1

WYCHOWANIE

Wstęp

Wychowanie - teoretycznie każdy wie o co chodzi, a naprawdę połowa nie wie nic. Co to

znaczy - dobrze wychowywad?

Każdy z nas zastanawia się, jak wychowywad swoje dzieci, żeby wyrosły na porządnych ludzi.

Nie jest to łatwe zadanie - wychowywanie to ciężka i odpowiedzialna praca. Wszyscy

jesteśmy „poddawani” wychowywaniu przez całe życie. Właściwie to ciągle towarzyszą nam

zwroty: …..nie rób tak, bo nie wypada…, ….tak nie wolno….. Pouczają nas dziadkowie, nasi

rodzice i nasze dzieci.

Pojęcie „wychowanie” jest używane zarówno w języku naukowym, jak i potocznym.

Wychowawcą w szerokim rozumieniu jest matka i ojciec, nauczyciel, profesor na

uniwersytecie.

Zacznijmy od historii, na początek dwie sentencje:

„Rośliny uszlachetnia się przez uprawę - ludzi przez wychowanie”

Jean-Jacques Rousseau

„Dziecko chce byd dobre. Jeśli nie umie - naucz…Jeśli nie wie – wytłumacz… Jeśli nie może –

pomóż”

Janusz Korczak

Intensywny rozwój nauki o wychowaniu rozpoczął się w XIXw. Obecnie istnieje tak wiele

teorii wychowania, jak wiele jest nurtów filozoficznych, ponieważ wychowaniem zajmują się

pedagodzy, filozofowie, psycholodzy, antropolodzy, socjolodzy. W celu poznania genezy

i początków wychowania w społeczeostwie ludzkim należy sięgnąd do historii wychowania.

2

Struktura tekstu

 Historia wychowania wśród nauk pedagogicznych i historycznych –

metodologia i metody badawcze

 Historyczna zmiennośd ideałów i celów wychowania

 Starożytne ideały wychowawcze

 Wychowanie w średniowieczu

 Pedagogika Odrodzenia

 Myśl Oświeceniowa

 Pod zaborami

 W czasach niepodległości

 Ideał wychowania i jego komponenty

 Bibliografia

3

Historia wychowania wśród nauk pedagogicznych i historycznych –
metodologia i metody badawcze

Aby dokładnie zrozumied pojęcie historia wychowania, należy przede wszystkim określid jej

przedmiot i metody badao, zakres chronologiczny oraz genezę tej dyscypliny jako nauki

samodzielnej i jako przedmiotu nauczania w zakładach kształcenia nauczycieli.

Przedmiot badao historii wychowania sprowadzid można do dwóch głównych problemów:

1. sposoby i formy organizacji wychowania dzieci i młodzieży w warunkach naturalnych i

w specjalnych instytucjach na przestrzeni dziejów.

2. geneza i etapy rozwoju myśli pedagogicznej.

Zatem historia wychowania jest nauką o metodach, formach i organizacji wychowania,

ustrojach szkolnych i systemach oświatowych oraz nauką o genezie i rozwoju myśli

pedagogicznej na przestrzeni dziejów. Przedmiot badao historii wychowania determinuje

w pewnym stopniu metody badawcze. Ponieważ zarówno, praktyka jak i teoria wychowania

rozwijają się w określonych warunkach społecznych, w związku z czym badanie zjawisk

wychowawczych nie może byd oderwane od zjawisk ekonomicznych, politycznych,

kulturowych, itp. Dla historii wychowania ważne są zatem nie tylko fakty, ale też ich

wyjaśnienie w szerokim kontekście innych zjawisk. Do podstawowych metod badawczych

historii wychowania należy zaliczyd analizę źródeł, a więc tych wszystkich dokumentów,

opisów i rzeczy, które w sposób bezpośredni lub pośredni dotyczą wychowania w badanym

okresie. Ważną rolę odgrywają też badania etnograficzne i socjologiczne współczesnych

ludów prymitywnych, by przez analogię orzekad o wychowaniu w okresie wspólnoty

pierwotnej.

Do ważnych problemów metodologicznych historii wychowania należy określenie zakresu

chronologicznego jej przedmiotu badao oraz wyjaśnienie genezy jako samodzielnej

dyscypliny naukowej i przedmiotu nauczania w zakładach kształcenia nauczycieli. Dolną

granicę dziejów którymi powinni interesowad się historycy wychowania, wyznacza przyjęta

w pedagogice definicja pojęcia wychowanie. Jeżeli założymy, że wychowanie to świadoma

i zorganizowana działalnośd zmierzająca do przygotowania młodego pokolenia do życia, to

badaniami należy objąd okresy dziejów, w których pojawił się gatunek 'HOMO SAPIENS'.

W momencie podjęcia przez ludzi świadomej działalności rozpoczął się proces wychowania.

Natomiast górna granica ma charakter umowny. Do historii można zaliczyd wszystko to, co

4

aktualnie minęło, z tym jednak, że pełne i obiektywne przedstawienie jakiegoś zjawiska

społecznego wymaga tzw. Perspektywy historycznej.

Historia wychowania jako samodzielna dyscyplina naukowa zaczęła wyodrębniad się dopiero

w połowie XIX wieku.(w tym czasie zaczęto też postulowad wprowadzenie historii

wychowania jako przedmiotu nauczania w zakładach kształcenia nauczycieli). W ciągu

kilkudziesięciu lat przeszła ona ogromną ewolucję. Początkowo ogólne zarysy historii

wychowania obejmowały kolejno pojawiające się systemy teoretyczne pedagogiki a zatem

dzieje myśli pedagogicznej poszczególnych filozofów wychowania. Z koocem XIX wieku

dołączono do nich historię szkolnictwa, uwzględniając szczegółowo sposób wychowania

i nauczania w organizacjach szkolnych. Ten kierunek spowodował wydobywanie

i gromadzenie materiałów oświetlających rzeczywistośd szkolną. Dopiero w XX wieku pod

wpływem francuskiej szkoły socjalistycznej (Durheima) rozszerzyły się zasadniczo podstawy i

zakres historii wychowania: odtąd usiłuje ona ogarnąd wszystkie formy oddziaływao

wychowawczych i śledzi je od najwyższych stopni rozwoju ludzkości, doszukując się ich

związku z życiem społeczeostw.

Nowe impulsy historia wychowania otrzymała od popularnego w Niemczech prądu

w naukach humanistycznych, który wywołał obfitą literaturę poświęconą historii

różnorodnych

objawów

ducha

ludzkiego.

Dzieje

kształtowania

tego

ducha

(Bildungsgeschichte) cieszą się tan szczególnym zainteresowaniem jako jeden

z najważniejszych działów historii kultury a zarazem podstawa potężnego ruchu

pedagogicznego. Ambicją tego kierunku jest badanie struktur duchowych poszczególnych

epok i kręgów kulturalnych, przy czym świadomośd dążeo pedagogicznych i jakośd treści

wychowawczych odgrywa pierwszorzędną rolę. Niemiecka dusza odsuwa na dalszy plan takie

pojęcia jak: wychowanie, pedagogia, nauczanie, aby śledzid całokształt wysiłku

pedagogicznego ludzkości, który określa jako Bildung.

Zadaniem historii wychowania jest badanie, jak w poszczególnych stadiach rozwoju różne

społeczeostwa organizowały u siebie wychowanie i dlaczego takie właśnie, a nie inne

stosowały systemy pedagogiczne. Trzeba więc doszukad się związku między stanem

społeczeostwa, jego urządzeniami społecznymi, politycznymi, gospodarczymi, jego pojęciami

moralnymi a ideałem wychowawczym, praktyką i teorią pedagogiczną. Sam opis tej praktyki i

teorii bez uchwycenia związku z życiem nie jest wystarczający, ponieważ nie odsłania pracy

wychowawczej. Dopiero po ustaleniu tej zależności, uświadamiamy sobie, że sposób

5

wychowania w każdej epoce stanowi pewna uzasadnioną całośd, że wszystkie jego szczegóły

zdążają do pewnego celu, słowem odkryje się system pedagogiczny epoki. Każde

społeczeostwo posiada swój system pedagogiczny, który ma pewne cechy wspólne z innymi,

ale też i pewne, odrębne, sobie właściwe. Można zatem ustalid pewne typy wychowania

i trzeba wyjaśnid, od jakich warunków zależą charakterystyczne rysy każdego, jak jeden typ

wyszedł z drugiego, a wtedy stwierdzi się w jakim kierunku rozwijało się wychowanie, jakie

przyczyny zadecydowały o tym kierunku. Wynika z tego, że historia wychowania wiąże się

ściśle z całą historią kultury powszechnej i poszczególnych społeczeostw. Do historii

wychowania należą tak dzieje praktyki wychowawczej jak i teorii, czyli pedagogiki.

W wyższych okresach rozwoju ludzkości nie zadawala się takimi urządzeniami i metodami

wychowawczymi jakie odziedziczyła po przodkach, wybitniejsze umysły zastanawiają się nad

systemem pedagogicznym swego społeczeostwa, usiłują ocenid jego wartośd i celowośd, czy

odpowiada zadaniom, które winien spełnid dla ogółu. Te refleksje pedagogiczne zasługują na

uwagę historii wychowania, ponieważ nie są to fantastyczne kombinacje pozbawione

związku z rzeczywistością, lecz wyraz żywych potrzeb i programy czynów przyszłości, z nich

dowiadujemy się jak w pewnych epokach odbywało się dążenie ku nowym ideałom

wychowawczym. Nawet najbardziej na pozór dziwaczne kryją dla nas pouczenia, pokazują,

z czego ludzkośd w danej chwili była niezadowolona i jakich dróg szukała ku naprawie.

Często teorie pedagogiczne mają charakter wręcz naukowy, jeśli opierają się na ścisłych

danych, dostarczanych przez historię wychowania, psychologię, socjologię. Tak więc historia

wychowania musi obejmowad historię systemów edukacyjnych w praktyce i ich środków

oraz historię pedagogiki.

Natomiast w gronie nauk historycznych historia wychowania posiada własne określone

znaczenie. Jak widzieliśmy w związku z historią kultury pozwala nam ona dokładnie wniknąd

w kulturę przeszłości, w dzieje myśli, pojęd i ideałów społeczeostw, poznanie jakimi środkami

i drogami społeczeostwa zapewniały sobie kontynuację, przyszłośd własną w duszach

młodych pokoleo. W miarę rozwoju dziejowego praca nad wychowaniem młodzieży

przybiera coraz to większe rozmiary. Ale historia wychowania posiada tez praktyczną

użytecznośd w większym stopniu niż niejedna gałąź nauk historycznych. Stanowi ona ważne

źródło dla współczesnej nauki o wychowaniu, dla pedagogiki systematycznej oraz dostarcza

materiał do zrozumienia wychowania jako funkcji społecznej.

6

Historia wychowania naocznie konkretyzuje zależnośd form działalności wychowawczej od

potrzeb i poglądów społeczeostwa, odsłania warunki kształtujące ideały i cele, formy

i instytucje wychowania. Ona uwypukla zagadnienia pedagogiczne, które ukazują się

w zespole stosunków kulturalnych i społecznych każdej epoki. Aby mogła byd naukową

historią tych zagadnieo, które nie występuje ani oderwanie ani samodzielnie, nie może się

ona ograniczad do komentowania faktów pedagogicznych, wyszukiwanych według

zainteresowao pewnych systemów chwilowych i przejściowych, nie może byd traktowana

jako pomocnicze narzędzie, czyli nie może byd "pedagogiczną" historią wychowania, lecz

musi byd samodzielną, obiektywną historia oparta na krytycznym wyzyskaniu najpełniejszego

materiału źródłowego, a zatem ujmującą związek ideałów i środków wychowania

z całokształtem zjawisk rzeczywistości historycznej. Z tych przyczyn znaczenie historii

wychowania dla pedagogiki jest zupełnie wyjątkowe.

Można się zgodzid, że historia nauk ścisłych(astronomia, chemia, fizyka)dla dzisiejszego

uczonego jest z tej dziedziny zupełnie mu obojętna, gdyż dla niego oznacza historię błędów,

z których korzyści nie wyniesie, natomiast historia wychowania jest historią twórczych

wysiłków częściowo lub wcale nie zrealizowanych. Znajomośd ich pozwala nam odróżnid to

co trwałe od tego co nieistotne. Nawet znajomośd błędów popełnionych w pedagogii

przeszłości ma wartośd kształcącą. Stąd też programy zakładów kształcących nauczycieli

polecają historię wychowania poprzedzając naukę pedagogiki, która powinna oprzed się na

znajomości historycznego rozwoju zagadnieo, prądów i organizacji wychowawczych. Jest to

porządek właściwy, ponieważ historia wychowania dostarcza ogromnej ilości faktów,

nadających się do rozważania.

Historia wychowania może oddad przysługi w okresach przełomowych, kiedy naród tworząc

własne szkolnictwo, szuka wskazówek, natchnienia, aby pójśd drogą jak najwłaściwszą dla

swoich potrzeb. Otwiera ona reformatorom całe bogactwo swoich doświadczeo po to, aby

ostrzec przed krokami lekkomyślnymi, przed próbami zbyt teoretycznymi nie znajdującymi

podstawy w rzeczywistych dążnościach społeczeostwa.

Studium historii wychowania przynosi pedagogowi olbrzymie korzyści pod względem

moralnym. Wpaja mu jak wielką rolę spełnia dla społeczeostwa, że jest wybitnym organem

zapewniającym społeczeostwu coraz to większy byt. Podsumowując : - historia wychowania

to - nauka o metodach, formach, organizacji wychowania, ustrojach szkolnych i systemach

oświatowych.

7

Historyczna zmiennośd ideałów i celów wychowania

Każda epoka wytwarza swój własny ideał i cele wychowania, w których tylko pewne

elementy „uprzednich” ideałów i celów wychowania utrzymują się pod naporem przemian.

Elementy te są wartościami ponadustrojowymi, a nawet ponadczasowymi. Stanowią je

czynniki wspólne dla ideałów niektórych lub nawet wszystkich epok historycznych. Świadczą

one jednocześnie o pewnej ciągłości historycznej ideałów i celów wychowania, dla których są

swoistym spoiwem. Przykładem tego rodzaju czynników są między innymi solidarnośd

w obliczu klęski żywiołowej, opiekuoczy stosunek do jednostek słabych i pokrzywdzonych

przez los, umiłowanie wolności i patriotyzm. Te wartości są niejako naturalnymi dążeniami

ludzi, a ich realizacja odbywa się także na drodze wychowania naturalnego, nawet wtedy gdy

nie mieści się w granicach norm oficjalnie uznanych przez panujące siły społeczne.

Jednak ponadhistoryczne i ponadustrojowe składniki ideału wychowania i celów wychowania

stanowią tylko niewielki, chod ważny jego fragment. O jego przystosowaniu do określonych

warunków ekonomiczno-społecznych, do panujących poglądów filozoficznych i kulturowych

świadczą te jego elementy, które są wytworzone przez te właśnie czynniki. Dlatego w historii

ludzkości spotykamy ideały i cele odpowiadające poszczególnym ustrojom i nurtom

filozoficznym.

Tak też każda epoka wytworzyła swój ideał i cele wychowania.

Czasy pierwotne

Już w czasach pierwotnych istniały silne więzi społeczne, łączące wszystkich członków grupy.

Dziecko w ustroju wspólnoty pierwotnej uznawane było za własnośd całego plemienia,

wzrastało do pożytku wszystkich, a nie dla najbliższej rodziny. Jego wychowanie

uwarunkowane było celami pozajednostkowymi, świadczącymi o istnieniu stosunkowo

wysokiego poziomu kultury społecznej. Wychowaniem młodzieży w tych czasach zajmował

się cały szczep lub starzyzna rodowa. W pewnym okresie młodzież pod okiem rady musiała

przejśd tak zwaną inicjację. Miała ona na celu sprawdzenie, czy młode pokolenie zostało

należycie przygotowane do czekających zadao i czy ma odpowiednie kwalifikacje fizyczne.

Obrzędy te odbywały się w lasach, osobno dla chłopców i osobno dla dziewcząt. Celem

8

wychowawczym inicjacji byłą nauka różnorodnych sztuk, pogłębiania wychowania

moralnego, umiejętności zdobywania pożywienia, sporządzania odzieży i narzędzi

potrzebnych w sztuce myśliwskiej, budowania domów, a także uprzystępnianie historii

szczepu poprzez opowieści mitów, taoce religijne i różne obrzędy.

Ideałem w tym okresie był dobry myśliwy, wspaniały dowódca plemienia zwany czasem

królem, który potrafiłby zorganizowad życie plemienia i dbad o dobro każdego członka

szczepu.

W okresie ustroju rodowego problem wychowawców spełnia rodzina w której naczelne

miejsce zajmuje przeważnie nie ojciec lecz brat matki. Do wuja należy w okresie rodowym

całkowita władza nad siostrzeocami i siostrzenicami. Wychowaniem dzieci w rodzinie

zajmuje się również starsze rodzeostwo które udziela swym braciom i siostrom rad

i wskazówek. Dzieci uczone są dyscypliny, należytego zachowania wobec bliźnich

i podporządkowania się woli zbiorowości i harmonijnego z nią współżycia. Celami

wychowawczymi w tym okresie są przede wszystkim przekazanie młodzieży niezbędnych

wiadomości, umiejętności i nawyków jakie są potrzebne w przekonaniu dorosłych przy

zdobywaniu środków do życia.

Starożytne ideały wychowawcze

Starożytna Grecja stworzyła instytucje i metody wychowania które wywarły wpływ na teorię

i praktykę pedagogiczną wszystkich krajów europejskich.

W okresie Starożytności wytworzyły się dwa różne ideały wychowawcze.

W starożytnej Sparcie obowiązywały zwyczaje znane nam z „Iliady” i „Odysei”. Ciągłe

podboje i „niespokojny” styl życia Spartan spowodował wykształcenie nowego ideału. Ten

ideał był całkowicie podporządkowany potrzebom militarnym. Celem wychowania nie był

rozwój umysłowy młodzieży lecz rozwój fizyczny. Spartaoski ideał wychowawczy to odważny,

silny, bohaterski, wojownik, patriota uczciwy wobec swego kraju.

Drugim „starożytnym” ideałem był Ateoczyk „intelektualista”. Celem wychowania w Atenach

było opanowanie przez młodzież takich dziedzin nauki jak: arytmetyka, muzyka, literatura-

poezja, historia, geografia, polityka i etyka, wpajanie zasad moralnych, rozbudzenie uczud

patriotycznych, oraz ogólny rozwój fizyczny. Jak więc widad ideałem wychowawczym

w starożytnych Atenach był obywatel odznaczony najwyższymi zaletami moralnymi

9

i wszechstronną wiedzą. Należy tu podkreślid istnienie tzw. „homeryckiego ideału

wychowawczego” - dzielny żołnierz i zręczny polityk.

Wychowanie w średniowieczu

W średniowieczu wykształciły się cztery stany społeczne: rycerstwo, mieszczaostwo,

duchowieostwo i chłopstwo. Każdy z nich miał swój ideał. Wychowanie rycerskie opierało się

na potrzebach wojennych i tradycjach religijnych. W wyniku współdziałania trzech dziedzin

życia - wojennej, towarzyskiej, religijnej - powstał ideał rycerza, który musiał byd człowiekiem

czynu, żołnierzem, dworzaninem, szlachcicem, chrześcijaninem - lojalnym wobec

zwierzchników, łaskawy dla poddanych, oraz powinien byd sługą Kościoła. Celami

wychowawczymi wobec przyszłego rycerza była nauka etyki dworskiej, gry na instrumentach,

śpiewu, rzadziej czytania i pisania w ojczystym języku, bardzo rzadko nauki łaciny.

Najważniejszym celem było wydwiczyd przyszłego rycerza we władaniu bronią, biegach,

zapasach, jeździe konnej, polowaniach, a także w grach towarzyskich. Jednak wychowanie

rycerskie zawierało wiele anomalii. W wyniku wpajania młodym chłopcom wysokiego

mniemania o sobie, odznaczał się przesadną dumą i pogardą do niższych klas. Dziewczęta

natomiast uczono różnych form towarzyskich, obyczajów dworskich, taoców, śpiewu, gry na

instrumentach. Dziewczęta z uboższych domów uczono szycia, tkania, haftowania

i kierowania pracami służby. Czasem uczono ich pisania i prowadzenia korespondencji. Te

umiejętności dziewczęta zdobywały w domu lub w klasztorze żeoskim, do chwili oddania jej

na dwór jednego z możnych panów, gdzie przebywała do czasu wydania jej za mąż. Ideałem

wychowania dziewcząt była dama o nienagannych manierach znająca się na zasadach

i obyczajach towarzyskich.

Celem wychowawczym następnej grupy społecznej zwanej mieszczanami było kształcenie

rzemieślników. Ideałem był majster, który posiadał własny zakład czeladniczy. Młodego

chłopca uczono najpierw porządku w warsztacie oraz powierzano mu tajemnicę zawodu,

dopiero potem mógł pod nadzorem mistrza podróżowad wynajmując się do pracy. Gry po

wielu latach praktyki młody człowiek zdobył wszystkie umiejętności potrzebne w danym

zawodzie, wykonywał popisową pracę i stawał się członkiem cechu jako pełnowartościowy

rzemieślnik. Zostawał majstrem i miał prawo otwarcia warsztatu oraz przyjmowania na

naukę innych młodych chłopców zwanych terminatorami i czeladnikami.

10

Szkoły klasztorne i katedralne miały na celu przygotowad i wykształcid duchowieostwo -

następną warstwę społeczną w średniowieczu. Ideałem duchownego był asceta.

Charakteryzowała go wszechogarniająca miłośd do Boga, radośd, ubóstwo, uwielbienie

świata i jego piękna, braterstwo wszelkich żyjących istot, bezgraniczne oddanie się Bogu.

Natomiast wśród najniższej warstwy panował ideał chłopa, który charakteryzował się

miłością do pracy, oraz radością z plonów wytworzonych własnymi rękoma. Celem

wychowania było wzbudzenie u młodych ludzi szacunku do pracy na roli i w gospodarstwie

domowym oraz nauka prac potrzebnych na roli. W okresie średniowiecza nad wychowaniem

i kształceniem nadzór sprawował Kościół.

Pedagogika odrodzenia

Odrodzenie odrzucało większośd zdobyczy kultury średniowiecza. Przeciwstawiało jej

ascetycznym ideałom kult radości i piękna doczesnego życia. Szerzyło szacunek dla szerokiej

wiedzy ludzkiej. Przedstawiciele renesansu krytykowali pedagogikę średniowiecza ,domagali

się całkowitego odebrania Kościołowi wpływu na wychowanie i oddanie wychowania w ręce

świeckie.

Renesans to powrót ideałów antycznych. Klasyczna starożytnośd stała się wzorem celów

wychowania. Całej epoce przyświecało hasło: ”Homo sum, humani nil a me alienum

puto”(Jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce).

Jest to epoka fascynacji człowiekiem. Wzorce wypracowane w starożytności wpłynęły na

ukształtowanie się ideału renesansowego humanisty, człowieka wyzwolonego z pęt

autorytetu kościelnego, krytycznego i odważnego w poszukiwaniu prawdy, uniwersalnego,

wszechstronnie wykształconego, znającego języki obce (grekę, łacinę, hebrajski), historię

retorykę, gramatkę, orientującego się w estetycznych kanonach piękna, stawiającego na

pierwszym miejscu jednostkę jako wartośd najwyższą, autonomiczną, niezależną. Był to przy

tym człowiek społecznie zaangażowany, oddany ojczyźnie patriota.

Nowe cele wychowania kładą nacisk na wszechstronny rozwój umysłu, troskę o wychowanie

fizyczne i moralne.

11

Myśl oświeceniowa

Celem wychowawczym w Oświeceniu było uświadomienie ludzi o sile możliwościach

poznawczych rozumu, o randze nauki, o niezbywalności ideałów wolności i równości.

Oświecenie w Polsce to okres rozbiorów, okres liberum veto bezprawia. Wtedy powstają

szkoły rycerskie, których celem wychowawczym było rzeczowe i ideowe przygotowanie do

reform w Polsce tak bardzo potrzebnych tych czasach. Cele te nie zmierzały tylko do

zapewnienia obszernej wiedzy, ale do harmonijnego rozwoju umysłowego oraz

samodzielnego myślenia.

Najważniejsze postulaty myśli oświeceniowej to :

 racjonalizm,

 optymizm,

 empiryzm.

Innymi celami wychowania było napełnienie serc miłością cnoty i tymi wszystkimi

przedmiotami, które stanowią istotę dobrego obywatela. Ideał tej epoki to dobrze

wykształcony obywatel, moralny, rozumny, myślący, patriota.

Natomiast celem wychowania w stosunku do dziewcząt było uświadomid im, że: ”Kobieta

nadto jest stworzona aby była nieczynną częścią narodu”.

Celem wychowania tej epoki było również zwalczanie ciemnoty na wsi, organizowanie

czytelnictwa i upowszechnianie książek.

Pod zaborami

Następny okres to czas rusyfikacji potem okupacji hitlerowskiej i germanizacji. Okres,

w którym polska kultura była świadomie i systematycznie niszczona.Za pośrednictwem władz

niemieckich zamknięte zostały wszystkie szkoły średnie i wyższe uczelnie. W szkołach

powszechnych usunięto z programów nauczania historię i geografię Polski oraz język polski.

Celem szkół zawodowych było przygotowanie robotników wykwalifikowanych dla

niemieckich zakładów przemysłowych.

W tych warunkach powstaje tajne nauczanie. Nauczanie to miało na celu nie tylko ogólne

kształcenie ale także rozbudzanie patriotyzmu, wzbudzanie nadziei na wolnośd oraz

utrzymanie ciągłości szkolnictwa polskiego.

12

W czasach niepodległości

Polska po odzyskaniu niepodległości by odpowiednio przekształcid paostwo musiała zacząd

od odpowiedniego przygotowania i wychowania młodego pokolenia. Dlatego obok

pierwszych poczynao w dziedzinie odbudowy materialnej kraju powzięto kroki zmierzające

do przebudowy oświaty i szkolnictwa. Cele wychowania wypływały z ogólnej polityki

i ideologii reprezentowanej przez klasę robotniczą. Były nimi przede wszystkim dbanie

o rozwój i wychowanie człowieka, który ma służyd całemu społeczeostwu. Nauczanie w tym

okresie było ogólnodostępne i bezpłatne dlatego też ideałem tego okresu było wykształcid

całe społeczeostwo, bez względu na stan majątkowy czy miejsce zamieszkania.

Dziś w dobie demokracji człowiek staje się jednostką. Celem wychowania współczesnego

młodego człowieka jest wychowanie respektujące chrześcijaoski system wartości, oraz nauka

odpowiedzialnego życia w demokratycznym społeczeostwie o wolnorynkowej gospodarce,

miłości ojczyzny i poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym

otwarciu się na wartości kultury Europy i świata. Celem jest wzbudzanie aktywności

poznawczej i twórczej, rozwijanie wrażliwości emocjonalnej i wyobraźni społecznej. Ideałem

jest zdobycie jak najlepszego wykształcenia.

Tak taż przez cały okres ludzkości kształtowały się ideały i cele wychowania. Jest to

rewolucyjna zmiana celów i ideału wychowania bowiem z traktowania człowieka jako istoty,

która według dotychczasowych poglądów zawsze była obarczona obowiązkiem służenia

jakimś wyimaginowanym siłom lub wartościom wyższym, zapoczątkowane zostaje

pojmowanie człowieka jako najwyższej wartości, której mają służyd wszystkie inne dobra

materialne i duchowe.

Historia odbiła swe piętno w kształtowaniu ideałów i celów wychowania i dalej będzie miała

wpływ gdyż cywilizacja idzie naprzód, system wartości ciągle ulega zmianom ,zmieniają się

ideały ,zmienia się całe nasze życie.

Ideał wychowania i jego komponenty

Ideał wychowania to pewno wyobrażenie, pewien model, do którego jednostka chce się

zbliżyd, upodobnid. Jest to taki model, wzorzec, który nigdy nie zostanie osiągnięty, ale

wyznacza pewne cele w wychowaniu.

4 komponenty ideału wychowania:

13

 wartości – w trakcie wychowania powinny byd przekazywane wychowankowi, a

wychowanej powinien je przyjąd

 cechy osobowości – to opis cech, którymi powinien charakteryzowad się wychowanek

 postawy – to opis postaw, które powinny byd rozwijane przy wychowanku

 zachowania – to katalog zachowao, które powinien prezentowad wychowanek

Kluczowe pojęcia
Historia wychowania
Przedmiot badao historii wychowania
Homerycki ideał wychowania
Wychowanie rycerskie
Postulaty myśli oświeceniowej
Komponenty ideału wychowawczego

14

Bibliografia

Szczodrak M. „Elementy pedagogiki” W-wa 1984,WSiP

Muszyoski H. „Ideał i cele wychowania” W-wa 1974,WSiP.

Sośnicki K. „Istota i cele wychowania” W-wa 1974,WSiP

Bruckner Al. „Dzieje kultury polskiej” W-wa 1939,Wyd.J.Przeworskiego

Stanisław Kot "Historia wychowania" (tom I)

Józef Krasuski "Historia wychowania". Zarys syntetyczny.