1

10. Jednostka w grupie, czyli jak uczestnictwo w grupie wpływa

na człowieka

1.

Grupa niespołeczna a społeczna

• grupa niespołeczna - grupa, w której dwie osoby lub więcej znajduje się w

tym samym miejscu, w tym samym czasie, lecz nie współdziała ze sobą (np.
kibice sportowi)

• grupa społeczna – grupa, w której dwie lub więcej osób współdziała ze sobą

oraz współzależy od siebie w tym sensie, że w zaspokajaniu potrzeb i
osiąganiu celów musi na sobie polegać

• dla psychologa społecznego grupa społeczna to grupa dwóch lub więcej

osób:

o

gdzie ludzie współdziałają ze sobą

o

ą wzajemnie od siebie uzależnieni w tym sensie, że zaspokajanie potrzeb i

realizacja celów skłania ich do wzajemnego zaufania i wpływania na
postępowanie innych.

2.

Facylitacja społeczna, czyli wpływ fizycznej obecności innych na

wykonywanie zadań

Fizyczna obecność innych osób może oznaczać:

• wykonywanie zadania takiego samego, jakie wykonują inni,
• albo wykonywanie zadania samemu, podczas gdy inni tworzą widownię –

obserwują cię, sami nic nie robiąc.

facylitacja społeczna - napięcie wynikające z obecności innych osób i
możliwości oceny naszego działania, czego rezultatem jest lepsze wykonanie
łatwiejszych zadań, lecz gorsze wykonanie zadań trudniejszych

Trzy teorie wyjaśniające rolę pobudzenia w facylitacji społecznej:
• obecność innych osób może nas „ożywiać” (w obecności innych osób

znajdujemy się w stanie wyższej gotowości)

• nie jesteśmy karaluchami (sic!) i jako ludzie mamy swoje specyficzne

problemy w związku z obecnością innych ludzi (lęk przed oceną, wywołuje
w nas obawy i napięcie (pobudzenie), gdyż zdajemy sobie sprawę z tego,
że inni nas oceniają)

• rozpraszanie naszej uwagi (występowanie innych osób jako rodzaj zakłóceń

utrudnia koncentrację na tym, co robimy)

2

3.

Próżniactwo społeczne, czyli kiedy obecność innych nas uspokaja

Próżniactwo społeczne - spadek wydajności w grupach współpracujących w
wykonaniu prostych zadań, zachodzący gdy nie ma możliwości
zidentyfikowania indywidualnego wkładu we wspólny wynik

• uspokojenie wywołane przekonaniem, że przebywanie w grupie utrudnia

ocenę indywidualnego działania; uspokojenie osłabia wykonanie zadań
prostych, lecz ułatwia wykonajcie zadań trudnych

• jak radzić sobie z próżniactwem społecznym – zwiększyć zaangażowanie

członków w realizacje zadania

4.

Deindywidualizacja (deindywiduacja)

tłum - zbiorowość o krótkim czasie istnienia, gdzie nie wytwarzają się trwałe więzi
społeczne; zbiorowość o charakterze emocjonalnym, które to emocje
udzielają się innym uczestnikom tłumu

• tłum o charakterze bezpośrednim
• tłum o charakterze pośrednim (audycja radiowa Orsona

Wellsa, 1938 r.)

Nowatorskie formy tłumu

tłum błyskawiczny (ang. flash mob) – „sztuczny” tłum ludzi
gromadzących się niespodziewanie w miejscu publicznym w celu
przeprowadzenia

krótkotrwałego

zdarzenia,

zazwyczaj

zaskakującego dla przypadkowych świadków.

Podstawowe cechy tłumu:
deindywiduacja – utrata kontroli nad zachowaniem, co prowadzi do wzrostu

impulsywności i zachowań patologicznych; utrata poczucia własnego Ja

emocje udzielają się innym uczestnikom tłumu
ograniczenie poczucia odpowiedzialności
ograniczona samoświadomość – brak możliwości skupienia uwagi na

własnych uczuciach, przekonaniach wartościach

5.

Grupa społeczna, czyli jak podejmowane są decyzje

Typy grup według zadań (Ivan Steiner, 1972):

o

zadania addytywne – wszyscy wykonują w zasadzie ten sam typ pracy, a

wynik końcowy jest sumą wkładu poszczególnych osób (np. ogólny okrzyk
całej grupy) – sytuacja sprzyja pojawieniu się próżniactwa społecznego

3

o

zadania koniunktywne – wynik końcowy zależy od najmniej sprawnego

członka grupy, który wyznacza poziom wykonania (np. ekipa alpinistów) –
gorsze wykonywanie zadania przez grupę, niż przez pojedyncze jednostki

o

zadania dysjunktywne – wynik końcowy zależy od pracy

najsprawniejszego członka grupy, pod warunkiem, że przekona on innych o
swoich kompetencjach i chce podzielić się z grupą wiadomościami (np.
grupa rozwiązuje zadanie matematyczne)

o

strata ponoszona w trakcie procesu – każdy rodzaj współdziałania w

grupie, który utrudnia rozwiązanie problemu)

o

problemy komunikacyjne - niepowodzenie się w dzieleniu unikatową

informacją

o

próżniactwo społeczne

o

problemy koordynacyjne

6.

Burza mózgów (Alex F. Osborn, 1957):

Burza mózgów – technika udoskonalania decyzji grupowych poprzez
zachęcanie do swobodnej wymiany poglądów oraz eliminowanie krytycyzmu

Warunki upowszechniania informacji, czyli dlaczego technika „burza
mózgów” czasami nie działa:

o

problem produktywności grupy - w grupie może mówić tylko jedna osoba,

podczas gdy inni słuchają; ludzie zapominają, co chcieli powiedzieć; ludzie
zmieniają kierunek własnego toku myślenia

o

problem dekoncentracji uwagi – próżniactwo społeczne

Warunki upowszechniania informacji, czyli dlaczego technika „burza
mózgów” czasami działa:

o

umożliwienie uczestnikom przejście treningu w zakresie techniki „burza

mózgów”

o

stworzenie możliwości poszukiwania pomysłów jeszcze przed spotkaniem w

grupie

o

umożliwienie robienia notatek dot. własnych i cudzych pomysłów

zgłaszanych w trakcie spotkania

7.

Myślenie grupowe - wiele głów – jeden umysł (Irving Janis, 1982)

Myślenie grupowe – rodzaj myślenia, w którym bardziej liczy się dążenie do
zachowania spójności i solidarności grupy niż realistyczne uwzględnianie
faktów

Warunki pojawienia się myślenia grupowego:

o

duża spójność grupy: grupa jest atrakcyjna i zapewnia prestiż

4

o

izolacja grupy, co chroni przed alternatywnymi poglądami

o

autorytarny przywódca, który kontroluje dyskusje i wyraźnie przedstawia

swoje życzenia

o

poczucie zagrożenia dla grupy

o

brak wypracowanych metod rozpatrywania alternatywnych poglądów

Symptomy pojawienia się myślenia grupowego:

o

poczucie nieomylności i siły

o

przekonanie o moralnych racjach

o

stereotypowe postrzeganie przeciwników

o

autocenzura – dobrowolne powstrzymywanie się od wygłaszania

argumentów podważających rozwiązania, nad którymi pracuje grupa

o

ukierunkowany nacisk na ewentualnych decydentów

o

złudzenia jednomyślności, wynikający z pomijania oponentów

o

samozwańczy strażnicy jednomyślności, którzy chronią przywódcę przed

odmiennymi poglądami

Konsekwencje myślenia grupowego:

o

opieranie się na niepełnej informacji

o

niepełna analiza alternatyw

o

lekceważenie ryzyka preferowanych rozwiązań

o

brak planu działania na wypadek niepowodzenia

8.

Polaryzacja grupy: dążenie do skrajności

Polaryzacja grupy - tendencja do podejmowania bardziej skrajnych decyzji,
przyjmowania radykalniejszych opinii i postaw po dyskusji w grupie w
porównaniu z tymi, które podjąłby każdy z członków grupy sam

• czasem dopiero ta dyskusja krystalizuje postawy
• wariantem polaryzacji grupy jest przesunięcie ryzyka – większa gotowość

do podejmowania decyzji bardziej ryzykownych niż decyzje, które
członkowie grupy byli skłonni podjąć przed dyskusją

Warunki pojawienia się polaryzacji grupy:
• czynniki poznawcze
• czynniki motywacyjne
• czynniki kulturowe (teoria wartości kształtowanych kulturowo, R. Brown,

1965)

9. Interakcje społeczne: konflikt i współpraca

5

Konflikt intrapersonalny – napięcie jednostki wywołane dążeniem do dwóch
lub więcej sprzecznych celów (np. rodzic chce przebywać w domu i
wychowywać dziecko, a jednocześnie chce robić karierę zawodową)

Konflikt interpersonalny – napięcie między dwiema lub więcej osobami albo
grupami, które mają sprzeczne cele

Konflikt o sumie zerowej – konflikt, w którym wygrana jednej strony jest
zawsze równa przegranej drugiej strony (np. zawody lekkoatletyczne)

Konflikt motywów mieszanych – konflikt, w którym obie strony mogą zyskać
dzięki współdziałaniu, jednak jednostka może zyskać jeszcze więcej dzięki
rywalizowaniu ze swoim partnerem

• motywy mieszane – ludzie mają do wyboru dwie możliwości: mogą

rywalizować ( w efekcie osiągną dla siebie zysk) lub mogą współdziałać
(maksymalizując zyski dla obu stron)

• dylemat więźnia – brak możliwości komunikowania się z przeciwnikiem
• wpływ czynników indywidualnych, społecznych, kulturowych na wybór

odpowiedniej strategii działania

• strategia coś za coś – zachęcanie do współdziałania najpierw przez

zastosowanie zachowań kooperacyjnych, a potem poprzez powtarzanie
działań przeciwnika (współdziałania lub rywalizacji), które podjął on
bezpośrednio przez nami

• skłonność do współdziałania z jednostką, a rywalizacji z grupą

Negocjacje – forma porozumiewania się przeciwnych stron konfliktu, gdzie
zainteresowani składają wzajemne propozycje i kontrpropozycje, a problem jest
rozwiązany pod warunkiem, że obie strony osiągną zgodę

• rozwiązania integrujące – rozwiązania konfliktów z korzyścią dla obu stron
• GRIT – stopniowe i odwzajemnione skłanianie do obniżenia napięcia:

o

poinformowanie przeciwnika o swojej chęci współpracy

o

podjęcie działań – współpraca

o

odwzajemnienie działania współpracy w sytuacji, kiedy przeciwnik

podejmie współpracę

o

odwzajemnienie zachowań agresywnych, jeśli przeciwnik takie stosuje

Mediacje – udział trzeciej strony przy rozwiązywaniu konfliktu

Arbitraż – udział trzeciej strony przy rozwiązywaniu konfliktu, która narzuca
rozwiązanie skłóconym stronom