Dr Ewa Wilczek-Rużyczka

Poradnictwo i grupy

samopomocowe

Poradnictwo psychologiczne można

podzielić na cztery fazy:

1.

Podczas pierwszego lub dwóch

pierwszych spotkań następuje

diagnoza problemu

,

to znaczy zidentyfikowanie

trudności, z jaką nie radzi sobie

osoba zgłaszająca się po pomoc

— określanej najczęściej jako

trudność w poradzeniu sobie

z konkretnymi zadaniami

rozwojowymi

lub ze zmienioną sytuacją.

2. W ciągu następnych dwóch lub

trzech spotkań następuje

określenie czynników

podtrzymujących istnienie

problemu oraz trudności

związanych z jego rozwiązaniem

— w kategoriach przeżywanych

emocji (na przykład lęku),

utrudniających stosowanie

posiadanych umiejętności,

braku umiejętności czy braku

możliwości ich stosowania

.

3. Na kolejnych kilku spotkaniach

poszukuje się nowych sposobów

rozwiązania trudności,

z jaką zwraca się poszukujący

pomocy psychologicznej.

Rozwiązania te muszą być

konkretne, możliwe do

zastosowania w warunkach klienta

i pozwalające na osiągnięcie

natychmiastowej zmiany

(nawet drobnej).

4. Ostatni etap

— spotkanie zwykle

odbywające się po dłuższym

czasie

— to wzmocnienie klienta

w realizowanych przez niego

zmianach i okazja do

ewentualnego skorygowania

przyjętego wcześniej planu

działania.

Poradnictwo psychologiczne to

metoda stosowana w krajach

zachodnich bardzo często

i wobec różnych osób;

w Polsce również istnieją ogromne

szanse na jej rozwój.

Grupy samopomocowe

Istotną rolę w ochronie zdrowia

psychicznego odgrywają grupy

samopomocy, zwane inaczej
grupami wzajemnej pomocy.

Są to grupy, których celem jest

wzajemna pomoc

w rozwiązywaniu wspólnych

problemów osobistych

i społecznych, zrzeszające,

na zasadach dobrowolności,

osoby o podobnych

doświadczeniach życiowych

lub trudnościach.

Grupy te gwarantują swoim

członkom poczucie więzi,

a także oparcie i pomoc w

rozwiązywaniu problemów. Ich

działania podporządkowane są

wewnątrzgrupowym celom

i mechanizmom kontroli.

Psycholog kliniczny

jako profesjonalista pełni w grupie

samopomocy funkcję

konsultanta i eksperta.

Rozwój ruchu grup samopomocy

obserwuje się

od lat osiemdziesiątych.

Aktualnie wspierany jest on przez

ruch wolontariuszy, którzy służą

swoją aktywnością w

rozwiązywaniu różnych

problemów.

Grupy te mogą mieć status

stowarzyszeń, jak

Stowarzyszenie Osób

Autystycznych,

Dyslektycznych

,

Stowarzyszenia Rodziców Osób

Niepełnosprawnych,

Stowarzyszenia Byłych

Pacjentów Psychiatrycznych.

Jeśli

grupa wzajemnej pomocy

ma

status stowarzyszenia wyższej

użyteczności, może występować
także oficjalnie i działać na rzecz

swoich członków.

Dość trudno jest przedstawić

wyczerpującą typologię grup

samopomocy, zależy to bowiem

od kryteriów podziału.

Należy w tym miejscu zwrócić

uwagę na pewne

charakterystyczne odmienności

,

jakie spotykamy w najbardziej

popularnych grupach wzajemnej

pomocy.

Niektóre grupy samopomocy mają

charakter wspólnoty — na

przykład grupy

Anonimowych Alkoholików (AA).

Ich celem jest

wzajemna pomoc w zmianie

postępowania i kontrola

zachowań. grupach są altruizm,

spójność. Członkowie tych grup

chcą pozostać trzeźwi i pomagać

innym w osiąganiu trzeźwości.

Wykazano, że czynnikami

pomagającymi w tych grupach

są

altruizm, spójność grupowa,

identyfikacja, wzbudzanie

nadziei, doradzanie i wspólnota

problemów.

Innym typem są grupy osób, które

żyją pod działaniem

silnego, przewlekłego stresu.

Celem tych grup jest stworzenie

warunków rozładowania emocji,

wsparcia emocjonalnego oraz

wymiana doświadczeń,

wskazująca na możliwość

radzenia sobie z trudnościami.

Są to grupy

żon alkoholików (Al-Anon),

dorosłych dzieci alkoholików

(A-Latin),

rodziców dzieci upośledzonych,

autystycznych

itp.

Do tego typu można także zaliczyć

grupy

pacjentów onkologicznych

,

kobiet po mastektoii (Amazonki)

czy

po zabiegach stomii

itp.

Członkowie tych grup

— poza wsparciem —

pomagają sobie nawzajem

w zdobyciu ważnych informacji,

sprzętu, leków itp.

.

Trzeci typ grup składa się z ludzi

naznaczonych społecznie.

Przynależność do grupy

wzajemnej pomocy daje im

poczucie oparcia, podnosi

poczucie wartości, zmniejsza

poczucie dyskryminacji.

Mogą to być

pacjenci psychiatryczni

i

grupy mniejszościowe

.

W literaturze wymienia się jeszcze

jeden typ grup, których celem

jest wzajemna pomoc

w poszerzaniu wiedzy o sobie

samym, poszerzanie

samoświadomości i kompetencji
w kontaktach interpersonalnych.

Zaliczyć do nich można grupy

treningu interpersonalnego,

ale też ćwiczeń rekreacyjnych oraz

odnowy biopsychicznej.

Psycholog kliniczny tutaj

również pełni funkcję

konsultanta.

Badania z zakresu psychologii

społecznej

(Aronson i in., 1997; Harari i Caplan, 1982),

pokazujące bardzo złożone

mechanizmy i uwarunkowania

zachowań mających na celu

udzielanie pomocy, mogą być

użyteczne także do zrozumienia

profesjonalnej działalności

psychologów.

Ujmując rzecz bardzo syntetycznie,

można stwierdzić, że psycholog

podlega niekiedy zasadom

wymiany społecznej i dokonuje

bilansu kosztów oraz zysków.

Pomaganie może mieć bowiem

motywację egocentryczną,

związaną, na przykład,

z podnoszeniem poziomu

samooceny i dominacji.

W warunkach pomagania

instytucjonalnego może z kolei

uruchomić się zasada

rozproszonej odpowiedzialności.

Na efekty działań pomocnych

może też wpływać nastrój.

Dobry nastrój sprzyja pomaganiu,

wyzwala także tendencję do

zachowań zgodnych z własnymi

ideałami i wartościami

(Salovey, Mayer i Rosenhan, 1991).

Wiadomo również, że mężczyźni są

bardziej skłonni do przejawiania

„heroicznych” zachowań

altruistycznych, warto więc

zastanowić się nad

uwzględnieniem tego aspektu

przy kompletowaniu zespołów

interwencji kryzysowej.

Najważniejsze są jednak te dane,

które pokazują, że zachowań

prospołecznych można nauczyć

w toku socjalizacji i że można

rozwijać cechy typowe dla

altruistycznej osobowości.

Sprzyjają one częstszemu

i bardziej chętnemu podejmowaniu

działań na rzecz innych ludzi i na

rzecz celów prospołecznych.

Motywacja do udzielania

profesjonalnej pomocy może

więc być bardzo skomplikowana.

W przygotowaniu psychologów

klinicznych do działań

pomocnych ważne jest,

aby rozwijać

motywację empatyczną

i normocentryczną.

Przy czym chodzi tu o wszystkie

formy empatii:

o empatię emocjonalną,

uwarunkowaną doświadczeniem

i o zdolność do poznawczej

decentracji.

Motywacja empatyczna nie jest

jednak wystarczająca, ponieważ

nie zapewnia służenia pomocą

ludziom odmiennym od

pomagającego.

Najistotniejsza jest

motywacja

,

wynikająca z uwewnętrznionych

norm społecznych powinności

pomagania i z motywów

autotelicznych, które warunkują

spostrzeganie osoby

wspomaganej jako godnej

bezwarunkowego, pozytywnego

odniesienia, odrębnej i zdolnej

do samodzielności.

Motywacja ta nacechowana jest

troską i nastawieniem na rozwój

osoby lub grupy oraz dążeniem

do poprawy funkcjonowania

instytucji, szkoły, szpitala,

poradni itp.

Dziękuję za uwagę