1. Kryminalistyka (definicja, związek z innymi naukami).

Kryminalistyka to nauka o metodach ustalania faktu przestępstwa, sposobu jego popełnienia,
wykrywania sprawców i zapobiegania przestępstwom oraz innym ujemnym zjawiskom społecznym
(def. wg B. Hołysta).

a) kryminologia
Najbliższą nauką w odniesieniu do kryminalistyki jest kryminologia.
Kryminologia jest nauką o przestępcy i przestępstwie, objawach i przyczynach przestępczości i innych
związanych z nią zjawiskach patologii społecznych oraz o zapobieganiu im, a także o funkcjonowaniu
systemu sprawiedliwości karnej. Metody badań kryminalistyki i kryminologii są różne, jednak
dyscypliny te przenikają się nawzajem. Znajomość kryminologii przyczynia się chociażby do
pogłębiania problemów wchodzących w zakres kryminalistyki oraz do skuteczniejszej realizacji zadań
przed nią stojących.

b) prawo karne procesowe
Stosunki te wynikają z tego, że kryminalistyka stanowi czynnik niezbędny w realizacji celów
ustawodawstwa karnego. Zajmuje się sposobami realizacji ogólnych celów k.p.k. przez uzyskanie
materiału dowodowego, zabezpieczenie go i przedstawienie w sposób prawem przewidziany. Prawo
karne procesowe ogranicza zakres ingerencji w dziedzinę swobód obywatelskich oraz określa formy
uzyskiwania i utrwalania dowodów. W ten sposób prawo karne procesowe wyznacza granice
możliwości zastosowania metod kryminalistyki.

c) prawo karne materialne
Prawo karne materialne zakreśla ramy ingerencji kryminalistyki przez ustalenie, jakie czyny stanowią
przestępstwa. Prawo karne odpowiada na pytanie, gdzie mogą znaleźć zastosowanie metody
wykorzystywane w kryminalistyce, jak i postanowienia procesowego prawa karnego.

d) prawo karne wykonawcze
Istnienie związku pomiędzy kryminalistką a prawem karnym wykonawczym wyraża się w ustaleniu
okoliczności przestępstwa, motywacji oraz sposobu działania sprawcy, które ma nie tylko wpływ na
wymiar kary, lecz stanowi ważny materiał prognostyczny dla wyboru właściwego systemu wykonania
kary.

e) wiktymologia
Kryminalistyka wykorzystuje wyniki badań wiktymologicznych w procesie ustalenia sprawcy.
Badanie problematyki zabójstw może ułatwić (np. na podstawie trybu życia ofiary, jej kontaktów ze
środowiskiem, źródła dochodów) ustalenie osoby sprawcy.

f) psychologia sądowa
Z dziedziny psychologii sądowej w zakres kryminalistyki wchodzą bardzo liczne zagadnienia, w
szczególności problematyka zeznań świadków i wyjaśnień oskarżonego, m.in. obejmująca wierność i
obiektywność treści wypowiedzi, metody przesłuchania oraz ocenę uzyskanego materiału.

g) medycyna sądowa
Medycyna sądowa, wbrew swojej nazwie, nie ogranicza się do nauk lekarskich, lecz obejmuje także
nauki przyrodnicze, np. biologię. Zakres zagadnień medycyny sądowej jest określony przez
kryminalistykę. Czynności sądowo-lekarskie nie odbywają się bez inicjatywy i udziału przedstawicieli
władzy kryminalistycznej, przy czym znajomość kryminalistyki przez lekarzy warunkuje
prawidłowość wykonywanych przez nich czynności.

h) psychiatria sądowa
Niektóre ekspertyzy psychiatryczne dostarczają materiału pozwalającego na wyjaśnienie motywów i
pobudek czynu, sposobu działania sprawcy, a więc mają znaczenie kryminalistyczne. Niekiedy analiza

1

okoliczności przestępstwa przy współpracy lekarza psychiatry może okazać się przydatna w
typowaniu podejrzanych.

i) fizyka, chemia, matematyka i elektronika
Większość badań kryminalistycznych angażuje wiele z tych dyscyplin naukowych (urządzenia, środki
chemiczne, fotografie).

2. Ślady kryminalistyczne (pojecie rodzaje).

Śladem w kryminalistyce można nazwać każdą zmianę wyglądu (np. kształtu, barwy) lub usytuowania
jakiegoś przedmiotu oraz odkształcenia podłoża, jak również pozostałość substancji, rzeczy, itp., które
nasuwają podejrzenie, iż mają związek z badanym zdarzeniem.

Podział śladów:

I grupa to zjawiskowe ślady cieplne powstałe wskutek oddziaływania cieplnego, polegający na
wytworzeniu nowego rozkładu pola temperaturowego w dotychczasowym układzie termicznym – bez
spowodowania zmian stanu skupienia, postaci i rozmieszczenia ciał tego układu. Wyróżniamy:
- objętościowe zjawiskowe ślady cieplne (aktywne i pasywne)
- powierzchniowe zjawiskowe ślady cieplne (kontaktowe i bezkontaktowe)

II grupa bądź to deformuje kształt podłoża (np. ślad narzędzi w drewnie), bądź narusza jego
wewnętrzny układ strukturalny (np. ślady użycia materiałów wybuchowy, chemiczne środki żrące).

III grupa stanowi odrębne od podłoża przedmioty zagubione lub porzucone w związku z akcją
przestępczą.

Ponadto w piśmiennictwie wyróżnia się ślady pamięciowe (psychiczne) będące odbiciem zdarzenia w
świadomości jego uczestników, dekodowane w ramach przesłuchania, okazania i ekspertyzy
(wariograf).

3. Oględziny (cele, etapy, dokumentowanie).

Oględziny są czynnością procesowo–kryminalistyczna, przeprowadzaną na podstawie art. 207 k.p.k.
przy zastosowaniu metodyki kryminalistycznej. Organ przeprowadzający tę czynność po
zaznajomieniu się z przedmiotem podejmuje działania polegające na ujawnianiu, zabezpieczaniu i
wstępnym zbadaniu rożnych śladów kryminalistycznych w celu wyjaśnienia charakteru i okoliczności
zdarzenia oraz ustalenia jego sprawcy. Wyróżniamy oględziny miejsca, osoby, rzeczy.
Cele oględzin to:
- zbadanie miejsca zdarzenia
- ujawnienie śladów;
- ujawnienie i zabezpieczenie wszelkich nośników informacji, śladów;
- udokumentowanie stwierdzonych zmian jakie nastąpiły w wyniku działania osób trzecich;
- rozstrzygnięcie czy zdarzenie jest przestępstwem, czy zdarzeniem obojętnym;
- ustalenie charakteru zdarzenia, poznanie jego okoliczności i odtworzenie jego przebiegu,
- zebranie informacji o osobach związanych ze zdarzeniem.

Czynnościami zawierającymi elementy oględzin są: penetracja miejsca zdarzenia; przeszukanie
miejsca; odtworzenie przebiegu zdarzenia; wskazanie miejsca, sekcja zwłok, obdukcja, ekshumacja.
Oględzinom mogą również towarzyszyć inne działania: przyjęcie i spisanie protokołu ustnego
zawiadomienia o przestępstwie, przesłuchanie świadków, użycie psa tropiącego, działania pościgowo-
blokadowe.

Całe oględziny można podzielić na etapy:

2

Czynności przygotowawcze, czyli: zorientowanie się co do ogólnego charakteru miejsca i zdarzenia;
przygotowanie się do oględzin, chodzi o skompletowanie grupy oględzinowej wraz z odpowiednim
sprzętem technicznym; określenie i zabezpieczenie miejsca oględzin oraz uchronienie go przed
zmianami i utratą śladów; podjęcie czynności zmierzających do złagodzenia czy zapobieżenia
dalszym ujemnym skutkom zdarzenia; dokonanie penetracji terenu dla ewentualnego zawężenia terenu
oględzin, ale i poszukiwania śladów czy porzuconych narzędzi przestępstwa; Zorientowanie się w
możliwościach podjęcia pościgu i ujęcia sprawców przestępców.
Czynności oględzin właściwych, gdy podejmuje się już konkretne czynności na miejscu zdarzenia.
Właśnie tu wyróżnia się trzy fazy:
- ogólnoorientacyjną – następuje tu m.in. podział ról, ustala się granice miejsca, które ma być poddane
oględzinom;
- statyczną, kiedy nie wolno dokonywać żadnych zmian, a jedynie wykonuje się pomiarów, sporządza
szkice, fotografuje;
- dynamiczną - w tej fazie można już zmieniać położenie śladów w celu ich utrwalenia, opisania,
zabezpieczenia.
Następnie dokonuje się analizy wyników oględzin. Na tym etapie przeprowadza się eksperymenty
kryminalistyczne oraz sporządza się dokładny protokół.

Do przeprowadzenia oględzin jest potrzebny odpowiedni sprzęt. Jest to jedna z czynności
przygotowawczych. Wyróżniamy tu sprzęt: uniwersalny - stosowany jako podstawowy, niezależnie od
rodzaju zdarzenia, do ujawniania i zabezpieczenia śladów oraz udokumentowania poczynionych
ustaleń; sprzęt ochronny- odzież, rękawiczki, kaski, środki oświetleniowe i łączności; specjalistyczny -
w postaci walizek przystosowanych do ujawniania poszczególnych śladów drogowych, biologicznych,
mechanoskopijnych, profesjonalny sprzęt fotograficzny, kamery wideo. Sprzęt taki jest zwykle
zgromadzony w specjalnie do tego przystosowanym samochodzie, tzw. ambulansie
kryminalistycznym.

Z oględzin powinien być sporządzony dokładny protokół, zgodnie z art. 143 p. 1 pkt. 3 k.p.k. Należy
go sporządzać w czasie teraźniejszym, bezosobowo, zwięźle, syntetycznie. Na koniec powinien on
zostać odczytany przy świadku i podpisany. Ślady powinny być dokładnie opisane, jak również
metoda ich badania. Mają tu znaczenie dobrze wykonane szkice, gdyż stanowią one uzupełnienie
protokołu i dokumentacji fotograficznej. Ślady, które nie zostały ujęte, dokładnie oznaczone i opisane
w protokole, nie mogą być uznane za wiarygodne i nie mogą stanowić dowodu w postępowaniu
karnym.

4.

Daktyloskopia (właściwości linii papilarnych, podstawowe wzory, ujawnianie śladów,

podstawy prawne daktyloskopowania, AFIS).

Ślady linii papilarnych są na ogół niewidoczne i dlatego istnieje konieczność stosowania rożnego

rodzaju metod ich ujawniania (wizualizacji). W tym celu wykorzystywane są niektóre zjawiska
fizyczne oraz reakcje chemiczne. W praktyce wykorzystywanie zjawisk optycznych polega na
dokonywaniu oględzin przedmiotów w świetle białym, zwłaszcza przy ukośnym oświetleniu podłoży,
w promieniowaniu laserów oraz wybranych pasmach światła specjalnych oświetlaczy Innym
zjawiskiem fizycznym, bardzo często wykorzystywanym do ujawniania siadów jest zjawisko adhezji
(przylegania) cząstek proszków i zawiesin do substancji potowo-tłuszczowej tworzącej ślad.
Najogólniej proszki daktyloskopijne można podzielić na
1) proszki zwykłe (np. argentorat), 2) proszki ferromagnetyczne, 3) proszki fluorescencyjne.
Na podłoża proszki nanoszone są za pomocą pędzli z włosia naturalnego włókna szklanego, bądź
pędzli magnetycznych. Ujawnione za pomocą proszku siady linii papilarnych łatwo ulegają
zniszczeniu przez starcie, z tego powodu przenoszone są na folie daktyloskopijne.
Ujawnianie śladów linii następuje najczęściej na drodze mechanicznej przez użycie proszków, bądź na
drodze chemicznej (np. azotan srebra). Po wcześniejszym oddziaływaniu środkami chemicznymi
wykorzystuje się również źródło światła zmiennego.
Przy śladach słabo widocznych (lub niewidocznych) ze względu na małą ilość krwi stosuje się związki
chemiczne powodujące reakcje barwną. Ujawnianie polega również na naświetlaniu promieniami UV

3

i obserwacji przez przyrządy (gogle wideo, aparat fotograficzne). lub technikę laserową . Na trudnych
podłożach wykorzystuje się promieniowanie rentgenowskie.

Ślady linii papilarnych są indywidualne, niezmienne i niezniszczalne.
Indywidualność polega na możliwości ustalenia konkretnej osoby na podstawie rysunku linii
papilarnych nawet jednego palca lub fragmentu linii papilarnych dłoni. Cechą indywidualną każdej
odbitki linii papilarnych jest zespół określonej liczby minucji, które charakteryzują się swoistą
budową i wzajemnym rozmieszczeniem .
Nieusuwalność została potwierdzona przez obserwacje - przez zabieg operacyjny niestwierdzono
przypadku zaniku lub zmian w układzie linii papilarnych, uszkodzenia pozostawiają jedynie blizny,
jednak linie papilarne na pozostałych fragmentach skóry wewnętrznej powierzchni palców i dłoni nie
ulegają uszkodzeniu.
Niezmienność polega na tym, że są ukształtowane już w 6 miesiącu ciąży i ich cechy budowy oraz
wzajemny układ pozostają bez zmian aż do gnilnego rozkładu ciała po śmierci.

Podstawowe wzory:
- wzory pętlicowe (lewe lub prawe)-mają deltę z lewej lub prawej strony rysunku wewnętrznego
- wzory wirowe – mają co najmniej 2 delty
- łukowe – nie mają delty
- namiotowe – nie mają delty

AFIS - Automated Fingerprint Identification System (Automatyczny System Identyfikacji
Daktyloskopijnej)
Odciski pobierane są za pomocą skanera i przesyłane do komputera w celu sprawdzenia, czy dany typ
linii papilarnych istnieje w bazie danych. AFIS umożliwia szybką i operatywną identyfikację linii,
nawet jeszcze na miejscu oględzin.

Daktyloskopowanie jest środkiem wkraczającym w sferę konstytucyjnie chronionych wolność
obywatelskich. Pozbawienie wolności może nastąpić tylko w przypadkach określonych ustawą.
Jedyną podstawą prawną jest art. 74 par 2 pkt 1 KPK w zw. z art. 71 par 3 KPK. Ponadto art. 308 par
1 rozszerza to zobowiązanie na osobę podejrzaną, lecz jedynie w ramach dochodzenia w niezbędnym
zakresie. Art. 213 par 1 zezwala na pobranie odbitek w każdej sytuacji za zgodą osoby.

5.

Identyfikacja pisma ręcznego (cechy identyfikacyjne).

Prace badawcze pisma ręcznego przebiegają w kilku etapach. Rozpoczyna je badanie dokumentu pod
względem formalno-językowym, w którym to przypatrujemy się cechom formalnym pisma - stylowi,
dialektowi, błędom językowym, gramatycznym, ortograficznym, szczególnym zwrotom i
częstotliwości ich używania, interpunkcji i innym elementom. Następny etap to badanie topografii
pisma – rozmieszczenie tekstu, marginesy, sposób nanoszenia tytułów, dat i podpisów. Etap trzeci to
badanie grafizmu pisma. Na tym etapie badania są bardziej szczegółowe, gdyż obejmują one wielkość
i szerokość pisma, zachodzące proporcje w strefach pisma, naciskowość, cieniowanie, płynność linii,
tzw. tremor czyli charakter drżenia. Bardzo istotne są badania cech poszczególnych, podczas których
dokonuje się pomiarów i porównywania całych liter, ich poszczególnych części, punktów ich
rozpoczęcia i zakończenia, znaków diakrytycznych. Na koniec badaniu podlega również sama treść
pisma. Do celów badawczych pobiera się materiał porównawczy, który w tego rodzaju badaniach
występuje pod dwiema postaciami: materiału „bezwpływowego, a więc rękopisów osoby podejrzanej
powstałych w przeszłości oraz „wpływowego” czyli pobranego przez biegłego lub organ procesowy
od osoby wiedzącej, do jakich celów ma służyć jej pismo. Ekspertyzy pismoznawcze są bardzo trudne
i z tego powodu wymagają stosowania różnych metod, w tym metod grafometrycznych, graficzno-
porównwaczych, graficzno-lingwistycznych. Z tego też względu od biegłego wymaga się bardzo
wysokich kwalifikacji i odpowiedniego doświadczenia.

4

6.

Techniczne badania dokumentów (rodzaje zabezpieczeń).

Są to:
- znaki wodne (negatywowe i pozytywowe, moletowe, wytłaczane),
- nitki zabezpieczające,
- folie,
- specjalny rodzaj papieru (np. papier bezdrzewny),
- specjalny rodzaj farby (np. zmiennej optycznie, metalizowanej),
- hologramy,
- zabezpieczenia widoczne w paśmie promieniowania nadfioletowego,
- mikrodruk,
- melanżowanie (umieszczanie w papierze pojedynczych zabarwionych włókien)
- oznaczenia dla niewidomych (wypukłość).

7.

Fonoskopia (zakres badań).

Podstawowym zadaniem ekspertyzy fonoskopijnej jest zwykle identyfikacja człowieka na podstawie
jego mowy utrwalonej na nośniku informacji akustycznej. Metodą takiej identyfikacji jest zwykle
elektroniczne przetworzenie dźwięków na zapis graficzny. Przetworzenia takiego dokonuje się za
pomocą specjalnych urządzeń zwanych spektrografami dźwiękowymi. Zapis graficzny nosi nazwę
spektrogramu głosu lub, jak się przyjęło wśród polskich ekspertów „sonogramu”. Badanie to polega
najogólniej na porównywaniu dowodowego zapisu głosu czyli sonogramu głosu dowodowego z
sonogramem porównawczym. Materiałem porównawczym do badań fonoskopijnych jest próbka głosu
pobrana i zarejestrowana od osoby podejrzanej. Dowodowym śladem dźwiękowym jest z reguły jakiś
zapis magnetyczny głosu ludzkiego (np. nagranie na taśmie magnetofonowej, wypowiedziane
bezpośrednio przez telefon, żądanie okupu czy łapówki itp., treść rozmowy telefonicznej, czy
jakakolwiek inna zapisana na taśmie magnetofonowej wypowiedź, której ustalenia bądź potwierdzenia
autora ma znaczenie dla toczącego się postępowania.

Ekspertyza zapisu magnetofonowego obejmuje:
- ekspertyzę aparatury i taśmy magnetofonowej,
- ekspertyzę głosu zarejestrowanego na taśmie magnetofonowej.

Wypowiedź dowodowa i porównawcza powinny być do siebie podobne pod względem:
- objętości, treści i formy;
- struktury syntaktyczno-stylistycznej,
- tempa mówienia.

Badania fonoskopijne mogą mieć na celu także:
- badanie oryginalności taśmy (autentyczności zapisu magnetofonowego); pozwalają one ustalić, czy
badana taśma jest oryginalna, czy też została zmontowana (wykasowano z niej jakieś fragmenty, lub
dograno później, zmontowano z kilku taśm itp.), czy nagranie ma charakter ciągły czy też w czasie
rozmowy zatrzymywano magnetofon, czy całość nagrania powstała w jednym czasie, na tym samym
magnetofonie etc.;
- identyfikację pomieszczeń (miejsc), w których dokonano nagrania. Dokonuje się tego poprzez
analizę śladów dźwiękowych tła akustycznego, czyli odgłosów towarzyszących zasadniczemu
zapisowi np. ruchu ulicznego, bicia lub tykania zegarów, dzwonków telefonów, otwierania drzwi,
audycji radiowych lub telewizyjnych włączonych odbiorników
- identyfikację magnetofonów, mikrofonów i taśm magnetofonowych;
- tzw. „odsłuch” czyli odczytywanie i spisywania treści szeptu i mowy zakłóconej i zniekształconej
(niewyraźnej, trudnej do odsłuchania na skutek złych warunków nagrania, wadliwości sprzętu, złych
warunków nagrania).

5

8. Badania broni palnej (identyfikacja broni, GSR).

Identyfikacja broni na podstawie łuski.
Ekspertyza broni obejmuje oprócz badania broni również amunicję i to różnych odmian. Bardzo
pożyteczne są badania łuski. Mogą się na niej znajdować ślady pozostawione przez broń, z której
oddano strzał. Dzięki badaniom tych śladów można ustalić: 1.) rodzaj amunicji w tym jej kalibru,
pozwalającej na określenie typu i systemu broni, z której wystrzelono pocisk- jest to identyfikacja
grupowa; 2.) typ i system broni na podstawie pocisku lub łuski – identyfikacja grupowa; 3.) czy
dowodowy pocisk został wystrzelony z konkretnego egzemplarza broni palnej – jest to identyfikacja
indywidualna; 4.) czy łuska znaleziona na miejscu zdarzenia pochodzi z użycia konkretnego
egzemplarza broni palnej – jest to identyfikacja indywidualna; 5.) czas, który upłynął od chwili
oddania strzału z określonego egzemplarza broni; 6.) czy broń, z której pochodzi pocisk czy łuska,
została już wcześniej w innych miejscach użyta. Na podstawie tych badań można również określić:
miejsce i odległość, z której oddano strzał; pozycję osoby strzelającej; poszukiwania skutków strzału i
śladów prochu na ciele i odzieży osoby, co do której oddano strzał, lub też osoby, która użyła broni;
ustalenia, czy szyba została przestrzelona na podstawie przestrzelin określenie odległości i kierunku, z
którego oddano strzał; rozstrzygnięcia, czy zakwestionowane urządzenie, z którego oddano strzał, jest
bronią palną i stanowi egzemplarz zdatny do użytku. Ślady dowodowe ujawnione i zabezpieczone, a
także broń znaleziona podczas przeszukania podlegają dokładnemu opisowi w protokołach.
Identyfikacja broni na podstawie pocisku.
Ekspertyzy obejmują oprócz samej broni również amunicję i to różnych odmian. Na nabój składają się
pocisk i łuska. Każde z nich nosi na sobie ślady pozostawione przez broń, z której zostały
wystrzelone. Pociski wskutek nadania im w lufie ruchu wirowego co jest rezultatem gwintowanej lufy,
jej pól i bruzd, noszą na sobie głownie ślady „nagwintowania” i stanowią negatyw w stosunku do
wnętrza lufy. Najczęściej w kolizji z twardą powierzchnią celu, który dosięgły ulegają zniekształceniu.
Poza śladami pól i bruzd oraz wielkości kalibru można zbadać: kształt, długość, wagę, budowę i skład
chemiczny pocisku.
GSR, czyli badanie pozostałości po wystrzałach z broni palnej

Aktualnie przedmiotem kryminalistycznych badań pozostałości po wystrzałach z broni palnej są
następujące zagadnienia: fakt użycia broni palnej, miejsce wlotu pocisku, przybliżona odległość
strzału, identyfikacja osoby, diagnoza zdarzenia z użyciem broni, rodzaj użytej amunicji. Zasady
pobierania [zabezpieczenia] śladów GSR są ściśle określone, precyzyjne i wymagają bardzo
skrupulatnego przestrzegania. Odstępstwo może doprowadzić do wydania opinii wprowadzającej w
błąd. Śladów GSR należy poszukiwać pod mankietami koszul, w kieszeniach spodni i marynarki i za
paskiem spodni. Czynności te zastrzeżone są dla ekspertów kryminalistyki. Szanse znalezienia śladów
GSR w istotnym stopniu zależą od upływu czasu.

8.

Mechanoskopia (zakres badań).

To dziedzina techniki kryminalistycznej, zajmująca się badaniem oddziaływania jednej rzeczy na
drugą oraz samej rzeczy, która pozostawiła po swym działaniu ślady. Ślady takie powstają przy użyciu
zwykłych narzędzi, używanych w rzemiośle, przemyśle czy gospodarstwie domowym a także przy
użyciu narzędzi specjalnie przystosowanych od popełniania przestępstw np. łomu, raki, kije, cegły.
Ślady użycia takich narzędzi występują na różnych podłożach np. na metalu, drewnie, tworzywach
sztucznych, tkankach ludzkich, kościach i uwidaczniają się w zewnętrznym wyglądzie wielu
przedmiotów. Ślady te mogą powstać w wyniku tarcia, cięcia, wygniatania i zarówno narzędzia jak i
skutki ich oddziaływania odnajdujemy podczas oględzin i przeszukań. Badania mechanoskopijne
mogą dotyczyć: 1.) narzędzi tnących – różnoostrzowych, skrawających, dwuszczękowych – szczypce,
klucze, imadła; użyte dla pokonania jakiejś przeszkody; 2.) tępych i tępokrawędziastych – obuchów,
młotków; użytych np. w celu pozbawienia kogoś życia; 3.) plomb i plombownic – naruszonych,
uszkodzonych i nieoryginalnych; 4.) urządzeń zamykających – zamków kaset, kłódek, mechanizmów
blokujących; 5.) wybitych szyb- najczęściej do ustalenia, z której strony szyba została rozbita czy
wybita; 6.) przedmiotów rozdzielonych – odłamki metali, szkła, drewna i lakieru, ułamane części
narzędzi; do ustalenia, czy stanowiły one poprzednio jedną całość bądź czy są kompletne; 7.)

6

falsyfikaty monet, matryc i pras; w celu ustalenia techniki ich wykonania i identyfikacji przyrządów,
jakich użyto do ich wykonania; 8.) numeratorów, znaczników i znaczników probierczych; użytych do
oznaczenia jakiejś rzeczy, pojazdu, maszyny, biżuterii, ściętego drzewa; 9.) oznaczenia numerów
nadwozia, silnika, tabliczek znamionowych pojazdów i ich składowych części; 10.) metaloznawcze;
do określenia przyczyn awaryjnego rozdzielenia się elementów konstrukcyjnych i podłoży z metali i
różnych stopów, np. urządzeń nośnych, układów kierowniczych pojazdów, butli gazowych, różnych
zaworów i zbiorników; 11.) śladów zębów; pozostawionych na produktach, niektórych rzeczach,
ludzkim ciele. Do badań wykorzystuje się mikroskopy, aparaturę spektrograficzną, rentgenowską, do
badań w nadfiolecie i za pomocą ultradźwięków. Zabezpieczenie ujawnionych śladów następuje
przez: sfotografowanie śladu i narzędzia; zabranie samego przedmiotu, na którym ujawniono ślady
działania jakiegoś narzędzia; odwzorowanie śladu za pomocą mas dentystycznych, silikonowych.
Badania te pozwalają na identyfikację grupową narzędzia, który pozostawił po sobie ślad, jak również
na identyfikacje indywidualną, gdyż każda rzecz, narzędzie nosi pewne cechy indywidualne powstałe
podczas jej produkcji oraz w następstwie jej używania i naprawiania.

9.

Traseologia (zakres badań).

Traseologią określa się na ogól dział techniki kryminalistycznej zajmujący się badaniem
identyfikacyjnym tylko śladów ruchu (ślady kół pojazdów, ślady obuwia, ślady stóp). Przemieszczanie
się człowieka (piesze czy też środkiem transportu) sprawia, że na podłożu pozostają ślady stóp, kół,
płóz itp. Zagadnienie to stanowi przedmiot zainteresowania techniki kryminalistycznej. Wspomniane
ślady występują w postaci wgłębień (odcisków), odwarstwień, nawarstwień, niekiedy w postaci
utajonej. Analiza tych śladów może pozwolić na grupowe lub indywidualne identyfikowanie
przedmiotu (obuwia, opony, pojazdu), który je pozostawił, pod warunkiem prawidłowego ich
zabezpieczenia oraz uzyskania właściwego materiału porównawczego Ślady te ujawnia się i
zabezpiecza w toku oględzin miejsca zdarzenia. Już na tym etapie, zwłaszcza jeżeli ujawni się ich cały
kompleks, np. ścieżkę chodu, można z nich uzyskać wiele informacji wpływających na przebieg i
organizację oględzin, a szczególnie przydatne mogą się okazać do sporządzenia wersji.

11. Badania biologiczne (zakres badań).

Do śladów biologicznych zalicza się plamy krwi, wydzieliny (nasienie, ślina, pot, mleko kobiece) i
wydaliny (mocz, kał) pochodzenia ludzkiego lub zwierzęcego, a także włosy, fragmenty tkanek,
cząstki roślinne (nasiona, liście, trawy), larwy i poczwarki owadów itp. Podczas oględzin
obowiązywać powinna zasada, że wstępnie zabezpiecza się możliwie dużo śladów, a ich segregacja do
badań następuje dopiero w oparciu o decyzje podejmowane wspólnie przez biegłego i kierującego
oględzinami. Przy zabezpieczaniu śladów krwi, należy rozpocząć tak, jak przy zabezpieczaniu
wszelkich śladów: od sfotografowania i opisania śladu (plamy) ewentualnie uzupełniając opis
szkicem. Ślad (plamę) należy fotografować razem z podziałką metryczną, tak aby w każdej chwili z
fotografii można było odtworzyć wielkość fotografowanego obiektu, albo zreprodukować go w skali
1:1. Następnie, jeśli to możliwe, krew zeskrobuje się do szklanego naczynia lub do papierowej
koperty. Świeżą krew należy od razu przekazać do laboratorium (w chłodni krew może być
przechowywana przez kilka dni). Dobre wyniki dają badania sierści zwierzęcej, ponieważ istnieje
duże zróżnicowanie wyglądu włosów u poszczególnych gatunków zwierząt, oraz możliwość
serologicznych badań co do przynależności gatunkowej § 5. Badanie treści zza paznokci W
przypadkach podejrzenia, ze w trakcie realizacji przestępstwa doszło do stoczenia walki, należy
poszukiwać (a następnie pobrać i zabezpieczyć) treść zza paznokci (tak ofiary, jak i podejrzanego)
Można w niej znaleźć obcą treść (krew, drobiny zdartego naskórka, włosy) Oprócz siadów
biologicznych, w treści te] można znaleźć także inne mikroślady, badane w odmienny sposób
Wyskrobinę zza paznokci bada się metodami serologicznymi § 6. Badanie innych śladów
biologicznych Inne wydalmy ludzkie (kał, treść wymiotna) rzadziej są przedmiotem badań na
potrzeby procesu karnego. Mogą one prowadzić do ustaleń co do spożywanych pokarmów, ujawnić
rzadkie, ważne dla identyfikacji drobiny (np ziarna owoców itp ).

7

Ślady kryminalistyczne występujące na miejscach zdarzeń są różnej wielkości. Począwszy od śladów,
których wielkość pozwala na ich zaobserwowanie (wykrycie), tzw. okiem nieuzbrojonym aż do
śladów słabo lub w ogóle niewidocznym gołym okiem, dla przeprowadzenia oględzin których oraz ich
zabezpieczenia czy wstępnej identyfikacji, potrzeba użycia przyrządu powiększającego w postaci np.
lupy czy przenośnego mikroskopu stereoskopowego. Tylko badania mikrośladów, pozwalają w
niektórych przypadkach na ustalenie kontaktu sprawcy z miejscem zdarzenia lub z obiektem
przestępstwa.

12. Badania fizykochemiczne (zakres badań).

Pomimo iż badania fizykochemiczne zaliczane są w większości do badań grupowych (identyfikacja
grupowa) w przeciwieństwie np. do badań daktyloskopijnych, to spełniają one w kryminalistyce
ogromną rolę, W przypadku badań negatywnych (eliminujących) np. różne lakiery samochodowe,
można je traktować nawet jak indywidualne. Podstawą wszelkich badań kryminalistycznych, w tym
fizykochemicznych jest pobranie właściwych (odpowiednich) śladów z miejsc zdarzeń np. wybuchu,
katastrofy, tajnego laboratorium narkotycznego itd., a następnie odpowiednie ich zabezpieczenie. Jest
rzeczą zrozumiałą, że pobrane niewłaściwie materiały czy pośrednio tylko związane ze zdarzeniem,
nie pozwolą nawet najlepszym specjalistom dysponującym nowoczesną aparaturą na udzielenie
właściwej odpowiedzi, np. określenie materiału użytego do spowodowania wybuchu, wyjaśnienia
mechanizmu zdarzenia czy sposobu produkcji danej substancji.

13. Osmologia (zabezpieczanie śladów, identyfikacja).

Dział kryminalistyki zwany osmologią, odorologią czy też olfaktroniką zajmuje się badaniem i
analizowaniem śladów zapachowych. Do identyfikacji człowieka na podstawie pozostawionego przez
niego śladu zapachowego wykorzystuje się specjalnie szkolone psy; obronne, tropiące. Są też psy
wyszkolone i wyspecjalizowane w wykrywaniu jednego zapachu np. narkotyków, zwłok, borni i
materiałów wybuchowych, samogonu, chemikaliów. W Polsce psy te powinny mieć odpowiedni atest,
wymagający okresowego uaktualnienia. Wykorzystanie psa tropiącego jest ograniczone warunkami
miejsca i czasu pracy psa na śladzie. Przyjmuje się, że do topnienia nadaje się ślad pozostawiony nie
później niż przed 24 godzinami, jeśli pozwalają na to warunki atmosferyczne. Właściwie wyszkolony
pies może tropić ślad o długości 3-4 km, w warunkach optymalnych do 12 km. Umożliwia to użycie
psa na miejscu zdarzenia jak również natychmiastowe podjęcie pościgu za sprawcą, który oddalił się z
tego miejsca. Celom identyfikacyjnym służy także zabezpieczenie i utrwalenie śladu zapachowego,
aby po dłuższym czasie podjąć próbę skojarzenia go z określoną osobą. Ślady takie pobiera się z
różnych przedmiotów i powierzchni przy użyciu pochłaniaczy okrywanych folią aluminiową.
Pochłaniacz jest następnie przenoszony do sterylnego i bezwonnego naczynia, później dokładnie
opisanego w protokole oględzin. Do pobrania zapachu używa się także dużych wyjałowionych
strzykawek pobierających powietrze nad śladem, które następnie wstrzykuje się do wyjałowionego
pojemnika. Materiał porównawczy stanowi zapach pobrany od podejrzanego z różnych miejsc np.
spod jego stopy, pachy, z odzieży, z przekazanych mu do potrzymania przedmiotów. Czynności
identyfikacyjne polegają na przekazaniu psu do nawęszenia śladu dowodowego z miejsca zdarzenia i
zapachu pobranego od podejrzanego czyli materiału porównawczego, a następnie wyszukiwaniu
takiego samego zapachu dowodowego, spośród kilku przybranych próbek zapachowych od osób nie
mających związku ze sprawą. Reakcja psa na rozpoznanie śladu dowodowego jest sygnalizowana jego
zachowaniem np. warowaniem. Wartość dowodowa takiej identyfikacji jest różnie oceniana, gdyż
często jest czynnością traktowaną jako eksperyment i stąd zdarza się, że sądy uznają pozytywny
wynik za pełnowartościowy dowód. Jednak liczne błędy popełniane w praktyce przy zabezpieczaniu
śladów, niewłaściwie udokumentowanie tego faktu, niedbałe przeprowadzenie czynności
selekcyjnych, a przede wszystkim niepełna znajomość czynników mających wpływ na zachowania
psów, wywołują kontrowersje w ocenach tych czynności.

8

14. Wariografia (metodyka, podstawy prawne).

W prawie polskim z badania poligraficznego organy procesowe mogą skorzystać jedynie poprzez
zlecenie przeprowadzenia badania wykwalifikowanemu biegłemu i sporządzenie przez niego
odpowiedniej ekspertyzy. Przy czym na przeprowadzenie badania wymagana jest bezwzględna zgoda
osoby badanej. Ekspertyza w postępowaniu sądowym nie może stanowić dowodu. Badanie
wariografem może przeprowadzić tylko specjalnie wyszkolona osoba (biegły poligraf). Podczas
badania (badanie polega najczęściej na zadawaniu pytań, na które badany odpowiada tylko TAK lub
NIE. Badanemu zadawane są trzy rodzaje pytań: obojętne, kontrolne i krytyczne. Inną metodą jest
odczytywanie badanemu pytań bez oczekiwania na jakąkolwiek odpowiedź. Rejestrowane są takie
parametry fizjologiczne jak: oddech, ciśnienie krwi, przewodnictwo elektryczne skóry (odruch skórno-
galwaniczny). Parametry te są wykreślane przez specjalne pisaki na taśmie papierowej i mają postać
kolorowego wykresu. Badanemu zakłada się czujniki poligrafu na poszczególne części ciała i w ten
sposób badanie pozwala otrzymać graficzny obraz przebiegu zmian fizjologicznych w postaci
krzywych zapisu wyżej wymienionych reakcji. Wbrew popularnym poglądom wariograf nie wykrywa
kłamstw. Ocena rejestrowanych przez niego zmian pozwala odpowiedzieć na pytanie, czy w psychice
badanego znajdują tzw. „ślady emocjonalno-pamięciowe” mające związek z przestępstwem. Przez
„ślad emocjonalno-pamięciowy” rozumie się utrwalone w mózgu człowieka spostrzeżenia dotyczące
przedmiotów i zjawisk wywołujących reakcje emocjonalne.

15. Ekspertyza kryminalistyczna, identyfikacja kryminalistyczna (grupowa, indywidualna,
bezpośrednia, pośrednia, kategoryczna, prawdopodobna), biegli i specjaliści..

Ekspertyzę kryminalistyczną od innych badań wyróżnia zarówno swoistość metod jak i cel.

3 typy ekspertyzy (wg Hanausek`a)
- sensu stricto (np. daktyloskopijna, cheiloskopijna)
- sensu largo (np. niektóre ekspertyzy chemiczne)
- „z pogranicza” (np. w sprawach o wypadki drogowe)

Identyfikacja indywidualna obiektu pozostawiającego ślad ma na celu wskazanie konkretnego obiektu
jednostkowego, który pozostawił dany ślad, np. konkretnej osoby, która pozostawiła ślad linii
papilarnych, konkretnego egzemplarza broni z której został wystrzelony dany pocisk, czy konkretnego
egzemplarza maszyny, na której sporządzono dany maszynopis. Przeprowadzenie Identyfikacji i
indywidualnej jest możliwe jedynie wtedy, gdy dysponujemy „podejrzanym” obiektem, który
pozostawił ślad dowodowy (w jego braku – identyfikacja grupowa). Wówczas chodzi o ustalenie, czy
dany ślad faktycznie pochodzi od tego obiektu, czy też nie.

Identyfikacja grupowa ma na celu wskazanie tej grupy (klasy, rodzaju, gatunku) obiektów, do której
można zaliczyć konkretny obiekt jednostkowy, który pozostawił badany ślad. Chodzi o ustalenie – na
podstawie cech badanego śladu – typu broni, typu maszyny, itp., do którego należy dany egzemplarz
broni, maszyny, itp. Identyfikacja grupowana ogół poprzedza identyfikację indywidualną.

Identyfikacja obiektu tworzącego ślad (identyfikacja drugiego typu) jest zawsze identyfikacją
grupową. Identyfikacja trzeciego typu, tzn. całości na podstawie części jest zawsze identyfikacją
indywidualną – ma na celu wskazanie, że pojedyncze obiekty tworzące ślad składały się uprzednio na
jedną wspólną całość.

Biegli

Biegły jest osobowym źródłem dowodowym, posiadającym wiadomości specjalne niezbędne do
rozstrzygnięcia sprawy. Kryminalistyka stawia jednak pewne szersze wymagania, oczekując by taka
osoba, oprócz odpowiedniej wiedzy z określonej dziedziny posiadała także: odpowiednie
doświadczenie w określonej dziedzinie; wysokie kwalifikacje moralne; odpowiednie zaplecze

9

naukowe; zdolność fizyczną i psychiczną do wykonania badań oraz wydawania opinii. Kodeks karny
statuuje dwie kategorie biegłych: 1.) biegłych indywidualnych, którymi mogą być biegli sądowi
wpisani na listę biegłych, bądź inni biegli „niesądowi” posiadający odpowiednią wiedzę w danej
dziedzinie; 2.) instytucje naukowe i specjalistyczne. Jednakże kodeks karny nie przyznaje prymatu
opinii tych instytucji nad opinią biegłych indywidualnych. Wynika z tego, iż organ procesowy może
zwrócić się o wydanie opinii biegłego, z pominięciem instytucji wyliczonych w art. 193 §2 KPK.
Biegły może występować w dwojakiej roli: eksperta i w tej roli jest źródłem dowodowym; konsultanta
– czyli osoby biorącej udział w różnych czynnościach procesowych, podczas których służy organowi
procesowemu radą, wskazówkami i pomocą. Niektóre kategorie osób nie mogą być biegłymi, nawet
jeśli posiadają wiadomości specjalne i kwalifikacje biegłego. Według art. 196 KPK w konkretnym
postępowaniu nie mogą wystąpić jako biegli: -osoby, których nie wolno przesłuchiwać w charakterze
świadka zgodnie z art. 178 KPK; -osoby najbliższe dla oskarżonego, bądź pozostające z oskarżonym
w szczególnie bliskim stosunku osobistym; -osoby podlegające odpowiednio wyłączeniu na podstawie
art. 40 §1 pkt.1-3 i 5 KPK; -świadkowie w znaczeniu procesowym i świadkowie faktyczni; -osoby, co
do których istnieją dowody osłabiające zaufanie do ich wiedzy i bezstronności albo inne ważne
powody. W przypadku ujawnienia przyczyn uzasadniających wyłączenie biegłego po wydaniu przez
niego opinii nie może ona stanowić dowodu w procesie, a na miejsce biegłego wyłączonego powołuje
się innego biegłego. Podstawowym obowiązkiem biegłego jest sporządzenie na żądanie organu
procesowego opinii i przedstawienie jej w procesie. Ponadto, ponieważ kodeks przewiduje instytucję
przesłuchania biegłego w art. 200 §3 KPK spoczywają na nim podobne obowiązki jak na świadka
m.in. obowiązek stawienia się na wezwanie i złożenia zeznań z zachowaniem rygorów tajemnicy
państwowej, służbowej i zawodowej; obowiązek złożenia przyrzeczenia, chyba że chodzi o biegłego
sądowego, który złożył przyrzeczenie w momencie ustanowienia go biegłym; obowiązek zeznawania
prawdy i odpowiedzialności za fałszywe zeznania, o czym powinien być pouczony. Do podstawowych
uprawnień biegłego należy otrzymanie stosownego wynagrodzenia z tytułu pełnienia funkcji w
procesie, ponadto może on w miarę potrzeby zapoznawać się z aktami sprawy i brać udział w
przeprowadzeniu dowodów. Biegły występując w roli eksperta wykonuje ekspertyzę w ramach której
mieści się opinia. Składa się ona z kilku części. Oprócz wstępnej obejmującej: informacje o sprawie,
dane o ekspercie, miejscu, czasie i osobach uczestniczących w badaniach, powinna zawierać to co
najistotniejsze do rozstrzygnięcia czy wyjaśnienia sprawy a mianowicie: sprawozdanie- w którym
biegły powinien opisać podjęte czynności i zastosowane metody badawcze; wnioski- które powinny
wynikać z przeprowadzonych badań oraz podpis biegłego. Prowadzący postępowanie
przygotowawcze oraz sąd nie są zdani wyłącznie na jedną opinię. Jeśli nie jest ona wyczerpująca,
niejasna albo jeśli w przypadku kilku opinii zachodzą różnice, istnieje możliwość ponowienia prac
badawczych przez tych samych biegłych lub powołania innych, którzy wydadzą nową opinię.
Ekspertyzę określa się jako zespół czynności badawczych wymagających wiadomości specjalnych i
dlatego wykonywanych przez biegłego na zlecenie organu procesowego oraz zakończonych opinią
mogącą mieć charakter samoistnego dowodu w procesie. W praktyce zarządza się różne ekspertyzy, a
ze względu na charakter i różnorodną rolę, jaką spełniają, można je podzielić na: 1.) ekspertyzy z
zakresu techniki kryminalistycznej- ściśle kryminalistyczne np. mechanoskopijna; 2.) ekspertyzy z
zakresu taktyki kryminalistycznej- np. analiza modus operandi sprawcy; 3.) ekspertyzy jednostkowe-
pojedyncze np. daktyloskopijna; 4.) ekspertyzy kompleksowe- gdy jeden wyodrębniony przedmiot jest
badany przez biegłych co najmniej dwóch różnych specjalności Biegli prowadzą wówczas badania
konsultując wspólnie ich przebieg i wnioski a o tym czy mają oni wydać wspólnie jedną opinię czy
odrębne, ustną czy pisemną, decyduje i rozstrzyga organ procesowy, który powołał biegłych.

Specjaliści
Podobną, choć głównie tylko funkcję usługową pełnią specjaliści. Wzywa się ich w celu wykonania
czynności technicznych, np. pomiarów, obliczeń, zdjęć, utrwaleń śladów niezbędnych do
przeprowadzenia oględzin, eksperymentu, ekspertyzy, przeszukania lub zatrzymania rzeczy (art. 205
§1 KPK). Można wśród nich wyróżnić dwie kategorie: specjalistów będących funkcjonariuszami
organów procesowych (w szczególności Policji) oraz pozostałych specjalistów („cywilnych”).
Zgodnie z art. 205 §2 KPK specjalistę, który nie jest funkcjonariuszem organów procesowych należy

10

przed przystąpieniem ich do dokonania czynności wezwać do złożenia przyrzeczenia, którego treść
określa przepis art. 205 §2 zd. 2 KPK. W protokole czynności dowodowej należy podać dane osobowe
i specjalność specjalisty, także miejsce pracy i stanowisko oraz rodzaj i zakres wykonanych przez
niego czynności. Do specjalistów stosuje się odpowiednio przepisy o biegłych, jednakże ich
powołanie nie wymaga formy postanowienia, nie odbiera się przyrzeczenia jakie składa biegły i co
wynika z charakteru ich czynności, nie sporządzają oni opinii. W razie potrzeby specjalistów można
przesłuchiwać w charakterze świadków.

16. Odtwarzanie wyglądu człowieka.

Przy ustalaniu i odtwarzaniu cech zewnętrznych człowieka Policja stosuje metodę opisową oraz
metody plastyczne, montażu i mieszane.
Przy metodzie opisowej wykonuje się portret bezpośredni i pośredni. Portret bezpośredni to
szczegółowy opis charakterystycznych cech wyglądu osoby, która jest fizycznie dostępna, najczęściej
w celach rejestracji. Taką osobą może być osoba przesłuchiwana, zatrzymana albo aresztowana.

Portret pośredni jest sporządzany na podstawie zeznań świadków, a składają się na niego najbardziej
charakterystyczne cechy wyglądu człowieka. Świadek niekiedy ma zbyt mało czasu by zaobserwować
dokładnie całą postać, czy choćby twarz, a pamięć ludzka też do niezawodnych nie należy, informacje,
których udzieli mogą więc być bardzo skąpe.

Istnieje jeszcze portret skrócony, który uwzględnia tylko cechy charakterystyczne dla wyglądu danej
osoby. Do jego sporządzenia wykorzystuje się metodę prozopologiczną.

Chociaż portret pamięciowy jest jedną z ważniejszych rzeczy w pracy Policji, to oprócz wielu zalet ma
też wady.

Na jego powstanie mają wpływ między innymi:

- miejsce, warunki i czas obserwacji;
- rodzaj zdarzenia i rolę w nim świadka;
- upływ czasu od chwili spostrzegania do momentu składania zeznań;
- cechy osobowości świadka, a przede wszystkim zdolności spostrzegania, zapamiętywania,
odtwarzania i przekazywania widzianych cech;
- stan psychiczny świadka i jego zaangażowanie w proces tworzenia portretu i proces wykrywczy
sprawcy;
- wpływ sugestii przed i po przesłuchaniu świadka;
- współpracę przesłuchującego ze świadkiem;
- przekonanie świadka co do możliwości rozpoznania określonej osoby;
- cechy osobowości, zdolności i przygotowanie przesłuchującego i wykonawcy portretu;
- środki pomocnicze służące do odtwarzania i wykonania rysopisu (portretu).

Sporządzając portret pamięciowy należy nie tylko korzystać z psychologii zeznań, ale także
przestrzegać kilku zasad:

- świadkowie powinni być przesłuchiwani pojedynczo (unikać kontaktu świadków, którzy widzieli tą
samą osobę);
- przesłuchanie powinno nastąpić jak najszybciej po dokonanych spostrzeżeniach
- świadkowi należy wyjaśnić cel przesłuchania i upewnić się czy jest w stanie rozpoznać osobę oraz w
jakim stopniu jest zaangażowany w danej sprawie;
- przeprowadzić wstępną rozmowę o okolicznościach, w jakich widział osobę

11

- umiejętnie sprawdzić cechy spostrzegawczości świadka;
- zadawać umiejętnie pytania ogólne i szczegółowe dotyczące charakterystycznych cech wyglądu
człowieka (nie stosować pytań sugestywnych);
- podane przez świadka cechy opisać zgodnie z terminologią wyglądu cech zewnętrznych człowieka;
- umiejętnie posługiwać się katalogiem charakterystycznych cech lub innymi środkami
pomocniczymi.

Przesłuchując świadka w temacie rysopisu należy uzyskać informacje na temat wieku, budowy ciała,
poszczególnych elementów twarzy i głowy oraz cech charakterystycznych, elementów ubioru etc. Im
więcej świadków, którzy tworzą jeden portret, tym lepiej. Żeby portret mógł w pełni spełnić swoje
zadanie powinien być wykorzystany, w jak najkrótszym czasie od chwili powstania. Później sprawca
może dokonać zmian w swoim wyglądzi

17. Identyfikacja zwłok.

Rozpoznanie tożsamości nieznanych zwłok może stwarzać poważne problemy z uwagi na
okoliczności zgonu i ich ujawnienia albo z powodu braku rodziny lub bliskich zmarłej osoby Ustalenie
tożsamości zwłok w zaawansowanym procesie gnilnym, zmienionych w wyniku obrażeń lub
zwęglonych jest bardzo trudne i wymaga podjęcia wielu specjalistycznych działań z zakresu
medycyny sądowej i kryminalistyki. W oględzinach zwłok można wyróżnić dwa ściśle ze sobą
związane aspekty: badanie medyczno-sądowe i kryminalistyczne.
Badania lekarskie mają na celu stwierdzenie zgonu i czasu śmierci, a następnie ustalenie jej przyczyny
oraz mechanizmu powstania obrażeń. Duże znaczenie ma dokładny opis ciała ze szczególnym
uwzględnieniem między innymi: znaków szczególnych i zmian chorobowych. Określenie czasu
przebywania zwłok w ziemi jest niezwykle trudne, ponieważ nie istnieją prawidłowości, zgodnie z
którymi przebiegałby proces rozkładu ciała. Dekompozycja kości zależy od rodzaju gleby, jej
wilgotności, dopływu powietrza, klimatu. Towarzyszące przedmioty, takie jak szczątki ubrania,
biżuteria lub monety, mogą w przybliżeniu wyznaczyć wartości graniczne czasu zgonu. Pozwala to na
ustalenie okoliczności zgonu, tj. czy chodzi o zabójstwo, samobójstwo czy o nieszczęśliwy wypadek.
W aspekcie kryminalistycznym oględziny sprowadzają się do zdaktyloskopowania zwłok, ujawnienia
i zabezpieczenia śladów, które pomogą w wyjaśnieniu przebiegu zdarzenia. W zależności od
okoliczności znalezienia zwłok stosuje się różnorodne metody identyfikacji. Cechą charakterystyczną
jest ich różny stopień wiarygodności.

Kolejność metod identyfikacji zwłok:
- porównanie profilu genetycznego DNA,
- porównanie odcisków palców,
- badania uzębienia i innych danych odontologicznych,
- badania radiologiczne,
- porównanie danych medycznych (przebyte zabiegi lecznicze i chirurgiczne),
- porównanie znaków szczególnych - blizny, tatuaże,
- porównanie danych rysopisowych,
- identyfikacja rzeczy osobistych, w tym odzieży, biżuterii itp.,
- identyfikacja na podstawie dokumentów ujawnionych przy zwłokach lub szczątkach,
- rozpoznanie przez świadków, członków rodziny lub znajomych.

Poza badaniami genetycznymi stosunkowo najpewniejsza jest identyfikacja daktyloskopijna.
Daktyloskopowanie zwłok w ciągu kilku dni od zgonu nie nastręcza problemów, nawet wówczas, gdy
palce były poddawane szkodliwym czynnikom zewnętrznym

18.

Fotografia kryminalistyczna.

Ze względu na właściwości fotografii, najogólniej można podzielić ją na dwie podstawowe grupy: 1)
fotografię dokumentacyjną 2) fotografię badawczą.

12

Uwzględniając kryteria specyficzne dla fotografii kryminalistycznej dzielimy ją na cztery grupy: 1)
fotografię rejestracyjną, 2) fotografię dokumentacyjną,
3) fotografię badawczą, 4) fotografię operacyjno-rozpoznawczą, zwaną niekiedy detektywną.

Podział ten zawiera wszystkie rodzaje fotografii stosowane w kryminalistyce, a jednocześnie
systematyzuje fotografię według jednolitych kryteriów obejmujących metody jej sporządzenia.
Fotografia rejestracyjna to sposoby i zasady fotografowania w celach rozpoznawczych przestępców i
osób podejrzanych. Uzyskiwane w ten sposób zdjęcia sygnalityczne są podstawą tworzenia kartotek
pozwalających identyfikować przestępców. Fotografia dokumentacyjna wykorzystywana jest w
utrwalaniu przebiegu czynności procesowych, przedmiotów przed dokonywaniem badań
specjalistycznych, poszczególnych faz tych badań, a także stosowana jest w celach profilaktycznych,
na przykład przez służby ruchu drogowego wykorzystujące urządzenia do automatycznej rejestracji
wykroczeń drogowych. Do fotografii badawczej zalicza się wszystkie metody i sposoby wy-
korzystywane w celu ujawniania i utrwalania określonych cech oraz właściwości przedmiotów, także
niewidocznych lub słabo widocznych dla oka ludzkiego w normalnych warunkach. Do tej grupy
należy fotografowanie w promieniach niewidzialnych, fotografia mikroskopowa, tono-rozdzielna i
kontrastująca. Ponadto do tej gałęzi fotografii zaliczamy techniki wykorzystywane przy ujawnianiu
określonych cech lub zdjęcia wykonane do celów porównawczych, takich jak superprojekcja,
porównanie zdjęć, zdjęcia śladów linii papilarnych, pisma itp. Często wykorzystywana jest fotografia
w podczerwieni, w ultrafiolecie z wykorzystaniem luminescencji oraz stosowane są
chemiluminescencyjne techniki fotograficzne. Wymienione techniki stosowane są również
bezpośrednio na miejscu zdarzenia. Przedmiotem zainteresowania fotografii detektywnej są
przypadki, w których organa ścigania wykonuj ą zdjęcia w sposób dyskretny, zasadniczo bez wiedzy
osób niewtajemniczonych. Zasadniczo najczęściej zadaniem tego rodzaju fotografii jest utrwalenie
zachowania się osób podejrzanych w czasie popełniania przestępstwa, przebywania ich w określonych
miejscach. Obiektem fotografii detektywnej może być nie tylko osoba, ale i rzecz, często dokumenty,
fotografowane bez wiedzy sprawcy. Najczęściej spotykaną techniką wykorzystywaną w tej gałęzi
fotografii kryminalistycznej są tzw. fotopułapki. W kryminalistyce wykorzystywana jest fotografia
czarno-biala i barwna. Wyższość fotografii barwnej widoczna jest szczególnie w dokumentacji
miejsca znalezienia zwłok, samych zwłok wyizolowanych z otoczenia, obrażeń (ran, sińców,
podbiegnięć krwawych, zadrapań) oraz znamion pośmiertnych, a także innych zmian, jakim uległo
ciało. W sprawach o wypadki drogowe, fotografia barwna jest stosowana nie tylko do utrwalania
wyglądu zwłok, obrażeń na ciele, śladów krwi, ale także i do utrwalania wyglądu śladów farb,
lakierów, tkanek ciała ludzkiego ujawnionych na drodze, pojazdach, przeszkodach i ofiarach

19. Eksperyment śledczy.

Według art. 211 KPK, „w celu sprawdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla sprawy,
można przeprowadzić w drodze eksperymentu procesowego doświadczenie lub odtworzenie przebiegu
stanowiących przedmiot rozpoznania zdarzeń lub ich fragmentów Eksperyment procesowy może być
realizowany w dwóch podstawowych formach: 1) w formie doświadczenia lub 2) w formie
odtworzenia przebiegu zdarzenia albo jego fragmentu.
Celem eksperymentu jest najczęściej sprawdzenie wersji śledczej lub jakiejś cząstkowej hipotezy
śledczej, albo zweryfikowanie treści wyjaśnień podejrzanego lub zeznań świadka, albo sprawdzenie,
jakie konsekwencje (np. w postaci śladów, ich rozmieszczenia itp.) musi przynieść ustalony już w
innej drodze przebieg wydarzeń. Przez eksperyment sprawdza się, czy dane zdarzenie mogło mieć taki
przebieg, jak zakładała wersja śledcza, podaje podejrzany lub świadek. Za pomocą eksperymentu
można sprawdzić, czy świadek z miejsca w którym się znajdował w czasie zdarzenia i w warunkach
zewnętrznych, jakie wówczas panowały, mógł widzieć albo słyszeć to, co zeznał, że widział lub
słyszał. W takim przypadku celem eksperymentu jest sprawdzenie wiarygodności zeznania. Cel i
metodykę eksperymentu wyznaczają zawsze konkretne potrzeby postępowania karnego, oraz aktualny
stan wiedzy o sprawie osób prowadzących postępowanie. Przygotowanie do przeprowadzenia
eksperymentu obejmować musi przede wszystkim jasne sformułowanie hipotezy, która ma być
sprawdzona, dobranie metodyki tego sprawdzania, (w tym wybranie czasu i miejsca realizacji),

13

ustalenie składu ekipy przeprowadzającej czynność, podział ról między uczestników eksperymentu,
zaplanowanie sposobu dokumentacji i rejestracji przebiegu samej czynności. Eksperyment
przeprowadza organ procesowy (prokurator lub funkcjonariusz pionu dochodzeniowo-śledczego,
rzadziej sąd) z udziałem osób towarzyszących: protokolanta, dokumentalisty (technika-
kryminalistyka, którego zadaniem jest utrwalenie przebiegu czynności na taśmie wideo). Jeśli w
eksperymencie uczestniczy podejrzany, który jest tymczasowo aresztowany, konieczny jest udział
funkcjonariuszy, konwojujących go. Czasem do udziału trzeba przybrać „pozorantów", tj. osoby, które
w eksperymencie odtwarzać mają rolę, np. ofiar. Pozorantem (pozorantką) w zasadzie powinien być
funkcjonariusz (funkcjonariuszka) policji. Jeśli eksperyment, z uwagi na swój przedmiot, albo
okoliczności jest szczególnie skomplikowany, albo z innych względów wymaga wiedzy
specjalistycznej, do udziału w eksperymencie należy dopuścić biegłego w charakterze konsultanta.
Jeśli eksperyment prowadzony jest w terenie otwartym, albo innym, powszechnie dostępnym,
konieczne jest zabezpieczenie miejsca jego realizacji przez funkcjonariuszy mundurowych, których
zadaniem jest nie-wpuszczenie na teren realizacji eksperymentu osób niepożądanych. W
eksperymencie może też uczestniczyć obrońca, na zasadach określonych przez KPK. Zalecane jest
przeprowadzenie eksperymentu z udziałem podejrzanego bezpośrednio po jego przyznaniu się do
winy, jeśli tylko wyrazi on na to zgodę. W czasie takiego eksperymentu, podejrzany demonstruje prze-
bieg przestępstwa. To demonstrowanie przebiegu zdarzenia, z jednej strony stanowi plastyczne
uzupełnienie wyjaśnień, z drugiej zaś pozwala na konfrontację dotychczasowych wyjaśnień z realiami,
w tym z zabezpieczonymi w czasie oględzin śladami i dowodami, pozwala też niekiedy na znalezienie
nowych śladów i dowodów. Eksperyment z udziałem podejrzanego ma jeszcze inny istotny walor.
Uwiarygodnia wyjaśnienia i samo przyznanie, co może mieć istotne znaczenie, jeśli w toku dalszego
postępowania podejrzany odwoła przyznanie się do winy. Poza tym, udział w eksperymencie,
zademonstrowanie w nim przebiegu przestępstwa, stanowi na ogół dość mocną psychologiczną
przeszkodę do późniejszego odwołania przyznania.

20. Okazanie.

Okazanie jest czynnością służącą wydobyciu śladów pamięciowych. Jest to szczególna forma
przesłuchania. Przedmiotem okazania może być osoba, zwłoki, rzecz. Okazania zwłok dokonuje się na
sali sekcyjnej, w kostnicy. Najczęściej jednak okazywani są podejrzani, świadkowie i rzeczy. Rzeczy,
tj. narzędzia przestępstwa, przedmioty pochodzące od podejrzanego, ewentualnie widziane wcześniej
u niego, czy znalezione podczas przeszukania, okazuje się bezpośrednio. Okazanie powinno zostać
poprzedzone odebraniem zeznań, czy wyjaśnień, oczywiście identyfikacja powinna być wolna od
wszelkiego nacisku, czy pytań sugestywnych. Różne okoliczności zdarzenia mają istotny wpływ na
późniejsze okazanie. Świadek mógł spostrzec tylko ubiór, czy zapamiętać głos. Kiedy ofiara
przestępstwa obawia się zemsty można zastosować urządzenia telewizyjne, czy lustro fenickie. Jest to
okazanie pośrednie. Ten charakter mają również okazania z fotografii, policyjnego albumu, zapisu
wideo. Swoistym rodzajem okazania jest odtworzenie wizerunku osoby. Świadek, podejrzany
przypomina sobie obraz określonej osoby i czynnie uczestniczy w odtworzeniu jej wyglądu. Może to
być portret stworzony przez rysownika, za pomocą techniki fotograficznej, komputerowej. Osoba
współpracująca powinna być wolna od wszelkich sugestii ekspertów tworzących portret. Okazanie
może zakończyć się identyfikacją przedmiotu lub rzeczy i jest to okazanie pozytywne lub
niezidentyfikowaniem i jest to wtedy okazanie negatywne. Można tu jeszcze wyróżnić konfrontację,
której celem jest wyjaśnienie sprzeczności występujących w treści wypowiedzi uprzednio
przekazanych przez świadków, podejrzanych .Konfrontuje się dwie osoby, gdy w ich zeznaniach
występują istotne sprzeczności. Przesłuchanie rozpoczyna się od osoby, która według zebranych
materiałów złożyła wiarygodne zeznania, a następnie przesłuchuje się drugą osobę.

21. Przesłuchanie.

Przesłuchanie jest czynnością procesową o charakterze dowodowym, forma czynnego odbioru zeznań
świadków, wyjaśnień podejrzanych oraz ustnych opinii biegłych. Czynność ta, jako, że jest
wykonywana w ramach procesu, musi być prowadzona zgodnie z wymogami Kodeksu postępowania
karnego. W odróżnieniu od podejrzanego, świadek z zasady ma obowiązek składania zeznań (art. 177

14

KPK) i to zeznań prawdziwych (art.190 KPK) Zgodnie z zasadami cywilizowanego procesu, nie
wolno przesłuchiwać jako świadków obrońcy, co do faktów o których dowiedział się udzielając
porady lub prowadząc sprawę, ani duchownego, co do faktów o których dowiedział się przy spowiedzi
(art. 178 KPK). Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej mogą być przesłuchiwane
co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwolnieniu tych osób przez
uprawniony organ od obowiązku zachowania tajemnicy Z obowiązku zachowania tajemnicy
służbowej może świadka zwolnić sąd lub prokurator (art. 180 § l KPK). W sytuacjach wyjątkowych,
gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości, a okoliczności nie można ustalić w drodze innego
dowodu, osoby obowiązane do zachowania tajemnicy adwokackiej, lekarskiej lub dziennikarskiej
mogą być przesłuchane co do faktów objętych tą tajemnicą, o ile sąd tak postanowi (art. 180 § 2
KPK). Na takie postanowienie sądu przysługuje zażalenie. Jednakże „zwolnienie dziennikarza od
obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora
materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również
identyfikacje osób udzielających informacji opublikowanych tub przekazanych do opublikowania,
jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych" (art. 180 § 3 KPK). Przepisu art. 180 § 3
KPK nie stosuje się, jeżeli informacja dotyczy przestępstwa, a którym mowa w art. 240 § l Kodeksu
karnego (art. 180 § 4 KPK), czyli jednego z przestępstw objętych tzw. obowiązkiem denuncjacji, czyli
o przestępstwa określone w artykułach 118,127,128,130,134,140,148,163,166, lub 252 Kodeksu
karnego. Osoba najbliższa dla oskarżonego (małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w
tej same) linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także
osoba pozostająca we wspólnym pożyciu - por. art. 115 § 11 KK) może odmówić zeznań (art. 182 § l
KPK). Odmówić zeznań może także świadek, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o
współudział w przestępstwie objętym postępowaniem (art. 182 § 2 KPK). Świadek może uchylić się
od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego
najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub wykroczenie (art. 183 § l KPK). Można zwolnić
od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osobę nie będącą dla oskarżonego najbliższą (w
rozumieniu art. 115 § 11 KK), ale pozostającą z nim w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeśli
osoba taka wnosi o takie zwolnienie (art. 185 KPK). Celem przesłuchania świadka jest uzyskanie od
niego znanych mu, istotnych informacji dotyczących sprawy. Źródło tych informacji może być różne.
Mógł on widzieć zdarzenie, którego odtworzenie jest istotne dla sprawy, mógł widzieć sprawcę, lub
sam fakt popełnienia przestępstwa, mógł jakieś informacje znać ze słyszenia itp. Zgodnie z wymogami
proceduralnymi, przed rozpoczęciem przesłuchania należy uprzedzić o odpowiedzialności karnej za
fałszywe zeznania (art. 190 KPK). W postępowaniu przygotowawczym, świadek podpisuje
oświadczenie, że został uprzedzony o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie
prawdy (art. 190 § 2 KPK). Przesłuchanie zaczyna się ustalenia tożsamości świadka (na podstawie
jego dowodu tożsamości) i jego podstawowych danych osobowych, takich jak wiek, zawód, miejsce
zamieszkania, ewentualna uprzednia karalność za fałszywe zeznania i stosunek do stron (art. 191 § l
KPK). Jeśli ujawnia się okoliczności, z których wynika, że świadkowi przysługuje prawo odmowy
składania zeznań czy odpowiedzi na poszczególne pytania, należy go o tym prawie pouczyć (art. 191
§ 2 KPK). W tej wstępnej fazie przesłuchania można od świadka zebrać inne jeszcze informacje
dotyczące jego osoby ewentualnego związku ze zdarzeniem, stosunku do oskarżonego czy
pokrzywdzonego. Po zakończeniu tej wstępnej fazy przesłuchania przystępuje się do fazy zasadniczej,
która dzieli się na dwie części. Część pierwszą, „zeznań spontanicznych" (rozpoczyna się ja zwykle
pytaniem-formułą: „co świadkowi wiadomo w sprawie?") oraz część w której świadkowi zadawane
są, przez organ procesowy i strony, pytania szczegółowe. Pytania te mają rozszerzyć, uściślić,
pogłębić bądź w inny sposób uzupełnić wypowiedzi świadka złożone w czasie „zeznań
spontanicznych". 105 Przesłuchanie świadka, podobnie jak opisane wyżej przesłuchanie po-
dejrzanego (oskarżonego) musi się odbywać w warunkach umożliwiających świadkowi swobodę
wypowiedzi w granicach określonych w przepisie art. 171 KPK. Tak więc w szczególności nie wolno
świadkowi zadawać pytań sugerujących treść odpowiedzi (art. 171 § 3 KPK), nie wolno także w
trakcie czynności przesłuchania stosować hipnozy, narko-analizy ani instrumentalnie kontrolować
„nieświadomych reakcji organizmu" osoby przesłuchiwanej (art. 171 § 4 KPK) itd. Przesłuchanie,
wbrew pozorom jest trudną czynnością i wymaga oprócz dobrej znajomości sprawy, także ogólnego
doświadczenia życiowego i znajomości podstaw psychologii oraz indywidualnego przygotowania do
konkretnego przesłuchania. W ramach tego ostatniego, konieczne jest zapoznanie się z wszystkimi

15

dostępnymi w aktach sprawy informacjami na temat świadka i jego spodziewanej wiedzy na temat
sprawy, a także zapoznania się z wszystkimi dostępnymi w aktach i materiałach sprawy informacjami
na temat faktów i okoliczności, których ma dotyczyć przesłuchanie. Przesłuchanie tak podejrzanego
(oskarżonego), jak i świadka wymaga rozpoznania jego inteligencji, osobowości, mentalności i
motywacji w konkretnej sprawie (por. Nb. 108) i dostosowania do tych właściwości taktyki i sposobu
przesłuchania. Szczególnym rodzajem świadka jest tzw. świadek incognito. Instytucję takiego świadka
została wprowadzona do naszej procedury karnej w nowelizacji KPK z 1969 roku, dokonanej w roku
1995. Nowy KPK utrzymał tę instytucję (art. 184). Z instytucji tej można skorzystać, jeśli zachodzi
uzasadniona obawa, że składanie zeznań może za sobą pociągnąć niebezpieczeństwo dla życia
świadka lub osoby dla niego najbliższej, dla ich zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmia-
rach. Prokurator w postępowaniu przygotowawczym, a sąd w postępowaniu jurysdykcyjnym, mogą
wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy danych osobowych świadka. Dane osobowe
pozostają wówczas wyłącznie do wiadomości sądu i prokuratora, a jeśli to konieczne, także dla
funkcjonariusza policji prowadzącego postępowanie. Oskarżony (podejrzany) i jego obrońca mogą się
zapoznać z protokołami zeznań świadka incognito, ale nie mogą poznać danych umożliwiających
ujawnienie jego tożsamości. Świadka takiego przesłuchuje prokurator lub sąd. Ten ostatni jednak
może ze swego składu wydelegować do tej czynności sędziego. Przesłuchanie musi się odbyć w
miejscu i w sposób zapewniający zachowanie w tajemnicy przed osobami trzecimi tożsamości
świadka. Przesłuchanie świadka z udziałem oskarżonego lub jego obrońcy może być przeprowadzone
tylko w takich warunkach, które wyłączają możliwość ujawnienia jego tożsamości. Postanowienie o
zachowaniu w tajemnicy tożsamości świadka jest zaskarżalne (oskarżonemu przysługuje prawo
złożenia zażalenia w terminie 3 dni). Kodeks postępowania karnego zobowiązuje Ministra
Sprawiedliwości do określenia w drodze rozporządzenia zarówno warunków technicznych
przesłuchania świadka incognito, jak i sposobu sporządzania, przechowywania i udostępniania
protokołów zeznań takich świadków oraz dopuszczalny sposób powoływania się na takie zeznania w
orzeczeniach i pismach procesowych. Instytucja świadka incognito, powinna być stosowana tylko w
zupełnie wyjątkowych, naprawdę uzasadnionych wypadkach. Pamiętać trzeba, że kreuje ona wyjątek
od zasady równości stron w procesie.

22. Przeszukanie.

Przeszukanie jest czynnością procesową, czyli czynnością prowadzoną przez organ procesowy.
Czynności tej dotyczą przepisy art. 219-236 KPK.

Celem przeszukania jest:
1) odnalezienie ukrywającego się podejrzanego (osoby podejrzanej) celem jej ujęcia (zatrzymania
bądź przymusowego doprowadzenia),
2) znalezienie rzeczy lub śladów mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w
postępowaniu karnym.

Kodeks postępowania karnego przewiduje przeszukania:

1) pomieszczeń i innych miejsc (wyróżnia się tu m.in. przeszukanie miejsca, pojazdu),
2) osoby i odzieży na niej (przeszukanie osoby).

Przepisy Kodeksu wyznaczają dość ścisłe ramy prawne dotyczące przeszukania. szczególności
przepisy KPK określają cel przeszukania, podmioty które mogą je zarządzić (prokurator, albo na
polecenie sądu lub prokuratora policja, lub w wypadkach wskazanych w ustawie inny organ, np. UOP,
Straż Graniczna, Żandarmeria Wojskowa), w jakiej formie (należy wydać postanowienie). Kodeks
dość szczegółowo reguluje też tryb (sposób) przeprowadzenia przeszukania: postanowienie sądu lub
prokuratora należy okazać osobie, u której ma być przeprowadzone (art. 220 § 2 KPK), przeszukania
pomieszczeń zamieszkałych w porze nocnej, tj. między godziną 22.00 a 6.00 można dokonać tylko w
wypadkach nie cierpiących zwłoki (art. 221 § l KPK), z tym, że przeszukanie rozpoczęte za dnia

16

można kontynuować mimo nastania pory nocnej (art. 221 § 2 KPK). Przeszukania osoby i odzieży na
niej należy dokonywać w miarę możności za pośrednictwem osoby tej samej płci (art. 223 KPK).
Osobę, u której ma nastąpić przeszukanie należy przed rozpoczęciem czynności zawiadomić o jej celu
i wezwać do wydania poszukiwanych przedmiotów (art. 224 § l KPK), osoba ta ma prawo być obecna
w czasie przeszukania, ponadto może być obecna osoba przybrana przez prowadzącego czynność (art.
224 § 3 KPK). Jeśli w czasie przeszukania nie ma gospodarza lokalu (właściciela, lokatora lub osoby
administrującej lokalem), należy do asystowania przy przeszukaniu wezwać dorosłego domownika lub
sąsiada (art. 224 § 3 KPK). Jeśli przeszukiwane ma być pomieszczenie lub teren („miejsce
zamknięte") należące do instytucji państwowej lub samorządowej należy o zamiarze przeszukania
powiadomić kierownika tej instytucji, jego zastępcę albo organ nadrzędny. Należy też dopuścić ich do
asystowania przy czynności przeszukania (art. 222 § l KPK). Przeszukanie pomieszczenia (a także
terenu) zajętego przez wojsko, może być przeprowadzone jedynie w obecności dowódcy albo osoby
przez niego wyznaczonej (art. 222 § 2 KPK). Kodeks stanowi też, że przeszukanie powinno być
dokonane zgodnie z celem tej czynności, z zachowaniem umiaru i poszanowania godności osób,
których ta czynność dotyczy (art. 227 KPK). Przeszukanie a także dokonywanie kontroli osobistej,
przeglądanie za- 132 wartości bagażu i sprawdzanie ładunku regulują także: ustawa o policji (art. 15
ust. l pkt 4 i 5), ustawa o Urzędzie Ochrony Państwa (art. 7 ust. l pkt 4), ustawa o Straży Granicznej
(art. 11 ust. l pkt 6), Kodeks celny (art. 6). Z przeszukania należy sporządzić protokół. Celowe,
zwłaszcza w 133 śledztwach o poważne przestępstwa, jest uzupełnienie protokołu szkicem,
materiałem fotograficznym albo filmowym (nagraniem video). Do przeszukania należy się starannie
przygotować. Przygotowania powinny obejmować organizację grupy funkcjonariuszy, która ma tę
czynność przeprowadzić. W skład grupy wchodzić powinien zawsze funkcjonariusz pionu
dochodzeniowo-śledczego prowadzący sprawę, w której zarządzono przeszukanie (lub inny,
uczestniczący także w innych czynnościach śledczych podejmowanych w tej sprawie i z tej racji
dobrze ją znający) oraz jego pomocnik, ewentualnie także protokolant i dokumentalista (technik
kryminalistyk), którego zadaniem jest wykonywanie szkiców, fotografii, filmowanie itp. Osoby
zastane w miejscu przeszukania należy wylegitymować, a w razie potrzeby, jeśli zachodzi
podejrzenie, że mogą one przy sobie posiadać poszukiwane rzeczy, poddać przeszukaniu osobistemu.
Jeśli wśród zabezpieczonych w czasie przeszukania dokumentów są dokumenty objęte tajemnicą
państwową, służbową, zawodową lub inną, chronioną ustawowo, albo dokumenty mają charakter
osobisty (np. chroniony tajemnicą korespondencji), prowadzący przeszukanie ma obowiązek bez
zapoznawania się z treścią takiego dokumentu, zabezpieczyć go i niezwłocznie przekazać
prokuratorowi lub sądowi w opieczętowanym opakowaniu. Na przedmioty zakwestionowane w czasie
przeszukania wydaje się, niezależnie od opisania ich w protokole, pokwitowania.

17