1

Justyna Kowalczyk

Etyka

Wykład 5 – 1. XII. 2008r.

Prof. dr hab. Włodzimierz Tyburski

1.

Pojęcia za, którymi kryją się treści i stanowiska:

I.

Normy i oceny moralne

wyrażają różne postacie kontroli społecznej,

wyróżniamy normy: prawne, obyczajowe, zwyczajowe, moralne,

normy w swej treści stanowią zakazy i nakazy skierowane do określonego
adresata,

stanowią różnorodne formy i obowiązki,

mogą określać człowieka wobec siebie samego, bądź jakiejś grupy,

występują w różnych postaciach:

słownych,

→

normy i oceny moralne mają różny stopień ogólności , różne uzasadnienia
i różne sankcje,

•

np. „nie kradnij”, „nie zabijaj”,

mają ogólny zakres i dotyczą

wszystkich,

szczegółowych,

→

odnoszą się tylko do wybranych grup i obiektów,

→

zawierają obowiązki w kwestii sprawy,

•

np. największą hańbą dla członka plemienia jest ujawnienie
zmęczenia podczas wędrówki,

formułowane w sposób nie dopuszczający wyjątków, bądź dopuszczający

wyjątki

•

np. „nie zabijaj” – nie dopuszcza wyjątków, bo życie człowieka
należy chronić,

•

np. „staraj się zawsze mówić prawdę” – ta sytuacja dopuszcza
wyjątek jeśli prawda jest gorsza od fałszu,

formułowane w sposób kategoryczny i hipotetyczny,

kategoryczne,

→

norma określa obowiązki człowieka (nie stawia celów, nie uzasadnia się,)

→

obowiązuje niezależnie od akceptacji celu,

•

np. „nie zabijaj” – obowiązuje bez uzasadnienia i wyjątku,

hipotetyczne,

→

polegają na tym, że aprobata normy, ma służyć aprobacie celu, w
stosunku do którego normy się podporządkują i mają służyć jako środek,

→

zachowaj swoją godność, jeśli chcesz aby inni ludzie cię szanowali,

→

aprobujemy cel

szacunek innych ludzi do nas

jest to dla nas ważne,

→

aprobujemy coś w zależności od tego czy służy celowi, a naszym celem
jest szacunek innych ludzi,

II.

Normy moralne i etyczne

normy moralne tkwią w nas, funkcjonujemy w moralności

2

normy moralne są elementem moralności ale gdy są zalecane przez etyków
stają się normami etycznymi,

normy funkcjonujące w sferze moralnej są normami moralnymi, a gdy

podajemy że tak powinno się postępować wtedy mamy do czynienia z
normami etycznymi,

gdy etyk opisuje moralność to powinien oddzielić normy moralne na
podstawie nieprzestrzegania ich,

etyk pisze o nawykach, które są przez ludzi przestrzegane są to normy
etyczne,

III.

Rozróżnienie miedzy normą a zasadą,

przez zasadę rozumie się normę ogólną,

każda zasada jest jednakowo normą, jednak nie każda norma jest jednakowo
zasadą,

zasada

„bądź uczciwy” , „bądź sprawiedliwy”, „chroń środowisko”

normy szczegółowe

określają zasadę

„bądź uczciwy” = „mów prawdę”,

„bądź porządny”, „bądź takim na jakim można polegać” ,

IV.

Zasada a norma,

Wedle jakich kryteriów odróżniamy normę moralną od innych norm?

kryteria psychologiczne, socjologiczne, systemowe, treściowe,

A.

Kryterium psychologiczne:

→

w przypadku jego złamania pojawiają się wyrzuty sumienia,

B.

Kryterium socjologiczne:

→

w przypadku jego złamania społeczeństwo reaguje dezaprobatą i
oburzeniem,

→

np. skrzywdzone dziecko

C.

Kryterium systemowe:

→

należą do niego normy zaczerpnięte z całości zwanych
systemami etycznymi,

→

np. system buddyjski, rycerski, itp.

→

normy zawarte w tym kryterium, zawsze są w systemie i to jest
ich cechą,

→

normy zostały zaczerpnięte z całości i w pełni przyswojone przez
jednostkę,

D.

Kryterium treściowe:

→

odnoszą się do wartości: poszanowania życia, mienia, prawdy i
cierpienia,

V.

Podział norm

a.

geneza,

b.

siła oddziaływania,

c.

adresat,

d.

zakres funkcjonowania,

3

a.

geneza

→

dzieli się na:

•

tetyczne

→

takie, które obowiązują na mocy ustanowienia ich przez
określony autorytet,

→

np. przez moralistę,

•

teleologiczne

→

obowiązują ze względu na dobro najwyższe – szczęście,
przyjemność, doskonałość, zbawienie duszy,

b.

stosunek siły oddziaływania

→

podział:

•

kategoryczne,

•

hipotetyczne,

c.

adresat

→

obejmuje stosunek do siebie samego,

→

obejmuje stosunek do innych,

→

obejmuje stosunek do Boga,

→

obejmuje stosunek do przyrody,

d.

zasięg obowiązywania norm (zakres funkcjonowania)

→

podział:

•

ogólne (uniwersalne), niezmienne,

→

np. „nie zabijaj”

•

szczegółowe (nie ogólne)

VI.

Ocena moralna

wyraża czyjś stosunek do innego człowieka, jego czyny,

przez oceny moralne wyrażamy swój stosunek do czegoś lub kogoś,

oceny moralne formułujemy różnymi określeniami:

→

w sferze semantycznej:

o

„Jan jest dobry”(pozytywnie)

o

„Jan jest nie dobry” (negatywnie)

w ocenie moralnej nie musi występować orzecznik ściśle moralny , nie trzeba
formułować tego rodzaju określeń ,

ocenę moralną można również wyrażać za pomocą mowy ciała :

→

np. odwrócenie się do kogoś plecami, lub nie podawanie ręki,

ocenę moralna można wyrazić za pomocą gestów i słów, które nie maja charakteru
moralnego,

oceny moralne mogą być różnie interpretowane,

Czy wypowiedzi zawierające oceny moralne orzekają coś obiektywnie o rzeczach?

interpretacja ocen moralnych, rozróżnienie na subiektywne i obiektywne:

→

subiektywne:

o

uznanie, że ocena moralna nie formułuje o cechach lecz o przedmiocie, ową
ocenę wypowiadającym,

→

obiektywnie:

o

prawda lub fałsz w zależności od tego czy przedmiot posiada, cechy
specyficznie moralne,

o

wypowiada się oceniającą,

4

„Jan jest dobry”

•

w intencji subiektywnej :

→

Jan mi się podoba , aprobuje cechy charakteru Jana i jego postępowanie,

→

wypowiedzi wyrażają nas w stosunku do obiektu,

•

w intencji obiektywnej:

→

Janowi przysługuje cecha, która stwierdza o omawianej ocenie,

→

bycie uczciwym, szlachetnym,

informuje o tym, że takim Jan jest,

→

ja tę ocenę stwierdzam w omawianej ocenie,

→

cecha ta jest prawdziwa, Jan tę cechę posiada a fałszywa gdy tej cechy nie
posiada,

oceny moralne stanowią interwały

(przerwa, odstęp, odległość w czasie a. przestrzeni

między zjawiskami a. punktami)

istnieje ścisły związek miedzy normami a ocenami: to co zakazane przez normy jest
złe w ocenie moralnej, a to co jest nakazane przez normy jest dobre w ocenie
moralnej,

zauważmy, że to co z założenia jest złe, może być z założenia dobre, jednak nie
zawsze to co uznane za dobre jest przedmiotem obowiązku i tak:

→

zawsze gdy mówimy prawdę jest to dobre, gdy kłamiemy jest złe,

•

występuje tu symetria

→

są jednak sytuacje, które ja oceniam jako dobre, i które można zalecić jako normę,

VII.

Relatywizm etyczny

wyróżniamy:

1.

Subiektywizm etyczny,

2.

Relatywizm aksjologiczny ,

3.

Obiektywizm etyczny,

4.

Absolutyzm etyczny,

Subiektywizm etyczny:

→

pogląd głosi, że wartości etyczne są subiektywne, nie obiektywne,

→

tzn. że istnieje wartość rzeczy, że my tą wartość rzeczą nadajemy,

→

jestem kreatorem ocen, przedmiotem moralnym, to my nadajemy oceny,

Obiektywizm etyczny:

→

polega na tym, że wartości niezależnie od nas przynależne są rzeczą,

→

istnienie wartości rzeczy jest niezależne od naszego stanowiska do kogoś lub czegoś,

→

wartości należą do rzeczy nie zależnie od tego czy mamy z tym kontakt i jak my to
interpretujemy,

5

Relatywizm aksjologiczny :

→

polega na tym, że rzeczy posiadają wartości, ale wartości te są uzależnione w
odniesieniu od kogoś i czegoś,

→

wartości są zmienne zależne od czasu, miejsca okoliczności i od tego, kto się do nich
odnosi i w nich uczestniczy,

Absolutyzm etyczny:

→

polega na tym że, wartości istnieją realnie, są niezależne,

→

nie zależą od czasu, miejsca i okoliczności,

→

są autonomiczne,

→

nie zależą od naszych zachowań, są bezwzględne i nie wyrastają z tego,

VIII.

System wartości

→

jest związany z grupami wartości, które człowiek porządkuje, od najwyższej do
najniższej,

→

robiąc to człowiek kreuje system wartości,

→

wyróżnia się następujące systemy

wartości:

•

deklarowany,

(myślimy inaczej o pewnej wartości ale mówimy że jest

wartością)

•

uznawany,

•

realizowany,

→

można sobie wybrać system wartości:

•

doraźny

(dotyczy różnych systemów życia codziennego)

•

ogólny

(nadaje życiu sens)

→

funkcje systemu wartości:

•

w handlu szczegółowym, matematyka + hierarchie,

•

zaznaczyć trzeba że systemy te nie muszą być stałymi zmiennymi,

System wartości wg:

→

Maxa Schellera,

→

Nicolaia Hartmanna

Max Scheller:

→

System wartości Schellera jest typowo hierarchiczny (od wartości najniższy do
najwyższych)

→

Hierarchia Schellera:

I.

Sacrum,

II.

Wartości duchowe,

III.

Wartości witalne,

IV.

Wartości hedonistyczne,

6

I. Sacrum

czyli świętość, zalicza tu wartości absolutne, i takie które nadają

ż

yciu ludzkiemu sens i szczęście, czyli Bóg, ludzkość, ojczyzna, itp.

II. Wartości duchowe

należą tu wartości moralne, estetyczne, intelektualne,

a w tradycji tych pojęć słowa: dobro, piękno, prawda,

III. Wartości witalne

należy tu m.in. zachowanie życia i zdrowia,

IV.

Wartości hedonistyczne

zalicza się tu m.in. przyjemność, wartości

materialne,

O kolejności wartości, które należą do tej hierarchii decyduje m.in.

→

Im wyższa dana wartość, tym jest trwalsza, płynie z niej zadowolenie, może nadawać sens
innym wartością, oraz życiu ludzkiemu,

→

Zależność wartości wyższych od niższych,