/WYKŁAD/

EKSPERTYZA SĄDOWA
opinia biegłego
zaciąga się, jeżeli wystąpią łącznie dwie okoliczności:
1) stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy
(argument dowodowy - w uzasadnieniu decyzji procesowej argument wspierający decyzję
lub odrzucany jako nietrafny)
2) wymaga wiadomości specjalnych
(indefilibilium - wiedza wykraczająca poza wiedzę przeciętnego ogółu
wiedza będąca wynikiem specjalistycznego wykształcenia albo specjalistycznych umiejętności)
=> niedopuszczalna konsumpcja ról procesowych - biegłego + organu procesowego
=> możliwość przesłuchania biegłego
=> postanowienie wymaga uzasadnienia
=> wniosek stron może zostać nie uwzględniony, gdy wystarczy wiedza przeciętnego ogółu
=> nie można dowodu z opinii biegłego zastąpić innym dowodem
(np. z dokumentu czy zeznań świadka).

podział ekspertyz:
a) odnoszące się do wiedzy - np. ekspertyzy naukowe
b) z zakresu sztuki, w rozumieniu umiejętności

rola procesowa biegłego
a) system angloamerykański
- biegły w roli świadka - opiniowanie ustne
- do przeprowadzenia opinii stosuje się wszystkie reguły dotyczące świadków
(z ewentualnymi zmianami)

b) niektóre kraje Europy Zachodniej, wycinkowo w Polsce
- biegły jako sędzia faktu
- zagadnienia poznawcze cedowane przez organ procesowy na zewnątrz
- w przypadku zastrzeżeń przeprowadzane procedury kontrolne wraz z przesłuchaniem
- Polska: opinia psychiatryczna, sąd związany opinią biegłych; KSH - sąd rejestrowy + umowa

c) reguła
- biegły jako pomocnik sądu
- organ procesowy może skorzystać z opinii instytucji lub opinii biegłych indywidualnych
- do pełnienia tej roli jest zobowiązany każdy, kto posiada wiadomości specjalne
i zostanie do tej roli powołany
- wyspecjalizowani - biegli z instytucji ≠ opinia z instytucji;
są to osoby zatrudnione w danej instytucji
- urzędowe poświadczenie kwalifikacji - wpis na listę biegłych prowadzoną przez prezesa SO

postanowienie o ustanowieniu biegłego - trzy aspekty
1) przedmiot
=> to co ma być badane
=> organ procesowy musi skompletować materiał badawczy
-- w kpc pewne czynności w tym zakresie mogą być delegowane na biegłego
-- w kpk nie przewiduje odmowy pobrania próbek w przeciwieństwie do kpc
=> biegły nie ma prawa wzywać kogoś do stawienia się celem pobrania próbek,
w przeciwnym razie przeczy to bezstronności biegłego
2) zakres
=> wyznaczany stawianemu przez biegłego pytaniami
=> organ procesowy jest organem poznającym, a biegły narzędziem poznania
=> biegłemu nie wolno wykroczyć zatem poza zakres określony w postanowieniu
=> należy oznaczyć precyzyjnie
3) termin wykonania
=> dowolność kreowania przez organ procesowy
=> należy wziąć pod uwagę nakład pracy i obciążenie biegłego
=> środki dyscyplinujące biegłych w razie jego naruszenia, np. obniżenie wynagrodzenia

czynności biegłego
- biegły po dostarczeniu mu materiału badawczego i postanowienia podejmuje czynności badawcze
- na samym początku biegły powinien wyłożyć jak zrozumiał problem w pytaniach mu postawionych przez organ procesowy
- odpowiednio do tego jak zrozumiał problem musi ocenić przedłożony mu materiał badawczy
czy i na ile nadaje się on do odpowiedzi na pytania postawione przez organ procesowy
przy wykorzystaniu sprzętu, którym dysponuje
- w przypadku, gdy postać materiału badawczego albo własny potencjał
(techniczny, jak i intelektualny) jest niewystarczający opiniowanie może się zakończyć się już na tym etapie
- jest to swego rodzaju opinia (np. że jest to problem nierozwiązywalny z uwagi na możliwości techniczne w danej dziedzinie)
- biegły musi wybrać jaką metodę badawczą zastosować;
w orzecznictwie i literaturze przyjmuje się, że biegłemu przysługuje w tym zakresie swoboda;
jednakże jeżeli sąd oznaczyłby jednoznacznie metodę jaką biegły ma się posłużyć to powinnością biegłego jest taki nakaz wykonać
- wybór metody przez biegłego powinien być decyzją racjonalną;
biegły powinien po pierwsze kierować się wiedzą o wartości identyfikacyjnej (diagnostycznej)
danej metody

wartość indentyfikacyjna (wartość diagnostyczna)
1) trafność metody
2) niezawodność (dokładność) metody ≠ czułość
*czułość - może bowiem nie tyle nie być walorem, co nawet być przeszkodą

metody badania NIEZAWODNOŚCI/DOKŁADNOŚCI metody:
1) metoda połówkowa
=> przedstawiając temu samemu biegłemu po pewnym czasie ten sam materiał
2) druga metoda
=> dawanie różnym biegłym tego samego materiału badawczego

trafność <=> niezawodność (dokładność)
- odpowiednio wysoki poziom jednego i drugiego jest konieczne
- mogą pozostawać w nierównowadze, ze względu na dwa rodzaje błędów

rodzaje błędów:
1) błędy pierwszego rodzaju
- wynikają z nadmiernej nieufności
2) błędy drugiego rodzaju
- wynikają z nadmiernej ufności

* minimalizacja błędu II rodzaju maksymalizuje ryzyko błędu I rodzaju, a także
spadek wartości informacyjnej, więc spada użyteczność

- biegły podać jaką metodę wykorzystał i dlaczego na nią się zdecydował;
jeżeli jest to metoda powszechnie znana i do której organ mógł już dotrzeć to opis metody
może być lakoniczny;
natomiast jeżeli byłaby to metoda nowa lub rzadko stosowana to opis powinien być bardziej szczegółowy
- cały proces pracy biegłego także powinien być opisany, tzn. jakie czynności podejmowano, w jakim porządku je realizowano
- z wyników biegły wyciąga odpowiednie wnioski;
nie są to jeszcze wnioski kończące opinie, która składa się ze sprawozdania i wniosków,
lecz są to wnioski faktyczne
- cały proces argumentacji i wartościowania wniosków także powinien znaleźć się w opinii;
jeżeli by się nie znalazł to jest powinnością sądu o to dopytać w drodze opinii uzupełniającej;
dopiero później mamy do czynienia z wnioskami w znaczeniu procesowym;
- na początku biegły przedstawia proces przekładu problemu badawczego z języka prawniczego
na język danej specjalności;
na końcu dokonuje zaś procesu odwrotnego, tzn. przekłada wnioski faktyczne i ich opis na język prawniczy.

rodzaje wniosków
- w zależności od ilości i jakości argumentów, jakie pozyskał biegły w toku badań mogą być:
a) rozstrzygające (opinia kategoryczna)
b) nie w pełni rozstrzygające
c) nierozstrzygające

rodzaje wniosków pod względem wartości dowodowej opinii - ekspertyza:
a) genotypu - rozpoznajemy człowieka
b) fenotypu - rozpoznajemy tylko obraz wewnętrzny
c) socjotypu - rozpoznajemy sprawstwo

- opinia biegłego powinna być zrozumiała dla organu procesowego, o ile dołoży należytej staranności;
jej język musi być komunikatywny
- w zakresie czynności biegłego posługuje się on językiem swojej specjalizacji;
fragment ten musi być zrozumiały dla innych specjalistów z danej dziedziny
- wnioski nie powinny skrywać przed organem faktu, że są to ustalenia konkretnego człowieka
za pomocą metod, które on wybrał
- opinia jest spersonalizowana („w moim przekonaniu…”, „sądzę, że jest tak i tak”);
nie należy sztucznie obiektywizować opinii
- opinia może być niejasna.
kiedy nie wyraża stanowiska danej osoby, występują w jej części sprawozdawczej niejednoznaczności albo też istnieje niezgoda miedzy częścią sprawozdawczą a wnioskami;
- mogą pojawić się także sprzeczności w danej opinii lub między różnymi opiniami
są to sprzeczności opinii homotematycznych, tej samej rangi
(a nie np. sądowa i pozasądowa);
można wówczas ponownie wezwać tego samego biegłego lub też powołać innych

/SKRYPT/

- podmiotem poznającym jest organ procesowy, a biegły jest narzędziem
- należy przypomnieć, że wszelkie poznanie empiryczne jest niedoskonałe
- ekspertyza - w postanowieniu organ procesowy określa:
1) przedmiot
- obiekt, po przebadaniu którego można dokonać stwierdzenia okoliczności wymagających wiadomości specjalnych
- obowiązkiem organu procesowego jest uzyskanie materiału dowodowego i przedłożenie go biegłemu;
dostarczyć go powinien w stanie niezdeformowanym
- każdy przedmiot który biegłemu ma posłużyć za tzw. materiał kwestionowany (dowodowy) powinien być odnotowany w protokole oględzin, a w miarę potrzeby także w dokumentacji pomocniczej.
- w prowadzonej przez biegłego wewnętrznej dokumentacji powinien się znaleźć
tzw. fotograficzny opis materiału kwestionowanego, tj. sporządzony tak, by badany obiekt mógł być rozpoznany na podstawie samego opisu; gdyby takiego opisu nie można sporządzić, należy posługiwać się fotografiami, kserokopiami itp.
2) zakres ekspertyzy
- odpowiednie sformułowanie pytań dla biegłego w postanowieniu
- biegły nie powinien wykraczać poza te granice;
jeżeli uzyska ważne informacje, powinien zawiadomić decydenta procesowego, ale poza opinią
- rozpoznanie zakresu może zakończyć proces opiniowania;
lepsza jest odmowa udzielenia opinii, niż na siłę szukanie rozwiązania;
zabezpieczenie organu procesowego przed zarzutami niewykorzystania wszelkich możliwości dowodowych
- biegły powinien powiadomić organ, który zdecyduje, czy zdarzenie jest ważne dla sprawy
(postanowienie rozszerzające zakres ekspertyzy)

etapy dowodu z opinii biegłego:
1) wstępna analiza krytyczna
2) analiza materiału kwestionowanego [dowodowego]
3) rozpoznanie ponowne kwestii kompetencji biegłego

pobranie próbek przez biegłego
- niektórych próbek organ może nie być w stanie prawidłowo pobrać,
wtedy pobranie próbek zlecane jest biegłym;
- biegły nie jest organem, a tylko jego narzędziem;
jego czynności nie są czynnościami procesowymi, lecz tylko czynnościami faktycznymi,
sporządzona notatka itp. jest jedynie dokumentacją ekspertyzy, a nie dokumentem w znaczeniu kpk
- biegły nie może dokonywać przeszukań, przesłuchiwać świadków, rozsyłać wezwań itp.;
ograniczenia dotyczą także ekspertów policyjnych (opiniując występują jako biegli)

!! materiał porównawczy nie zawsze dowodem pierwotnym,
niekiedy organ procesowy poznaje materiał porównawczy w toku badania opinii !!
=>należy poddać tzw. analizie kwalifikacyjnej;
co do zasady ograniczy się ona do porównania jego ilości i jakości z postulatami, sformułowanymi przez metodyki poszczególnych dyscyplin opiniodawczych. Gdyby materiał takich postulatów nie spełniał albo własność materiału kwestionowanego wymagałaby specyficznego materiału porównawczego,
należy wystąpić o przedłożenie materiału uzupełniającego i wskazać sposoby jego uzyskania

tzw. autonomia biegłego - ograniczenia autonomii
należycie ocenić te własności i ich konsekwencje może jedynie osoba posiadająca wiadomości specjalne;
autonomia to nie pełna swoboda; biegły musi kierować się pewnymi wskazaniami:
1) trafnością metody (expert validity)
tj. naukowo określoną częstością udanych identyfikacji w porównywalnych warunkach
2) niezawodność metody (reliability)
tj. naukowo wyznaczoną dokładnością, z jaką dokonuje się ustaleń - przybiera dwie postaci:
a) intraindywidualna (rzetelność) informuje o zgodności orzeczeń eksperta uzyskanych
w efekcie ponawiania przezeń badań przeprowadzonych z użyciem tego samego materiału
b) interindywidualna (intersubiektywność, obiektywność) zgodność orzeczeń różnych ekspertów
o takich samych kwalifikacjach, którzy przeprowadzili badania tego samego materiału.

- zasadą ponoszenia kosztów rzeczywiście niezbędnych;
preferować należy metody tańsze, o ile gwarantują uzyskanie wystarczających rezultatów.
- popularnością metody - jeżeli równie wartościowe rezultaty można uzyskać używając kilku metod,
biegły powinien wybrać najczęściej stosowaną

metodologia => rozumowanie biegłego = wyjaśnienie, co do zasady rozumowanie indukcyjne, oparte na:
a) modelu nomologicznym - ekspertyza pismoznawcza
b) modelu predykcyjnym - ekspertyza psychiatryczna
c) rozumowanie per analogiam - daktyloskopia
=> w/w są rozumowania zawodne
biegły nie powinien kierować się zasadą in dubio pro reo, gdyż jest ona adresowana do organów procesowych

tzw. poziom aspiracji
zbiór oczekiwań, których spełnienie sprawia, że biegły odpowiednio stanowczo opowiada się
za rozważaną hipotezą lub przeciw - w niektórych dziedzinach opiniodawczych ów poziom jest narzucony
jest biegłym quasi- normatywnie (przez metodyki tych dziedzin);
jeżeli zaś podstawą opiniowania są cechy zmienne intrainndywidualnie (ekspertyza pismoznawcza itp.),
każdy biegły musi sobie sam ukształtować taki poziom.

rodzaje wniosków:
1) pozytywne wnioski stanowcze (wnioski kategoryczne)
- jednoznacznie pozytywne rozstrzygnięcie
- znaleziono dostateczną ilość zgodności o dostatecznej mocy perswazyjnej i żadnej różnicy
- w dziedzinach opiniodawczych, w których dominują cechy znamionujące się zmiennością intraindywidualną
za dopuszczalne uważa się kategoryczne wnioski także i w przypadku odnotowania różnic,
jeśli są w pełni wytłumaczalne
2) pozytywne wnioski uprawdopodabniające (wnioski o zmniejszonej stanowczości)
- nie mogą im towarzyszyć niewytłumaczalne różnice.
3) pozytywne wnioski niewykluczające (wnioski potwierdzające, ale o małej stanowczości)
- obecność aktualnie niewytłumaczalnych różnic.

4) wnioski nierozstrzygające
- znaleziono wnioski przemawiające za daną hipotezą, jak i hipotezą sprzeczną
lub gdy ustalenia pozbawione są mocy perswazyjnej

5) niewykluczające wnioski negatywne
- mało cech istotnie przeczących rozważanej hipotezie
- jednoczesne przekonanie że gdyby biegły dysponował lepszym materiałem badawczym możliwe byłoby znalezienie innych istotnych różnic
6)uprawdopodobniające wnioski negatywne
7) stanowcze wnioski negatywne
-podejmowane gdy poczyniono liczne i istotne ustalenia przemawiające przeciwko rozważanej hipotezie.

forma opinii biegłego - decyzja organu procesowego
=> opinia ustna - zasada ustności + publiczności + bezpośredniości + szybkości
- najczęściej wynik badań ambulatoryjnych
- istotny wpływ - wrażenie w toku kontaktu z biegłym - np. elokwencja, zdecydowanie
=> opinia pisemna - przeważająca

*koleżeńska opinia dla biegłego => zakwalifikować organ procesowy jako opinię łączną

części składowe opinii biegłego
1) część inicjalna
imię, nazwisko, stopień naukowy, okręg w którym biegłego wpisano na listę;
wymienienie wszystkich osoby biorące udział w badaniach oraz wskazać ich czynności;
czas przeprowadzania badań i datę wydania opinii:
najczęściej czas wpływu postanowienia i materiału badawczego,
która nie jest tożsama z datą wydania postanowienia;
przedstawienie organ procesowego, który wydał postanowienie, podanie pytań;
kończy zacytowanie pytań postawionych przez decydenta
oraz ich przekład z języka prawniczego na język reprezentowanej specjalności
2) wybór metody wraz z uzasadnieniem
*) metoda powszechna - wskazanie którą wybrał i dlaczego nie wybrał innych
np. w podręcznikach akademickich, domniemanie, że organ procesowy je zna
*) metoda mniej znana - szczegółowy opis i przedstawienie procesu wyboru danej metody
3) relacja z przeprowadzonych badań
szczegółowo przedstawione czynności badawcze, stosowna aparatura i odczynniki oraz spostrzeżenia;
wskazanie czy i na ile biegły korzystał z informacji znajdujących się w aktach sprawy;
biegły może zbyt mocno kierować się aktami sprawy, zaangażować uczuciowo, z drugiej strony akta sprawy
są kopalnią informacji dla biegłego nt. przebytych chorób, nawykach.

język relacji z badań
- w części w której biegły opisuje sam przebieg stosowania metody, ma prawo posługiwać się subjęzykiem reprezentowanej specjalności;
powinien być to język dyscypliny, a nie osobniczy, rzekomo naukowy
- w języku naturalnym - przeprowadzenie dyskusji wyników, ocena ich mocy perswazyjnej, argumentacja prowadząca do wniosków końcowych
- we wnioskach, będących odpowiedzią na pytanie postawione w postanowieniu - język organu procesowego,
a także nie jest błędem wyrażanie wniosków w języku naturalnym;
-słownictwo powinno być sprecyzowane w sferze konotacji (znaczenie), denotacji (oznaczenia)
i supozycji użytych nazw.
- wnioski uprawdopo-dabniające można wyrazić przez zwroty: prawdopodobnie itp;
nie należy posługiwać się przesadnie szczegółowym opisywaniem szacowanego prawdopodobieństwa,
chyba że są to wnioski alternatywne, połączone z przedstawieniem porównawczym.

ekspertyza pozasądowa
=> metodyka ekspertyzy to zbiór dyrektyw z zakresu teorii działania
jest to dowód z dokumentu, nie może zastąpić dowodu z opinii biegłego, gdyż jest to dowód insubstytutywny;
może posłużyć za argument uzasadniający wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego,
albo uzasadniający twierdzenie strony o niejasności lub niepełności opinii pozyskanej procesowo;
relacja z ekspertyzy zawsze przybiera formę pisemną;
autora takiego tekstu nie można przesłuchiwać na okoliczność tej części treści dokumentu,
która traktuje o samej ekspertyzie, gdyż to wiadomości specjalne = powołanie biegłych;
wykonawca ekspertyzy pozasądowej nie ponosi odpowiedzialności karnej za fałszywość zawartości dokumentu, autor nie występuje bowiem w roli funkcjonariusza publicznego
koszty opiniowania pozasądowego ponosi strona, od której pochodzi zlecenie, a prawo nie przewiduje możliwości jej refundacji;
rozliczenia finansowe między stroną a ekspertem nie podlegają kontroli decydenta procesowego

/SKRYPT - brak wykładu/

BADANIA POLIGRAFICZNE
emocja
ogólne określenie takich stanów jak: lęk, strach, gniew, radość;
psychologia wyróżnia => podkreślenie ciągłości:
a) stany emocjonalne
b) procesy emocjonalne
c) poziom aktywacji organizmu

trzy podstawowe komponenty emocji
(1) siła pobudzenia
(2) znak
+ dodatni, jeżeli podmiot źródło pobudzenia ocenia jako pozytywne
- ujemny, jeżeli ocenia je jako negatywne
(3) treść
jakość emocji;

rola procesów emocjonalnych
przystosowywanie organizmu do nowych warunków, będących źródłem pobudzenia,
co dokonuje się przez mobilizację energii i odpowiednie nią gospodarowanie;
towarzyszące stanom emocjonalnym zmiany fizjologiczne obejmują funkcjonowanie całego organizmu
(część zmian jest widoczna, część wymaga stwierdzenia metodami instrumentalnymi)
zmiany widoczne na zewnątrz:
ruchy wyrazowe (ruchy mimiczne, czyli zmiany w wyrazie twarzy ruchy pantomimiczne, czyli gesty, postawa), zmiany ukrwienia twarzy,
zmiany uchwytne metodami instrumentalnymi (nie zawsze widoczne na zewnętrz
- zmiany w funkcjonowaniu wszystkich podstawowych układów organizmu, np. układu krążenia, oddechowego, trawiennego, nerwowego)
*zmianom o charakterze fizycznym towarzyszom zmiany o charakterze chemicznym;
*zespoły symptomów mogą być swoiste,
tzn. mogą odpowiadać jakiemuś konkretnemu stanowi emocjonalnemu

ślad pamięciowy
- pozostałość świadomego uczestnictwa człowieka w jakimś zdarzeniu
(zarówno całość, jak i poszczególne fragmenty zdarzenia);
- ukrywanie lub zaprzeczenie udziału w konkretnym zdarzeniu
= zaprzeczenie posiadaniu śladów pamięciowych tego zdarzenia,

tzw. ślad emocjonalny
ślad pamięciowy
- im silniejsza motywacja do ukrycia udziału w zdarzeniu, tym ślady emocjonalne są silniejsze i wyraźniejsze

identyfikacja poprzez badanie śladów
polega na ustalaniu tożsamości osoby,
u której szukamy śladów emocjonalnych z uczestnikiem zdarzenia przestępnego;
- obserwacje takie są jednak nieprecyzyjne i zawodne, obejmują jedynie wąski wycinek z szerokiej gamy fizjologicznych korelatów emocji.

badanie poligraficzne
instrumentalna procedura ujawniania i rejestrowania tzw. śladów emocjonalnych zdarzenia,
do przeprowadzenia której używa się aparatu zwanego poligrafem (wariografem),
rejestrującego przebieg co najmniej trzech procesów fizjologicznych,
skorelowanych ze zmianami aktywności organizmu (tzw. korelaty emocji):
1) przebieg pracy serca
2) przebieg czynności oddychania
3) reakcja skórno-galwaniczna

- poligraf rejestruje w postaci krzywych na taśmie przesuwającej się ze stałą prędkością, przebieg ww. czynności,
następnie wykres podlega analizie, które polega na ustaleniu charakteru reakcji na bodźce,
którymi w czasie badania są pytania zadawane osobie badanej,
- wartość diagnostyczna badania poligraficznego
jeżeli badanie zostało wykonane niewystandaryzowaną techniką,
jego wartość diagnostyczna pozostaje nieznana, co wyklucza wykorzystanie dowodowe wyniku badania

zakwalifikowanie badanego do jednej z dwóch kategorii:
1 – nieszczery (DI – deceptive)
-- osoba badana reagowała tak, jak zwykle reagują osoby, które są nieszczere
(tj. świadomie kłamią lub zatajają fakty)
2- szczery (NDI – nondeceptive)
-- osoba reagowała tak, jak zwykle reagują osoby szczere,
które świadomie nie kłamały ani nie zatajały informacji;

(3) nierozstrzygający (INC – inconclusive),
czyli niepozwalający zakwalifikować badanego do jednej z wymienionych wyżej kategorii;

- szczerość i nieszczerość dot. wypowiedzi badanego odnośnie całego obszaru rzeczywistości
wyznaczonego łącznie przez pytania krytyczne tekstu;

niedopuszczalne jest wartościowanie reakcji na poszczególne pytania krytyczne;
jest dopuszczalne jedynie w technice klasycznej nieznającej pytań kontrolnych

technika klasyczna
jest techniką przestarzałą o relatywnie niskiej wartości diagnostycznej i jest dopuszczalna wyjątkowo
w badaniach kadrowych (niedopuszczalna w procesie karnym)

badanie poligraficzne w procesie karnym
- czynności operacyjno-rozpoznawcze - wskazanie nowych dowodów
- czynności wykrywcze - wstępne ograniczenie kręgu osób podejrzanych
Art. 192a. 
§ 1.  W celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów można pobrać odciski daktyloskopijne, wymaz ze śluzówki policzków, włosy, ślinę, próby pisma, zapach, wykonać fotografię osoby lub dokonać utrwalenia głosu. Po wykorzystaniu w sprawie, w której dokonano pobrania lub utrwalenia, pobrany lub utrwalony materiał zbędny dla postępowania należy niezwłocznie usunąć z akt i zniszczyć.
§ 2. W wypadkach, o których mowa w § 1, za zgodą osoby badanej biegły może również zastosować środki techniczne mające na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu tej osoby.
§ 3.  Badania i czynności, o których mowa w § 1 i art. 192 § 1, wykonuje się odpowiednio w warunkach i w sposób określony w przepisach wydanych na podstawie art. 74 § 4. => rozporządzenie MSpraw. w porozumieniu MZdrowia- czynności dowodowe - badanie świadka + podejrzanego

=> adanie poligraficzne należy przeprowadzić w możliwie jak najwcześniejszej fazie postępowania
z udziałem osoby badanej (podejrzanego, osoby podejrzanej),
jeżeli jest to możliwe, to najlepiej w ciągu pierwszych 48 godzin.
=> nie wszystkie osoby nadają się do badania
np. osoby cierpiące na choroby psychiczne, albo osoby których poziom rozwoju umysłowego jest niższy
od poziomu ociężałości umysłowej, oraz dzieci poniżej 13 r.ż.; choroby somatyczne np. choroba parkinsona;
częściowo niezdolne do badań są osoby nietrzeźwe, będące pod wpływem środków odurzających, przemęczone, senne, pobite, w szoku po wypadku, również osoby chore na zapalenie oskrzeli, astmę, przeziębienie
=> zaburzenia osobowości nie są przeszkodą do przeprowadzenia badania
=> wynik badania poligraficznego dostarcza dowodu pośredniego i podlega ocenie organu procesowego

przebieg badania poligraficznego
- odpowiednie otoczenie
(pokoje badań eliminujące dopływ do badanego bodźców z zewnątrz;
pomieszczenia specjalnie do tego przygotowane w konsultacji z ekspertem)
- obecność w pomieszczeniu tylko osoby badanej i prowadzącego badanie ekspert
(w praktyce czasem umożliwienie drugiemu ekspertowi śledzenie na bieżąco przebiegu badania)

fazy badania:
1) wywiad przedtestowy
przedstawienie propozyci badania, informacja badanego o celach badania i oczekuje decyzji o ewentualnej zgodzie na poddanie się testom; w sprawach kryminalnych nie można wymuszać zgody na badanie,
a osobie która zgody nie wyraziła, nie można z tego powodu pogarszać sytuacji procesowej,
nie wolno żądać uzasadnienia decyzji odmownej, ostateczna redakcja pytań testów, zapoznanie z ich treścią badanego, omawia się je z nim i ostatecznie redaguje treść pytań kontrolnych;
badany musi dokładnie rozumieć treść poszczególnych pytań, których redakcja musi uwzględniać
jego poziom umysłowy i językowy, badany powinien sporządzić stosowne pisemne oświadczenie
lub podpisać przygotowany wcześniej formularz, wzmocnienie motywacji badanego, pokazanie, że to badanie będzie wskazywało, że kłamał, jeśli kłamał i prawdę, jeśli mówił prawdę
wywiad powinien trwać 40 minut (inaczej wynik badania bezwartościowy i nieprzydany)

2) badanie właściwe
badanego sadza się na specjalnym fotelu, przypina się do aparatu, zakładając na jego klatkę piersiową
i przeponę gumowe elastyczne rury pneumografu, który rejestrować będzie przebieg czynności oddychania;
na ramię zakłada się mankiet kardiografu, który będzie rejestrować częstotliwość tętna i względne wahania ciśnienia krwi; na palce zakłada się elektrody psychogalwanometru, który rejestrować będzie przebieg reakcji skórno-galwanicznej;
* w niektórych urządzeniach jest dodatkowe wyposażenie, np. mierzące napięcie mięśni, czy zmiany objętości palca, wtedy na ciało badanego zakłada się dodatkowe czujniki,
w czasie badania badany musi siedzieć nieruchomo, odpowiadać na pytania testów zadawane mu przez eksperta, zwykle ,,tak" i ,,nie".

3) faza przesłuchania po badaniu - wyróżniana przez niektórych

TECHNIKI BADANIA

1) technika klasyczna (technika Keelera; technika I-R)
najstarsza z rutynowo stosowanych technik poligraficznych, opierała się na testach, z których każdy zawierał
do kilkunastu pytań. Pytania były 2-rodzajowe: związane (krytyczne) i niezwiązane (obojętne).
Analiza zapisów pozwala na porównanie reakcji na pytanie krytyczne i obojętne. Wartość diagnostyczna takiego testu jest niższa niż testów pytań kontrolnych, pozwala ona jednak na postawienie w jednym teście nawet do 7-8 pytań krytycznych dot. różnych, niekoniecznie powiązanych ze sobą zagadnień
(zatem 2 x więcej niż w teście pytań kontrolnych);
technika jest stosowana jeszcze wyjątkowo w badaniach przedzatrudnieniowych lub kontrolnych

2) technika badań kontrolnych
najpopularniejsza obecnie technika;
testy o 3 rodzajach pytań: krytycznych (związanych ze sprawą), obojętnych (bez związku ze sprawą)
oraz pytania kontrolne. Są tak sformułowane, żeby badany odpowiadając na nie powiedział nie,
ale albo świadomie przy tym kłamał, albo co najmniej nie był pewien, czy nie kłamie.
Reakcje na te ostatnie pytanie stanowią punkt odniesienia przy ocenie reakcji na pytania krytyczne

3) technika Reida (RCQT)
4) technika Backstera (BZCT) => podobny do testu Reida, więcej rodzajów pytań, jedno/dwa krytyczne
5) federalna technika porównań strefowych (FZCT),
6) technika porównań strefowych Utah => trzy podstawowe warianty
a) jednozagadnieniowy - badany = konkretny czyn
b) jednozagadnieniowy-wieloaspektowy
- sprawdzenie przy okazji innych kwestii
c) wielozagadnieniowy - badany = sprawca, czy świadek
7) technika oparta na teście szpiegostwa i sabotażu (TES),
8) technika oparta na teście kontrwywiadowczym (CSPT);
9) technika wiedzy o czynie (GKT) / technika ukrytych informacji (CIT)
=> zmodyfikowane testy typu POT, brak pytań pokontrolnych, ani pytań dot. faktu głównego;
są to techniki wykrywcze, a nie dowodowe.
=> biegły (organ śledczy) zna charakterystyczne szczegóły w odpowiedniej liczbie dot. popełnienia przestępstwa, na które zwrócił uwagę sprawca, a nie może ich znać badany
=> o każdy szczegół pyta się w odrębnym teście szczytowego napięcia
=> nie możliwe (w przeciwieństwie do technik pytań kontrolnych) rozróżnienie sprawcy od świadka,
który z jakiś względów nie przyznaje się do posiadania informacji o zdarzeniu, będącym przedmiotem badania
=> silny stres sprawcy przestępstwa, szczególnie zabójstwa, nawet pomimo pełnej poczytalności nie zapamiętuje charakterystycznych szczegółów, osoba sprawcy może być błędnie uznana za nieznającą szczegółów zdarzenia, a w konsekwencji za niewinną;
=> techniki te nie nadają się także do badań przedzatrudnieniowych, pracowniczych i kontroli personelu,
a także do badań eliminacyjnych na podst. art. 192a KPK

różnica między technikami
- liczbą pytań
- typem pytań krytycznych
- sposobem oceny wykresów
(wszystkie wymagają numerycznej interpretacji wykresów,
ocena jakościowa (nienumeryczna, holistyczna) niedopuszczalna jako przestarzała, subiektywna, zawodna;
odmienne w zależności od techniki, będące częścią składową danej techniki - np. Backstera 7, Utah 3-4;
*dawniej uwzględniano nie tylko zapisy, ale inne dodatkowe czynniki - np. ocena zachowania badanego,
przy niejednoznacznej interpretacji zapisów
-- różne skale => 3-7
- różna ocena wartości reakcji poszczególnych krzywych
- pytania krytyczne formułowane: KTO? CZY TY? BYŁEŚ TAM [w mieszkaniu Kowalskiego]
- łączna liczba pytań (obojętnych, krytycznych, kontrolnych) nie powinna przekroczyć 12

techniki pytań kontrolnych:
a) test pytań mieszanych (MQT)
zawierający identyczne pytania jak test podstawowy (RCQT), z tym, że pytania są ułożone w innej kolejności tak, aby przekonać się, czy ewentualna reakcja związana jest z treścią pytania, czy jego miejscem na liście;
b) tzw. test milczących odpowiedzi (SAT)
pytania identyczne jak w teście podstawowym, z tym że badany nie odpowiada na nie głośno, tylko w myślach.
c) test "yes"
badany na wszystkie pytania odpowiada tak.

inne techniki pytań kontrolnych
- federalny test porównań
- test szpiegostwa i sabotażu
- test kontrwywiadowczy
- Utah test porównań strefowych

test pobudzający (z kartą lub cyfrą)
w ramach badania, zwykle po przeprowadzeniu pierwszego testu lub na początku badania,
- powinien uspokoić osobę prawdomówną, a pobudzić osobę, która na pytania krytyczne odpowiada nieszczerze

tzw. testy szczytowego napięcia
mogą one uzupełniać badanie wykonane techniką pytań kontrolnych, lub niekiedy, w szczególnie dogodnych sytuacjach, ich kompleks może stanowić samodzielne badanie.
=> każdym pojedynczym teście jest jedno pytanie krytyczne, ukryte wśród podobnych pytań obojętnych
[np. marka, ulica, pora - skradziony samochód, podejrzany twierdzi, że nic nie wie]
=> osoba znająca szczegóły zdarzenia, a taką jest niewątpliwie sprawca, zareaguje na pytania krytyczne,
dla osób nieznających szczegółów zdarzenia, wszystkie pytania mieć będą identyczny ładunek emocjonalny,
=> odmianą testu szczytowego napięcia jest tzw. test z nieznanym rozwiązaniem,
który służy on do ustalenia nowych informacji
[np. nie wiadomo, gdzie sprawca ukrył przedmioty - pytania, czy ukrył w domu, ogrodzie, w lesie];
istnieje prawdopodobieństwo, że przy pytaniu o właściwe miejsce ukrycia przedmiotu badany zareaguje silniej, wskazując tym samym to miejsce

zadanie eksperta/biegłego
ustalenie, czy po pytaniach krytycznych testów, u badanego wystąpiły reakcje fizjologiczne
(tzw. fizjologiczne korelaty emocji) i czy są to reakcje typowe dla osób, które na pytania krytyczne odpowiedziały nieszczerze, tj. świadomie skłamały albo ukrywały fakt posiadania pewnych informacji,
takie osoby są zaliczane do DI - nieszczerych;
znaczenie takiej informacji podanej w opinii ocenić można w konfrontacji z całym materiałem dowodowym,
co jest zadaniem organu procesowego

wartość diagnostyczna badania poligraficznego
przeprowadzonego we właściwych warunkach, przez kompetentnego eksperta nie jest mniejsza
od wartości diagnostycznej innych akceptowanych w kryminalistyce metod identyfikacji.
- nie jest to więc metoda niezawodna, nie jest obciążona błędem, ale wielkość tego błędu nie jest większa
od błędu obciążającego inne rutynowo w kryminalistyce wykonywane metody identyfikacji
(błąd ok. 1-3%, ok. 20 % nie udaje się potwierdzić ani obalić)
- inną metodą sprawdzania rzetelności badania poligraficznego jest równoczesna ocena zapisów,
dokonywana przez kilku (kilkunastu) ekspertów, działających niezależnie od siebie. Tak badana zgodność wahała się w różnych badaniach między 50%-99%.

kodeks postępowania karnego
art. 171
§ 4. Nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi.
§ 5. Niedopuszczalne jest:
1) wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej;
2) stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem.
§ 6. Organ przesłuchujący uchyla pytania określone w § 4, jak również pytania nieistotne.
§ 7. Wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub uzyskane wbrew zakazom wymienionym w § 5 nie mogą stanowić dowodu.

Większość doktryny interpretowała to jako zakaz stosowania poligrafu w polskim procesie karnym, ale część piśmiennictwa odrzucała ten pogląd dowodząc, że przepis ten jedynie zakazał stosowania poligrafu w ramach przesłuchania, jako jego uzupełnienia, nie zabronił nato- miast jego stosowania w ramach ekspertyzy wykonanej przez biegłego. Pogląd ten znalazł odbicie w orzecznictwie.
Dodatkową komplikacją w wykładni przywołanego przepisu jest stwierdzenie charakteru reakcji, które rejestruje ten aparat, czy są one świadome czy nieświadome. Zdaniem niektórych autorów nie są one nieświadome, choć trudno nad nimi zapanować. Gdyby były one jednoznacznie świadome, przepis ten nie mógłby dotyczyć badań poligraficznych.

art. 199a. 
Stosowanie w czasie badania przez biegłego środków technicznych mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu badanej osoby możliwe jest wyłącznie za jej zgodą. Przepisu art. 199 nie stosuje się.

- badanie może być wykonywane w ramach dochodzenia w niezbędnym zakresie (art. 308 kpk),
zaś badanie eliminacyjne nawet musi być wtedy wykonane
- SN uznał dowód z badan poligraficznych za dowód o charakterze pośrednim,
tj. pozwalający na przyjęcie ustaleń, z których dopiero na podstawie rozumowania redukcyjnego można wnioskować coś o fakcie głównym.

stosowanie badań poligraficznych poza śledztwem:
=> badania przedzatrudnieniowe
są dopuszczalne, jednak pod warunkiem, że badanie tematycznie nie wykracza poza zakres informacji,
które pracodawca ma prawo znać.
=> badania uczciwości/lojalności pracowników
=> badanie przestrzegania ochrony tajemnicy służbowej lub państwowej;
badania te są dopuszczalne w postępowaniach kwalifikacyjnych i kontrolnych większości służb mundurowych
– ABW, Policja, Żandarmeria Wojskowa, Straż Graniczna, CBA, Krajowa Administracja Skarbowa,
co wymaga wyraźnego upoważnienia ustawowego

instrumentalne metody wykrywania śladów emocjonalnych
a) zmiany głosu - bezkontaktowo, rejestracja głosu badanego
b) kamery termowizyjne - obserwacja odruchu skórno-galwanicznego
c) funkcjonalny magnetyczny rezonans jądrowy - obserwacja pracy mózg

/WYKŁAD/

OSMOLOGIA => inaczej => ODOROLOGIA / OLFAKTRONIKA
sprawca dokonując przestępstwa pozostawia na jego miejscu ślady zapachowe;
powstają one w wyniku bezpośredniego kontaktu z przedmiotami lub określonymi miejscami.

(gr. osme – „zapach, węch” + logos – „nauka”)
fizjol. nauka zajmująca się badaniem właściwości i działaniem zmysłu węchu oraz jego zaburzeniami;
kryminalistyce – dział zajmujący się badaniem śladów zapachowych;
identyfikacja osób na podstawie śladów zapachowych pozostawionych na różnych podłożach i przedmiotach.

komórki czuciowe
organ węchu człowieka zawiera tylko 5 mln komórek czuciowych, podczas gdy u psa 200 mln;
zapach ludzki jest indywidualny i przynajmniej względnie stały, a człowiek przemieszczając się zostawia
„trop zapachowy” i ślady zapachowe na przedmiotach

trop zapachowy
przy sprzyjających warunkach jest wyczuwalny dla psa nawet do 24 godzin

czynniki wpływające na ludzki zapach
stan zdrowia, poziom higieny osobistej, sposób odżywiania się, przemiana materii, używane kosmetyki,
stan emocjonalny.

czytelność śladów zapachowych
zdolność do wywołania reakcji węchowej u psa identyfikującego śladyzapachowe;
związana z naukowym pojęciem wartości progowej – czyli minimalnej liczby cząstek zapachowych
zdolnych do wzbudzenia receptorów nabłonka węchowego i wywołania reakcji węchowej.

pobranie śladu zapachowego
przeniesienie ulatniających się molekuł zapachowych z wytypowanego podłoża na pochłaniacz;
wykonywane jest ono przez kontakt pochłaniacza z tym podłożem przez czas nie krótszy niż 30 minut;
po upływie wymaganego czasu, pochłaniacze przenosi się do neutralnego zapachowo pojemnika szklanego, który następnie szczelnie się zamyka.

pochłaniacze
1) flanela
2) sterylna pielucha
3) wata
4) wyjałowiona gaza

materiał dowodowy
przedmiotami, z których najczęściej zabezpiecza się ślady zapachowe są m.in. przedmioty osobistego użytku, niedopałki papierosów, rękojeści broni, fotele pojazdów, narzędzia przestępstwa lub ślady pozostawione na ziemi, śniegu lub innym podłożu itp;
ślady zapachowe można zabezpieczać również z wynaczynionej krwi lub włosów;
indywidualny zapach człowieka utrzymuje się praktycznie przez nieograniczony okres czasu w śladach wysuszonej krwi;
należy pamiętać, że ślady te mogą łatwo ulec zniszczeniu, dlatego też wszelkie czynności należy wykonywać dokładnie i przy użyciu odpowiedniego sprzętu.

zabezpieczanie w PIERWSZEJ KOLEJNOŚCI śladów zapachowych
- przed dynamiczną częścią oględzin.
-pobieranie i zabezpieczanie śladów należy wykonać na miejscu zdarzenia

zabezpieczenie śladów zapachowych
po uprzednim oznaczeniu numerami i sfotografowaniu śladów zapachowych,
zabezpiecza się na miejscach zdarzeń zarówno technicznie, jak i procesowo

technicznie zabezpieczenie śladu
ma na celu uniemożliwienie otwarcia pojemnika osobie niepowołanej, bez zniszczenia zabezpieczeń

procesowe zabezpieczenie śladu
1) opis w protokole oględzin,
2) sporządzenie stosownej metryczki przymocowanej do pojemnika z zabezpieczonym śladem

materiał kontrolny
specjalnie do tego celu pobrany ślad zapachowy o znanej charakterystyce,
używany w ciągu selekcyjnym do sprawdzenia poprawności pracy węchowej psa

próba kontrolna
ma na celu ustalenie:
- czy w ciągu selekcyjnym nie znajduje się zapach atrakcyjny dla psa
- czy pies w dniu badania pracuje prawidłowo

próba zerowa
stosowana w szkoleniu i przy atestacji psów, w trakcie której, w ciągu selekcyjnym celowo
nie umieszcza się śladu zapachowego zgodnego z materiałem podanym psu do nawęszenia.

sprzęt do pobrania i zabezpieczenia śladów zapachowych
- pochłaniacze zapachu, zalecane do stosowanie przez CLK KGP.
- rękawiczki gumowe lub foliowe.
- dwie metalowe pęsety lub szczypce o dł. ok. 30 cm.
- słoiki szklane typy „TWIST” o poj. 0,9-1,0 l ze szczelnymi przykrywkami.
- folia aluminiowa, nie powlekana żadnymi substancjami.
- metryczki
- rozpylacz z wodą destylowaną
-czyste torebki foliowe o różnych rozmiarach

pobieranie śladów zapachowych
Osoba pobierająca ślad zapachowy, ubrana w rękawiczki gumowe lub foliowe, używając pęsety nakrywa pochłaniaczami przedmiot lub miejsce, z którego pobiera ślad, a następnie przykrywa całość folią aluminiową.

Ślady zapachowe z odzieży pobiera się, w miarę możliwości z tej części, która miała bezpośredni kontakt
z ciałem. Z małych części odzieży można pobrać ślad zapachowy poprzez zamknięcie ich w pojemniku razem
z pochłaniaczem, dotyczy to również małych przedmiotów.

Przy pobieraniu śladu zapachowego z obuwia, pochłaniacze umieszcza się w jego wnętrzu.

Po upływie określonego czasu zdejmuje się folię aluminiową, pochłaniacze przenosi się do pojemnika szklanego i pojemnik szczelnie zamyka.

Badanie należy przeprowadzić po upływie nie mniej niż 24 godzin od zabezpieczenia materiału dowodowego
lub porównawczego. Jest to czas niezbędny na ustabilizowanie się zapachu ludzkiego na pochłaniaczach.

Materiał dowodowy zabezpieczony z wilgotnego podłoża wymaga zamrożenia.

wiek śladów
krótkotrwałość śladów powodowała, że do celów wykrywczych nadawały się praktycznie „ślady świeże”
i w związku z tym użycie psa ograniczone było do etapu badania miejsca zdarzenia lub bezpośredniego pościgu za sprawcą. Każda zwłoka w użyciu psa prowadziła do nieodwracalnych następstw w jakości śladu.

najlepszymi „nosicielami zapachu” są ślady biologiczne – fragment tkanek, krew, pot.
Mogą zachowywać one indywidualny zapach nawet przez kilka lat.

Zabezpieczony ślad przechowuje się w woreczku z tworzywa sztucznego lub wyjałowionym słoju
w temperaturze około +4 stopni Celsjusza. Można użyć także wyjałowionej dużej strzykawki
(około 100 cm sześciennych) lub pompy próżniowej do wciągania powietrza. Dobrze zabezpieczony ślad zapachowy nadaje się do identyfikacji przez psa tropiącego nawet przez okres do 2 lat.
Aktywować go można bardzo prosto – używając niezbyt silnego strumienia pary.

materiał porównawczy
pobieranie materiału porównawczego przeprowadza osoba, która nie uczestniczyła bezpośrednio
w zabezpieczaniu materiału dowodowego; eliminuje to, nawet hipotetyczną, możliwość uzyskania w trakcie badań „wskazań fałszywie pozytywnych” wywoływanych wspólnym dla materiału dowodowego
i porównawczego zapachem osoby pobierającej, a nie zaś faktyczną zgodnością zapachową;
materiału porównawczego nie wolno pobierać w pomieszczeniach, w których istnieją silne źródła innych zapachów; materiał porównawczy pobiera się przede wszystkim z dłoni od osób;
pochłaniacze przekazuje się osobie w taki sposób, aby zminimalizować nanoszenie innych zapachów;
czas pobierania materiału porównawczego wynosi 15 min;
w szczególnych przypadkach można pobierać również materiał porównawczy z innych części ciała,
jak również z krwi.

badania identyfikacyjne
1. Z materiału uzupełniającego wybierany jest materiał kontrolny,
potrzebny do określenia sprawności węchowej psów.
2. Badania identyfikacyjne polegają na kilkukrotnym porównywaniu materiału dowodowego
z zapachem porównawczym, używając co najmniej dwóch psów specjalnych.
3. Ustalanie zgodności zapachowej wykonuje się minimum 3 razy,
za każdym razem zmieniając położenie pojemnika z zabezpieczonym materiałem badanym.
4. W trakcie badania śladów zapachowych przewodnik psa (to samo zalecenie dotyczy prób kontrolnych)
nie może znać rozmieszczenia materiału badanego w ciągu selekcyjnym
– ze względu na konieczność eliminacji tzw. efektu Rosenthala („mądrego Hansa”).
5. Badanie śladów zapachowych można prowadzić jedynie w pracowni posiadające aktualny certyfikat
– ważny 2 lata, które wydaje
komisja powołana przez Dyrektora Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego KGP.
6. Rozpoznawanie należy wykonać w specjalnie do tego celu przystosowanym pomieszczeniu.
7. Pomieszczenie to powinno odpowiadać niżej podanym parametrom:
- rozmiar i kształt powinny być dostosowane do warunków, w jakich psy były tresowane,
- optymalna temperatura wewnątrz pomieszczenia – 18-20^o C,
- wilgotność względna wewnątrz pomieszczenia – 60-70%,
- oświetlenie żarowe,
- brak źródeł negatywnych bodźców zapachowych, akustycznych i optycznych,
mogących rozpraszać uwagę pracującego psa,
- brak w pobliżu pomieszczenia źródeł silnego pola elektromagnetycznego.
8. Pies pracujący w rozpoznawalni powinien sprawdzić ustawione w ciągu selekcyjnym pojemniki,
wskazać pojemnik ze zidentyfikowanym zapachem, w sposób określony na wstępie badania przez przewodnika. W razie stwierdzenia zgodności zapachowej powinien powrócić do przewodnika.
Pies powinien pracować bez smyczy.
9. Badanie zgodności zapachowej powtarza się minimum 3 razy, za każdym razem zmieniając położenie pojemnika z zabezpieczonym materiałem badanym.

10. W trakcie badania śladów zapachowych przewodnik psa nie może znać rozmieszczenia materiału badanego w ciągu selekcyjnym.
11. Pies podczas badania śladów zapachowych w ciągu selekcyjnym, może być nagradzany przez przewodnika.

warianty zestawienia ciągu selekcyjnego:
1) szereg (minimum 5 stanowisk)
2) okrąg (minimum 10 stanowisk)
3) inne, po uzyskaniu akceptacji CLK KGP.

tresura psów
dobierane do tresury psy pochodzą wyłącznie z zakupów od indywidualnych osób;
nie prowadzi się w polskiej policji hodowli psów z przeznaczeniem na służbowe.
do tresury kwalifikuje się psy w wieku od 12 do 24 miesięcy;
wykorzystuje się zarówno psy i suki następujących ras:
- labrador retriever
- owczarek niemiecki - psy czystorasowe oraz mieszańce – eksterierowo zbliżone do wzorca rasy
- szanucer
- terier
- wyżeł

historia
pierwsza szkoła dla psów policyjnych powstała w 1899 roku w Belgii,
do patrolów policyjnych psy trafiły 1910 w Anglii.
w Krakowie - w 1913 roku użyto tu do tropienia dobermana
(bez prowadzenia, bo dobermany nie mają zacięcia kryminalistycznego).

sposoby zaznaczanie zidentyfikowanego zapachu
- warowanie
- drapanie
- oczekiwanie;
a uzależnione jest to od metody, jaką pies został wytresowany.

/SKRYPT/

- silne zapachy identyfikowane za pomocą czułych metod chemii analitycznej;
w tym celu pobiera Siudo badań próbkę powietrza zawierającego zapach
- brak fizykalnej lub chemicznej obiektywnej podstawy klasyfikacji zapachów;
brak odpowiedzi, czy istnieją zapachy podstawowe i jaka jest ich liczba np. 6 czy 9.
- zapach ludzki jest mieszaniną zapachów cząstkowych
(osobniczego oraz zapachów otoczenia)
- sądy przyjmują identyfikację osmologiczną jako dowód bezzastrzeń
- zapach ludzki jest identyfikowany jedynie przez specjalnie szkolone psy,
metodą „technologii czarnej skrzynki”, bowiem efektem końcowych rodzącym skutki prawne jest dane zachowanie psa, jednak nie wiadomo co je spowodowało i kiedy jest prawidłowe;
obserwator (organ zewnętrzny) nie ma możliwości prześledzenia tego procesu
- identyfikacja osmologiczna polega na porównaniu przez psa zapachu zabezpieczonego na miejscu zdarzenia z zapachem podejrzanego;
dokonuję się tego w szczegółowych procedurach, metodykach, które są jednak
instrukcjami wewnętrznymi Policji, nie aktami prawa powszechnego;
- identyfikacja osmologiczna wykonywana jest w formie ekspertyzy, wykonuje ją biegły, ale nie sporządza sie jednak protokołu, jedynie opinię biegłego;
pozostali biorący udział w ekspertyzie mają status specjalistów
- nie wolno zabezpieczać zapachów z miejsc, w których wcześniej nawęszał pies tropiący.
- ślad zapachowy dłużej utrzymuje się na powierzchniach chłonnych
niż na powierzchniach gładkich czy niewchłanianych;
dłużej utrzymuje się też w temperaturach niskich, krócej w wysokich.
- identyfikacja śladu zapachowego dokonywana jest w pomieszczeniu,
tzw. „rozpoznawalni zapachów
- orzecznictwo SN dopuszcza ten dowód, jednak wskazuje, że należy go wnikliwie oceniać

OGLĘDZINY
-działania podejmowane w ramach badania miejsca zdarzenia
- czynność procesowa - oględziny miejsca, osób i rzeczy.
art. 207 KPK
§ 1. W razie potrzeby dokonuje się oględzin miejsca, osoby lub rzeczy.
art. 209 KPK
§ 1. Jeżeli zachodzi podejrzenie przestępnego spowodowania śmierci, przeprowadza się oględziny i otwarcie zwłok.

czynności operacyjne
- organizacja poufnych źródeł informacji
- wywiad
- zasadzki

cele i zadania oględzin
reguła „siedmiu złotych pytań”:
1. Co?
2. Gdzie?
3. Kiedy?
4. W jaki sposób?
5. Za pomocą czego?
6. Dlaczego?
7. Kto?

zadania oględzin:
- utrwalenie wyglądu i stanu przedmiotu oględzin
- wykrywanie śladów
- wnioskowanie i opracowanie wstępnych wersji

organizacja i metodyka
=> grupa operacyjno-śledcza
=> zadania uczestników oględzin

funkcjonariusz, który pierwszy dociera na miejsce zdarzenia:
- ocena zastanej sytuacji
- zabezpieczenie miejsca zdarzenia
- przekazanie informacji do ośrodka koordynującego działania organów ścigania
- rozpoczęcie prowadzenia dziennika miejsca zdarzenia

pierwszy funkcjonariusz nadzorujący czynności na miejscu zdarzenia:
- sprawdzenie prawidłowości przeprowadzonych do tej pory czynności
- sprawdzenie prawidłowości wyznaczenia i zabezpieczenia obszaru miejsca zdarzenia
- ustalenie położenia stanowiska kierowania oględzinami

specjalista kierujący oględzinami (w złożonych sprawach obowiązuje zasada – ile miejsc, tylu kierowników):- wstępna ocena stanu miejsca zdarzenia i zakresu koniecznych działań
- dodatkowe czynności zmierzające do lepszego zabezpieczenia śladów i dowodów,
- nadzór przebiegu całości oględzin w celu uzyskania jak największej ilości informacji i zabezpieczenia całości materiału dowodowego

kierownik grupy dochodzeniowej
- odebranie raportu o wykonanych działaniach i uzgodnienie ze specjalistą taktyki przeprowadzenia oględzin
- wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za prawidłowe przeprowadzenie oględzin (przy poważnych przypadkach)
- jest odpowiedzialny za zarządzanie całością dochodzenia.

koordynator wspomagania naukowego
- koordynowanie czynności związanych z badaniem miejsca zdarzenia oraz wstępnymi badaniami ujawnionego materiału dowodowego.

specjalista ds. oględzin
- ujawnienie i zabezpieczenie śladów kryminalistycznych oraz udokumentowanie stanu miejsca zdarzenia, przebiegu oględzin i ich wyników:

• skontrolowanie prawidłowości zabezpieczenia technicznego obszaru oględzin,

• prowadzenie dokumentacji czynności związanych ze zbieraniem materiału dowodowego,

• ustalenie zakresu, przebiegu i wyników wykonanych wcześniej czynności na miejscu zdarzenia,

• wyznaczenie, zbadanie, zabezpieczenie i oznakowanie „ścieżki powszechnego dostępu na miejscu zdarzenia” prowadzącej do centralnego punktu tego obszaru,

• przeprowadzenie wstępnej oceny miejsca zdarzenia,

• sporządzenie dokumentacji ogólnoorientacyjnej (zdjęcia lub filmy z ogólnym widokiem miejsca zdarzenia),

• dokładnie udokumentowanie i zarejestrowanie pozycji zwłok,

• przeszukanie obszaru oględzin w celu ujawnienia śladów kontaktowych,

• zapewnienie wsparcia specjalistycznego,

• zapewnienie zabezpieczenia technicznego i formalnoprocesowego materiału dowodowego,

• informowanie kierującego oględzinami o wykonywanych czynnościach,

• przygotowanie szczegółowego opisu zdjęć i przekazanie go kierownikowi,

• współpraca przy typowaniu materiału do badań kryminalistycznych.
  
  
  

lekarz policyjny
- stwierdzenie zgonu i wystawienie odpowiedniego dokumentu

patolog sądowy
- określenie, czy szczątki są ludzkie,
- określenie płci i przybliżonego wieku,
- ustalenie przybliżonego czasu zgonu,
- wspomaganie koordynowania działań w trakcie oględzin.

ekspert kryminalistyki
- doradzanie kierownikowi oględzin co do dalszego wykorzystania ujawnionych śladów i doboru materiału do badań kryminalistycznych, oraz jego zabezpieczenia technicznego
- pomoc w ocenie wiarygodności informacji uzyskanych od świadków,
- wykorzystywanie zaawansowanych technik ujawniania i zabezpieczania śladów

ekspert broni palnej i balistyki oraz eksperta z zakresu materiałów wybuchowych

- kierowanie ujawnianiem i zabezpieczaniem dowodów i śladów użycia broni palnej
(materiałów wybuchowych).

funkcjonariusz odpowiedzialny za dowody rzeczowe:
- odpowiedzialność za właściwe przechowywanie zebranego materiału,
- odpowiedzialność za kontrolę, bezpieczeństwo i obieg zgromadzonego materiału

metody pracy na miejscu oględzin

a) obiektywne

szczegółowe, systematyczne badanie miejsca, przedmiotów i śladów według określonej na wstępie kolejności, najczęściej w sposób dośrodkowy:

- po spirali zstępującej
- po spirali wstępującej

b) subiektywne
rozpoczęcie oględzin od wyraźnego śladu, charakterystycznego dla tego typu zdarzenia lub ewidentnych skutków przestępstwa:
- promieniście dośrodkowo
- promieniście odśrodkowo

c) mieszane
zwłaszcza, gdy obszar oględzin dzieli się na podobszary, z których każdy wymaga innej metody:

- strefowo
- warstwowo
- okrążająco

etapy oględzin

1) etap wstępny oględzin:
- zapoznanie z przedmiotem oględzin, jego otoczeniem, strukturą i właściwościami,
- uściślenie obszaru oględzin,
- zlokalizowanie widocznych śladów i dowodów,
- ustalenie wstępnej wersji przebiegu zdarzenia,
- utrwalenie ogólnego obrazu miejsca oględzin
(opis w protokole, zdjęcie ogólnoorientacyjne, szkice „na brudno”).

2) etap oględzin szczegółowych:
- szczegółowe oględziny kolejnych fragmentów obszaru,
- poszukiwanie, ujawnianie, dokumentowanie i zabezpieczanie śladów.

ślady powinny być oznaczone numerami;
należy udokumentować ich położenie i inne cechy charakterystyczne, a następnie zabezpieczyć;

3) etap końcowy oględzin:
- sprawdzenie, czy nie pominięto czegoś w trakcie badania
- zebranie zabezpieczonych w sposób materialny śladów i przedmiotów

wyposażenie techniczne
sprzęt i środki wspomagające i zabezpieczające:
- odzież ochronna,
- środki łączności,
- środki transportu,
- taśmy do wyznaczenia obszaru

sprzęt i środki służące do ujawniania i zabezpieczania śladów:
- walizka śledcza
- walizka fotograficzna
- zestaw do wykonywania odlewów gipsowych
- kamery video
- walizki specjalistyczne (do ujawniania śladów daktyloskopijnych, osmologicznych, biologicznych itp.)
- oświetlacze kryminalistyczne.

dokumentowanie wyników
Art. 143 KPK
§ 1. Spisania protokołu wymagają:
3) dokonanie oględzin.

zasady sporządzania protokołu:
- musi być sporządzony w trakcie trwania czynności,
- powinien być redagowany w czasie teraźniejszym, w formie bezpośredniej,
- zasadnicza treść powinna obejmować wyczerpujący opis istotnych ustaleń,
- powinien być syntetyczny, zwięzły i rzeczowy,
- powinien zawierać opis działań w porządku chronologicznym,
- powinien być jedynie opisem,
- powinien być uzupełniony dokumentacją techniczną (zdjęcia, filmy, szkice).

Art. 150 KPK
§ 1. Z wyjątkiem protokołu rozprawy lub posiedzenia protokół podpisują osoby biorące udział w czynności.
Przed podpisaniem należy go odczytać i uczynić o tym wzmiankę.
§ 2. Osoba uczestnicząca w czynności może podpisując protokół zgłosić jednocześnie zarzuty co do jego treści.
Zarzuty te należy wciągnąć do protokołu wraz z oświadczeniem osoby wykonującej czynność protokołowaną.

formalne zabezpieczenie śladu
opis w protokole:
- sposób znalezienia
- opisanie podjętych czynności i ich rezultatów
- charakterystyka śladu (dokładna lokalizacja, kształt, cechy charakterystyczne)
- informacje o dodatkowo zastosowanych metodach utrwalania wyglądu
- oznaczenie ewidencyjne
- informacje o dalszym postępowaniu

zabezpieczenie samego śladu
wymogi dot. opakowania zewnętrznego:
- musi ochraniać cechy identyfikacyjne śladu przed zmianami
pod wpływem naturalnych czynników zewnętrznych
- musi być trwałe
- musi mieć charakter jednorazowy
(próba dostania się do śladu musi uszkadzać go w sposób widoczny i nieodwracalny).
szkice kryminalistyczne
gdy potrzebne jest określenie wymiarów obszaru, przedmiotów i śladów albo ich rozmieszczenia
oraz gdy za pomocą opisu zdjęć nie da się przedstawić obrazu sytuacji w sposób przejrzysty:

a) szkic ogólny
położenie obszaru w stosunku do charakterystycznych (istotnych) elementów otoczenia
albo wzajemne położenie różnych obszarów
b) szkic szczegółowy
obszar objęty oględzinami i rozmieszczenie występujących na nim śladów lub przedmiotów istotnych
dla wyjaśnienia przebiegu zdarzenia,
c) szkic specjalny
szczególnie istotne fragmenty obszaru oględzin

kontaminacja
możliwość zanieczyszczenia lub przenoszenia śladów kryminalistycznych;
=> zmiana cech materiału
np. zatarcie części śladów, przeniesienie śladów z jednego miejsca na drugie
(na skutek kontaktu z narzędziami lub odzieżą, na skutek kontaktu odzieży zabezpieczanej od ofiary
i odzieży osoby podejrzanej, bezpośrednio)
=> wprowadzenie materiału nie związanego z badanym zdarzeniem
np. zabezpieczenie śladów pozostawionych przez uczestnika oględzin,
przeniesienie materiału z innego miejsca oględzin.
najbardziej typowy przykład: migracja mikrośladów z odzieży.

/SKRYPT/

- oględziny są czynnością procesową o znaczeniu dowodowym i wykrywczym
- oględziny osób, ich ciała i odzieży, a także zwłok dokonuje organ procesowy z udziałem biegłego lekarza (k.p.k. zaleca medyka sądowego)
- nazwa „oględziny miejsca” jest najbardziej trafna
(obejmuje miejsce zdarzenia, miejsce znalezienia zwłok, czy np. przedmiotów pochodzących z przestępstwa)
- oględziny przeprowadza się „w razie potrzeby" - zawsze, gdy na miejscu poddawanemu oględzinom spodziewamy się różne ślady
- analiza śladów w połączeniu z analizą warunków naturalnych miejsca zwykle dostarcza informacji
o modus operandi sprawcy, a czasem też jego motywacji
-c o do zasady w oględzinach uczestniczy prokurator, funkcjonariusz pionu dochodzeniowo- śledczego, ekspert lub technik kryminalistyki, specjaliści (w rozumieniu art. 205 k.p.k.),
w razie potrzeby również biegli.
- eżeli uczestniczy prokurator, jest szefem grupy;
jeżeli go nie ma, szefem jest funkcjonariusz pionu dochodzeniowo-śledczego
- wszystkich obecnych na miejscu należy wskazać w protokole
- osoby powinny być ubrane w odpowiedni kombinezon i lateksowe rękawiczki;
powinny także powstrzymać się od dotykania i przemieszczania przedmiotów;
każde przemieszczenie powinno być odnotowane w protokole.
- dla ułatwienia można stosować odpowiednie formularze takich protokołów.
protokół powinien opisywać wszystkie podjęte czynności, zaś dokumentacja fotograficzna ujęcia ogólne ze wskazaniem także otoczenia miejsca zdarzenia, najpierw bez ujawnionych śladów, a następnie razem z nimi, a także szczegółowe ujęcia ważnych fragmentów miejsca;
zawsze należy umieszczać przy przedmiocie podziałkę, aby znany był jego rozmiar
- oględziny osób - czynność procesowa, przewidziana w art. 207 i 208 k.p.k:
Oskarżony/podejrzany musi poddać się oględzinom zewnętrznym ciała;
pod pojęciem oględzin osoby rozumie się oględziny ciała i odzieży;
śą to czynności procesowe i dokonuje ich organ procesowy z udziałem biegłe- go/łych oraz spisuje z czynności protokół. Oględziny samej odzieży są oględzinami rzeczy.
- formą oględzin rzeczy jest też przesłuchanie zabezpieczonych nagrań dźwięku i obrazu;
- w czasie oględzin i na ich podstawie kwalifikuje się rzecz do wysłania do dalszych badań lub do depozytu dowodów rzeczowych.

/TYLKO SKRYPT/

EKSPERTYZA GENETYCZNA
- genetyka sądowa - Karl Landsteinera w 1900 r. głównych grup krwi w układzie AB0.
- odkrycie struktury DNA - badania nad genomem człowieka - identyfikacja wielu markerów DNA

reakcja PCR
markery RNA
markery typu SNP
markery mikro satelitarne typu STR
markery dziedzicznie uniparentalnie (markery chromosomu Y i mitochondrialny DNA)
polimorfizm insercyjno-delecyjny (INDEL)
zmiany metylacji DNA.

orzecznictwo SN
moc dowodowa z badania DNA jest w takim stopniu duża, że jej zakwestionowanie
prowadziłoby do przekroczenia granic swobodnej sędziowskiej oceny dowodów z powodu odrzucenia zdobyczy naukowych

rodzaje śladów biologicznych
- możliwe badanie śladów o bardzo niskiej zawartości DNA lub w znacznym stopniu zdegradowanych;
co do zasady możliwe jest otrzymanie pełnego profilu DNA dla 120 pg (piktogramów) DNA, co odpowiada 20 komórkom ludzkiego ciała;
tak mała ilość materiału biologicznego może znaleźć się na powierzchni dotykanych przedmiotów
już po ich krótkotrwałym użyciu - klasyczne ślady biologiczne - krew, ślina, włosy
ślady kontaktowe - złożone z naniesionych wraz substancją potowo-tłuszczową
komórek nabłonkowych, lecz brak testów wstępnych wskazujących lokalizację

. - identyczna + niezmienna informacje genetyczna, oprócz:
organizmów będące chimerami, osoby po przeszczepach narządów lub szpiku,
sytuacje powstawania mutacji somatycznych np. w tkankach nowotworowych.

zabezpieczenie śladów biologicznych

degradacja DNA
polega na rozpadzie cząsteczki na coraz krótsze fragmenty lub zmianach chemicznych cząsteczki prowadzących do całkowitego jej rozkładu;
tempo rozkładu DNA jest zależne od warunków środowiska, przy czym największy wpływ ma tu
czynnik związany z temperaturą i wilgotnością, w której przebywa ślad biologiczny;
pozostawienie materiału w warunkach wilgotnych i ciepłych drastycznie przyspiesza rozkład DNA, natomiast przechowywanie w suchych i chłodnych warunkach znacznie ogranicza ten proces

Przy zabezpieczeniu śladów biologicznych przeznaczonych do dalszych etapów analizy należy m.in. :

1. stosować odpowiednią odzież ochroną

2. udokumentować miejsce ujawnienia śladu oraz sam ślad

3. pobierać próbki przy użyciu jednorazowych narzędzi lub wielorazowego użytku po wcześniejszej dekontaminacji

4. wysuszyć badany obiekt

5. zmieniać rękawiczki jednorazowe przed dotknięciem nowego śladu

6. niewielkie gabarytowo obiekty pobierać do badania w całości

dodatkowe wskazówki:
- jak duży obiekt, to odcinamy potrzebny kawałek
- ślady przechowujemy w suchym i chłodnym środowisku lub zamrażamy
- zabezpieczone do badań fragmenty tkanek oraz kości powinno się zamrozić natychmiast po zabezpieczeniu
i w takim stanie przesłać do badań
- ślady obecne w stanie płynnym powinno pobierać się jednorazowo do pojemnika i zamrażamy

- najczęściej stosowaną metodą zabezpieczenia śladów biologicznych jest pobranie ich z podłoża za pomocą bawełnianych wymazówek,
ale przy nasieniu nośnik bawełniany utrudnia uwolnie- nie materiału genetycznego,
dlatego stosuje się flokowane wymazówki nylonowe zwiększających wydajność procesu ekstrakcji.

transfer pierwotny
na miejscu zdarzenia napastnik zostawia na powierzchni przedmiotów lub ofierze
swój materiał genetyczny

transfer wtórny
przeniesienie materiału z pierwotnych miejsc w inną lokalizację np. na inne przedmioty, miejsca lub osoby

wektorem przeniesienia
mogą być rękawiczki technika kryminalistycznego, osoby przebywające na miejscu zdarzenia

identyfikacja rodzaju śladu biologicznego
- w czasie zabezpieczenia dowodów na miejscu zdarzenia
- w trakcie poszukiwania śladów w laboratorium
- wyróżniamy:
a) testy przesiewowe
test KastleMayer - detekcja krwi
test benzydynowy
test Phosphatesmo - detekcja nasienia
b) testy potwierdzające o wysokiej specyfikacji (testy swoiste)
testy immunochromatograficzne
oparte na reakcji przeciwciał monoklonalnych skierowanych przeciw charakterystycznym
składnikom badanego typu śladu biologicznego

- narzędzia skriningowe do poszukiwania śladów:
-- ALS tzw. alternatywne źródła światła tj. np. promieniowanie UV-A (nasienie, ślina itp),
podczerwień tzw. IR (przy detekcji krwi).
- luminol (poszukiwanie śladów krwawych), pozwala na detekcję drobnych niewidocznych
dla gołego oka zaplamień, ale rodzi zagrożenie wynikające z faktu rozcieńczenia
i rozmywania badanego śladu.

tkankowe proflilowanie mRNA = matrycowanie RNA - rodzaj śladu biologicznego,
typu komórek

przebieg analizy genetycznej
=> oględziny, zabezpieczenie śladów biologicznych
=> badania podstawowe - identyfikacja typu śladu biologicznego
=> profilowanie DNA w zakresie markerów STR, składający się z kilku etapów:

1. izolacja DNA

2. pomiar ilości i ocena jakości DNA

3. amplifikacja metodą multipleks PCR

4. elektroforetycznego rozdziału produktów amplifikacji

5. analizy wyników

6. interpretacji statystycznej i formułowaniu wniosków

=> analizie poddaje się ślady biologiczne + materiał porównawczy (od członków rodziny)

izolacja DNA
zadaniem jest wyodrębnienie materiału genetyczny w najwyższej możliwej ilości
oraz odpowiedniej czystości

pomiar ilości j jakości DNA
wykonywany metodami specyficznymi dla ludzkiego DNA, co pozwala wyeliminować zafałszowanie wyników przez materiał genetyczny bakterii lub grzybów obecnych
w rozkładających się tkankach;
najczęściej wykorzystuje się do tego celu reakcje PCR w czasie rzeczywistym qPCR;
informacji na temat dostępnego do analizy materiału oraz jego jakości;
dy wyniki pomiarów znajdują się poniżej przyjętego w laboratorium progu ustalonego podczas walidacji, ekspert może podjąć decyzję o zaprzestaniu dalszych badań próbki

amplifikacja metodą multipleks PCR
współczesne metody analizy DNA dla potrzeb sądowych wymagają
badania co najmniej kilku- nastu loci typu STR;
europejski standardowy zestaw loci tzw. ESS zawierający 15 markerów STR
oraz dodatkowo marker płci - amelogeninę

Kilkanaście loci typu STR stanowiących podstawowy zestaw stosowany w badaniach kryminali- stycznych poddaje się jednoczesnej amplifikacji techniką PCR, dodając do reakcji ściśle określo- ną ilość DNA pozyskanego ze śladu biologicznego. Zawarty w mieszaninie reakcyjnej zestaw specyficznych starterów przyłącza się do badanych msc w DNA dając początek procesowi amplifikacji. Proces jest prowadzony w termocyklach, które zmieniając temperaturę w odpowiednich cyklach czasowych, realizują trzyetapowy proces złożony z denaturacji nici DNA, przyłączania starterów, czyli tzw. annealingu oraz syntezy łańcucha. W każdym z cykli ilości produktów PCR jest podwajana co prowadzi po ok 29 cyklach do wyprodukowania wystarczającej kopii badanych markerów, aby możliwa stała się ich dalsza analiza. Startery reakcji PCR będąc sztucznie wytworzonymi fragmentami nici DNA są znakowane barwnikami fluorescencyjnymi, koniecznymi do ich detekcji w procesie elektroforezy.

elektroforetyczny rozdział produktów amplifikacji

Po zakończonym procesie PCR produkty amplifikacji składają się z mieszaniny powielonych fragmentów DNA badanych loci, znakowanych różnymi barwnikami fluorescencyjnymi w taki sposób, że możliwa jest ich jednoznaczna detekcja.

W efekcie tego procesu biegły otrzymuje w formie graficznej profil genetyczny, zawierający informacje dot. długości odcinka DNA wynikającej z liczby powtórzeń jednostki rdzeniowej
w badanym locus.

Z otrzymanego profilu genetycznego jest płeć osobnika oznaczana na podst. wyniku badania amelogeniny. W przypadku mężczyzn profil genetyczny w tym locus zawiera wyraźny podwójny sygnał odpowiadający różnej długości badanych odcinków na chromosomie X i Y. W materiale pochodzącym od kobiety z racji braku chromosomu Y sygnał jest pojedynczy i pochodzi z dwóch identycznych chromosomów X.

Rozdział elektroforetyczny jest wykonywany w automatycznych analizatorach genetycznych.

analizowanie wyników

Otrzymane surowe dane podlegają analizie przez automatyczne oprogramowanie sprawdzające kluczowe parametry otrzymanego profilu w tym poprawność rozdziału standardu wielkości, jakość otrzymanego wyniku oraz drabinnyallelicznej.

Podczas analizy profilu ważnym etapem jest ocena jego jakości i identyfikacja artefaktów
pojawiających się w obrazie elektroforetycznym.

Koniecznym warunkiem poprawnie wykonanej analizy jest sprawdzenie otrzymanych profili genetycznych względem profili pracowników laboratorium w celu wyeliminowania rezultatów mogących zawierać kontaminację ich własnego DNA.

Kolejnym elementem analizy jest wyznaczenie proporcji mieszaniny, czyli stosunku ilościowego jej składowych, co jest oparte na wartości sygnału poszczególnych alleli. Dysponując przypuszczalną liczbą osób w mieszaninie oraz informacją dot. wysokości alleli, ustala się zbiór prawdopodobnych profili genetycznych osób wchodzących w skład mieszaniny.

Końcowym etapem jest porównanie proponowanych rozwiązań z wynikami badania materiału referencyjnego.

Jak za duża liczba osób wchodzi w skład mieszaniny lub niskiej jakości i wysokości profilu, biegły może określić ją jako nieraportowalną. Natomiast jak w mieszaninie występują dwie frakcje o znacząco różnych poziomach sygnału i możliwa jest jednoznaczna identyfikacja frakcji dominu- jącej, to może ona być potraktowana podczas statystycznej oceny wyniku jak profil pochodzący od jednej osoby.

analiza mitochondrialnego DNA

Przewaga mDNA wynika z faktu, że przeciętna komórka zawiera od kilkuset do kilku tysięcy kopii mDNA w porównaniu z dwiema kopiami markera typu STR, co umożliwia wykonanie badań w przypadku degradacji biologicznej tkanki.

mDNA jest dziedziczny wyłącznie w linii matczynej, a więc każdy osobnik spokrewniony w ten sposób może być źródłem materiału porównawczego.

Nie można mówić o unikalności profilu nawet niespokrewnieni osobnicy z populacji mogą posiadać identyczny typ odziedziczonej cząstki mtDNA.

markery allosomalne stosowane w genetyce sądowej

chromosom Y, jest dziedziczony przez męską część potomstwa, dostarcza nam to informacji komplementarnej do tej, która uzyskujemy z badania mitochondrialnego DNA. Pod tym względem jest źródłem typowych markerów męskiej linii rodowodowej.

polimorfizm chromosomu Y w genetyce sądowej

Chromosom Y jest niewielki i zawiera mniej niż 100 aktywnych genów.
Dzięki czemu analiza chromosomu Y dostarcza nam informacje na temat pochodzenia ancestralnego. Pamiętać trzeba, że jest to pochodzenie w linii ojca, więc w przypadku mieszanych par (azjata i amerykanka), analiza pochodzenia ancestralnego wychwyci jedynie komponent ojca co może wprowadzić organy ścigania w błąd.

Podstawowym typem polimorfizmu chromosomu Y wykorzystywanym w genetyce sądowej jest polimorfizm mikrosatelitarnego DNA.
Ten sam haplotyp będą posiadać wszy- scy potomkowie jednego ojca,
a także dziadek i stryjowie.

Analiza polimorfizmu Y-STR znajduje zastosowanie przy przestępstwach seksualnych.

Łatwiejsza interpretacja mieszanin DNA wynika z faktu, że w mieszaninie DNA z komponentami męskim i żeńskim komponent żenski nie będzie podlegał apmlifkacji.
Markery Y-STR używa się także do badania pokrewieństwa.
Typ dziedziczenia sprawia, że polimorfizm Y_STR dostarcza informacji w sprawach
identyfikacyjnych. Dowód z badania Y-STR pozwala często na wyjaśnienie sprawy.

badanie markerów Y-STR - kryminalistyczne bazy danych
np. referencyjną bazę YHRD.ORG.
Baza YHRD zawiera aplifkacjęumożliwiające kalkulację pokrewieństwa.

W genetyce sądowej panuje standard, zgodnie z którym do identyfikacji konieczne jest oznaczenie minimalnie ośmiu loci Y-STR, które definiują
tzw. halotyp minimalny.

chromosom X
markery X-STR rzadziej się stosuje od markerów Y-STR, lecz w niektórych sprawach
są nieocenione. Przykładem takiej sprawy może być identyfikacja mężczyzny o nieznanej tożsamości z użyciem materiału porównawczego pochodzącego od domniemanej córki;

narzędzia śledcze w genetyce sądowej
- masowe badania przesiewowe
- 90 XX wieku w Wielkiej Brytanii powstała pierwsza narodowa baza profili DNA

baza danych DNA
- pierwsza baza danych DNA ruszyła w Anglii w 1995r.
- w polskim rejestrze przechowywane są profile DNA
osób oskarżonych, podejrzanych i innych, które wymieniono w art. 74 i 192 k.p.k.
osób o nieustalonej tożsamości i takich, które chcą ukryć tożsamość oraz profile DNA oznaczone w śladach biologicznych pochodzących z niewyjaśnionych spraw kryminalnych, zwłok osób o nieustalonej tożsamości, osób zaginionych i ich krewnych oraz osób stwarzających zagrożenie
- podstawa normatywna - ustawa z dna 6 kwietnia 1990 r. o Policji
administrator - Komendant Główny Policji

określenie wyglądu fizycznego przez analizę DNA

najbardziej wiarygodna obecnie jest predykcja koloru oczu z zakresie kolorów
niebieskiego i brązowego. Najbardziej popularny model matematyczny obliczania to IrisPlex.

Natomiast najlepiej walidowany systemem do przewidywania koloru włosów jest HIrisPlex, który umożliwia jednoczesną analizę koloru oczu i włosów dla celów sądowych.
Najłatwiej jest przewidzieć rudy kolor włosów.

Podobnym narzędziem umożliwiającym określenie prawdopodobieństwa poszczególnych kategorii koloru, oczu, włosów, a także koloru skóry jest aplikacja Snipper.
Jest to obszerna i ciągle rozwijana witryna zawierająca szereg narzędzi genetyczno-sądowych, przydatnych również do identyfikacji pochodzenia ancestralnego oraz wieku.

Postęp odnotowano również w badaniach nad przewidywaniem kształtu włosów, który klasyfikowano do trzech kategorii – włosy proste, falowane i kręcone

predykcja wieku człowieka

metylacja DNA w wielu miejscach genomu człowieka zmienia się w sposób skorelowany z wiekiem. Analiza metylacji DNA jest analizą o charakterze ilościowym i żeby dobrze spełniła swoją funkcję markera wieku musi być mierzona z dużą precyzją.
Zestaw skutecznych markerów wieku może się różnić w zależności od badanej tkanki

wnioskowanie o pochodzeniu biogeoraficznym

Określenie regionu geograficznego, z którego pochodzi nieznana osoba (lub jej przodkowie), a więc określenie jej pochodzenia ancestralnego.

Na przykład niebieski kolor oczu jest obecny niemal wyłącznie w populacjach europejskich, więc gen odpowiedzialny za jego determinację jest również dobrym markerem pochodzenia biogeograficznego.

Jednej z lepiej walidowanych metod określania biogeograficznego, za pomocą której można wnioskować o przynależności do jednej z czterech populacji
(Afryka – Europa – Azja wschodnia– Oceania) dostarcza aplikacja Snipper.

sądowe badanie DNA niepochodzącego od człowieka
Badania DNA niepochodzącego od człowieka korzystają bardzo na coraz większej dostępności technik wysoko przepustowego sekwencjonowania DNA, które ułatwiają badanie niewielkich genomów mikrobów, pozwalają również na łącznie analizy różnych typów markerów genetycznych.

/tylko wykład/

FONOSKOPIA
historia
=> II wojna światowa – wywiadowcze służby radiopelengacyjne rozpoznawały głosy nadawców
komunikatów fonicznych i na tej podstawie rozpoznawały formacje i jednostki;
zainicjowano badania nad problematyką odsłuchu informacji oraz radzenia sobie z dźwiękami zakłóconymi.
=> w latach powojennych pojawiły się metody:
1) instrumentalnej identyfikacji głosu ludzkiego i dźwięków sąsiadujących (w Polsce zwana fonoskopią)
2) identyfikacja sprzętu i ujawniania nieautentyczności zapisów
=> fonoskopia adaptuje osiągnięcia innych nauk:
a) medycyny (instrumentalne badania głosu wykorzystuje się w diagnostyce)
b) nauk wojskowych (badania na użytek obsługi ruchu lotniczego oraz identyfikacji jednostek pływających)

założenia identyfikacyjne
każda osoba ma w szczegółach inną budowę i funkcjonowanie szczelin głosowych
(gardłowej, nosowej i ustnych) oraz artykulatorów (zębów, języka, podniebienia i mięśni szczękowych);
w konsekwencji występuje zmienność interindywidualna mowy

metody identyfikacji człowieka na podstawie mowy
a) metoda słuchowa
b) metody instrumentalne
-- badania wypowiedzi zarejestrowanych analogowo
-- identyfikacja zapisów na nośnikach cyfrowych.

metoda słuchowa
wymaga od ekspertów szczególnych predyspozycji, m.in. tzw. słuchu fonematycznego;
zasady tej metody w latach 50-tych przedstawili I. Pollack i J. Picket ze współpracownikami;
obecnie ta metoda stosowana jest głównie dla rozpoznania treści wypowiedzi
oraz (posiłkowana aparaturą kontrolno-pomiarową i korekcyjną) w toku odsłuchu szeptów
lub mowy intensywnie zakłóconej;
odsłuchu dokonuje się zespołowo, z osobna wielokrotnie powtarzając odsłuch spornych fragmentów,
kojarząc zespoły dźwięków głoskowo, sylabowo i frazowo;
następnie eksperci konfrontują ustalenia; w przypadku różnic – ponawiają czynności

- badanie wypowiedzi zarejestrowanych analogowo
pierwotnie zapisów mowy dokonywano analogowo – na nośnikach mechanicznych (walce, płyty gramofonowe) lub magnetycznych (taśmy magnetofonowe).

pierwszą opisaną w literaturze instrumentalną identyfikacją było rozpoznanie autora zapisu
na płycie gramofonowe – badania O.E. de BritoAlverenga (1951 r.);
porównał on zapisy zarejestrowawszy na taśmie filmowej rysunki rowków.

Lawrence G. Kersta
dokonywał porównań tzw. spektrogramów paskowych (sonogramów, wokalogramów),
obrazujących czas wydawania dźwięku, częstotliwość i amplitudę głośności;
wizualizacje konturowe i paskowe wytwarzał spektograf dźwiękowy – urządzenie przetwarzające dźwięki na ich graficzne odpowiedzi (na ekranie lub na wydruku)
=> tej metodzie nadano miano „Voice Print” (odcisk głosu); z czasem przyjęła się nazwa fonetyka sądowa

badaniami obejmuje się:
1) sferę językową
porównując zespoły cech semantycznych, fonetycznych oraz psycho- i socjolingwistycznych.
2) analizę akustyczną
oparta na idei „Visible Speech”.
3) uzupełniająco ( w miarę potrzeby)
diagnozę o znamionach osobowości i doraźnego stanu emocjonalnego mówcy,
objawach ewentualnego odurzenia, schorzeniach narządów mowy, etc.

metody instrumentalne - identyfikacja zapisów na nośnikach cyfrowych
wiele możliwości badawczych:
- każdorazowe kopiowanie wypowiedzi zapisanych cyfrowo nie powoduje utraty jakości zapisu,
- czynności badawcze można wielokrotnie powtarzać.

rodzaje nośników cyfrowych:
- optyczno-laserowe – o ścieżkach zapisu wypalanych na CD, CDR, CDRW, DVD,
- magnetyczne – o magnetycznych ścieżkach zapisu, np. zapisywanych przez magnetofony DAT lub DCC
albo rejestratory MD,

- półprzewodnikowe
o zapisach czynionych przez rejestratory twardodyskowe (np. „Roland Virtual Studio”),
dyktafony MP-3, rejestratory „poczty głosowej” w telefonach komórkowych, komputerach osobistych

=> badania zapisów cyfrowych najczęściej prowadzi się z użyciem edytorów dźwięku
i urządzeń współtworzących współczesne profesjonalne radiowe studia lub studia nagrań,
wykorzystywanych i przez laboratoria fonoskopijne (np. „SADiE”, DSP-CSL „Sonograph”, etc.).
=> takie zestawy umożliwiają odczytywanie nagrań i ich obróbkę: cięcie i przesuwanie fragmentów,
korekcję prędkości i pasm akustycznych oraz czyszczenie zapisów z zakłóceń.
=> wykorzystuje się także zestawy typowo kryminalistyczne:
używany przez CLK KGP „IKAR Lab” obejmuje:
--- edytor i procesor tekstu (SIS)
odsłuch mowy intensywnie zakłóconej, rozpoznawanie głosu mówcy oraz urządzeń rejestrujących dźwięk,
--- oprogramowanie do automatycznej transkrypcji materiału dźwiękowego (CAESAR)
i czyszczenia nagrań z szumów i trzasków oraz wydobywanie z tła akustycznego (SOUND CLEANER).

=> procedurze stosowanej przez CLK KGP tylko posiłkowo wykorzystuje możliwości
automatycznej identyfikacji głosu; praktycznie redukując jej możliwości do wizualizacji.

=> Instytut Ekspertyz Sądowych w Krakowie używa procedury opracowanej przez francuską żandarmerię;
na procedurę tę składają się m.in. etapy parametryzacji zarejestrowanej wypowiedzi
(i odpowiednio wypowiedzi porównawczych) – widmowej i prozodycznej (konieczność uwzględnienia zmian akcentu, intonacji, etc.). Identyfikacja jest automatyczna.

Dzięki parametryzacji możliwe jest zastosowanie twierdzenia Bayesa do opracowywania wyników;
a co za tym idzie wyliczenie prawdopodobieństwa błędu identyfikacyjnego.

!!W zachodniej Europie identyfikacja automatyczna, jako podstawowa, skutecznie wypiera metody tradycyjne. Tak czynione ustalenia można uzupełniać o tradycyjne – analizę słuchową, fonetyczną i lingwistyczną!!

inne badania identyfikacyjne
- badania autentyczności zapisów.
- badania sprzętu

badanie autentyczności zapisów
fałszowanie zazwyczaj polega na usuwaniu lub domontowywaniu fragmentów zapisów,
albo na zmianie chronologii ich powstawania;
polega to na ustaleniu:
- czy całość nagrania powstała z użyciem tego samego urządzenia
- czy jego praca była przerywana
- na ujawnianiu dysharmonii w strukturach językowych badanej wypowiedzi

badania sprzętu wykorzystywanego do rejestracji
zazwyczaj grupowe lub indywidualne identyfikacje magnetofonów, taśm, płyt i mikrofonów;
w efekcie identyfikacji grupowej rozpoznać można klasę i typ magnetofonu; kierując się:
standardowymi rozmiarami szpul (kaset), szerokością taśmy, prędkością przesuwu taśm,
parametrami ścieżek magnetycznych, etc.;
identyfikując indywidualnie ekspert kieruje się cechami wyróżniającymi egzemplarz z grupy powstałych w toku takiego samego cyklu produkcyjnego – powstałymi w toku produkcji, lub będącymi rezultatami eksploatacji, np.:
- nierównomierność przesuwu
- kąt nachylenia szczeliny głowicy zapisującej
- rozmieszczenie ścieżek wobec krawędzi
- zarejestrowanie na taśmie przydźwięków powstałych na skutek nieprawidłowej pracy mechanizmów

zbieranie materiału kwestionowanego
o ile to możliwe do badań należy przedłożyć nie tylko nośnik, na którym zarejestrowano wypowiedzi,
ale i urządzenia rejestrujące (magnetofon i mikrofon, dyktafon, etc.);
należy zadbać o takie przechowywanie i organizację transportu, by nie doszło do uszkodzeń mechanicznych, narażenia na oddziaływanie silnych pól magnetycznych;
zebrać także należy wszelkie informacje o poddawaniu sprzętu zabiegom konserwacyjno-remontowym.
same badania nagrań zazwyczaj przeprowadza się na kopiach roboczych; by nie dopuścić do zniszczenia lub zdeformowania dowodu rzeczowego, za jaki w postępowaniu posłuży oryginał.

materiał porównawczy bezwpływowy
mogą nim być nagrania powstałe okazjonalnie (np. zapisy uroczystości rodzinnych) lub materiał pozyskany operacyjnie (np. wypowiedzi podsłuchiwane lub uzyskane przez podstawioną osobę);
może nie wystarczyć do powzięcia rozstrzygających wniosków lub rezultaty takich badań będą utajnione, aby nie dekonspirować źródła

materiał porównawczy wpływowy
pobieranie materiału porównawczego nie jest czynnością procesową, a więc nie musi być dokonane
przez organ procesowy; a nazywanie protokołem dokumentu opisującego przebieg tej czynności to licentia poetica -choć więc pożądane jest sporządzenie takiego opisu; to jego brak nie będzie błędem formalnym.

=> niezbędne jest połączenie nagrania próbki z metryczką (ze względów taktycznych zasadne może okazać się nagranie jej na końcu zapisu), zawierającą:
dane osoby pobierającej materiał i dane identyfikujące probanta, informację identyfikującą zastosowany sprzęt (mikrofon, urządzenie rejestrujące) oraz miejsce i czas (początek i koniec) nagrania (początek i koniec,
o ile to możliwe z pozycją licznikową).

=> w fazie wstępnej zarejestrować należy wypowiedzi probanta o jego danych personalnych, wieku, regionu pochodzenia i ewentualnych długotrwałych pobytach w obcych środowiskach językowych, wykształceniu
i ewentualnej znajomości języków obcych, chorobach i używkach upośledzających funkcjonowanie aparatu mowy (papierosy, wysokoprocentowe alkohole), etc.

=> następnie należy pobrać wypowiedź o obojętnej treści,
np. w postaci odczytanego artykułu lub fragmentu książki (najlepiej zawierających dialogi)

=> w fazie zasadniczej
nagrać dialog z probantem; tak sterowany, by uzyskać powtórzenia takich zwrotów i fraz,
jakie występują w materiale kwestionowanym;
fazę tę można zakończyć poleceniem odczytania tekstu o pozornie odmiennej treści;
ale bogatego w zwroty i frazy pochodzące z zakwestionowanej wypowiedzi – tak, by uzyskać materiał porównywalny z uwagi na struktury stylistyczne, intonację, tempo i głośność oraz klimat emocjonalny;
nie zaleca się pobierania próbek w postaci wiernych powtórzeń.

Polska - badania fonoskopijne:
elektroakustyka w każdym współczesnym, dobrze wyposażonym studiu nagrań
- Centralne Laboratorium Kryminalistyczne KGP
- Instytut Ekspertyz Sądowych
- Zakład Kryminalistyki i Chemii Specjalnej ABW

/wykład/

Daktyloskopia
daktylos -gr. palec.
scopein – gr. oglądać.
- początkowo odciski linii papilarnych służyły do uwierzytelniania dokumentów i znakowania przedmiotów (zastępowały podpis). Art. 79 KC
Osoba niemogąca pisać może złożyć oświadczenie woli w formie pisemnej w ten sposób, że uczyni na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku osoba przez nią upoważniona wypisze jej imię i nazwisko oraz złoży swój podpis,
albo w ten sposób, że zamiast składającego oświadczenie podpisze się osoba przez niego upoważniona, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza, wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie osoby niemogącej pisać.

cechy listewek skórnych:
1) niepowtarzalność (indywidualność)
2) niezmienność
3) nieusuwalność (trwałość)

=> do rozróżnienia poszczególnych rodzajów wzorów oraz ich subidentyfikacji służą,
poza ogólny układem linii papilarnych:

- delta
- dwie linie papilarne biegnące równolegle i rozchylające się w pewnym momencie, tworząc kształt lejka
- linia dolna (dolna ramie delty) , biegnie na ogół poziomo i obejmuje od dołu
zespół linii tworzących część centralną wzoru (rdzeń)
- linia górna wznosi się łukiem i opada, obejmując rdzeń wzoru od góry
- deltę mogą także tworzyć linie rozwidlające się
- ramiona delty dzielą wzór linii papilarnych na trzy główne części: podstawę, rdzeń i pokrywę.

- termin wewnętrzny (TW) - punkt wyznaczany w centrum wzoru
- termin zewnętrzny (TZ) - punkt wyznaczany w obrębie delty
- linia Galtona - łączy punkt wewnętrzny z punktem zewnętrznym

rodzaje wzorów

w. łukowy (6%) - w. pętlicowy lewy/ prawy (63%) - wzór wirowy (30%)

wzory pętlicowe - musi posiadać:
- tylko jedną deltę,
- przynajmniej jedną pętlicę,
- przynajmniej jedną linię papilarną.

wzory łukowe proste:
- brak delty
- brak rdzenia => mają wzniesienia w centrum wzoru

wzór łukowy (namiotowy)
różnią się od wzorów łukowych prostych tym, że w centrum mają jeden lub kilka elementów,
przeważnie odcinków, które są ustawione pionowo lub ukłonie do podstawy wzoru i tworzą tzw. maszt.

wzory wirowe => mają przynajmniej dwie delty
charakteryzują się najbardziej złożoną budową, ich rdzeń tworzą koła, elipsy, spirale, pętlice i inne wzory
identyfikacja śladów daktyloskopijnych:
- ogólny układ linii papilarnych tworzący wzory,
- minucje,
- rozmieszczenie i kształt porów,
- nieregularne kształty krawędzi linii,
- bruzdy zgięciowe (białe linie).

rodzaje śladów:
- naniesione substancją potowo-tłuszczową
- naniesione substancjami barwnymi
- odwarstwione (np. w kurzu, mące, smarze, sadzy itp.)
- wgłębione ( np. w wosku, kicie)

ujawnianie śladów linii papilarnych:
- zjawiska optyczne (światło białe, promieniowanie laserów, oświetlacze),
- zjawisko adhezji (przyleganie, proszki i zawiesiny),
- reakcje chemiczne (odczynniki reagujące z substancją potowo-tłuszczową),
- metody fizyko-chemiczne (np. met. cyjanoaktylowa).

dowód z ekspertyzy daktyloskopijnej jest dowodem pewnym i bezspornym.
prawidłowo wykonana ekspertyza daktyloskopijna poparta materiałem poglądowym nie wywołuje wątpliwości. Z reguły opinie daktyloskopijne nie są kwestionowane;
kwestionowany jest nie fakt pochodzenia śladu od podejrzanego, a okoliczności związane z wiekiem śladu
z miejscem jego pozostawienia czy mechanizmem powstania śladu;
opinie daktyloskopijne są opiniami kategorycznymi, zawierającymi stwierdzenia typu
„pochodzi” lub „nie pochodzi”;
pozytywna identyfikacja dokonana przez eksperta daktyloskopii ma też częściowy wpływ na przyznanie się sprawców do popełnienia przestępstw;
jak wynika z badań spośród trzydziestu sprawców przestępstw trzynastu przyznało się do popełnionego czynu
w obliczu przedstawienia im wyników ekspertyzy;
wprowadzenie systemów automatycznej identyfikacji daktyloskopijnej przyczynia się w istotny sposób
do podniesienia poziomu wykrywalności przestępstw

/skrypt/

- daktyloskopia = identyfikacja osób - wizerunek linii papilarnych i poletkowej budowy skóry
- ujawniania śladów pozostawionych rękoma i innymi częściami ciała
- inne określenia to: "chejrosko- pia"- identyfikacja na podstawie linii papilarnych dłoni,
"podoskopia" identyfikacja na podstawie linii papilarnych stóp.
"dermatoskopii", czyli identyfikacji człowieka na podstawie śladów skóry [pojęcie szersze]
- nie ma dwóch różnych osób posiadających identyczny układ linii papilarnych,
a w szczególności taką samą konfigurację minucji [też bliźnięta monozygotyczne, o identycznym DNA]
- ukształtowane w okresie około 6 miesiąca życia płodu pozostają niezmienne
aż do pośmiertnego rozkładu ciała
- wraz ze wzrostem fizycznym osoby linie papilarne zwiększają także swoje rozmiary,
lecz konfiguracja ich elementów budowy pozostaje niezmienna
- minucje - wszystkie przypadkowo występujące charakterystyczne cechy,
np. haczyki, oczka, motki, punkty, odcinki, skrzyżowania, styki boczne i linie szczątkowe
- cechy poroskopijne i krawędzioskopijne
na grzbietach linii występują liczne pory o nieregularnych kształtach,
stanowiące ujścia kanalików gruczołów potowych;
krawędzie są nieregularne i tworzą ciąg trudnych do sklasyfikowania wypukłości i wklęsłości
- poletkowa budowa skóry - te części skóry na których nie występują linie papilarne,
np. krawędzie dłoni, części twarzy

rodzaje śladów
a) naniesione substancją potowo-tłuszczową
- na ogół są niewidoczne
- niekiedy można je dostrzec gołym okiem na gładkich, błyszczących podłożach
w ukośnym oświetleniu
b) naniesione innymi substancjami
- mogą być obserwowane gołym okiem, ze względu na ich kontrastową barwę np. krew, farba
c) odwarstwione
- grzbiety linii zbierają częściowo substancję pokrywającą podłoże,
a jej pozostałość odwzorowuje bruzdy między liniami papilarnymi, dając negatywowy obraz, który rejestruje się zwykle fotograficznie,
utrwala za pomocą odlewów silikonowych lub przenosi na folię daktyloskopijną.
d) wgłębione
- rejestruje się je najczęściej fotograficznie lub utrwala za pomocą odlewów silikonowych

etapy ujawniania i zabezpieczania śladów linii papilarnych

1) oględziny wstępne
- należy je wykonywać w świetle naturalnym lub z użyciem różnego rodzaju oświetlaczy,
zwłaszcza przy ukośnym oświetleniu podłoży
(podłoża gładkie i przezroczystych lub ślady naniesionych substancją kontrastującą z podłożem,
ślady wgłębione, bądź odwarstwione);
jeżeli ślady widoczne są gołym okiem, rejestruje się je za pomocą technik fotograficznych
2) metody wizualne
-- fizyczne - zjawisko adhezji cząsteczek proszków i zawiesin do substancji potowo-tłuszczowej,
tworzącej ślady lub ich barwienie
-- chemiczne - reakcje chemiczne składników substancji potowo-tłuszczowej
lub krwi z odpowiednimi odczynnikami;
zwykle otrzymuje się efekty barwne, widoczne gołym okiem
lub obserwuje się luminescencję śladów pod wpływem światła
o odpowiedniej długości fali
-- fizykochemiczne - np. metoda cyjanoakrylowa

rodzaje proszków daktyloskopijnych - wszystkie podłoża gładkie i nielepkie
a) proszki zwykłe
rozdrobnione metale, tlenki metali i inne związki chemiczne lub ich mieszaniny;
np. argentorat- rozdrobnione aluminium z dodatkiem kwasu stearynowego;
zastosowanie: szkło, farba olejna, niektóre tworzywa sztuczne i metale
b) proszki ferromagnetyczne
zastosowanie: gładkie papiery
c) proszki luminescencyjne
powstają na bazie proszków zwykłych lub ferromagnetycznych
poprzez dodanie barwników luminescencyjnych
zastosowanie: powierzchnie wielobarwne

Ujawnianie należy dokonywać ostrożnie, nakładając na pędzel niewielką ilość proszku
i następ nie omiatać powierzchnie jedynie czubkiem pędzla.
W razie pojawienia się zarysów śladu powtarzamy opylanie aż do uzyskania optymalnych rezultatów. Ujawnione ślady przenoszone są na folie daktyloskopijne, co zabezpiecza je
przed zniszczeniem oraz zastępuje w pewnym sensie ich fotografowanie.
Istnieją dwa podstawowe rodzaje foli:

1. folie żelatynowe

2. folie samoprzylepne

?? odczynniki ??
- cyjankoakrylan - biało szary, do powierzchni niechłonnych - szkło, plastik, guma
- czerń amidowa (Smido Black) + czerwień węgierska - ciemnoniebieski, do krwi
- czerń sudanowa (Sudan Black) - niebieskoczarny, do smarów
- nihidryna - purpura
- metody luminestencyjne - podłoża niechłonne
- PhD - szarosrebny, do powierzchnie chłonne
- pory jodu - brązowe, do powierzchni składników tłuszczowych
- SPR - czarny osad, dwusiarczek molibdenu, do powierzchni chłonnych i zatłuszczonych

- daktyloskopowanie osób
- czynności pobierania odbitek linii papilarnych palców
-wykorzystywane są do tego specjalne formularze kart daktyloskopijnych
oraz sprzęt do daktyloskopowania
(stoliki daktyloskopijne, wyposażone w uchwyt do karty oraz płytkę ze szkła lub twardego metalu,
o wymiarach takich, aby mieściła się na niej cała dłoń, tj. około 20 x 30 cm);
- płytkę pokrywa się cienką warstwą tuszu daktyloskopijnego przy użyciu wałka,
a następnie w odpowiednich polach na karcie daktyloskopijnej;
- po przetoczeniu pojedynczych opuszek palców wykonuje się odbitki kontrolne czterech palców prawej
i lewej ręki, od wskazującego do małego palca, poprzez jednoczesne ich dociśnięcie w odpowiednich polach, na dole karty. Odbitki kontrolne wielkich palców pobiera się jednocześnie,
przetaczając je od zgięcia falangowego w kierunku czubków opuszek.

Płytka daktyloskopijna oraz ręce osoby daktyloskopowanej wymagają odpowiedniego
przygotowania:

1. Płytka daktyloskopijna musi być czysta, niezakurzona i niezabrudzona stary tuszem.

2. W różnych miejscach na płytce należy nanieść z tubki niewielką ilość tuszu i rozprowadzić go wałkiem, równo po całej powierzchni płytki. Płytka powinna przyjąć półmatowy odcień czerni. Nadmiar należy usunąć ponieważ powoduje zlewanie się linii papilarnych i powstawanie plam.

3. Ręce osoby muszą być czyste. Należy umyć dokładnie w ciepłej wodzie, a następnie osuszyć.

4. Miejsce na płytce z odwarstwionym tuszem należy co pewien czas pokrywać nową warstwą tuszu.

urządzenia elektroniczne ( tzw. live-skanery)
następnie można wydrukować kartę lub przesłać uzyskane odbitki do
systemu automatycznej identyfikacji daktyloskopijnej
=> materiał porównawczy oskarżonych i podejrzani
=> ograniczenie kręgu podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów

daktyloskopowanie zwłok
- istotny stan zwłok
- odbitki linii papilarnych pobierane są na paski papieru za pomocą tzw. łyżki daktyloskopijnej. (zamiast tuszu na palce można nanieść pędzlem proszek daktyloskopijny, a następnie pobrać odbitki palców na kawałki elastycznej folii daktyloskopijnej);
jeżeli opuszki są zbyt mało elastyczne lub pojawiły się na nich fałdy,
to należy wstrzyknąć w nie glicerynę lub rozpuszczony wosk

- topielec - efekt maceracji
naskórek rozciąga się i z upływem czasu oddziela się od skóry właściwej;
do daktyloskopowania wykorzystuję się wówczas oddzielony naskórek lub skórę właściwą

- zwłoki zmumifikowane przez suche powietrze
skóra kurczy się, marszczy i twardnieje;
do przywrócenia elastyczności tkance mięśniowej i skórze palców najczęściej wykorzystuje się wodny roztwór sody kaustycznej

- zwłoki zwęglone
silikonowe odlewy linii papilarnych.

standardy identyfikacji daktyloskopijnej - oparte w głównie na MINUNCJACH

1) analiza ogólnego przebiegu linii papilarnych
2) porównanie konfiguracji minuncji
(uwzględniane są cechy poroskopijne i krawędzioskopijne)

dwa standardy identyfikacyjne:
1) numeryczny
2) holistyczny

standard numeryczny
- funkcjonował powszechnie na świecie do lat 70 XX w.
(do identyfikacji po trzeba min. 12 minucji, oparty na prostym modelu matematycznym V. Balthazarda 1862 r., który pomniejsza wartość identyfikacyjną rzeczywistego obrazu linii papilarnych, ale jest bardziej poprawny metodologicznie, bo są z góry ustalone reguły)
- wyróżnia się 4 rodzaje minucji, nie uwzględnia się ich przestrzennego rozmieszczenia, ani zróżnicowanej częstości występowania, oraz pomija cechy grupowe (wzory linii papilarnych),
jak również cechy uzupełniające- poroskopijne i krawędzioskopijne).

standard holistyczny
obowiązuje obecnie w USA, W. Brytanii, państwach skandynawskich i Szwajcarii
(reszta krajów europejskich - standard numeryczny), przełom nastąpił w 1973 r. w USA,
po 3-letnich pracach komisji powołanej przez Komisję Standaryzacyjną ogłoszono,
że nie ma podstaw do wymagania, aby dla pozytywnej identyfikacji musiało istnieć n
a dwóch obrazach, ustalone z góry, minimum cech charakterystycznych linii papilarnych
(zarówno u palców, dłoni i stóp).

ekspert na podstawie analizy konkretnego śladu, w oparciu o wiedzę i doświadczenie,
sam decyduje czy ślad posiada wystarczającą wartość identyfikacyjną, co daje większą elastyczność, zatem opinie powinny być bardziej adekwatne do informacji ze śladów;
wadą jest niebezpieczeństwo nadużywania subiektywnej oceny przydatności śladów
i obniżania wymagań co do śladów, co też może prowadzić do błędu.

POSTULATY E. Locarda z 1914
1) jeśli występuje więcej niż 12 cech wspólnych oraz ślad jest czytelny,
to identyczność jest poza wątpliwościami.
2) jeżeli 8-12 cech wspólnych, to przypadek jest na pograniczu pewności, która zależy od:
- czytelności śladu
-częstości występowania
- obecności centrum wzoru i delt
- obecności porów,
- zgodności szerokości linii papilarnych i bruzd oraz kątów utworzonych przez rozwidlenia
=> identyczność powinna być stwierdzona przez przynajmniej dwóch doświadczonych ekspertów

3) jeśli liczba cech jest mniejsza niż 8, to nie można dokonać identyfikacji;
ich zgodność daje wtedy jedynie podstawę do przypuszczeń, przy czym prawdopodobieństwo,
że pochodzi od określonej osoby jest proporcjonalne do liczby i czytelności cech

SYSTEMY AFIS
- kiedyś tradycyjne registratury daktyloskopijne
(gromadzone w nich karty układane były wg dziesięciopalcowej formuły daktyloskopijnej,
która zawierała informacje o wzorach linii papilarnych na opuszkach palców obydwu rąk
i przyjmowała postać ułamka zawierającego oznaczenia literowo-cyfrowe;
nie można mniej niż 10 palców sprawdzić)
- później budowa tzw. półautomatycznych systemów identyfikacji daktyloskopijnej
(manualne kodowaniu pojedyńczych odbitek palców, które były następnie wprowadzane do komputera, który je porównywał, co nadal jest bardzo pracochłonne)
- przełom po zbudowaniu automatycznych systemów identyfikacji daktyloskopijnej
(Automated Fingerprint Identyfikation Systems)
koduje nawet małe fragmenty śladów i porównuje z milionami zawartymi w bazie;
odbitki z kart oraz ślady wprowadzane są za pomocą skanera, następnie automatycznie kodowane, potem można je porównywać z istniejącymi już w bazie odbitkami i śladami. ;
czynność ta polega na cyfrowej obróbce obrazu linii papilarnych oraz zapamiętaniu współrzędnych położenia minucji;
w bazie systemu zapamiętane są zarówno kody, jak i rzeczywiste obrazy linii papilarnych

- znani produceni:
MORPHO (Francja) - polska Policja od 2000 r.
PRINTRAK, COGENT (USA),
NEC (Japonia)
PAPILON (Rosja)

do elektronicznej bazy wprowadzane są:

1. odbitki palców (opuszek) z kart daktyloskopijnych;

2. odbitki dłoni z kart daktyloskopijnych;

3. ślady opuszek palców (ujawniane na miejscach zdarzeń);

4. ślady dłoni (ujawniane na miejscach zdarzeń)

=> tworzą one odrębne podbazy kodów linii papilarnych oraz
bazę rzeczywistych obrazów odbitek i śladów

Dla odbitek i śladów palców istnieją, więc następujące możliwości porównań przez system AFIS:

1. karta - zbiór kart

2. karta - zbiór śladów

3. ślad – zbiór kart

4. ślad – zbiór śladów
   *analogiczne porównania możliwe są dla odbitek i śladów dłoni.

Centralna Registratura Daktyloskopijna
magazyn kart wprowadzonych do AFIS

podstawowe stanowisko AFIS
składa się z komputera ze specjalnym oprogramowaniem i skanera
stanowiska robocze
w Centralnym Laboratorium Kryminalistycznym KGP oraz
laboratoriach kryminalistycznych komend wojewódzkich policji,
połączone są systemem centralnym za pomocą Policyjnej Sieci Transmisji Danych (PSTD),
gdzie zespoły tzw. maczerów i koderów automatycznie kodują i porównują kody odbitek (śladów) linii papilarnych.

Wyniki podawane są w postaci tzw. listy kandydatów,
uszeregowanej wg prawdopodobieństwa (podobieństwa kodów);
wszystkie rezultaty porównań z AFIS weryfikowane są przez ekspertów daktyloskopii,
który sprawdza zgodność układów cech charakterystycznych i podejmuje decyzję o wyniku
* najdokładniejsze wskazanie, blisko 100 % - karta <-> zbiór kart

urządzenia przenośne:
a) Morpho-Touch
b) Morpho- RapID

służą do szybkiej identyfikacji osób zatrzymanych przez policję lub straż graniczną;
po przyłożeniu 2 palców do czytnika urządzenia, kody wysyłane są do systemu centralnego
i w ciągu kilku minut na monitorze pojawia się informacje o osobie o ile była wcześniej daktylosko- powana.

Traktat w Prum z 2005 r.
prowadzona jest wymiana danych daktyloskopijnych pomiędzy systemami AFIS krajów UE;
w ramach UE funkcjonuje też system Eurodac, który służy do daktyloskopijnej identyfikacji osób nielegalnie przekraczających granice UE lub ubiegających się o status uchodźcy

ekspertyza daktyloskopijna

dokonuje się zazwyczaj porównywania śladów linii papilarnych ujawnionych na miejscach zdarzeń
z odbitkami palców i dłoni osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa;
jako materiał porównawczy załączane bywają także, w celach eliminacyjnych, karty daktyloskopijne osób, które mogły zostawić ślady na miejscu zdarzenia w związku z wykonywaną pracą, zamieszkaniem itp.;
w ramach ekspertyzy mogą być także ujawniane ślady linii papilarnych na dostarczonych dowodach rzeczowych

sprawozdanie z przeprowadzonych badań
wykonuje się zazwyczaj tablicę poglądową, przedstawiającą zestawienie cech wspólnych
na dowodowym śladzie i porównawczej odbitce;

posługuje się opiniami kategorycznymi:

2. ślad pochodzi od jakiejś osoby

3. ślad nie pochodzi od żadnej z osób, których karty daktyloskopijne nadesłano
   do badań;

4. ślad nie nadaje się do identyfikacji.

ocena wieku śladów linii papilarnych,
tj. czasu, jaki upłynął od chwili ich pozostawienia na podłożu do momentu ich ujawnienia; ślady ulegają procesowi starzenia się, który polega na przemianach w substancji
potowo-tłuszczowej, jej wysychaniu i utracie lepkości;
zmienia się także ich obraz: tracą czytelność, linie papilarne zwężają się i tracą ciągłość
oraz coraz trudniej je ujawnić => można przeprowadzać eksperymenty,
rzadko stosowane, gdyż wiele czynników wpływa na starzenie się śladów

POKREWNE METODY IDENTYFIKACJI:
-> cheiloskopia - urzeźbienie czerwieni wargowej (ust)
-> otoskopia - kształt małżowiny usznej
-> gantiskopia - metoda identyfikacji rękawiczek
-> odonoskopia - metoda identyfikacji na podstawie zębów
- zbliżona do mechanoskopii

cheioskopia
czerwień wargowa usytuowana jest między zewnętrzną (skórną) a wewnętrzną (śluzową) częścią wargi;
brodawki ust są wyższe niż w obrębie skóry i tworzą indywidualne dla każdego człowieka układy, są trwałe i niezmienne
(najbardziej charakterystyczne- środkowa część wargi dolnej);
ujawniane m. in. na brzegach szklanek, ustnikach niedopałków przy zastosowaniu daktyloskopijnych technik wizualizacyjnych
=> wg prof. Jerzego Kasprzaka - wzory czerwieni wargowej
1) liniowy
2) rozwidlony
3) siateczkowy
4) nieokreślony

materiał porównawczy

jest za pomocą poduszki, o wypukłym kształcie jej powierzchni roboczej,
na którą zakładany jest pasek papieru;
osoba, od której pobierane są od bitki powinna posmarować wargi cienką warstwą kremu kosmetycznego, który powoduje jej uelastycznienie i natłuszczenie;
czerwień wargowa nie jest naturalnie pokryta substancją potowo-tłuszczową,
a ślina często nie wystarcza, aby otrzymać czytelną odbitkę.

Po upływie kilku minut należy delikatnie dotknąć czerwieni wargowej paskiem papieru założonym na poduszkę cheiloskopijną, stwarza to podobne warunki jak przy dotykaniu
wargami brzegów naczyń. Powstały na papierze ślad ujawnia się ciemnym proszkiem ferromagnetycznym i zabezpiecza przy użyciu przezroczystej folii daktyloskopijnej

OTOSKOPIA
-małżowina uszna posiada szkielet zbudowany z sprężystej chrząstki,
daje się łatwo odkształcać, ale po ustaniu nacisku przyjmuje pierwotny wygląd;
kształt małżowiny usznej jest niezmienny i indywidualny dla każdego człowieka.

prof. Jerzy Kasprzak dokonał klasyfikacji cech identyfikacyjnych małżowin usznych,
pięć podstawowych kształtów:
1) owalny
2) okrągły
3) trójkątny
4) ramboidalny
5) wielokątny

ślady najczęściej pozostawiają sprawcy kradzieży z włamaniem;
zazwyczaj odzwierciedlają jedynie jej wypukłe części,
tj. obrąbek, grobelkę, okolice skrawka i przeciw skrawka, płatek;
widoczne są także kontury elementów wklęsłych małżowiny
np. jamy muszli, fosy wielkiej i fosy trójkątnej.

Do ujawnienia śladów uszu wykorzystywane są daktyloskopijne metody wizualizacji. ,ateriał porównawczy
powinno się pobierać za pomocą urządzenia zwanego otometrem,
który składa się z metalowej płyty (12x15 cm) z prowadnicami na jej dwóch przeciwległych krawędziach oraz uchwytu z zamocowanym w nim dynamometrem;
otometr pozwala na odpowiedni dobór i kontrolowanie siły nacisku na ucho,
co umożliwia uzyskiwanie odbitek bardziej lub mniej spłaszczonej (zdeformowanej) małżowiny usznej.

Przed przystąpieniem do pobrania materiału porównawczego, na płycie otometru należy umieścić czarną, żelatynową folię daktyloskopijną (bez zdejmowania jej celuloidowej warstwy ochronnej) lub czystą płytkę szklaną, poprzez wprowadzenie ich brzegów w prowadnice płyty. Następnie tak przygotowaną płytkę otometru przykłada się do ucha.
Odbitki prawej i lewej małżowiny usznej wykonuje się kolejno z siłą nacisku 1, 2, 3 kg, przesuwając (lub wymieniając)za każdym razem folię, albo też płytki szklane.
Należy wykonać min. po 2 odbitki ucha, dla każdej ze wskazanych wielkości siły nacisku. Osoba od której pobiera się odciski powinna siedzieć nieruchomo, na krześle z wyprostowaną głową.

Po wyjęciu folii z prowadnic, na jej celuloidowej osłonie ujawnia się powstałe tam ślady małżowiny usznej, używając jasnego proszku daktyloskopijnego. Następnie celuloidową osłonkę folii delikatnie zdejmuje się, obraca na drugą stronę i przykleja do warstwy żelaty- nowej folii. W przypadku używania płytek szklanych, należy ujawnić na nich odbitki małżowin za pomocą proszku daktyloskopijnego, a następnie przenieść je na folię daktyloskopijną.

GANTISKOPIA

1. ślady pozostawione rękawiczkami skórzanymi lub z materiałów skóropodobnych odzwierciedlają poletkową budowę skóry (lub tzw. dermy);
   w przypadku rękawiczek posiadających wkład z tkaniny lub dzianiny oraz wykonanych z miękkiej i cienkiej skóry, może powstać ślad odwzorowania wkładu w postaci falistych linii biegnących prostopadle do osi śladu, zamiast poletkowej struktury lub wraz z nią; poletkowa budowa skórzanych rękawiczek umożliwia ich indywidualną identyfikację;
   
   

2. rękawiczki zamszowe nie pozostawiają śladów w postaci struktury poletkowej,
   a jedynie plam z charakterystycznymi odwzorowaniami włosków i ewentualnie uszkodzeń, zgięć, złamań itp., w związku z czym mają one na ogół małą wartość identyfikacyjną;
   
   

3. ślady rękawiczek z tkaniny mają wygląd przecinających się linii tworzących siatkę w postaci kwadracików, rombów itp. lub linii biegnących równolegle do siebie;
   na śladzie może być także odwzorowany szew;
   tego rodzaju kompozycja daje zazwyczaj możliwość identyfikacji grupowej;
   
   

4. ślady rękawiczek z dzianiny mają wygląd charakterystycznych łańcuszków lub fali- stych linii. Na tego typu śladach zazwyczaj nie odwzorowuje się szew. Podobne ślady mogą pochodzić także od swetra, skarpetki itp, także można identyfikować grupowo;
   
   

5. chirurgiczne rękawiczki lateksowe najczęściej pozostawiają ślady w postaci plam
   o małej przydatności identyfikacyjnej, chociaż czasami zarysowują się na nich przebijające linie papilarne.

Jeżeli natomiast zostały zabezpieczone także rękawiczki, które były użyte przez sprawcę przestępstwa, to istnieje możliwość ujawnienia śladów linii papilarnych na ich wewnętrznej powierzchni (po ostrożnym odcięciu ich części dłoniowej od wierzchniej), bądź wykorzystania ich do identyfikacji genetycznej.

materiał porównawczy:
- szczegółowe oględziny rękawiczek w zestawieniu z dowodowymi śladami
- poszukiwanie się wspólnych cech charakterystycznych, porównując ślady i odpowiednie fragmenty rękawiczek;
odbitki porównawcze rękawiczek wykonuje się na takich samych lub podobnych podłożach,
na których zostały ujawnione ślady dowodowe.

Wskazane jest, aby osoba nakładająca rękawiczki w celu wykonania odbitek miała
dłonie podobne co do kształtu i wielkości do dłoni osoby, która mogła zostawić ślady.
Gdy nie można ustalić, jakiej wielkości dłonie ma osoba podejrzana, która używała rękawiczek, zaleca się, aby odbitki zostały wykonane przez kilka osób o różnych kształtach i wielkościach dłoni. Następnie dokonuje się ujawnienia i zabezpieczenia porównawczych odbitek. W przypadku braku zadowalających rezultatów rękawiczki lekko natłuszczamy kremem i ponownie wykonujemy odbitki.

Badania te opierają się na cechach grupowych, np. ogólny kształt i rodzaj rękawiczki, rodzaj splotu, wzór protektora oraz indywidualnych, np. kształt i rozmieszczenie poletek, ubytki, rozdarcia, trwałe zmarszczenia, starcia, ślady napraw.

ODONOSKOPIA

dorosły człowiek ma 32 zęby, po 16 w szczęce i żuchwie;
są to pary symetrycznie rozmieszczone: 4 siekacze, 2 kły (mają ostre i wąskie powierzchnie sieczne)
4 przedtrzonowce, i 6 zębów trzonowych ( mają szerokie i nierówne powierzchnie ze względu na guzki służące do żucia i rozdrabniania pokarmu).
Ząb składa się z korony, szyjki, i jednego lub więcej korzeni.

Można wyróżnić następujące rodzaje śladów zębów:

1. ślady nagryzienia
   zęby wrzynają się jedynie do pewnej głębokości podłoża i nie powodują jego rozdzielenia;
   w zależności od sposobu oddziaływania zębów na gryziony przedmiot, ślady dzieli się na:

   1. ślady wgłębione (nacisk prostopadły),

   2. ślady poślizgu (ruch posuwisty), powstają zazwyczaj tylko z 1 strony, gryzienia, tzn. pozostawiane są albo zębami szczęki, albo też żuchwy, zaś z drugiej strony, po- wstają wówczas ślady wgłębione;

2. ślady nagryzienia powstają, jeżeli w wyniku gryzienia zostaje oddzielona część pro- duktu od jego całości, przy czym zakładamy, że w przypadku produktów spożywczych część oddzielona zostaje skonsumowana;

3. ślady przegryzienia są efektem rozdzielenia przedmiotu na dwie części za pomocą
   zębów. Gdy na miejscu zdarzenia są obie części rozdzielonego przedmiotu, odwzorowana jest zarówno zewnętrzna (wargowa) , jak i wewnętrzna (językowa) powierzchnia zębów.

Ślady zębów zabezpiecza się fotograficznie, za pomocą odlewów gipsowych
(najlepszy sposób, zwłaszcza gdy są to odlewy i szczęki i żuchwy, wykonywane przez wykwalifikowane osoby), a także wraz z podłożem.

Cechy budowy zębów można podzielić na:

1. cechy naturalne: kształt łuku zębowego, ustawienie poszczególnych zębów w łuku, wielkość, kształt poszczególnych zębów, odstępy pomiędzy zębami, anomalie zgryzu;

2. cechy nabyte: uszkodzenia, starcia powierzchni zębów, ubytki, plomby, koronki, mostki i inne efekty leczenia stomatologicznego.

/wykład/

Ekspertyza dokumentów
uchodzi za najstarszą spośród technik identyfikacji kryminalistycznej;
wskazówki odnośnie jej przeprowadzania znaleźć można jeszcze w kodyfikacji justyniańskiej
(w „Digestach” i „Nowelach”).

podstawy identyfikacji
aksjomat o indywidualności odruchu pisarskiego ( o istnieniu zmienności interindywidualnej)

indywidualność
rezultat procesu personalizacji nawyku pisarskiego
(utrwalania się osobniczych odstępstw od wzorca kaligraficznego);
personalizacja wynika z tego, że każdy z ludzi, na każdym etapie rozwoju osobniczego
ma odmienną sprawność motoryczną i rozmiary członków zaangażowanych w pisanie,
oraz odmienne upodobania estetyczne.

a) do 20 roku życia
burzliwa personalizacja nawyku pisarskiego.
b) ok. 20-60 roku życia
etap ewolucji nawyku pisarskiego, przebiegający łagodniej;
tzw. pamięć kinestetyczna (mięśniowo-ruchowa) przechowuje i steruje powtarzalnym odtwarzaniem
rysunku znaków i ich zespołów, sposobem zagospodarowania powierzchni pisarskiej, a nawet ortografią;
dzięki temu możliwe są udane identyfikacje grafizmów pochodzących od ociemniałych;
próby zmiany osobniczego obrazu pisma każdorazowo wymagają przełamania nawyku,
co skutkuje charakterystycznymi zaburzeniami dynamiki kreślenia:
nienaturalnymi spowolnieniami, tremorem i uchyłkami, nierytmicznymi zerwaniami duktu,
stępieniem nacisku itd.
c) po 60 roku życia
etap inwolucji nawyku pisarskiego;
pojawiają się deformacje wynikające z upośledzeń funkcjonowania osobniczego nawyku,
na skutek oddziaływania chorób i osłabienia sprawności motorycznej, wywołanego wiekiem;
postać i dynamika zmian ewolucyjnych i inwolucyjnych zależy od wyrobienia nawyku i częstości pisania

Poza niektórymi schorzeniami (parkinsonizm, pląsawica, kiłonastępczy wiąd rdzenia kręgowego)
deformacje o chorobowym podłożu mają nieswoisty charakter, tj. w grafizmach różnych osób takie same schorzenia mogą powodować nieco różne zmiany, a takie same zmiany mogą być powodowane przez różne choroby.

Intraindywidualne zmiany mogą być też powodowane oddziaływaniem czynników zewnętrznych,
np. niektórych leków. Szczególnie często taki skutek powodują odurzenia.

zmienność doraźna
jest naturalnym i zawsze występującym zjawiskiem;
każdy produkt graficzny jest bowiem w szczegółach inny;
znalezienie dwóch lub więcej dokładnie takich samych wypowiedzi pisemnych lub podpisów powszechnie uznawane jest za przesłankę sfałszowania przez przekopiowanie

zmienność intraindywidualna
zacierać różnice interindywidualne w przypadku tzw. podobieństw przypadkowych; bardzo rzadko,
ale spotykanych zwłaszcza w przypadku wypowiedzi pochodzących z tego samego kręgu rodzinnego.

METODY EKSPERTYZY PISMA

METODY KALIGRAFICZNE
klasyczna ekspertyza kaligraficzna		pierwotnie polegała na przeprowadzeniu badań porównawczych, ze skupieniem uwagi na kształtach liter (comparatio litterarum) wykonywanych przez biegłych kaligrafów, notariuszów; z czasem porównania rozszerzono o - tzw. morfologię znaków - analizę cieniowania - tzw. złożenia ręki (manus collatio).
metoda sygnaletyczno-opisowa (Ottollenggi - grafonomia)	Salvatore Ottollenghi (niesłusznie Alfons Bertillon) rozwijał: Hans Schneickert	udoskonalił klasyczną metodę kaligraficzną o: - badania porównawcze ligatur (wiązań, łączników) - nachylenia osi liter - rytmu nacisku i impulsu - modelunku owiali oraz elementów nad i podwierszowych => zachowuje kaligraficzny model wnioskowania => pierwotnie nie różnicowano mocy perswazyjnej cech pisma (zróżnicowanie zaczął wspomagać Schneickert) => Ottolenghi i Schneickert zalecali, aby przede wszystkim przywiązywać znaczenie dla cech laikowi mało rzucających się w oczy => metoda sygnaletyczna przybrała postać dziś często stosowaną (również w Polsce) => błędnie utożsamiana z metodą graficzno-porównawczą
metoda grafologiczna	Cesare Lombrosso znany przedstawiciel: R. Schermann w/w zwalczał Langenbruch	- aby ustalić czy dwa porównywane grafizmy pochodzą od tej samej osoby, należy wpierw dla każdego z nich zbudować klasyczny portret grafologiczny - jeżeli portrety te (ustalone znamiona osobowości) będą takie same, należy przyjąć pochodzenie grafizmów od tej samej osoby. - rozumowanie zastosowane w tej metodzie jest wadliwym logicznie epicherematem - spotkała się z krytyką, jednak do lat 30 XX wieku była stosowana
METODY GRAFOMETRYCZNE
grafometria Langenbrucha	Wilhelm Langenbruch	- założenie, że w piśmie każdego człowieka wskazać można pewne wartości stałe (der Schriftrhytmus), którymi rządzi się osobniczy nawyk pisarski - jest to rezultat występowania tzw. proporcji podstawowej.
grafometria Locarda	Edmond Locarcd	-najbardziej znaną, spójną i pełną metodą grafometryczną - przyjęcie za punkt wyjścia założenie, że w procesie identyfikacji pisma kierować się należy wyrażanymi liczbowo stosunkami, zachodzącymi między dającymi się zmierzyć śladami graficznymi i ich własnościami. Przedmiotem pomiarów i wyliczeń powinny być: - wysokości i szerokości znaków – następnie obliczane są stosunki wielkościowe, - krzywizny, - stosunki kątowe, - odstępy międzyliterowe i międzywyrazowe, - statystyki kształtów rezultaty wyliczeń są nanoszone na układ współrzędnych, w efekcie czego powstają krzywe; w przypadku grafizmów pochodzących od tej samej osoby, krzywe te powinny mieć podobne kształty
grafometryczne badanie paraf: a) metoda systemu linii prostych b) metoda projekcji geometrycznej c) metoda geometryczno-strukturalna		metoda systemu linii prostych na powiększeniach wykreśla się przedłużenia linii wertykalnych (pionowych); pomiarowi podlegają kąty, tworzone przez przecinające się linie
		metoda projekcji geometrycznej czworobok, tworzony przez obrys czterech najbardziej skrajnych punktów podpisu
		metoda geometryczno-strukturalna punktem wyjścia jest sporządzenie figury, przez obrys wszystkich skrajnych punktów porównywanych podpisów
metoda graficzno-porównawcza	badania porównawcze Edmond Locarda	Przedmiotem obserwacji i wartościowania powinny być: 1. Zagospodarowanie powierzchni pisarskiej. 2. Budowa i sytuowanie: - inicjacji i zakończeń znaków, - postaci i sytuowania znaków diakrytycznych, przestankowych i akcentowań, - kształty pętlic i elementów ostrokątnych, - kierunki ruchów ręki w formowaniu owali, - budowa poligramm i ich doraźne zmiany, - budowa gramm horyzontalnych i łączników, - zmiany budowy liter w zależności od budowy liter sąsiadujących, - osobliwości. 3. Ksenizmy: obcojęzyczne (lub subjęzyczne) wtręty nazewnicze, składniowe, idiomy i wszelkiego rodzaju błędy językowe. Z pozoru metoda graficzno-porównawcza jest kompilacją metody kaligraficznej i grafometrycznej, uzupełnioną o badania tzw. cech treściowo-językowych. Są jednak istotne różnice: a) inne kierunki rozumowania w metodzie kaligraficznej w materiale porównawczym poszukuje się tak samo budowanych znaków jak w materiale kwestionowanym. Podstawę wyjaśniania stanowi więc analogia. Biegły studiujący metodę graficzno-porównawczą ekspertyzę zaczyna od badań materiału porównawczego. Na tej podstawie wyrabia sobie pogląd o znamionach osobniczego nawyku pisarskiego autora i o prawidłowościach rządzących tym nawykiem, po czym sprawdza , czy zakwestionowany graf izm jest rezultatem funkcjonowania tego nawyku. Podstawę wyjaśniania stanowi indukcja. Pozwala to na uporanie się z problemem różnic - mniej jest ważna ich obecność, bardziej czy ta obecność jest racjonalnie wytłumaczalna b) w odróżnieniu od metody kaligraficznej porównywane cechy (analogie i odmienności) podlegają wartościowaniu. Ich moc perswazyjna uważana jest za zróżnicowaną, a za podstawę zróżnicowań służą biegłym doświadczenia opiniodawcze o częstościach występowania - ich własne i osób, z którymi się konsultują. W niektórych krajach przystąpiono do budowy banków danych o częstościach występowania poszczególnych rozwiązań konstrukcyjnych w piśmie.

.

naukowość a sztuka
- z faktu, że daną ekspertyzę wykonano metodą graficzno-porównawczą,
nie należy utożsamiać z jej naukowością
- ekspert, który w opiniowaniu kieruje się tylko umiejętnościami i doświadczeniem opiniodawczym
uprawia sztukę.
-natomiast ekspert, który w swych wyjaśnieniach odwołuje się do praw nauki, a w tłumaczeniach opiera się na wynikach badań (znanych mu z literatury bądź przeprowadzonych przez siebie), praktykuje naukową ekspertyzę pisma.

prawdopodobieństwo
do jakiego odwołuje się ekspert pisma, ma postać psychologiczną;
ewentualny przekład słownego wykładnika (wysokie, graniczące z pewnością itp.) na liczbowy jest deklaracją dowolną, o podstawach nie sparametryzowanych, a więc swego rodzaju nadużyciem metodologicznym.

W Polsce, podobnie jak w innych krajach, pismoznawstwo kryminalistyczne nie dysponuje danymi reprezentatywnymi dla populacji piszących, a badania populacji lub jej reprezentatywnej próby prowadzone są sporadycznie - biegli powinni odmawiać podawania liczbowych oznaczeń prawdopodobieństwa

DOWÓD Z EKSPERTYZY PISMA
wartość dowodowa uzależniona jest od:
- wymogów procesowych
- relewancji opinii - dopuszczalności w danej sprawie
- wartości identyfikacyjnej ekspertyzy - zależy od racjonalnej działalności biegłego

Kierunek i stanowczość wnioskowania powinny odpowiadać poziomowi uzasadnienia, jakie dla wniosków tworzy ilość i jakość ustaleń, których źródłem jest materiał kwestionowany oraz materiał porównawczy.

badanie anonimów i allonimów
- pisma anonimowe to pisma nie podpisane;
do anonimów zalicza się też listy podpisane pseudonimami („Życzliwy”, „Sąsiadka” itp.)
- listy podpisane cudzymi nazwiskami to allonimy

Z uwagi na treść i kwalifikację karną wyróżnia się anonimy (allonimy):

- znieważające (1pw)
- zniesławiające (grzywna/ow)
- pogróżkowe (2 pw)
- okupowe (5pw)

sposób wytworzenia wyróżnia się anonimy (allonimy):
- napisane pismem naturalnym,
- napisane pismem na wzór druku,
- napisane pismem blokowym lub szablonowym,
- napisane pismem „nie tą ręką”,
- kolażowe: typu „pies Baskerville’ów” i kontekstualne,
- telekomunikacyjne (kiedyś dalekopisowe, obecnie SMS),
- inne, np. wydrapane.

badania testamentów
Testament to rozporządzenie majątkowe na wypadek śmierci (art. 941 KC). W Polsce, inaczej niż w innych krajach, testament objęty jest przedsądem, na podobieństwo sakramentu chorych. W efekcie testamenty w Polsce to rozporządzenia majątkiem najczęściej czynione w obliczu nieuchronnej śmierci.

rodzaje testamentów:
a) testamenty zwykłe
- testament holograficzny (w całości pismo ręczne, podpisanie, opatrzenie datą)
- testament notarialny
- testament urzędowy (2 świadków i wobec wójta/starosty/marszałka województwa, sekretarz gmin/pow.
kierownika urzędu stanu cywilnego;
protokół z datą sporządzenia, odczytany spadkodawcy w obecności świadków
podpis urzędnika, świadków, spadkodawcy-jeśli brak, to zaznaczyć przyczynę)

b) testamenty szczególne
- testament ustny (obawa rychłej śmierci albo szczególne okoliczności niemożliwe lub bardzo utrudnione,
spadkodawca ustnie przy obecności co najmniej 3 świadków;
jeden ze świadków/osoba trzecia spisze oświadczenie przed upływem roku,
miejsca i daty oświadczenia/sporządzenia pisma;
podpisze spadkodawca i 2 świadków albo wszyscy świadkowie)
- testament wojskowy - rozporządzenie MON w porozumieniu z MS

*utrata mocy z upływem 6 miesięcy od ustania okoliczności, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem;
zawieszenie biegu terminu, gdy spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego

c) testamenty sporządzone przez dowódcę polskiego statku morskiego lub powietrznego
(przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę niego
w obecności dwóch świadków; dowódca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to
w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie
oraz dowódca, jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę
braku podpisu spadkodawcy, jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.

d) testamenty obce (sporządzone w krajach innego systemu prawnego)

wydziedziczenie
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko
życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

odwołanie testamentu
- spadkodawca sporządzi nowy testament
- w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność
- że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.

testamenty, których autentyczność jest kwestionowana z uwagi na rzekomą fizyczną niemożność pisania, np. z uwagi na utratę wzroku
- niemożność sporządzenia testamentu urzędowego przez osoby głuche lub nieme8

nieważność testamentu
jeżeli został sporządzony:

1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2)pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3)pod wpływem groźby.

- sporządzane ręką prowadzoną
- zdolność do testowania jest kwestionowana z innych przyczyn, np. testament sporządzony przez osobę odurzoną alkoholem

PATOLOGIA PISMA
Organy wymiaru sprawiedliwości najczęściej mają do czynienia z testamentami spisywanymi w terminalnej fazie choroby, przez ludzi w podeszłym lub wręcz sędziwym wieku, o daleko posuniętej niewydolności ruchowej i osłabionym wzroku.

Do zdeformowanych grafizmów należą też listy pożegnalne samobójców. Z kolei anonimy lub allonimy często pochodzą od osób psychicznie chorych lub z silnymi defektami osobowości.

Trzeba, aby biegli znali deformacje najczęściej pojawiające się w grafizmach ludzi chorych, a także starych, oraz by umieli odróżnić te deformacje od śladów fałszowania.

schorzenia organiczne

1. schorzenia reumatyczne
dysfunkcje stawów i ścięgien – w tym nadgarstkowych i międzypaliczkowych
=> dukt może stać się niezborny
(z ataksjami, a niekiedy tremorem, co upośledza zwłaszcza modelunek owali i łuków).

2. osłabienie wzroku i ociemnienie
zaburza proces pisania
(pismo staje się rwane, nacisk sztywny, litery dysproporcjonalnie powiększone)

*Dobrze uformowany nawyk bywa zachowany nawet w sytuacji, gdy piszący okazjonalnie lub na skutek ociemnienia zostanie zupełnie pozbawiony możności sprawowania wzrokowej kontroli procesu pisania.
Wiersze i wyrazy nie zachowują horyzontalnego kierunku – mogą być rzucane w górę i w dół,
a także mieszać się z otaczającymi.

3. schorzenia reumatologiczne -najbardziej zniekształcają funkcjonowanie nawyku pisarskiego.

- choroba Parkinsona
dukt ulega upośledzeniu – staje się pełen uchyłków, pojawia się tremor, zwłaszcza w modelowaniu owali,
które stają się „zablokowane”. Zachowany zostaje jednak rysunek znaków. Mimo zmian rozmiarów bezwzględnych znaków, zachowane zostają stosunki wielkościowe. To, jak również postać tremoru, pozwala odróżnić grafizm chorego na parkinsonizm od grafizmów parkinsonizmu rzekomego
(miażdżycowego lub lekowego, np. u osób leczonych neuroleptykami).

- epilepsja
Postać zmian uzależniona bywa zarówno od zaawansowania choroby i wyrobienia nawyku oraz czystości pisania jak i od usytuowania w czasie grafizmu w porównaniu z momentem ataku.

-choroba Alzheimera
Uzewnętrznia się głównie w sferze dynamiki kreślenia i gospodarowaniu powierzchnią pisarską. Spada tempo kreślenia, zmniejsza się nacisk, a czytelność wypowiedzi jest pogorszona, powierzchnia zagospodarowana chaotycznie. Zanika dbałość o marginesy i utrzymywanie w poziomie linii wiersza i kształtu wstęgi. Dukt staje się niepewny (tremor, ataksja), luki i owale przechodzą w kątowe substytuty. Zmieniają się same znaki – pojawia się tendencja do uproszczeń, a przy tym wzrasta liczba odmian i wariantów znaków (niektóre z nich pochodzenia własnego). Litery małe zastępowane są dużymi.

- stwardzenie rozsiane
remisyjną chorobą postępującą, pierwszy rzut gwałtownie poraża nawyk pisarski, powodując niemal niemo pisarską. Prawidłowa rehabilitacja może usunąć wszystkie dostrzegalne objawy.

4. niażdżyca
pismo chorego charakteryzują ataksję i tremor – niekiedy równie silny, jak w parkinsonizmie, ale w odróżnieniu od niego wielokierunkowy i nieregularny. Nieregularnie zmieniają się rozmiary znaków, niekiedy pojawia się mikrografia. Znaki modelowane są niezbornie, z czystym ponawianiem ataku na podłoże, spotka się perseweracje i ubytki literowe.

5. nowotwór usadowiony w przedniej części mózgu
Pojawiają się ataksje i tremor, gospodarka powierzchnią pisarską bywa zaburzona, zmieniają się rozmiary znaków i stosunki wielkościowe, pojawiają się liczne retusze i ponawianie ataku na podłoże.

/SKRYPT/

dowód z ekspertyzy pisma
- materiał kwestionowany - ekspert nie ma wpływu, bo o tym decydują okoliczności sprawy,
ważniejsze od ilości jest nasycenie grafizmu znakami identyfikacyjnymi
- materiał porównawczy - przekłada organ procesowy, ale czasem zasadne może być powierzenia biegłemu wykonania czynności pobierania próbek

Pożądane jest aby materiał był wpływowy (próbki) i bezwpływowy.
W ekspertyzach testamentów przedmiotem badań może być tylko materiał bezwpływowy. Najlepsze źródła materiału bezwpływowego to dokumenty współtworzące zawartość
tzw. teczek dowodu osobistego, kwestionariusze paszportowe, dokumentacje pracownicze
i prowadzone przez zakłady ubezpieczeń społecznych. a przede wszystkim zeznania podatkowe; Gorszym źródłem informacji o znamionach grafizmu hipotetycznego autora są tzw. dokumenty prywatne, bo wymagają poddani poszerzonej analizie kwalifikacyjnej, koniecznej dla wykluczenia, że pochodzą od osób trzecich.

Typowy materiał wpływowy powinien składać się z nie mniej jak 3-5 stron tekstu – jeżeli kwestionowane jest autorstwo wypowiedzi pisemnych i 20-30 podpisów. Pobieranie próbek, należy zawsze rozpocząć od polecenia probantowi nakreślenia ok. 1 str. tekstu o obojętnej treści.

test Klűtera
pobranie podstawowego zestawu próbek, okazaniu zakwestionowanego grafizmu i poleceniu jego skopiowania na osobnej kartce. Następnie należy odebrać oryginał i polecić skopiowanie na osobnej kartce dopiero co uzyskanego naśladownictwa. Wtedy kopię nr 1 odebrać i polecić probantowi wykonanie kopii nr 2. Czynność powtórzyć 10-15 razy. Podejrzenia o nielojalność okażą się słuszne, jeżeli ostatnie próbki ujawnią mało zakłócony osobniczy nawyk probanta
i analogie z grafizmem kwestionowanym, ale inne niż wynikłe na wstępie z naśladownictwa wzorca.

sprawozdanie z badań
należy wskazać zastosowaną metodę i jeżeli nie jest to metoda, która powinna być organowi rutynowo znana, opisać jej własności. Następnie należy przedstawić po- rządek czynności badawczych i opis poczynionych ustaleń. Sprawozdanie powinno zawierać opis wnioskowania,
Porównując wypowiedzi pisemne pochodzące od dwóch różnych osób zauważyć można pewne analogie jak przejaw podobieństw przypadkowych.

czynniki zaburzające funkcjonowanie nawyku osobniczego:

• pośpiech subiektywny – przyspieszenie kreślenia zazwyczaj powoduje pochylanie osi li- ter ku prawej, nacisk subtelnieje

• dyskomfortowe warunki pisarskie i inne okoliczności – pozycja piszącego, samopoczucie, stres

• schorzenie lub odurzenia – powodują tremor i ataksję, nieregularności linii podstawowej, chaotyczne zmiany nachylenia, deformacje znaków, zaburzenia łączliwości znaków i gramm

naśladownictwo niewolnicze
w ydatnie obniżona dynamika kreślenia, nierytmicznie rwany lub wyhamowany dukt, stępiony nacisk;
Jeśliby w toku badań porównawczych okazało się, że najbardziej spontaniczne fragmenty zdominowała zgodność z materiałem porównawczym, zasadnym będzie postawienie hipotezy o nakreśleniu zakwestionowanego grafizmu, tzw. ręką wspomaganą lub wręcz prowadzoną.

Określenia płci z trafnością ok. 80% można dokonać analizując sam grafizm rękopisu.

• grafizm kobiecy – skłonność do dysproporcjonalnego skracania sfery nadlinijnej, wyższe i wąskie znaki śródlinijne, lewostronne rozpoczynanie i kreślenie owli opatrzonych elementami bocznymi, pętlicowate modelowanie drzewic i nóżek, arkadowe lub girlan- dowe modelowanie poligramm i łączników wejściowych, małe interlinie, skłonność do falistego układania linii podstawowej wiersza

• grafizm męski – drobny, równy lub szeroki, o wydłużonych elementach nadlinijnych, często ostrokątnych łącznikach, ostrokątnych lub nitkowaty poligrammach, często pra- wostronnie inicjowanych owalach z elementem bocznym, często wznoszącej linii pod- stawowej wiersza, przesadnych odstępach między wierszami i laskowatych elementach nad- i podlinijnych.

Chaotyczny, niezborny dukt i charakterystyczne lustrowane modelunki znaków nakazują wnioskować, że badany grafizm to produkt kreślenia „nie tą ręką”. Cechy te często spotyka się w grafizmach kamuflowanych np. gdy autor anonimu stara się ukryć obraz swego nawyku osobnicze-go. Pismo osób leworęcznych nie odbiega obrazem od pisma osób praworęcznych. Statystycznie częściej w grafizmach pochodzących od osób leworęcznych spotyka się lewoskośność osi liter, prawostronnie inicjowane owale opatrywane elementem bocznym, laskowate, a nie pętlicowate drzewca i nóżki oraz girlandowe łączniki wejściowe poligramm centralnie girlandowatych. Jeżeli zaistnieje taki zbiór cech można postawić hipotezę o nakreśleniu rękopisu przez osobę natural