1

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

Czynniki kształtujące rozwój rolnictwa ekologicznego:

•

Gwałtownie rozwijające się rolnictwo konwencjonalne

•

Odejście od klasycznych metod uprawy takich jak np.
stosowanie płodozmianu a w to miejsce wprowadzenie
odmian intensywnych, monokultur i GMO

•

Zwiększanie zużycia środków ochrony roślin i nawozów
sztucznych

•

Przemysłowy tucz zwierząt

•

Wypieranie gospodarki chłopskiej przez przedsiębiorstwa
rolniczo – przemysłowe

W efekcie:
Coraz częściej pojawiają się bezpośrednie dowody na

zachwianie się równowagi biologicznej w środowisku

i pogarszanie się jakości płodów rolnych.

Wraz z dynamicznym rozwojem rolnictwa przemysłowego

pojawili się konsumenci poszukujący innych sposobów

produkcji żywności – żywności z tzw. „rolnictwa

alternatywnego” (lata 60 i 70 – te).

W latach 80 – tych, gdy stwierdzono, że produkcja rolnicza

metodami „alternatywnymi” ma charakter

prośrodowiskowy – ekologiczny, powstał termin

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

Cele rolnictwa ekologicznego:

•

produkcja żywności wysokiej jakości służącej zdrowiu

człowieka przy jednoczesnym utrzymaniu lub podwyższaniu
żyzności gleby (ożywienie gleby czyli aktywizacja biologiczna),

•

życie zgodnie z prawami przyrody,

•

nie niszczenie lecz poprawianie,

•

wytworzenie żywności, która człowiekowi służy a nie szkodzi,

•

traktowanie gospodarstwa jako organizmu,

•

naturalna ochrona roślin przed chorobami i szkodnikami,

•

obecność zwierząt w gospodarstwie i stwarzanie

im optymalnych warunków bytu.

2

Rolnictwo ekologiczne

•

Często utożsamiane jest z rolnictwem prymitywnym.

•

Nie oznacza gospodarowania zwyczajowo-tradycyjnego,

lecz jego połączenie z najnowszą wiedzą.

•

Próbuje optymalnie wykorzystać warunki siedliskowe

oraz możliwie całkowicie (bez dopływu substancji

z zewnątrz) zamykać obieg materii organicznej

i składników pokarmowych.

Czym różnią się nasiona do upraw ekologicznych

od nasion konwencjonalnych?

ƒ

Specjalne odmiany:

¾

wyhodowane dla potrzeb rolnictwa/ogrodnictwa
ekologicznego,

¾

stare odmiany miejscowe,

ƒ

Reprodukowane w gospodarstwie ekologicznym,

ƒ

Nie zaprawiane chemicznie.

Od 1 stycznia 2004 przepisy UE nakazują stosowanie
w gospodarstwach ekologicznych

materiału siewnego

pochodzącego z roślin matecznych:

¾

uprawianych przynajmniej przez jedno pokolenie
(gatunki jednoroczne),

¾

uprawianych przynajmniej przez dwa sezony
wegetacyjne (gatunki dwu- i wieloletnie)

w warunkach ekologicznych.

3

Hodowla roślin do uprawy w gospodarstwach ekologicznych

Materiał wyjściowy

► Stare odmiany, prymitywne tzw. odmiany lokalne

i formy dzikie:

•

cechy związane z odpornością na choroby i szkodniki,

•

zdolność konkurowania z chwastami,

•

dłuższe źdźbło u zbóż,

•

mniejsze wymagania pokarmowe,

•

głębiej sięgający system korzeniowy umożliwiający

skuteczniejsze pobieranie wody i lepiej przystosowany
do symbiozy z korzystnymi mikroorganizmami glebowymi,

•

lepszy smak i przydatność do wyrobu lokalnych produktów

spożywczych.

► Materiałami wyjściowymi mogą być także współczesne

odmiany roślin uprawnych pod warunkiem, że zostały
wyhodowane bez stosowania niedozwolonych metod.

Metody hodowli

Nasiennictwo ekologiczne

Problemy

•

Zakaz stosowania chemicznych środków ochrony

i nawozów

–

większe ryzyko zanieczyszczenia nasionami

chwastów i patogenami przenoszonymi z materiałem

siewnym,

–

wolniejsze tempo mineralizacji nawozów

organicznych oraz konkurencja ze strony chwastów

sprawiają, że wigor nasion musi być wysoki, a rozwój

siewek szybki (system korzeniowy),

–

niektóre gatunki roślin (ziemniak, pomidor)

sprawdzają się dobrze,

–

gatunki dwuletnie i okopowe - trudno uzyskać

nasiona wysokiej jakości,

–

mieszańce F

1

trudno uzyskać

jakiekolwiek nasiona

.

4

ZIEMNIAKI:

D

Odporność na zarazę ziemniaka (Phytophtora infestans)
w połączeniu z wysoką jakością.
Zaraza jest przyczyną zmiennych plonów i największych
problemów na rynku ekologicznego ziemniaka
(zakaz stosowania fungicydów miedziowych, rosnąca
agresywność patogena).
Istniejące dzisiaj odmiany o podwyższonej odporności
na zarazę ziemniaka w większości charakteryzują się
gorszym smakiem, nieatrakcyjnym wyglądem i/lub
ograniczoną przydatnością do przechowywania.

D

Odporność na rizoktoniozę (Rhizoctonia spp.; zgorzel).

Kierunki hodowli odmian podstawowych gatunków roślin

rolniczych dla potrzeb uprawy ekologicznej

ZBOŻA:

D

Odporność lub tolerancja na śnieć cuchnącą pszenicy
(Tilleteria tritici) i inne choroby przenoszone z materiałem
siewnym.
Należy opracować dopuszczalne w rolnictwie ekologicznym
metody odkażania nasion, które w dłuższym okresie czasu
będą zastępowane hodowlą i wprowadzaniem do uprawy
form odpornych.

D

Zdolność konkurowania z chwastami, długie źdźbło.

D

Wierność plonowania i stabilna jakość w zróżnicowanych
warunkach środowiska (efektywność wykorzystania
składników pokarmowych, odporność na stresy abiotyczne).

D

Wysoka jakość plonu i stabilność cech jakościowych
w warunkach ekstensywnej uprawy.

5

KUKURYDZA, SŁONECZNIK I RZEPAK:

Kukurydza:

D

Odmiany dla warunków uprawy niskonakładowej.
Jedną z najważniejszych cech jest wysoka polowa zdolność
wschodów i szybki rozwój siewek we wczesnych stadiach
rozwoju.

Słonecznik:

D

Brak większych różnic pomiędzy cechami korzystnymi
w systemach uprawy konwencjonalnej i ekologicznej.
Ważnymi kryteriami selekcji są wysoki plon, odporność na
wyleganie i wczesny termin dojrzewania nasion.

Rzepak:

D

Głównym problemem są szkodniki, powodujące spadek
plonu poniżej 1000 kg z hektara (Niemcy).

D

Poprawy wymagają także konkurencyjność wobec

chwastów i wymagania pokarmowe.

D

Ze względu na stosunkowo niewielką zniżkę plonów
w warunkach uprawy ekologicznej (ok. 20%), burak
cukrowy powinien cieszyć się zainteresowaniem rolnictwa
ekologicznego. Jest bardzo przydatny w płodozmianach,
szczególnie na urodzajnych glebach.

D

Do pożądanych cech odmianowych zaliczyć trzeba przede
wszystkim szybki wzrost we wczesnych stadiach rozwoju,
szczególnie w rejonach o dużym nasileniu występowania
szkodników.
Problemem jest

brak cukrowni

wytwarzających ekologiczny

cukier w wielu krajach Europy.

Ekologiczny rzepak mógłby stanowić bardzo pożądaną
alternatywę dla słonecznika jako roślina oleista i paszowa

BURAK CUKROWY:

6

Głównym problemem jest zdrowotność materiału

siewnego

•

Zapobieganie chorobom

–

właściwy płodozmian - tworzący glebę/kompost
zapobiegający rozwojowi patogenów, odpowiednie
siedliska dla drapieżników

–

właściwy termin siewu/sadzenia, odpowiednia
temperatura i wilgotność gleby

–

hodowla odmian odpornych

–

czyszczenie i suszenie nasion

•

Zabiegi polegające na odkażaniu powierzchni nasion,
zwalczające chorobotwórcze grzyby i bakterie.

–

kompost z herbaty i dżdżownic kalifornijskich -
złożone zbiorowiska mikroorganizmów konkurujących
z patogenami

–

zabiegi biodynamiczne - stymulują aktywność
biologiczną gleby. Wyciągi z roślin, zwierzęcy
lub mineralny nawóz, zwykle po fermentacji, stosuje
się je w małych ilościach.

–

“kuracje” ziołowe - wyciągi i olejki z ziół zwalczają
grzyby przenoszone z materiałem siewnym, lub
hamują ich wzrost (m.in. skrzyp, czosnek), podnoszą
odporność roślin (pokrzywa, grejpfrut)

–

gorąca woda - zwalcza większość mikroorganizmów na
powierzchni nasion. Niesie ryzyko uszkodzenia nasion

–

środki dezynfekujące - moczenie nasion w roztworze
wybielaczy, kwasów itp. (Clorox, soda oczyszczana,
nadmanganian potasu)

7

Zaopatrzenie w materiał siewny

W internecie zamieszczane są listy gatunków i odmian
dostępnych w formie nasion dla producentów żywności
ekologicznej.
Usprawniają one wymianę informacji między producentami
nasion, a zainteresowanymi rolnikami, umożliwiają także
rezerwację lub zakup odpowiednich nasion on-line.
Stworzono wspólną bazę europejską pod adresem

www.organicXseeds.com

.

Baza danych w Polsce

www.piorin.gov.pl/akt/wykaz%20dostawcow.htm

Pozwolenie na zastosowanie konwencjonalnego

(nie ekologicznego) materiału siewnego jest udzielane

w wyjątkowych wypadkach tylko wtedy, gdy:

-

w bazie danych nie ma żadnej odmiany żądanego

gatunku;

-

żaden producent nie jest w stanie zapewnić dostawy

nasion lub sadzeniaków, mimo, że zostały zamówione

z odpowiednim wyprzedzeniem;

-

w bazie danych nie ma danej odmiany jakiegoś gatunku,

a rolnik wykaże, że dostępne odmiany nie mają

odpowiednich cech (np. nie nadają się do określonego

sposobu użytkowania);

-

materiał siewny ma służyć do badań naukowych,

w doświadczeniach polowych na małą skalę

lub w celu prowadzenia hodowli zachowawczej.

8

Rozwój nasiennictwa ekologicznego na świecie

•

Stopniowe wdrażanie obowiązku stosowania specjalnych
nasion w uprawach ekologicznych

•

Szybki rozwój nasiennictwa ekologicznego, stopniowy
spadek cen i poprawa jakości nasion dostępnych na rynku

Rośnie zainteresowanie nasiennictwem ekologicznym

•

Ocena jakości oferowanych odmian i nasion

•

Organizacje pośredniczące między firmami nasiennymi a

rolnikiem/ogrodnikiem chcącym kupić nasiona

•

Badania naukowe nad rozwojem tej części sektora

nasiennego, dopuszczalnymi metodami „zaprawiania”

nasion, oceną zdrowotności

•

Pierwsza konferencja międzynarodowa w 2004

Nasiona ekologiczne w Polsce

Niewiele nasion na rynku

–

Kilka polskich firm wprowadziło w roku 2004 jako nowość

–

Obecnie na stronie internetowej PIORiN aktualizowany
wykaz dostawców ekologicznego materiału siewnego