy z normami dopuszczalnych stężeń,

−

miejscowym i ogólnym wentylowaniu pomieszczenia pracy.
Pracownicy powinni być wyposażani w maski filtrujące i absorbujące substancje,

ochrony oczu, kończyn, tułowia i głowy. W zakładzie pracy stosującym substancje chemiczne
niebezpieczne, powinny być dostępne karty charakterystyk takich substancji, w celu poznania
ich właściwości oraz sposobów ochrony i udzielania pierwszej pomocy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakimi metodami można ograniczać oddziaływanie zagrożeń mechanicznych?
2. Jakimi metodami można ograniczać oddziaływanie zagrożeń prądem elektrycznym?
3. Jakimi metodami można ograniczać oddziaływanie zagrożeń chemicznych?
4. Jakie są wartości napięć bezpiecznych prądu elektrycznego?
5. Na czym polega ochrona przeciwporażeniowa?
6. O czym informują wypadki bezurazowe?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W zakładzie pracy, do smarowania i konserwacji stosowany jest olej mineralny. Opracuj

sposób postępowania związany z bezpiecznym stosowaniem tego środka chemicznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaproponować odpowiednie zasady bezpiecznego przechowywania, magazynowania,

przenoszenia i używania oleju mineralnego,

2) dobrać właściwe tablice ostrzegawcze, informacyjne i zaproponować ich rozmieszczenie

w pobliżu składowania oleju,

3) zapisać kolejność czynności, które powinieneś wykonać.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przygotowane wcześniej papierowe atrapy tablic ze znakami bhp,

−

kartka papieru, przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Opis zdarzenia:
W jednej ze szkół uczeń odbywający praktyczną naukę zawodu ciął na pilarce

mechanicznej odcinki desek potrzebnych do realizacji ćwiczenia technicznego. W desce był
sęk. Tarcza piły zmieniła rytm. Deska została wyrwana z ręki ucznia i poleciała w stronę
innych osób obecnych w pomieszczeniu. Uczeń cudem uniknął skaleczeń spowodowanych
zębami tarczy pilarki. Następnego dnia usunięto maszynę, która nie posiadała osłon.

Po analizie opisanego zadania odpowiedz na pytania:

1. Czy opisane zdarzenie może być uznane za wypadek przy pracy czy za incydent

i dlaczego?

2. Jakie elementy zdarzenia decydują o uznaniu zdarzenia za wypadek przy pracy, przy

założeniu, iż stwierdzone okoliczności zostały prawidłowo zakwalifikowane?

3. Jakie są pośrednie i bezpośrednie przyczyny opisanego zdarzenia?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować opis zadania,
2) zastanowić się i wskazać, istotne okoliczności zdarzenia,
3) wskazać jakie działania powinny być podjęte, aby uniknąć zdarzeń wypadkowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) wyniki pracy grupy zapisać na dużym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy,
5) wziąść udział w podsumowaniu ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić metody ograniczania zagrożeń chemicznych?

2) wskazać źródła zagrożeń mechanicznych?

3) wyjaśnić wykorzystanie informacji o wypadkach bezurazowych, dla

poprawy bezpieczeństwa pracy?

4) wymienić metody ograniczania zagrożenia prądem elektrycznym?

5) określić na czym polega bezpieczeństwo użytkowania urządzeń

elektrycznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej

4.8.1. Materiał nauczania

Pożarem nazywamy każdy przypadek niekontrolowanego procesu spalania materiałów

palnych. Wszędzie tam, gdzie w sposób niekontrolowany przekształca się energia
mechaniczna lub elektryczna w cieplną lub jest niekontrolowany płomień, żar lub iskry,
występuje niebezpieczeństwo pożaru

Tabela 6. Grupy pożarów [16].

Zagrożenie pożarowe występuje wszędzie tam, gdzie:

−

jest duże nagromadzenie materiałów łatwopalnych,

−

stosowany jest ogień otwarty lub wysoka temperatura do celów technologicznych,

−

stosowane są materiały łatwopalne do celów technologicznych,

−

występuje proces samonagrzewania się materiałów,

−

używane są narzędzia iskrzące,

−

istnieją możliwości wyładowania elektryczności statycznej,

−

wydziela się energia cieplna w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń,

−

nie zachowane są odległości materiałów i wyposażenia od elementów oświetlenia
(żarówek) i ogrzewania (piece, grzejniki itp.),

−

występują reakcje egzotermiczne,

−

nieprawidłowo są eksploatowane urządzenia elektryczne i instalacje,

−

pozostawione są bez nadzoru odpady łatwopalne,

−

oraz w innych przypadkach braku właściwej ostrożności w postępowaniu z ogniem.
Najczęściej spotykanymi przyczynami pożarów jest ludzka nieostrożność, nierzadko

granicząca z bezmyślnością. Szczególnie powszechne jest nieprzestrzeganie zakazu palenia
tytoniu w miejscach niedozwolonych, niewłaściwe zabezpieczenie prac określanych jako
niebezpieczne pożarowo oraz lekceważenie zagrożeń związanych z używaniem cieczy
palnych. Drugą pod względem częstotliwości przyczyną występowania pożarów są wady
i nieprawidłowa eksploatacja urządzeń elektrycznych, objawiająca się nadmiernym
obciążaniem obwodów zasilających, eksploatowaniem urządzeń niesprawnych technicznie,
zwłaszcza z uszkodzonymi kablami i wtykami zasilającymi oraz używanie elektrycznych,
przenośnych urządzeń grzewczych w sposób niezgodny z przeznaczeniem i określonymi
przez producenta zasadami użytkowania.

Ochrona przeciwpożarowa polega głównie na zapobieganiu pożarom i ich

rozprzestrzenianiu się, zapewnieniu sił i środków do ich zwalczania oraz prowadzeniu działań
ratowniczych. Zapobieganie pożarom to ogół przedsięwzięć, czynności i zabiegów
profilaktycznych mających na celu ochronę życia, zdrowia i mienia przed pożarem.

Grupa pożaru

Rodzaj palącego się materiału i sposób jego spalania

Pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu, których obok innych zjawisk
powstaje zjawisko żarzenia. Na przykład: drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne,
tkaniny, słoma

Pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła wytwarzającego się
przy pożarze. Na przykład: benzyna, alkohole, aceton, eter, oleje, lakiery, tłuszcze,
parafina, stearyna, pak, smoła, naftalen

Pożary gazów. Na przykład: metan, acetylen, propan, wodór, gaz miejski

Pożary metali. Na przykład: magnez, sód, uran

Pożary instalacji i urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dla ochrony zdrowia i życia szczególne znaczenie ma zabezpieczenie przeciwpożarowe

budynków. W obiektach oraz na terenach przyległych do nich jest zabronione wykonywanie
czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:
1) używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących

zainicjować zapłon występujących materiałów:
−

w strefie zagrożenia wybuchem,

−

w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo,

−

w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez
właściciela lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami,

2) rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości

mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego
z materiałami palnymi,

3) wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu

umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych,

4) przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:

−

urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do
temperatury przekraczającej 100°C,

−

linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz
przewodów odprowadzających,

−

instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej,

5) użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu

palnym,

6) stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych,
7) instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak:

wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli
ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem,

8) składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji,
9) ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających

ewakuację,

10) zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie,
11) uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

−

urządzeń przeciwpożarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze
zabezpieczające, urządzenia odciążające, instalacje sygnalizacyjno – alarmowe,
hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpożarowe zbiorniki wodne,
klapy przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,

−

urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz
innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu

−

wyjść ewakuacyjnych,

−

wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów
gazu.

Zapobieganie pożarom od urządzeń elektrycznych polega na eliminacji i ograniczeniu

zagrożenia pożarowego w sposób następujący:
1) wszędzie tam, gdzie jest to wskazane, stosuje się wyłączniki różnicowoprądowe

o znamionowym prądzie wyzwalającym do 500 mA,

2) wykonuje się instalację i urządzenia tak, aby nie podtrzymywały i nie rozprzestrzeniały

pożaru,

3) instaluje się przewody i kable z izolacją wykonaną z materiałów niepalnych i nie

wydzielających chloru ani chlorowodoru w przypadku ich przegrzania;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) przy długich wiązkach przewodów i kabli zapewnia się ich zwiększoną odporność na

działanie ognia,

5) wykonuje się ognioodporne przejścia przewodów przez przeciwpożarowe ściany

i stropy,

6) w obiektach, w których łatwo jest wzniecić pożar (w lakierniach, stolarniach), stosowane

są tylko niezbędne urządzenia elektryczne i w odpowiednich osłonach,

7) w obiektach, w których pożar zagraża życiu wielu osób lub mieniu o dużej wartości

(hotele, kopalnie i budynki użyteczności publicznej), instalacje i urządzenia elektryczne
wykonuje się z materiałów, które podczas pożaru wydzielają jak najmniej dymu
i toksycznych gazów,

8) obiekty budowlane wyposaża się w instalacje piorunochronne,
9) instaluje się ochronniki przeciwprzepięciowe w instalacjach elektrycznych obiektów,
10) opraw lamp w „ciągach świetlnych” nie wykonuje się z materiałów łatwopalnych.

Pracownicy powinni też wiedzieć, w jakie urządzenia przeciwpożarowe wyposażony jest

obiekt, w którym są zatrudnieni i umieć je uruchomić w razie konieczności. W obiektach
i pomieszczeniach pracy powinny znajdować się instrukcje bezpieczeństwa pożarowego oraz
instrukcja postępowania na wypadek pożaru.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiemy pod pojęciem pożaru?
2. Gdzie występuje zagrożenie pożarowe?
3. Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów od urządzeń elektrycznych?
4. Jakie znasz grupy pożarów?
5. Na czym polega ochrona przeciwpożarowa?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskaż, jakie zagrożenia pożarowe mogą wystąpić w pomieszczeniu spawalni

w warsztacie szkolnym i jakie należy zastosować środki bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wskazać, co w pomieszczeniu spawalni może stanowić zagrożenie pożarowe,
2) określić, jakie działania powinny być podjęte, aby uniknąć wskazanych zagrożeń

pożarowych,

3) wyniki pracy zapisać na dużym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy,
4) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Gaśnica pianowa

Gaśnica śniegowa

Gaśnica proszkowa

Rysunek do ćwiczenia 2.

Na rysunku przedstawiono trzy rodzaje gaśnic stosowanych do gaszenia pożarów.

W pomieszczeniu pracy, w którym pracują ludzie zapaliły się szmaty nasycone olejem
wrzecionowym, wykorzystywanym do smarowania niektórych elementów obrabiarek.
Dobierz spośród trzech gaśnic taką, która najbezpieczniej ugasi pożar szmat.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zastanowić się i wskazać, co w pomieszczeniu zamkniętym może stanowić

przeciwwskazanie do zastosowania poszczególnych gaśnic,

2) wskazać gaśnicę, którą najbezpieczniej można zastosować w tych warunkach,
3) wyniki pracy zapisać na dużym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy,
4) wziąść udział w podsumowaniu ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać przyczyny pożarów?

2) wymienić ogólne zasady ochrony przeciwpożarowej?

3) wyjaśnić, jakie pożary można gasić gaśnicą z proszkiem typu ABC?

4) wskazać, jakie czynniki warunkujące powstanie pożaru?

5) wskazać zagrożenia pożarowe przy pracy na obrabiarkach

skrawających?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

4.9.1. Materiał nauczania

Ochrona środowiska jest dziedziną wiedzy o kompleksowych zmianach zachodzących

w środowisku przyrodniczym, zwłaszcza pod wpływem czynników postępu technicznego,
oraz o sposobach zapobiegania lub łagodzenia ujemnych skutków ich działania. Ochrona
ś

rodowiska jest pojmowana również jako zespół idei, środków i działań zmierzających do

utrzymania środowiska w stanie zapewniającym optymalne warunki bytowania człowieka
i gwarantującym ciągłość najważniejszych procesów w biosferze jako podstawy produkcyjnej
działalności.

Działalność ludzi, głównie gospodarcza powoduje większe lub mniejsze uciążliwości dla

rodowiska, jego zagrożenia i zanieczyszczenia. Uciążliwościami dla środowiska są zjawiska

fizyczne lub stany utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska,
zwłaszcza hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami.

Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe dla

rodowiska, jeżeli występują w natężeniu utrudniającym życie, także, jeżeli są dokuczliwe

w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska.

Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi)

substancji stałych, ciekłych lub gazowych albo energii w takich ilościach lub w takim
składzie, że może to ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, glebę,
wodę lub spowodować inne zmiany w środowisku, w tym również kulturowym. Niekiedy
przez zanieczyszczenie rozumie się przekraczanie konwencjonalnych norm stanu środowiska
lub dopuszczalnych wskaźników emisji zanieczyszczeń.

Do najgroźniejszych rodzajów zanieczyszczeń należą dwutlenek węgla (CO

), tlenek

węgla (CO), dwutlenek siarki (SO

), dwutlenek azotu (NO

), fosfor (P), rtęć (Mg), ołów (Pb),

ropa naftowa, DDT i inne pestycydy, promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące
i jonizujące.

Według prawa, ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości,

w szczególności przez:

−

utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich
poziomów lub co najmniej na tych poziomach,

−

zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie
są one dotrzymane.
Ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywanie ilości

wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności przez:

−

utrzymywanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym
w przepisach,

−

doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie
jest on osiągnięty,

−

poziom jakości wód jest określany z uwzględnieniem ilości substancji i energii
w wodach oraz stopnia zdolności funkcjonowania ekosystemów wodnych.
Wody

podziemne

obszary

ich

zasilania

podlegają

ochronie

polegającej

w szczególności na:

−

zmniejszaniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód poprzez ograniczenie oddziaływania na
obszary ich zasilania,

−

utrzymywaniu równowagi zasobów tych wód.
Ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości,

w szczególności poprzez:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

racjonalne gospodarowanie,

−

zachowanie wartości przyrodniczych,

−

zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania,

−

ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania,

−

utrzymanie jakości gleby i ziemi na poziomie wymaganych norm jakościowych,

−

doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów,

−

zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem archeologicznych dóbr kultury.
Człowiek jest jednym z elementów środowiska. Również człowiek oddziałuje na miejsce,

w którym żyje – niestety, często destrukcyjnie. Znaczną część tych niewłaściwych działań
możemy jednak wyeliminować, przyjmując postawę przyjazną środowisku. Możemy poprzez
zmianę własnych zachowań, wytworzyć nawyki takiego postępowania, które przyczyni się do
ograniczenia zanieczyszczenia środowiska w naszym otoczeniu. Pierwszym, najbardziej
oczywistym krokiem w tym kierunku jest ograniczenie ilości odpadów oraz ich segregacja.
Dotyczy to szkła, wyrobów metalowych (puszek), makulatury i innych materiałów. Starajmy
się segregować śmieci, zamiast – co się często zdarza, wyrzucać je w jednym worku do
wspólnego kontenera. Umożliwi to ich ponowne przetworzenie i wykorzystanie.

Kolejnym krokiem jest poszanowanie energii i wody. Są proste sposoby oszczędzania

energii. Jeśli wychodzimy z pomieszczenia zgaśmy światło, wyłączmy telewizor czy
urządzenia, których w danej chwili nie używamy.

Akumulatory elektryczne i baterie galwaniczne, należą do produktów, które po zużyciu

stają się odpadami o charakterze niebezpiecznym dla środowiska i zdrowia ludzi. Zbudowane
z materiałów wysoko przetworzonych, zawierają substancje szkodliwe takie jak ołów, kadm
i rtęć. Nie należy wyrzucać baterii do odpadów komunalnych, a wyrzucać je do specjalnych
pojemników.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co należy rozumieć pod pojęciem środowiska?
2. Co należy rozumieć pod pojęciem zanieczyszczenia środowiska?
3. Jak należy postępować ze zużytymi akumulatorami i bateriami galwanicznymi?
4. Jakie są podstawowe sposoby oszczędzania energii elektrycznej?
5. Na czym polega racjonalne gospodarowanie zasobami ziemi?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ zasady ochrony środowiska, jakich powinien przestrzegać pracownik zajmujący

się konserwacją urządzeń elektrycznych w dużej firmie branży elektrycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić, jakie zagrożenia środowiska są związane ze sprzętem elektrycznym, zapisać

wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów
koleżanek/kolegów),

2) uporządkować zapisane pomysły. Ustalić, co można zrobić ze zużytymi elementami

urządzeń elektrycznych i jakie metody wypracować na stanowiskach pracy, by
doprowadzić do zmniejszenia zużycia energii elektrycznej,

3) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić najgroźniejsze rodzaje zanieczyszczeń środowiska?

2) podać sposoby oszczędzania energii elektrycznej?

3) podać sposoby postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym?

4) określić, na czym polega ochrona ekologiczna wód?

5) określić, na czym polega ochrona ekologiczna powietrza?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii i w sytuacji

zagrożenia pożarem

4.10.1. Materiał nauczania

Celem

postępowania

ratowniczego

zakładzie

pracy

jest

zabezpieczenie

poszkodowanego, zapewnienie mu opieki do czasu przybycia wykwalifikowanych
ratowników medycznych lub lekarza. Obowiązkiem pracownika jest niezwłoczne
zawiadomienie przełożonego. Poważny stan poszkodowanego oznacza konieczność jak
najszybszego wezwania służb medycznych (tel. 999 lub 112 z telefonu komórkowego) lub
powiadomienia o zaistniałym wypadku, bezpośrednio po zdarzeniu, odpowiednich osób.

Z punktu widzenia zasad udzielania pierwszej pomocy, należy wzywać pomoc tak, aby

poszkodowany nie pozostał bez opieki. Istotne też jest, aby meldunek o zaistniałym wypadku
zawierał zwięzłą i dokładną informację w kolejności na temat:

−

miejsca zdarzenia i liczby poszkodowanych,

−

rodzaju uszkodzeń,

−

przebiegu wydarzeń,

−

zakresu udzielonej pierwszej pomocy,

−

wzywającego pomoc.
Awaria technologiczna jest to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja

powstała w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których
występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzących do natychmiastowego
powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego
zagrożenia z opóźnieniem. Każdy, kto zauważy wystąpienie awarii, jest obowiązany
niezwłocznie zawiadomić o tym osoby znajdujące się w strefie zagrożenia oraz jednostkę
organizacyjną Państwowej Straży Pożarnej albo policji albo wójta, burmistrza lub prezydenta
miasta.

W przypadku zauważenia pożaru należy niezwłocznie zaalarmować osoby przebywające

w strefie zagrożenia oraz wezwać straż pożarną. Telefoniczne alarmowanie należy wykonać
w następujący sposób: po wybraniu numeru alarmowego straży pożarnej 998 lub 112
i zgłoszeniu się dyżurnego, spokojnie i wyraźnie podaje się informacje w następującej
kolejności:

−

gdzie się pali, adres i nazwę obiektu,

−

co się pali, na którym piętrze,

−

czy jest zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego,

−

swoje imię i nazwisko, numer telefonu, z którego nadawana jest informacja
o zdarzeniu.

Po podaniu ostatniej informacji nie odkładać słuchawki do chwili potwierdzenia przyjęcia
zgłoszenia. Po zgłoszeniu zdarzenia należy przystąpić niezwłocznie do likwidacji pożaru za
pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego i nieść pomoc osobom zagrożonym, a w przypadku
koniecznym przystąpić do ewakuacji ludzi i mienia.

rodki gaśnicze stosuje się zależnie od rodzaju pożaru to znaczy, że nie każdy środek jest

przydatny do gaszenia każdego pożaru. Woda jest całkowicie niepalna, pobiera z palącego się
ciała ogromne ilości ciepła, oziębiając palące się ciało do temperatury uniemożliwiającej
dalsze palenie się. W zetknięciu się z ogniem zamienia się w parę wodną, która wypiera
z ogniska pożaru powietrze (tlen), hamując proces palenia się. Wodą nie można gasić płynów
łatwo palnych lżejszych od wody, ponieważ opada ona na dno, powodując przelanie lub
rozbryzgi palącej się substancji. Wodą nie wolno gasić instalacji elektrycznych pod

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

napięciem. Również niekorzystne jest oziębianie wodą nagrzanych maszyn lub żelaznych
konstrukcji, które mogą ulec deformacji, powodując m.in. zawalenie się stropów.

Tabela 7. Grupy pożarów oraz środki gaśnicze [14].

Grupa pożarów

Rodzaj płonącego materiału

Środki gaśnicze

Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu

których występuje zjawisko żarzenia (drewno, papier,

tworzywa sztuczne, itp.)

woda, piana, dwutlenek węgla,

proszki gaśnicze

Ciecze palne i substancje stałe topiące się wskutek

wytworzonego przy pożarze ciepła (benzyna, nafta,

parafina, pak, naftalen, itp.)

piana, dwutlenek węgla,

halony, proszki gaśnicze

Gazy (metan, aceton, propan, butan, itd.)

proszki gaśnicze, halony

Metale (magnez, sód, uran, itd.)

specjalne proszki gaśnicze

Pożary grupy A–D występujące w obrębie urządzeń

elektrycznych pod napięciem

dwutlenek węgla, halony,

proszki gaśnicze

Łatwo dostępnym środkiem gaśniczym jest piasek, którego właściwości polegają na

odcinaniu dostępu powietrza od ogniska pożaru, zmniejszeniu promieniowania ciepła oraz
zapobieganiu rozpryskom. Nadaje się do gaszenia niewielkich zarzewi ognia i małych bomb
zapalających. Nie należy go stosować do gaszenia płynów łatwopalnych w zbiornikach,
maszynach, aparaturze precyzyjnej.

Bardzo skutecznym środkiem gaśniczym jest dwutlenek węgla. Dwutlenek węgla nadaje

się do gaszenia wielu rodzajów pożaru, szczególnie cieczy palnych (farb, lakierów,
rozpuszczalników) i gazów, ponieważ nie zwilża gaszonych materiałów. Dwutlenek węgla
nie przewodzi prądu elektrycznego, może więc być użyty do gaszenia instalacji elektrycznych
pod napięciem.

Tabela 8. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [12].

Hydrant wewnętrzny

Gaśnica

Kierunek do miejsca

rozmieszczenia sprzętu

pożarowego lub urządzenia

ostrzegawczego

Zestaw sprzętu pożarowego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Kogo i w jaki sposób zawiadomisz o wypadku przy pracy?
2. Czy znasz numer telefonu do straży pożarnej?
3. Co powinieneś zrobić, gdy zauważysz pożar?
4. Jakie są rodzaje gaśnic i do czego mogą służyć?
5. Jakie czynności należy podjąć w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W czasie wykonywania ćwiczeń laboratoryjnych w pracowni elektrycznej zauważyłeś

ogień wydobywający się z podłączonego do układu transformatora. Jak się zachowasz
w takiej sytuacji?

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać na arkuszu papieru czynności, jakie po kolei wykonać,
2) dokonać wyboru właściwego sprzętu gaśniczego,
3) wyniki pracy zaprezentować na forum klasy i porównać z opracowaniami kolegów,
4) uzasadnić swój wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

sprzęt gaśniczy,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 2

W czasie prac konserwacyjnych przy tokarce zauważono dym wydobywający się ze

skrzynki napędu elektrycznego. Jak należy zachować się w takiej sytuacji?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać na arkuszu papieru czynności, jakie po kolei wykonać,
2) dokonać dobrania odpowiedniego sprzętu gaśniczego,
3) wyniki pracy zaprezentować na forum klasy i porównać z opracowaniami kolegów,
4) uzasadnić swoją propozycję postępowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja alarmowa,

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie

z instrukcją ochrony przeciwpożarowej?

2) scharakteryzować środki gaśnicze?

3) zareagować w przypadku pożaru obrabiarki?

4) sformułować meldunek do straży pożarnej?

5) podać numery telefonów do najważniejszych służb ratunkowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11. Pierwsza pomoc przy urazach mechanicznych, porażeniu

prądem

elektrycznym,

zatruciach

substancjami

chemicznymi. Zabezpieczenie miejsca wypadku

4.11.1. Materiał nauczania

Pierwsza pomoc to zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby

znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia, wykonywanych bez użycia
wyrobów medycznych oraz produktów leczniczych przez osoby nie posiadające uprawnień do
podejmowania medycznych działań ratowniczych.

Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani lub doszło do nagłego zachorowania, należy

podjąć czynności związane z rozpoznaniem stanu poszkodowanych, na które składają się
oceny:

−

przytomności (świadomości),

−

drożności dróg oddechowych,

−

obecności lub braku oddychania,

−

akcji serca i wydolności krążenia,

−

obrażeń ciała poszkodowanego.
Należy zapewnić pracownikom sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy

w razie wypadku oraz środki do udzielania pierwszej pomocy.

W szczególności należy zapewnić:

−

punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach),

−

apteczki z wyposażeniem w środki opatrunkowe.
Obsługa punktów i apteczek, powinna być powierzana wyznaczonym pracownikom,

przeszkolonym w udzielaniu pierwszej pomocy.

W punktach pierwszej pomocy i przy apteczkach, w widocznych miejscach, powinny być

wywieszone instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w razie wypadku oraz wykazy
pracowników przeszkolonych w zakresie udzielania pierwszej pomocy.

Punkty pierwszej pomocy i miejsca usytuowania apteczek powinny być odpowiednio

oznakowane i łatwo dostępne (rys. 19).

Rys. 19. Oznakowanie apteczki lub punkt udzielania pierwszej pomocy.

Należy pamiętać, że udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach jest

prawnym obowiązkiem każdego.

Kolejność postępowania pierwszej pomocy jest następująca:

1. Zachować spokój, nie wpadać w panikę ubezpieczyć siebie i poszkodowanego.
2. Rozpoznać stan poszkodowanego.
3. Usunąć poszkodowanego z rejonu zagrożenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Jeżeli stwierdzisz, że sam nie potrafisz udzielić pierwszej pomocy, zorganizuj ją,

zawiadamiając placówkę służby zdrowia lub kogoś z otoczenia, kto potrafi jej udzielić.

5. Poszkodowanemu zapewnić spokój, odsunąć z otoczenia zbędne osoby, w każdej sytuacji

zapewnić poszkodowanemu ciepłe okrycie.

6. Nie lekceważyć nawet drobnych skaleczeń.
7. W razie porażenia prądem, braku oddechu, braku pracy serca, krwotoku, lub zatrucia

i innych poważnych urazów – bezwzględnie wezwać lekarza (pogotowie ratunkowe).

8. Do chwili przybycia lekarza nie przerywać rozpoczętego sztucznego oddychania.
9. Poszkodowanego z krwotokiem wolno tylko przenosić lub przewozić.
10. Poszkodowanemu z utratą świadomości nie wolno podawać leków w postaci płynnej ani

stałej (tabletki).

11. Przy podejrzeniu uszkodzenia kręgosłupa nie wolno bez koniecznej potrzeby zmieniać

pozycji poszkodowanego.

12. Nie pozostawiać poszkodowanego bez opieki.

Zranienia

Ostrożnie usunąć z rany i okolic ewentualne zanieczyszczenia. Ranę przemyć ciepłą

wodą i zdezynfekować. następnie nałożyć opatrunek jałowy i zabandażować.
Uwaga: Nie stosować bezpośrednio na ranę waty ani ligniny.

Krwotoki zewnętrzne

W przypadku krwotoku tętniczego, żylnego lub miąższowego – jak najszybciej

zatamować wypływ krwi, uciskając miejsce krwawienia czystym, jałowym gazikiem
i przytrzymać a następnie założyć na miejsce krwawienia opatrunek uciskający. Zapamiętać
lub zapisać godzinę założenia opatrunku i podać ją lekarzowi. Konieczna jest fachowa pomoc
medyczna. Uwaga: Chorego nie wolno narażać na wysiłek.

Krwotoki wewnętrzne

Ujawniają się przez; bladość, osłabienie, objawy wstrząsu (przyspieszone tętno,

obniżenie temperatury ciała, duszność, zaburzenie świadomości, zimny pot). Mogą także
wystąpić krwawe wymioty, wypływ krwi z narządów rodnych oraz ust. Konieczna jest
niezwłoczna fachowa pomoc medyczna.

Złamania kończyn

Objawy złamania: silny ból w miejscu złamania, ograniczenie lub niemożność poruszania

kończyną, deformacja kończyny, obrzęk. Unieruchomić złamaną kończynę. W przypadku
złamania otwartego (rozerwanie zewnętrznych powłok tkanki i skóry), zranienie należy
prawidłowo opatrzyć. Niezbędna fachowa pomoc medyczna.

Złamania w obrębie tułowia
1. Złamania żeber

Objawy: ból podczas głębokich oddechów, widoczna duszność, bolesność przy dotyku

w miejscu złamania. Okolice złamanych żeber podczas głębokiego wydechu opasać szerokim
plastrem lub bandażem elastycznym, ręcznikiem, prześcieradłem itp., wezwać fachową
pomoc.
2. Złamania lub uszkodzenia kręgosłupa

Objawy: silny ból w okolicy kręgosłupa, niedowłady względnie porażenia kończyn

dolnych, mimowolne oddawanie moczu/stolca. Unikać przenoszenia bez potrzeby. Przewozić
chorego do szpitala tylko karetką pogotowia ratunkowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oparzenia i udary cieplne
1. Oparzenia termiczne – objawy:

−

I stopień – ból, rumień, ewentualnie lekki obrzęk skóry.

−

II stopień – rumień, ból i pęcherze wypełnione płynem surowiczym.

−

III stopień – zwęglenie skóry, martwica tkanek nawet kości.

Stan poparzonego zależy nie tyle od stopnia oparzenia, ile od powierzchni oparzonej

skóry. Miejsce oparzenia ochładzać wodą. Nie wolno odrywać części ubrania przyklejonych
do powierzchni oparzonej. Bez wskazań lekarza nie wolno stosować żadnych maści lub
innych środków.
2. Oparzenia chemiczne:

Objawy: podobne jak przy oparzeniach termicznych. Powierzchnie oparzone należy myć

dużą ilością wody. Bez wskazań lekarza nie wolno stosować żadnych maści lub innych
ś

rodków.

Zatrucia

Nie wolno powodować wymiotów. podawać duże ilości wody. Konieczna fachowa pomoc
medyczna.

Zatrucia pokarmowe

Objawy: ostre zaburzenia żołądkowo-jelitowe, ewentualnie podwyższona temperatura.

Pożądane wywołanie wymiotów. W przypadku silnych zatruć natychmiastowa pomoc
lekarska.

Porażenia prądem elektrycznym

Objawy: Mogą występować miejscowe bóle, skurcz mięśni, oparzenia skóry, a także

zwichnięcia i złamania, ogólne porażenia ośrodków nerwowych, zatrzymanie krążenia
i oddychania, utrata przytomności (stan śmierci pozornej).

Postępowanie: uwolnić porażonego spod działania prądu przez wyłączenie napięcia,

przecięcie przewodów lub odciągnięcie porażonego. Jeżeli porażony jest przytomny, ułożyć
go wygodnie, zapewnić spokój, okryć, podać do picia ciepły napój. Jeżeli porażony jest
nieprzytomny, ale ma zachowany oddech i krążenie, położyć go wygodnie, odchylając
maksymalnie głowę do tyłu (język nie może blokować krtani), niezwłocznie wezwać
pogotowie. Jeżeli porażony znajduje się w stanie śmierci pozornej, przystąpić niezwłocznie
do wykonywania zabiegu sztucznego oddychania oraz zewnętrznego masażu serca. Zabiegi te
wykonuje się aż do przybycia lekarza względnie do momentu odzyskania świadomości przez
porażonego.

Zachorowania nagłe
1. Omdlenie

Objawy: zawroty głowy, bladość skóry, ogólne osłabienie, utrata przytomności,

zwolnienie tętna. Chorego ułożyć z lekko uniesionymi kolanami, głowa powinna być
umieszczona niżej. Zapewnić dopływ świeżego powietrza, rozluźnić ubranie, twarz spryskać
zimną wodą. Po odzyskaniu przytomności choremu należy podać płyn do picia.
2. Zawał mięśnia sercowego lub ostra niewydolność krążenia

Objawy: długotrwały ból za mostkiem w okolicy serca, promieniujący do lewej kończyny

górnej. Chory odczuwa lęk i duszność, jest blady i spocony, narastają objawy wstrząsu. Przed
przybyciem lekarza należy wygodnie ułożyć chorego na łóżku, tapczanie, ławce itp.
Zapewnić spokój i dostęp świeżego powietrza. Jeżeli jest to możliwe, podać tabletkę
nitrogliceryny pod język, wezwać fachową pomoc.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu i w jakich przypadkach udzielana powinna być pierwsza pomoc?
2. W jaki sposób można ocenić ogólny stan poszkodowanego?
3. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została porażona prądem?
4. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która ma objawy zatrucia

pokarmowego?

5. Czego nie wolno czynić przy poparzeniach cieplnych?

4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

ERC

Czy jest reakcja ?

TAK

ERC

Czy jest reakcja ?

N I E

Rysunek do ćwiczenia 1.

Na rysunku przedstawione są dwa przypadki możliwej oceny wstępnej stanu

przytomności poszkodowanego w wypadku. Poszkodowany jest nieprzytomny. Zaznacz
w tabeli liczbami 1, 2 i 3 trzy pierwsze czynności, które wykonasz w przypadku reakcji
poszkodowanego (TAK) oraz w przypadku braku reakcji u poszkodowanego (NIE).

TAK

Jest reakcja

NIE

Brak reakcji

Sprawdź obrażenia

Oceń stan poszkodowanego

Wezwij kwalifikowaną pomoc

Wezwij pomoc

Udrożnij drogi oddechowe

Sprawdź oddech

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z algorytmem udzielania pierwszej pomocy,
2) przeanalizować czynności zawarte w tabeli,
3) uzupełnić tabelę,
4) zaprezentować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karta papieru z tabelą według wzoru,

−

ołówek, długopis,

−

plansza lub slajdy wybrane z pokazu multimedialnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Z. ANGLART

ŁCDNiKP

Rysunek do ćwiczenia 2

Podczas pokazu multimedialnego przedstawiono sposób opatrzenia rany głowy. Jakich

rodków opatrunkowych użyto do wykonania opatrunku? Gdzie stosowany jest znak krzyża

pokazany w lewym górnym rogu rysunku?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać na arkuszu papieru środki opatrunkowe zastosowane do wykonania opatrunku

rany głowy,

2) zapisać na arkuszu papieru wskazane punkty rozmieszczenia apteczek w szkole

oznakowane znakiem krzyża, pokazanego na fotografii,

3) wyniki pracy zaprezentować na forum klasy i porównać z opracowaniami kolegów,
4) uzasadnić swoją propozycję postępowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki.

4.11.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) udzielić pierwszej pomocy w sytuacjach zagrożenia życia i zdrowia?

2) wykonać opatrunek zranień i skaleczeń?

3) udzielić pomocy w przypadku porażenia prądem?

4) zatamować krwotok i opatrzyć ranę?

5) podać kolejność postępowania pierwszej pomocy?

6) wymienić

czynności

związane

rozpoznaniem

stanu

poszkodowanego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj dokładnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Odpowiedzi udzielaj wyłącznie na karcie odpowiedzi.
4. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
5. Test zawiera 20 zadań.
6. Do każdego pytania podane są cztery odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa.
7. Zaznacz prawidłową według Ciebie odpowiedź wstawiając literę X w odpowiednim

miejscu na karcie odpowiedzi.

8. W przypadku pomyłki zaznacz błędną odpowiedź kółkiem, a następnie literą X zaznacz

odpowiedź prawidłową.

9. Za każde poprawne rozwiązanie zadania otrzymujesz jeden punkt.
10. Za udzielenie błędnej odpowiedzi, jej brak lub zakreślenie więcej niż jednej odpowiedzi –

otrzymujesz zero punktów.

11. Uważnie czytaj treść zadań i proponowane warianty odpowiedzi.
12. Nie odpowiadaj bez zastanowienia; jeśli któreś z pytań sprawi Ci trudność – przejdź do

następnego. Do pytań, na które nie udzieliłeś odpowiedzi możesz wrócić później.

13. Pamiętaj, że odpowiedzi masz udzielać samodzielnie.
14. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Za stan techniczny maszyn i urządzeń oraz wyposażenia pomieszczeń pracy

odpowiedzialność ponosi
a) pracownik.
b) pracodawca.
c) inspektor bhp.
d) społeczny inspektor pracy.

2. Pracownik z przyczyn niezależnych od niego, nie wykorzystał przysługującego mu za

dany rok urlopu wypoczynkowego. Urlop winien mu być udzielony najpóźniej do końca
a) roku kalendarzowego.
b) przyszłego roku kalendarzowego.
c) drugiego kwartału następnego roku kalendarzowego.
d) pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego.

3. Pracownik jest zatrudniony u danego pracodawcy 6 lat. Jest to jego pierwsza praca. Okres

wypowiedzenia umowy o pracę, jeżeli była zawarta na czas nie określony wyniesie
a) 2 tygodnie.
b) 1 miesiąc.
c) 3 miesiące.
d) 6 miesięcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Pracownika, który dopuścił się naruszenia obowiązków pracowniczych nie można ukarać

karą regulaminową, jeśli od naruszenia obowiązków upłynęło
a) 7 dni.
b) 14 dni.
c) 21 dni.
d) 1 miesiąc.

5. W czasie obsługi maszyny tokarz nie używał środków ochrony. W pewnym momencie

koniec wirującego zabieraka zawadził o rękaw ubrania, co spowodowało wciągnięcie ręki
w maszynę i jej okaleczenie. Bezpośrednią przyczyną wypadku mogło być nie założenie
przez tokarza
a) rękawic.
b) maski ochronnej.
c) fartucha ochronnego.
d) okularów ochronnych.

6. Czynnikiem zagrożeń fizycznych, mechanicznych jest

a) wirus grypy.
b) tlenek węgla.
c) promieniowanie podczerwone.
d) wiór powstający podczas obróbki skrawaniem.

7. Minimalne natężenie oświetlenia na płaszczyźnie roboczej przy pracach o dużej

dokładności powinno wynosić
a) 300 luksów.
b) 500 luksów.
c) 700 luksów.
d) 900 luksów.

8. Na rysunku przedstawiono stanowisko robocze wiertacza. Aby

poprawić warunki i higienę pracy pracownika należy zastosować
a) podnóżek.
b) wyższy stół.
c) niższe siedzisko.
d) inne ustawienie siedziska.

9. Środkiem ochrony indywidualnej przy obróbce skrawaniem jest

a) koszula flanelowa.
b) maska spawalnicza.
c) fartuch żaroodporny.
d) obuwie z podeszwą twardą.

10. Oświetlenie miejscowe należy zastosować na obrabiarce, jeżeli

a) nastąpiła awaria oświetlenia podstawowego w pomieszczeniu pracy.
b) pracownik zgłosił potrzebę poprawy oświetlenia na stanowisku pracy.
c) stwierdzono osłabienie wzroku pracownika potwierdzone badaniem wzroku.
d) występuje potrzeba miejscowego zwiększenia natężenia oświetlenia ze względu na

rodzaj pracy (jej dokładność).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Czynnikiem zagrożenia według definicji jest

a) hałas.
b) ubytek słuchu.
c) porażenie prądem.
d) upadek z wysokości.

12. Ochronniki słuchu należy bezwzględnie stosować, jeśli natężenie hałasu przekracza

poziom
a) 82 decybeli.
b) 83 decybeli.
c) 84 decybeli.
d) 85 decybeli.

13. Dla ochrony przed dotykiem pośrednim (ochrona dodatkowa) stosuje się

a) izolowanie stanowiska.
b) obudowy dźwiękochłonne.
c) izolowanie części czynnych.
d) osłonę uniemożliwiającą dostęp do części czynnych obwodu.

14. Do gaszenia pożaru oleju hydraulicznego należy użyć gaśnicy

a) wodnej.
b) halonowej.
c) pianowej.
d) halogenowej.

15. Znak informacyjny przedstawiony na rysunku oznacza

a) powierzchnię gorącą.
b) zatrzymanie awaryjne.
c) uruchomienie awaryjne.
d) powierzchnię świeżo malowaną.

16. Znak przedstawiony na rysunku oznacza nakaz stosowania

a) ochrony rąk.
b) rękawic skórzanych.
c) środków do mycia rąk.
d) rękawic pięciopalcowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Rysunki 1, 2, 3, 4 przedstawiają różne sposoby dźwigania i przenoszenia ciężarów.

Nieprawidłowy sposób dźwigania i przenoszenia ciężarów przedstawia rysunek

a) 1.
b) 2.
c) 3.
d) 4.

18. Warunkiem skutecznego wykonania działań ratunkowych jest

a) wezwanie pomocy.
b) tamowanie krwotoków.
c) sprawdzenie przytomności.
d) bezpieczeństwo własne i poszkodowanego.

19. Powiadamiając służby ratunkowe należy najpierw podać

a) swoje imię i nazwisk.
b) ilu jest świadków zdarzenia.
c) miejsce wypadku (adres, położenie).
d) płeć osoby poszkodowanej.

20. Poszkodowany porażony prądem leży na brzuchu i ma chrapliwy oddech. Należy

a) udrożnić drogi oddechowe.
b) sprawdzić podstawowe funkcje życiowe.
c) przekręcić go na plecy.
d) zupełnie nie dotykać.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ..................................................................................................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer pytania

Odpowiedź

Punktacja

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

1. Boczkowski A.: Wybrane zagadnienia ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach

elektrycznych. COBR Elektromontaż, Warszawa 2005

2. Centrum Edukacyjne CIOP.: Materiały szkoleniowe. Warszawa 1998
3. Gil D.: Sprzęt gaśniczy. Szkoła Podoficerska PSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2004
4. Grodzińska-Jurczak M.: Wybrane zagadnienia ochrony środowiska. ROEE, Kraków 1996
5. Forum.: Materiały szkoleniowe do szkoleń bhp, 2006
6. Hansen Arwid: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
7. Jóźwiak Z. (tłum.): Ergonomiczna lista kontrolna. IMP, Łódź, 1998
8. Jurczyk W., Łakomy W.: Stany zagrożenia życia. FHW – Słomczyński G., Kraków, 2002
9. Koradecka D. (red.): Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa 1997
10. Korczak C. (red.): Higiena i ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1997
11. Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 2000
12. Piotrowski D.: Opracowania-pokazy multimedialne Zakładu Medycyny Ratunkowej

i Medycyny Katastrof Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

13. Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODDK Gdańsk 2006
14. Obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 sierpnia 2003 r.

Dz. U. Nr 169, poz. 1650 w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

15. Polska Norma PN-92/N-01255. Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa
16. Polska Norma PN-92/N-01256/02. Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja
17. Polska Norma PN-92/N-01256/03. Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy
18. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dz. U. Nr 62, p. 627 – Prawo ochrony środowiska
19. Ustawa – Kodeks pracy