HISTORIA I POJĘCIE KRYMINALISTYKI
Definicja:
Kryminalistyka jest to jedna z nauk penalnych oprócz prawa karnego, kryminologii i polityki kryminalnej; nauka o taktycznych zasadach i sposobach oraz technicznych metodach i środkach rozpoznawania i wykrywania prawnie określonych ujemnych zjawisk społecznych, a w szczególności przestępstw i ich sprawców oraz udowadniania istnienia lub braku związku między osobami i zdarzeniami; a także zapobiegania przestępstwom, strategią przewidywania i przyszłego rozpoznawania oraz zwalczania tych zjawisk, poprzez zapobieganie ich powstaniu i rozwojowi. Można więc powiedzieć, że funkcjami kryminalistyki są:
- funkcja rozpoznawcza,
- funkcja wykrywcza,
- funkcja dowodowa,
- funkcja zapobiegawcza
Historia pojęcia kryminalistyka
- współcześnie kryminalistyka uważana jest, słusznie, za naukę,
- w relacji do innych dziedzin powstała stosunkowo niedawno XIX wiek (ostatnie dziesięciolecie) i wówczas została ujęta w ramy definicyjne
Historia kryminalistyki:
- jej powstanie było konsekwencją zjawisk społecznych narastających w ciągu XIX wieku, a także burzliwego rozwoju nauki i przemiany w kodyfikacjach zmierzających do usunięcia tortur z procesu karnego,
- przyczyny wzrostu przestępczości - pod wpływem modernizacji w świecie doszło do narastania anonimowości ludzi, alienacji społecznej, kryzysy gospodarcze, które powodowały bezrobocie, wzrost bezdomności, tempo zmian było na tyle szybkie, że przerosło możliwości adaptacyjne wielu osób, co było także źródłem napięć i frustracji,
- bezradność organów ścigania wobec ogromnego wzrostu przestępczości, w obliczu wprowadzenia zakazu tortur,
- nadziejna pomoc w okresie XIX wieku stanowiły niewątpliwe osiągnięcia techniczne,
- ponieważ wówczas kryminalistyka oparta była głównie na badaniu śladów i dowodów rzeczowych, Gross określił ją jako „naukę o realiach prawa karnego”, a Locard „studium techniki przestępstwa”
- Ojcowie kryminalistyki:
* Alfons Bertillon – twórca antropometrii, fotografii kryminalnej
* Franciszek Galton – twórca systemu identyfikacji daktyloskopijnej,
* Hans Gross – austriacki sędzia śledczy, autor książki Podręcznik sędziego śledczego jako system kryminalistyki - jest to podstawowe dzieło z zakresu kryminalistyki;
* Leon Blumenstok – Halban, Leon Wachholz (wybitny medyk sądowy; próba Wachholza – Sieradzkiego – metoda oznaczana hemoglobiny tlenko – węglowej; pionier kryminologii w Polsce; autor wielu podręczników medycyny sądowej, zawierających sporo informacji z dziedziny kryminalistyki; auto wielu pojęć np. „morderstwa z lubieżności”), Jan Stanisław Olbrycht, Władysław Sobolewski (broń; „Identyfikacja łusek i pocisków z krótkiej broni palnej”);
- początkowo przestępcy chcieli nadążyć za rozwijającymi się metodami badań kryminalistycznych i ich skuteczności przy wykrywaniu przestępstw, stąd także korzystali z wyrafinowanych metod technicznych, potem zdali sobie sprawę, że takie same efekty mogą osiągnąć przez brutalne i prymitywne metody działania
- działy kryminalistyki –
* taktyka kryminalistyczna – (I) ogół sposobów i metod postępowania organów ścigania i sądowych, mających najskuteczniej doprowadzić do ujawnienia przestępstwa, wykrycia sprawcy, odzyskania dóbr materialnych, zebrania środków dowodowych i osiągnięcia dowodów przed sądem, a także metody zmierzające do zapobieżenia przestępstwom; (II) dział obejmujący naukę o celowych i skutecznych metodach szybkiego oraz zgodnego z etyką zawodową i prawem osiągania zamierzonych celów określonych funkcjami kryminalistyki.
* technika kryminalistyczna – (I) całokształt środków i procesów (gł. technicznych) oraz umiejętność posługiwania się nimi w celu identycznym z celem taktyki kryminalistycznej. W zakresie zapobiegania to całokształt środków skierowanych na uniemożliwienie lub utrudnienie dokonania przestępstwa; (II) obejmuje metody, środki i sposoby wykorzystania zdobyczy nauk kryminalistycznych i przyrodniczych oraz własnych osiągnięć kryminalistyki do realizacji funkcji tej nauki głównie w sferze badania informacji i ich źródeł pochodzących z dowodów rzeczowych i śladów.
* strategia kryminalistyczna – prognozowanie określonych kierunków rozwoju przestępczości, w oparciu o badania prowadzone m.in. przez kryminologię, opracowuje metody mające zapobiegać temu rozwojowi i zdatne do zwalczania tej przyszłej przewidywanej przestępczości.
* metodyka kryminalistyczna – konkretyzuje niejako ogólne zasady i metody taktyki jak i techniki kryminalistycznej, odnosząc je do zadań zwalczania poszczególnych grup przestępstw, a zatem określa zasady, środki i metody rozpoznawania, wykrywania i udowadniania w ramach zespołów działań związanych z dochodzeniem np. w sprawach zabójstw, kradzieży, rozbojów itd.; metodyka systematyzuje te metody i adaptuje je do stale zmieniającego się obrazu przestępczości.
* teoria kryminalistyczna – bada wykorzystywane w praktyce metody i środki kryminalistyczne, a przede wszystkim ich zgodność z prawem i etyką, wytycza nowe drogi i kierunki rozwoju.
Nauka kryminalistyki w Polsce:
- w okresie międzywojennym na żadnej polskiej uczelni nie było Katedry Kryminalistyki,
- pierwsza placówka kryminalistyki powstałą w latach 50-tych na Uniwersytecie Warszawskim,
- 18 maja 1949 Rada Wydziału Prawa powierza dr Janowi Sehnowi zajęć zleconych z techniki śledztwa w wymiarze 20 godzin rocznie,
- w 1952 roku zajęcia dr J. Sehna zaczęły być nazywane ‘kryminalistyką’ – przedmiot ten wykładany był jako zajęcia zlecone na wszystkich kierunkach studiów (zaoczne, dzienne) do 1963 roku,
- 1 czerwca 1963 rok powstanie na UJ pierwszej placówki z zakresu kryminalistyki – Zakład Kryminalistyki prowadzony w ramach Katedry Prawa Karnego, kierowanej przez prof. Woltera,
- 1963-1965 Zakładem Kieruje dr J. Sehn,
- po śmierci dr Sehna przez cały okres 1966 roku zakładem kierował T. Hanusek,
- 1967 T. Hanusek zostaje powołany na stanowisko kierownika Zakładu Kryminalistyki,
- 1984 zakład został przekształcony w samodzielną Katedrę Kryminalistyki
OGLĘDZINY
Wprowadzenie:
- jeden ze sposobów uzyskiwania wiedzy o przestępstwie uwzględniony w KPK,
- podstawa prawna: art. 207 par. 1 KPK
- polegają na prowadzeniu badania określonego fragmentu rzeczywistości – miejsca, osoby, rzeczy lub zwłok, a następnie utrwalenie wyników określonego badania,
- ma sens tylko wtedy, gdy jakaś przestępcza akcja dokonała istotnych zmian w danym wycinku rzeczywistości,
- utrwalenie rezultatów musi być odpowiednio udokumentowane i spełniać wymogi procedury karnej,
- aspekt taktyczny i techniczny nie jest uregulowany szczegółowo w KPK i należy do domeny kryminalistyki,
- przyjmuje się, że oględziny są czynnością procesową i kryminalistyczną,
- poznawcze cele oględzin wyrażane są za pomocą reguły siedmiu złotych pytań śledztwa:
* co się zdarzyło?
* gdzie?
* kiedy?
* w jaki sposób?
* za pomocą czego?
* kto dokonał przestępstwa?
- cele informacyjne oględzin ograniczają się do ustaleń dotyczących:
* rekonstrukcji zdarzenia,
* modus operandi sprawcy,
* materiałów pozwalających na identyfikację sprawcy,
* przesłanek łączących osoby, miejsca i obiekty,
* wiadomości przydatnych w planowaniu przyszłych przesłuchań,
* wszelkich innych czynności mających znaczenie wykrywacze i dowodowe.
- podziały oględzin:
* oględziny miejsca pierwotnego i wtórnego,
* oględziny makroskopowe i mikroskopowe,
* oględziny według rodzaju przestępstwa (np. oględziny miejsca zabójstwa, włamania)
* oględziny według fizycznego charakteru miejsca (przestrzeń otwarta, zamknięta, w lesie, banku, w prywatnym mieszkaniu).
- oględziny złożone takie, w których brał udział biegły
Organizacja oględzin:
- jest to zawsze czynność tak skomplikowana, że wymaga ona współpracy wielu osób, które tworzą tzw. grupę operacyjno – śledczą.
* pracami grupy kieruje prokurator, albo funkcjonariusz służby dochodzeniowo śledczy,
* przedstawicielowi służby dochodzeniowo śledczej towarzyszy oficer operacyjny odpowiedzialny głównie za realizację zadań wykrywczych,
* specjaliści czyli technicy kryminalistyki, których zadaniem jest ujawnianie i zbieranie śladów oraz pomoc w dokumentowaniu przebiegu czynności,
* jeśli okoliczności na to wskazują do grupy dołączani są eksperci, którzy mają na celu fachową interpretację śladów,
Ewentualnie:
+ przewodnik psa tropiącego
+ dzielnicowy znający realia określonego miejsca
* funkcjonariusze służb prewencji, mający nie dopuścić do miejsca oględzin osób niepowołanych,
- w takcie oględzin pierwszeństwo przysługuje udzielaniu pierwszej pomocy ofiarom, jak również zachowanie bezpieczeństwa całej grupy dochodzeniowo śledczej,
- strefy dostępu w trakcie oględzin:
* pierwsza strefa – wewnątrz znajdować się mogą tylko osoby służbowo związane z czynnością,
* druga strefa- oprócz osób wykonujących obowiązki służbowe zawiera punkt działania kierownika grupy oględzinowej,
* trzecia strefa – osoby upoważnione przez kierownika i wykonujące konkretne działania,
- fazy oględzin
* faza ogólnoorientacyjna – ogólne zorientowanie się co do charakteru zdarzenia, warunków miejsca; pozwala określić liczbę i kwalifikację uczestników oględzin; rozpytania osób, które mogłyby ewentualnie udzielić informacji o przestępstwie i kierowanie ich kolejno
* faza statyczna – bliższe poznanie zakreślonego miejsca oględzin, ewentualne modyfikacje zakresu tego miejsca, statyczne zbadanie wyrazistych śladów, klasyfikacja śladów pod kątem kolejności ich zabezpieczenia, niezwłoczne zabezpieczenie śladów zapachowych i w miarę możności śladów termicznych,
* faza dynamiczna – polega na skrupulatnym, systematycznym i planowym badaniu każdego śladu kryminalistycznego lub miejsca, gdzie mógłby się on znajdować, wymaga to poruszenia przedmiotów oględzin, badania ich podłoża, struktury.
* faza końcowa – przegląd i reasumpcje ustaleń wersyjnych, przegląd dokumentacji i jej uzupełnienie, przegląd czynności, które należałoby uzupełnić, decyzja o ewentualnym dalszym zabezpieczeniu miejsca zdarzenia,
- oględziny zaczynają być przeprowadzane już w momencie podjęcia decyzji o ich przeprowadzeniu to znaczy jeszcze na terenie jednostki policyjnej,
- patrole otrzymują polecenie zabezpieczenia miejsca zdarzenia,
- tworzy się wstępną koncepcję oględzin, określa zakres czynności niecierpiących zwłoki, wyznacza osoby do grupy dochodzeniowo – śledczej, przygotowuje niezbędne instrumentarium techniczne,
- po przybyciu na miejsce dokonuje się uzupełnienie wiedzy o warunkach prowadzenia oględzin, dokonuje się modyfikacja zabezpieczenia terenu, penetracja terenów przyległych, uzupełnienie lub redukcja gotowych do działania sił i środków,
- w tym samym czasie kiedy w/w czynności mogą toczyć się czynności zmierzające do ujęcia sprawcy,
Taktyka oględzin:
- ustalenie zmian spowodowanych czynem przestępczym,
- buduje się roboczą wersję zdarzenia, a na jej podstawie plan czynności,
- wykonuje się zdjęcia ogólne, korzystając z faktu, że ta faza nie zmieniła jeszcze nic w wyglądzie miejsca zdarzenia,
- szczegółowe badanie fragmentów miejsca oględzin w celu poszukiwania, ujawniania, dokumentowania i zabezpieczania śladów,
- porządki dokonywania poszukiwań śladów:
* porządek obiektywny – myślowy podział danego obszaru na poszczególne segmenty i następnie ich systematyczna penetracja po liniach spiralnych albo promienistych od lub do punktu centralnego,
* porządek subiektywny – przyjęcie hierarchii ważności poszczególnych miejsc i badaniu ich w kolejności wynikającej z ich ważności,
- w praktyce porządek poszukiwania śladów w trakcie oględzin podyktowany jest zdroworozsądkowo w zależności od konkretnego miejsca oraz w związku z doświadczeniem funkcjonariuszy,
- ślady zabezpiecza się zgodnie z ich specyfiką i regułami techniki kryminalistycznej,
- celem każdego zabezpieczenia jest zachowanie fizycznej integralności śladu, ograniczenie jego degradacji i zapobieżenie jego kontaminacji,
- sprzętem najczęściej wykorzystywanym do takich czynności są walizki śledcze, które dzielą się na uniwersalne i specjalistyczne,
- w uzasadnionych przypadkach na miejsce zdarzenia kieruje się tzw. ambulans kryminalistyczny czyli samochód mieszczący laboratorium umożliwiające dokonanie określonych badań eksperckich,
- po zakończeniu zbierania śladów dochodzi do ostatniej fazy czynności, czyli – podsumowanie informacji, sprawdzenie kompletności działań, ponownym przeglądzie obszaru i ewentualnym powtórzeniu niektórych czynności,
- kierownik grupy uznaje oględziny za zakończone,
- każdy ślad należy odpowiednio opakować
Dokumentacja oględzin:
- podstawowym sposobem formalnego zabezpieczania dowodów jest protokół oględzin, a regułą konieczną jest sporządzenie go w trakcie oględzin w obecności wszystkich uczestników czynności,
- do poprawnej i łatwiejszej dokumentacji stosuje się formularze protokołów oględzin.
- odpowiednie udokumentowanie konkretnego śladu opatrzeniem go metryczką,
- możliwe także wsparcie dokumentacją techniczną:
* nagrania video,
* zdjęcia,
* szkice.
- zastosowanie fotografii sprowadza się do wykonania następującego rodzaju zdjęć:
* ujęcia ogólnoorientacyjne – prezentacja szerokiego planu miejsca oględzin,
* ujęcia sytuacyjne – sporządzane w celu rejestracji istotnych fragmentów badanego miejsca z zapisem lokalizacji określonych śladów,
* ujęcia szczegółowe – dla utrwalenia charakterystyki konkretnych śladów.
- szkice – można w nim zapisywać informacje, których nie można wpisywać do protokołu; forma komplementarna wobec fotografii,
- dla spisania wniosków i koncepcji, które nie mogą być wpisane do protokołu, organ procesowy spisuje tzw. notatkę z oględzin lub notatkę pooględzinową
WERSJA KRYMINALISTYCZNA (ŚLEDCZA)
Wprowadzenie:
- wyobrażenie o wyjaśnianym zdarzeniu,
- wersja kryminalistyczna to rezultat procesów myślowych w postaci przypuszczenia, które jest alternatywną próbą wyjaśnienia jakiegoś zdarzenia, jego przyczyny, okoliczności, przebiegu
Rozwinięcie zagadnienia:
- wersję tworzy się albo przez posłużenie się możliwie pełnymi, sprawdzonymi, pewnymi informacjami – wówczas stosujemy wnioskowanie redukcyjne,
- albo w oparciu o doświadczenia własne lub cudze w rozwikłaniu podobnych spraw – wówczas stosujemy wnioskowanie przez analogię,
- możliwości rozwikłania danej sprawy nie są ograniczone do jednej początkowej hipotezy, więc należy tworzyć kilka wersji, a kolejno każdą sprawdzać dokładnie,
- może odnosić się do całości zdarzenia, ale częściej dotyczy tylko określonego jego fragmentu,
- szczególnie istotnym elementem jest tzw. wersja osobowa, która dotyczy założeń co do osoby sprawcy,
- każda wersja bezwzględnie powinna spełniać warunek sprawdzalności,
- celowe jest zhierarchizowanie wersji co do stopnia ich prawdopodobieństwa,
- na powstanie dobrej wersji składają się takie elementy jak:
* znajomość tła (charakterystyki terenu, świata przestępczego i jego aktywności itd.),
* należyta podstawa informacyjna,
* istotne są elementy pojawiające się w treści przesłuchania pokrzywdzonych,
* użyteczna może być analogia ze zbiorem zdarzeń podobnych.
- swoistą metodą budowy wersji jest tzw. profilowanie – wykreślanie hipotetycznych cech sprawcy, które zebrane razem tworząc tzw. profil sprawcy,
- alibi – definiuje się jako bytność podejrzanego w chwili popełnienia przestępstwa na miejscu innym niż to miejsce, w którym popełniono przestępstwo, wykluczającą tym samym jego udział w zarzucanym mu czynie; częsta forma obrony podejrzanego – sprawdzenie alibi jest ważnym elementem sprawdzania wersji osobowej.
- cechy osoby tworzącej wersję kryminalistyczną:
* cechy osobiste: inteligencja, wyobraźnia, intuicja, obiektywizm,
* właściwości nabyte przez osobę, takie jak wiedza ogólna, zawodowa, o terenie i środowisku, problemach zw. Z przedmiotem wizji, doświadczenie życiowe i zawodowe,
- metody tworzenia wersji kryminalistycznych:
* metoda preferencji motywu działania sprawcy,
* metoda oparcia wersji wyłącznie na analizie obiektywnych faktów i ich następstw,
* metoda polegająca na próbie odpowiedzi na konkretne pytania
* metoda tworzenia hipotetycznych algorytmów,
* metoda analizy stopnia prawdopodobieństwa,
- wersja może dotyczyć całego zdarzenia, jego części, osoby lub osób,
- wersje mogą odnosić się do zdarzeń przeszłych, istniejących aktualnie lub przyszłych,
- czynność typowa z zakresu taktyki kryminalistycznej
IDENTYFIKACJA KRYMINALISTYCZNA
Pojęcie śladu:
- ślad to pewne szczególne, dające się spostrzec pozostałości zdarzeń,
- podczas zdarzenia dochodzi do interakcji między uczestnikami zdarzenia a rzeczami, więc śladów należy szukać zarówno na rzeczach jak i na osobach,
- podstawowe cechy kwalifikacji śladów:
* sprawstwo śladu,
* miejsce występowania śladu,
* dziedzina identyfikacji,
- za szczególne wartościowe uznaje się ślady linii papilarnych – odbitki i odciski,
Identyfikacja:
- to tyle co stwierdzenie identyczności,
- ustalenie relacji tożsamości przedmiotu i cech jego wzorca oraz wykazywanie tożsamości osoby podejrzanej o udział w zdarzeniu z tą osobą lub rzeczą, która pozostawiła dany ślad,
- cechy swoiste – cechy przysługujące wszystkim podmiotom danego rodzaju i tylko im,
- cechy diagnostyczne – wartości szczególnie wyraźne, ułatwiające rozpoznanie przedmiotu danego rodzaju wśród innych,
- identyfikacja kryminalistyczna polega na ustaleniu relacji tożsamości cech śladu i cech wzorca,
- identyfikacja indywidualna – cecha lub zespół cech, które charakteryzować mogą tylko jeden jedyny przedmiot,
- identyfikacja grupowa – wyznaczenie klasy przedmiotów, od których ślad mógłby pochodzić.
ŹRÓDŁA INFORMACJI
Wprowadzenie:
- informacjami nazywamy wszelkie dane o świecie zewnętrznym, które uzyskujemy albo przez bezpośrednie poznanie zmysłowe albo przez odbiór podawanego przez inną osobę opisu jakiegoś stanu rzeczy lub zjawisk,
- typowymi źródłami informacji w kryminalistyce są: osoby, rzeczy, miejsca, zjawiska i zdarzenia, dokumenty i zwłoki,
- przy źródłach osobowych należy poważnie zastanowić się nad motywem jaki powoduje u danej osoby przekazanie danej informacji,
- poznanie może być dowolne – zamierzone, jak również mimowolne,
* poznanie dowolne jest pełniejsze i dokładniejsze, szczególnie przy określeniu tego, co chce się poznać,
- każda forma poznania bezpośredniego powinna być udokumentowana,
Źródła pierwszych informacji
- źródła zewnętrzne (pochodzące od osób, które nie miały dotychczas kontaktu z organami ścigania i przekazują te informacje w sposób spontaniczny) i wewnętrzne (czyli własne, organizowane przez organy ścigania,
- źródła zewnętrzne to np.
* zawiadomienia obowiązkowe – względnie spontaniczne, pochodzą od osób, które chcą przestrzegać prawnego lub społecznego obowiązku zawiadamiania o przestępstwie; zgodnie z art. 240 KK, każdy obywatel jest prawnie zobowiązany do zawiadomienia organów ścigania o pewnych przestępstwach (najcięższych, enumeratywnie wymienionych), a zaniechanie tego jest przestępstwem; obowiązek ten dotyczy także kierowników instytucji państwowych i społ., które w związku ze swoim urzędem, dowiedziały się o przestępstwie ściganym z urzędu, jest to ich obowiązek; natomiast społeczny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie ciąży na każdym obywatelu, jednak poza wspominanymi wcześniej sytuacjami, nie niesie za sobą poważniejszej odpowiedzialności
* doniesienia jawne – doniesienie w przeciwieństwie do zawiadomienia wynika z niskich pobudek donoszącego takich jak zemsta, zawiść albo z poważnych zaburzeń jego równowagi psychicznej; szczególnym typem doniesień są doniesienia pieniaczy,
* doniesienia anonimowe – kryminalistyka wyróżnia dwa rodzaje anonimów – anonimy przestępcze (zawierają obelgi, groźby, w pełni wyczerpują znamiona jakiegoś przestępstwa), oraz anonimy donoszące (treść zawiadamia odbiorcę o przestępstwie, czynie nieetycznym, wykroczeniu),
* samooskarżenia – samooskarżenie podejrzanego i oskarżonego ma walor dowodu, motywem samooskarżeń mogą być:
+ rzeczywista skrucha,
+ stan psychiczny związany z niemożnością wytrzymania napięcia psych.,
+ przekonanie, że ujawniając coś dobrowolnie uniknie kary,
+ chęć uniknięcia kary za poważniejsze przestępstwo (przyznanie się do tego
lżejszego daje alibi na cięższe,
+ zamiar przeprowadzenia taktycznego zabiegu korzystania z domniemania
niewinności,
+ osłonięcie przed odpowiedzialnością karną innej osoby,
+ spaczony przez zaburzenia psych. stosunek do własnych zachowań,
* publikatory – chodzi głównie o media,
* instytucje kontrolne i kontrolno rewizyjne – badają działalność instytucji, przed-
siębiorstw i organów administracyjnych, jeśli w wyniku kontroli zostaną ujawnione
jakieś naruszenia, to musza one przekazać informację o nich organom ścigania,
- źródła wewnętrzne (własne):
* bezpośrednie wyniki czynności operacyjno – rozpoznawczych – czynności te podejmowane są przez Policję głównie poprzez ustawę o Policji,
* poufne osobowe źródła informacji „agentura” – działania na zasadzie absolutnej tajności; wyniki działalności tych źródeł nie mają znaczenia dowodowego, motywami takich działań są: zainteresowanie materialne kandydata, obawa kandydata przed ujawnieniem kompromitujących materiałów, którymi dysponuje Policja; dążenie kandydata do spokojnego wykonywania zawodu bez kontroli policyjnych, niskie pobudki kandydata, dodatnie uczucia kandydata skierowane na osobę, której swoimi informacjami chce pomóc, względy ambicjonalne, poczucie krzywdy doznanej ze strony określonego środowiska, negatywne nastawienie kandydata do przestępczości.
* wyniki niektórych czynności służbowych,
* rezultaty analiz materiałów archiwalnych,
* efekty różnych form kontaktów organów ścigania ze społeczeństwem
OGÓLNE ZASADY DZIAŁAŃ KRYMINALISTYCZNYCH
Wprowadzenie:
- Jak każda nauka kryminalistyka powinna legitymować się katalogiem podstawowych zasad,
- z racji związku kryminalistyki z procesem karnym wiele dyrektyw pokrywa się z zasadami procesu karnego,
- są to zasady: praworządności, humanizmu, prawdy materialnej, obiektywizmu, szybkości, ekonomii działań,
- w opracowaniach kryminalistycznych wymienia się także: zasadę dokładności badań, poszukiwań i działań, zasadę celowości i planowości, zasadę wszechstronności badań i poszukiwań, zasadę kompleksowości działań, zasadę tajności(dyskrecji), zasadę organizacji walki, zasadę dokumentowania czynności i ich wyników.
- na podkreślenie ze względu na swą złożoność zasługują poniższe zasady.
Najważniejsze zasady działań kryminalistycznych:
Zasada wszechstronności badań i poszukiwań:
- pożytecznym schematem w tym aspekcie jest tzw. reguła złotych pytań śledczych albo reguła siedmiu złotych pytań:
Co?
- Gdzie?
- Kiedy
- W jaki sposób?
- Za pomocą jakich narzędzi, środków?
- Kto?
- Dlaczego?
- w śledczym poszukiwaniu odpowiedzi na złote pytania bardzo pomocne są tzw. pytania wykrywacze, które brzmią następująco:
- Kto wiedział lub mógł wiedzieć?
- Kto chciał lub mógł chcieć ? (dot. motywu),
- Kto uzyskał lub mógł uzyskać korzyść?
- Kto mógł ustalonym czasie i miejscu dokonać czynu?
- Jaką osobowość mógł mieć sprawca przedmiotowego czynu?
- każde z pytań wymaga konstruowania wersji kryminalistycznych, hipotez wersyjnych i ich skrupulatnego sprawdzania bez lekkomyślnej rezygnacji.
Zasada tajności
- swoista dla znacznego obszaru zastosowań kryminalistyki (zwłaszcza na etapie prewencji wykrywania),
- zarówno formułowane wersje kryminalistyczne, jak i przedsięwzięcia organów ścigania i ich rezultaty zostają niejawne, a ujawniane mogą być tylko na tyle na ile wymaga tego procedura lub względy taktyczne,
- równie ważna jest dyskrecja na temat stanu niewiedzy organów ścigania,
- nieprzestrzeganie tej zasady doprowadza do tego, że o szczegółach o których mógł wiedzieć tylko sprawca, dowiaduje się szerszy krąg osób (utrudnia to interpretację badań wariograficznych, uniemożliwia ich sensowne przeprowadzenie),
- sankcja za rozpowszechnianie bez zezwolenia wiadomości z postępowania przygotowawczego zawarta w art. 241 par. 1 K.K.
Zasada organizacji walki
- walka rozumiana jako interakcja w warunkach tzw. kooperacji negatywnej,
- przeciwnikiem jest sprawca a zniszczeniu podlega nie jest osoba, a jego anonimowość, ewentualny kamuflaż, fałszywe argumenty obrony,
- rodzi się pytanie dotyczące metod dopuszczalnych w trakcie „walki”,
- organy śledcze mają prawo zachować pewne elementy swojej wiedzy w tajemnicy przed ewentualnym podejrzanym, także zarzut wraz z uzasadnieniem może być sformułowany tylko tak, aby zawierał dostateczne i wystarczające dane, stanowiące podstawę aktu,
- należy przy zachowaniu tej zasady pamiętać o zadach fair play – nie dopuszcza się stosowania metod nieetycznych i bezprawnych (presję, poniżanie, szantaż, udręki psychiczne, wprowadzenie w błąd co do przysługujących uprawnień)
WARIOGRAF
Wprowadzenie:
- emocje są wynikiem przeżywania przez podmiot stosunku do otoczenia i samego siebie,
- charakteryzują się takimi komponentami jak: siła pobudzenia, znak, treść,
- towarzyszące zmianom emocjonalnym zmiany fizyczne dotyczą całego organizmu,
- do zmian widocznych na zewnątrz zaliczamy: ruchy wyrazowe – ruchy mimiczne i pantomimiczne; zmiany ukrwienia twarzy, drżenie głosu
- do zmian niewidocznych, ale mierzalnych i rejestrowalnych zaliczamy m.in. zmiany w pracy układu krążenia, układu oddechowego, temperaturze ciała, przewodnictwie prądu elektrycznego, prądach czynnościowych mózgu, objętością różnych części ciała, zmiany w składzie chemicznym krwi, moczu, potu,
- pozostałością uczestnictwa w zdarzeniu są ślady pamięciowe; im większa jest motywacja do ukrycia śladu pamięciowego, tym reakcja organizmu jest wyraźniejsza, silniejsza,
- pierwsze próby zastosowania poligrafu 1913, 1914 Marston i Benussi,
- pierwszym urządzeniem, które miało rejestrować zmiany w głosie człowieka wywołane pod wpływem emocji był PSE (psychologiczny ewaluator stresu), potem stworzono także Mark II Voice Analyzer; badania zmian emocjonalnych w głosie współcześnie uznane są jednak za mało wiarygodne
Badanie poligraficzne:
- to instrumentalna procedura ujawniania i rejestrowania śladów emocjonalnych zdarzenia,
- aparat używany do badań musi rejestrować co najmniej 3 procesy – przebiegu pracy serca, czynności oddychania i reakcji skórno – galwanicznej,
- stosowane w ramach czynności wykrywczych,
- powinno być przeprowadzane w miarę jak najwcześniej – najlepiej w ciągu 48 h od zdarzenia,
- ogromnie ważny jest czas między wszczęciem sprawy ad personam a badaniem, mniej ważny jest czas między popełnieniem czynu a badaniem; ma to wykluczyć ewentualną możliwość dowiedzenia się pewnych informacji o zdarzeniu, śledztwie itp. ze strony podejrzanego z nawet luźnych rozmów z biegłymi, policją a nawet ze współaresztantami,
- do badań nie nadają się osoby z chorobami psychicznymi, otępiałe, poniżej 13 lat, z niektórymi zaburzeniami somatycznymi np. Parkinsonem, osoby nietrzeźwe, senne, pobite, w szoku po wypadku,
- badania musza być przeprowadzone w odpowiednim pokoju do badań,
- w pomieszczeniu w trakcie badania znajdować się może tylko ekspert i osoba badana,
- jeśli badania są przeprowadzane w ramach ekspertyzy w procesie zamiast eksperta występuje w nich biegły,
- do interpretacji wyników obecnie stosuje się tzw. metodę komputerową,
- dwie fazy badania: wywiad przedtestowy i badanie właściwe, a także możliwa jest trzecia – wywiad po badaniu,
- test pytań kontrolnych – stosuje się testy o trzech rodzajach pytań – pytań kontrolnych, obojętnych i krytycznych; pytania kontrolne są tak sformułowane, by badany odpowiadając na nie sam nie był pewien odpowiedzi lub też świadomie skłamał – reakcja jest punktem odniesienia w ocenie odp. na badania krytyczne
a) technika Reida – więcej niż jedno pytanie krytyczne,
b) technika Backstera – jedno pytanie krytyczne,
- w ramach techniki Reida stosuje się jeszcze:
a) test pytań mieszanych – pytania są takie same jak normalnym teście techniką Reida, ale są w innym miejscu,
b) test milczących odpowiedzi – odpowiedzi badanego w myślach,
c) test „yes”, gdzie na każde pyt. odpowiada „tak”,
- test szczytowego napięcia – badanie techniką CIT „wiedzy o czynie”, „ukywanej informacji” np. skradziono Toyotę; po kolei padają pytania:
* Czy wie pan, że w dniu… skradziono samochód marki nexia?
* Czy wie pan, że w dniu… skradziono samochód marki volvo?
* Czy wie pan, że w dniu… skradziono samochód marki polonez?
* Czy wie pan, że w dniu… skradziono samochód marki toyota? (!)
* Czy wie pan, że w dniu… skradziono samochód marki ford?
* Czy wie pan, że w dniu… skradziono samochód marki mercedes?
Kolejno na wszystkie pytania ma odpowiedzieć „nie” , jeśli rzeczywiście wie, jaki samochód skradziono, wówczas pytanie 4 będzie dla niej bardziej emocjogenne; mają uzupełniać badanie testem pytań kontrolnych; czasem są także samodzielne,
Dopuszczalność badań poligraficznych w Polsce:
- w Polsce poligraf wykorzystywany był od lat 70-tych XX,
- nowelizacja KPK z 2003 roku przesądziła o dopuszczalności badań poligraficznych w procesie karnym, nakreślając równocześnie ramy tej ekspertyzy art. 192a KPK,
- w aktualnym stanie prawnym badanie poligraficzne dopuszczalne jest w ramach ekspertyzy dokonywanej przez biegłego,
- najpowszechniej stosowany w USA,
- APA – American Polygraph Association – amerykańska organizacja będąca na straży wykonywania badań poligraficznych w USA
REGISTRATURY POLICYJNE
Wprowadzenie:
- w ostatnim czasie znaczna zmiana co do metod rejestrowania informacji niezbędnych do właściwego działania ,
- zmiany w związku z komputeryzacją, techniką.
- Ustawa z 6 VII 2001 roku o gromadzeniu, przetwarzaniu, i przekazywaniu informacji kryminalnych – reguluje zasady postępowania przegromadzeniu i przekazywaniu informacji kryminalnych w celu wykrywania i ścigania sprawców przestępstw oraz zapobiegania i zwalczania przestępczości, a także podmioty właściwe w tych sprawach
- art. 20 Ustawy o Policji
- Krajowe Centrum Informacji Kryminalnych – prowadzi bazy danych w Polsce
- to informacje istotne przy działaniach wykrywczych a i czasem dowodowych,
Registratury policyjne:
- registratury mają ułatwiać:
* typowanie potencjalnych sprawców przestępstw (np. na podstawie cech modus operandi),
* identyfikowanie sprawców przestępstw (np. ślady daktyloskopijne),
* identyfikowanie narzędzi przestępstwa (np. ślady na elementach naboju),
* łączenie przestępstw, które w różnym czasie i miejscu mogły być popełnione przez tych samych sprawców,
* identyfikowanie przedmiotów pochodzących z przestępstwa (np. samochodów)
- policja może gromadzić informacje na temat osób podejrzewanych i popełnienie przestępstw, o osobach o nieustalonej tożsamości, o osobach poszukiwanych oraz o nieletnich, co do których podejrzewa się, że popełnili czyn zabroniony.
- do registratur zaliczają się:
* Zintegrowany System Informacji Policyjnej
* Registratura daktyloskopijna
* Zbiory zdjęć sygnalitycznych („album przestępców”)
* Krajowy Zbiór Łusek i Pocisków z Miejsc Przestępstw
* Zbiory Wzorców Broni i Amunicji
* Centralna Kartoteka Broni Utraconej
* Centralna Kartoteka Dokumentów Anonimowych.
Zintegrowany System Informacji Policyjnej:
Zbiór informacji o osobach, rzeczach i zdarzeniach
Zawiera opisy przestępstw, ich czas i miejsc, modus operandi, opis narzędzi, opis pokrzywdzonych, strat, opis zabezpieczonych śladów,
Informacje o osobach – dot. sprawców lub osób podejrzewanych, osób poszukiwanych, o nieznanej tożsamości, nieznanych zwłok; pomocniczo w skład systemu wchodzi ewidencja pseudonimów oraz ewidencja znaków szczególnych
Identyfikacja o rzeczach – dane o przedmiotach posiadających cechy trwałe, co pozwala na ich identyfikację jednoznaczną, które zostały następnie użyte w celach przestępczych, zostały utracone w ten sposób, takie których obrót nimi jest zabroniony, takie, które mogą stwarzać zagrożenie dla życia i zdrowia w warunkach braku właściwego zabezpieczenia
Policja rejestruje także miejsca, które są w szczególnym jej zainteresowaniu z uwagi na fakt, że gromadzi się tam czynnik przestępczy, może istnieć handel rzeczami niedozwolonymi w obrocie
Krajowe Centrum Informacji Policyjnej
uruchomiono w 2003 roku przy KGP
gromadzi, przetwarza i przechowuje informacje kryminalne
wymiana informacji między bazą KCIP a podmiotami uprawnionymi dokonuje się drogą elektroniczną
informacje do KCIP przekazać muszą organy administracji rządowej, wiele instytucji publicznych itd.
Korzystać może Policja, Prokuratura, Straż Graniczna, Żandarmeria Wojskowa, BOR, CBA, organy kontroli skarbowej i finansowej, Generalny Inspektor Informacji Finansowej oraz organy administracji, które są właściwe do spraw obywatelstwa, repatriacji, cudzoziemców.
Registratura daktyloskopijna
registratury daktyloskopijne należą do jednych z najstarszych,
wykorzystany w Polsce system AFIS pozwala na automatyczne kodowanie, zapisywanie i porównywanie śladów i odbitek linii papilarnych
w Polsce funkcjonuje od 2000; jest wersją pochodzącą z Francji
wprowadza się do niego odbitki opuszek palców z kart daktyloskopijnych, odbitki całych dłoni, ślady daktyloskopijne i dłoni
system pozwala na porównania karta – zbiór kart, karta – zbiór śladów, ślad – zbiór kart, ślad – zbiór śladów
urządzenia MORPHO-TOUCH, czyli niewielkie urządzenia, które po przyciśnięciu dwóch palców osoby identyfikowanej, łączy się z systemem i porównuje identyfikowany ślad z zawartością bazy,
od początku Polski w UE mamy też dostęp do europejskiego system EURODAC, pozwalającego na identyfikację zbioru we wszystkich krajach UE
Zbiory zdjęć sygnalitycznych
potoczna nazwa „albumy sygnalityczne przestępców
tworzone od końca XIX wieku
metody zdjęć sygnalitycznych opracował A. Bertillon
klasyczne zdjęcie obejmuje zdjęcie en face, prawy profil i półprofil
współcześnie uzupełnia się je zdjęciem całej sylwetki
zbiory te gromadzone są głównie w zbiorach wojewódzkich
zbiór centralny obejmuje tylko sprawców najgroźniejszych przestępstw
Krajowy Zbiór Łusek i Pocisków z Miejsc Przestępstw
zbiór zawiera odpowiednio sklasyfikowane łuski i pociski znalezione na miejscu przestępstwa, pochodzące z naboi odstrzelonych przez niezidentyfikowaną broń
służy ona głównie działaniom porównawczym
Centralna kartoteka dokumentów anonimowych
gromadzi anonimy, które mogłyby mieć związek z przestępstwem lub taki związek miały.
Zawiera także wzory pisma, drukarek, maszyn używanych w przeszłości do pisania anonimów.
Centralny Zbiór Kodów Genetycznych
Centralna Kartoteka Broni Utraconej
zawiera meldunki z jednostek organizacyjnych i wojskowych oraz formacji, na temat sytuacji utracenia broni
do takiego meldunku dołącza się 3 łuski odstrzelone z pocisku miotanego przez tę broń w momencie wpisywania tej broni do ewidencji tej jednostki
Zbiór Wzorców Broni i Amunicji
„muzea broni”
Gromadzone w CLK KGP, laboratoriach kryminalistycznych komend wojewódzkich policji, a także niektórych placówkach akademickich
Oprócz powodów naukowych działa także dla celów dydaktycznych
PRZESZUKANIE
Wprowadzenie:
- czynność procesowa, prowadzona przez organ procesowy w ramach toczącego się procesu,
- z czynności tej spisuje się protokół,
- celem jest:
* odnalezienie ukrywającego się podejrzanego celem jej ujęcia,
* znalezienie rzeczy lub śladów mogących stanowić dowód w sprawie,
- możliwe jest przeszukanie pomieszczeń, osoby,
- podstawa prawna: 219-236 KPK,
Przebieg przeszukania
- zarządzić przeszukanie ma prawo prokurator, albo na polecenie sądu lub prokuratora policja, także w określonych przypadkach wskazanych w ustawie inne organy np. ŻW, ABW, Straż Graniczna,
- postanowienie nakazujące przeprowadzenie przeszukania należy okazać osobie, u której ma być przeprowadzone,
- przeszukanie pomieszczeń zamieszkałych przez ludzi musi odbyć się w godzinach dziennych od 6 do 22; po 22 może ono być ewentualnie kontynuowane; w porze nocnej przeszukanie może być przeprowadzone tylko w wyjątkowych, nie cierpiących zwłoki przypadkach,
- przeszukania osoby lub jej odzieży powinna dokonywać osoba tej samej płci,
- przeszukanie powinno być poprzedzone wezwaniem danej osoby do wydania określonych przedmiotów,
- w czasie przeszukania ich właściciel (dysponent) ma być obecny, co więcej ma prawo wskazać osobę przybraną, czyli osobę obecną w czasie przeszukania jako świadek,
- organ procesowy ma prawo nie zgodzić się na obecność osoby przybranej tylko wtedy, gdy jej obecność mogła by uniemożliwić lub utrudnić realizację przeszukania,
- jeśli w czasie przeszukania nie ma dysponenta lokalu, należy do asystowania przy tej czynności wezwać innego dorosłego domownika lub sąsiada,
- jeśli przeszukanie ma nastąpić na terenie instytucji państwowej to o zamiarze przeszukania należy zawiadomić kierownika lub upoważnionego lub upoważnionego przedstawiciela zarządu,
- musi być dokonywane z zachowaniem umiaru i godności ludzkiej,
- przeszukanie operacyjne – „tajne” podejmowane bez wiedzy osób przeciwko, którym jest realizowane; z takiego przeszukania nie spisuje się protokołu a jedynie stosowną notatkę do dokumentacji operacyjnej,
- funkcjonariusze dokonujący przeszukania powinni być świadomi, czego właściwie szukają,
- w skład grupy realizującej przeszukanie powinien wchodzić prokurator albo funkcjonariusz pionu dochodzeniowo – śledczego, ewentualnie jego pomocnik, protokolant, dokumentalista i specjalista, biegły-konsultant z danej dziedziny jeśli warunki miejsca przeszukania stwarzają taką konieczność,
- jeśli wynika to z charakteru sprawy grupę dokonującą przeszukania ochraniać powinni uzbrojeni funkcjonariusze z pododdziałów antyterrorystycznych,
- w przypadku użycia określonego sprzętu albo też w przypadku pracy psa policyjnego, w skład grupy dokonującej przeszukania wchodzi specjalista obsługujący aparaturę lub przewodnik psa,
- należy bacznie obserwować zachowanie i reakcje emocjonalne gospodarza przeszukiwanego lokalu lub miejsca, gdy jest on zarazem osobą podejrzaną albo osobą jej bliską,
-osoby zaistniałe w miejscu poszukiwania należy wylegitymować, spisać ich personalia, a gdy zachodzi podejrzenie, że mogą one przy sobie posiadać poszukiwaną rzecz, dokonuje się przeszukania osobistego takiej osoby,
- jeśli wśród zabezpieczonych dokumentów są dokumenty objęte tajemnicą państwową, służbową, zawodową oraz inną ustawowo chronioną albo też dokumenty mają charakter osobisty, prowadzący przeszukanie ma obowiązek bez szczegółowego zapoznawania się z ich treścią, zabezpieczyć je i niezwłocznie przekazać prokuratorowi lub sądowi w opieczętowanym opakowaniu,
- na przedmioty zakwestionowane w czasie przeszukania wydaje się niezależnie od opisania ich w protokole, pokwitowanie.
Kontrola osobista, przeszukanie bagażu
- czynność podobna przeszukaniu,
- charakter czynności administracyjno – służbowych
OSMOLOGIA
Wprowadzenie:
- inne nazwy to odorologia, olfaktronika,
- najczęściej identyfikacja przez świadka (wyczuł zapach dymu, benzyny itp.),
- od ponad 100 lat policja wykorzystuje psy, tropiące ludzi na podstawie śladu,
- identyfikacji niektórych zapachów można dokonać za pomocą niektórych metod chemii analitycznej,
- zapach ludzki jest mieszaniną zapachów cząstkowych takich jak zapach osobniczy (prawdopodobnie uwarunkowany genetycznie), zapachy otoczenia, kosmetyków,
- zapach osobniczy prawdopodobnie jest stały, prawdopodobnie jest czymś indywidualnym (oba twierdzenia nie zostały jednak naukowo udowodnione),
- substancje determinujące zapach człowieka znajdują się przede wszystkim w krwi, gruczołach potowych i łojowych, w złuszczającym się naskórku, włosach, wydzielinach jamy nosowo-gardłowej, wydzielinach zew. narządów płciowych,
- istotnym elementem zapachu są kwasy tłuszczowe,
Jak dotąd identyfikowany jest jedynie przez specjalnie szkolone psy w ramach metody tzw. czarnej skrzynki – efektem końcowym, rodzącym skutki prawne jest określone zachowanie psa, niewiadomo jednak co to zachowanie psa spowodowało, dlaczego i kiedy wskazuje on ślad prawidłowo, a kiedy się myli,
- najstarsza szkoła tresury psów policyjnych – Belgia 1899,
- ślad osmologiczny nazywa się konserwą zapachową,
- amerykański aparat Syndomat Y 99 za pomocą którego wyodrębniali zapach człowieka,
- w Rosji położono nacisk na zabezpieczenie śladu na miejscu zdarzenia i skonstruowano POZ-y pojemniki odbioru zapachu, w których zapach aktywizowano słabym strumieniem pary,
- najprostszą metodą, jednakże bardzo zawodną, jest przyniesienie na określone miejsce butelki z wodą, wylanie jej i kolejno zostawienie jej otwartej i szczelne zamkniecie po chwili,
- można też użyć dużej wyjałowionej strzykawki i kolejno wstrzykuje się powietrze do szklanego, sterylnego pojemnika,
- ślady pozostają możliwe do użycia w ekspertyzie przez okres 2 lat.
Badanie identyfikacyjne śladów zapachowych ludzi:
- polega na porównywaniu przez psa zapachu zabezpieczonego na miejscu przestępstwa z zapachem pobranym od podejrzanego (oskarżonego),
- podstawa prawna takiej procedury Decyzja nr 36/2003 Dyrektora CLK KGP z 29 V 2003 roku,
- identyfikacja dokonywana w formie ekspertyzy, wykonywana musi być przez biegłego,
- biegły sporządza opinię,
- przewodnik psa, osoba utrwalająca przebieg identyfikacji kamerą video – specjaliści,
- brak metod mogących sprawdzić, czy dana próbka nie jest próbką pustą,
- najlepszymi nosicielami zapachu są ślady biologiczne – zachowują zapach nawet kilka lat,
- rzeczy osobiste, mające długi kontakt z ciałem przechowują zapach kilkanaście miesięcy,
- jeśli kontakt z przedmiotem trwał dłużej niż 30 minut ślad zapachowy zostanie na nim kilkanaście godzin, a nawet 24 h w warunkach optymalnych,
- jeśli rzecz miała kontakt z człowiekiem poniżej 30 minut ślad utrzyma się krócej niż kilkanaście godzin,
- ślady pozostawione na podłożu przez obute nogi – 10 godzin,
- ślad zapachowy dłużej utrzymuje się na powierzchniach chłonnych, krócej na gładkich i niewchłanialnych,
- zabezpieczanie śladu zapachowego – miejsce gdzie jest on spodziewany przykrywa się pochłaniaczem (pieluchą, flanelą), następnie szczelnie okrywa aluminiową folią, pobieranie zapachu powinno trwać dłużej niż 30 minut; następnie zdejmuje się folię a pochłaniacz wkłada szczypcami do sterylnego szklanego naczynia; jeśli ślad zabezpiecza się z miejsca, gdzie nie można rozłożyć pochłaniacza, wówczas stosuje się pompę próżniową,
- próbkę zapachu od podejrzanego pobiera się w ten sposób, że do jego ciała przykłada się sterylne pochłaniacze na min. 30 minut; zgodnie z art. 74 par. 2 KPK podejrzany zobowiązany jest poddać się procedurze pobierania próbek zapachu,
- pobieranie powinno odbywać się w specjalnym pomieszczeniu wolnym od intensywnych zapachów,
- identyfikacja śladu zapachowego – dokonywana jest w pomieszczeniu zwanym rozpoznawalnią zapachów; pies nawąchuje ślad zapachowy, a następnie poleca się mu wyszukanie zapachu tożsamego z zapachem dowodowym wśród kilku próbek ustawianych w szereg selekcyjny, gdzie wśród zwykle 3-4 zapachów przybranych jest próbka zapachu podejrzanego, gdy pies zapach rozpozna siada przy nim, waruje, wskazuje łapą,
- reguły ekspertyzy osmologicznej:
* efekt mądrego Hansa – przewodnika psa nie może wiedzieć, która próbka jest właściwa, może bowiem podświadomie wskazać ją psu,
* co najmniej dwa psy użyte do identyfikacji posiadające aktualny atest – każdy z nich powinien wykonać 2-3 próby diagnostyczne,
* przed próbami diagnostycznymi należy wykonywać próby kontrolne badające, czy dany zapach nie jest dla psa atrakcyjny, oraz badające aktualną predyspozycję psa,
* niedopuszczalne jest kilkukrotne używanie tego samego materiału – zachodzi kontaminacja przez psa,
* przebieg powinien być utrwalony na zapisie video,
- niska wartość diagnostyczna ekspertyzy.
IDENTYFIKACJA OSOBY NA PODSTAWIE ŚLADÓW PAMIĘCIOWYCH - OKAZANIE
Wprowadzenie:
- nie cały materiał spostrzeżony ulega zapamiętaniu, bowiem część materiału ulega zapomnieniu; część zapamiętana może zostać odtworzona, część zapomniana nie może być odtworzona w normalnych warunkach,
- odtwarzanie części przechowywanego ‘wspomnienia’ ma dwie formy przypominanie i rozpoznawanie
- przypominanie – ma miejsce wtedy, gdy odtwarzający nie ma przed oczami danego przedmiotu, ale opisuje go, przypominając sobie jego cechy
- rozpoznawanie polega na tym, że mając przed sobą jakiś obiekt odtwarzający, porównuje go z tym, który kiedyś spostrzegł i zapamiętał
Elementy okazania:
- okazanie jest czynnością polegającą na przestawieniu świadkowi jakiegoś obiektu (osoby, rzeczy, zwłok), z zaleceniem, aby porównał ten obiekt z obiektem zapamiętanym w związku z przestępstwem
- okazanie jest czynnością procesową przewidzianą KPK w art. 173 par. 1,
- 173 par. 2 KPK mówi o tym, że w razie potrzeby okazanie można przeprowadzać z wyłączeniem możliwości rozpoznania osoby przesłuchiwanej z rozpoznawaną okazanie incognito albo okazanie dyskretne,
- 173 par. 3 – podczas okazania osoba okazywana powinna znajdować się w grupie obejmującej łącznie co najmniej 4 osoby,
- ponieważ jest czynnością procesową wynikają z tego faktu następujące konsekwencje:
* muszą być przeprowadzone przez organ procesowy,
* z jej przebiegu sporządza się protokół,
- okazanie zgodnie z art. 173 par. 1 KPK jest szczególną formą przesłuchania, a rozpoznający ma status świadka,
- istnieje kilka rodzajów okazań: okazanie osoby (bezpośrednie), okazanie wizerunku osoby (pośrednie), okazanie rzeczy (w tym okazanie zwłok)
- zgodnie z art. 72 par. 2 oskarżony, podejrzany mają obowiązek poddać się okazaniu, a świadek ma obowiązek w nim uczestniczyć
- zasadą powinno być okazanie zwykłe, jawne,
- minimalnie 4 osoby w okazaniu, maksymalnie kilkanaście (w praktyce),
- istotne jest odpowiednie przybranie osób – podobne cechy zewnętrzne, ubiór,
- organ przeprowadzający okazanie powinien zadbać o to, aby osoby okazywane nie były znane świadkowi wcześniej, a także, żeby nie widział on osoby podejrzanego, w sytuacji wskazującej na to, że to on jest osobą, którą miałby wskazać czyli np. podczas konwojowania, gdy jest on skuty albo przesłuchiwany,
- konieczne jest fotograficzne utrwalenie grupy osób uczestniczących w okazaniu (dla sprawdzenia wymogów),
- okazanie powinno być dokonywane w odpowiednim pomieszczeniu umożliwiającym obserwowanie osób okazywanych przez świadka z odpowiedniej odległości oraz możliwość zobaczenia także ich całych sylwetek a nie tylko twarzy,
- osoba okazywana sama wybiera sobie miejsce w grupie osób przybranych,
- zasada – tyle okazań ile osób okazywanych,
- jeśli istnieje obawa co do obiektywizmu świadka lub jego zdolności postrzegania w czasie okazania powinien być obecny biegły psycholog,
- można, jeśli istnieje obawa co do obiektywizmu, dokonać eksperymentu procesowego zg. z art. 211 KPK czyli tzw. okazania pustego,
- okazanie sekwencyjne – jedna z forma okazania bezpośredniego – świadkowi nie jest okazywana na raz cała grupa, ale poszczególne osoby pojedynczo, po kolei,
- samo okazanie należy poprzedzić przesłuchaniem, a po dokonanej czynności przesłuchać ponownie (wówczas pytamy po jakich cechach świadek rozpoznał daną osobę),
- jeśli świadek słyszał głos podejrzanego, dojść może do okazania głosu, które zawsze ma charakter okazania sekwencyjnego,
- okazanie pośrednie powinno być dokonywane tylko wówczas, gdy nie ma możliwości okazania bezpośredniego,
- okazanie wizerunku osoby – okazanie pośrednie – powinno sprowadzać się do okazywania świadkowi albumu fotograficznego przestępców, a najlepiej, gdyby okazanie takie miało formę okazania wizerunku poprzez film,
- regułą dla okazania zwłok jest ich okazywanie pojedyncze,
- okazanie jest czynnością niepowtarzalną – 316 KPK.
MODUS OPERANDI SPRAWCY
Definicja:
- modus operandi jest to szczególny, charakterystyczny, z reguły powtarzalny sposób zachowania się sprawcy, w którym odbijają się jego indywidualne cechy, właściwości i możliwości człowieka, przez które dany sposób jest przez niego stosowany.
- w kryminalistyce jest szeroko rozumiany, jako sposób który wyraża się nie tylko w danym czynie, ale także w jego następstwach, zwłaszcza śladach, zachowaniu poprzedzającym czyn, zachowanie następujące po popełnieniu czynu – zawsze jednak w ścisłym związku z czynem.
- perseweracja – utrwalona tendencja do podejmowania takich samych czynów i ich realizowania taką samą metodą oraz do sytuacyjnego reagowania w pewien charakterystyczny sposób.
Historia:
- pierwszą kategorią przestępstw, na których sposób popełniania zwrócono uwagę w celach wykrywczych, były kradzieże zwłaszcza kradzieże z włamaniem zwane przez Hansa Grossa modus furandi (łac. fur – złodziej).
- z czasem zaczęto dopatrywać się znamiennych cech w działaniu innych przestępców,
- pierwszy nowoczesny, ale nie niezawodny, system rejestracji sposobów przestępczego działania pojawił się w 1913 roku w Anglii i był to tzw. Crime index; w Polsce taki system pojawił się w 1926,
- do dzisiaj jednak szuka się optymalnych kryteriów i metod ustalania, rejestrowania i wyszukiwania oraz porównywania cech znamionujących ujawniane czyny przestępcze,
- według Hansa Grossa najistotniejszym śladem pozostawionym prawie we wszystkich przypadkach przez złodzieja jest sposób w jaki kradzież popełnia i od którego prawie nigdy nie jest w stanie całkowicie się uwolnić.
Rozwinięcie zagadnienia:
- dzięki modus operandi można w drodze analogii łączyć przestępstwa o nie wykrytym sprawstwie,
- istnieje pewien stadialny model komponentów, w których przejawić się może specyficzny modus operandi sprawcy; stadiów jest wiele m.in.
* planowanie czynu przestępczego,
* wytypowanie i rozpoznanie obiektu,
* wykorzystanie powiązań między miejscem czynu lub osobami miejscowymi,
* konflikt z ofiarą,
* dobór wspólników,
* zapewnienie ‘upłynnienia łupu’
* wybór czasu dokonania przestępstwa
* uzyskanie narzędzi przestępstwa,
* alibi,
* specyficzne cechy czynności wykonawczych przestępstwa,
* maskowanie swojego wizerunku w określony sposób,
* użycie specjalnych narzędzi,
* ostentacyjne zostawianie śladów,
* wiedza, umiejętności specjalne potrzebne do wykonania czynu w określony sposób,
* powrót na miejsce przestępstwa,
* planowanie powtórzenia przestępstwa itd.
- każdy z wyżej wymienionych etapów jest tylko propozycją stadium popełniania przestępstwa, zazwyczaj zależy ono od indywidualnego planu sprawcy i wówczas niektóre z stadiów pojawiają się w przestępstwie, innych w ogóle nie ma,
- na każdym z tych etapów sprawca może zachowywać się w charakterystyczny sobie tylko sposób np. odnośnie maskowania może rabować bank w masce karnawałowej lub charakterystycznej czapce, kominiarce i robi tak za każdym razem; lub np. użycie specjalnych narzędzi – gdy zawsze do swoich zabójstw używał ostrej siekiery;
- elementy wskaźnikowe modus operandi – to inaczej te spośród komponentów, które w konkretnym przestępstwie zostaną ustalone; wiadomo już, że wszystkie, a nawet większość nich w jednym przestępstwie nie muszą występować jednocześnie,
- komponenty postępowania sprawcy ustalane są zawsze w oparciu o analizę wyników oględzin miejsca zdarzenia, ekspertyz kryminalistycznych, treści zeznań świadków, wyjaśnień podejrzanych, eksperymentów procesowo – kryminalistycznych, treści ustaleń operacyjno – rozpoznawczych,
- analizując modus operandi, warto zauważyć, że po wielokrotnym wykonywaniu czynności ulega uproszczeniu system orientacji, przewartościowuje się rola określonych zmysłów np. początkowa dominacja zmysłu wzroku słabnie na rzecz orientacji kinestetycznej; do działania często wkrada się też rutyna, która w tym wypadku nie działa ułatwiająco,
- determinanty modelujące modus operandi – cechy osobowości sprawcy, osobnicze możliwości cielesne, wiek, doświadczenie i wiedza, zawód, tradycja, obiektywne układy sytuacyjne, aspiracje, dewiacje, psychopatie, możność dysponowania środkami materialnymi, bezpośrednie wpływy środowiskowe,
- wyróżnia się 4 typy tzw. sytuacji trudnych, mogących wpływać również na modus operandi:
* deprywacje (zaistnienie warunków niemożliwych do normalnego funkcjonowania organizmu lub samopoczucia człowieka)
* przeciążenia (wykonywanie czynności na granicy sił fiz. lub umysłowych)
* zagrożenia (oczekiwanie realnego naruszenia wartości cenionej przez podmiot czynności) ,
* utrudnienia (zaburzenia planowanego roku wykonywania czynności w wyniku braków przedmiotowych, niedoinformowania, przeszkód, przeciwdziałań)
Proces:
- art. 53 par. 2 K.K. nakazuje uwzględnienie przy wymiarze kary szeregu elementów przedmiotowych i podmiotowych, a odnajdowanych wśród nośników modus operandi wymienionych wyżej,
- ogromne znaczenie ma wiedza o nośnikach i elementach modus operandi przy ustalaniu okoliczności przestępstw nieumyślnych,
- istotność przy ustalaniu rodzaju winy i pomoc przy właściwej ocenie prawnokarnej,
- powołując się na sam modus operandi, nie można przypisać określonych przestępstw danej osobie, istotą modus operandi jest możliwość budowy jak najtrafniejszych wersji kryminalistycznych:
* podstawa wersyjnego typowania sprawcy na podstawie rejestru,
* tworzywo wersji na temat indywidualnych cech sprawcy dotychczas nierejestrowanego,
* przedmiotem wersji śledczych, gdy zachodzi potrzeba ustalenia innych, nieznanych jeszcze komponentów czynu,
- zarówno w postępowaniu przygotowawczym jak i na rozprawie modus operandi jest sygnałem naprowadzającym,
- obecnie spotkać można tezę o obniżającym się stopniu perseweracji przestępczej, co związane jest ze zmianą cech współczesnych, statystycznych przestępców, których cechy prymitywizują się, dochodząc nawet do brutalności,
- przestępca ulega zasadzie mimetyzmu tzn. w dużych skupiskach ludzkich ulega ochronnemu przystosowaniu się do otaczającego środowiska,
- często analogiczna metoda popełnienia przestępstwa nie wiąże się z jakimś konkretnym modus operandi, a jest wynikiem po prostu mało zróżnicowanych elementów rzeczywistości w ujęciu technicznym np. podobne pojazdy, do których włamanie może przebiegać w podobny sposób; drzwi o podobnych konstrukcjach, gdzie sforsowanie jednych automatycznie daje metodę forsowania innych, podobnych; podobne bloki, w jakich dochodzi do popełnienia przestępstw, mogą nie być wskazówką przy modus operandi, ale wynikać po prostu z analogii budownictwa itd.,
- modus operandi, a zwłaszcza zasadniczo go modelujące cechy osobowości umożliwiają określenie sylwetki psychofizycznej nieznanego sprawcy tzw. profilowanie (krótka charakterystyka zwięźle obejmująca niektóre cechy sprawcy),
- początki profilowania sięgają legendarnego Kuby Rozpruwacza;
- długo prowadzono badania nad badaniami w zakresie profilowania, a ukoronowaniem tych badań stał się Program Profilowania Psychologicznego, opracowany przez FBI w Quantico w 1978.
MECHANOSKOPIA I TRASEOLOGIA
Mechanoskopia:
- mechanos + skopein,
- mechanoskopia – dział techniki kryminalistycznej, który zajmuje się badaniem w celach identyfikacyjnych śladów oddziaływania jednej rzeczy na drugą oraz samej tej rzeczy, która pozostawiła takie ślady, za wyjątkiem śladów i rzeczy objętych zainteresowaniem innych dziedzin techniki kryminalistycznej,
- mechanizmy powstawania śladów: wygniatanie, tarcie i cięcie,
- ślady ujawnia się przeważnie optycznie, za pomocą lup powiększających,
- metody zabezpieczania śladów mechanoskopijnych: zabranie, wyodrębnienie, sfotografowanie, odwzorowanie,
- identyfikacji indywidualnej narzędzi dokonuje się w oparciu o ewentualne mikronierówności powstałe w trakcie użytkowania a nawet już w trakcie produkcji,
- do ujawniania śladów stosuje się skupione światło skośne,
- do badań smugowych (dynamicznych) konieczne jest pobranie śladu porównawczego,
- przy stwierdzeniu zgodności śladów przy badaniu porównawczym należy dokonać fotografii i montażu zdjęć,
- w zależności od ilości pracujących powierzchni narzędzia i ich geometrii powstają ślady o jednej powierzchni, dwupowierzchniowe, czteropowierzchniowe itp. Ślady takie należy traktować odrębnie,
- przeprowadza się także tzw. badania na całość – mające odp. na pytanie czy dwa fragmenty przedmiotu były kiedyś jedną całością,
- analizy uszkodzenia szyb – badając spękania, powierzchnię przełomu lub kształt wybitego otworu można ustalić z jaką siłą uderzono w szybę, a także kąt uderzenia; szyby pękają też pod wpływem wysokiej temperatury – fragmenty szkła wypadają w kierunku ognia; szkło nie ulega odkształceniom pod wpływem działania narzędzia,
- badania polegać mogą też na odczytywaniu zatartych znaków – można je odczytać posługując się metodami chemicznymi lub magnetycznymi – pierwsze bazują na zjawisku nierównomiernego pęcznienia oznakowanego miejsca pod wpływem odpowiedniego odczynnika (do ujawniania znaków na drewnie stosuje się wodę w postaci wrzątku lub pary; guma – aceton, benzen, benzyną kwasem octowym; metale – woda królewska, nadmanganian potasu, zasada sodowa, kwas octowy i pikrynowy); metale lub stopy o właściwościach ferromagnetycznych można opylić proszkiem o właściwościach ferromagnetycznych, cząstki użytego proszku lub zawiesiny szybciej osadzą się w miejscu zniszczenia struktury krystalicznej; ujawnione kontury znaków po pewnym czasie znikają, dlatego konieczne jest ich fotografowanie.
Traseologia:
- badania śladów stóp i pojazdów,
- obecnie stosowane rzadziej ze względu na wszechobecny asfalt i chodniki,
- chód utrwala się w pozostawionych śladach, które składają się na tzw. ichnogram, czyli ścieżkę chodu,
- w przypadku badania śladów stóp najczęściej dochodzi do badania: kierunku chodu, linii chodu (wyznacza się łącząc te same elementy odwzorowań stóp np. tylnych skrajni obcasów), linii i kąta stopy(linię wyznacza się poprzez wyznaczenie odcinka od tylnej krawędzi pięty ze środkiem przedniej krawędzi drugiego palca; linia stopy w odniesieniu do kierunku chodu tworzy kąt stopy), długości i szerokości kroku, częstych odchyleń spowodowanych np. kalectwem, zranieniem nogi, złym obuwiem,
- typ obuwia i długość kroku pozwalają na ustalenie płci osoby; długość bosej stopy pozwala na określenie przybliżonego wzrostu osoby,
- szczególne różnice mogą występować w ichnogramach kobiet w zależności od ciąży, obuwia,
- ślady występują w postaci wgłębień, odwarstwień, nawarstwień, a niekiedy także w postaci utajonej,
- najczęściej zabezpiecza się poprzez odlewy gipsowe i silikonowe,
- ślady pojazdów – szczególnie wydatne w trakcie hamowania, jeśli koła ulegną zablokowaniu, jeśli nastąpi poślizg (ślady smugowe),
- najczęściej ślady widoczne, gdy tak jednak nie jest najłatwiej posłużyć się skupionym światłem skośnym, rzadziej promieniami UV,
- najprostszym sposobem zabezpieczenia śladu jest jego fotografowanie, w razie potrzeby można zwiększyć kontrast przez opylenie śladu matową farbą o barwie kontrastującej z otoczeniem, ścieżkę chodu należy odwzorować na szkicu, ślady wgłębione należy sfotografować kilkakrotnie ze światłem padającym pod różnym kątem,
- po oczyszczeniu śladu z grudek ziemi, źdźbeł trawy można go odwzorować; do odwzorowań w substancjach zwartych używa się zazwyczaj gipsu alabastrowego; uzyskany odlew należy oczyścić pod strumieniem wody; ślady odwarstwione na sypkiej powierzchni odwzorowuje się silikonem, ale najpierw należy je wzmocnić spirytusowym roztworem szelaku, lakierem; do utwardzania śladów w sypkim śniegu zalecane jest stosowanie parafiny lub schłodzonego lakieru do włosów,
- materiał porównawczy – pobiera się wykonując odcisk, odbitkę opony (podeszwy) w możliwie zbliżonych warunkach terenowych i atmosferycznych (właściwie czynność ta ma charakter eksperymentu),
- czasami zdarza się również konieczność badania odcisków kończyn zwierząt, ich owłosienia i upierzenia.
FOTOGRAFIA W KRYMINALISTYCE
Wprowadzenie:
- fotografia znalazła zastosowanie detektywne w 1839 roku w miesiąc po opatentowaniu jej jako oryginalnego wynalazku przez L.J. Daugerre,
- 1841 policja zaczęła rejestrować wizerunki przestępców,
- XIX wiek przyniósł fotografii ugruntowaną pozycję w kryminalistyce,
- współcześnie wyróżnia się 3 typy fotografii w kryminalistyce dokumentacyjną, badawczą i wykrywczą,
Fotografia dokumentacyjna
- zdjęcie utrwalające wizerunek osoby bądź sytuacji jest nie tylko swoistego rodzaju ‘pamiątką’, ale także może stanowić dowód prawa, stosunku prawnego, okoliczności mogącej mieć znaczenie prawne, a więc fotografia jest dokumentem,
- w fotografii dokumentacyjnej wykonuje się portrety przestępców lub podejrzanych w celu umieszczenia ich w registraturach,
- portrety dokumentacyjne wykonuje się w trzech pozach en face, z profilu i z półprofilu, czasem także pozycji stojącej,
- zdjęcia te noszą nazwę zdjęć sygnalitycznych,
- zdjęcia te okazywane są świadkom i pokrzywdzonym w przestępstwie,
- dział fotografii zajmujący się fotografią dokumentacyjną to fotografia rejestracyjna,
- drugim miejscem wykorzystywania jest utrwalenie przebiegu czynności procesowych, przede wszystkim oględzin, a także innych czynności procesowych takich jak eksperyment, okazanie, wizja lokalna,
- do fotografii dokumentacyjnej zalicza się także sfotografowany fakt popełnienia wykroczenia drogowego(zdjęcia z fotoradarów),
- znaczna część zdjęć sporządzana jest w celu ich wykorzystania w materiałach poglądowych, ilustrujących przebieg rozmaitych czynności dowodowych, ich rolą jest uzupełnienie opisów,
- typowym przykładem materiału poglądowego jest tzw. tablica poglądowa
Fotografia badawcza:
- obejmuje wykorzystywanie zjawisk, umożliwiających wizualizację cech, które w zwykłych warunkach byłyby poznawczo niedostępne,
- mikrofotografia – polega na współpracy aparatu z mikroskopem (ekspertyzy przerobionych dokumentów, przestrzelin, mikrośladów),
- makrofotografia – jej celem jest uzyskanie dużych zdjęć małych obiektów (śladów daktyloskopijnych, mechanoskopijnych),
- fotografia w promieniowaniu podczerwonym – pozwala na ujawnienie nieczytelnych z różnych względów napisów na dokumentach, śladów użycia broni palnej, rekonstrukcji wyglądu usuniętych tatuaży,
- fotografia w promieniowaniu nadfioletowym – zastosowanie w badaniu dokumentów przerobionych, badaniach śladów biologicznych, w wykrywaniu i dokumentowaniu niektórych pułapek kryminalistycznych,
- istotne elementy poznawcze uzyskujemy dzięki oświetleniu monochromatycznym.
Fotografia detektywna:
- zwana też wykrywczą lub operacyjno – rozpoznawczą,
- mianem fotografii detektywnej określa się fotograficzne metody rejestracji zdarzeń zachodzących w toku czynności operacyjno – rozpoznawczych,
- formą, w których wykonywanie zdjęć jest wyjątkowo ważne jest – obserwacja tajna,
- specyfiką fotografii wykrwyczej jest niejawność wykonywania zdjęć,
- w takich wypadkach aparaty fotograficzne ukrywane są więc we fragmentach odzieży, bagażu, pojazdach,
Termowizja
- technika uzyskiwania obrazów cieplnych,
- wizualizacja w barwach umownych,
- bywa wykorzystywana w poszukiwaniach osób żywych jak i zwłok,
Wiarygodność fotografii:
- jakość wykonanego zdjęcia zależy od warunków technicznych,
- każde zdjęcie jeśli ma mieć walor urzędowy, musi zostać opisane,
- problem wiarygodności dotyczy głównie fotografii cyfrowej,
* jeśli w zdjęciu zastosowano inne techniki niż korekta kontrastu, barw, naświetlenia, kadrowanie to przed akceptacją zdjęcia należy poddać je opinii eksperta,
* oryginalne pliki należy przechowywać w stanie nieprzetworzonym,
* konieczność okresowej kontroli użytego sprzętu,
- certyfikacja osób zajmujących się fotografią kryminalistyczną.
HIPNOZA, NARKOANALIZA
Narkoanaliza
- jako pierwszy metody te użył Robert House pod koniec XIX wieku,
- w XX wieku jak i teraz stosowana w pracy wywiadów i kontrwywiadów,
- jest metodą ujawniania śladów pamięciowych,
- polega na wprowadzeniu badanego za pomocą środków farmakologicznych w tzw. stan subnarkozy, w którym traci on kontrolę nad swoimi wypowiedziami,
- preparatami podawanymi danej osobie mogą być skopolamina, Amythal sodium, Evipan
- stan przypominający pogranicze snu, bezwolność, podatność na sugestie,
- w tym stanie można od badanego wydobyć informacje, które normalnie prawdopodobnie by zataił,
- nowsze metody narkoanalizy polegają na podaniu dużych dawek środków uspokajających, a następnie na gwałtownym wyrwaniu badanego ze snu przez podanie amfetaminy,
- w każdej postaci jest jednak niebezpieczna dla badanego,
- w procesie w każdym cywilizowanym państwie musi być zabroniona.
Hipnoza:
- zmniejszenie krytycyzmu badanego,
- utrata kontroli nad własną wypowiedzią,
- znaczne poprawienie pamięci (hipermnezja)
- w praktyce polskiego procesu stosowana była niezwykle rzadko, obecnie nie jest stosowana,
- hipnoza to właściwie autohipnoza, ponieważ nikt nie jest w stanie zostać zahipnotyzowany jeśli tego nie chce,
EKSPERYMENT PROCESOWY I WIZJA LOKALNA
Eksperyment procesowy:
- według art. 211 KPK, w celu sprawdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla sprawy, można przeprowadzić w drodze eksperymentu procesowego doświadczenie lub odtworzenie przebiegu stanowiących przedmiot rozpoznania zdarzeń lub ich fragmentów,
- eksperyment procesowy może być realizowany w dwóch formach doświadczenia lub odtworzenia przebiegu zdarzenia lub jego fragmentu,
- celem jest sprawdzenie wersji śledczej lub jakiegoś jej fragmentu, zweryfikowanie treści wyjaśnień podejrzanego lub zeznań świadka albo sprawdzenie jakie konsekwencje w postaci śladów musi przynieść ustalony w innej drodze przebieg zdarzenia,
- eksperyment przeprowadza organ procesowy z udziałem osób towarzyszących (protokolanta, dokumentalisty, który ma status specjalisty),
- jeśli w eksperymencie uczestniczy podejrzany, który jest tymczasowo aresztowany konieczny jest udział funkcjonariuszy konwojujących go,
- czasem do udziału w eksperymencie trzeba przybrać pozorantów,
- jeśli w trakcie eksperymentu będzie konieczna wiedza specjalistyczna, do udziału można dopuścić biegłego w charakterze konsultanta,
- w eksperymencie może uczestniczyć obrońca na zasadach przedstawionych w KPK,
- ze względów taktycznych zalecane jest przeprowadzenie eksperymentu z udziałem podejrzanego, od razu gdy ten przyznał się do winy (podejrzany uplastycznia wówczas wygląd zdarzenia),
- eksperyment ma duże znaczenie, gdy w toku późniejszych zdarzeń podejrzany odwoła swoje przyznanie się,
- eksperyment rzeczoznawczy – nie jest czynnością procesową, jest realizowany przez biegłego w ramach ekspertyzy,
Wizja lokalna:
- KPK nie wspomina o wizji lokalnej jako odrębnej czynności procesowej,
- w praktyce stanowi pewien szczególny rodzaj oględzin miejsca zdarzenia,
- to w praktyce czynność pośrednia między oględzinami a eksperymentem,
- kiedyś zwana „naostrznią sądową”,
- od eksperymentu różni ją statyczny charakter, a od oględzin fakt, że nie zbiera się i nie zabezpiecza żadnych śladów,
- można ją przeprowadzić z udziałem podejrzanego, świadków lub bez ich udziału,
- polega na tym, że organ procesowy sam udaje się na miejsce przestępstwa, aby zapoznać się z jego realiami,
- celem wizji lokalnej jest więc:
* upewnienie się, czy opis miejsca podany przez świadka lub podejrzanego jest zgodny z rzeczywistością,
* pogłębienie wiedzy o miejscu popełnienia przestępstwa,
* konfrontacja wyobrażeń o miejscu zdarzenia z rzeczywistością,
- jeśli zdarzy się, że w czasie wizji ujawnione zostaną jakieś nowe ślady lub dowody, wówczas przeprowadza się kolejne oględziny,
- przebieg wizji należy dokumentować protokołem, który może być uzupełniony dokumentacją fotograficzną, wideo lub szkicami.
EKSPERTYZA I BIEGLI
Wprowadzenie:
- status biegłego określony jest przepisami prawa tzn. art. 192, 193-203, 205-206, 209 KPK,
Biegły:
- może występować w dwóch rolach – konsultanta (pomocnika organu procesowego) oraz opiniodawcy,
- jako konsultant biegły nie przeprowadza odrębnych badań ani nie wydaje opinii, a jedynie uczestniczy w czynnościach wykonywanych przez organ procesowy, udzielając porad i wskazówek
- rolę biegłego konsultanta należy odróżnić od roli specjalisty w rozumieniu art. 205 KPK, którego rola polega na obsłudze techniczno – dokumentacyjnej, pracują pod kierunkiem organu procesowego, nie są samodzielni,
- jako opiniodawca biegły zgodnie z postanowieniem organu procesowego wykonuje ekspertyzę, przez którą rozumiemy ogół prowadzonych badań jak i opinię,
- organ powołuje biegłego, gdy stwierdzenie jakiś faktów wymaga wiadomości specjalnych,
- wyróżniamy ekspertyzę jednostkową i kompleksową (jeden przedmiot badany jest przez biegłych min. dwóch różnych specjalności),
- wykazy biegłych sądowych prowadzi sąd wojewódzki tzw. biegli z listy, powoływani mogą być także biegli ad hoc, którzy nie są na liście, ale posiadają konieczną wiedzę specjalistyczną, powoływani doraźnie, jednorazowo,
- organ procesowy powołując biegłego wydaje postanowienie,
- kwalifikacje biegłego:
* posiada odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie,
* posiada odpowiednie doświadczenie,
* wysokie kwalifikacje moralne,
* dysponuje aparaturą konieczną do przeprowadzenia ekspertyzy,
* jest sprawny fizycznie i psychicznie w takim stopniu, które umożliwia wyk. badań,
- opinia biegłego składa się ze: sprawozdania i wniosków,
- biegły może zostać poproszony o tzw. ekspertyzę abstrakcyjną czyli ogólną informację z zakresu jakiejś dziedziny wiedzy
Ekspertyza:
- zespół czynności badawczych wymagających wiadomości specjalnych i dlatego wykonywanych przez biegłego na zlecenie organu procesowego, zakończonych opinią, która może mieć charakter samoistnego dowodu w procesie,
- mogą być dokonywane w każdej sferze życia,
- mogą być wykonywane przez:
* instytuty naukowe lub naukowo badawcze,
* zakłady specjalistyczne,
* powołane do tego instytucje,
* biegłych sądowych,
* każdą osobę posiadającą szczególne wiadomości specjalne,
Jakość i harmonizacja ekspertyzy:
- problem dyktatu biegłego – problem polega na dysponowaniu tak dużej w porównaniu do prawnika wiedzy z danego zakresu, że może to wykluczyć dokonanie rzetelnej, samodzielnej oceny wyników ekspertyzy,
- zasady międzynarodowej standaryzacji badań i zapewnienie jakości prac laboratoryjnych,
- najważniejszym podmiotem zajmującym się harmonizacją działań badawczych jest Europejska Sieć Laboratoriów Nauk Sądowych,
- ostatecznym celem harmonizacji metod badawczych jest osiągnięcie podwójnej przejrzystości – standaryzacja kwalifikacji badaczy, a część druga dot. kryminalistycznych metod badawczych,
- w każdym laboratorium kryminalistycznym działa komórka ds. zapewnienia jakości
DZIAŁANIA TAKTYCZNO – KRYMINALNE
Pościg:
- zgodnie z art. 297 par. 1 KPK organy ścigania mają ustawowy obowiązek nie tylko wykrycia, ale i w razie potrzeby ujęcia sprawcy,
- zazwyczaj unikanie lub ukrywanie się sprawcy,
- w przypadkach ucieczki organy podejmują pościg za osobą uciekającą,
- zgodnie z art. 243 KPK pościg podjęty bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa może realizować każda osoba, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się ściganego lub nie można ustalić jego tożsamości,
- Policja może podjąć pościg przy każdej próbie unikania z nią kontaktu,
- w następstwie pościgu ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie, że osoba ta popełniła przestępstwo, a zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub zatarcia śladów przestępstwa,
- zgodnie z art. 15 pkt 2, 2a i 3 – pościg ma prawo być podjęty już w ramach czynności operacyjno – rozpoznawczych,
- pościg to ogół działań zmierzających bezpośrednio do szybkiego ujęcia i zatrzymania osoby, która zazwyczaj z powodu naruszenia prawa oddala się z jakiegoś miejsca, dążąc przez to do uniknięcia kontaktu z prowadzącym te działania,
- pościg bezpośredni – prowadzony ad hoc w wypadku natychmiastowej ucieczki danej osoby po kontakcie z organami ścigania, nie zatrzymała się do kontroli pojazdu,
- pościg pośredni – prowadzony za osobą, która wcześniej się ukrywała, a odnaleziona podjęła ucieczkę,
- pościg czołowy – prowadzony bezpośrednio za określoną osobą przypuszczalną lub ustaloną trasą ucieczki; czoło pościgu utrzymuje kontakt wzrokowy z uciekającym,
- pościg zaporowy – polega na zamknięciu przypuszczalnych lub ustalonych tras ucieczki przed znalezieniem się osoby ściganej w punktach zamknięcia tych tras; zamknięcie tras może polegać na ustawieniu posterunków w określonych miejscach, może polegać na fizycznym zablokowaniu trasy ucieczki samochodem lub wyłożeniem na drodze tej ucieczki tzw. „kolczatki”,
- art. 17 Ustawy o Policji pozwala na użycie broni palnej w pościgu bezpośrednim przeciwko sprawcy określonego rodzaju przestępstw,
- siły i środki użyte w pościgu musza być adekwatne do sytuacji,
- jeżeli daną osobę da się zatrzymać, należy sprawdzić jej tożsamość, a jeśli spełnione są określone warunki zatrzymania, należy ją zatrzymać,
- jeśli kontynuowanie pościgu jest bezcelowe, należy pościg przerwać i rozpocząć działania o charakterze czynności operacyjno – rozpoznawczych, w szczególności rozpocząć poszukiwania.
Poszukiwania:
- działania taktyczno – kryminalne,
- w ramach procesu zarządzane przez organ procesowy, jeśli miejsce pobytu podejrzanego nie jest znane art. 278 KPK,
- podstawą poszukiwań może być postanowienie o poszukiwaniu listem gończym 279 KPK,
- podstawą poszukiwań może być też postanowienie o zaginięciu osoby, potrzeba ustalenia miejsca pobytu osoby podejrzewane, ważnego świadka,
- czasami czynności poszukiwawcze ograniczają się do działań biernych: rutynowe kontrole na przejściach granicznych, legitymowanie itp.
- czasami czynności poszukiwawcze angażują poważne środki operacyjne,
- w zależności od potrzeb mogą mieć zasięg lokalny, ogólnokrajowy, czasem także na obszarze całej UE, a także krajów spoza UE, gdy zawarte są z nimi odrębne umowy,
- poszukiwanie rozpoczyna się od wywiadu w miejscu ostatniego miejsca zamieszkania, pobytu poszukiwanego, w miejscu jego pracy,
- wywiad i inne czynności operacyjno – rozpoznawcze mogą mieć charakter tajny lub jawny,
- ogłoszenie o poszukiwaniach może być umieszczone w mediach.
Zasadzka:
- celem zasadzki jest niespodziewane ujęcie osoby poszukiwanej ściganej lub też ujęcie na gorącym uczynku sprawcy przestępstwa, o ile miejsce jego popełnienia było znane albo dało się przewidzieć,
- polega na odpowiednim rozdzieleniu funkcjonariuszy o odpowiednich rolach,
- może być elementem pościgu
Pułapka:
- jest urządzeniem technicznym ułatwiającym ujęcie osoby ściganej,
- wyróżniamy pułapki
* obezwładniające
* dokumentujące,
* alarmujące,
* naznaczające
- spełnia dodatkową funkcję psychologiczną.
Kontrola osobista i przeglądanie zawartości bagażu:
- może być dokonywane przez Policję, w szczególnych przypadkach Straż Graniczną w razie uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary,
- kontrola osobista i przeglądanie zawartości bagażu różnią się od przeszukania tym, że są one czynnościami administracyjno – porządkowymi, realizowanymi na podstawie ustawy o Policji,
- z zasady nie sporządza się z tego dokumentacji, a nawet notatki,
Zatrzymanie:
- czynność procesowa lub administracyjno – porządkowa,
- jako czynność procesową regulują ją art. 243- 248 KPK,
- oprócz zatrzymania procesowego jest zatrzymanie policyjne oparte o art. 15 ust. 1 pkt. 2a i 3 Ustawy o Policji,
- według art. 243 zatrzymania osoby złapanej na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa albo w wyniku bezpośredniego pościgu może dokonać każda osoba, nawet nie będąca funkcjonariuszem; jeśli nim nie jest to po zatrzymaniu musi od razu przekazać zatrzymanego Policji – zatrzymanie obywatelskie,
- Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa, gdy zachodzi obawa, że ucieknie ona, ukryje się lub zatrze ślady przestępstwa,
- należy zatrzymać także osobę, która jest podejrzana o popełnienie przestępstwa, a jej tożsamość jest nieznana,
- zatrzymania sporządza się protokół,
- osobę zatrzymaną należy poinformować o powodach zatrzymania, wysłuchać ją w formie rozpytania (notatka) lub przesłuchać (protokół),
- zatrzymanemu należy umożliwić kontakt osobisty lub telefoniczny z jego adwokatem,
- po zatrzymaniu Policja ma obowiązek powiadomić prokuratora,
- zatrzymanemu służy prawo wniesienia zażalenia na zasadność zatrzymania, a także prawo do badania lekarskiego,
- innym rodzajem procesowego przesłuchania jest zatrzymanie podejrzanego w związku z zarządzeniem prokuratora, połączone przymusowym doprowadzeniem zatrzymanego do prokuratury lub sądu,
- zatrzymanego należy w ciągu 48 godzin przekazać do sądu z wnioskiem dot. tymczasowego aresztowania albo zwolnić,
- należy go też zwolnić jeśli po 24 godzinach od oddania do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o tymczasowym aresztowaniu,
- ponowne zatrzymanie dot. tych samych faktów jest niedopuszczalne,
- w zatrzymaniu policyjnym, mającym inny charakter od procesowego, Policja może zatrzymać osadzonego w zakładzie karnym, jeśli legalnie opuścił on jego mury (np. przepustka), ale nie wrócił na czas; policja ma także prawo zatrzymania osoby zagrażającej życiu, zdrowiu lub mieniu ludzkiemu,
- na sposób prowadzenia tej czynności służy zażalenie do właściwego miejscowo prokuratora,
Badanie zawartości alkoholu:
- dokładne badanie zawartości alkoholu wymaga: badania krwi lub moczu, pobieranych dwukrotnie w odstępach czasu,
- do wstępnej oceny służy
* alkomat – urządzenie instalowane w komisariatach, komendach, a także samochodach; działa na zasadzie absorpcji podczerwieni,
* alkotest – małe, przenośne urządzenie;
- pomiar w/w urządzeniami może być wykonywany nie wcześniej niż po 15 minutach od spożycia alkoholu,
Działania specjalne:
- dot. użycia specjalnych pododziałów (grup) taktyczno – kryminalnych,
- w skład takich grup wchodzą np. antyterroryści, pirotechnicy, psycholog – negocjator itp.
- koniecznym zabezpieczeniem działań specjalnych jest zabezpieczenie medyczne,
- bardzo istotne jest jednolite dowodzenie grupą, współdziałanie funkcjonariuszy,
- celem jest obezwładnienie, ujęcie i zatrzymanie przestępcy i oddanie go (żywego!) do dyspozycji wymiaru sprawiedliwości,
Użycie psa policyjnego:
- pies w służbie patrolowej – patrolowanie terenów otwartych, parków itp.; dodatkowo pełni funkcje obronne, naprowadza na zbliżających się ludzi,
- pies w służbie prewencji – używane przez policję porządkową w służbie prewencji przy zgromadzeniach i ich ochronie, imprezach masowych itd.; pies występuje jako pies obronny, jego użycie przeciwko człowiekowi jest jedną z form przymusu bezpośredniego,
- psy obronne – mogą być użyte jako środek przymusu bezpośredniego przez Policję, ŻW, SG, SOK, Straże gminne, firmy ochroniarskie,
- psy w Polsce służą też do ratowania ludzi z katastrof, jako ratownicy górscy, wodni, ale nie należy to do kompetencji Policji, ale specjalnych służb np. WOPR, GOPR,
- pies w służbie śledczej to pies tropiący albo pies specjalny – pies tropiący z reguły prowadzi po śladach zapachowych do miejsca pobytu danej osoby, trop taki utrzymuje się od 10 do 24 godzin, tropienie może odbywać się o każdej porze doby, lepiej jednak żeby była to noc; psy specjalne są najlepsze do przeszukiwania terenu, pomieszczeń, ładunków, bagaży – są szkolone do wykrywania broni palnej, narkotyków, samogonu, zwłok, materiałów wybuchowych,
- szczególnym użyciem psów jest tzw. ekspertyza osmologiczna
DAKTYLOSKOPIA
Wprowadzenie:
- daktyloskopia jest działem kryminalistyki obejmującym ujawnianie śladów ludzkiej skóry oraz identyfikację osób na ich podstawie,
- twórcą był Franciszek Galton (1888) lecz ogólne zasady jednolitego wzoru klasyfikacji daktyloskopijnej ustalono w Monaco 1911
- najczęściej występujące ślady powierzchni skóry to ślady palców,
- linie papilarne to inaczej listewki skórne o wys. od 0,1 do 0,4 i szerokości 0,2 do ,
- linie papilarne mają trzy cechy indywidualność, niezmienność i trwałość,
* indywidualność – niepowtarzalność wzoru o żadnej innej osoby,
* trwałość – zachowanie ich charakterystyki w roku naturalnej regeneracji naskórka; wyjątkiem jest sytuacja, w której doszło do uszkodzenia warstwy rozrodczej skóry lub naskórka,
* niezmienność – od czasu kształtowania ok. 6 msc życia płodowego aż do rozkładu pośmiertnego,
- istnieją systemy automatycznej identyfikacji daktyloskopijnej AFIS,
Opis linii papilarnych:
- delta – dwie linie biegnące równolegle, a następnie rozchodzące się,
- rdzeń wzoru – obszar centralnu, znajduje się między ramionami delty,
- pokrywa wzoru – obszar zlokalizowany powyżej górnego ramienia delty,
- podstawa wzoru – obszar znajdujący się pod deltą,
- linia Galtona- odcinek łączący termin zewnętrzny z terminem wewnętrznym,
- minucje – niewielkie charakterystyczne elementy wzoru, pozwalające na identyfikację,
- indeks – liczba przecięć linii Galtona przez linie papilarne,
- rodzaje wzorów:
* wzór łukowy – nie zawiera delty, 6% ludzi taki posiada,
* wzór pętlicowy – zawiera jedną deltę i przynajmniej jedną pętlicę, linia Galtona przecina przynajmniej jedną linię papilarną, 64% osób
* wzór wirowy – przynajmniej dwie delty, linie tworzące obszary zamknięte, 30% osób takie ma,
Ujawnianie śladów daktyloskopijnych:
- rodzaje śladów daktyloskopijnych:
* naniesione substancją potowo – tłuszczową,
* ślad naniesiony substancją barwną,
* ślady odwarstwione (w kurzu, pyle, tłuszczu),
* ślady wgłębione (np. w maśle czy plastelinie)
- w poszukiwaniu śladów istotne jest oświetlenie –lampy emitujące promieniowanie nadfioletowe i przenośne lasery,
- odnalezione ślady dokumentuje się fotograficznie,
- na powierzchniach gładkich i nie lepiących stosuje się proszki daktyloskopijne do wykrywania śladów daktyloskopijnych, do nałożenia których używa się specjalnych pędzelków; kolejno ślad przykrywa się folią daktyloskopijną,
- ślady wgłębione ujawnia się przez odlew sylikonowy,
- wiadomo, że niektóre substancje (ich pary) np. jod, cyjanoakrylan dobrze łączą się fizycznie z substancją potowo – tłuszczową (koloryzują ją, uwidaczniając), a np. ninhydryna, wchodząc z nią w reakcje chemiczne, prowadzi do uwidocznienia linii (ninhydryna stosowana jest od uwidaczniania śladów starych, nawet 20-to letnich),
- metody wykrywania i zabezpieczania śladów daktyloskopijnych:
* metoda optyczno – fotograficzna – która polega na prowadzeniu strumienia światła pod kątem 45 stopni i ujawnianiu śladów optycznie; albo też specjalne fotografowanie śladu z użyciem aparatu o stałej ogniskowej przy użyciu pierścieni pośrednich lub miecha,
* metoda mechaniczna – zastosowanie ujawniaczy proszkowych np. biel cynkowa, argentorat, grafit, sadza angielska, tkanol, tlenki metali, a następnie przeniesienie śladu na folię daktyloskopijną
* metody chemiczne – spryskanie śladu roztworem ninhydryny, która pozwala na ujawnienie śladu nawet po 20 latach; inne metody to oddziaływanie na ślad roztworem alloksanu, parami jodu czy azotanem srebra.
* inne metody – metoda oddziaływania pędzlem magnetycznym przy zastosowaniu proszków ferromagnetycznych, oddziaływania sadzą, radioaktywna, oddziaływania promieniem lasera argonowego, lasera miedziowego,
- ślady zabezpieczane w ten sposób bada się z użyciem lub daktyloskopijnych lub aparatem zwanym daktyloskopem inwersyjnym,
- zbiór kart daktyloskopijnych musi być odpowiednio sklasyfikowany, aby można było z niego korzystać; w Polsce przyjęto system klasyfikacyjny według założeń berlińskich tzw. system Klatta; Polska odeszła jednak od tego na rzecz systemów skomputeryzowanych np. AFIS, PRINTRAK, MORPHO, NEC.
Daktyloskopowanie osób:
- materiał porównawczy powstaje przez daktyloskopowanie danej osoby, co reguluje KPK – 74 par. 2 upoważnia do pobrania odcisków palców od oskarżonych i podejrzanych,
- daktyloskopuje się też osoby stwarzające zagrożenie dla zdrowia i życia jeśli ich tożsamości nie można ustalić, cudzoziemców starających się o status uchodźcy lub wydalanych z kraju, a także nieznane zwłoki,
- daktyloskopować można też osoby do badań eliminacyjnych – jest ono dobrowolne,
- gromadzone ślady znajdują się w Centralnej Registraturze Daktyloskopijnej prowadzonej przez CLK albo w wojewódzkich laboratoriach kryminalistycznych, prowadzących wojewódzkie registratury daktyloskopijne
Identyfikacja daktyloskopijna:
- polega na znalezieniu zgodności cech śladu z cechami odcisku pobranego (porównawczego), nie istnieje określona liczba punktów wspólnych, których znalezienie ma przesądzić o identyczności,
- ekspertyza identyfikacyjna – jej celem jest dokonanie identyfikacji człowieka,
- ekspertyza identyfikacyjna podstawowa – gdy mówi się o identyfikacji podejrzanego,
- ekspertyza identyfikacyjna eliminacyjna – badania dokonuje się w celu wykluczenia tych śladów, które pochodzić mogą od osób niebędących sprawcami,
- ekspertyza ujawniająca (wizualizacyjna) – ujawniane dokonywane jest metodami, których zastosowanie na miejscu zdarzenia byłoby niemożliwe,
- ekspertyza ujawniająco – identyfikacyjna – jeśli następstwem skutecznej wizualizacji jest podjęcie procedur identyfikacyjnych
Pokrewne metody identyfikacji:
- cheiroskopia – badanie odcisków wewnętrznych śladów dłoni,
- cheiloskopia – identyfikacja na podstawie śladów czerwieni wargowej,
- otoskopia (konchoskopia) – ślady małżowiny usznej,
- podoskopia – ślady stóp bosych,
- frontoskopia – odciski fragmentów twarzy,
- gantiskopia – metoda identyfikacji rękawiczek na podstawie ich śladów.
CZYNNOŚCI OPERACYJNO - ROZPOZNAWCZE
Wprowadzenie:
- brak jest ustawowej definicji czynności operacyjno – rozpoznawczych,
- można jednak przyjąć, że czynności operacyjno – rozpoznawcze są umocowanymi ustawowo, z reguły niejawnymi działaniami organów państwowych, realizowanymi w celach prewencyjnych, wykrywczych, informacyjnych lub dowodowych (a w przypadku służb wywiadowczych mających dodatkowo znaczenie militarne, gospodarcze, polityczne), mają służyć one celom prowadzonego procesu lub procesu ewentualnego w przyszłości,
- podział na czynności proste i złożone wydaje się być nieaktualny – obecnie dokonuje się tych czynności tylko w sposób złożony
- funkcje:
* rozpoznawcza,
* wykrywcza,
* kierunkująca późniejsze udowadnianie,
* weryfikująca uprzednie ustalenia,
* ochronna,
* zabezpieczająca,
-w prowadzeniu czynności operacyjno – rozpoznawczych często pojawia się konieczność uzyskania konsultacji lub wiedzy fachowej; w takich sytuacjach organy upoważnione do prowadzenia danej czynności powinny się zwrócić do specjalisty w celu uzyskania ustnej lub pisemnej konsultacji,
- zasadą jest jednak, że osoba, która występowała jako biegły-konsultant w ramach czynności operacyjno – rozpoznawczych nie może potem ponownie występować w procesie karnym jako biegły – ekspert.
Podstawa prawna:
- reglamentacja czynności operacyjno – rozpoznawczych w prawie,
- Ustawa o Policji,
- Ustawa o ŻW, ABW, CBA, SKW i inne,
- szczegółowe uregulowania – instrukcje tajne o charakterze resortowym
Wywiad:
- najpowszechniejszy,
- może być przeprowadzony w sposób jawny wówczas ma charakter procesowy lub administracyjno – porządkowy,
- może być przeprowadzany dyskretnie – wówczas ma charakter operacyjny,
Przetwarzanie danych:
- polega na przetwarzaniu danych z rozmaitych baz danych zew. jak i wew., policyjnych,
- informacje wykorzystywane są w analizie kryminalistycznej oraz w planowaniu taktycznym,
Podsłuch telefoniczny:
- rejestrowanie rozmów prowadzonych przez telefonię stacjonarną lub komórkową,
- uprawnienie służb policyjnych do uzyskiwania bilingów,
- także rejestracja korespondencji telefaksowej i mailowej,
- przechwytywanie informacji z komputera dokonuje się za pomocą tzw. ulotu magnetycznego
Podsłuch pomieszczeń:
- polega najczęściej na umieszczeniu w określonym obiekcie mikrofonu, urządzenia transmitującego lub rejestrującego informację akustyczną,
- transmisja danych może odbywać się drogą radiową, przez sieci np. wodociągu, klimatyzacji, c.o.,
- przebieg rozmów można kontrolować bez stosowania mikrofonu (wykorzystując szyby okienne jako membrany i zbierając informację z nich wiązką lasera),
- techniką pokrewną jest podgląd pomieszczeń – zwykle z użyciem jednej z technik telewizyjnych,
Kontrola korespondencji
- polega na zapoznaniu się przez służbę z treścią lub zawartością przesyłki,
- niejawną kontrolę treści przekazywanej przez sieci komunikacyjne, w tym paczek, rozmów itp. w celu uzyskiwania informacji i dowodów określa się mianem kontroli operacyjnej (chodzi tutaj o podsłuch, kontrolę korespondencji i rozmów tel., zakup kontrolowany i przesyłka niejawnie nadzorowana); konieczność zgody sądu na te czynności;
- przeprowadzane głównie w przestępstwach o naturze ekonomicznej, gospodarczej, związanej z przedsiębiorstwami
Obserwacja:
- tajne śledzenie osoby celu dokumentowania i rozpoznania jej zachowań,
- obserwacja – to względnie stała koncentracja uwagi poznaniu wzrokowym kreślonego przedmiotu bądź w celu zapewniania temu przedmiotowi ochrony bądź w celu poznania zmian w jego usytuowaniu w czasie i przestrzeni
- obserwacja towarzysząca (dynamiczna), gdy dana osoba przemieszcza się,
- obserwacja statyczna, gdy prowadzi się ją bez konieczności przemieszczania,
-obserwacja ukryta, jawna i kombinowana
- może być ciągła lub okresowa,
- rejestracja w formie notatek, zdjęć lub filmów,
- zasady:
* założenie kilkuosobowego prowadzenia obserwacji,
* przemyślane i zaplanowane usytuowanie grupy obserwacyjnej,
* dyskrecja,
* nastawienie obserwacji na znaczną zmienność warunków,
* konieczność doskonałej znajomości terenu.
Przykrycie; infiltracja
- stworzenie ściśle zakonspirowanej sytuacji, kamuflującej zainteresowanie służby określonym celem,
- stosuje się więc wprowadzenie policjanta do gangu, zatrudnienia w określone firmie, powierzenie oficerowi stanowiska politycznego w placówce dyplomatycznej,
- infiltracja pośrednia – pozyskiwanie i wykorzystanie agentów, informatorów, którzy będąc członkami danych grup przekazują zainteresowanym organom informacje,
- infiltracja bezpośrednia – polega na przenikaniu do środowiska przestępczego kadrowego pracownika organów ścigania
Legalizacja:
- jest to dostarczenie oficerowi operacyjnemu tożsamości niezgodnej z rzeczywistością,
- w przypadku dokumentów jest to swoistego rodzaju „fałszerstwo” intelektualne,
- celem jest zapobieżenie ewentualnej zemście przez przestępców,
- czasami legalizuje się także obiekty.
Tajni informatorzy (agenci):
- najstarsze i klasyczne źródło informacji, wykorzystywane przez wszystkie służby policyjne,
- pełnowartościowym agentem jest osoba, która naturalnie ma dostęp do interesujących służbę informacji i jest odpowiednio umotywowana do współpracy,
- tajnych informatorów pozyskuje się w drodze werbunku odpowiednio wcześniej wybranych osób,
- pieniądze przeznaczane pokrywanie ‘nieoficjalnych’ wydatków związanych z takimi czynnościami pokrywa fundusz operacyjny, który jest obecny w każdej służbie realizującej taką czynność,
Kombinacja operacyjna
- polega na stymulowaniu działań przeciwnika w określony sposób,
- wykorzystanie błędu, wprowadzenie kogoś w błąd
Zakup kontrolowany:
- ‘nowa’ forma czynności operacyjno – rozpoznawczych wprowadzona przez Ustawę o Policji – 21 VII 1995; przepis 19a wymienionej ustawy,
- kontratyp od art. 235 KK – zakaz podstępnych zabiegów kierowanych przeciwko określonej osobie,
- polega np. na nabyciu lub przejęciu rzeczy pochodzącej z przestępstwa przez funkcjonariusza, a także wręczeni lub przyjęciu korzyści majątkowej, co ma na celu skierowanie ścigania o przestępstwo przeciwko danej osobie,
- cel: sprawdzenie wiarygodnych informacji i przestępstwie, uzyskanie informacji mogących mieć znaczenie dowodowe, zatrzymanie sprawców,
- ograniczenia stosowania: konieczna zgoda Prokuratora Generalnego, stosowane wówczas, gdy inne środki zastosowane były nieskuteczne,
Przesyłka kontrolowana:
- art. 19b Ustawy o Policji z 1995,
- niejawne nadzorowanie przemieszczania, przechowywania, obrotu przedmiotami przestępstwa jeżeli nie tworzy to zagrożenia dla życia i zdrowia ludzkiego,
- celem jest: udokumentowanie przestępstw, ustalenie tożsamości osób uczestniczących, przejęcie przedmiotów tych przestępstw,
Czynności operacyjno – rozpoznawcze wzorowane na czynnościach proces.
- nie są prowadzone w ramach procesu, są poufne,
- są to:
* tajne przeszukanie
* organizacja lokali kontaktowych i punktów kontaktowych,
* prowokacja policyjna,
* rozmowa operacyjna,
* organizacja scenariusza operacyjnego,
* inspiracja operacyjna
Nowe czynności procesowe o znaczeniu operacyjnym:
- świadek incognito – art. 184 KPK,
- jeśli zachodzi obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby mu najbliższej, wówczas sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy danych umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka
- świadek koronny – ustawa o świadku koronnym 25 VI 1997,
- świadek, który dobrowolnie ujawni prawdę o przestępstwie, w którym współuczestniczył, może za udział w tym przestępstwie nie ponosić odpowiedzialności karnej
Rozpoznanie operacyjne:
- zespół tajnych i poufnych, jak też oficjalnych i jawnych, czynności nastawionych na uzyskanie informacji o osobach, środowiskach, zdarzeniach i miejscach,
Inwigilacja
- jest to zespół czynności operacyjno – rozpoznawczych skoncentrowanych na systematycznym śledzeniu i utajnionym kontrolowaniu osób, co do których istnieje uzasadnione podejrzenie, że mogą dopuścić się przestępstwa,
Rozpoznanie operacyjne:
- usystematyzowany zespół omówionych uprzednio prostych form czynności operacyjno – rozpoznawczych ukierunkowanych na popełnione lub przygotowywane przestępstwo.
BADANIE ŚLADÓW BIOLOGICZNYCH
Wprowadzenie:
- do śladów biologicznych zalicza się krew, wydzieliny i wydaliny pochodzenia ludzkiego lub zwierzęcego, jak również włosy, fragmenty tkanek, cząstki roślinne, larwy, poczwarki.
- najczęściej bada się ślady krwi, nasienia, włosy i ślinę,
Oględziny śladów krwawych
- znajdowane są zazwyczaj na zwłokach i odzieży, w odtoczeniu zwłok, a drodze ich przemieszczania, na drodze rannego, na miejscu zabójstwa lub napadu,
- rozpoznanie śladu krwi nie zawsze jest łatwe – krew przez krótki okres czasu pozostaje w stanie płynnym, potem krzepnie, a następnie ulega wysuszeniu – plamy stają się brunatne, a nawet czarne i mogą przypominać zaschnięty lakier, na podłożu metalowym ciężko je czasem rozróżnić od rdzy,
- oględziny śladów krwawych rozpoczyna się od oceny ich rozległości, kształtu i rozmieszczenia,
- stwierdzenie małej ilości krwi przy rozległych obrażeniach nasuwa podejrzenie, że miejsce znalezienia zwłok nie jest miejscem zabójstwa, a zwłoki przemieszczono po zabójstwie,
- po obserwacji plam krwawych można sporo dowiedzieć się o przestępstwie – plamy padające z wyższej odległości mają ranty bardziej kleksowate, plamy krwi padającej prostopadle na pionową ścianę tworzą nieregularne korytarze, plamy od kropli spadających skośnie tworzą wykrzykniki,
- aby stwierdzić czy dana substancja jest krwią przeprowadza się prostą próbę za pomocą wody utlenionej (krew intensywnie się pieni) lub roztworu benzydyny, który zabarwia się w obecności krwi na kolor ciemnoniebiesko – granatowy; próby te są jednak nieswoiste i niszczą część materiału,
- przy zabezpieczaniu tak jak przy innych śladach należy zacząć od sfotografowania śladów, opisania go w protokole, ewentualnie opis uzupełnić szkicem, następnie krew należy zeskrobać do szklanego naczynia lub papierowej koperty; świeżą krew należy od razu przekazać do laboratorium, pamiętając, że w chłodni może ona być trzymana kilka dni, Gdy takich możliwości nie ma – krew należy osuszyć w warunkach temperatury pokojowej,
- krew w wodzie – należy zabezpieczyć nasączając czyste gaziki lub kłębki waty, które następnie należy osuszyć,
- zaplamione krwią narzędzia i przedmioty należy zabezpieczyć w całości,
- ze zwłok pobiera się krew do badań porównawczych oraz toksykologicznych,
- krew pobiera się u osoby żywej oraz zwłok, z których jest to możliwe z powierzchniowych naczyń żylnych, a ze zwłok wydobytych z pożaru z serca lub głębokich naczyń krwionośnych,
- z zasady badanie krwi ogranicza się do odpowiedzi na pytania:
* Czy badana substancja jest krwią?
* Czy jest to krew ludzka czy zwierzęca?
* Jakie układy grupowe są obecne w badanej krwi?
* Czy jest to krew pochodząca od kobiety czy mężczyzny?
- kategoryczne stwierdzenie, że dana substancja jest krwią wymaga zastosowania laboratoryjnej metody spektroskopowej lub mikrospektroskopowej,
- pierwszą próbą, która pozwalała stwierdzić kategorycznie, że dana substancja jest krwią była tzw. próba Teichmanna – polega na wykrystalizowaniu heminy,
- kolejne pytanie dotyczy tego, czy krew jest krwią ludzką czy zwierzęcą, do której służą próba Ulenhuta i inne,
- kolejne pytanie dotyczy przynależności grupowej krwi,
- indywidualną identyfikację krwi umożliwia badanie DNA,
- do 7 dni, jeśli biegły dysponuje dostateczną ilością wynaczynionej krwi, może on określić płeć osoby, do której krew należy – identyfikacja chromatyny płciowej leukocytów,
- znaczna część populacji należy do tzw. wydzielaczy, badając ślinę, spermę czy pot takiej osoby, możemy uzyskać takie same informacje jak badając jej krew,
- w miejscach, gdzie podejrzewa się obecność krwi nie powinno się stosować przed zabezpieczeniem śladu krwawego, proszków daktyloskopijnych ponieważ niszczą antygeny grupowe
Ślady nasienia
- zabezpiecza się w sprawach o przestępstwa seksualne i na tle seksualnym,
- zabezpiecza się je na ciele lub odzieży ofiary, pościeli, odzieży podejrzanego, podłożu,
- wstępne ujawnienie śladu dokonywane jest metodą optyczną, ewentualnie posługując się lampą kwarcową z filtrem Wooda, w świetle której nasienie mieni się na niebieską fluorescencję (niestety tak samo reagują np. pot, śluz, mocz, białko kurze i inne),
- identyfikacja laboratoryjna nasienia jest nietrudna ze względu na możliwą do zaobserwowania obecność plemników, gdy takich jednak się nie wykryje dochodzi do przedsięwzięcia dalszych badań tj. mikrokrystalicznej prób Florenc’a, w której po dodaniu do wyciągu z plamy kropli płynu Jugola na granicy zetknięcia się z odczynnikiem wytwarzają się kryształki w postaci ciemnobrunatnych igieł i romboidalnych płytek,
- badania w sprawach na tle seksualnym powinny być przeprowadzane jak najwcześniej – po upływie drugiej doby są one skazane na niepowodzenie.
Ślady śliny:
- są dość często zabezpieczane na miejscu zdarzenia,
- zabezpiecza się je na niedopałkach papierosów, znaczkach pocztowych, kopertach,
- stwierdzenie w substancji obecności amylazy i rodanku potasu daje pewność, że jest ona śliną,
- próba precypitacyjna daje pewność, że ślina pochodzi od człowieka.
Włosy:
- zabezpieczane stosunkowo często,
- zdarza się, że przedmiotem badań są włosy pochodzenia zwierzęcego – mogą to być włosy z futer, włosy z sierści zwierząt trzymanych w domu, hodowanych lub dzikich,
- różnice między włosami obejmują różnice widoczne w grubości, długości, zabarwieniu i budowie,
- do badań porównawczych należy zawsze pobrać włosy z kilku okolic głowy oraz włosy łonowe,
- włosy pobierane do badań powinny być wyrywane pęsetą w pęczkach po kilkanaście sztuk,
- badanie morfologiczne jest badaniem wstępnym i umożliwia stwierdzenie jedynie braku lub istnienia podobieństw,
- przełom stanowiły badania DNA, które pozwoliły na badanie komórek cebulek włosowych,
- badania sierści zwierzęcej pozwalają na stwierdzenie gatunku, od jakiego sierść pochodzi,
Badanie treści zza paznokci:
- może być przydatne dla celów śledczych, szczególnie gdy ofiara broniła się,
- treść do badań powinno się pobierać drewniana pałeczką, tak aby nie skaleczyć osoby, od której ślady pobieramy,
- treść zza paznokci bada się morfologicznie, a substancje organiczne serologicznie, pozostałe chemicznie.
Inne ślady biologiczne
- kał, mocz, treść wymiotna,
- rzadko są badane na potrzeby procesu karnego,
- może ujawnić spożywane produkty, czasem istotne dla identyfikacji drobiny np. ziarna jakiś owoców.
OGLĘDZINY OSOBY ŻYWEJ I MARTWEJ
Badania sądowo – lekarskie osób żywych
- w sprawach przeciwko życiu, zdrowiu i przestępstw seksualnych organ procesowy zleca biegłemu lekarzowi badanie osób pokrzywdzonych lub podejrzanych lub uczestniczenie w oględzinach ich odzieży lub ciała (207-208 KPK),
- celem jest poszukiwanie na ich odzieży lub śladów przestępstwa; czasem ogólny stan zdrowia lub sprawność fizyczna,
- oględziny ciała wymagają najczęściej całkowitego obnażenia badanego i musza być prowadzone w obecności drugiej osoby (dla uniknięcia oskarżeń o molestowanie lub przyjęcie łapówki),
- wszystkie ślady powinny być w miarę możliwości sfotografowane i opisane,
- opis powinien zawierać dokładną lokalizację śladów w odniesieniu do ich umiejscowienia odnośnie określonych punktów na ciele,
- protokół powinien być uzupełniony szkicem – naniesieniem wyników badań na specjalne, przygotowane wcześniej szkice ciała ludzkiego,
- według art. 74 par. 2-4 oskarżony (podejrzany) ma obowiązek poddania się oględzinom zwłok, jak również wszystkim badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała,
- identyfikując obrażenia na ciele badanego należy nie tylko je opisać, ale uzupełnić stwierdzeniem możliwego czasu ich powstania, a także okoliczności (dotyczy to zarówno śladów jak i zabrudzeń),
- czasem biegły ma ustalić czy podejrzany, oskarżony lub skazany mogą uczestniczyć w czynnościach procesowych lub przebywać w areszcie; odpowiedź na to pytanie bywa trudna, ale ma na celu weryfikację zaświadczeń lekarskich przedstawionych sądowi, historii choroby etc.,
- tylko niektóre przewlekłe choroby umożliwiają trwałe lub długotrwałe nieuczestniczenie w postępowaniu; są to głównie: ciężka niewydolność krążenia, przebyty zawał, ciężkie nadciśnienie tętnicze, choroby psychiczne,
- badania pokrzywdzonych stanowią najliczniejsza grupę ekspertyz zlecanych biegłym – lekarzom; powinny być poprzedzone uprzednim wywiadem,
- specyficzne są badania ofiar i podejrzanych o przestępstwa seksualne – należy poszukiwać otarć, śladów nasienia, śladów po próbie obezwładnienia itp.
- ocena zabrudzeń i uszkodzeń odzieży nie należy wprawdzie do kompetencji biegłego lekarza, ale powinna znaleźć się w protokole badania,
- badanie celowe jest w jak najszybszym terminie – część obrażeń goi się już po 24 godzinach,
- biegły – lekarz występując w procesie karnym o przestępstwa z art. 156 i 157 KK musi ułatwić organowi procesowemu rozróżnienie czy doszło do „długotrwałej choroby realnie zagrażającej życiu”, rozstrojem zdrowia, naruszeniem czynności narządu, czy rozstrój lub naruszenie trwało dłużej niż 7 dni,
Oględziny zewnętrzne i wewnętrzne zwłok (sekcja)
- oględziny zewnętrzne zwłok na miejscu zdarzenia umożliwiają zwykle wstępną przyczynę i okoliczności śmierci,
- oględzin zwłok dokonuje organ procesowy w obecności biegłych lekarzy w miarę możliwości z zakresu medycyny sądowej (art. 209 par. 1 KPK),
- do oględzin zewnętrznych dochodzi najczęściej w miejscu ich znalezienia,
- zadaniem lekarza na miejscu znalezienia zwłok jest: stwierdzenie zgonu, zbadanie pewnych znamion śmierci, powinien zadbać o staranne i odpowiednie umieszczenie zwłok na noszach w specjalnym worku foliowym i jak najszybsze przekazanie ich do prosektorium,
- przed zabraniem zwłok należy je sfotografować, zaznaczyć na szkicu ich położenie , a w protokole opisać ich wygląd i ułożenie,
- oględziny zewnętrzne i wewnętrzne zwłok w prosektorium powinny być wykonywane w ramach procedury:
* sfotografowanie ubranych zwłok, opis odzieży uwzględniający zabrudzenia, uszkodzenia,
* ostrożne zdejmowanie i oględziny określonych części ubrania,
* opis obnażonych zwłok przed obmyciem, sfotografowanie całej sylwetki, pobranie do badań cząstek obcych,
* w przypadku obrażeń postrzałowych lub po porażeniu prądem elektrycznym na tym etapie dokonuje się badań metalograficznych,
* obmycie zwłok, opis i sfotografowanie obrażeń, wykonanie szkiców, zaznaczenie obrażeń na schematach, w przypadku nieznanych zwłok należy szczegółowo opisać znaki szczególne, wygląd, uzębienie,
- dopiero po tych szczegółowych oględzinach zewnętrznych, lekarz przystępuje do otwarcia zwłok i oględzin wewnętrznych, jest to kolejna czynność procesowa, którą wykonuje biegły w obecności organu procesowego – prokurator lub sąd – 209 KPK,
- kolejność czynności przy oględzinach wewnętrznych zwłok jest następująca:
* otwarcie kolejno czaszki, klatki piersiowej, jamy brzusznej, kolejno badanie wyjętych z nich narządów; na tym etapie można wprowadzić wszystkie modyfikacyjne metody działania np. oskalpowanie twarzy jeśli doszło do obrażeń w tym miejscu, głębokie nacięcia skóry, mięśni, kończyn oraz tułowia osób potrąconych przez pojazdy,
* pobranie tkanek do badań laboratoryjnych (o zakresie decyduje organ procesowy stosownie do rodzaju zdarzenia),
* postawienie rozpoznania i wydanie opinii wstępnej (opinia powinna zawierać dokładne określenie czasu zgonu oraz przypuszczalną przyczynę śmierci),
- z punktu widzenia możliwości wydania po sekcji opinii o przyczynie śmierci dzielimy je na:
* przypadki, w których nasilenie zmian jest tak duże, że można bez problemu określić przyczynę śmierci; dodatkowo dołącza się oznaczenie poziomu alkoholu i grupy krwi,
* przypadki, w których oznaczono zmiany chorobowe, ale nie wykluczono innej możliwej przyczyny śmierci,
* na podstawie samej sekcji nie można było określić przyczyn śmierci (w takim przypadku opinię w tej sprawie można uzyskać po przeprowadzeniu wnikliwych badań laboratoryjnych),
* przypadki, w których wszystkie przeprowadzone badania dały wynik ujemny tzw. sekcja biała, a przyczyna zgonu zostaje nieznana; w przypadkach zakładów medycyny sądowej sekcje takie stanowią mniej niż 1%, w takich przypadkach biegły koncentruje się na poszukiwaniu znamion działania gwałtownego, jeśli ich nie znajdzie, musi w opinii napisać o nieznanej przyczynie śmieci,
- w uzasadnionych przypadkach np. w przypadkach ludzi starych, długotrwale chorych można zrezygnować z sekcji i poprzestać na oględzinach zewnętrznych i ewentualnym pobraniu krwi do badań na obecność alkoholu i do ustalenia grupy krwi,
- decyzja o przeprowadzeniu sekcji lub odstąpieniu od niej zależy od organu procesowego,
Ekshumacja
- czasami jest konieczne dla dokonania ich powtórnego zbadania lub zbadania po raz pierwszy,
- badanie to ma niższą wartość diagnostyczną niż oględziny i sekcja wykonane przed pochówkiem,
- pewne zmiany związane z poważnymi chorobami można rozpoznać jeszcze po kilku tygodniach od pochówku, ewentualnie po kilku miesiącach,
- ze zmian urazowych w pierwszej kolejności ulegają zatarciu uszkodzenia tkanek miękkich, obrażenia kości i niektóre trucizny, można wykrywać tak długo jak nie doszło do zniszczenia szkieletu przez czynniki pośmiertne,
- w przypadku ekshumacji konieczne jest pobranie próbek trumny, ziemi z grobu i jego otoczenia, próbek odzieży ze zwłok,
- jednym z najtrudniejszych zdań medyka sądowego jest badanie nieznanych zwłok,
- po wykonaniu fotografii i schematów dokonuje się opisu płci, wzrostu, określonej budowy ciała, stan odżywienia, owłosienie głowy i tułowia, oczy, kształt nosa, krój warg, wszystkie znaki szczególne, ślady po urazach i operacjach, stan higieny, przebarwienia skóry, modzele na rękach, stan uzębienia,
- wykonuje się radiogram zatok bocznych nosa, pobrać odbitki linii papilarnych, pobranie krwi do badań serologicznych i próbek tkanki do badań DNA,
- ewentualnie za zgodą organu procesowego należy zabezpieczyć głowę denata,
- po stanie starcia zębów i zrośnięcia się szwów czaszkowych poznaje się wiek denata,
- dodatkowe trudności wiążą się z rozkawałkowaniem zwłok denata obok prób skompletowania konieczne jest także badanie serologiczne każdej poszczególnej części,
- specyficzne jest badanie zwłok zeszkieletowanych – przeważnie chce się wówczas odpowiedzieć na pytania – ile czasu minęło od chwili śmierci, co było jej przyczyną i do kogo należały zwłoki,
- cechy różniące się płciowo między ludźmi to: różnice w czaszce, kościach długich kończyn, uzębieniu i miednicy,
- określanie wieku osobnika jest trudne ponieważ nie zawsze wiek metrykalny zgodny jest z wiekiem biologicznym (najczęściej jest zgodny, chociaż odstępstwa raczej in plus),
- trudno również określić czas śmierci – niektóre części zwłok ulegają przemianom gnilnym, inne przeobrażają się w tłuszczo-wosk, inne ulegają zestrupieszeniu lub konserwacji (np. typu torfowego); proces zeszkieletowania zwłok musi być oceniany ostrożnie ponieważ zależy to od klimatu, roślinności, stosunków hydrologicznych, głębokości pogrzebania, gleby; przyjmuje się, że w naszym klimacie zwłoki ulegają zeszkieletowaniu po ok. 10 latach,
- przyjmuje się, że:
* zniszczenie tkanek miękkich – 3-5 do 10 lat,
* zniszczenie chrząstek i wiązadeł – 4-5 do 10 lat,
* odtłuszczenie kości – 10-15 do 20 lat,
* zmurszenie kości – najwcześniej po 20 latach,
- stopień dokładności rekonstrukcji niektórych cech budowy ciała zależy od kompletności szkieletu, stopnia zniszczenia kości,
- zupełnie indywidualny i istotny dla identyfikacji jest kształt zatok bocznych nosa,
- istnieją metody odtwarzania zażyciowego wyglądu zwłok zeszkieletowanych:
* metoda Gierasimowa (należy do kompetencji antropologa),
* metoda superprojekcji (medyk sądowy) – polega na fotomontażu zdjęcia czaszki z wykonanym w tej samej skali zdjęciem przyżyciowym danej osoby; ustalenie zgodności polega na sprawdzeniu identyczności punktów kraniometrycznych, utrwalonych na zestawianych zdjęciach; obecnie istnieje metoda viceosuperprojekcji oraz nowoczesne metody komputerowe.
BADANIA PISMA
Wprowadzenie:
- za główną podstawę identyfikacji pismoznawczej służy aksjomat o indywidualności odruchu pisarskiego (zmienność indywidualna),
- zmiany te zależą od sprawności motorycznej, rozmiarów dłoni, palców, odmienne upodobania estetyczne,
- proces burzliwej personalizacji nawyku pisarskiego kończy się ok. 20 roku życia,
- po 20 roku życia przebiega łagodnie i nazwany jest etapem ewolucji nawyku pisarskiego,
- próby zmiany osobniczego charakteru pisma zauważalne są w postaci zaburzeń dynamiki kreślenia – nienaturalnymi spowolnieniami, tremorem, uchyłkami, stępieniem nacisku itp.,
- ok. 60 roku życia w wypowiedziach pisemnych zaczynają pojawiać się deformacje powstałe na skutek oddziaływania chorób i naturalnego dla wieku osłabienia sprawności motorycznej; okres ten nazywany jest chorobowo – starczą inwolucją nawyku pisarskiego,
- intraindywidualne zmiany w obrazie pisma mogą być powodowane oddziaływanie czynników zew. np. leków, odurzeniem itp.,
- zmienność doraźna jest zjawiskiem naturalnym – piszemy w innej pozycji pisarskiej, z innym samopoczuciem, z użyciem innego narzędzia pisarskiego, na innym podłożu,
- rzadko, ale jednak, spotykane są podobieństwa przypadkowe w nawyku pisarskim, często spotykane w kręgu rodzinnym
Metody ekspertyzy pisma:
- klasyczna ekspertyza kaligraficzna – pierwotnie polegała na przeprowadzeniu badań porównawczych ze skupieniem uwagi na kształtach liter; z czasem porównania rozszerzono o tzw. morfologię znaków i o analizę cieniowania, a także złożenia ręki;
- metoda sygnaletyczno – opisowa – twórca Ottolenghi; udoskonalił klasyczną metodę kaligraficzną o badania porównawcze ligatur, nachylenia osi liter, rytmu nacisku, impulsu, modelunku owali, elementów nad- i podwierszowych; gotowe opinie uzupełniano o fotograficzny materiał poglądowy; Ottolenghi nazwał ją grafonomią;
- metoda grafologiczna – C. Lombroso; za podstawę przyjął aksjomat grafologii (psychologii pisma), według której w piśmie uzewnętrznione są cechy osobowości piszącego, jeśli chcemy więc ustalić, czy dwa grafizmy pochodzą od tej samej osoby, musimy zbudować klasyczny portret grafologiczny;
- metody grafometryczne – grafometria zrodziła się ze zniechęcenia metodą kaligraficzną –niedokładnością jej ustaleń i subiektywnością; próba obiektywizacji; A. Osborn
- grafometria Langenbrucha – w piśmie każdego człowieka można wskazać pewne wartości stałe; jest to rezultat powstawania tzw. proporcji podstawowej, którą wylicza się odnosząc do siebie odległości dzielące najbardziej wydatne punkty takich samych wyrazów; podrabiając cudzy grafizm, fałszerz przeniesie nań swoją osobniczą proporcję podstawową,
- grafometria Locarda – w procesie identyfikacji pisma kierować się należy wyrażanymi liczbowo stosunkami zachodzącymi między dającymi się zmierzyć śladami graficznymi i ich własnościami; przedmiotem pomiarów, a następnie wyliczeń powinny być – wysokości i szerokości znaków, krzywizny, stosunki kątowe, odstępy międzyliterowe i międzywyrazowe, statystyki kształtów,
- grafometryczne badanie paraf – we wszystkich metodach pobrzmiewa echo grafometrii E. Locarda
- metoda graficzno – porównawcza – E. Locard; przedmiotem obserwacji powinno być zagospodarowanie powierzchni pisarskiej, budowa i sytuowanie inicjacji i zakończeń znaków, postaci i sytuowania znaków diakrytycznych, kształty pętlic, formowanie owali, ksenizmy
Dowód z ekspertyzy pisma:
- wartość dowodowa zależy od dopuszczalności w danej sprawie, przeprowadzenie dowodu zgodnie z procedurą, oddalenie faktu dowodzonego opinią od głównego faktu procesowego oraz oczywiście od wartości identyfikacyjnej metod zastosowanych w eksperymencie
- materiał kwestionowany – na jego postać biegły nie ma wpływu; najlepiej jakby był obszerny, dobrej jakości – nasycenie znamionami identyfikacyjnymi
- materiał porównawczy – pożądanym jest aby był to materiał wpływowy (próbki) i bezwpływowy; źródłem najlepszego materiału bezwpływowego są dokumenty współtworzące zawartość teczek dowodu osobistego, kwestionariusze paszportowe, dokumentacje pracownicze, zeznania podatkowe; gorsze są dokumenty prywatne; materiał wpływowy powinien składać się z nie mniej niż 3-5 stron tekstu i 20-30 podpisów, pobieranie próbek należy najpierw rozpocząć od polecenia probantowi nakreślenia 1 strony tekstu dowolnej treści
- w przypadku podejrzeń wobec lojalności probanta zastosować można techniki specjalne np. test Kluttera – probantowi należy okazać zakwestionowany grafizm i nakazać jego skopiowanie na osobnej kartce, następnie należy odebrać oryginał i polecić skopiowanie go na kolejnej kartce i tak 10-15 razy; podejrzenia o nielojalność okażą się słuszne, jeśli ostatnie próbki ujawnią mało zakłócony osobniczy nawyk probanta analogie z grafizmem kwestionowanym.
- na zmiany funkcjonowania nawyku pisarskiego wpływają:
* pośpiech subiektywny,
* dyskomfortowe warunki pisarskie, samopoczucie,
* schorzenia lub odurzenia,
Lingwistyka sądowa:
- pomoc językoznawstwa ogólnego,
- funkcje językowe, które służą analizowaniu wypowiedzi na wielu płaszczyznach:
* funkcja przedstawieniowa – dotyczy konkretnych informacji, jakie niosą ze sobą wypowiedzi pisemne i ustne – ustalenie czy tematyka należy do powszechnie znanych, znanych tylko przez określone środowisko lub grupę osób, dodatkowo bada się stylistykę , łączenia znaków językowych, a te wszystkie elementy oraz dobór słownictwa składają się na idiolekt czyli indywidualny, odrębny styl danej osoby.
* funkcja ekspresywna – służy do przybliżonej identyfikacji rozmówcy przez wskazanie jego płci, wieku, statusu społecznego; w analizie wypowiedzi pisemnej analizuje się subjęzyki danych społeczności, styl i słownictwo, cechy słownictwa, inferencji pod wpływem kontaktu z innymi środowiskami, określenie rejestru językowego; w analizie wypowiedzi ustnej identyfikuje się na podstawie głosu lub mowy charakterystyczną wymowęosobniczą, formanty, akcent, intonację oraz naturalnie treść
* funkcja impresywna – przekazuje informacje o uczuciach, nastroju, emocjach;
* funkcja komunikatywna
Diagnoza osobowości:
- eksperyment grafologiczny i tworzenie grafologicznego portretu osobowości,
- za twórcę współczesnej grafologii uchodzi – J.H. Michon,
- Michon autorem systemu grafologii znaków
- u podstaw współczesnej grafologii leżą 4 tezy:
* pismo ręczne jest wynikiem świadomego działania człowieka,
* w grafiźmie człowieka można wyróżnić wiele zmiennych głównych, bez których pismo by nie istniało oraz indywidualnych danego człowieka,
* cechy indywidualne występują w bardzo zbliżonej formie we wszystkich wypowiedziach pisemnych danego człowieka,
* na podstawie ukształtowania zmiennych pisma charakteryzować można osobowość,
- należy do tych praw dodać jeszcze prawa Solange – Pellata:
* odruch pisarski jest sterowany przez mózg,
* największa kontrolowalność ma miejsce na początku kreślenia,
* znamiennego danej osobie nawyku pisarskiego nie można zmieniać bez pozostawiania śladów w produkcie pisarskim,
* każdy nadaje znakom indywidualny kształt
Techniczne badania dokumentów:
- każdą ekspertyzę dokumentu rozpoczyna faza zwana fazą krytyczną składającą się na oględziny podłoża i naniesień znaków; prowadzi się ją dla ujawnienia ubytków dodatków,
- badania podłoża (gł. Papier) rozpoczyna się od oględzin awersu i rewersu – poszukiwanie wielości reliefów i duktów; tzw. suche dukty można odczytać w skupionym świetle skośnym,
- wyróżnia się 4 poziomy zabezpieczeń papieru:
* poziom podstawowy – zabezpieczenia jawne; poziom użytkownika; zauważalne gołym okiem np. znaki wodne,
* poziom kontrolerski – poziom urzędniczy; zabezpieczenie dostrzegalne przez osoby odpowiednio przygotowane, zabezpieczenia półtajne,
* poziom specjalistyczny – mogą być ujawniane przez ekspertów laboratoriach, z użyciem specjalnych urządzeń; półtajne;
* poziom utajniony – zabezpieczenia znane tylko wytwórcom lub emitentom;
BADANIA FIZYKOCHEMICZNE
Wprowadzenie:
- przykładami badań fizykochemicznych są: badania mineralogiczne, badania włókien, wyrobów włókienniczych, lakierniczych, tworzyw sztucznych, szkieł, metali, produktów alkoholowych, substancji odurzających i psychotropowych, badania materiałów i urządzeń wybuchowych, pozostałości przeciwpożarowych, po użyciu broni palnej,
- są badaniami porównawczymi („czy to jest to”) albo też badaniami identyfikacyjnymi („co to jest”),
- często pobieranie materiału do badań jest niebezpieczne, ponieważ niektóre substancję mogą okazać się groźne dla zdrowia,
Charakterystyka badań i śladów fizykochemicznych:
- wyróżnia się materiał dowodowy (zabezpieczony w czasie oględzin miejsca zdarzenia), materiał porównawczy (zabezpieczony poza miejscem zdarzenia, ale mający z nim przypuszczalny związek) i materiał kontrolny (stanowiący podłoże, na jakim znajdowały się przedmioty); materiał kontrolny i porównawczy określa się mianem materiału wzorcowego,
- spośród śladów fizykochemicznych priorytet w czasie oględzin przyznaje się śladom użycia broni palnej,
- należy po zebraniu materiału wyeliminować jego ewentualne wejście w reakcje z innymi substancjami, zabrudzenie itp.,
- materiały stałe pakować można do worków foliowych, półpłynne i sypkie do probówek i szczelnych słoików; plamy i otarcia okleja się folią z tworzywa sztucznego i wycina z podłoża,
- zabezpieczenie substancji, która może być trucizną, może być radioaktywna, szkodliwa, niebezpieczna, zawsze należy skonsultować z ekspertami,
- specyficzne problemy powstają w związku z zabezpieczeniem mikrośladów; wyróżniamy mikroślady kontaktowe (nanoszone wielostronnie) oraz nanoszone jednostronnie (czyli powstałe przez osiadanie maleńkich obiektów na ludzi),
- przy zabezpieczaniu mikrośladu najpierw wykonuje się zdjęcia, potem przenosi się je wraz z podłożem do torby foliowej; jeśli nie jest to możliwe przenosi się je na szkiełko mikroskopowe albo folię daktyloskopijną albo korzysta z odkurzacza ze specjalną nasadką do zbierania mikrośladów,
- w opinii wyróżnia się dwa możliwe rodzaje błędów: fałsz negatywny (gdy stwierdzono, że coś czymś nie jest, a jednak jest) i fałsz pozytywny (gdy stwierdzono, że coś czymś jest, a nie była to prawda
BROŃ PALNA
Pojęcie, klasyfikacja i własności grupowe broni palnej
- bronią palną nazywamy urządzenie służące do wyrzucania z lufy pocisków za pomocą sprężonych gazów, które powstały podczas spalania materiału miotającego (prochu strzelniczego); w świetle tego ujęcia bronią palną nie jest broń pneumatyczna,
- dla celów kryminalistyki dokonuje się następujących podziałów broni
* według rodzaju lufy
a) broń o lufie gwintowanej
- krótka (rewolwery, pistolety),
- krótko – średnia (np. pistolety – maszynowe typu Uzi, Glauberyt, Skorpion),
- średnia (pistolety maszynowe),
- długa (karabinki, karabiny, sztucery myśliwskie)
b) broń o lufie gładkiej
- długa (dubeltówka),
- krótka (rakietnica sygnałowa),
c) broń o lufach kombinowanych
- gładkich i gwintowanych – dryling myśliwski,
* według przeznaczenia
- wojskowa broń strzelecka,
- broń myśliwska,
- broń sportowa,
- broń specjalnego przeznaczenia
* według producenta
a) broń typowa – produkowana seryjnie, fabrycznie,
b) broń nietypowa – przerabiana z typowej lub broń samodziałowa wyprodu-
kowana indywidualnie,
* według rodzaju substancji wyrzucanej z lufy
a) broń ostra,
b) broń gazowa
- pistolet to broń krótka z uchwytem umożliwiającym strzelanie z jednej ręki; współczesne są bronią automatyczną, z wymiennym magazynkiem z reguły umieszczonym w kolbie o pojemności kilku lub kilkunastu naboi; po strzale łuska naboju jest wyrzucana na zewnętrz przez okienko np. walthery, parabellum, Glock i inne,
- rewolwer to broń krótka, nieautomatyczna, powtarzalna, w której funkcje magazynka, a zarazem komór nabojowych pełni bębenek, w którym mieści się od 5 do 7 naboi, najczęściej 6; są zawsze gotowe do strzału nie trzeba ich odbezpieczać, łuska po strzale pozostaje w bębenku; np. Smith and Wesson, colty, nagany,
- kaliber broni to średnica jej lufy; w lufie gwintowanej kalibrem jest średnia mierzona między dwoma przeciwległymi polami,
- kaliber w większości krajów oznacza się milimetrach, w USA w częściach cala, a w UK w tysięcznych częściach cala,
- kaliber broni myśliwskiej gładkolufowej oznacza się liczbą kul ołowianych o średnicy lufy, których suma wynosi ; im kaliber oznaczony jest większą liczbą tym średnica lufy jest mniejsza;
- kaliber lufy broni strzeleckiej określa z zasady jednoznacznie kaliber pocisku, który z tej broni może być wystrzelony
Amunicja
- klasyfikacja amunicji uwzględnia: wymiary naboju, kaliber pocisku, jego kształt i wagę; dodatkowo uwzględnić można materiał, z którego został wykonany; cechy grupowe określa dodatkowo sposób zespolenia pocisku z łuską, kształt kryzy;
- w przypadku gdy przedmiotem badań jest tylko pocisk lub tylko łuska, znaczenie identyfikacyjne może mieć także budowa i skład chemiczny pocisku,
- zwykle jeden rodzaj amunicji może być stosowany do różnych rodzajów i typów broni,
- kąt i odległość na jaką łuski wyrzucane są z pistoletów po strzale jest dla danego typu broni stała – dysponując wystrzeloną łuską, znając miejsce, w którym stał strzelający i kierunek w jakim oddał strzał możemy wnioskować o typie broni,
Identyfikacja broni na podstawie wystrzelonego pocisku
- na pocisku stwierdzić można ślady broni z jakiej strzelano jak również przeszkód jakie pocisk napotkał,
- przewód lufy gwintowanej jest gwintowany w ostatniej fazie obróbki mechanicznej – nagwintowanie lufy ma więc cechy szczególne dla narzędzia – ma cechy grupowe i indywidualne,
- podczas wystrzału, przechodząc przez przewód, pocisk wrzyna się w pola gwintu lufy, przez co wprawiany jest w ruchu wirowo – postępowy; przewód lufy (gwint) pozostawia ślady na pancerzu pocisku
- badając pocisk możemy ustalić
a) w zakresie identyfikacji grupowej
- rodzaj amunicji,
- system broni, z której został wystrzelony,
b) w zakresie identyfikacji indywidualnej
- czy pocisk, został wystrzelony z konkretnego, zakwestionowanego egzemplarza,
- czy broń, z której pocisk wystrzelono, była już użyta w celach przestępczych,
- nie można jednak badać w ten sposób pocisków z luf gladkolufowych – brak jest bowiem śladu lufy; można pokusić się tylko o identyfikację szerokogrupową;
- przy broniach gładkolufowych istotne są natomiast do identyfikacji szerokogrupowej inne elementy naboju myśliwskiego, które wylatują z lufy wraz z pociskiem to zatyczki tekturowe i przybitka wojłokowa; zatyczka zawiera zazwyczaj numer śrutu, a jej średnia pozwala wnioskować o kalibrze broni
- badanie śladów na pocisku dokonuje się przy pomocy mikroskopu stereoskopowego, zaś badania porównawcze przy pomocy mikroskopu porównawczego
Identyfikacja broni na podstawie łuski
- mechanizm oddania strzału jak i załadowania broni pozostawia niekiedy ślady na łusce,
- w momencie ładowania – ślady krawędzi magazynka lub podajnika,
- w momencie wprowadzania naboju do komory nabojowej – zarysowania uszkodzonym fragmentem dolnej części trzonu zamkowego,
- pazur wyciągu zaskakując na kryzę łuski pozostawia wyraźny ślad,
- najwyraźniejsze ślady to ślady uderzenia grotu iglicy w spłonkę, zostawiając swój wyraźny ślad, odwzorowując kształt zakończenia grotu i jego szlif,
- podczas wyrywania pocisku z łuski, ciśnienie gazów z równą siłą przypiera dno łuski do zamykającego od tyłu lufę czółka trzonu zamkowego; odciska się najwyraźniejszy ślad szlif czółka trzonu zamkowego,
- widoczny jest także ślad wyrzutnika, który powstaje w momencie wyrzucania łuski przez okienko,
- możliwe jest także uderzenie łuski o krawędź okienka,
- dla wstępnej identyfikacji grupowej bada się wzajemną konfigurację śladów pazura wyciągu i wyrzutnika (zdradza to wzajemne usytuowanie części broni; jest to cecha konstrukcyjna broni)
- liczba śladów na łusce naboju z rewolweru jest mniejsza – ślad grota iglicy i ślady komory nabojowej
- łuski nie znajdziemy, gdy
* strzelano z broni nie wyrzucającej łusek (dubeltówka, dryling, rewolwer),
* zabrano ją z miejsca zdarzenia,
* zastosowano chwytak do łusek,
* amunicja nie posiadała łuski,
Określenie odległości i kierunku strzału
- określenie odległości i kąta strzału na podstawie dwóch stałych punktów przestrzałowych,
- przestrzelina szyby ma charakterystyczny kształt – stożka o ściętym wierzchołku, skierowanym w kierunku, z którego padł strzał
- badanie przestrzelin pozwala niekiedy na ocenę, czy strzał padł z bliskiej odległości, a jeśli tak, to na względnie precyzyjną ocenę odległości
- tatuaż prochowy – ziarna nieopalonego prochu wbite w naskórek; sugeruje, że strzelano z odległości nie większej niż 40- przy broni krótkiej; 60-80 przy długiej
Identyfikacja strzelającego
- naturalnie ślady daktyloskopijne, mikroślady np. włókien, podłoża, ślady biologiczne,
- produkty spalania przy wystrzale gunshot residue osadzają się na dłoni strzelca; wielkość takiego śladu zależy od wielu czynników – rodzaj broni, typ, konstrukcja, stan techniczny, amunicja, liczba strzałów, sposób trzymania broni;
- badania gunshot residue mają sens tylko na krótko po strzale, bo wiadomo, że podczas pracy, mycia rąk, ślady te się zacierają,
- metody wykrywania śladu na skórze strzelca są nastawione albo na szukanie i badanie składników nieorganicznych albo organicznych:
a) metody chemigraficzne – testy barwne – test parafinowy (na parafinowy odlew nakłada się dwufenyloaminę, ślad prochu zabarwi się na niebiesko), odmiana testu parafinowego, w którym obmywamy ewentualny ślad watą nasączoną wodą destylowaną, a następnie watę poddaje się pod działanie roztworu dwufenyloaminy; obie metody są nieswoiste; także metoda Griessa,
b) metody badania składników organicznych – elektroliza kapilarna, spektrometria masowa
- istotne jest także wykrycie śladów metalu na rękach podejrzanego.
Zabezpieczanie broni palnej i amunicji oraz śladów jej użycia do badań
- broń i amunicję należy opisać w protokole (oględzin, przeszukania),
- opis powinien być uzupełniony dokumentacją fotograficzną,
- broń umieszcza się w pudełku kartonowym (plastikowym, drewnianym), tak aby broń była unieruchomiona; przed zapakowaniem można ją owinąć miękką, czystą tkaniną i okleić taśmą,
- łuska zabezpiecza się, zawijając je w miękką tkaninę lub papier i umieszcza w specjalnej kopercie foliowej albo w pustym pudełku po zapałkach,
- pociski wyjęte z ciała ludzkiego należy spłukać wodą, osuszyć i postąpić tak samo jak z łuską (jeśli płaszcz pocisku jest stalowy, możnego zabezpieczyć wazeliną przed rdzą),
- ślady przestrzelin na tkaninie – ślad należy przełożyć białym papierem, a potem tak złożyć tkaninę, aby złamać ją w miejscu, gdzie znajduje się ślad przestrzeliny, całość powinno się zapakować do dużej koperty papierowej lub worka foliowego, ewentualnie do kartonu
Kartoteki i zbiory broni palnej, pocisków i łusek
- Centralnym Laboratorium Kryminalistycznym KGP prowadzone są:
* centralna kartoteka broni utraconej – która gromadzi meldunki z jednostek policyjnych i wojskowych oraz innych formacji uzbrojonych o przypadkach utracenia broni legalnie posiadanej; do takiego meldunku dołącza się 3 łuski odstrzelone z takiego egzemplarza broni,
* krajowy zbiór łusek i pocisków – prowadzony w Polsce centralnie przez Policję; zawiera łuski i pociski znalezione w miejscach zdarzeń pochodzące z broni niezidentyfikowanej oraz łuski z broni objętej ewidencją,
* zbiory wzorców broni i amunicji – muzea broni – gromadzone przede wszystkim w CLK KGP, w laboratoriach kryminalistycznych komend wojewódzkich policji, w niektórych placówkach akademickich
ANTROPOMETRIA
Wprowadzenie:
- adaptacja metod antropologii do celów procesu karnego,
- zajmuje się opisem i pomiarem cech ciała ludzkiego,
- metoda identyfikacji człowieka (ew. zwłok) na podstawie pomiarów jego ciała lub utrwalonego wizerunku, a także jest przydatna dla zobiektywizowania rysopisu,
- jedna z pierwszy metod identyfikacyjnych, wprowadzona do praktyki pod koniec XIX wieku;
- autor: Alphonse Bertillone; w 1882 registratura antropometryczna przestępców,
- Bertillone jest również twórcą zasad tzw. portretu mówionego polegającego na sformalizowaniu i tym samym zobiektywizowaniu opisowego rysopisu jak również fotografii kryminalnej,
- współczesne zastosowanie antropometrii:
* zobiektywizowany, sformalizowany opis cech zewnętrznych człowieka i jego rekonstrukcji na postawie zeznań świadków,
* rekonstrukcji wyglądu zażyciowego zwłok,
* identyfikacji osób na podstawie ich obrazu utrwalonego na zdjęciu, taśmie filmowej lub magnetycznej lub też cyfrowo,
Rysopis i rekonstrukcja wyglądu na podstawie opisu podanego w zeznaniach:
- rysopis może być przydatny przy identyfikacji osoby, gdy jest pełny, dokładny i sporządzony wedle pewnego schematu,
- najogólniejszy rysopis musi zawierać przynajmniej 3 podstawowe dane: płeć, przybliżony wiek, przybliżony wzrost,
- ważnym uzupełnieniem rysopisu są: sylwetka, kolor włosów, ich stan, kolor oczu, znaki szczególne, odzież i sposób ubierania się,
- jeśli to możliwe policja uzupełnia rysopis danej osoby jej wizerunkiem,
- często dla celów wykrywczych (rzadko dowodowych) stosuje się sporządzanie portretu na podstawie rysopisu podawanego przez świadka,
- jeśli okaże się, że świadek zapamiętał wiele cech można przeprowadzić eksperyment w rozumieniu art. 211 KPK z udziałem biegłego, polegający na próbie odtworzenia wyglądu opisywanej osoby na podstawie wskazówek podanych przez świadka, w nawiązaniu do wcześniejszych zeznań; kryminalistyka zna kilka metod wizualizacji rysopisu:
* metoda rysunkowa,
* kreślenie prozopologicznego portretu pamięciowego – nie oddaje szczegółów wyglądu twarzy, ale ogólne podobieństwo,
* metoda rysunkowo – kompozycyjna – zestawianie gotowych elementów poszczególnych części twarzy narysowanych na przezroczystych foliach poprzez ich nakładanie na siebie; do jej realizacji stosowane były skatalogowane zestawy poszczególnych części twarzy; w Polsce najpopularniejszy zestaw to IDENTY-KIT
* metody komputerowe – elementy wyglądu twarzy umieszczane są na celuloidowych płytach lub taśmach, ale w pamięci komputera; dodatkowo używane są osiągnięcia techniki komputerowej i grafiki; w Polsce stosowany jest specjalny program POL-SIT Windows 95, który jest wystandaryzowany dla populacji polskiej,
- po wykonaniu rekonstrukcji wyglądu świadka powinno się jeszcze raz przesłuchać, tak by do wyników pracy mógł on dodać stosowny komentarz,
Rekonstrukcja wyglądu przyżyciowego:
- czasami identyfikacja nieznanych zwłok, w sytuacji gdy twarz uległa destrukcji wymaga rekonstrukcji jej wyglądu,
- gdy brak materiału porównawczego, dysponując jedynie czaszką, rekonstrukcję wyglądu twarzy można podjąć metodą plastyczną (metoda Gierasimowa) – jest dość zawodna, bo przeliczniki grubości tkanki miękkiej mają charakter średnich przy znacznych odchyleniach osobniczych,
- w sytuacji, gdy jest podejrzenie do kogo należeć mogą zwłoki, można posłużyć się metodą superprojekcji, polegającą na zestawieniu zdjęć czaszki i zdjęć wykonywanych za życia lub zdjęć rentgenowskich głowy (superprojekcja radiologiczna, metoda radiologiczna),
- nową metodą jest videosuperprojekcja – kamera skierowana jest obiektywem na czaszkę, druga na fotografię, a obraz obu kamer nakładany jest na siebie na monitorze,
- ostatnio zaczęto stosować superprojekcję komputerową dzięki programom można uzyskać na ekranie obraz trójwymiarowej czaszki i zestawionego z nią zdjęcia,
- identyfikacja zdjęcia czaszki i zdjęcia przyżyciowego polega na stwierdzeniu zgodności wyznaczonych przez antropologa punktów – ich zgodność przy braku rozbieżności pozwala na identyfikację pozytywną o wysokim stopniu prawdopodobieństwa, stwierdzenie rozbieżności pozwala na stwierdzenie pewności eliminacji,
Badania identyfikacyjne osób na podstawie ich obrazu utrwalonego na zdjęciu, taśmie filmowej lub magnetycznej albo cyfrowo:
- z uwagi na częstotliwość występowania kamer, które są powszechne w miejscach publicznych i na prywatnych posesjach, coraz popularniejsze badania,
- popularność aparatów cyfrowych,
- badanie porównawcze wizerunku na zdjęciu dowodowym i porównawczym wykonywane jest przy zastosowaniu jednej z kilku metod:
* metoda pomiarowa – biegły antropolog dokonuje pomiarów określonych części twarzy na zdjęciu dowodowym lub porównawczym, a następnie zestawia je oceniając, czy są one zgodne,
* metoda antropometryczna – odmiana pomiarowej, polega na porównaniu położenia, ściśle wyznaczonych na materiale dowodowym i porównawczym punktów antropometrycznych i proporcji, dodatkowo może być uzupełniona pomiarami kątów; metodę pomiarową jak i antropometryczną można stosować tylko przy dobrej jakości materiale dowodowym
* metoda morfologiczno – porównawcza – wymaga dużego doświadczenia antropologa, który wyszukuje i opisuje poszczególne cechy twarzy utrwalone na zdjęciu dowodowym, a następnie szuka ich na zdjęciu porównawczym; metodę tę można zastosować gdy jakość zdjęć dowodowych nie pozwala na zastosowanie metody pomiarowej; niekategoryczna ocena identyczności za to kategoryczna ocena, że podejrzany nie jest osobą ze zdjęcia
* metoda konturowa – przy profilach
* metoda montażowa – zestawienie fragmentu zdjęcia dowodowego z dopełniającym je fragmentem zdjęcia porównawczego,
- w praktyce biegły stosuje zwykle łącznie dwie lub więcej metod,
- znaczny ułatwieniem jest obecność blizn, znamion, tatuaży.