FACU

LT

AT

E

S

M

E

D

IC

A

E

C

O

L

LE

GII

M

ED

IC

I U

NI

V

E

R

S

IT

A

T

IS

J

A

G

IE

L

L

O

NI

CAE

A

.D

. M

CCCLXIV FUN

DA

TA

Małgorzata Schlegel-Zawadzka

Zakład śywienia Człowieka
Instytut Zdrowia Publicznego
Wydział Ochrony Zdrowia
Collegium Medicum UJ

Ul. Grzegórzecka 20,
31-531 Kraków,

Tel. [phone]

WODA

NORMY I ZALECENIA

MSZ

AQUA HAERET

Woda się zatrzymuje

Sprawa nie idzie

Są trudności

MSZ

Maxime E. Buyckx

– Dyrektor

Nutrition and Health Sciences, The Beverage
Institute for Health and Wellness, The Coca-Cola Co.
Atlanta, Ga USA

Kristin J. Reimers

– Associate Director, The Center

for Human Nutrition, Nebraska, USA

Lim Chin Leong Fabian

– Head Military Physiology

Laboratory, Defence Medical and Environmental
Research Institute, Singapore

P

P

ł

ł

ynowe

ynowe

kompartmenty

kompartmenty

Ś

ródnaczyniowy

Pozanaczyniowy

Płyny w krwiobiegu
(zewn

ą

trzkomórkowe

)

Mi

ę

dzykomórkowe

Ś

ródkomórkowe

Nerka

P

ę

cherz

Nadmiar płynów

Zdolno

ść

do obrony a

ż

do

utraty płynu = 2% masy ciała

Gradient osmotyczny
Gradient hydrostatyczny

Efekty wypicia p

Efekty wypicia p

ł

ł

ynu

ynu

• 2 godz. Pedałowania 62% to 67%

VO

2

max

• 35

o

C, 50% Rh

• Mała ilo

ść

płynu: 300 mL/h

•

Ś

rednia ilo

ść

płynu: 700 mL

• Du

ż

a ilo

ść

płynu: 1200 mL

Coyle EF and Montain SJ
Med Sci Sport Exer 24: 671-678, 1992

Wypicie p

Wypicie p

ł

ł

yn

yn

ó

ó

w i psychofizyczne funkcje

w i psychofizyczne funkcje

Hours of fluid restriction

Hours of fluid restriction

Hours of fluid restriction

1 badanie: Zwyczajowe picie

2 badanie: Ograniczenie picia przez

37 godz.;

Utrata 2.68% BW

Maughan RJ Eur J Clin Nutr
57(Suppl): S19-S23, 2003

Kiedy i jak dużo pić ?

Podwyższona
aktywność
fizyczna

Zmniejszone
ryzyko z
powodu
zaburzeń
gorąca

?????????????

Woda

Woda

–

–

niezb

niezb

ę

ę

dny sk

dny sk

ł

ł

adnik

adnik

od

od

ż

ż

ywczy

ywczy

Trawienie

Trawienie

Absorpcja

Absorpcja

Kr

Kr

ąż

ąż

enie

enie

Wydzielania

Wydzielania

Regulacja temperatury

Regulacja temperatury

Metaboli

Metaboli

z

z

m

m

G

G

ł

ł

ó

ó

wny sk

wny sk

ł

ł

adnik cia

adnik cia

ł

ł

a

a

Wydalanie wody

Wydalanie wody

Nie

Nie

ś

ś

wiadome

wiadome

-

-

niezale

niezale

ż

ż

ne

ne

-

-

sk

sk

ó

ó

ra

ra

-

-

respiracja

respiracja

Pot

Pot

Mocz

Mocz

Ka

Ka

ł

ł

Patologia

Patologia

Dzienne wydalanie wody jest zró

ż

nicowane, zarówno

u tej samej osoby jak i mi

ę

dzy ró

ż

nymi osobami.

Szerokie zróżnicowanie w objętości wydzielanego potu
i jego stopnia.

0.00

0.50

1.00

1.50

2.00

2.50

3.00

3.50

4.00

0

5

10

15

20

Individual Subjects

S

w

e

a

t

V

o

l

(L

0

a

n

d

S

w

e

a

t

ra

te

(

L

/h

)

Sweat Volume

Sweat rate

• 18 lekkoatletów

• Bieg w 35

o

C i 40% - 50% Rh

Lim et al. 2006.

Ocena stanu nawodnienia

Ocena stanu nawodnienia

Nie ma uniwersalnych metod oceny

Nie ma uniwersalnych metod oceny

Nie ma uniwersalnej definicji odwodnienia

Nie ma uniwersalnej definicji odwodnienia

Kliniczne metody

Kliniczne metody

Historia

Historia

Badanie fizykalne

Badanie fizykalne

Pomiar zmian masy cia

Pomiar zmian masy cia

ł

ł

a

a

Mocz

Mocz

Metody badawcze

Metody badawcze

Ca

Ca

ł

ł

kowita zawarto

kowita zawarto

ść

ść

wody w organizmie

wody w organizmie

Wska

Wska

ź

ź

niki krwi

niki krwi

:

:

o

o

smolalno

smolalno

ść

ść

,

,

s

s

ó

ó

d

d

,

,

obj

obj

ę

ę

to

to

ść

ść

Wska

Wska

ź

ź

niki moczu

niki moczu

:

:

obj

obj

ę

ę

to

to

ść

ść

, kolor, ci

, kolor, ci

ęż

ęż

ar

ar

w

w

ł

ł

a

a

ś

ś

ciwy,

ciwy,

osmolalno

osmolalno

ść

ść

Zmiany masy cia

Zmiany masy cia

ł

ł

a

a

Wp

Wp

ł

ł

yw chronicznego

yw chronicznego

ł

ł

agodnego

agodnego

odwodnienia na zdrowie

odwodnienia na zdrowie

Obni

Obni

ż

ż

enie

enie

–

–

aktywno

aktywno

ś

ś

ci ruchowej,

ci ruchowej,

spowolnienie czynno

spowolnienie czynno

ś

ś

ci umys

ci umys

ł

ł

owych,

owych,

wydzielania gruczo

wydzielania gruczo

ł

ł

ó

ó

w

w

ś

ś

linowych

linowych

Podwy

Podwy

ż

ż

szenie ryzyka

szenie ryzyka

–

–

powstawanie kamieni

powstawanie kamieni

nerkowych u os

nerkowych u os

ó

ó

b podatnych,

b podatnych,

powstawanie nowotwor

powstawanie nowotwor

ó

ó

w dr

w dr

ó

ó

g moczowych, okr

g moczowych, okr

ęż

ęż

nicy,

nicy,

raka piersi,

raka piersi,

rozw

rozw

ó

ó

j chor

j chor

ó

ó

b z

b z

ę

ę

b

b

ó

ó

w,

w,

zapar

zapar

ć

ć

,

,

zaburze

zaburze

ń

ń

w przemianach bia

w przemianach bia

ł

ł

ek i t

ek i t

ł

ł

uszczy,

uszczy,

dolegliwo

dolegliwo

ś

ś

ci gerontologicznych,

ci gerontologicznych,

wyst

wyst

ą

ą

pienie oty

pienie oty

ł

ł

o

o

ś

ś

ci u dzieci,

ci u dzieci,

wypadni

wypadni

ę

ę

cie zastawki u os

cie zastawki u os

ó

ó

b podatnych

b podatnych

Mity o kofeinie, odwodnieniu i inne

Mity o kofeinie, odwodnieniu i inne

Kofeinowe

Kofeinowe

napoje odwadniaj

napoje odwadniaj

ą

ą

Pij 8 szklanek wody codziennie

Pij 8 szklanek wody codziennie

Na ka

Na ka

ż

ż

dy

dy

kofeinizowany

kofeinizowany

nap

nap

ó

ó

j, kt

j, kt

ó

ó

ry

ry

wypijesz musisz wypi

wypijesz musisz wypi

ć

ć

tyle samo wody

tyle samo wody

aby zrekompensowa

aby zrekompensowa

ć

ć

jej utrat

jej utrat

ę

ę

...

...

Woda do picia nawadnia lepiej ni

Woda do picia nawadnia lepiej ni

ż

ż

inne

inne

napoje

napoje

8x8 powinno by

8x8 powinno by

ć

ć

wody do picia i jest to

wody do picia i jest to

dodatkowa ilo

dodatkowa ilo

ść

ść

do pozosta

do pozosta

ł

ł

ych napoi

ych napoi

Czy kofeina odwadnia

Czy kofeina odwadnia

?

?

Kofeina nie ma diuretycznego

Kofeina nie ma diuretycznego

efektu u ludzi, kt

efektu u ludzi, kt

ó

ó

rzy

rzy

normalnie konsumuj

normalnie konsumuj

ą

ą

kofein

kofein

ę

ę

Kofeina mo

Kofeina mo

ż

ż

e wywo

e wywo

ł

ł

ywa

ywa

ć

ć

efekt diurezy u os

efekt diurezy u os

ó

ó

b, kt

b, kt

ó

ó

re jej

re jej

nie konsumuj

nie konsumuj

ą

ą

Tylko cztery dni abstynencji s

Tylko cztery dni abstynencji s

ą

ą

potrzebne aby by

potrzebne aby by

ć

ć

podatnym

podatnym

1

1

–

–

4

4

dni spo

dni spo

ż

ż

ycia rozwijaj

ycia rozwijaj

ą

ą

tolerancj

tolerancj

ę

ę

Rozw

Rozw

ó

ó

j zalece

j zalece

ń

ń

dot.

dot.

nawadniania w USA

nawadniania w USA

1941 USA RDAs:

1941 USA RDAs:

nie by

nie by

ł

ł

o wspomniane

o wspomniane

o wodzie

o wodzie

1989 USA RDAs: 3

1989 USA RDAs: 3

½

½

strony tekstu

strony tekstu

,

,

5

5

publikacji

publikacji

2004 USA DRIs: 80

2004 USA DRIs: 80

½

½

stron tekstu

stron tekstu

, 24

, 24

strony

strony

publikacji (ok. 300 pozycji)

publikacji (ok. 300 pozycji)

Dietary Reference

Dietary Reference

Intakes for Water,

Intakes for Water,

Potassium,

Potassium,

Sodium, Chloride,

Sodium, Chloride,

and Sulfate

and Sulfate

Copyright 2005 by the

Copyright 2005 by the

National Academy of Sciences

National Academy of Sciences

DRIs

DRIs

for Water & Electrolytes,

for Water & Electrolytes,

2004

2004

Chocia

Chocia

ż

ż

woda jest traktowana jako

woda jest traktowana jako

najwa

najwa

ż

ż

niejszy p

niejszy p

ł

ł

yn do utrzymywania

yn do utrzymywania

nawodnienie, to p

nawodnienie, to p

ł

ł

yny w r

yny w r

ó

ó

ż

ż

nego typu

nego typu

napojach i

napojach i

ż

ż

ywno

ywno

ś

ś

ci maj

ci maj

ą

ą

istotny udzia

istotny udzia

ł

ł

w

w

pokryciu codziennego zapotrzebowania

pokryciu codziennego zapotrzebowania

na p

na p

ł

ł

yny.

yny.

DRIs for Water & Electrolytes,

DRIs for Water & Electrolytes,

2004

2004

Jakkolwiek niskie spo

Jakkolwiek niskie spo

ż

ż

ycie wody zosta

ycie wody zosta

ł

ł

o powi

o powi

ą

ą

zane z

zane z

niekt

niekt

ó

ó

rymi przewlek

rymi przewlek

ł

ł

ymi chorobami, to jednak te

ymi chorobami, to jednak te

dowody nie s

dowody nie s

ą

ą

wystarczaj

wystarczaj

ą

ą

ce do wprowadzenia

ce do wprowadzenia

zalece

zalece

ń

ń

dla wody w rozumieniu zmniejszenia ryzyka

dla wody w rozumieniu zmniejszenia ryzyka

chor

chor

ó

ó

b przewlek

b przewlek

ł

ł

ych. Zamiast zalece

ych. Zamiast zalece

ń

ń

wprowadzono

wprowadzono

wystarczaj

wystarczaj

ą

ą

ce spo

ce spo

ż

ż

ycie (

ycie (

Adequate Intake AI)

Adequate Intake AI)

dla wody

dla wody

celem zapobiegania szkodliwych, g

celem zapobiegania szkodliwych, g

ł

ł

ó

ó

wnie ostrych,

wnie ostrych,

efekt

efekt

ó

ó

w

w

dehydratacji

dehydratacji

, kt

, kt

ó

ó

re wywo

re wywo

ł

ł

uj

uj

ą

ą

metaboliczne i

metaboliczne i

funkcjonalne zaburzenia.

funkcjonalne zaburzenia.

DRIs for Water & Electrolytes,

DRIs for Water & Electrolytes,

2004

2004

Ca

Ca

ł

ł

kowite spo

kowite spo

ż

ż

ycie wody obejmuje

ycie wody obejmuje

wod

wod

ę

ę

do picia, wod

do picia, wod

ę

ę

w napojach,

w napojach,

i wod

i wod

ę

ę

b

b

ę

ę

d

d

ą

ą

c

c

ą

ą

cz

cz

ęś

ęś

ci

ci

ą

ą

ż

ż

ywno

ywno

ś

ś

ci

ci

(znajduj

(znajduj

ą

ą

c

c

ą

ą

si

si

ę

ę

w niej)

w niej)

.

.

Adequate Intake (AI) DRIs for

Adequate Intake (AI) DRIs for

Water and Electrolytes, 2004

Water and Electrolytes, 2004

Dzieci

Dzieci





1

1

-

-

3

3

lat

lat

= 1

= 1

,

,

3 L

3 L





4

4

-

-

8

8

lat

lat

= 1

= 1

,

,

7 L

7 L

M

M

ł

ł

odzie

odzie

ż

ż





9

9

-

-

13

13

lat

lat

= 2

= 2

,

,

4 L

4 L

m

m

ęż

ęż

czy

czy

ź

ź

ni

ni

i

i

2

2

,

,

1 L

1 L

kobiety

kobiety





14

14

-

-

18

18

lat

lat

= 3

= 3

,

,

3 L

3 L

m

m

ęż

ęż

czy

czy

ź

ź

ni

ni

i

i

2

2

,

,

3 L

3 L

kobiety

kobiety

Doro

Doro

ś

ś

li

li





19

19

-

-

70+

70+

lat

lat

= 3

= 3

,

,

7 L

7 L

m

m

ęż

ęż

czy

czy

ź

ź

ni

ni

i

i

2

2

,

,

7 L

7 L

kobiety

kobiety

Genetyczne

Genetyczne

:

:

s

s

ł

ł

odki smak

odki smak

,

,

uczucia pragnienia

uczucia pragnienia

Starzenie si

Starzenie si

ę

ę

:

:

utrata mechanizm

utrata mechanizm

ó

ó

w

w

odczuwania pragnienia, utrata wra

odczuwania pragnienia, utrata wra

ż

ż

liwo

liwo

ś

ś

ci

ci

Dzieci

Dzieci

:

:

s

s

ł

ł

odki smak

odki smak

Temperatur

Temperatur

a

a

:

:

napoju i

napoju i

ś

ś

rodowiska

rodowiska

Aromat i r

Aromat i r

ó

ó

ż

ż

norodno

norodno

ść

ść

napoj

napoj

ó

ó

w

w

Opakowanie

Opakowanie

Odleg

Odleg

ł

ł

o

o

ść

ść

:

:

na stole, 7 m i 15 m

na stole, 7 m i 15 m

(

(

Engell

Engell

i

i

wsp

wsp

.

.

)

)

Czynniki maj

Czynniki maj

ą

ą

ce wp

ce wp

ł

ł

yw na

yw na

zachowanie zwi

zachowanie zwi

ą

ą

zane z piciem

zane z piciem

p

p

ł

ł

yn

yn

ó

ó

w

w

Czynniki maj

Czynniki maj

ą

ą

ce wp

ce wp

ł

ł

yw na

yw na

zachowanie zwi

zachowanie zwi

ą

ą

zane z piciem

zane z piciem

p

p

ł

ł

yn

yn

ó

ó

w

w

Wp

Wp

ł

ł

yw czynnik

yw czynnik

ó

ó

w spo

w spo

ł

ł

ecznych: jedzenie

ecznych: jedzenie

posi

posi

ł

ł

k

k

ó

ó

w i napoi samemu albo w grupie os

w i napoi samemu albo w grupie os

ó

ó

b

b

Lokalizacja napoju i

Lokalizacja napoju i

ł

ł

atwo

atwo

ść

ść

jego otrzymania

jego otrzymania

–

–

dosi

dosi

ę

ę

gni

gni

ę

ę

cia

cia

Czynniki

Czynniki

ś

ś

rodowiskowe takie jak

rodowiskowe takie jak

ś

ś

wiat

wiat

ł

ł

o,

o,

temperatura, zapach, czas posi

temperatura, zapach, czas posi

ł

ł

k

k

ó

ó

w, odg

w, odg

ł

ł

osy

osy

Jeszcze inne.....

Jeszcze inne.....

Czynniki maj

Czynniki maj

ą

ą

ce wp

ce wp

ł

ł

yw na

yw na

zachowanie zwi

zachowanie zwi

ą

ą

zane z piciem

zane z piciem

p

p

ł

ł

yn

yn

ó

ó

w

w

Spo

Spo

ż

ż

ycie

ycie

ż

ż

ywno

ywno

ś

ś

ci

ci

Zawarto

Zawarto

ść

ść

wody

wody

70%

70%

-

-

80%

80%

65%

65%

-

-

80%

80%

45%

45%

-

-

65%

65%

Ryby i owoce morza

Ryby i owoce morza

Jajka

Jajka

Kurczak, wo

Kurczak, wo

ł

ł

owina, wieprzowina, indyk,

owina, wieprzowina, indyk,

jagni

jagni

ę

ę

cina

cina

Mi

Mi

ę

ę

so, ryby, jajka

so, ryby, jajka

65%

65%

-

-

80%

80%

85%

85%

-

-

90%

90%

Ry

Ry

ż

ż

i makarony

i makarony

Ugotowane p

Ugotowane p

ł

ł

atki

atki

Zbo

Zbo

ż

ż

a

a

80%

80%

-

-

85%

85%

70%

70%

-

-

75%

75%

Truskawki

Truskawki

,

,

melony, pomara

melony, pomara

ń

ń

cze, jab

cze, jab

ł

ł

ka,

ka,

winogrona, og

winogrona, og

ó

ó

rki, sa

rki, sa

ł

ł

ata, selery, pomidory,

ata, selery, pomidory,

kapusta, broku

kapusta, broku

ł

ł

y, cebule

y, cebule

Banany, ziemniaki, kukurydza

Banany, ziemniaki, kukurydza

Owoce i warzywa

Owoce i warzywa

Zbilansowana dieta z odpowiednia ilo

Zbilansowana dieta z odpowiednia ilo

ś

ś

ci

ci

ą

ą

p

p

ł

ł

yn

yn

ó

ó

w 24 g przed

w 24 g przed

zawodami

zawodami

500

500

mL

mL

2 g przed zawodami

2 g przed zawodami

Picie w regularnych odst

Picie w regularnych odst

ę

ę

pach w czasie wysi

pach w czasie wysi

ł

ł

ku (zawod

ku (zawod

ó

ó

w)

w)

Celem jest uzupe

Celem jest uzupe

ł

ł

nienie ca

nienie ca

ł

ł

ej utraty potu

ej utraty potu

Picie maksymalnej ilo

Picie maksymalnej ilo

ś

ś

ci, kt

ci, kt

ó

ó

ra mo

ra mo

ż

ż

e by

e by

ć

ć

tolerowana

tolerowana

600

600

mL

mL

/

/

g

g

–

–

1200

1200

mL

mL

/

/

g

g

na

na

4%

4%

-

-

8% CHO

8% CHO

p

p

ł

ł

yn

yn

ó

ó

w

w

podczas wysi

podczas wysi

ł

ł

ku

ku

>

>

1

1

g

g

Stanowisko w sprawie wysiłku sportowego i przyjmowania

płynów 1996

Med Sci Sport and Exerc 28: i – vii, 1996

Lim

Lim

’

’

s Fluid Intake Guide

s Fluid Intake Guide

W czasie zawodów:
Pi

ć

stosownie do odczuwanego pragnienia

Zalecenie: 400 – 800 mL/h

Przed zawodami:
• Zacz

ąć

pi

ć

noc przed

• Utrzyma

ć

mocz klarowny

• Przesta

ć

pi

ć

1 h przed pój

ś

ciem spa

ć

• Przesta

ć

pi

ć

~ 1h przed zawodami

Co pi

ć

?

< 1 h zawodami: Woda
> 1 h zawodami: Napoje dla
sportowców

6-8% CHO

~1% soli

Po zawodach:
Kontynuowa

ć

nawadnianie a

ż

moczu b

ę

dzie klarowny

Dzi

Dzi

ę

ę

kuj

kuj

ę

ę

!

!