1.ZAKRES I PRZEDMIOT KRYMINALISTYKI.

Tadeusz Hanausek definiuje kryminalistykę jako naukę o taktycznych zasadach i sposobach oraz o technicznych metodach i środkach rozpoznawania i wykrywania prawnie określonych, ujemnych zjawisk społecznych, a w szczególności przestępstw i ich sprawców oraz udowadniania istnienia lub braku związku pomiędzy osobami i zdarzeniami, a także zapobiegania przestępstwom i innym niekorzystnym, lecz prawnie relewantnym zjawiskom. Nauka ta zajmuje się również strategią przewidywania i przyszłego rozpoznawania oraz zwalczania tych zjawisk, zwłaszcza przez zapobieganie ich powstaniu i rozwojowi. Dodaje on również, że obejmuje ona również trzy podstawowe działy : taktykę, technikę, strategię, a ponadto metodykę. Jan Widacki stwierdził, że ścisłe określenie granic kryminalistyki , jako dyscypliny nie jest możliwe, a przede wszystkim konieczne. Stwierdza on, że kryminalistyka jest ze względu na swój cel - nauką stosowaną, empiryczną, gdyż przeprowadza doświadczenia dla własnych potrzeb, a przede wszystkim kompleksową, gdyż przyswaja ona osiągnięcia innych nauk dla własnych celów min. matematyki kryminologii. Jako dyscyplina ma ona pewien uporządkowany system twierdzeń, sposobów i metod działania. Są one podporządkowane takim celom jak: opracowywanie metod ujawniania przestępstw, wykrywania ich sprawców oraz gromadzenia przeciwko nim dowodów winy ,jak również zapobiegania przestępstwom. Kryminalistyka służy zwalczaniu przestępczości ,ujawnianiu przestępstw, identyfikacji ujawnionego przestępcy z przestępstwem, zebraniu odpowiednich dowodów winy itp. Jest dyscypliną stosowaną . Tadeusz Przedmiot studiów kryminalistyki obejmuje :1. ogólną teorię nauki o śledztwie, 2. taktykę i technikę kryminalistyczną , którymi posługują się sprawcy przestępstw , oraz metod i technik stosowanych przez zwalczające ich organy ścigania, 3.profilaktykę kryminalistyczną.

2.RÓŻNICE W DEFINICJI HOŁYSTA I HANAUSKA.

B. Hołyst: kryminalistyka jest to nauka o metodach ustalania faktu przestępstwa, sposobu jego popełnienia, wykrywania sprawców i zapobiegania przestępstwom oraz innym ujemnym zjawiskom społecznym. T. Hanausek : kryminalistyka to nauka o taktycznych zasadach i sposobach oraz o technicznych metodach i środkach rozpoznawania i wykrywania prawnie określonych, ujemnych zjawiskach społecznych, a w szczególności przestępstw i ich sprawcach oraz udowadnianiu istnienia lub braku związku pomiędzy osobami i zdarzeniami, a także zapobieganiu przestępstwom i innym niekorzystnym, lecz prawnie relewantnym zjawiskom. Nauka ta zajmuje się również strategią przewidywania i przyszłego rozpoznawania oraz zwalczania tych zjawisk, zwłaszcza przez zapobieganie ich powstaniu i rozwojowi. T. Hanausek przedstawił o wiele pełniej pojęcie kryminalistyki. Dodał również, że obejmuje ona trzy podstawowe działy taktykę, technikę i strategię , a ponadto metodykę.

3. KIM BYŁ HANS GROSS I JAKIE BYŁO ZNACZĄCE DLA KRYMINALISTYKI DZIEŁO?

HANS GROSS{ 1847-1915} uznany za twórcę kryminalistyki, austriacki sędzia śledczy, profesor i założyciel Instytutu Kryminalistycznego w Grazu. Właśnie od daty wydania jego książki Handbuch fur Untersuchungsrichter, Polizeibeamte, Gendarmen, u.s.w. {1893}, przyjmuje się początek nauki kryminalistyki. {Podręcznik dla sędziów śledczych, urzędników policyjnych, żandarmów itd.}. W późniejszych wydaniach tytuł tego dzieła skrócono do Handbuch der kryminalistik. Znaczenie tego dzieła polegało przede wszystkim na tym, że łączyło ono w jeden system nie zintegrowane wówczas różne dyscypliny naukowe mogące z powodzeniem służyć zwalczaniu przestępczości. Niektóre z nich H. Gross zaadaptował dla potrzeb śledztwa, jak choćby fotografię kryminalistyczną.

4.OMÓW ZWIĄZKI KRYMINALISTYKI Z INNYMI DYSCYPLINAMI NAUKOWYMI.

Ma to związek z istotną cechą kryminalistyki, a mianowicie z „ KOMPLEKSOWOŚCIĄ” . Kryminalistyka bowiem w dążeniu do swych celów korzysta z osiągnięć innych nauk, min. medycyny, biologii, fizyki, chemii, matematyki, statystyki, cybernetyki. Najbliższe związki łączą ją jednak z prawem karnym, zarówno materialnym, jak i procesowym, oraz z kryminologią ,która jest nauką o zjawisku przestępstwa, przestępcy, objawach i przyczynach przestępczości i innych zjawiskach patologii społecznych oraz o ich zapobieganiu , a także o funkcjonowaniu systemu sprawiedliwości karnej. Bliskie związki łączą również kryminalistykę z wiktymologią, czyli nauką zajmującą się ofiarą i jej rolą w genezie przestępstwa. Osiągnięcia innych nauk stosuje wprost, przystosowując je do własnych potrzeb, bądź też na ich podstawie wypracowuje własne metody badawcze.

5. CO OZNACZAJĄ OKREŚLENIA,ŻE KRYMINALISTYKA JEST DYSCYPLINĄ STOSOWANĄ , KIOMPLEKSOWĄ , EMPIRYCZNĄ?

Jeżeli chodzi o określenie „ kompleksowości”, to oznacza ono, to, iż w dążeniu do osiągnięcia swych celów korzysta ona z osiągnięć innych nauk, min. medycyny, biologii. Osiągnięcia innych nauk stosuje wprost, przystosowując je do własnych potrzeb, bądź też na ich podstawie wypracowuje własne metody badawcze. Jest ona dyscypliną naukowa stosowaną . Jest dyscypliną samodzielną . Ma pewien uporządkowany system twierdze, sposobów i metod działania. Są one podporządkowane takim celom, jak: opracowywanie metod ujawniania przestępstw, wykrywania ich sprawców orz gromadzenia przeciwko nim dowodów winy. Chodzi również o sposoby zapobiegania ich popełnianiu. Jeżeli chodzi o charakter empiryczny kryminalistyki, to dotyczy to przede wszystkim faktu, iż przeprowadza ona liczne doświadczenia dla własnych potrzeb, stąd właśnie jej praktyczny charakter.

6.PRZEDMIOT STUDIÓW KRYMINALISTYKI.

Przedmiot studiów kryminalistyki obejmuje: ogólną teorię nauki o śledztwie; taktykę i technikę kryminalistyczną , którymi posługują się sprawcy przestępstw, oraz metod i technik stosowanych przez zwalczające ich organy ścigania; profilaktykę kryminalistyczną; strategia zwalczania przyszłej , przewidywanej przestępczości. Kryminalistyka według definicji t. Hanauska obejmuje również: rozpoznawanie i wykrywanie prawnie określonych, ujemnych zjawisk społecznych, a w szczególności przestępstw i ich sprawców oraz udowadnianiu istnienia lub braku związku pomiędzy osobami i zdarzeniami, a także zapobieganie przestępstwom i innym niekorzystnym, lecz prawnie relewantnym zjawiskom. Chodzi również o strategię przewidywania i przyszłego rozpoznawania oraz zwalczania tych zjawisk, zwłaszcza przez zapobieganie ich powstaniu i rozwojowi. Kryminalistyka realizuje dzięki temu kilka funkcji: rozpoznawczą, wykrywczą dowodową, zapobiegawczą. Przyjmujemy, że badania kryminalistyki dotyczyć mogą np. sprawdzania autentyczności testamentu, badania autentyczności obrazów itp.

7. ŹRÓDŁA KRYMINALISTYKI.

Kryminalistyka jest dyscypliną stosowaną , empiryczną , a przede wszystkim kompleksową. w dążeniu do swych celów korzysta ona bowiem z osiągnięć innych nauk , min. Medycyny, biologii, fizyki, chemii, matematyki, statystyki8 cybernetyki. Bliskie związki łączą ją również kryminologią, prawem karnym materialnym i procesowym, wiktymologią. Można zatem przyjąć, że źródła kryminalistyki wywodzą się z analizy praktyki śledcze; osiągnięcia innych nauk, które stosuje wprost lub przystosowuje je do własnych potrzeb, bądź też na ich podstawie wypracowuje własne metody badawcze; własne badania eksperymentalne, np. fonoskopia, fonografia.

8. ZASTOSOWANIE KRYMINALISTYKI.

Kryminalistyka jest to nauka stosowana, empiryczna, kompleksowa. Według Tadeusza Hanauska jest to nauka o taktycznych zasadach i sposobach oraz o technicznych metodach i środkach rozpoznawania i wykrywania prawnie określonych, ujemnych, zjawisk społecznych, a w szczególności przestępstw i ich sprawców oraz udowadnianiu istnienia lub braku związku pomiędzy osobami i zdarzeniami, a także zapobieganiu przestępstwom i innym niekorzystnym, lecz prawnie relewantnym zjawiskom. Nauka ta zajmuje się również strategią przewidywania i przyszłego rozpoznawania oraz zwalczania tych zjawisk, zwłaszcza przez zapobieganie ich powstaniu i rozwojowi. Służy ona : zwalczaniu przestępczości, ujawnianiu przestępstw, identyfikacji ujawnionego przestępstwa z przestępcą, zebraniu odpowiednich dowodów winy. Zastosowanie kryminalistyki w innych dziedzinach: w postępowaniu cywilnym, gdy zachodzi potrzeba zbadania autentyczności różnych dokumentów, w tym testamentu, umów, oraz wiarygodności zeznań świadka; w działaniach wywiadowczych i kontrwywiadowczych, podczas których wykorzystuje się niektóre osiągnięcia związane z identyfikacją człowieka czy też wykorzystaniem aparatury do zbadania zmian emocjonalnych; w muzealnictwie, badanie autentyczności obrazów; w historii, badanie i odczytywanie starodruków; archeologii i antropologii, ustalanie wieku zwłok ludzkich; w usługach detektywistyczno-ochroniarskich. Generalnie można przyjąć, że zastosowanie kryminalistyki jest bardzo szerokie . W praktyce śledczej realizuje ona kilka funkcji: -rozpoznawczą, która wyraża się w metodach i środkach umożliwiających uzyskiwanie podstawowych informacji o miejscu zdarzenia, przedmiocie rozpoznania, w tym sprawcy czy sprawcach, koniecznych do podjęcia dalszych działań. Wyróżniamy tu rozpoznanie terenowe, środowiskowe, osobowe, problemowe, np. zdobywanie informacji o narkomanii; -wykrywczą, mającą na celu wykrycie jakiegoś zdarzenia, jego skutków, poznanie wszystkich okoliczności i mechanizmów zdarzenia oraz powiązanie sprawcy z tym zdarzeniem; -dowodową, opartą na uregulowaniach kodeksu postępowania karnego; -zapobiegawczą, tzw. prewencyjną, profilaktyczną. Kryminalistyka znajduje także zastosowanie w postępowaniu cywilnym - przy badaniu autentyczności testamentu, w muzealnictwie- przy badaniu autentyczności obrazów, odczytywaniu starodruków. Jej zastosowanie jest bardzo szerokie. Zastosowanie kryminalistyki najogólniej ujmując obejmuje opracowywanie metod ujawniania przestępstw, wykrywanie ich sprawców oraz gromadzeniu przeciwko nim dowodów winy, jak również opracowywanie różnorodnych sposobów zapobiegania przestępstwom.

9.FUNKCJA ROZPOZNAWCZA KRYMINALISTYKI.

Kryminalistyka w praktyce śledczej realizuje kilka funkcji. Jedną z takich funkcji jest właśnie - funkcja rozpoznawcza. Wyraża się ona w metodach i środkach umożliwiających uzyskiwanie podstawowych informacji o miejscu zdarzenia , przedmiocie rozpoznania, w tym sprawcy czy sprawcach, koniecznych do podjęcia dalszych działań. W ramach tej funkcji wyróżnia się: rozpoznanie terenowe, środowiskowe, osobowe, problemowe, np. zdobywanie informacji o narkomanii. Uzyskiwane informacje są wykorzystywane w celach wykrywczych, dowodowych i zapobiegawczych. Wyróżniamy tu czynności rozpoznawcze policji np. rozpoznawanie środowisk kryminogennych, kontrola osób zagrażających bezpieczeństwu i porządkowi publicznemu, czy kontrola graniczna cudzoziemców.

10.FUNKCJA WYKRYWCZA KRYMINALISTYKI.

Funkcja wykrywcza kryminalistyki ma na celu wykrycie jakiegoś zdarzenia, jego skutków, poznanie wszystkich okoliczności i mechanizmów zdarzenia oraz powiązanie sprawcy z tym zdarzeniem. Tadeusz Hanausek definiuje wykrywanie jako ogół działań organów ścigania nastawionych na ujawnianie zdarzenia określonego jako przestępstwo oraz na uzyskanie informacji pozwalających postawić hipotezę dotyczącą osoby pozostającej w prawnie relewantnej relacji przyczynowej z tym zdarzeniem, a następnie na ustalenie takich danych odnoszących się do tej osoby, które pozwalają na jej zabezpieczenie oraz zebranie wstępnych materiałów uprawdopodabniających hipotezę sprawstwa tej osoby w stopniu uzasadniającym rozpoczęcie udowadniania. Chodzi zatem o ujawnienie zdarzenia stanowiącego przestępstwo, osoby -przestępcy, rzeczy, informacji o przebiegu zdarzenia, o przedmiocie wykrywania. Ważne jest jednak, aby informacja ujawniona była odpowiednio udowodniona i powiązana z przestępstwem. Funkcja wykrywcza obejmuje trzy stadia: poszukiwanie przedmiotu i informacji na jego temat; ujawnianie tych informacji; powiązanie przedmiotu i przetworzenie na materiał dowodowy. Wiąże się ona z regułą 7 złotych pytań, które mają określić, co należałoby ustalić i jak dokonać owych ustaleń. Pomocne mają tu być także pytania wykrywcze.

11. FUNKCJA DOWODOWA.

Jest to bardzo istotna funkcja kryminalistyki, aczkolwiek oparta na uregulowaniach kodeksu postępowania karnego, zwłaszcza postępowania dowodowego. Chodzi tu przede wszystkim o poszukiwanie odpowiedzi na pytanie jakie środki i metody zastosować, aby podejmowane czynności np. oględziny, przesłuchania, okazania , przeszukania, zostały przeprowadzone w najbardziej efektowny sposób. Chodzi o to, aby działania te przyniosły odpowiedni pożytek dowodowy. Należy wziąć tutaj pod uwagę wszelkie fakty główne, uboczne, poszlaki, wszystko co może prowadzić do ujawnienia winy sprawcy, zwłaszcza wszelkie źródła dowodowe i płynące z nich środki dowodowe np. relacje świadków. Funkcja dowodowa polega na gromadzeniu materiału i jego sprawdzeniu: czy rzeczywiście zostało popełnione przestępstwo, rozwikłaniu okoliczności przebiegu zdarzenia, powiązanie określonej osoby ze zdarzeniem i w ten sposób ustalenie jej osobowości.

12. FUNKCJA ZAPOBIEGAWCZA KRYMINALISTYKI.

Kryminalistyka poza funkcją rozpoznawczą, wykrywczą, dowodową, pełni także funkcją zapobiegawczą. Jest to funkcja nazywana również funkcją prewencyjną, profilaktyczną, mającą na celu uniemożliwienie, zapobiegnięcie lub utrudnienie popełnienie przestępstwa. Chodzi tu przede wszystkim o fizyczną i techniczną ochronę obiektu, nadzór nad potencjalnymi sprawcami przestępstw, eliminację czynników sprzyjających przestępczości. Chodzi tu o zapobieganie popełnianiu przestępstwa przez stworzenie warunków uniemożliwiających jego popełnienie, którego konsekwencją mogła być np. szkoda wielkiej wartości. Funkcja ta jest jakby odzwierciedleniem zasady „ Lepiej zapobiegać , niż leczyć .” Sam Tadeusz Hanausek w swej definicji kryminalistyki stwierdza, że nauka ta zajmuje się również strategią przewidywania i przyszłego rozpoznawania oraz zwalczania zjawisk w postaci: ujemnych zjawisk społecznych, przestępstw i ich sprawców, zwłaszcza przez zapobieganie ich powstawaniu i rozwojowi .

13. OMÓW REGUŁĘ SIEDMIU ZŁOTYCH PYTAŃ.

Reguła 7 złotych pytań wiąże się z funkcją wykrywczą kryminalistyki. Istotne jest tu uzyskanie odpowiedzi na kilka pytań, które mają określić, co należałoby ustalić i jak dokonać owych ustaleń. Odpowiedzi poszukujemy w ramach wspomnianych złotych pytań. Są nimi: 1.Co?- co się zdarzyło , jakie owo zdarzenie ma kształt i jakie są jego rozmiary; 2.Gdzie?-gdzie miało miejsce to zdarzenie; 3.Kiedy? -jaki był czas zdarzenia; 4.W jaki sposób? -jak doszło do zdarzenia, jaki był jego przebieg i jaki był mechanizm działania sprawcy; 5.Dlaczego?-pytanie to odnosi się zarówno do motywu działania sprawcy, jak i roli ofiary w określonym przestępstwie; 6.Jakimi środkami? -jakimi narzędziami oraz przy czyjej pomocy dokonano określonego czynu; 7.Kto?-kto jest sprawcą , a kto ofiarą zdarzenia. Jak dokonać ustaleń za pomocą wymienionych pytań, wskazują tzw. pytania wykrywcze: 1.Kto wiedział lub mógł wiedzieć czy też znać sytuację umożliwiającą wywołanie jakiegoś zdarzenia?; 2.Kto chciał lub mógł chcieć? Np. kto mógł chcieć jej śmierci?; 3.Kto uzyskał lub mógł uzyskać z danego zdarzenia jakąkolwiek korzyść; 4.Kto obiektywnie mógł w ustalonym czasie i miejscu dopuścić się jakiegoś czynu, np. kto miał ku temu jakąś sposobność?; 5.Jaką osobowość mógł mieć sprawca czynu?. Na przytoczone pytania nie zawsze uzyskuje się odpowiedzi trafne, ale mają one istotne znaczenie przy ustalaniu okoliczności zdarzenia.

14.OGÓLNIE SCHARAKTERYZUJ WSPÓŁCZESNĄ PRZESTĘPCZOŚĆ.

Współczesna przestępczość charakteryzuje się szczególnym okrucieństwem. Coraz częściej ujawniane są czyny lubieżne i kazirodcze oraz czyny, których podłożem było nadużycie alkoholu. Właśnie seksualne wykorzystywanie dzieci przez rodziców, sąsiadów, a nawet duchownych przybiera niespotykanie wielkie rozmiary. Wzrasta również liczba uprowadzeń dzieci. Wzrósł stopień brutalności, przemocy, zwłaszcza w działaniach nieletnich i młodocianych sprawców. Jest obecnie więcej napadów zarówno na osoby pojedyncze , jak i na mieszkania, hurtownie, sklepy, stacje paliw, banki , kantory. Częstymi ofiarami napadów są taksówkarze, listonosze. Niestety napady te są dokonywane przy użyciu broni palnej, a bandyci nie oszczędzają nikogo, ani wspólników, ani przypadkowych osób. Ten fakt świadczy tylko o bardzo wysokim stopniu brutalności i bezwzględności sprawców. Zwiększyła się również liczba osób popełniających przestępstwa związane z narkotykami, a więc uprawą maku, konopi, nielegalnym wyrobem środków itp. Jeżeli chodzi o kradzieże z włamaniem to coraz częściej atakowane są obiekty sakralne i plebanie. Wzrosła również przestępczość na kolei. Szczególną plagą ostatnich lat stały się kradzieże samochodowe, czy fałszerstwa, zwłaszcza krajowych i obcych znaków pieniężnych. Jednak najwięcej zanotowano w ostatnim czasie fałszerstw dokumentów: finansowych, celnych, bankowych, tożsamości. Wzrosła również liczba przestępstw gospodarczych- w 2000 roku zanotowano ich ponad 84 tys.. Struktura tych przestępstw obejmuje zagarnięcie mienia zwykłe oraz zagrażające interesom państwa i jego budżetowi. Polski katalog przestępstw tego rodzaju obejmuje rożne formy przestępstw w obrocie bankowym i kapitałowym, oszustwa podczas przekształceń własnościowych, przestępstwa w handlu i ruchu granicznym, przestępstwa podatkowe, wyłudzenia, korupcję urzędników. Olbrzymie rozmiary przybrało również wideopiractwo, fonopiractwo, masowe naruszanie praw autorskich, przestępstwa w sporcie, przestępstwa godzące w ekologię, przestępstwa na szkodę wszelkiego rodzaju spółek, fundacji, stowarzyszeń, fałszowanie produktów znanych firm. Bardzo szkodliwym zjawiskiem stało się również pranie brudnych pieniędzy. Niestety wzrost poziomu techniki dotyczy również przestępców, którzy wykorzystują nowinki dla swych celów. Sami sprawcy często zajmują wysoką pozycje społeczną zaś prowadzoną w sposób nieuczciwy przez siebie działalność gospodarczą traktują jak normalny biznes. Często w swoje interesy wciągają polityków, i inne osobistości.

15. POGRUPUJ POSZCZEGÓLNE CZYNNOŚCI WYKONYWANE W RAMACH POSTĘPOWANIA KARNEGO.

Wszystkie czynności wykonywane w toku postępowania karnego można podzielić na: Czynności procesowe- niekryminalistyczne, wynikające z regulacji karno-procesowej, występujące zwłaszcza w ramach postępowania przygotowawczego, np. sporządzenie i wniesienie aktu oskarżenia, postanowienie o przedstawieniu zarzutów, o wszczęciu postępowania karnego, tymczasowym aresztowaniu, wniesienie apelacji od wyroku; Czynności procesowo-kryminalistyczne, wykonywane przez podmioty procesowe na podstawie kodeksu postępowania karnego, ale metodami właściwymi kryminalistyce :przesłuchania świadków, oględziny, przeszukanie, powołanie biegłego i zlecenie mu ekspertyzy; Czynności kryminalistyczne wykonywane na podstawie ustaw i przepisów resortowych z zastosowaniem metodyki kryminalistycznej :badania daktyloskopijne wykonywane przez ekspertów, analiza modus operand i sprawcy, wykonywanie prac technicznych przez specjalistów, wszelkie konsultacje; Czynności operacyjno-kryminalistyczne, podejmowane na podstawie ustaw, przepisów resortowych, ale wykonywane przez funkcjonariuszy operacyjnych Policji i innych uprawnionych organów - UOP, Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej: wywiad , obserwacja, stosowanie pułapek, zakup kontrolowany; Czynności operacyjno - rozpoznawcze, wykonywane jak wyżej : rozpoznania osobowe, w tym środowisk przestępczych; Czynności rozpoznawcze - niekryminalistyczne, tzw. administracyjno-prawne, wykonywane przez funkcjonariuszy organów porządku i bezpieczeństwa wewnętrznego: kontrola ruchu granicznego, cudzoziemców, wydawanie pozwoleń na broń palną.

16. ŹRÓDŁO DOWODOWE , A ŚRODEK DOWODOWY.

Źródło dowodowe to podmiot wypowiedzi mającej znaczenie dowodowe lub przedmiot szeroko pojętych oględzin dostarczających wiadomości mających znaczenie dowodowe. Środki dowodowe to intelektualne treści stanowiące wiedzę organu procesowego o faktach dowodowych, powzięte w toku czynności procesowych z wypowiedzi osób oraz uzyskaną w drodze szeroko pojętych oględzin wszelkich organizmów żywych i martwych, rzeczy oraz miejsca. Te zaś dzielą się na osobowe i rzeczowe. Przykładem takiego źródła dowodowego jest rzecz, np. ciało człowieka, zwłoki, zaś uzyskane informacje stają się środkiem dowodowym rzeczowym, osoba ,treść jej wypowiedzi jest środkiem dowodowym osobowym. Przyjmuje się bowiem, że źródła dowodowe prowadzą do środków dowodowych. Niektórzy teoretycy przyjmują, że istnieje środek mieszany tzw. osobowo- rzeczowy, np. dokument, który zostaje poddany ekspertyzie i wraz z opinią czy zeznaniami biegłego staje się środkiem dowodowym. Dokumentem wg. Kodeksu karnego jest każdy przedmiot lub zapis na komputerowym nośniku informacji, z którym jest związane określone prawo albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne. Jego specyfika polega na tym, że może on stanowić samodzielne źródło dowodowe zwłaszcza wówczas gdy umożliwia poznanie jego właściwości formalnych i rzeczowych.

17.WYMIEŃ I OMÓW Ź RÓDŁA PIERWSZYCH INFORMACJI.

Źródłem takim jest sama informacja przez, którą rozumie się wszelkie dane o zewnętrznym świecie, uzyskane przez bezpośrednie poznanie zmysłowe lub przez podawany przez inną osobę opis jakiegoś stanu , rzeczy lub zjawiska. Źródła pierwszych informacji to: Osoba- chodzi, np. o treść jej wypowiedzi, zeznania, czy samooskarżenie , zawiadomienie o przestępstwie; Rzeczy - chodzi o jej cechy, sam fakt istnienia. Miejsce zdarzenia -np. pomieszczenie, przestrzeń na której dokonano przestępstwa. Ślady, które są następstwem pewnych zdarzeń, należy je ujawnić i dokładnie zbadać. Służą one identyfikacji osób i rzeczy. Są to wszelkie dające się ustalić w określonym wycinku rzeczywistości następstwa tych zmian, których zespół albo tworzy jakieś zdarzenie, albo jest a tym zdarzeniem ściśle powiązany. Na podstawie badania śladów można ustalić czy zostało popełnione przestępstwo. Musi tu istnieć związek przyczynowy między śladami a zdarzeniem. Dokumenty- wszelkie nośniki informacji, zapisy magnetofonowe, taśmy filmowe, Zwłoki ludzkie- ślady na nich, chodzi także o szczątki. Wyróżniamy dwie grupy źródeł: grupa źródeł ma charakter zewnętrzny- są to wszelkie informacje pochodzące od osób, które działają spontanicznie , a nie maja nic wspólnego z organami ścigania np. osoby pokrzywdzone przestępstwem; grupa to źródła wewnętrzne-są to własne źródła informacji organów ścigania. Treść pierwszych informacji musi mieć związek z zaistniałym przestępstwem, musi tu być odpowiedni czas i miejsce sprawca zdarzenia musi zostać zidentyfikowany.

18.ŹRÓDŁA ZEWNĘTRZNE PIERWSZYCH INFORMACJI.

Są to takie informacje, które pochodzą od osób nie związanych i nie mających wcześniej związków z organami ścigania, działających spontanicznie lub w wyniku zobligowania ich przez różne przepisy prawa do odpowiedniego przekazu wiadomości. Do źródeł tych zaliczamy: Osoby pokrzywdzone przestępstwami, które przekazują o popełnionych na ich szkodę przestępstwach, np. kradzieży. Zawiadomienia mogą również pochodzić od instytucji społecznych, samorządowych, zakładu ubezpieczeń społecznych; Inne osoby, w tym realizujące różne obowiązki - prawne i społeczne. Mogą wynikać one z chęci pomocy pokrzywdzonym, albo są one realizacją obowiązku wynikającego z art. 240 k.k. czyli zawiadomienia organów ścigania o popełnionym przestępstwie , wynikającym z art.: 118, 127, 128, 130, 134, 140, 148, 163, 166, 252 k.k. Obowiązek ten spoczywa na każdym, kto ma wiarygodną wiadomość o popełnionym przestępstwie, ale także przygotowaniu, usiłowaniu. Zgodnie z art.. 304p. 1 k.k. społeczny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie ciąży na każdym obywatelu. Doniesienia anonimowe o różnej treści, które mogą być przekazane bądź w formie pisemnej, bądź ustnej i mogą mieć różny charakter. Czasami wskazują również na możliwość uzyskania dowodów. Wymagają one dokładnego sprawdzenia i oceny ich przydatności. Publikacje telewizyjne, prasowe i radiowe.-chodzi tu o bieżące śledzenie ukazujących się publikacji, ich analizę i podjęcie czynności dochodzeniowo-śledczych, zgodnie z zasadą legalizmu. Protokoły i doraźne ustalenia kontroli instytucjonalnych i społecznych-chodzi tu o kontrole wewnątrzjednostkowe, zarówno instytucji terenowych jak i centralnych. Przeprowadza je min. NIK. Ich rezultaty często stanowią bodziec do wszczęcia postępowania karnego. Osoby, które dopuściły się różnych przestępstw-są to samooskarżenia, które wynikają: z rzeczywistej skruchy sprawcy, niewytrzymanie napięcia nerwowego, z uzasadnionego przekonania sprawcy, że ujawnienie popełnienia przestępstw lub podjęcie starań w celu jego zapobieżenia doprowadzi do niekaralności lub nadzwyczajnego złagodzenia kary, chęć uniknięcia odpowiedzialności za poważniejsze przestępstwo. Zamiar osłonięcia innej osoby przed konsekwencjami. Wypaczony stosunek do popełnionego czynu ze względu na anomalie i zaburzenia psychiczne.

19.ŹRÓDŁA WEWNĘTRZNE PIERWSZYCH INFORMACJI.

Źródła wewnętrzne pierwszych informacji to własne źródła informacji organów ścigania, związane z charakterem ich pracy i działaniem zorganizowanym celowo na ich pozyskiwanie. Do tego rodzaju źródeł zaliczamy działania policji: podejmowane w ramach służby patrolowo -obchodowej i na stałych posterunkach, umożliwiające obserwowanie miejsc, osób; prowadzone podczas kontroli ruchu drogowego, umożliwiające zatrzymanie poszukiwanych sprawców; dotyczące stałej lub bieżącej obserwacji oraz kontroli grupowania się elementu przestępczego np. agencji towarzyskich, melin. Związane z analizą różnych postępowań przygotowawczych, będących w toku czy też umorzonych, a także materiałów archiwalnych.

Dotyczące złożonych czynności o charakterze poufnym, tajnym wykonywanych w ramach działań operacyjno-rozpoznawczych, na podstawie szczególnych przepisów; chodzi tu również o współpracę z organami ścigania osób zaufanych, konfidentów, agentów, informatorów. Należy te informacje przetworzyć, sprawdzić. Wynikają one również z kontroli granicznej, celnej, z wszelkich ewidencji, rejestrów itp.

20.ŚLADY I ICH PODZIAŁ.

Ślady to wszelkie dające się ustalić w danym wycinku rzeczywistości następstwa tych zmian, których zespół albo tworzy jakieś zdarzenie, albo jest z tym zdarzeniem ściśle powiązany. Ślady są następstwami pewnych zachowań, zaszłych faktów i zjawisk, wykazują z nimi powiązanie przyczynowo-skutkowe, przy czym mają one charakter materialny, co oznacza, że są możliwe do wykrycia i zbadania. Na ich podstawie można ustalić czy zostało popełnione przestępstwo, służą identyfikacji osób i rzeczy, przebiegu przestępstwa, ile osób miało z nim związek itp. Znaczenie śladów: służą rekonstrukcji przebiegu zdarzenia tzn. ilu było sprawców, jak się poruszali, określeniu ich roli, dotyczą drogi dojścia i oddalenia się od danego obiektu, pozwalają ustalić terytorium naszych działań, pozwalają dzięki temu na szybsze ujęcie sprawcy. Dzielimy ślady na: daktyloskopijne, mechanoskopijne- chodzi o użycie określonych narzędzi; traseologiczne-ślady stóp i pojazdów; biologiczne- badanie DNA, krwi, wszelkich wydzielin; użycia broni palnej; chemiczne; fizyczne; cieplne- termoskopijne; akustyczne- fonoskopijne; osmologiczne- zapachowe; fotograficzne; mikroślady-ślady w postaci gleby, cząstek włókien , nasion, ubytku tkanin. Ze względu na różnorodność śladów wyróżniamy ślady: powierzchniowe, naniesione, wgłębione, odbitki, odciski, ślady ludzi i zwierzą, plamy i różne przekształcenia płynów, zwłoki ludzkie, ślady pamięciowe, modus operandi sprawcy.

21. CO TO SĄ OGLĘDZINY , JAKI JEST ICH CEL?

Oględziny są czynnością procesowo-kryminalistyczna, są przeprowadzane na podstawie art. 207 k.p.k. przy zastosowaniu metodyki kryminalistycznej. Organ przeprowadzający tę czynność po zaznajomieniu się z ich przedmiotem podejmuje działania polegające na ujawnianiu, zabezpieczaniu i wstępnym zbadaniu rożnych śladów kryminalistycznych w celu wyjaśnienia charakteru i okoliczności zdarzenia oraz ustalenia jego sprawcy. Wyróżniamy oględziny miejsca, osoby, rzeczy. Cele oględzin: zbadanie miejsca zdarzenia- ujawnienie śladów; ujawnienie i zabezpieczenie wszelkich nośników informacji, śladów; udokumentowanie stwierdzonych zmian jakie nastąpiły w wyniku działania osób trzecich; rozstrzygnięcie czy zdarzenie jest przestępstwem, czy zdarzeniem obojętnym; ustalenie charakteru zdarzenia, poznanie jego okoliczności i odtworzenie jego przebiegu, zebranie informacji o osobach związanych ze zdarzeniem. Czynnościami zawierającymi elementy oględzin są: penetracja miejsca zdarzenia; przeszukanie miejsca; odtworzenie przebiegu zdarzenia; wskazanie miejsca, sekcja zwłok, obdukcja, ekshumacja. Oględzinom mogą również towarzyszyć inne działania: przyjęcie i spisanie protokołu ustnego zawiadomienia o przestępstwie, przesłuchanie świadków, użycie psa tropiącego, działania pościgowo- blokadowe.

22.OGLEDZINY MIEJSCA.

Oględziny miejsca są czynnością procesowo-kryminalistyczną, są przeprowadzane na podstawie art. 207 k.p.k. przy zastosowaniu metodyki kryminalistycznej. Chodzi tu o zbadanie miejsca zdarzenia, ujawnienie i zabezpieczenie wszelkich śladów. Według T. Hanauska jest to czynność, która polega na bezpośrednim poznaniu zmysłowym wycinka przestrzeni lub pomieszczenia. Organ przeprowadzający oględziny po zaznajomieniu się z ich przedmiotem tj. miejscem podejmuje czynności polegające na ujawnianiu, zabezpieczaniu i wstępnym zbadaniu różnych śladów kryminalistycznych w celu wyjaśnienia charakteru i okoliczności zdarzenia oraz ustalenia jego sprawcy. Należy zorientować się co do ogólnego charakteru miejsca, następnie zabezpieczyć go i uchronić przed zmianami i utratą śladów. Należy dokonać penetracji terenu dla ewentualnego zawężenia terenu oględzin. W fazie ogólno-orientacyjnej ustala się granice miejsca , które ma być poddane oględzinom. Istotne są tu fazy : Ogólnoorientacyjna- tu ustala się granice miejsca , podział ról pomiędzy członków grupy oględzinowej; Statyczna - grupa oględzinowa dokonuje oglądu widocznych śladów, wykonuje pomiary, sporządza szkic, wygląd miejsca utrwala za pomocą zdjęć fotograficznych czy nagrań video; Dynamiczna-w tej fazie dokonuje się dokładnego opisu, zabezpieczenia śladów. Można już przemieszczać rzeczy; Jako czwartą przyjmuje się często -Analizę wyników oględzin. Jest to jakby podsumowanie oględzin. Tu dokonuje się powtórzeń niektórych czynności , czy też dokładniejsze opisanie uzyskanych śladów.

23.ETAPY OGLĘDZIN.

Całe oględziny można podzielić na etapy: Czynności przygotowawcze , czyli: zorientowanie się co do ogólnego charakteru miejsca i zdarzenia; przygotowanie się do oględzin, chodzi o skompletowanie grupy oględzinowej wraz z odpowiednim sprzętem technicznym; określenie i zabezpieczenie miejsca oględzin oraz uchronienie go przed zmianami i utratą śladów; podjęcie czynności zmierzających do złagodzenia czy zapobieżenia dalszym ujemnym skutkom zdarzenia; dokonanie penetracji terenu dla ewentualnego zawężenia terenu oględzin, ale i poszukiwania śladów czy porzuconych narzędzi przestępstwa; Zorientowanie się w możliwościach podjęcia pościgu i ujęcia sprawców przestępców. Czynności oględzin właściwych, gdy podejmuje się już konkretne czynności na miejscu zdarzenia. Właśnie tu wyróżnia się trzy fazy: Ogólnoorientacyjną -następuje tu min. Podział ról, ustala się granice miejsca, które ma być poddane oględzinom; Statyczną , kiedy nie wolno dokonywać żadnych zmian, a jedynie wykonuje się pomiarów, sporządza szkice, fotografuje; Dynamiczna- w tej fazie można już zmieniać położenie śladów w celu ich utrwalenia, opisania, zabezpieczenia. Następnie dokonuje się analizy wyników oględzin. Na tym etapie przeprowadza się eksperymenty kryminalistyczne oraz sporządza się dokładny protokół.

24. NA CZYM POLEGA PRZYGOTOWANIE DO OGLĘDZIN.

Etap ten polega na: zorientowaniu się co do ogólnego charakteru miejsca i zdarzenia, przygotowanie się do oględzin przez skompletowanie odpowiedniego sprzętu technicznego oraz grupy oględzinowej, czy odpowiednich specjalistów, określenie i zabezpieczenie miejsca oględzin oraz uchronienie go przed zmianami i utratą śladów; podjęcie czynności zmierzających do złagodzenia czy zapobieżenia dalszym ujemnym skutkom zdarzenia; dokonanie penetracji terenu dla ewentualnego zawężenia terenu oględzin, ale i poszukiwania śladów czy porzuconych narzędzi przestępstwa, zorientowanie się w możliwościach podjęcia pościgu ujęcia sprawców przestępstwa. Jeżeli chodzi o skompletowanie sprzętu to powinien to być zarówno sprzęt uniwersalny jak i ochronny, specjalistyczny, sprzęt fotograficzny itp.

Również grupa osób, która ma przeprowadzić oględziny musi być odpowiednio skompletowana, min. śledczy, technik.

25.NA CZYM POLEGA ZABEZPIECZENIE MIEJSCA OGLĘDZIN.

Oględziny miejsca to czynność, która polega na bezpośrednim poznaniu zmysłowym wycinka przestrzeni lub pomieszczenia. Zabezpieczenie miejsca oględzin to czynność przygotowawcza do oględzin właściwych kiedy podejmuje się już określone czynności na miejscu zdarzenia. Samo zabezpieczenie można przeprowadzić dwoma metodami: obiektywną - dośrodkową, przy zastosowaniu której czynność tę rozpoczyna się od lewej, wewnętrznej krawędzi miejsca i zgodnie z ruchem wskazówek zegara prowadzi się ją spiralnie aż do punktu centralnego; subiektywna - odśrodkową, przy zastosowaniu której oględziny rozpoczyna się od punktu centralnego i ruchem spiralnym, skierowanym na zewnątrz, stopniowo rozszerza się obszar objęty oględzinami. Na ogół jednak stosuje się metodę mieszaną, która polega ona na podziale miejsca na kilka mniejszych odcinków, które zabezpiecza się tak aby nie uronić żadnego śladu. Zależy to jednak od rodzaju obiektu. Chodzi tu przede wszystkim o takie działanie, które ma na celu zachowanie miejsca w jak najlepszym stanie , tak aby żadne ślady nie uległy zatarciu lub zniekształceniu. Zabiegi te mają zachować miejsce w stanie możliwie najpełniej odpowiadającym jego pierwotnemu charakterowi, tj. uchronieniem go przed zmianami oraz utratą śladów.

26. SKŁAD GRUPY OGLĘDZINOWEJ.

Chodzi tu przede wszystkim o grupę osób, które mają dokonać oględzin. Kompletowanie jej składu jest czynnością przygotowawczą. W skład grupy oględzinowej powinni wejść: pracownik pionu dochodzeniowo-śledczego dokonujący oględzin - jest on odpowiedzialny za całokształt pracy zespołu, prokurator, pracownik pionu operacyjnego realizujący zadania operacyjno- rozpoznawcze, biegły, specjalista- technik kryminalistyczny wykonujący czynności techniczno-usługowe, przewodnik z psem tropiącym, kiedy zachodzi taka konieczność.

27. STADIUM A FAZY OGLĘDZIN.

Etap oględzin właściwych, gdy podejmuje się już czynności konkretne na miejscu zdarzenia, dzieli się na stadia i fazy: 1.Stadium ogolnoorientacyjne- tu następuje podział zadań, ustala się granice miejsca, które ma być poddane oględzinom. 2.Stadium szczegółowe dzieli się na fazy: statyczną, podczas, której nie wolno nam dokonywać żadnych zmian czy przemieszczeń przedmiotów, grupa oględzinowa dokonuje tylko oglądu widocznych śladów, sporządza szkice, fotografuje, czy dokonuje nagrań wideo. Dynamiczną, kiedy dąży się za pomocą różnych technik i środków dostrzeżonych śladów oraz podejmuje próbę wykrycia śladów dotąd niewidocznych. Można już przemieszczać rzeczy w celu ich szczegółowego opisania, utrwalania. Analiza wyników oględzin. Tu można powtórzyć pewne czynności, czy dokładniej opisać ujawnione i zabezpieczone ślady.

28.INSTRUMENTACJA I DOKUMENTOWANIE OGLĘDZIN MIEJSCA.

Do przeprowadzenia oględzin jest potrzebny odpowiedni sprzęt. Jest to jedna z czynności przygotowawczych. Wyróżniamy tu sprzęt: uniwersalny- stosowany jako podstawowy, niezależnie od rodzaju zdarzenia, do ujawniania i zabezpieczenia śladów oraz udokumentowania poczynionych ustaleń; sprzęt ochronny- odzież, rękawiczki, kaski, środki oświetleniowe i łączności; specjalistyczny- w postaci walizek przystosowanych do ujawniania poszczególnych śladów drogowych, biologicznych, mechanoskopijnych, profesjonalny sprzęt fotograficzny, kamery wideo. Sprzęt taki jest zwykle zgromadzony w specjalnie do tego przystosowanym do tego samochodzie, tzw. ambulansie kryminalistycznym. Z oględzin powinien być sporządzony dokładny protokół, zgodnie z art. 143 p. 1 pkt. 3 k.p.k. Należy go sporządzać w czasie teraźniejszym, bezosobowo, zwięźle, syntetycznie. Na koniec powinien on zostać odczytany przy świadku i podpisany. Ślady powinny być dokładnie opisane, jak również metoda ich badania. Mają tu znaczenie dobrze wykonane szkice, gdyż stanowią one uzupełnienie protokołu i dokumentacji fotograficznej. Ślady, które nie zostały ujęte, dokładnie oznaczone i opisane w protokole, nie mogą być uznane za wiarygodne i nie mogą stanowić dowodu w postępowaniu karnym.

29. OGLĘDZINY OSÓB.

Chodzi tutaj o dokonanie oględzin osób, które to osoby mogą mieć związek z popełnionym przestępstwem. Należy najpierw stwierdzić tożsamość badanego, oraz dokonać wywiadu mającego na celu zebranie informacji o przebiegu zdarzenia, okolicznościach, w jakich powstały obrażenia, stanie dotychczasowego zdrowia oraz odczuwanych dolegliwościach. Grono osób, które mogą zostać poddane takim oględzinom jest następujące: osoby pokrzywdzone, gdy trzeba opisać obrażenia ciała; osoby podejrzane, na których ciele mogą znajdować się ślady po obronie ofiary; ofiary i podejrzanego w przypadku zgłoszenia przestępstw seksualnych; uczestników wypadków czy przestępstw drogowych w celu opisu i oceny odniesionych obrażeń; czy też w celu stwierdzenia stanu trzeźwości, oceny stwierdzonych obrażeń, w celu możliwości zapłodnienia. Zgodnie z art. 74p 1 k.p.k. oskarżony jest obowiązany poddać się, min. oględzinom zewnętrznym ciała, badaniom psychologicznym i psychiatrycznym. W stosunku do osoby podejrzanej 74p 3 k.p.k. można dokonać wyżej wymienionych czynności jak również pobrania krwi lub wydzielin organizmu, ale tylko za jej zgodą.

30. OGLĘDZINY CIAŁA.

Oględzin ciała dokonuje się w celu stwierdzenia urazów, obrażeń ciała, kalectwa, choroby zagrażającej zdrowiu. Powinny one zostać dokładnie opisane w opinii biegłego. Opinia ta powinna zawierać, oprócz opisu stwierdzonych śladów i obrażeń, również: określenie rodzaju użytego narzędzia, czasu powstania obrażeń, określenie skutków śladów i obrażeń. Widoczne na ciele badanego ślady mogą być sfotografowane i oznaczone na sylwetce osoby w protokole oględzin. Podczas tego typu badań, ujawnione ślady można przekazać do odrębnych badań laboratoryjnych. Takim badaniom ciała można poddać min. osoby pokrzywdzone, w celu opisania obrażeń, oceny skutków, czy określenia użytych narzędzi; osoby podejrzane- na których ciele mogą znajdować się ślady po obronie ofiary; ofiary i podejrzanego w przypadku przestępstwa seksualnego do ustalenia śladów defloracji, obrażeń na ciele, oględziny ciała mają na celu stwierdzenie obrażeń, kalectwa, różnych uszkodzeń i urazów, jak również chodzi o możliwości zapłodnienia. Oględziny ciała mogą mieć charakter powierzchowny np. sprawdzanie, czy dana osoba ma bieliznę na przedramieniu lub być bardziej szczegółowe. Jeżeli oględziny takie mogą wywołać uczucie wstydu, powinna dokonać ich osoba tej samej płci, chyba że łączą się z tym szczególne trudności, osoby płci odmiennej mogą być obecne przy takich oględzinach jedynie w razie konieczności art. 208 k.p.k.

31. OGLĘDZINY ZWŁOK.

Na miejscu zdarzenia należy najpierw ustalić czy dana osoba faktycznie nie żyje oraz czy istnieją jakieś szansę na udzielenie jej pomocy. Jeżeli żadna z tych wersji nie wchodzi w grę wówczas mamy do czynienia ze zgonem. Co powinien ustalić lekarz. Należy udokumentować wygląd i ułożenie zwłok, tożsamość osoby nieżyjącej, widoczne obrażenia, ślady na samych zwłokach, przypuszczalną przyczynę i czas zgonu. Sytuację powinny dodatkowo obrazować fotografie, schematy zwłok. Po wszelkich niezbędnych czynnościach należy umieścić zwłoki w specjalnych workach i przetransportować do prosektorium. Oględzin zwłok dokonuje prokurator, a w postępowaniu sądowym sąd z udziałem biegłego lekarza z zakresu medycyny sądowej. W wypadkach nie cierpiących zwłoki oględzin dokonuje policja z obowiązkiem niezwłocznego powiadomienia prokuratora. Oględzin dokonuje się na miejscu ich znalezienia. Nie można do czasu przybycia biegłego oraz prokuratora lub sądu przemieszczać zwłok, chyba że zachodzi taka konieczność. Chodzi tutaj o ustalenie obrażeń, kolejności ich powstawania i ich wpływu na zejście śmiertelne, ustalenie czasu śmierci, określenie narzędzi i ich związku z poszczególnymi obrażeniami, umożliwienie rekonstrukcji przebiegu zdarzeń oraz wysunięcie odpowiednich wniosków. Oględzin zwłok dokonuje się również po ich wyjęciu z grobu. Art. 210 k.p.k. Czynność tę dokonuje się gdy bezpośrednio po śmierci zaniechano sekcji i nie ustalono przyczyny śmierci, a pojawiły się nowe okoliczności wcześniej nieznane, np. informacja o otruciu. Ekshumacja zwłok może dotyczyć samych zwłok lub tylko ich szczątków ludzkich. Mogą one znajdować się w różnym stanie, zależy to od czasu jaki upłynął od śmierci oraz warunków\, w jakich znajdowały się zwłoki. Przy zwłokach zeszkieletowanych podstawowe znaczenie ma określenie ich wieku, wzrostu, płci. Badania te ułatwiają identyfikację osobniczą, przez informacje o złamaniach, przebytej chorobie. Zwłoki gnilne przeobrażone pozwalają na rozpoznanie niektórych schorzeń i umożliwiają pobranie tkanek do dalszego badania biologicznego i toksykologicznego. Ekshumacja jest użyteczna jeżeli zachodzi potrzeba identyfikacji człowieka na podstawie uzębienia, kośćca.

32. SEKCJA ZWŁOK.

Sekcja zwłok jest to badanie zwłok, polegające na otwarciu jam ciała w celu naocznego stwierdzenia zmian chorobowych i ustalenia przyczyny zgonu. Zwłaszcza gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie przestępnego spowodowania śmierci, np. gwałtowna śmierć w następstwie zadanego urazu, wtedy właśnie dokonuje się otwarcia zwłok art. 209k.p.k. Chodzi wówczas o potwierdzenie rezultatów pierwszych oględzin, ale również o zebranie bardziej szczegółowych informacji i zabezpieczenie odpowiedniego materiału do dalszych badań kryminalistycznych, biologicznych, medycznych, np. krew, kości. Zgodnie z art. 209 k.p.k. otwarcia zwłok dokonuje biegły w obecności prokuratora albo sądu. Można również wezwać lekarza, który jako ostatni udzielił pomocy tej osobie. Z otwarcia zwłok biegły sporządza dokładna opinię.

33. ZNAMIONA ŚMIERCI I ICH ZNACZENIE DLA DZIAŁŃ ROZPOZNAWCZYCH I WYKRYWCZYCH.

Należy na samym początku zaznaczyć co to jest śmierć. W medycynie przyjęto, że chodzi tu o śmierć pnia mózgowego. Zewnętrzne objawy śmierci to brak kontaktu z otoczeniem, znieruchomienie, zwiotczenie mięśni, zanik podstawowych odruchów, brak oddechu i tętna. Niestety te objawy nie w pełni oddają „ stan śmierci” stąd właśnie znamiona śmierci. Należą do nich :-stężenie pośmiertne- sztywnienie zwłok , już po 3 godzinach;- plamy opadowe, które powstają od 0,5 do 1 godziny po ustaniu krążenia, sinawe przebarwienia skóry na tylnich i najniżej położonych częściach ciała; -bladość zwłok, na skutek rozpraszania się ciepła, ochłodzenie zwłok po 20 godzinach do około 18 C; - wysychanie powłok skórnych, na skutek utraty wody przez organizm, mętnienie rogówek, wysychanie wargi ich zbrunatnienie;- zmiany rozkładowe. Zmiany te pozwalają na dokładne określenie zejścia śmiertelnego. Występując w ciągu 12 godzin od chwili śmierci, pozwalają na stwierdzenie czasu śmierci, ustalenia położenia zwłok, umożliwiają ustalenie przyczyny mechanizmu śmierci.

34. WIZJA LOKALNA.

Jest to czynność wykazująca pewne podobieństwo do oględzin. Często nazywana jest ona oględzinami wtórnymi. Ma ona znaczenie weryfikacyjne, ponieważ jej celem jest sprawdzenie, uzupełnienie czy sprecyzowanie faktów, choćby tylko w pewnych zarysach. Przypomina czasem eksperyment, który od wizji różni się tym, że ma on charakter statyczny, zachowawczy i obserwacyjny.

35.WSKAZANIE MIEJSCA.

Czynność ta wiąże się z przesłuchaniem danej osoby, która już wcześniej, zeznając, wyjaśniając, określiła właściwości tego miejsca. Osoba ta wskazuje miejsce zdarzenia, ukrycia zwłok czy narzędzi przestępstwa np. broni palnej. Potwierdza ona nie tylko związek z przestępstwem, ale i swą wiarygodność. Jeżeli wskazane miejsce nie było wcześniej znane organowi ścigania zachodzi potrzeba dokonania jego oględzin. Nie należy mylić wskazania miejsca z okazaniem miejsca, które jest czynnością mającą na celu identyfikację miejsca zdarzenia lub wskazanie miejsca, na którym znajdują się ślady lub inne źródła informacji.

36 .PENETRACJA TERENU.

Jest to inaczej penetracja miejsca. Podejmowana przed podjęciem oględzin, równolegle do nich lub po ich zakończeniu. Ma na celu zakreślenie granic obszaru, który ma zostać poddany oględzinom, poszukiwanie śladów i porzuconych narzędzi oraz osób związanych z przestępstwem. Czynność ta nie ma znaczenia dowodowego. Ma natomiast charakter pomocniczy, umożliwia prawidłowe przeprowadzanie innej czynności np. oględzin, lecz również ma charakter kontrolny, zwłaszcza po wspomnianych już oględzinach. Chodzi o kontrolę czy nie pominięto jakiś istotnych źródeł dowodowych, np. śladów ucieczki sprawców.

37. OGLĘDZINY RZECZY.

Oględziny rzeczy mogą zostać przeprowadzone zarówno na miejscu zdarzenia, jak i poza nim w sytuacji bezpośredniego zetknięcia się z nim np. podczas przeszukania. Celem oględzin tego typu jest opisanie właściwości rzeczy, ujawnienie na niej śladów, jak również ustalenie jej związku z określonym zdarzeniem. Przedmiotem oględzin są: narzędzia lub inne przedmioty, które miały służyć popełnieniu przestępstwa lub pochodzące bezpośrednio lub pośrednio z przestępstwa; przedmioty mogące służyć do wyjaśnienia istoty czynu i wykryciu sprawcy; wszystkie inne przedmioty, na których zachowały się ślady przestępstwa. Przedmioty te są znajdowane podczas penetracji, oględzin czasem są dostarczane organom ścigania przez różne osoby. Pozwalają one na sformułowanie modus operandi sprawcy działającego przy użyciu określonego narzędzia. Poddane oględzinom rzeczy podlegają opisowi w protokole. Powinny one również zostać sfotografowane i odpowiednio zabezpieczone na użytek procesu karnego. Oględziny rzeczy to najczęściej oględziny dowodów rzeczowych. Mogą to być oględziny rzeczy znalezionych podczas oględzin miejsca przestępstwa, zajmowanych w trakcie przeszukania, znalezionych przy podejrzanym itd. Rzeczą jest tu także dokument, jeżeli interesuje nas nie jego treść intelektualna, lecz cechy fizyczne np. autentyczność, autorstwo, pismo. Często rzeczy takie poddawane są dalszym badaniom.

38. PSYCHOLOGIA KRYMINALISTYCZNA.

Psychologia jest nauką mającą bardzo duże znaczenie. W jej obrębie mieści się psychologia sądowa ,wykorzystywana dla potrzeb organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości . Istnieje tu również pojęcie psychologii kryminalistycznej, który to dział obejmuje procesy i właściwości psychiczne znajdujące zastosowanie w całokształcie dowodowych i operacyjnych działań organów ścigania oraz w czynnościach sądowych, a także zawiera własne kryminalistyczne badania i metody taktyczne. Ogólnie psychologia sądowa obejmuje: -procesy i właściwości psychiczne wywierające wpływ na zeznania świadków i wyjaśnienia podejrzanych; -wpływ na treść dowodową zeznań i wyjaśnień;- taktykę przesłuchania oraz późniejszą ocenę zeznań i wyjaśnień- procesy i właściwości psychiczne podmiotów wykonywujących czynności związane z wykorzystaniem rzeczowych źródeł dowodowych oraz podmiotów oceniających materiał dowodowy na etapie wydawania różnych orzeczeń procesowych.- wykonywanie czynności o charakterze operacyjno-rozpoznawczym. Wiadomości z zakresu psychologii mogą być przydatne przy: poszukiwaniu osobowych źródeł informacyjnych, przesłuchiwaniu pokrzywdzonych różnymi przestępstwami, przesłuchiwaniu świadków i podejrzanych, przy eksperymentach i wizji lokalnej, przy okazaniu osób i rzeczy, konfrontacji, przy niektórych czynnościach operacyjnych.

39. ETAPY FORMOWANIA SIĘ ZEZNAŃ I WYJAŚNIEŃ.

Przy rozpatrywaniu tego procesu należy wziąć pod uwagę procesy poznawcze, które dostarczają nam wiedzy na temat świata zewnętrznego. Chodzi tu o wrażenia, spostrzeżenia, myślenie. Istotne są tu procesy emocjonalne np. uczucia, stres, jak również pobudki procesy motywacyjne i sama osobowość człowieka. Tę osobowość tworzy zorganizowana struktura cech indywidualnych i sposobów zachowania, która decyduje o specyficznych sposobach przystosowania się danej jednostki do środowiska. Zeznania - wyjaśnienia to główny proces, który przebiega w następujących etapach: odbieranie wrażeń i dokonywanie spostrzeżeń, zapamiętywanie i przechowywanie spostrzeżeń w pamięci, odtwarzanie materiału zapamiętanego. Trzeba mieć jeszcze na uwadze liczne deformacje zeznań z powodu różnych czynników np. słaby wzrok, błąd w ocenie sytuacji, otępienie, niedorozwój umysłowy.

40. WRAŻENIA.

Jest to jeden z etapów formowania zeznań i wyjaśnień. Jest to najprostszy proces psychiczny, polegający na odzwierciedleniu w psychice człowieka tylko jakiejś właściwości lub cechy poznawanego przedmiotu czy zjawiska. Mogą to być wrażenia wzrokowe, słuchowe, węchowe, smakowe, skórne. Odbiór ich zależy od wrażliwości człowieka, oraz jego inteligencji i doświadczenia życiowego.

41. SPOSTRZEGANIE.

Jest to etap formowania zeznań i wyjaśnień. Przyjmuje się, że spostrzeżenia to odzwierciedlone w świadomości poznającego podmiotu zjawisk, przedmiotów i stosunków zachodzących w rzeczywistości, w całej ich złożonej strukturze. Są one wzbogacone osobniczym doświadczeniem, umiejętnością dokonywania syntezy wrażeń oraz poddane wpływowi wyobraźni i uczuć. Spostrzeżenia mogą się odnosić do przestrzeni, ruchu, czasu. Na ich jakość wpływ mają czynniki zewnętrzne:- warunki atmosferyczne, oświetlenie, odległość od spostrzeganego przedmiotu,- właściwości osobnicze np. zdolność myślenia, doświadczenie życiowe spostrzegającego, stosunek emocjonalny i nastawienie do spostrzeganego przedmiotu, różnego rodzaju zaburzenia.

42. ZAPAMIĘTYWANIE.

Materiał, który powstaje w wyniku odbioru wrażeń i dokonywania spostrzeżeń, zostaje zapamiętany. Jest to kolejny z etapów formowania zeznań i wyjaśnień. Pamięć jest to złożona właściwość psychiki. Umożliwia gromadzenie danych z poczynionych spostrzeżeń, przechowanie ich, a następnie odtwarzanie. Jakość zapamiętywania zależy od wielu czynników osobniczych: rodzaju pamięci, gotowości, szybkości, wierności, objętości, zdolności selektywnego zapamiętywania, trwałości. Jej jakość zależy również od właściwości zapamiętywanego przedmiotu, formy zapamiętywania, stopnia emocji. Wpływ na zdolność i jakość zapamiętywania oraz odtwarzania materiału mają również następujące czynniki: amnezja- luki pamięciowe powstałe głównie w wyniku urazów czaszki, upojenia alkoholowego, jak również- osłabienie pamięci spowodowane na przykład podeszłym wiekiem.

43. ODTWORZENIE.

Odtwarzanie zapamiętanego materiału może polegać na przypomnieniu sobie pewnych faktów lub rozpoznaniu np. osoby. Wpływ na tę czynność ma: czas, w którym następuje odtwarzanie {najpełniejsze odtwarzanie następuje w okresie od 2 do 8 dni od chwili zapamiętania}, chęć i motywacja do wiernego odtworzenia materiału, osobnicze zdolności kojarzenia w czasie i przestrzeni, istnienie ewentualnych predyspozycji, jak również pośledzenie, czy zaburzenia pamięci. Odtwarzanie zależy również od wcześniejszych etapów tj. spostrzegania, zapamiętywania, przechowywania w pamięci.

44. ZNACZENIE MOTYWACJI W PROCESIE SPOSTRZEGANIA, ZAPAMIĘTYWANIA , ODTWARZANIA.

Procesy motywacyjne mają złożony przebieg psychiczny i polegają na rozpatrywaniu potrzeb w kontekście konkretyzacji celu działania, którego osiągnięcie stanowi ich zaspokojenie. Jest to czynnik wewnętrzny skłaniający do określonego działania. Jest to przeżycie psychiczne o charakterze intelektualnym. Ma ono istotne znaczenie w procesach spostrzegania, zapamiętywania, odtwarzania. Motywacja ma ogromny wpływ na każdą z tych form. Chodzi bowiem o najpełniejsze i najwierniejsze odtworzenie materiału. Motywacja prowadzi do podjęcia decyzji o konkretnym działaniu i osiągnięciu określonego celu. Może tutaj chodzić o ukrycie pewnych faktów np. z przyczyn rodzinnych bądź w obawie o życie własne lub bliskich. Z drugiej strony może chodzić o rzeczywiste ukazanie wydarzeń, zgodnie z prawdą przez co łatwiejsze będzie ujęcie sprawcy i zapobieżenie przyszłym przestępstwom. Mówimy o motywacji działania sprawcy zatem w drodze analogii można mówić również o motywacji przy składaniu zeznań. Należy odróżnić motyw od pobudki, która ma zabarwienie emocjonalne. Wskazując na motyw, mówimy o podstawie działania danej osoby.

45. TAKTYKA PRZESŁUCHANIA ŚWIADKA.

Biorąc pod uwagę różne kryteria, można podzielić świadków na : pokrzywdzonych przestępstwem, bezpośrednich świadków zdarzenia, mających powiązania rodzinne, towarzyskie, tylko przybranych do określonych czynności, nieletnich, osób w podeszłym wieku, niedołężnych. Głównym celem przesłuchania świadka jest uzyskanie określonych informacji o zdarzeniach i ich przebiegu. Podstawę przesłuchania świadka stanowią art. 177-192 k.p.k. Należy stwierdzić, że każda osoba wezwana w tym charakterze ma obowiązek stawić się na wezwanie i złożyć zeznania. Istnieje możliwość przesłuchania świadka w miejscu jego pobytu, jeżeli jego stan zdrowia, kalectwo uniemożliwia mu przybycie do miejsca przesłuchania. Generalnie przesłuchanie świadka powinno być odpowiednio przygotowane. Należy tu przeprowadzić analizę zebranych materiałów dotyczących danej sprawy, zaznajomić się z charakterem i miejscem zdarzenia, opracowanie założeń taktycznych- począwszy od wyznaczenia miejsca przesłuchania po przygotowanie odpowiedniego, nawet uproszczonego planu przesłuchania wraz z pytaniami poznawczymi, wyjaśniającymi i kontrolnymi. W pierwszej kolejności należy przesłuchiwać świadków, którzy według wstępnych ustaleń wydają się być bezstronni, jak również godni zaufania, a równocześnie mają istotne wiadomości o zdarzeniu i jego osobach. Przesłuchiwać należy w warunkach umożliwiających skupienie się obu stron na tej właśnie czynności, zapewniając równocześnie świadkowi swobodę wypowiedzi. Należy uprzedzić świadka o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania. Następnie ustala się tożsamość świadka, jego związki ze zdarzeniem. W fazie tej próbuje się skłonić świadka do spontanicznych wypowiedzi. Zadaje się świadkowi ogólne pytania typu: co świadkowi wiadomo w sprawie? Następnie przesłuchujący przechodzi do zadawania szczegółowych pytań , które mogą mieć zasadniczy charakter, przypominający, uzupełniający, wyjaśniający czy nawet kontrolny. Wynika to bowiem z wiedzy, którą posiada również przesłuchujący, prowadzi to do badania spostrzegawczości świadka, podatności na sugestię, prawdomówności. Świadkowi nie można zadawać pytań sugerujących odpowiedz, nie można też zadawać pytań prowokacyjnych, stosować hipnozy, narkoanalizy, ani w inny sposób wpływać na wypowiedź świadka. Prawo zabrania wpływania na treść wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu, bezprawnej groźby. Po przesłuchaniu należy sporządzić protokół, który powinien być zwarty i w pełni oddawać przebieg tej czynności. Jeżeli jakieś pytanie pozostało bez odpowiedzi należy to również uwzględnić w protokole. Przesłuchanie może być również utrwalone za pomocą aparatury utrwalającej obraz i dźwięk.

46. TAKTYKA PRZESŁUCHANIA DZIECI I OSÓB W PODESZŁYM WIEKU.

Specyficzną formę przesłuchania stosuje się przy przesłuchaniu dzieci i osób w podeszłym wieku. Za początek starości przyjmuje się okres pomiędzy 55 a 65 rokiem życia, chociaż jest raczej problem indywidualny. Zależy to od zdolności odbierania wrażeń, dokonywania spostrzeżeń, czy zdolności zapamiętywania i odtwarzania. Dzieci mają bujną wyobraźnie i są podatne na wszelkie sugestie, stąd szczególna taktyka przy ich przesłuchaniu. Nieletnich należy przesłuchiwać w obecności jednego z rodziców, prawnego opiekuna, czy wychowawcy szkolnego, chyba że jest to przypadek nie cierpiący zwłoki. Zdarza się jednak, że obecność tych osób może krępować nieletniego, czy zawstydzać, stąd ich udział musi być przemyślany. Jeżeli występuje podejrzenie zaburzeń rozwojowych, psychicznych, należy zapewnić obecność psychologa lub psychiatry. Osoba przesłuchująca powinna mieć odpowiednie przygotowanie i kierować się pewnymi zasadami: powinna zebrać o nieletnim wszelkie informacje; powinna dążyć do nawiązania rzeczywistego kontaktu; w czasie spontanicznych zeznań nie powinna popędzać, strofować nieletniego, czy niecierpliwić się, a wręcz przeciwnie powinna zachęcać go do wypowiadania się; pytania stawiane nieletniemu powinny być jasne, zrozumiałe; całe przesłuchania powinny przypominać swobodną rozmowę; protokół powinien odpowiadać rzeczywistym sformułowaniom użytym przez nieletniego. Jeżeli chodzi o osoby starsze, to należy podkreślić, że zmiany fizyczne zachodzące u nich, często wiążą się ze zmianami osobowościowymi, czy zmianami natury psychicznej. Niestety starzy ludzie lepiej pamiętają zdarzenia odległe. Zdarza się, że manifestują pewność siebie, są bardziej drażliwi, podejrzliwi o czym powinien pamiętać przesłuchujący. Należy wykazać się dużym zrozumieniem i cierpliwością, formułować pytania jasno, zrozumiale, a przede wszystkim starać się „zaprzyjaźnić” z osobą przesłuchiwana i wzbudzić jej zaufanie. Trzeba wykazać się tutaj minimum wiedzy z zakresu psychiatrii i psychologii, a przed samym przesłuchaniem zebrać odpowiednie dane na temat danej osoby. Po przesłuchaniu sporządza się protokół. Prawo zabrania wpływania na treść wypowiedzi za pomocą przymusu, czy bezprawnej groźby.

47. TAKTYKA ODBIERANIA WYJAŚNIEŃ OD PODEJRZANEGO.

Podejrzanym jest osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów o popełnieniu określonego przestępstwa albo bez wydania takiego postanowienia przesłuchano w charakterze podejrzanego. Podejrzany składa wyjaśnienia. Organ przesłuchujący ma za zadanie uzyskanie pełnej informacji o zdarzeniu, z którym jest związany, jego przebiegu, roli jaką w nim odegrał itp. Podczas przesłuchania należy uzyskać również informacje o samym podejrzanym- jego danych osobowych, karalności, warunkach osobistych. Podejrzany jako strona postępowania karnego korzysta z szeregu praw: do swobodnej wypowiedzi, odmowy złożenia wyjaśnień, prawa do obrony, opieki lekarskiej, wyrażenia zgody na pobranie krwi. Istotne jest również, że nikt nie może być zmuszany do dostarczania dowodów przeciwko sobie. Można jednak przymusowo doprowadzić podejrzanego pozostającego na wolności w razie jego nieusprawiedliwionego niestawiennictwa na wezwanie organu, zatrzymać, poddać ją dla celów dowodowych oględzinom zewnętrznym ciała i innym badaniom nie połączonym z naruszeniem integralności ciała, związanych z pobraniem odcisków linii papilarnych, fotografowaniem, okazaniem innym osobom. Celem takiego przesłuchania nie powinno być uzyskanie za wszelką cenę przyznania się do popełnienia zarzucanego mu czynu. Może on bowiem odmówić składania wyjaśnień, stosować różne wybiegi, udzielać wykrętnych wyjaśnień. Nawet jeżeli podejrzany przyzna się do popełnienia zarzucanego mu czynu, należy dążyć do uprawdopodobnienia złożonych wyjaśnień przez wyegzekwowanie od przesłuchiwanego szczegółów przebiegu zdarzenia, wskazanie innych dowodów. Podejrzany może stosować różne taktyki zachowania: taktyka w zaparte, obciążania innych, taktyka dowodowa. Wtedy również przesłuchujący powinien znaleźć odpowiedni klucz do psychicznego dotarcia do podejrzanego. Na ten klucz składa się wiele czynników: rodzaj i okoliczności popełnionego przestępstwa, okoliczności ujęcia sprawcy, ciężar zgromadzonych dowodów, mentalność i doświadczenie przestępcze przesłuchiwanego. Przesłuchujący powinien w zależności od sytuacji, stosować różne metody badania podejrzanego np. kumulatywnego ujawniania dowodów, a zarazem przekonywania podejrzanego co do racjonalności przyznania się do winy, ciągłej perswazji, wykorzystywania słabości psychicznej podejrzanego, zadawania szczegółowych pytań, umiejętnego zbijania z tropu przesłuchiwanego, wykorzystywania wszelkich sprzeczności w wyjaśnieniach kilku osób, zwłaszcza podejrzanych łącznie z dokonaniem konfrontacji. Prawo zabrania wpływania na treść wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub bezprawnej groźby, zadawania pytań sugestywnych, posługiwania się hipnozą. Dopuszcza się natomiast stosowanie urządzenia zwanego wariografem. Przesłuchanie podejrzanego powinno zostać stwierdzone protokołem, może też zostać utrwalone na taśmie magnetofonowej lub wideo, uprzedzając o tym osoby biorące udział w czynnościach. Przy przyznaniu się podejrzanego kolejne przesłuchiwanie powinno poszerzać wiedzę organów ścigania o motywach i okolicznościach czynu, współsprawcach, dotąd nie ujawnionych dowodach, a także ustalić czy podejrzany nie dopuścił się innych przestępstw w różnym czasie i miejscach.

48. OKAZANIE OSÓB I RZECZY.

Okazanie jest czynnością służącą wydobyciu śladów pamięciowych. Jest to szczególna forma przesłuchania. Przedmiotem okazania może być osoba, zwłoki, rzecz. Okazania zwłok dokonuje się na sali sekcyjnej, w kostnicy. Najczęściej jednak okazywani są podejrzani, świadkowie i rzeczy. Rzeczy, tj. narzędzia przestępstwa, przedmioty pochodzące od podejrzanego, ewentualnie widziane wcześniej u niego, czy znalezione podczas przeszukania, okazuje się bezpośrednio. Okazanie powinno zostać poprzedzone odebraniem zeznań, czy wyjaśnień, oczywiście identyfikacja powinna być wolna od wszelkiego nacisku, czy pytań sugestywnych. Różne okoliczności zdarzenia mają istotny wpływ na późniejsze okazanie. Świadek mógł spostrzec tylko ubiór, czy zapamiętać głos. Kiedy ofiara przestępstwa obawia się zemsty można zastosować urządzenia telewizyjne, czy lustro fenickie. Jest to okazanie pośrednie. Ten charakter mają również okazania z fotografii, policyjnego albumu, zapisu wideo. Swoistym rodzajem okazania jest odtworzenie wizerunku osoby. Świadek, podejrzany przypomina sobie obraz określonej osoby i czynnie uczestniczy w odtworzeniu jej wyglądu. Może to być portret stworzony przez rysownika, za pomocą techniki fotograficznej, komputerowej. Osoba współpracująca powinna być wolna od wszelkich sugestii ekspertów tworzących portret. Okazanie może zakończyć się identyfikacją przedmiotu lub rzeczy i jest to okazanie pozytywne lub niezidentyfikowaniem i jest to wtedy okazanie negatywne. Można tu jeszcze wyróżnić konfrontację, której celem jest wyjaśnienie sprzeczności występujących w treści wypowiedzi uprzednio przekazanych przez świadków, podejrzanych .Konfrontuje się dwie osoby, gdy w ich zeznaniach występują istotne sprzeczności. Przesłuchanie rozpoczyna się od osoby, która według zebranych materiałów złożyła wiarygodne zeznania, a następnie przesłuchuje się drugą osobę.

49.POJĘCIE IDENTYFIKACJI.

Identyfikacja to stwierdzenie tożsamości, identyczności kogoś lub czegoś. Termin ten w kryminalistyce jest różnie rozumiany. Może odnosić się zarówno do sprawcy, który ma być zidentyfikowany, jak i do zdarzenia - w sensie rozpatrywania istoty czynu. Obejmuje także proces badawczy jakiegoś śladu. Jest ustaleniem relacji tożsamości cech śladu i ich wzorca. Jej istotą jest stwierdzenie zgodności lub odmienności porównywanych cech. Według Hołysta jest to sąd oparty na wyniku badań porównawczych przeprowadzonych w ramach różnych ekspertyz. Chodzi tu przede wszystkim o: ustalenie osoby lub rzeczy, która zostawiła dany ślad; rozpoznanie i określenie substancji lub przedmiotu, które tworzą dane ślady; ustalenie czy poszczególne części tworzyły uprzednio jedną całość. Istotne znaczenie maja tu właśnie cechy charakteryzujące i odróżniające pod jakimś względem osoby i rzeczy. Są to cechy swoiste, które przysługują wszystkim przedmiotom danego rodzaju i tylko im, czy diagnostyczne- obejmują właściwości szczególnie wyraźne, ułatwiające odróżnienie przedmiotu danego rodzaju spośród innych. Przeprowadza się tu badania porównawcze: śladów dowodowych ze śladami porównawczymi tj. pobranymi od podejrzanego obiektu lub już znajdującymi się w registraturach. W tym skomplikowanym procesie mamy często do czynienia z identyfikacją grupową, czy indywidualną.

50.IDENTYFIKACJA GRUPOWA.

Identyfikacja kryminalistyczna jest sądem opartym na wyniku badań porównawczych przeprowadzonych w ramach różnych ekspertyz. Identyfikacja grupowa najczęściej poprzedza identyfikację indywidualną. Metody te mają znaczenie wykrywcze. Generalnie przyjmuje się , że cecha to element wyróżniający i odróżniający jakieś stany albo też element, który charakteryzuje pewne stany zachodzące w rzeczywistości. Wyróżniamy tu - cechy swoiste, które przysługują wszystkim przedmiotom danego rodzaju i tylko im. Można tu również wyróżnić cechy grupowe śladu, które stanowią jego cechy charakterystyczne tylko i wyłącznie dla danej grupy, klasy, czy rodzaju obiektów. Identyfikacja grupowa jest zatem rodzajem identyfikacji, gdy można wyznaczyć jedynie klasę czy grupę przedmiotów, z których każdy mógł pozostawić określony ślad. W zależności od liczby przedmiotów reprezentujących identyfikowaną klasę mówimy o identyfikacji szeroko lub wąsko grupowej, np. narzędzia twarde- tępe, siekiery. Dopiero w drodze szczegółowych ekspertyz przechodzimy do identyfikacji indywidualnej.

51.IDENTYFIKACJA INDYWIDUALNA.

Według Hołysta jest to sąd oparty na wyniku badań porównawczych przeprowadzonych w ramach różnych ekspertyz. Identyfikacja grupowa najczęściej poprzedza identyfikację indywidualną. Metody te mają znaczenie wykrywcze. Z identyfikacją indywidualną spotykamy się, gdy w rezultacie badań śladu dowodowego, czyli ujawnionego i zabezpieczonego na miejscu zdarzenia i porównawczego, czyli pobranego od podejrzanego obiektu lub już znajdującego się w registraturach, znajdujemy taką cechę lub zespól cech, charakteryzujących tylko jeden, konkretny przedmiot np. odciski linii papilarnych z charakterystycznymi szczegółami. Wyróżniamy tu cechy diagnostyczne- obejmujące właściwości szczególnie wyraźne, ułatwiające odróżnienie przedmiotu danego rodzaju spośród innych. Przeprowadza się tu badania i najczęściej przechodzi od identyfikacji grupowej do indywidualnej. Wyróżniamy tu również cechy jednostkowe śladu tzw. indywidualne, za które uważa się takie cechy, geometryczno - strukturalne, które są charakterystyczne tylko dla danego obiektu jednostkowego i wyróżniają ten obiekt spośród wszystkich innych obiektów jednostkowych. Identyfikacja osoby polega na stwierdzeniu tożsamości osoby podejrzanej z osobą, która pozostawiła ślad na miejscu zdarzenia.

52.ŚLAD DOWODOWY.

Ślad to wszelkie dające się ustalić w określonym wycinku rzeczywistości następstwa tych zmian, których zespół tworzy jakieś zdarzenie, albo jest z tym zdarzeniem ściśle powiązany, np. ślady ukrycia jakiejś rzeczy. Śladem jest każda pozostałość, resztki świadczące, że miało miejsce jakieś zdarzenie. Śladem dowodowym jest to ślad ujawniony i zabezpieczony na miejscu zdarzenia. Wykorzystywane są w badaniach porównawczych ,kiedy ślady dowodowe konfrontuje się z porównawczymi, czyli pobranymi od podejrzanego obiektu lub znajdującymi się już w registraturach. Jest on punktem odniesienia dla śladu porównawczego, gdyż chodzi tu o ustalenie relacji tożsamości cech śladu i wzorca. Chodzi o stwierdzenie identyczności lub odmienności porównywanych cech.

53.ŚLAD PORÓWNAWCZY.

Ślad to wszelkie dające się ustalić w określonym wycinku rzeczywistości następstwa tych zmian, których zespół tworzy jakieś zdarzenie, albo jest z tym zdarzeniem ściśle powiązany, np. ślady ukrycia jakiejś rzeczy. Śladem jest każda pozostałość, resztki świadczące, że miało miejsce jakieś zdarzenie. Śladem porównawczym jest śladem pobranym od podejrzanego obiektu lub już znajdującym się w registraturach np. karty daktyloskopijne osób podejrzanych. Jest on punktem odniesienia dla śladu dowodowego, gdyż chodzi tu o ustalenie relacji tożsamości cech śladu i wzorca. Chodzi o stwierdzenie identyczności lub odmienności porównywanych cech.

54. Biegły.

Biegły jest osobowym źródłem dowodowym, posiadającym wiadomości specjalne niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy. Kryminalistyka stawia jednak pewne szersze wymagania, oczekując by taka osoba, oprócz odpowiedniej wiedzy z określonej dziedziny posiadała także: odpowiednie doświadczenie w określonej dziedzinie; wysokie kwalifikacje moralne; odpowiednie zaplecze naukowe; zdolność fizyczną i psychiczną do wykonania badań oraz wydawania opinii. Kodeks karny statuuje dwie kategorie biegłych: 1.) biegłych indywidualnych, którymi mogą być biegli sądowi wpisani na listę biegłych, bądź inni biegli „niesądowi” posiadający odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie; 2.) instytucje naukowe i specjalistyczne. Jednakże kodeks karny nie przyznaje prymatu opinii tych instytucji nad opinią biegłych indywidualnych. Wynika z tego, iż organ procesowy może zwrócić się o wydanie opinii biegłego, z pominięciem instytucji wyliczonych w art. 193 §2 KPK. Biegły może występować w dwojakiej roli: eksperta i w tej roli jest źródłem dowodowym; konsultanta - czyli osoby biorącej udział w różnych czynnościach procesowych, podczas których służy organowi procesowemu radą, wskazówkami i pomocą. Niektóre kategorie osób nie mogą być biegłymi, nawet jeśli posiadają wiadomości specjalne i kwalifikacje biegłego. Według art. 196 KPK w konkretnym postępowaniu nie mogą wystąpić jako biegli: -osoby, których nie wolno przesłuchiwać w charakterze świadka zgodnie z art. 178 KPK; -osoby najbliższe dla oskarżonego, bądź pozostające z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym; -osoby podlegające odpowiednio wyłączeniu na podstawie art. 40 §1 pkt.1-3 i 5 KPK; -świadkowie w znaczeniu procesowym i świadkowie faktyczni; -osoby, co do których istnieją dowody osłabiające zaufanie do ich wiedzy i bezstronności albo inne ważne powody. W przypadku ujawnienia przyczyn uzasadniających wyłączenie biegłego po wydaniu przez niego opinii nie może ona stanowić dowodu w procesie, a na miejsce biegłego wyłączonego powołuje się innego biegłego. Podstawowym obowiązkiem biegłego jest sporządzenie na żądanie organu procesowego opinii i przedstawienie jej w procesie. Ponadto, ponieważ kodeks przewiduje instytucję przesłuchania biegłego w art. 200 §3 KPK spoczywają na nim podobne obowiązki jak na świadka m.in. obowiązek stawienia się na wezwanie i złożenia zeznań z zachowaniem rygorów tajemnicy państwowej, służbowej i zawodowej; obowiązek złożenia przyrzeczenia, chyba że chodzi o biegłego sądowego, który złożył przyrzeczenie w momencie ustanowienia go biegłym; obowiązek zeznawania prawdy i odpowiedzialności za fałszywe zeznania, o czym powinien być pouczony. Do podstawowych uprawnień biegłego należy otrzymanie stosownego wynagrodzenia z tytułu pełnienia funkcji w procesie, ponadto może on w miarę potrzeby zapoznawać się z aktami sprawy i brać udział w przeprowadzeniu dowodów. Biegły występując w roli eksperta wykonuje ekspertyzę w ramach której mieści się opinia. Składa się ona z kilku części. Oprócz wstępnej obejmującej: informacje o sprawie, dane o ekspercie, miejscu, czasie i osobach uczestniczących w badaniach, powinna zawierać to co najistotniejsze do rozstrzygnięcia czy wyjaśnienia sprawy a mianowicie: sprawozdanie- w którym biegły powinien opisać podjęte czynności i zastosowane metody badawcze; wnioski- które powinny wynikać z przeprowadzonych badań oraz podpis biegłego. Prowadzący postępowanie przygotowawcze oraz sąd nie są zdani wyłącznie na jedną opinię. Jeśli nie jest ona wyczerpująca, niejasna albo jeśli w przypadku kilku opinii zachodzą różnice, istnieje możliwość ponowienia prac badawczych przez tych samych biegłych lub powołania innych, którzy wydadzą nową opinię. Ekspertyzę określa się jako zespół czynności badawczych wymagających wiadomości specjalnych i dlatego wykonywanych przez biegłego na zlecenie organu procesowego oraz zakończonych opinią mogącą mieć charakter samoistnego dowodu w procesie. W praktyce zarządza się różne ekspertyzy, a ze względu na charakter i różnorodną rolę, jaką spełniają, można je podzielić na: 1.) ekspertyzy z zakresu techniki kryminalistycznej- ściśle kryminalistyczne np. mechanoskopijna; 2.) ekspertyzy z zakresu taktyki kryminalistycznej- np. analiza modus operandi sprawcy; 3.) ekspertyzy jednostkowe- pojedyncze np. daktyloskopijna; 4.) ekspertyzy kompleksowe- gdy jeden wyodrębniony przedmiot jest badany przez biegłych co najmniej dwóch różnych specjalności Biegli prowadzą wówczas badania konsultując wspólnie ich przebieg i wnioski a o tym czy mają oni wydać wspólnie jedną opinię czy odrębne, ustną czy pisemną, decyduje i rozstrzyga organ procesowy, który powołał biegłych.

55. Konsultant.

Biegły może występować w roli konsultanta czyli osoby biorącej udział w różnych czynnościach procesowych, podczas których służy organowi procesowemu radą, wskazówka i pomocą czyli w przeprowadzeniu każdego dowodu, oględzinach, przesłuchaniach. Jego dokonania nie są samoistnym źródłem dowodowym. Jest to instytucja pozakodeksowa.

56. Specjalista.

Podobną, choć głównie tylko funkcję usługową pełnią specjaliści. Wzywa się ich w celu wykonania czynności technicznych, np. pomiarów, obliczeń, zdjęć, utrwaleń śladów niezbędnych do przeprowadzenia oględzin, eksperymentu, ekspertyzy, przeszukania lub zatrzymania rzeczy (art. 205 §1 KPK). Można wśród nich wyróżnić dwie kategorie: specjalistów będących funkcjonariuszami organów procesowych (w szczególności Policji) oraz pozostałych specjalistów („cywilnych”). Zgodnie z art. 205 §2 KPK specjalistę, który nie jest funkcjonariuszem organów procesowych należy przed przystąpieniem ich do dokonania czynności wezwać do złożenia przyrzeczenia, którego treść określa przepis art. 205 §2 zd. 2 KPK. W protokole czynności dowodowej należy podać dane osobowe i specjalność specjalisty, także miejsce pracy i stanowisko oraz rodzaj i zakres wykonanych przez niego czynności. Do specjalistów stosuje się odpowiednio przepisy o biegłych, jednakże ich powołanie nie wymaga formy postanowienia, nie odbiera się przyrzeczenia jakie składa biegły i co wynika z charakteru ich czynności, nie sporządzają oni opinii. W razie potrzeby specjalistów można przesłuchiwać w charakterze świadków.

57. Daktyloskopia.

Jest to dział w kryminalistyce zajmujący się metodami identyfikowania człowieka na podstawie linii papilarnych, czyli listewek znajdujących się na wewnętrznych powierzchniach palców i dłoni oraz na dolnych powierzchniach stóp. Już dawniej w Asyrii i Babilonii celowo oznaczano pochodzenie jakiegoś przedmiotu a w Grecji pieczętowano dokumenty. Już w III w. P.n.e. Chińczycy identyfikowali człowieka na podstawie jego linii papilarnych, a już w VII-X w n.e. stworzyli oni pierwszą w świecie klasyfikację daktyloskopijną. Podstawy naukowe do stosowania i wykorzystywania daktyloskopii stworzyli głownie: Malphigi, W.J. Herschel, J.E. Purkynje, H. Faulds, F. Galton, E.R. Henry. Daktyloskopia umożliwia ustalenie czy pobrane odciski linii papilarnych od osoby podejrzanej o popełnienie określonego czynu są identyczne z pozostawionymi na miejscu zdarzenia, jak również kim jest podejrzany, i czy osoba ta była już wcześniej daktyloskopowana w związku z jakimś zdarzeniem i jakie wtedy dane podała o sobie. Pozwala ona również na określenie tożsamości osób, które nie są w stanie podać swoich danych ze względu na chorobę, stan nieprzytomności oraz na określenie tożsamości zwłok ludzkich, przy których nie znaleziono żadnych dokumentów, jeśli osoba ta była już wcześniej daktyloskopowana. Badania daktyloskopijne są jednym z podstawowych działów techniki kryminalistycznej, najbardziej pożytecznym w identyfikacji osób i zwłok.

58, 59, 60. Cheiroskopia. Podoskopia. Poroskopia.

Z daktyloskopią jest ściśle związana: cheiroskopia, od greckiego cheir - ręka, czyli dziedzina zajmująca się identyfikacją człowieka drogą badań odbitek linii papilarnych znajdujących się na wewnętrznej stronie dłoni; jak również podoskopia badająca odbitki linii papilarnych na stopach czyli metoda identyfikacji człowieka na podstawie linii papilarnych występujących na palcach i powierzchniach spodnich stóp oraz poroskopia badająca odbitki kanalików potowych czyli metoda identyfikacji człowieka na podstawie rysunków otworów kanalików potowo-tłuszczowych i porów.

61. Odróżnij wzory linii papilarnych.

Ogólny układ linii papilarnych tworzy różne wzory tj. wzory wirowe - występujące u 30% populacji, w tym spiralne, dwupętlicowe, złożone, dwu lub więcej deltowe; wzory pętlicowe - występujące u około 64 % ludności, w tym prawe i lewe, ulnarne i radialne; oraz wzory łukowe- występujące u 5 % ludności, w tym bezdeltowe i najrzadsze z odmianą wzoru namiotowego. Elementami poszczególnych wzorów są: podstawa, pokrywa, centrum, delta, rysunek wewnętrzny (rdzeń), linia Galtona, indeks i minucje. Podstawę wzoru stanowi w jego dolnej części poziomy układ linii papilarnych, pokrywę zaś kształtują linie papilarne tworzące łuki w górnej części wzoru. Centrum czyli jądro wzoru tworzy termin wewnętrzny, Deltę tworzą linie papilarne przebiegające równolegle i rozchylające się w pewnym punkcie na kształt lejka. Obejmują one część centralna wzoru czyli rdzeń. Deltę określa się jako konfigurację linii papilarnych możliwych do wpisania w trójkąt, jest ona zarazem elementem mającym istotne znaczenie przy odróżnianiu poszczególnych wzorów linii papilarnych. Punkt wyznaczony w obrębie delty stanowi termin zewnętrzny. Linia, odcinek powstała w wyniku połączenia obu terminów, zewnętrznego i wewnętrznego nazywany jest linią Galtona, natomiast liczba przecięć przez nią elementów linii papilarnych składa się na wartość zwaną indeksem. Rdzeń czyli rysunek wewnętrzny jest najbardziej bogatą i różnorodną częścią wzoru, gdyż składają się na niego linie tworzące charakterystyczne kształty najczęściej pętlice, koła, łuki, owale spirale i elipsy. Minucje są natomiast najbardziej charakterystycznymi cechami ukształtowania linii papilarnych w wyniku czego są najbardziej diagnostycznymi właściwościami poszczególnego rysunku linii papilarnych. To właśnie minucje umożliwiają na dokładne odróżnienie określonych odbitek pobranych od różnych osób. Wzory łukowe są wzorami najprostszymi i najmniej urozmaiconymi, wzory łukowe proste charakteryzują się brakiem delty i rdzenia. Li­nie papilarne we wzorach łukowych przebiegają w poprzek wzoru w postaci łuków, mających swoje wzniesienia w środkowej części wzoru. Wzory łukowe namiotowe różnią się od wzorów łukowych prostych głównie tym, że w centrum mają jeden lub kilka elementów, przeważnie odcinków, które są ustawione pionowo lub ukośnie do podstawy wzoru i tworzą tzw. maszt. Natomiast podstawowymi elementami budowy rdzenia wzorów pętlicowych są linie papilarne ukształtowane w kolejno zawierające się pętlice. Wzór pętlicowy musi posiadać: tylko jedną deltę, przynajmniej jedną dobrze wykształtowaną pętlicę, oraz przynajmniej jedną linię papilarną, przecinającą linię Galtona We wzorach pętlicowych prawych nóżki pętlic skierowane są w prawo, natomiast we wzorach pętlicowych lewych - w lewo Wzory wirowe charakteryzują się najbardziej urozmaiconą budową. Ich rdzeń tworzą koła, elipsy spirale, zwijające się pętlice oraz kombinacje rożnych wzorów Ogólnie można stwierdzić, ze do wzorów wirowych należą także wzory linii papilarnych, które mają przynajmniej dwie delty oraz występujące przed mmi linie zakrzywione, linie te me mogą łączyć się z żadną z delt na odcinku wyznaczonym przez centrum wzoru oraz środek delty.

62. Trzy prawa F. Galtona.

F. Galton sformułował trzy zasady: 1.) niezmienności - wzory linii papilarnych powstające między 100 a 120 dniem życia płodowego nie zmieniają się zasadniczo przez całe ludzkie życie, aż do zgonu i rozkładu zwłok; 2.) nieusuwalności, trwałości - linie papilarne są nieusuwalne i ciągle się regenerują, jeżeli poważnemu uszkodzeniu nie uległa skóra właściwa; 3.) niepowtarzalności, indywidualności - brak możliwości, by jeden i ten sam wzór linii papilarnych wystąpił u dwóch różnych osób.

63. 64. Podstawa wzoru. Delta.

Podstawę wzoru stanowi w jego dolnej części poziomy układ linii papilarnych, pokrywę zaś kształtują linie papilarne tworzące łuki w górnej części wzoru. Centrum czyli jądro wzoru tworzy termin wewnętrzny. Deltę tworzą linie papilarne przebiegające równolegle i rozchylające się w pewnym punkcie na kształt lejka. Obejmują one część centralna wzoru czyli rdzeń. Deltę określa się jako konfigurację linii papilarnych możliwych do wpisania w trójkąt, jest ona zarazem elementem mającym istotne znaczenie przy odróżnianiu poszczególnych wzorów linii papilarnych. Punkt wyznaczony w obrębie delty stanowi termin zewnętrzny. Linia, odcinek powstała w wyniku połączenia obu terminów, zewnętrznego i wewnętrznego nazywany jest linią Galtona, natomiast liczba przecięć przez nią elementów linii papilarnych składa się na wartość zwaną indeksem. Rdzeń czyli rysunek wewnętrzny jest najbardziej bogatą i różnorodną częścią wzoru, gdyż składają się na niego linie tworzące charakterystyczne kształty najczęściej pętlice, koła, łuki, owale spirale i elipsy.

65. Minucje.

Linie papilarne mają charakterystyczne dla siebie elementy budowy, zwane minucjami. Tworzą je różne układy linii ciągłych, ich początków i zakończeń oraz odcinków i kropek. Istnieje szereg klasyfikacji minucji. F. Galion (1892) wyróżnił następujące typy minucji: rozwidlenie, zakoń­czenie, wysepka i oczko. E. Locard (1949) zaproponował klasyfikację obejmującą 13 typów minucji, które z niewielkimi modyfikacjami wyko­rzystywane są obecnie jako podstawowe cechy identyfikacyjne . W Polsce szerokie badania nad minucjami przeprowadził Cz. Grzeszyk, który wyróżnił 21 typów minucji i obliczył częstotliwość ich występowa­nia. Zdecydowanie najczęściej występującymi minucjami są początki i zakończenia, które razem stanowią blisko 58% wszystkich minucji. Drugą grupę często wystę­pujących minucji stanowią pojedyncze rozwidlenia i złączenia - 18,47%. Odcinki i punkty stanowią 11,21%, styk boczny-4,20%, haczyki-2,50%, pojedyncze Oczka-2,16%, linia przechodząca - 1,60%, a pojedynczy mostek - 0,69%. Wszystkie wyżej wymienione typy minucji stanowią łącznie 98,79% minucji. Pozostałe typy minucji występują niezwykle rzadko. Innymi typami minucjami są złączenia i rozwidlenia podwójne, trójnóg, skrzyżowanie, złączenie i rozwidlenie potrójne, oczko podwójne, mostek bliźniaczy oraz minucja typu M. Minucje są najbardziej charakterystycznymi cechami ukształtowania linii papilarnych w wyniku czego są najbardziej diagnostycznymi właściwościami poszczególnego rysunku linii papilarnych. To właśnie minucje umożliwiają na dokładne odróżnienie określonych odbitek pobranych od różnych osób.

66. Podstawowe metody służące ujawnianiu śladów linii papilarnych.

Dla celów identyfikacyjnych zasadnicze znaczenie mają: ogólny układ linii papilarnych tworzących różne wzory; charakterystyczne cechy szczegóły budowy zwane minucjami, krawędzie linii papilarnych; rozmieszczenie i kształt porów, bruzdy zgięciowe, poletkowa budowa skóry. Ślady linii papilarnych mogą być: naniesione i złożone z substancji potowo-tłuszczowych z wydzieliny z gruczołów potowych rozmieszczonych na powierzchni skóry i innych substancji np. krwi; odwarstwione, gdy linie zabierają z jakiegoś podłoża dotychczasową substancję np. kurz i pozostawiają w to miejsce odwzorowane bruzdy; wgłębione, gdy linie stykają się z miękkimi podłożami plastycznymi, pozostawiając swe wyraźne odbitki. Ślady te na miejscu zdarzenia są ujawniane i zabezpieczane dla potrzeb procesu karnego najczęściej za pomocą takich metod jak: 1.) optyczno-fotograficzna - ujawnienie śladu strumieniem światła skierowanym pod odpowiednim kątem, następnie sfotografowanie; 2.) mechaniczna - zastosowanie i rozprowadzenie po powierzchni przedmiotu, na którym mogą się znajdować ślady, za pomocą różnych pędzli z włosia, włókna, magnetycznego, warstwy proszku daktyloskopijnego zwykłego, ferromagnetycznego lub fluorescencyjnego np. bieli cynkowej, grafitu, sadzy, a następnie zabezpieczenie śladu na specjalnej folii daktyloskopijnej, która jest specyficznie spreparowana substancja czarna lub przezroczysta; 3.) fizykochemiczne i chemiczne - najczęściej spryskanie śladu roztworem ninhydryny, oddziaływanie na różne podłoża parami jodu, azotanem srebra, zastosowanie proszków ferromagnetycznych, sadzy itd..; 4.) inne, radioaktywna - oddziaływanie wiązką promieni lasera argonowego, laserem miedziowym na przedmioty metalowe, szklane, plastykowe, natomiast po ujawnieniu śladu jego sfotografowanie. Aby ujawnione ślady stały się wiarygodne, muszą zostać szczegółowo opisane w protokole oględzin, odpowiednio sfotografowane i zabezpieczone. W Polsce przyjęło się, że do dokonania identyfikacji osoby należy wskazać przynajmniej 12 cech wspólnych występujących w materiale dowodowym, którym jest zabezpieczony ślad na miejscu zdarzenia i na porównawczym czyli na pobranym na specjalnej karcie od osoby podejrzewanej o popełnienie przestępstwa. Wydając opinię bierze się także pod uwagę rodzaj i częstotliwość występowania określonych cech.

67. Sformułuj podstawowe pytania kierowane do Centralnej Registratury Daktyloskopijnej.
W Centralnej Registraturze Daktyloskopijnej znajdują się karty daktyloskopijne osób podejrzanych o dopuszczenie się przestępstw umyślnych i ściganych z oskarżenia publicznego, osób o nieustalonej tożsamości lub próbujących ją ukryć. Zbiór ten jest utworzony według specjalnego systemu. Skorzystanie z tego zbioru umożliwia uzyskanie odpowiedzi na wiele rutynowych pytań a do podstawowych pytań kierowanych do Centralnej Registratury Daktyloskopijnej można zaliczyć: -kto pozostawił odbitki dowodowe na miejscu oględzin?; -czy odbitki dowodowe są zgodne ze śladami znalezionymi na miejscu zdarzenia?; -czy określona osoba była już wcześniej daktyloskopowana, kiedy, w związku z jaką sprawą i przez jaką jednostkę?; -czy poddana sprawdzeniu osoba posługuje się tymi samymi personaliami, które podawała wcześniej; -jaka jest tożsamość osoby, która nie jest w stanie podać swego nazwiska ze względu na np. upośledzenie fizyczne lub psychiczne?; - jaka jest tożsamość nieznanych zwłok? etc.

68. Badania cheiloskopijne.

Cheiloskopia (grec. cheilos- warga; skopeo- oglądam) to badania, których podstawę stanowi fakt, iż na wargach ludzkich znajdują się brodawki skórne składające się z licznych i różnych bruzd tworzących różne rysunki, w tym układy, rozwidlenia, linie, kropki i ich zespoły, oczka, mostki, haczyki itp. Klasyfikację cechy indywidualnych opracował J. Kasprzak wyróżniając 23 cechy. Dla celów identyfikacyjnych jest konieczne znalezienie przez eksperta siedmiu cech wspólnych w materiale dowodowym i porównawczym. Celem takiej identyfikacji jest ustalenie osoby, która pozostawiła ślad czerwieni wargowej na podstawie indywidualnych jej rysunków oraz określenie rodzaju i właściwości substancji tworzącej ślad.

Materiał ujawnia się i pobiera sposobami znanymi z daktyloskopii. Istnieje również możliwość zbadania samej śliny i ustalenie grupy krwi w układzie ABO, a także rodzaju środków kosmetycznych pokrywających czerwień wargową oraz ustalenie wieku pozostawionego śladu.

69. Badania rękawiczek.

Na miejscu oględzin ujawniane są często ślady po użytych rękawiczkach. Ślady te pozostają po zetknięciu się ich powierzchni z podłożem. Odwzorowana zostaje warstwa brudu i tłuszczu znajdująca się na rękawiczkach, a także ich struktura oraz charakterystyczne cechy. Struktura rękawiczek bywa różna i zależy od rodzaju użytego materiału do ich produkcji jak np. skóra naturalna lub sztuczna, guma, jedwab, wełna, bawełna, włókna sztuczne. Rękawiczki odzwierciedlają też technologię ich produkcji np. sposób wytłoczenia, stebnowania, pikowania. Natomiast rękawiczki już używane noszą także nowe cechy, które są już cechami poprodukcyjnymi, w postaci uszkodzeń, zniekształceń, osmaleń, łatek, przetarć, cerowania itp. Wszystkie te cechy mają ogromne walory identyfikacyjne. Ujawnione ślady rękawiczek zabezpiecza się podobnie jak odbitki linii papilarnych w różny sposób w zależności od podłoża i charakteru śladu, np. za pomocą utrwalania na foliach i fotografii. Badania przeprowadza się również w podobny sposób, poszukując wspólnych cech grupowych i indywidualnych na materiale dowodowym i porównawczym.

70. Mechanoskopia - przedmioty badań.

Mechanoskopia to dziedzina techniki kryminalistycznej, zajmująca się badaniem oddziaływania jednej rzeczy na drugą oraz samej rzeczy, która pozostawiła po swym działaniu ślady. Ślady takie powstają przy użyciu zwykłych narzędzi, używanych w rzemiośle, przemyśle czy gospodarstwie domowym a także przy użyciu narzędzi specjalnie przystosowanych od popełniania przestępstw np. łomu, raki, kije, cegły. Ślady użycia takich narzędzi występują na różnych podłożach np. na metalu, drewnie, tworzywach sztucznych, tkankach ludzkich, kościach i uwidaczniają się w zewnętrznym wyglądzie wielu przedmiotów. Ślady te mogą powstać w wyniku tarcia, cięcia, wygniatania i zarówno narzędzia jak i skutki ich oddziaływania odnajdujemy podczas oględzin i przeszukań. Badania mechanoskopijne mogą dotyczyć: 1.) narzędzi tnących - różnoostrzowych, skrawających, dwuszczękowych - szczypce, klucze, imadła; użyte dla pokonania jakiejś przeszkody; 2.) tępych i tępokrawędziastych - obuchów, młotków; użytych np. w celu pozbawienia kogoś życia; 3.) plomb i plombownic - naruszonych, uszkodzonych i nieoryginalnych; 4.) urządzeń zamykających - zamków kaset, kłódek, mechanizmów blokujących; 5.) wybitych szyb- najczęściej do ustalenia, z której strony szyba została rozbita czy wybita; 6.) przedmiotów rozdzielonych - odłamki metali, szkła, drewna i lakieru, ułamane części narzędzi; do ustalenia, czy stanowiły one poprzednio jedną całość bądź czy są kompletne; 7.) falsyfikaty monet, matryc i pras; w celu ustalenia techniki ich wykonania i identyfikacji przyrządów, jakich użyto do ich wykonania; 8.) numeratorów, znaczników i znaczników probierczych; użytych do oznaczenia jakiejś rzeczy, pojazdu, maszyny, biżuterii, ściętego drzewa; 9.) oznaczenia numerów nadwozia, silnika, tabliczek znamionowych pojazdów i ich składowych części; 10.) metaloznawcze; do określenia przyczyn awaryjnego rozdzielenia się elementów konstrukcyjnych i podłoży z metali i różnych stopów, np. urządzeń nośnych, układów kierowniczych pojazdów, butli gazowych, różnych zaworów i zbiorników; 11.) śladów zębów; pozostawionych na produktach, niektórych rzeczach, ludzkim ciele. Do badań wykorzystuje się mikroskopy, w tym stereoskopowe i elektronowe, aparaturę spektrograficzną, rentgenowską, do badań w nadfiolecie i za pomocą ultradźwięków. Zabezpieczenie ujawnionych śladów następuje przez: sfotografowanie śladu i narzędzia; zabranie samego przedmiotu, na którym ujawniono ślady działania jakiegoś narzędzia; odwzorowanie śladu za pomocą stensu lub innych mas dentystycznych, silikonowych. Badania te pozwalają na identyfikację grupową narzędzia, który pozostawił po sobie ślad, jak również na identyfikacje indywidualna, gdyż każda rzecz, narzędzie nosi pewne cechy indywidualne powstałe podczas jej produkcji oraz w następstwie jej używania i naprawiania.

71. Możliwości identyfikacji samochodu.

Pojazdy dopuszczone do ruchu mają indywidualny numer identyfikacyjny silnika i nadwozia np. 17 znaków literowo-cyfrowych, w tym ze znakami firmy producenta, usytuowany w różnych miejscach w zależności od producenta pojazdu. Umieszczone są również tabliczki znamionowe z wieloma informacjami, głównie: numer identyfikacyjny, typ silnika, nadwozia, kolor lakieru, numer homologacji oraz w niektórych samochodach kody komputerowe. Podobnie są oznakowane niektóre zespoły i części. Pojazdy są także dodatkowo oznakowane w celach ubezpieczonych. Identyfikacja skradzionego pojazdu, noszącego ślady manipulacji przy oznaczeniach, może być dokonana różnymi metodami. Stosuje się m.in. metodę termiczną, do prostego odczytu,- nagrzanie miejsca oznakowania za pomocą urządzeń acetylenowo-tlenowych z odczytem pola numerowego; metodę magnetyczną- pozwalającą na wykrywanie powierzchniowych uszkodzeń materiałów ferromagnetycznych na skutek wzbudzenia pola magnetycznego i powstania rozproszonych pól magnetycznych w obrębie uszkodzeń i wad takiego materiału; metodę wiroprądową- ujawniająca strukturalne nieciągłości warstwy materiału pokrytego jakąś powłoką; metody chemiczne i elektrotechniczne- najprostsze i szybkie. Do ujawnienia znaków na metalach służą różne odczynniki takie jak: woda królewska; odczynniki jodowy, miedziowy i chromowy- stosowane na metalach; nadmanganian potasu- na stopach miedzi; pikrynowy- na cynku i jego stopach. Stosuje się również metodę radiograficzną czyli prześwietlanie rentgenem jednakże jest to metoda skomplikowana i dość zawodna. Często w celu odtworzenia pierwotnych oznaczeń jest konieczne zastosowanie kilku metod. W identyfikacji samochodów, których kierowcy spowodowali wypadki i zbiegli z miejsca zdarzenia, mają znaczenie ujawnione podczas oględzin odpryski lakieru i odłamki szkła z rozbitej szyby lub reflektora. Porównuje się i próbuje dopasować kształt, przekrój i mikrostrukturę lakieru czy też szkła znalezionego na miejscu przestępstwa z tym samym materiałem w „podejrzanym” samochodzie. W celu tym stosowana jest analiza makrograficzna i spektrografia w podczerwieni. W sytuacjach wypadkowych należy dostrzegać ponadto znaczenie śladów krwi, włókien odzieży, włosów, tkanek ofiary lub sprawcy wywołanego zdarzenia wewnątrz lub na zewnątrz samochodu. W tym wypadku mogą mieć zastosowanie inne specjalistyczne badania, przede wszystkim biologiczne, chemiczne, traseologiczne, ustalenia z oględzin i sekcji zwłok, np. porównanie obrażeń z odkształceniami czy uszkodzeniami karoserii pojazdu.

72. Definicja i podział broni palnej.

Broń palna to urządzenie zdatne do rażenia pociskami na różne odległości, pociskami wyrzucanymi z lufy w wyniku parcia silnie sprężonych gazów powstałych wskutek spalania w tym urządzeniu materiału miotającego (prochu).Obecnie używane są nowe rodzaje broni, począwszy od broni rakietowej i laserowej po broń pneumatyczną, gazową i elektryczną. Broń klasyczną można podzielić według kryterium przeznaczenia na wojskową (strzelecką), myśliwską i sportową; ze względu na jej rozmiary na długą - karabiny, strzelby, sztucery; krótką- pistolety i rewolwery; kombinowaną np. pistolet Mauser; pośrednią- małe pistolety maszynowe np. Uzi; według kryterium rodzaju dzielimy na broń: o lufie gwintowanej- krótka, średnia i długa; o lufie gładkiej- długa myśliwska, rakietnica; o lufach kombinowanych- gładkich i dodatkowo gwintowanych. Broń można również podzielić według jej systemu na samopowtarzalną, maszynową, automatyczną jak również według kryterium wielkości kalibru, np. 6,35 mm i 9 mm.

73. Identyfikacja broni na podstawie łuski.

Ekspertyza broni obejmuje oprócz badania broni również amunicję i to różnych odmian. Bardzo pożyteczne są badania łuski. Mogą się na niej znajdować ślady pozostawione przez broń, z której oddano strzał, w postaci: łapek ładownika, wślizgu do komory nabojowej i czółka trzonu zamkowego, odcisku grota iglicy, pazura wyciągu i wyrzutnika łusek. Dzięki badaniom tych śladów można ustalić: 1.) rodzaj amunicji w tym jej kalibru, pozwalającej na określenie typu i systemu broni, z której wystrzelono pocisk- jest to identyfikacja grupowa; 2.) typ i system broni na podstawie pocisku lub łuski - identyfikacja grupowa; 3.) czy dowodowy pocisk został wystrzelony z konkretnego egzemplarza broni palnej - jest to identyfikacja indywidualna; 4.) czy łuska znaleziona na miejscu zdarzenia pochodzi z użycia konkretnego egzemplarza broni palnej - jest to identyfikacja indywidualna; 5.) czas, który upłynął od chwili oddania strzału z określonego egzemplarza broni; 6.) czy broń, z której pochodzi pocisk czy łuska, została już wcześniej w innych miejscach użyta. Na podstawie tych badań można również określić: miejsce i odległość, z której oddano strzał; pozycję osoby strzelającej; poszukiwania skutków strzału i śladów prochu na ciele i odzieży osoby, co do której oddano strzał, lub też osoby, która użyła broni; ustalenia, czy szyba została przestrzelona na podstawie przestrzelin określenie odległości i kierunku, z którego oddano strzał; rozstrzygnięcia, czy zakwestionowane urządzenie, z którego oddano strzał, jest bronią palną i stanowi egzemplarz zdatny do użytku. Ślady dowodowe ujawnione i zabezpieczone, a także broń znaleziona podczas przeszukania podlegają dokładnemu opisowi w protokołach.

74. Identyfikacja broni na podstawie pocisku.

Ekspertyzy obejmują oprócz samej broni również amunicję i to różnych odmian. Na nabój składają się pocisk i łuska. Każde z nich nosi na sobie ślady pozostawione przez broń, z której zostały wystrzelone. Pociski wskutek nadania im w lufie ruchu wirowego co jest rezultatem gwintowanej lufy, jej pól i bruzd, noszą na sobie głownie ślady „nagwintowania” i stanowią negatyw w stosunku do wnętrza lufy. Najczęściej w kolizji z twardą powierzchnią celu, który dosięgły ulegają zniekształceniu. Poza śladami pól i bruzd oraz wielkości kalibru można zbadać: kształt, długość, wagę, budowę i skład chemiczny pocisku. Dzięki badaniom tych śladów można ustalić: 1.) rodzaj amunicji w tym jej kalibru, pozwalającej na określenie typu i systemu broni, z której wystrzelono pocisk- jest to identyfikacja grupowa; 2.) typ i system broni na podstawie pocisku lub łuski - identyfikacja grupowa; 3.) czy dowodowy pocisk został wystrzelony z konkretnego egzemplarza broni palnej - jest to identyfikacja indywidualna; 4.) czy łuska znaleziona na miejscu zdarzenia pochodzi z użycia konkretnego egzemplarza broni palnej - jest to identyfikacja indywidualna; 5.) czas, który upłynął od chwili oddania strzału z określonego egzemplarza broni; 6.) czy broń, z której pochodzi pocisk czy łuska, została już wcześniej w innych miejscach użyta. Na podstawie tych badań można również określić: miejsce i odległość, z której oddano strzał; pozycję osoby strzelającej; poszukiwania skutków strzału i śladów prochu na ciele i odzieży osoby, co do której oddano strzał, lub też osoby, która użyła broni; ustalenia, czy szyba została przestrzelona na podstawie przestrzelin określenie odległości i kierunku, z którego oddano strzał; rozstrzygnięcia, czy zakwestionowane urządzenie, z którego oddano strzał, jest bronią palną i stanowi egzemplarz zdatny do użytku. Ślady dowodowe ujawnione i zabezpieczone, a także broń znaleziona podczas przeszukania podlegają dokładnemu opisowi w protokołach.

75. Grafologia a istota ekspertyzy pismoznawczej.

Grafologia to nauka o piśmie, a więc o tym wszystkim co ma związek z historią pisma, jego techniką, fizjologią i psychologią. W badaniach pismoznawczych czyli porównawczych chodzi o ustalenie autorstwa, porównanie dwóch lub więcej pism w celu rozstrzygnięcia, czy zostały sporządzone przez jedną i tę samą osobę, czy też przez różne osoby, a więc porównywaniu ze sobą dwóch lub więcej pism, dowodowego z materiałem pobranym czy pochodzącym od osoby podejrzanej. Natomiast badania zwane grafologicznymi polegają na analizowaniu wyłącznie pisma dowodowego do ustalenia cech charakteryzujących autora pisma. Próbuje się uzyskać odpowiedzi na pytania dotyczące płci, wieku, zawodu, wykształcenia, poziomu umysłowego, stanu zdrowia, stanu emocjonalnego, użycia alkoholu, środków odurzających, pochodzenia z określonego kraju czy regionu.

76. Metody badania pisma ręcznego.

Prace badawcze pisma ręcznego przebiegają w kilku etapach. Rozpoczyna je badanie dokumentu pod względem formalno-językowym, w którym to przypatrujemy się cechom formalnym pisma- stylowi, dialektowi, błędom językowym gramatycznym ortograficznym, szczególnym zwrotom i częstotliwości ich używania, interpunkcji i innym elementom. Następny etap to badanie topografii pisma - rozmieszczenie tekstu, marginesy, sposób nanoszenia tytułów, dat i podpisów; etap trzeci to badanie grafizmu pisma. Na tym etapie badania są bardziej szczegółowe, gdyż obejmują one wielkość i szerokość pisma, zachodzące proporcje w strefach pisma, naciskowość, cieniowanie, płynność linii tzw. tremor czyli charakter drżenia. Bardzo istotne są badania cech poszczególnych lite, podczas których dokonuje się pomiarów i porównywania całych liter, ich poszczególnych części, punktów ich rozpoczęcia i zakończenia, znaków diaktrycznych. Na koniec badaniu podlega również sama treść pisma. Do celów badawczych pobiera się materiał porównawczy, który w tego rodzaju badaniach występuje pod dwiema postaciami: materiału „bezwpływowego, a więc rękopisów osoby podejrzanej powstałych w przeszłości oraz „wpływowego” czyli pobranego przez biegłego lub organ procesowy od osoby wiedzącej, do jakich celów ma służyć jej pismo. Ekspertyzy pismoznawcze są bardzo trudne i z tego powodu wymagają stosowania różnych metod, w tym metod grafometrycznych, graficzno-porównwaczych, graficzno-lingwistycznych. Z tego też względu od biegłego wymaga się bardzo wysokich kwalifikacji i odpowiedniego doświadczenia.

77. Badanie pisma maszynowego i typograficznego.

Badania pisma maszynowego i typograficznego przeprowadza się dość często w związku z np. przerobieniem lub podrobieniem dokumentów urzędowych lub prywatnych. Badanie to ma na celu: 1.) określenie maszyny, jej firmy, modelu i systemu; 2.) porównanie dwóch pism maszynowych czyli dowodowego i porównawczego dla ustalenia czy pochodzą one z tej samej maszyny czy też nie; 3.) identyfikację autora takiego pisma; 4.) określenie prawdopodobnego czasu sporządzenia maszynopisu np. na podstawie wskazania czasu, w jakim występował dany typ i model maszyny oraz poprzez badania optyczne i fizykochemiczne. Pismo maszynowe bada się najpierw pod względem formalno-językowym a więc delikt, styl, częstotliwość występowania określonych ujęć, zwrotów i słów, występujące błędy językowe, gramatyczne i ortograficzne. Następnie bada się topografię pisma czyli rozmieszczenie tytułów, tekstu, marginesów, daty i podpisów. Na koniec następuje szczegółowe badania druku maszynowego. Ze względu na krój i wielkość czcionek, w tym stopień rozwartości ramion dużych liter, wzajemne proporcje, ich kąt nachylenia i wzajemne położenie oraz wiele innych elementów np. odstępy między wierszami i wyniki pomiarów skosów wózka maszynowego, odróżnia się kilka rodzajów pisma maszynowego tzw. daktylotypów. Rodzaje badania klawiatury pozwalają również na ustalenie marki fabrycznej maszyny i jej modelu. Badania tych elementów pozwalają na identyfikację grupową czyli na ustalenie marki i modelu maszyny, z której pochodzi maszynopis. Do identyfikacji indywidualnej maszyny, na której wykonano maszynopis, prowadzą badania występujących różnic i deformacji w kształcie czcionek wskutek uszkodzeń, zniekształceń i objawów ich zużycia. W badaniach porównawczych tekstów dowodowych i porównawczych, wykonanych na „podejrzanej” maszynie, używa się specjalnych lup, płytek oraz projektorów umożliwiających dokonywanie porównań poprzez nakładanie na siebie badanych obrazów. Podobne są zasady badania różnego pisma drukarskiego. Istotne są tu jednak zarówno ustalenia techniczne obejmujące czcionki, jak i informacje o drukarniach stosujących różne techniki drukarskie.

78. Możliwości badania dokumentów powielonych, wydruków i pieczęci.

Jeszcze niedawno możliwości badawcze w odniesieniu do urządzeń kopiujących były większe ze względu na stosowanie światłokopiarek, termokopiarek, kserografów płytowych i innych prostszych urządzeń. Obecnie przy powszechnym stosowaniu kserokopiarek bębnowych i możliwości przekazywania obrazu na odległość za pomocą telefaxu sytuacja się skomplikowała. Jednak możliwe są badania na pierwowzorach poprzez poszukiwanie pozostałości po taśmie tekstylnej i substancji kryjących, oraz podjęcie próby ustalenia czy podczas wykonywania kopii nie poddano ich fałszerstwu, co ustala się na podstawie śladów usuwania lub retuszowania fragmentów tekstu czy też wmontowania tekstu w sposób mechaniczny lub optyczny. Obecnie liczne urządzenia tj. komputer, skaner, drukarka umożliwiają uzyskiwanie wielu egzemplarzy dokumentów co utrudnia identyfikację tzw. pierwszego egzemplarza dokumentu. Zdarzają się też kradzieże z pamięci komputera różnych treści służących wytworzeniu falsyfikatu, jak również w wyniku obróbek komputerowych można uzyskiwać falsyfikaty różnych dokumentów, dokonywane jest ich przerabianie i dokonywanie dopisków. Za pomocą skanera i drukarki można też przenieść odbitki pieczątek lub podpisów i przez to stworzyć imitację autentycznego dokumentu. Poddając badaniu wydruk, można zidentyfikować drukarkę oraz ustalić, czy dwa różne wydruki powstały w wyniku użycia tego samego urządzenia. Doświadczony ekspert nie ma większych trudności z ujawnieniem różnych machinacji technicznych. Trudności sprawia identyfikacja autora napisanego i wydrukowanego tekstu, ale w takich przypadkach można posłużyć się badaniami treściowo-językowymi i analizą osobniczych nawyków pisarskich. Przy wielu przestępstwach również tych przeciwko dokumentom stykamy się z fałszywymi odbitkami i odciskami pieczątek, pieczątek „suchych”, datowników, numeratorów i plombownic. Mogą one być przerobione, podrobione jak również mogą wystąpić ich imitacje. Różne też są metody fałszerskie np. wykonanie imitacji pieczątek drogą odręcznego rysunku, za pomocą środków grawerskich, typograficznych, fotograficznych, przenoszenia odbitek z jednego dokumentu na drugi. Przedmiotem badań są odbitki, odciski znajdujące się na różnych dokumentach, tłoki pieczętne oraz uzyskane od nich próbki, pobrane jako materiał porównawczy na co najmniej podobnym podłożu. Podczas szczegółowych badań poddaje się analizie przede wszystkim: ogólny wygląd i treść obrazu, kształt i rozmiary znaków, krój znaków składowych i dekoracyjnych, wszelkie deformacje, braki i ubytki. Celem tych badań jest ustalenie, czy odbitki lub odciski pochodzą z przystawienia czy przyciśnięcia tego samego typariusza albo czy poddana badaniu odbitka lub sam typariusz powstała w wyniku zabiegów fałszerskich.

79. Traseologia -pojęcie i przedmiot badań.

Traseologia to dział techniki kryminali­stycznej zajmujący się badaniem identyfikacyjnym, analizą i wykorzystywaniem tylko śladów ruchu (ślady kół pojazdów, ślady obuwia, ślady stóp). Ujawnienie i właściwe zabezpieczenie tego rodzaju śladów na miejscu zdarzenia, poprzez sfotografowanie, wykonanie szkicu z dokładnymi pomiarami, wykonanie odlewów gipsowych i z mas silikonowych oraz przy użyciu proszków i folii umożliwia następnie dokonanie identyfikacji grupowej i indywidualnej obiektu, który taki ślad pozostawił. Ślady stóp bosych lub obutych tworzą ichnogram czyli ścieżkę chodu co pozwala na ustalenie: wielkości stopy, typu używanego obuwia, kierunku i linii chodu, określenie linii i kąta stopy, długości i szerokości kroku, płci osoby gdyż krok męski jest z reguły dłuższy od kobiecego, a także występujących odchyleń od normy np. wskutek kalectwa, zranienia, zniekształceń wrodzonych lub nabytych. Obraz chodu umożliwia także przyjęcie założenia dotyczącego wzrostu osobnika, który pozostawił ślady gdyż wzrost odpowiada mniej więcej średniej długości kroku powiększonej o 1 m. Podczas badań zmierzających do identyfikacji grupowej obuwia istotne znaczenie ma typ, wielkość obuwia, producent, sposób wyprodukowania i jego części składowe czyli przedstopie, śródstopie- podeszwa, pięta- obcas. Analizując określone parametry, należy mieć na uwadze, iż mogą one być mylące wskutek wpływu na nie różnych czynników np.. rodzaju podłoża, tuszy człowieka, płci etc. Zgodność materiału badawczego dowodowego i porównawczego uzasadnia przystąpienie do dalszego etapu badań czyli identyfikacji indywidualnej. Na identyfikację indywidualną obuwia, który pozostawił ślad pozwalają indywidualne cechy powstałe w trakcie jego produkcji czy też na skutek zużycia i wcześniej dokonanych napraw. Obecnie badane są często ślady pojazdów zarówno jako przedmiot i narzędzie przestępstwa. Badania śladów ruchu pojazdów pozwalają na ustalenie kierunku przemieszczania się pojazdów. W kierunku pojazdu są wyrzucane, przesuwane lub zgniatane grudki ziemi, błota, źdźbła trawy, śniegu, natomiast w odwrotnym kierunku podłoże się odwarstwia. Szczególnie przydatne w badaniach są ślady ogumienia pojazdu, gdyż można na ich podstawie ustalić szerokość opony, długość jej zewnętrznego obwodu oraz średnicę ogumienia. Wzór bieżnika i rozstaw kół umożliwiają ustalenie za pomocą odpowiednich katalogów i tablic, marki i typu pojazdu. Różne wzory rzeźby bieżnika umożliwiają identyfikację indywidualną, zwłaszcza gdy zaszły zmiany w stanie i wyglądzie opon wskutek zużycia i dokonanych napraw. Przy tych badaniach dokonuje się porównania ujawnionego śladu czyli jego odwzorowanie dowodowe, bezpośrednio z obiektem , który go przypuszczalnie pozostawił albo z odrębnie wykonaną próbką z przesłanego do badań przedmiotu. Badania te są użyteczne również w sprawach o wypadki drogowe, głownie przy ustalaniu drogi hamowania pojazdu, szybkości jazdy, reakcji i zachowań kierowcy. Często wchodzą w skład ekspertyzy kompleksowej podczas której bada się stan techniczny całego pojazdu, jego układ kierowania i hamowania, odpryski lakieru, ubytki różnych części a zarazem wykonuje badania mechanoskopijne i fizykochemiczne.

80. Ichnogram - pojęcie i znaczenie.

Chód utrwala się w pozostawionych śladach, które składają się na tzw. ichnogram, czyli ścieżkę chodu. Badania tych zespołów śladów dostar­czyć mogą wielu cennych informacji o przebiegu zdarzenia, a także posłużyć do identyfikacji grupowej. W tym celu należy poddać analizie takie - zapisane w ichnogramie - parametry, jak kierunek i linię chodu, długość i szerokość kroku oraz linię i kąt stopy. Najłatwiej oczywiście ustalić kierunek przemieszczania się; co czyni się wyznaczając linię (prostą, krzywą lub łamana przebiegającą między odwzorowaniami stóp (prawej i lewej). Linię chodu wyznacza się łącząc te same elementy odwzorowań stóp, np. tylnych skrajni obcasów). Długość kroku (określano osobno dla układów z prawej na lewo i z lewej na prawo wyznacza się mierżąc odległość dzielącą te same elementy śladów (np. wspomniane skrajnie obcasów). Szerokość kroku określana jest przez pomiar od­ległości, jaka dzieli najbliższe sobie linie łączące ślady stóp prawych i ślady stóp le­wych. Linię stopy określa się przez wyznaczenie linii łączącej środek tylnej krawędzi pięty ze środkiem przedniej krawędzi drugiego palca (dla stóp bosych lub odzianych); albo łącząc środek tylnej krawędzi obcasa ze środkiem przedniej krawędzi czubka. Li­nia stopy, w odniesieniu do kierunku chodu, tworzy kąt stopy. Typ obuwia i długość kroku pozwalają na ustalenie płci osoby, która po­zostawiła ślady, np. krok męski jest zwykle dłuższy od kobiecego. Przyspie­szenie marszu powoduje wydłużenie kroku (w przypadku biegu o około 30- 40 cm) i zmniejszenie kąta kroku i stopy. Zmianę kąta stopy powoduje także podjęcie lub złożenie ciężaru. Kulejący (na skutek kontuzji lub kalec­twa) pozostawiają ichnogram o różnej długości kroków (dla poszcze­gólnych stóp), a znajdujący się w stanie upojenia alkoholowego lub poważ­nego wyczerpania fizycznego pozostawiają nieregularną ścieżkę chodu. Skok z lądowaniem na obu nogach pozostawia dwa obok siebie ślady stóp z mocno zarytymi obcasami, a na jednej nodze - śladu stóp z mocno zaryso­wanym noskiem. Długość stopy (bosej lub odzianej) pozwala na przybli­żone określenie wzrostu osoby; przez odwołanie się do zależności, z której wynika, że wzrost odpowiada siedmiu długościom stopy. Określając wzrost można także skorzystać z innej zależności głoszącej, że wzrost odpowiada w przybliżeniu średniej długości kroku powiększonej o l m. Analizując ścieżkę chodu, należy pamiętać, że jej obraz uzależniony jest od rodzaju podłoża (śliskość, wyboistość), wzrostu i tuszy człowieka, ewentualnego odurzenia alkoholem itp. Czynniki te mogą okazać się czynnikami za­kłócającymi, podobnie jak możliwe jest celowe zniekształcenie przez sprawcę ichnogramu. Szczególnie wydatne różnice występować mogą w ichnogramach kobiet - w zależności od obuwia, odzieży, ciąży etc.

81. Antropometria i jej zastosowanie.

Jedną z podstawowych metod badawczych antropologa, zajmującą się pomiarami i opisem cech, charakteryzujących budowę ludzkiego ciała, jest antropometria Metoda ta wykorzystywana jest w takich dziedzinach nauki jak anatomia, nauki medyczne, wychowanie fizyczne czy ergono­mia Do listy tej dołączyć należy również kryminalistykę, gdzie wspo­mniana metoda tworzy odrębny dział techniki kryminalistycznej określa­ny mianem antropometrii kryminalistycznej. Za twórcę antropometrii kryminalistycznej uważa się Francuza Alphonsa Bertillona Ten wybitny praktyk i teoretyk kryminalistyki wykazał konieczność oparcia badań, zmierzających do ustalenia tożsamości człowieka, na metodach naukowych .Dostosowując osiągnięcia antropometrii do potrzeb kryminalistyki, opracował i zastosował we Francji w 1882 r antropometryczną kartotekę rejestracyjną (registraturę), opartą na pomiarach ludzkiego ciała Tworząc swój system rozpoznawczy Bertillon oparł się na następujących założe­niach 1) po 20 roku życia wymiary kośćca ludzkiego me ulegają zmianie, 2) prawdopodobieństwo znalezienia dwóch osób, które miałyby takie same wy miary kilkunastu zewnętrznych części ciała jest znikome, 3) precyzyjne mierzenie osób me nastręcza trudności Alphonse Bertillon mierzył następujące części ciała wzrost w pozycji stojącej i siedzącej, długość i szerokość głowy, największą szerokość twarzy, długość prawego ucha, rozwartość ramion długość lewego przedramienia, długość średniego i małego palca lewej ręki oraz lewe) stopy Pomimo niewątpliwego sukcesu te) metody (w latach 1883-1890 dzięki mej zidentyfikowano 3311 przestępców), z czasem ujawniły się pewne jej braki W rzeczywi­stości bowiem rozmiary ciała dorosłego człowieka me są niezmienne Wzrost jest rożny w zależności od pory dnia, w wieku średnim i starszym zwiększa się długość nosa i uszu, zmienia się oprawa oka oraz grubość tkanek miękkich Istnieje również niebezpieczeństwo niedokładności pomiarów, które może stać się przyczyną ustalenia Jednakowych danych u rożnych osób Niedociągnięcia te spowodowały, ze stopniowo wycofano bertillonowski system pomiarowy a na jego miejsce wprowadzono daktyloskopię Pomimo niepowodzenia samych metod, prace Bertillona przyczyniły się jednak do rozwoju dalszych badań na polu antropometrii kryminalistycznej, czyniąc ją obecnie integralnym działem kryminalistyki, niezbędnym dla funkcjonowania nowoczesnej służby rejestracyjno- rozpoznawczej ) Współczesna antropometria kryminalistyczna znajduje zastosowanie w pracy organów ścigania podczas wykonywania następujących działań identyfikacyjnych 1) ustalania tożsamości nieznanych zwłok, znajdujących się w znacz­nym stanie rozkładu, 2) opisu cech zewnętrznych człowieka, 3) badań identyfikacyjnych osób na podstawie zdjęć fotograficznych.

82. Pełny a prozopologiczny portret człowieka.

Portret pamięciowy ma na celu zidentyfikowanie osoby na podstawie słownego opisu jej wyglądu, zachowanego w pamięci świadka. Twórca tej metody Alphonse Bertillon ułożył obszerny katalog cech człowieka, z któ­rych każda opatrzona została nazwą i podzielił je na cztery grupy: 1) barwa (skóry, oczy, włosów) 2) cechy morfologiczne (kształt i rozmiar każdej części głowy) 3) cechy ogólne (głos, gestykulacja, chód, mimika, sposób ubierania) 4) cechy dodatkowe (tatuaże, blizny). Terminologia portretu pamięciowego wprowadzona przez Bert Ulona nie straciła do dziś swej aktualności pomimo, że sam system portretu opi­sowego jako metody identyfikacyjnej człowieka, okazał się mało przydat­ny w praktyce. Obecnie stosowany jest w formie szczątkowej jako rysopis używany w takich przypadkach jak: prowadzenie poszukiwań lub obser­wacji osób podejrzanych, typowanie sprawców przestępstw oraz ustalanie tożsamości nieznanych zwłok. Ostatnio coraz częściej stosowana jest tzw. prozopologiczna forma portretu pamięciowego, bazująca tylko na kilku najbardziej charaktery­stycznych cechach twarzy człowieka. Uzyskane opisy wyglądu człowieka przetwarza się na różne wizerunki, w tym rysunki odręczne, obrazy telewizyjne i komputerowe.

83. Metody antropologiczno-antropometryczne służące identyfikacji człowieka.

Identyfikacja osób na podstawie portretu fotograficznego przeprowa­dzana jest w przypadku poszukiwania sprawców przestępstw oraz ustala­nia tożsamości nieznanych zwłok. Badania te polegają przede wszystkim na analizie obrazu twarzy, kształtu i wielkości poszczególnych jej elemen­tów, wytyczaniu charakterystycznych cech oraz wykonywaniu pomiarów proporcji i odległości pomiędzy punktami antropometrycznymi. Organem dostarczającym szczególnie dużo informacji identyfikacyj­nych jest małżowina uszna. A. Innarelli opracował system identyfikacji i klasyfikacji uszu na podstawie pomiarów somatometrycznych i jako­ściowej analizy elementów ucha, opierając się na tym, że kształt ucha nie zmienia się przez całe życie (zmiana długości na skutek powiększania się płatka jest nieistotna). Metodami opartymi na bazie antropometrii, wykorzystywanymi do analizy zdjęć w aspekcie identyfikacji osób są: Metoda pomiarowo-porównawcza - polega na porównaniu pomia­rów (podanych w milimetrach) poszczególnych elementów twarzy na analizowanych zdjęciach. Pomiary te mogą dotyczyć, np.: odległości po­między wybranymi elementami twarzy, ich długości czy szerokości. Waż­ne jest, aby twarz na zdjęciach porównywanych tą metodą znajdowała się w maksymalnie zbliżonym ustawieniu, a zdjęcia były wykonane w tej sa­mej skali . Metoda montażowa - polega na zestawieniu w linii pionowej, pozio­mej lub łamanej wybranych elementów twarzy ze zdjęcia dowodowego z odpowiednimi fragmentami zdjęcia porównawczego. Metoda konturowa - polega na nałożeniu na zdjęcie porównawcze przezroczyste] folii celuloidowej z zaznaczonymi, widocznymi na zdjęciu dowodowym konturami pewnych elementów twarzy, a następnie badaniu ich wzajemnego nakładania się z uwzględnieniem cech indywidualnych (ze względów technicznych nie jest możliwe zaprezentowanie celuloidowej nakładki, w związku z tym przedstawiono tu jedynie zgodność konturów pewnych elementów twarzy na obu analizowanych zdjęciach (por ;/ 3) Metoda antropometryczna - w metodzie tej wykorzystuje się widoczne na analizowanych zdjęciach punkty antropometryczne (ścisłe określone punkty na głowie osobnika żywego ), w celu wykonania 1) pomiarów odległości pomiędzy tymi punktami (tylko w przypadku, gdy zdjęcia wykonane są w jednakowej skali - por ii 5), 2) pomiarów proporcji odcinków, łączących te punkty, 3) pomiarów wskaźników (np. czołowo-ciemieniowego, rozwartości szpary ocznej, górnotwarzowego -fizjologicznego) Analiza zdjęć za pomocą powyższych metod uzupełniana jest graficz­nym oznaczeniem (strzałki, linie przerywane) wizualnie uchwyconych przez eksperta indywidualnych cech twarzy, takich jak: charakterystyczne cechy budowy poszczególnych jej elementów, zmarszczki, bruzdy, wgłę­bienia, pieprzyki i znaki szczególne. W badaniach identyfikacyjnych osób na podstawie fotografii nie istnieje ściśle określona, minimalna liczba indywidualnych szczegółów, niezbędnych do wydania opinii kategorycznej. Opracowanie takiej opinii zależy nie tyle od liczby cech wspól­nych, wyznaczonych na porównywanych zdjęciach, ile od ich jakości, czyli wartości identyfikacyjnej - im wyznaczone cechy są rzadsze tym mają większe znaczenie dla identyfikacji. Czasem obecność tylko dwóch detali, odznaczających się charaktery­styczną budową i rozmieszczeniem względem pozostałych elementów twarzy może wystarczyć do wydania kategorycznego orzeczenia. Z uwagi na rozwój nowoczesnej elektroniki metoda identyfikacji czło­wieka na podstawie fotografii znajduje coraz częstsze zastosowanie. In­stalowane w bankach, stacjach benzynowych, hotelach i sklepach systemy kamer filmowych i foto pułapek dostarczają policji zdjęć przestępców, wykonanych w trakcie napadów, a także umożliwiają prowadzenie obser­wacji osób podejrzanych.

84. Przedmiot i metody badań biologicznych.

Badania biologiczne obejmują wiele przedmiotów badawczych w tym plamy krwi, ludzkie wydzieliny czyli ślinę, nasienie, pot, mleko kobiece oraz wydaliny czyli mocz, kał, a także fragmenty tkanek, włosów, cząsteczek różnych roślin i zwierząt. Podczas oględzin miejsca, ciała i odzieży można ujawnić plamy substancji przypominające krew, których kształt, rozległość i rozmieszczenie należy określić. Taka analiza pozwala ustalić, w jakim miejscu nastąpił zgon, czy zwłoki ludzkie nie były przemieszczane, jakie narzędzia mogły zostać użyte, jaka była droga ofiary i sprawcy. Plamy takiej substancji najpierw podlegają zabezpieczeniu poprzez sfotografowanie i opisanie. Substancję taką zeskrobuje się do szklanego naczynia lub papierowej torebki lub koperty, można też w zależności od warunków substancję ujawnioną zabezpieczyć przez nasączenie nią waty lub gazy a także można ją zabrać z całym podłożem na jakim została dostrzeżona. W przypadku ujawnienia krwi na narzędziach jest wskazane zabezpieczenie całego narzędzia do dalszych badań gdyż mogą znajdować się na nim także ślady linii papilarnych. Krew do badań porównawczych ze zwłok pobiera się z reguły z powierzchniowych naczyń żylnych, natomiast ze zwłok ujawnionych na miejscu pożaru z serca lub głębszych naczyń krwionośnych. W przypadku stwierdzenia, iż jest to krew ludzka, zmierza się do oznaczenia układów grupowych krwi, czego ustalenie jest uzależnione od obfitości śladu i jego wieku. Najczęściej oznacza się główne grupy- A, B, O; podgrupy- A1,A3, B i A2 B; antygeny- M, N, S, s; surowicy gammaglobuliny; haptoglobiny; natomiast z układów enzymatycznych: fosfoglukomutazy, kwaśną fosfatazę i adebylokinazę. Układy grupowe A, B, O są również możliwe do stwierdzenia w innych płynach ustrojowych i wydzielinach jak np. w nasieniu, ślinie, pocie, wydzielinie pochwowej, sokach żołądkowych, mleku kobiecym. Badania DNA umożliwiają również indywidualną identyfikację osobnika. Badania A. Jeffreysa z 1985 roku wykazały, iż każdy człowiek posiada swoisty, właściwy mu, molekularny wzorzec DNA (kwas dezoksyrybonukleinowy), co umożliwia jego identyfikację drogą badań metodą PCR choćby jednej tylko kropli krwi, nasienia, wymazu z pochwy, moczu, cebulki włosa, drobnych fragmentów tkanki i innych mikrośladów. W ramach ekspertyzy biologicznej bada się ślady nasienia, ujawnione na ciele, narządach płciowych i ich okolic, udach =, oraz odzieży ofiary i podejrzanego, pościeli i różnym podłożu. Badania takie należy przeprowadzić do drugiej doby. Badania obejmują również ślinę, pot, inne wydzieliny oraz wydaliny ciała ludzkiego, a także włosy.

85. Podstawowe pytania formułowane przy badaniu krwi oraz wydzielin i wydalin ludzkich.

Podstawowe pytania jakie można sformułować w ekspertyzie badania krwi to: 1.) czy badana substancja jest krwią i czy jest to krew ludzka, czy zwierzęca?; 2.) jakimi układami grupowymi charakteryzuje się ta krew?; 3.) czy krew pochodzi od mężczyzny czy kobiety?- co dotyczy również noworodka; 4.) jakie było źródło krwawienia?- np. z dróg rodnych - nabłonek pochwy, z dróg oddechowych- nabłonek rzęskowy, śluz.

86. Mikroślady.

Mikroślady czyli drobne cząsteczki materii, są to wszelkie ślady, które jako źródła informacji można określić jedynie metodami laboratoryjnymi, a zatem ich nośność informacyjną można ustalić i zbadać tylko za pomocą tych metod. Obecnie odgrywają one coraz większa rolę , gdyż sprawcy pozostawiając je, albo nie wiedzą o tym, albo nie są w stanie ich usunąć, tymczasem na ich podstawie można dokonać niezwykle ważnych ustaleń. Mikroślady występują w różnej postaci: cząstki gleby, minerałów, szkła, kurzu i brudu, włókien z odzieży, pyłów, drobnych fragmentów naskórka, odprysków spodów obuwia, włosów kawałków paznokci, drobin wydzielin czy wydalin, odrobiny lakierów, nasiona, trawy etc. Są to więc mikroślady biologiczne, chemiczne wyjątkowo drobnych cząstek materiałów o budowie stałej lub ciekłej. Są one nanoszone w sytuacjach kontaktowych czyli zetknięcia się ludzi między sobą, z jakimś podłożem , zderzenia się pojazdów. Ujawnienie mikrośladów wymaga wyjątkowej koncentracji i dokładności w ich poszukiwaniu oraz szczególnej staranności przy ich zabezpieczaniu, pakowaniu i dostarczaniu do badań laboratoryjnych. Mikroślady badane są przy użyciu mikroskopu elektronowego, metodami fizykochemicznymi czyli laserowej analizy spektralnej, spektrofotometrii, chromatografii gazowej, analizy termograwimetrycznej, luminescencyjnej.

87. Przedmiot badań fizykochemicznych.

Badania fizykochemiczne zajmują znaczące miejsce w kryminalistyce i można przyjąć, iż rola tych badań w miarę upływu czasu będzie wzra­stać. Badania i ekspertyzy dotyczące szeroko pojętej problematyki „narkotyków" - t). identyfikacji, czy dana substancja jest narkotykiem, jakim, w jaki sposób i jaką metodą została wyprodukowana (np. amfetamina w „tajnym laboratorium"), aż do oznaczenia zawartości środka czynnego (odurzającego) - stanowią obecnie ok. 40% wykonywa­nych ekspertyz w Wydziale Fizykochemii Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji, gdy jeszcze kilka lat temu były to sprawy sporadyczne Również liczba spraw związanych z użyciem materiałów i urządzeń wybuchowych do celów przestępczych ma tendencję wzrostową, a tym samym zwiększyła się liczba wykonywanych w tym zakresie ekspertyz. Z drugiej strony sytuacja taka spowodowała, iż przeciwstawiając się tym negatyw­nym zjawiskom, t), produkcji i zażywaniu narkotyków oraz stosowaniu materiałów wybuchowych do celów przestępczych l innych, opracowane zostały nowe metody ba­dawcze. Wyprodukowano i wdrożono do praktyki testy na narkotyki i materiały wybu­chowe, jak również sięgnięto do coraz nowocześniejszej, skomputeryzowanej apara­tury laboratoryjnej o większej dokładności. Współcześnie wykonywane dla potrzeb kryminalistyki badania fizyko­chemiczne opierają się nie tylko na metodach badawczych zaczerpniętych z chemii (w tym głównie z chemii analitycznej) czy fizyki, ale również na naukach technicznych i pokrewnych takich jak: metaloznawstwo, elektro­technika i elektronika, mineralogia, włókiennictwo, papiernictwo, farma­cja, biologia, medycyna sądowa oraz na wiedzy o materiałach wybucho­wych, ceramicznych, szklanych, budowlanych, tworzywach sztucznych, farbach i lakierach, wyrobach alkoholowych itd., a także na znajomości prawa i kryminologii, Pomimo iż badania fizykochemiczne zaliczane są w większości do ba­dań grupowych (identyfikacja grupowa) w przeciwieństwie np. do badań daktyloskopijnych, to spełniają one w kryminalistyce ogromną rolę, W przypadku badań negatywnych (eliminujących) np. różne lakiery sa­mochodowe, można je traktować nawet jak indywidualne. Podstawą wszel­kich badań kryminalistycznych, w tym fizykochemicznych jest pobranie właściwych (odpowiednich) śladów z miejsc zdarzeń np. wybuchu, kata­strofy, tajnego laboratorium narkotycznego itd., a następnie odpowiednie ich zabezpieczenie. Jest rzeczą zrozumiałą, że pobrane niewłaściwie materiały czy pośrednio tylko związane ze zdarzeniem, nie pozwolą nawet najlepszym specjalistom dysponującym nowoczesną aparaturą na udzielenie właściwej odpowiedzi, np. określenie materiału użytego do spowodowania wybuchu, wyjaśnienia mechanizmu zdarzenia czy sposobu produkcji danej substancji.

88. Fonoskopia - przedmiot badań.

Dział techniki kryminalistycznej zajmujący się identyfikacją śladów dźwiękowych nosi nazwę fonoskopii. Najczęściej badanym kryminalistycznie śladem dźwiękowym jest utrwalona na nośniku mowa ponieważ taśma magnetofonowa lub inne nośniki coraz częściej prezentowane są jako dowód (zwłaszcza w sprawach o wymuszenia, groźby bezprawne, łapówki). Stąd też podstawowym zastosowaniem fonoskopii jest identyfikacja człowieka na podstawie analizy jego mowy utrwalonej na jednym z noś­ników. Dlatego też, mimo że na podstawie śladów dźwiękowych można także identyfikować rzeczy (np. maszyny czy urządzenia) czy miejsca. Fonoskopię zaliczamy do metod identyfikacji człowieka. Badanie identyfikacyjne mowy ludzkiej opiera się na założeniu, że mowa człowieka jest indywidualna, to znaczy, nie ma dwóch ludzi o identycznych głosach. Indywidualność głosu ludzkiego teoretycznie uzasadnia fakt, że głos jest efektem pracy narządów mowy, a te są indywi­dualne, a także z indywidualności mechanizmu mówienia, który jest określony przez psychofizyczne właściwości człowieka, po części wrodzone po części wyuczone. Indywidualność mowy ludzkiej jest determinowana przez dużą liczbę czynników, z których najczęściej wymienia się: anatomiczną budowę rezonatorów nadkrtaniowych, stan psychofizyczny mówiącego, jego stan psychiczny, poziom i kierunek wykształcenia, stopień oczytania, poziom inteligencji, przebyte choroby, stan uzębienia, wpływy kulturo­we, itp. Od strony praktycznej, indywidualność głosu potwierdza kilkudziesię­cioletnia już praktyka badań fonoskopijnych na świecie. Dotychczas, w laboratoriach kryminalistycznych na świecie przebadano już tysiące zapisów głosu ludzkiego nie spotykając identycznego głosu u dwóch różnych osób. Badania zapisów głosu znanych parodystów, porównane z zapisami głosów naśladowanych przez nich wykazywały widoczne różnice, zwłasz­cza w pasmach dla ucha ludzkiego niesłyszalnych. Mowa ludzka to coś więcej niż sam fizycznie mierzalny głos. Na indy­widualność mowy oprócz wspomnianych, fizycznie mierzalnych para­metrów głosu, składają się indywidualne predyspozycje psychofizyczne (w tym osobowość, temperament itp.), predyspozycje intelektualne, po­ziom językowy itp. Każdy z tych ostatnio wymienionych składników, wziętych z osobna ma wartość dla identyfikacji grupowej.

89. Termoskopia - jej użyteczność.

Badania termoskopijne polegają na badaniu zjawiskowych śladów cieplnych w określonym środowisku przy zastosowaniu specjalistycznej aparatury. Termografia jest techniką rejestracji i wizualizacji rozkładów temperatur przy wykorzystaniu niewidzialnego promieniowania podczerwonego. Stosuje się tu kamery i termografy podczerwone. Urządzenia termowizyjne opierają się na rejestracji rozkładu promienia podczerwonego, a następnie na przetworzeniu go na obraz widzialny. W Polsce prekursorem tych badań jest Hubert Kołecki. Zastosowanie tej metody jest dość szerokie i jest ona wykorzystywana w pracy dochodzeniowo-śledczej i operacyjno-rozpoznawczej w następujących sytuacjach: 1.) przy rozróżnianiu obiektów na podstawie ich emisyjności; 2.) do poszukiwania osób zaginionych bądź w trakcie pościgu za sprawcami przestępstw; 3.) w celu odnalezienia zwłok ludzkich; 4.) przy określaniu czasu zgonu; 5.) dla stwierdzenia ewentualnie zmiany położenia rzeczy; 6.) sprawdzenia faktu użycia broni palnej; 7.) zlokalizowania urządzeń silnikowych; 8.) ujawniania domalowań na dziełach sztuki; 9.) wykrywania niejednokrotności materiałów i wypełnionych ubytków. Badania te wymagają odpowiedniej aparatury, odczyty, zapis i interpretacja wyników wiąże się ze szczególną wiedzą i umiejętnościami biegłych.

90. Rozpoznawanie fotomontażu.

Fotografia jest również przedmiotem zamachów przestępczych albo też może być środkiem służącym dokonaniu przestępstwa a także jako środek służący do fotomontażu. Fotomontaż może być stosowany w celu fałszowania dokumentów oraz przedstawiania osób i sytuacji o charakterze kompromitującym, głównie do szantażu. Fotomontaż może polegać na: 1.) kilkakrotnej ekspozycji określonego obiektu na ten sam kadr negatywu; 2.) ukazania obiektu na sztucznym i zmienionym tle; 3.) wykonaniu odbitek i nałożeniu na nie obrazów w różnych kombinacjach; 4.) podziale zdjęć na różne części, a następnie połączeniu ich w jedną całość. Rozpoznawanie fotomontażu opiera się na wyszukiwaniu takich cech w danej fotografii, jak: 1.) brak proporcji w obrazie poszczególnych obiektów; 2.) różnice w rozkładzie świateł i cieni; 3.) objawy nakładania się obrazów oraz przesunięcie się ich konturów; 4.) różnice w kontrastowości poszczególnych fragmentów i ostrości całego obrazu na tym samym planie; 5.) ślady retuszu; 6.) występowanie identycznych fragmentów obrazów w różnych częściach bądź w różnych zdjęciach; 7.) nienaturalny wygląd przedmiotów na pierwszym lub dalszym planie zdjęcia.

91. Badania osmologiczne- przydatność i wartość dowodowa.

Dział kryminologii zwany osmologią, odorologią czy też olfaktroniką zajmuje się badaniem i analizowaniem śladów zapachowych. Do identyfikacji człowieka na podstawie pozostawionego przez niego śladu zapachowego wykorzystuje się specjalnie szkolone psy; obronne, tropiące. Są też psy wyszkolone i wyspecjalizowane w wykrywaniu jednego zapachu np. narkotyków, zwłok, borni i materiałów wybuchowych, samogonu, chemikaliów. W Polsce psy te powinny mieć odpowiedni atest, wymagający okresowego uaktualnienia. Wykorzystanie psa tropiącego jest ograniczone warunkami miejsca i czasu pracy psa na śladzie. Przyjmuje się, że do topnienia nadaje się ślad pozostawiony nie później niż przed 24 godzinami, jeśli pozwalają na to warunki atmosferyczne. Właściwie wyszkolony pies może tropić ślad o długości 3-4 km, w warunkach optymalnych do 12 km. Umożliwia to użycie psa na miejscu zdarzenia jak również natychmiastowe podjęcie pościgu za sprawcą, który oddalił się z tego miejsca. Celom identyfikacyjnym służy także zabezpieczenie i utrwalenie śladu zapachowego, aby po dłuższym czasie podjąć próbę skojarzenia go z określoną osobą. Ślady takie pobiera się z różnych przedmiotów i powierzchni przy użyciu pochłaniaczy okrywanych folią aluminiową. Pochłaniacz jest następnie przenoszony do sterylnego i bezwonnego naczynia, później dokładnie opisanego w protokole oględzin. Do pobrania zapachu używa się także dużych wyjałowionych strzykawek pobierających powietrze nad śladem, które następnie wstrzykuje się do wyjałowionego pojemnika. Materiał porównawczy stanowi zapach pobrany od podejrzanego z różnych miejsc np. spod jego stopy, pachy, z odzieży, z przekazanych mu do potrzymania przedmiotów. Czynności identyfikacyjne polegają na przekazaniu psu do nawęszenia śladu dowodowego z miejsca zdarzenia i zapachu pobranego od podejrzanego czyli materiału porównawczego, a następnie wyszukiwaniu takiego samego zapachu dowodowego, spośród kilku przybranych próbek zapachowych od osób nie mających związku ze sprawą. Reakcja psa na rozpoznanie śladu dowodowego jest sygnalizowana jego zachowaniem np. warowaniem. Wartość dowodowa takiej identyfikacji jest różnie oceniana, gdyż często jest czynnością traktowaną jako eksperyment i stąd zdarza się, że sądy uznają pozytywny wynik za pełnowartościowy dowód. Jednak liczne błędy popełniane w praktyce przy zabezpieczaniu śladów, niewłaściwie udokumentowanie tego faktu, niedbałe przeprowadzenie czynności selekcyjnych, a przede wszystkim niepełna znajomość czynników mających wpływ na zachowania psów, wywołują kontrowersje w ocenach tych czynności.

92. Modus operandi - znaczenie.

Przez modus operandi (dosłownie sposób działania) rozumie się w kryminalistyce charakterystyczny dla danego sprawcy sposób dzia­łania według definicji Mariusza Kulickiego jest to charakterystyczne przedmiotowe, taktyczne i techniczne elementy celowego i w mniemaniu sprawcy optymalnego postępowania, bezpośrednio związanego z realizacją przestępstwa, determinowane cechami oraz właściwościami przestępcy i z tej racji pozwalające na wersyjne wnioskowanie o nim. Indywidualność tego sposobu jest determinowana przez szereg czynników, takich jak osobowość sprawcy, jego sprawność fizyczna, po­ziom wykształcenia, umiejętności i upodobania, czasem przestępczą spe­cjalność, posiadane narzędzia, wypróbowana i sprawdzona przy innych przestępstwach metoda postępowania i wiele innych Czynniki te, ich wielość i wzajemne kombinacje powodują, ze nieraz nawet banalne z pozoru przestępstwo, przestępca popełnia w sposób tylko dla siebie właściwy, indywidualny Analizując dający się zrekonstruować w oparciu o ślady i ewentualne zeznania świadków sposób działania sprawcy (czyli właśnie jego modus operandi) można uzyskać cały szereg informacji o nim ułatwiających dal­sze poszukiwania i identyfikację Analiza modus operandi dostarczyć może np. informacji o sprawności fizycznej sprawcy, jego cechach osobowości (np. brutalności), posiada­nych przez mego narzędziach, brom itd. W oparciu o te analizę można nieraz bardzo poważnie zacieśnić krąg podejrzanych, grupowo identyfikując sprawcę, określając zarazem dalszy kierunek poszukiwań Można tez korzystając z kartoteki Zintegrowanego Systemu Informacji Policyjnej podjąć próbę zidentyfikowania sprawcy na podstawie jego modus operandi Częściej identyczność modus operandi zademonstrowana przy roż­nych przestępstwach pozwala tych kilka przestępstw przypisać jednemu, na razie nieznanemu sprawcy W takiej sytuacji ustalenie później sprawcy jednego z tych przestępstw i udowodnienie mu, iż popełnił to prze­stępstwo, jest tym samym udowodnieniem popełnienia pozostałych prze­stępstw, powiązanych wspólnym modus operandi Także przeciwnie, jeśli kilka przestępstw łączy wspólny modus ope­randi, wykazanie przez podejrzanego (oskarżonego) alibi na jedno z nich, automatycznie przesądza o tym, ze nie popełnił on również pozostałych przestępstw Dokładna analiza modus operandi może być podstawą do identyfikacji sprawcy, przydatną tak dla działań wykrywczych, jak i dla działań o charakterze dowodowym.

93. Eksperyment.

Według art. 211 KPK, „w celu sprawdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla sprawy, można przeprowadzić w drodze ekspery­mentu procesowego doświadczenie lub odtworzenie przebiegu stano­wiących przedmiot rozpoznania zdarzeń lub ich fragmentów". Kodeks postępowania karnego z 1969 roku w art. 186 przewidywał czynność prze­prowadzaną dla „sprawdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla sprawy", która to czynność mogła mieć postać „doświadczenia lub odtworzenia przebiegu sta­nowiących przedmiot rozpoznania zdarzeń lub ich fragmentów". Zarówno doktryna jak i orzecznictwo nazywały tę czynność „eksperymentem" zazwyczaj z przymiotni­kiem: „śledczym", „procesowym", lub „kryminalistycznym". Nowy kodeks nazywa tę czynność „eksperymentem procesowym". W praktyce, w czasie eksperymentu uzupełniano go czasem przesłuchaniem, z którego sporządzano albo odrębny protokół, albo wypowiedzi udzielone w czasie realizacji eksperymentu (najczęściej wypowiedzi podejrzanego) wpisywano do proto­kołu eksperymentu. Nowy KPK usankcjonował tę praktykę, w art. 212 wyraźnie sta­nowiąc, że „w toku oględzin lub eksperymentu procesowego można dokonywać rów­nież przesłuchań lub innych czynności dowodowych". Tak więc eksperyment procesowy może być realizowany w dwóch podstawowych formach: 1) w formie doświadczenia lub 2) w formie odtworzenia przebiegu zdarzenia albo jego fragmentu. Celem eksperymentu jest najczęściej sprawdzenie wersji śledczej lub jakiejś cząstkowej hipotezy śledczej, albo zweryfikowanie treści wyjaś­nień podejrzanego lub zeznań świadka, albo sprawdzenie, jakie konse­kwencje (np. w postaci śladów, ich rozmieszczenia itp.) musi przynieść ustalony już w innej drodze przebieg wydarzeń. Przez eksperyment sprawdza się, czy dane zdarzenie mogło mieć taki przebieg, jak zakładała wersja śledcza, podaje podejrzany lub świadek. Za pomocą eksperymentu można sprawdzić, czy świadek z miejsca w którym się znajdował w czasie zdarzenia i w warunkach zewnętrznych, jakie wówczas panowały, mógł widzieć albo słyszeć to, co zeznał, że widział lub słyszał. W takim przypadku celem eksperymentu jest sprawdzenie wiarygodności zeznania. Cel i metodykę eksperymentu wyznaczają zawsze konkretne potrzeby postępowania karnego, oraz aktualny stan wiedzy o sprawie osób pro­wadzących postępowanie. Przygotowanie do przeprowadzenia ekspery­mentu obejmować musi przede wszystkim jasne sformułowanie hipotezy, która ma być sprawdzona, dobranie metodyki tego sprawdzania, (w tym wybranie czasu i miejsca realizacji), ustalenie składu ekipy przeprowa­dzającej czynność, podział ról między uczestników eksperymentu, zapla­nowanie sposobu dokumentacji i rejestracji przebiegu samej czynności. Eksperyment przeprowadza organ procesowy (prokurator lub funkcjonariusz pionu dochodzeniowo-śledczego, rzadziej sąd) z udziałem osób to­warzyszących: protokolanta, dokumentalisty (technika-kryminalistyka, którego zadaniem jest utrwalenie przebiegu czynności na taśmie wideo). Jeśli w eksperymencie uczestniczy podejrzany, który jest tymczasowo aresztowany, konieczny jest udział funkcjonariuszy, konwojujących go. Czasem do udziału trzeba przybrać „pozorantów", tj. osoby, które w eks­perymencie odtwarzać mają rolę, np. ofiar. Pozorantem (pozorantką) w zasadzie powinien być funkcjonariusz (funkcjonariuszka) policji. Jeśli eksperyment, z uwagi na swój przedmiot, albo okoliczności jest szczególnie skomplikowany, albo z innych względów wymaga wiedzy specjalistycznej, do udziału w eksperymencie należy dopuścić biegłego w charakterze konsultanta. Jeśli eksperyment prowadzony jest w terenie otwartym, albo innym, powszechnie dostępnym, konieczne jest zabezpieczenie miejsca jego rea­lizacji przez funkcjonariuszy mundurowych, których zadaniem jest nie-wpuszczenie na teren realizacji eksperymentu osób niepożądanych. W eksperymencie może też uczestniczyć obrońca, na zasadach określo­nych przez KPK. Zalecane jest przeprowadzenie eksperymentu z udziałem podejrzanego bezpośrednio po jego przyznaniu się do winy, jeśli tylko wyrazi on na to zgodę. W czasie takiego eksperymentu, podejrzany demonstruje prze­bieg przestępstwa. To demonstrowanie przebiegu zdarzenia, z jednej stro­ny stanowi plastyczne uzupełnienie wyjaśnień, z drugiej zaś pozwala na konfrontację dotychczasowych wyjaśnień z realiami, w tym z zabezpie­czonymi w czasie oględzin śladami i dowodami, pozwala też niekiedy na znalezienie nowych śladów i dowodów. Eksperyment z udziałem podejrzanego ma jeszcze inny istotny walor. Uwiarygodnia wyjaśnienia i samo przyznanie, co może mieć istotne zna­czenie, jeśli w toku dalszego postępowania podejrzany odwoła przyznanie się do winy. Poza tym, udział w eksperymencie, zademonstrowanie w nim przebiegu przestępstwa, stanowi na ogół dość mocną psychologiczną przeszkodę do późniejszego odwołania przyznania. Od eksperymentu procesowego należy odróżnić tzw. eksperyment rzeczoznawczy. Ten ostatni nie jest czynnością procesową, dlatego też nie jest realizowany przez organ procesowy. Jest to czynność biegłego, realizowana w ramach ekspertyzy, z jego przebiegu nie sporządza się pro­tokołu, a jedynie czyni stosowną wzmiankę w opinii biegłego. W ramach eksperymentu rzeczoznawczego biegły eksperymentalnie sprawdza jakąś istotną dla wydania opinii hipotezę. Właściwie przeprowadzony i udokumentowany eksperyment za pomocą wyczerpującego protokołu i utrwalenia przebiegu dodatkowo za pomocą aparatury filmowej, ma zasadnicze walory dowodowe, jak również zapobiega późniejszemu odwołaniu czy zmianie złożonych wyjaśnień, i chroni prowadzących postępowanie przed niesłusznymi zarzutami.

94. Przeszukanie.

Przeszukanie jest czynnością procesową, czyli czynnością pro­wadzoną przez organ procesowy. Czynności tej dotyczą przepisy art. 219-236 KPK. Celem przeszukania (zwanego w KPK z 1928 roku, a potocznie także i dziś „rewizją") jest przede wszystkim: 1) odnalezienie ukrywającego się podejrzanego (osoby podejrzanej) celem jej ujęcia (zatrzymania bądź przymusowego doprowadzenia), 2) znalezienie rzeczy lub śladów mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w postępowaniu karnym. Kodeks postępowania karnego przewiduje przeszukania: 1) pomieszczeń i innych miejsc (wyróżnia się tu m.in. przeszukanie miejsca, pojazdu), ) osoby i odzieży na niej (przeszukanie osoby). Przepisy Kodeksu wyznaczają dość ścisłe ramy prawne dotyczące przeszukania. szczególności przepisy KPK określają cel przeszukania, podmioty które mogą je zarządzić (prokurator, albo na polecenie sądu lub prokuratora policja, lub w wypadkach wskazanych w ustawie inny organ, np. UOP, Straż Graniczna, Żandarmeria Woj­skowa), w jakiej formie (należy wydać postanowienie). Kodeks dość szczegółowo reguluje też tryb (sposób) przeprowadzenia przeszukania: postanowienie sądu lub prokuratora należy okazać osobie, u której ma być przeprowa­dzone (art. 220 § 2 KPK), przeszukania pomieszczeń zamieszkałych w porze nocnej, tj. między godziną 22.00 a 6.00 można dokonać tylko w wypadkach nie cierpiących zwłoki (art. 221 § l KPK), z tym, że przeszukanie rozpoczęte za dnia można kontynuować mimo nastania pory nocnej (art. 221 § 2 KPK). Przeszukania osoby i odzieży na niej na­leży dokonywać w miarę możności za pośrednictwem osoby tej samej płci (art. 223 KPK). Osobę, u której ma nastąpić przeszukanie należy przed rozpoczęciem czynności zawiadomić o jej celu i wezwać do wydania poszukiwanych przedmiotów (art. 224 § l KPK), osoba ta ma prawo być obecna w czasie przeszukania, ponadto może być obecna osoba przybrana przez prowadzącego czynność (art. 224 § 3 KPK). Jeśli w czasie przeszukania nie ma gospodarza lokalu (właściciela, lokatora lub osoby administrującej lokalem), należy do asystowania przy przeszukaniu wezwać do­rosłego domownika lub sąsiada (art. 224 § 3 KPK). Jeśli przeszukiwane ma być po­mieszczenie lub teren („miejsce zamknięte") należące do instytucji państwowej lub sa­morządowej należy o zamiarze przeszukania powiadomić kierownika tej instytucji, jego zastępcę albo organ nadrzędny. Należy też dopuścić ich do asystowania przy czynności przeszukania (art. 222 § l KPK). Przeszukanie pomieszczenia (a także tere­nu) zajętego przez wojsko, może być przeprowadzone jedynie w obecności dowódcy albo osoby przez niego wyznaczonej (art. 222 § 2 KPK). Kodeks stanowi też, że przeszukanie powinno być dokonane zgodnie z celem tej czynności, z zachowaniem umiaru i poszanowania godności osób, których ta czynność dotyczy (art. 227 KPK). Przeszukanie a także dokonywanie kontroli osobistej, przeglądanie za- 132 wartości bagażu i sprawdzanie ładunku regulują także: ustawa o policji (art. 15 ust. l pkt 4 i 5), ustawa o Urzędzie Ochrony Państwa (art. 7 ust. l pkt 4), ustawa o Straży Granicznej (art. 11 ust. l pkt 6), Kodeks celny (art. 6). Z przeszukania należy sporządzić protokół. Celowe, zwłaszcza w 133 śledztwach o poważne przestępstwa, jest uzupełnienie protokołu szkicem, materiałem fotograficznym albo filmowym (nagraniem video). Do przeszukania należy się starannie przygotować. Przygotowania po­winny obejmować organizację grupy funkcjonariuszy, która ma tę czyn­ność przeprowadzić. W skład grupy wchodzić powinien zawsze funkcjo­nariusz pionu dochodzeniowo-śledczego prowadzący sprawę, w której zarządzono przeszukanie (lub inny, uczestniczący także w innych czynno­ściach śledczych podejmowanych w tej sprawie i z tej racji dobrze ją znający) oraz jego pomocnik, ewentualnie także protokolant i dokumenta­lista (technik kryminalistyk), którego zadaniem jest wykonywanie szki­ców, fotografii, filmowanie itp. Jeśli specyfika przeszukiwanego miejsca, terenu lub specyfika poszukiwanych przedmiotów (np. dokumentów) tego wymaga, w składzie ekipy powinien być także odpowiedni biegły-konsultant. Jeśli celem przeszukania jest odnalezienie ukrywającego się groźnego przestępcy, w składzie ekipy powinni znajdować się funkcjonariusze z pododdziałów antyterrorystycznych. Jeśli przeszukanie ma być prowadzone w terenie otwartym, w skła­dzie grupy powinni znaleźć się funkcjonariusze służby mundurowej, któ­rzy fizycznie zabezpieczać będą teren przeszukiwany, nie wpuszczając na ten teren osób niepożądanych. Czasem specyfika przeszukania wymagać może daleko idącej instru­mentalizacji. W szczególnych wypadkach może się zdarzyć, że celowe będzie stosowanie specjalistycznego sprzętu do poszukiwań (np. wykry­waczy metalu, aparatów rentgenowskich, radarów ziemnych, urządzeń do wykrywania podsłuchu, sprzętu termowizyjnego itp.). Wówczas w prze­szukaniu konieczny jest udział ludzi obsługujących tę specjalistyczną aparaturę. Bardzo często przy przeszukaniu korzysta się z psa policyjnego (specjalnego) specjalnie wytresowanego do poszukiwania broni, narko­tyków, zwłok, samogonu itd. Wówczas w składzie ekipy przeszukującej musi być również przewodnik psa specjalnego. Przygotowanie do przeszukania obejmować musi też dokładne sprecyzo­wanie jego celu. Ekipa musi wiedzieć czego konkretnie ma szukać w czasie przeszukania, w szczególności czego ma szukać w pierwszej kolejności. Określenie celu przeszukania musi być dokonane po dokładnej analizie zgro­madzonego już materiału dowodowego, po analizie wszystkich posiadanych w sprawie informacji operacyjnych, po przeanalizowaniu wersji śledczych. Według starej, sprawdzonej zasady policyjnej, w czasie przeszukania po­mieszczenia należy bacznie obserwować zachowanie i reakcje emocjonalne gospodarza lokalu, gdy jest on osobą podejrzaną, podejrzanym albo osobą wobec podejrzanego bliską. Swoim nieświadomym zachowaniem, reakcjami emocjonalnymi (w tym ruchami mimicznymi i pantomimicznymi) może on niekiedy wskazać miejsce ukrycia poszukiwanych rzeczy czy dokumentów. Osoby zastane w miejscu przeszukania należy wylegitymować, a w ra­zie potrzeby, jeśli zachodzi podejrzenie, że mogą one przy sobie posiadać poszukiwane rzeczy, poddać przeszukaniu osobistemu. Jeśli wśród zabezpieczonych w czasie przeszukania dokumentów są dokumenty objęte tajemnicą państwową, służbową, zawodową lub inną, chronioną ustawowo, albo dokumenty mają charakter osobisty (np. chro­niony tajemnicą korespondencji), prowadzący przeszukanie ma obo­wiązek bez zapoznawania się z treścią takiego dokumentu, zabezpieczyć go i niezwłocznie przekazać prokuratorowi lub sądowi w opieczętowa­nym opakowaniu. Na przedmioty zakwestionowane w czasie przeszukania wydaje się, niezależnie od opisania ich w protokole, pokwitowania.

95. Czynności operacyjno-rozpoznawcze.

Podstawą prawną dla prowadzenia czynności operacyjno-rozpoznaw­czych są przepisy ustaw, w szczególności przepisy ustawy z 6.4.1990 r. o policji (Dz.U. Nr 30, póz. 179 ze zm.), ustawy z 6.4.1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (Dz.U. Nr 30, póz. 180 ze zm.), ustawy z 12.10.1990 r. o Straży Granicznej (Dz.U. Nr 78, póz. 462 ze zm.). W szczególności są to przepisy artykułów: 14,19,19a, 19b, 20,20a, 20b, 21, 22 ustawy o policji; artykułów: 6, 6a,10,10a,10b, 11, 11a, 11b, 12, 13 ustawy o Urzędzie Ochrony Państwa; artykułów: 9,9a, 9b,9c, 9d, 9e usta­wy o Straży Granicznej. Czynności operacyjno-rozpoznawcze mają na celu tajne uzyskiwanie informacji istotnych do realizacji związanych z bezpieczeństwem i po­rządkiem publicznym zadań państwowych. Uzyskane w ich toku wiadomości mogą mieć znaczenie polityczne i gospodarcze (jak w przypadku informacji wywiadu zagranicznego), karno-procesowe lub prewencyjne, zapobiegające popełnieniu konkretnego przestępstwa (jak w przypadku działań policji). Konsekwencją tajności tych czynności jest specyfika wykorzystania ich rezultatów. Bezwzględnie obowiązująca regułą jest, że jeśli ich efekt jest niewystarczający dla uzyskania dowodu w formie procesowej, to na­leży zrezygnować z prób wykorzystania uzyskanej operacyjnie informa­cji, choćby jej wiarygodność była bardzo wysoka. Funkcjonariusz, który z informacji uzyskanej operacyjnie zrobi użytek inny niż określony w ustawie podlega odpowiedzialności karnej. Wspomniane na wstępie ustawy stanowią podstawę prawną do realizacji czynności operacyjno-rozpoznawczych, stwarzaj ą one zarazem pewne ogólne ramy dla tych czynności. Szczegółowe przepisy regulujące sposób realizacji czynności opera­cyjno-rozpoznawczych zawarte w różnego rodzaju zarządzeniach szefa UOP czy Komendanta Głównego Policji, w dołączonych do nich instruk­cjach są tajne (zwykle nawet opatrzone najwyższą klauzulą tajności). Jed­nak wiadomo, że ich podstawowy repertuar, ideowo równie stary jak in­stytucja wszelkiego rodzaju policji, jest nie tylko stały i dość stabilny, ale przez różnego rodzaju przekazy, opracowania historyczne czy porów­nawcze w gruncie rzeczy ogólnie znany. Czynności operacyjno rozpoznawcze mogą być realizowane w różnych formach. Zwykle czynności te dla celów dydaktycznych dzieli się na: 1) proste (wywiad, obserwację, pracę z osobowymi źródłami informa­cyjnymi, korzystanie z danych ewidencji i zbiorów informatycz­nych, zakup kontrolowany, przesyłka kontrolowana, stosowanie techniki operacyjnej), oraz 2) złożone (inwigilację, rozpracowanie operacyjne, kombinację opera­cyjną, infiltracja środowiska przestępczego lub kryminogennego).

96. Proste formy czynności operacyjnych.

Proste formy realizacji metod operacyjnych to: wywiad, obserwację, pracę z osobowymi źródłami informa­cyjnymi, korzystanie z danych ewidencji i zbiorów informatycz­nych, zakup kontrolowany, przesyłka kontrolowana, stosowanie techniki operacyjnej. Wywiad należy do najpowszechniej stosowanych czynności policyjnych. Może on być przeprowadzony w sposób jawny (wówczas, w zależ­ności od tego kto i do jakich celów go zlecił, należy do czynności admini­stracyjno-porządkowych lub procesowych) lub dyskretny (poufny albo nawet tajny). W tym ostatnim przypadku jest on czynnością o charakterze operacyjnym. Jego celem jest uzyskanie informacji o osobie (osobach) lub o zdarze­niu. Zwykle przeprowadza się go w celu sprawdzenia, czy jakieś zdarze­nie rzeczywiście miało miejsce, dla wstępnego sprawdzenia alibi, zebra­nia informacji o czyimś trybie życia, zachowania w określonym czasie, kontaktach itp. Wywiad taki może być przeprowadzony w miejscu pracy osoby znajdującej się w zainteresowaniu policji, w jej środowisku sąsie­dzkim, towarzyskim. Obserwacja jest działaniem polegającym na tajnym śledzeniu osoby w konkretnych sytuacjach, celem rozpoznania i udokumentowania jej za­chowań. Obserwacja może być towarzysząca, gdy osoba obserwowana przemieszcza się (pieszo lub pojazdem) a zespół obserwatorów podąża za nią, lub stacjonarna, gdy istotne jest pojawienie się osoby w określonym miejscu l jej zachowanie w tym miejscu. Może być ona ciągła, gdy osoba obserwowana jest w sposób ciągły przez jakiś czas lub okresowa, gdy pro­wadzi się j ą tylko w określonych godzinach, porach dnia. Cele obserwacji mogą być różne. Najczęściej chodzi o rozpoznanie gdzie dana osoba bywa, z kim, kiedy i gdzie się spotyka, czy w toku tych spotkań dzieje się coś szczególnego (np. przekazywanie jakiś przed­miotów czy dokumentów). Celem obserwacji może być też gromadzenie informacji o osobie, jej stylu życia, zwyczajach, upodobaniach itp., co może mieć znaczenie przy planowaniu innych czynności operacyjnych. Obserwacja ma sens wówczas, gdy obserwowane fakty są w jakiejś for­mie dokumentowane: w formie notatek, zdjęć fotograficznych lub za po­mocą techniki wideo. Doniosłość informacji uzyskanych w toku obserwacji bywa ogromna, ale też stosowanie j ej bywa bardzo trudne i zawsze jest bardzo kosztowne, angażujące duże zespoły ludzkie, samochody i sprzęt specjalistyczny (np. samochody wyposażone w peryskopy, specjalne kamery wideo, aparaty fotograficzne). Praca z osobowymi źródłami informacyjnymi stanowi niezwykle wa­żny element pracy operacyjnej każdej policji. Tajnych informatorów dzieli się na kilka kategorii, według różnych kryteriów. Jednym z nich jest długo­trwałość współpracy (informatorzy stali lub doraźni, pozyskani do jednej konkretnej sprawy). Innym kryterium jest status informatora: czy jest to osoba wywodząca się ze środowiska przestępczego i tkwiąca w nim, która dla jakiś własnych korzyści podjęła współpracę lub została do tej współpra­cy nakłoniona, czy też osoba, która z racji zawodu ma kontakt z takim śro­dowiskiem (np. kelner, szatniarz, taksówkarz, sprzedawca). Tajni informatorzy (konfidenci, tajni współpracownicy) podejmują współpracę z policją z różnych motywów. Najczęściej są do tej współpra­cy werbowani („pozyskiwani"). Argumentami wykorzystywanymi przy werbunku może być życzliwość policji, polegająca np. na tolerowaniu ja­kiejś półlegalnej działalności, rezygnacja ze ścigania drobnego przestęp­stwa lub wykroczenia (np. drogowego), ochrona przed niebezpieczeń­stwem grożącym ze strony świata przestępczego, pomoc w rozwiązaniu jakiegoś problemu życiowego czy zawodowego. Natomiast policje (i służby specjalne) niechętnie na ogół korzystają z usług informatorów którzy współpracę deklarują samorzutnie, motywując ją sympatią do poli­cji, patriotyzmem itp., wychodząc z założenia, że tego typu informator nie w pełni znajduje się pod kontrolą i może doprowadzić do dekonspiracji. Już zwerbowany informator jest później wynagradzany za dostarczone informacje w sposób proporcjonalny do rodzaju i wartości informacji, i w sposób odpowiadający jego statusowi społecznemu, i oczekiwaniom. Zwykle są to premie pieniężne, ale mogą też być inne formy wynagradza­nia (prezenty, alkohol). Wynagrodzenie informatorów wypłacane jest z funduszu operacyjnego. Zasadą jest pełne zakonspirowanie informatora, który w kontaktach z policją posługuje się uzgodnionym pseudonimem, którym sygnuje swe ewentualne meldunki. Również spotykający się z informatorem policjant („prowadzący") w swoich meldunkach przekazując uzyskane od niego in­formacje nie wymienia nigdy jego nazwiska, a jedynie pseudonim. Zasadą powszechnie akceptowaną w policjach na świecie jest pełne i absolutne za­pewnienie konfidentowi dyskrecji, tak w okresie współpracy, jak i po jej za­kończeniu. Nie mając pełnej gwarancji swej anonimowości informator nigdy nie będzie pełnowartościowym i w pełni szczerym współpracownikiem poli­cjanta prowadzącego. Prawdziwe personalia informatora powinny być ujęte tylko w tajnej ewidencji policyjnej, do której dostęp może mieć tylko bardzo ograniczo­ne i ściśle określone grono funkcjonariuszy. Zasadą jest, że informator ma tylko jednego prowadzącego, z którym spotyka się w umówionych miejs­cach, ewentualnie jest wywoływany w umówiony wcześniej sposób. Za­równo spotkania, jak i ich wywoływanie powinny być realizowane z za­chowaniem zasad tajności i dyskrecji. Zakłada się, że każdy funkcjona­riusz operacyjny powinien mieć kilku stałych tajnych informatorów. Korzystanie z danych ewidencji i zbiorów informatycznych . Zakup kontrolowany polega na dokonaniu w sposób niejawny nabycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa, (albo ule­gających przepadkowi, albo których wytwarzanie, posiadanie, przewoże­nie lub obrót którymi są zabronione), lub na wręczeniu lub przyjęciu ko­rzyści majątkowej („łapówki") w celu sprawdzenia uzyskanych wcześniej wiarygodnych informacji o przestępstwie, o jego sprawcy (sprawcach) albo dla uzyskania dowodu (por. art. 19 a ustawy o policji, art. 10a ustawy o Urzędzie Ochrony Państwa). Stosowanie techniki operacyjnej polega głównie na wykorzystaniu podsłuchów i podglądów. Podsłuch może być telefoniczny (nie rodzi on zwykle problemów tech­nicznych, o ile przechwytywana transmisja nie jest szyfrowana) albo po­mieszczeń. Do tego ostatniego służą aparaty o bardzo zróżnicowanym po­ziomie rozwiązań technologicznych, od względnie prostych po bardzo wy­rafinowane. Najogólniej wyróżnia się tu urządzenia przewodowe (które mogą wykorzystywać swoje autonomiczne okablowanie, albo też działać w sieci elektrycznej, wodociągowej, centralnego ogrzewania itp.) i bezprze­wodowe (transmitujące przejmowany materiał akustyczny drogą radiową). Urządzenia bezprzewodowe ograniczone są żywotnością zasilających je baterii. W każdym przypadku problemem jest umieszczenie sondy (mikro­fonu) w określonym pomieszczeniu. Korzysta się tu albo z działań agenturalnych, albo dyskretnie wchodzi się do pomieszczenia (np. przy okazji re­montu, malowania, sprzątania). Istniej ą też możliwości techniczne umożli­wiające podsłuch pomieszczeń ze znacznej nieraz odległości, bez potrzeby wchodzenia do wnętrz pomieszczenia dla zainstalowania sondy. Stosowane są też aparaty podsłuchowe nasobne, służące do tajnej reje­stracji i transmisji odbywanych lub podsłuchiwanych rozmów. Nagry­wającym może być pracownik operacyjny lub tajny współpracownik. Urządzenia takie, z uwagi na swą miniaturyzację mogą być kamuflowane dosłownie we wszystkim: w guziku, okularach, spince do krawata. Podgląd pomieszczeń realizowany bywa za pomocą wzierników o mikro­skopijnych końcówkach, które wprowadzić można w okolice okien czy drzwi, ale także przez ścianę lub sufit pomieszczenia, przy czym wymagany otwór może być średnicy mniejszej niż średnica szpilki. Wymiary zminiaturyzowanej kamery tv dokonującej transmisji pozwalają umieścić ją niemal wszędzie. Ostatnie lata przyniosły też rozwój aparatury umożliwiającej wykorzysta­nie tzw. ulotu elektromagnetycznego czyli naturalnej dla większości kompu­terowych monitorów emisji promieniowania, które można przechwycić i na­stępnie odtworzyć informacje zawarte w emitującym komputerze. Do środków techniki operacyjnej zalicza się także metodykę tajnego otwierania korespondencji, ujawniania tajnopisów i inne.

97. Złożone formy czynności operacyjnych.

Złożone czynności operacyjne to: rozpoznanie operacyjne, infiltrację środowisk przestępczych i kryminogennych, inwigilację, pozyskiwanie i wykorzystywanie tajnych osobowych źródeł informacyjnych, rozpracowanie operacyjne i kombinację operacyjną. Inwigilacja polega na długotrwałym, systematycznym, tajnym śledze­niu konkretne osoby, z łącznym wykorzystaniem wszystkich w zasadzie prostych form czynności operacyjnych. Osobom inwigilowanym zakłada się specjalne teczki (w tradycyjnej terminologii kryminalistycznej zwane aktami dossiers), które zawierają notatki i inną dokumentację czynności podjętych wobec osoby inwigilo­wanej. Celem inwigilacji teoretycznie może być niedopuszczenie do po­pełnienia przez inwigilowaną osobę przestępstwa. Zwykle celem jest sprawdzenie słuszności podejrzenia o popełnieniu przez taką osobę prze­stępstwa w przeszłości i uzyskanie dowodów niezbędnych do wszczęcia postępowania karnego. Rozpracowanie operacyjne to również koncentracja różnych prostych czynności operacyjnych w celu realizacji wspólnego zadania. Od inwigilacji rozpracowanie operacyjne różni się tym, że z reguły nie doty­czy jednej konkretnej osoby ale jakiegoś zagadnienia (np. serii zabójstw dokonanych przez nieznanego sprawcę). Infiltracja środowiska przestępczego lub kryminogennego jest realizowana dla możliwości sprawowania nad nim policyjnej kontroli, przez zapewnienie sobie stałego dopływu informacji z tego środowiska. Doko­nuje się jej poprzez werbowanie z tego środowiska informatorów, umieszczanie w nim już wcześniej zwerbowanych infor­matorów, lub agentów, tj. własnych funkcjonariuszy, którzy albo na krót­ko kamuflują swą rzeczywistą rolę, udając przedstawiciela innego zawo­du (np. akwizytora), albo też rolę swą mają zakamuflowaną na znacznie dłużej, zajmując tzw. etat niejawny. Na przykład policjant, zatajając fakt swej służby, zatrudnia się jako urzędnik bankowy, pracuje w tej roli, nie przestając być równocześnie kadrowym funkcjonariuszem policji, wyko­nującym w banku swe policyjne, operacyjne zadania, np. inwigilując określonych pracowników banku. Rozpracowanie operacyjne to usystematyzowany zespół różnorodnych prostych i złożonych form ukierunkowanych na zapobieżenie planowanemu przestępstwu lub wykrycie sprawców już popełnionych i nie wykrytych przestępstw. Takie rozpracowanie może poprzedzać wszczęcie postępowania przygotowawczego, a zawarte w nim informacje mogą stanowić podstawę późniejszego wszczęcia sprawy karnej. Rozpracowanie może też być prowadzone równolegle do toczącego się już postępowania przygotowawczego a zdarza się, że rozpracowanie zostaje założone po umorzeniu określonego postępowania. Kombinacja operacyjna to zespół działań i zachowań pracowników organów ścigania, których celem jest stymulowanie poczynań środowisk i grup przestępczych oraz potencjalnych sprawców w oczekiwaniu przez te organa kierunku.

98. Registratury informacyjno-rozpoznawcze - wymień zbiory.

System zbierania, przechowywania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł spełnia ważną rolę w zwalczaniu przestępczości. Na podstawowe zbiory składają się registratury, kartoteki i ewidencje. Obecnie zmierza się do stworzenia sprawniejszego systemu informacyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem wykorzystania wiedzy o modus operandi i cechach zewnętrznych potencjalnych sprawców różnych przestępstw. Policyjne zbiory służą do: typowania sprawców przestępstw i powiązania ich ze stwierdzonymi przestępstwami; koordynowania poczynań policji i prokuratury; analizy i prognozowania przestępczości. Informacje o przestępstwach, osobach podejrzanych oraz przedmiotach mających związek z przestępstwami są zawarte w: Zintegrowanym Systemie Informacji Policyjnej (ZISP); Centralnej Registraturze Daktyloskopijnej i jej wojewódzkich odpowiednikach; Zbiorach Zdjęć Sygnalitycznych, Centralnej Kartotece Broni Utraconej; Krajowym Zbiorze Łusek i Pocisków; Zbiorze Wzorców Broni i Amunicji; Centralnej Kartotece Dokumentów Anonimowych; Centralnym Zbiorze Kodów Genetycznych (DNA); Banku Zapachów; innych zbiorach administracji ogólnej resortu sprawiedliwości. Zintegrowany System Informacji Policyjnej ZISP opiera się przede wszystkim na informacjach napływających z jednostek i pionów dochodzeniowo-śledczych prowadzących postępowania przygotowawcze oraz częściowo z pionów operacyjnych Policji. Gromadzi on informacje o: 1.) zdarzeniach- opisy typów przestępstw, czas i miejsce ich popełnienia, opisy i mechanizm ich przebiegu, łącznie z modus operandi sprawców, użytych narzędzi, dane o pokrzywdzonych osobach lub instytucjach oraz poniesionych szkodach, pozostawionych i ujawnionych śladach, wykryciu lub niewykryciu sprawców; 2.) osobach- dane o osobach, podejrzanych, potencjalnych sprawcach, podejrzanych, zaginionym, poszukiwanych, ujawnionych i nieznanych z tożsamości zwłokach; znajdują się tu także informacje używanych pseudonimów oraz posiadanych znaków szczególnych; 3.) rzeczach- posiadających cechy trwałe, które zostały utracone w wyniku przestępstwa, użytych do popełnienia przestępstwa lub mających z nim związek bądź których posiadanie lub obrót nimi jest zabronione. W tym zbiorze znajdują się też informacje o substancjach i produktach stwarzających lub mogących spowodować powszechne zagrożenie w sytuacji braku ich odpowiedniego zabezpieczenia, a także o miejscach znajdujących się w szczególnym zainteresowaniu policyjnym ze względu na charakter obiektu czy grupowania się elementu przestępczego. W Centralnej Registraturze Daktyloskopijnej znajdują się karty daktyloskopijne osób podejrzanych o dopuszczenie się przestępstw umyślnych i ściganych z oskarżenia publicznego, osób o nieustalonej tożsamości lub próbujących się ukryć. Zbiór ten złożony jest według specjalnego system. Obecnie jest wdrażany system automatycznej identyfikacji daktyloskopijnej AFIS mającej współdziałać z Zintegrowanym Systemem Informacji policyjnej ZSIP. Zbiory zdjęć sygnalitycznych znajdują się przede wszystkim w jednostkach wojewódzkich, natomiast na szczeblu centralnym gromadzone są fotografie najgroźniejszych sprawców. Zdjęcia sygnalityczne z utrwalonym wyglądem prawego profilu, twarzy en face oraz całej sylwetki umożliwiają typowanie i rozpoznawanie drogą okazania sprawców różnych przestępstw, służą też ustalaniu tożsamości nieznanych zwłok. Centralna Kartoteka Broni Utraconej zawiera informacje o przypadkach i okolicznościach utraty broni będącej w legalnym posiadaniu różnych osób i instytucji, a także odnotowuje fakty jej odzyskania. Krajowy Zbiór Łusek i Pocisków zawiera łuski i pociski ujawnione na miejscach różnych przestępstw popełnionych przy użyciu broni. Centralna Kartoteka Dokumentów Anonimowych zawiera zbiory dokumentów anonimowych związanych z wieloma przestępstwami, jak też wzory pisma ręcznego ustalonego autora oraz pisma zidentyfikowanych maszyn do pisania. Do celów rozpoznawczo-wykrywczych wykorzystywane są również informacje zawarte w zbiorach: Centralnego rejestru Skazanych Ministerstwa Sprawiedliwości, Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności PESEL, urzędów skarbowych NIP, wydziałów komunikacji oraz sądowego rejestru handlowego.

99. Wersja kryminalistyczna, jej budowa i znaczenie.

W znacznym procencie spraw, pierwsza informacja o przestępstwie (najczęściej w formie zawiadomienia) zawiera już w sobie informację o tym, kto jest sprawcą. Również szereg okoliczności sprawy, przebieg zdarzeń, a czasem nawet motywacje sprawcy są znane od samego po­czątku postępowania. W takiej sytuacji do policji, a także prokuratury należy jedynie udokumentowanie tych informacji w formie wymaganej przez przepisy Kodeksu postępowania karnego, a także ujęcie i ewen­tualnie, zatrzymanie sprawcy. Jednak przy pewnej liczbie spraw, spraw­ca w momencie przyjmowania zgłoszenia o przestępstwie pozostaje nie­znany i zadaniem organów dochodzeniowo-śledczych jest wówczas jego wykrycie. W takiej sytuacji, trzeba rozpocząć od próby uporządkowania wiedzy o zdarzeniu według znanego od starożytności schematu, wyznaczonego przez tzw. „siedem złotych pytań" Odpowiedź na te pytania wymaga zwykle intelektualnej rekonstruk­cji całego zdarzenia, łączącej znane już fakty z hipotezami. Ten zmie­rzający do intelektualnej rekonstrukcji zdarzenia proces jest niezwykle trudny do zdefiniowania w aspekcie metodologicznym. Składa się on z rozmaitego rodzaju wnioskowań, wśród których, zwykle wymienia się wnioskowania redukcyjne (polegające na wnioskowaniu ze skutku o przyczynie, ale także z innych wnioskowań (dedukcyjnych, indukcyjnych), zazwyczaj wielokierunkowo rozgałęzionych i wspartych intuicją (na któ­rą składa się zapewne wiedza, doświadczenie, inteligencja, zdolność do analitycznego myślenia itp.). W rezultacie powstają zdania opisujące przestępcze zdarzenie w szcze­gólności określające osobę sprawcy, jego motywacje itp. Chociaż na po­czątku nie wiadomo, czy i które z tych zdań są prawdziwe, mogą one jednak przyczynić się do nadania sensu, zwłaszcza zaś uporządkowania dal­szych czynności wykrywczych. Dzięki nim nie błądzi się już na oślep, ale weryfikując wartość poszczególnych zdań, ma się szansę zbliżenia się do prawdy. Widoczna jest tu pewna analogia z procesem poznawczym w naukach empirycznych: badacz najpierw buduje hipotezę, czyli zdanie o niewia­domej wartości logicznej, które następnie sprawdza i po zrealizowaniu obserwacji czy też eksperymentu, te hipotezę odrzuca albo przyjmuje, nadając jej status twierdzenia. Hipoteza odnosząca się do przebiegu fragmentu lub całości zdarzenia przestępczego, zbudowana na użytek procesu wykrywczego, nosi nazwę wersji kryminalistycznej albo wersji śledczej. § 2. Zasady budowy wersji Istnieje kilka ogólnych reguł związanych z budową wersji, (zwanych czasem zasadami budowy wersji): 1) nie powinno się poprzestawać na budowie jednej wersji zdarzenia. Stworzenie wariantów alternatywnych zwiększa szansę wykrycia sprawcy, 2) wersja może obejmować całość zdarzenia, ale często bardziej celo­we jest zbudowanie hipotetycznego opisu (opisów) tylko jego frag­mentu (wersja cząstkowa) 3) szczególnie ważnym rodzajem wersji cząstkowej jest wersja osobo­wa, zawierająca założenia co do osoby sprawcy (sprawców). Pod­stawą budowy takiej wersji jest znajomość kazuistyki kryminalnej i kryminologii (określone rodzaje przestępstw popełniaj ą przestępcy o określonych parametrach socjologicznych i psychologicznych), analiza modus operandi sprawcy, znajomość środowiska ofiary, jej stosunków zawodowych, towarzyskich, sytuacji materialnej, ro­dzinnej itp., 4) każda tworzona wersja bezwzględnie powinna spełniać warunek sprawdzalności. Znaczy to, że konsekwencje zawartych w niej założeń są w ogóle możliwe do ujawnienia, z uwzględnieniem zdrowego rozsądku i pozostających w dyspozycji możliwości działania, 5) celowe jest zhierarchizowanie wersji według stopnia ich prawdopo­dobieństwa (wersję traktuje się wtedy jako przypuszczenie, najsil­niejsze z nich uznając za najbardziej prawdopodobne) i rozpoczęcie sprawdzania od wersji najbardziej prawdopodobnej. Zbudowanie dobrej wersji wymaga znajomości lokalnych realiów, 57 zwłaszcza sytuacji kryminogennej na terenie, gdzie popełniono prze­stępstwo, aktualnej charakterystyki świata przestępczego i jego aktyw­ności. Jest to w pewnym sensie znajomość tła. Kolejnym warunkiem sensowności wersji jest jej należyta podstawa informacyjna. W zasadzie sposób gromadzenia informacji, użytecznych w budowie wersji jest nie­specyficzny w stosunku do korzystania ze źródeł informacji potrzeb­nych dla innych czynności wykrywczych. Ważnym punktem wyjścia są wskazania, czy sugestie pokrzywdzonych zawarte w treści ich prze­słuchania. Konfrontuje sieje z wynikami oględzin, informacjami z ewi­dencji i archiwów, informacjami ze źródeł operacyjnych itp. Użyteczna może być analogia ze zbiorem zdarzeń podobnych, znanych z dotych­czasowej praktyki. § 3. Wersja a plan śledztwa Budowa wersji, a następnie ich weryfikacja determinują w dużej mierze plan śledztwa. Kolejność wykonywanych czynności zwykle jest związana z weryfikacją wersji. Dla przeprowadzenia takiej weryfikacji, należy wykonać konkretne działania, za realizacje których odpowie­dzialni są poszczególni funkcjonariusze. Tak więc przynajmniej pierw­sza faza śledztwa polega na rozpisaniu zadań, wyznaczeniu osób odpo­wiedzialnych za ich realizację i zakreśleniu terminów realizacji, zmie­rzających do weryfikacji kolejnych wersji śledczych. Jeśli przestępstwo jest poważne, a do prowadzenia śledztwa skierowano odpowiednio li­czną grupę funkcjonariuszy, możliwe jest równoległe sprawdzenie wię­cej niż jednej wersji.

100. Sprawdzanie alibi.

Sprawdzanie alibi jako metoda weryfikacji wersji osobowej. Alibi definiuje się jako bytność podejrzanego w czasie popełnienia przestępstwa na miejscu innym niż to miejsce na którym przestępstwo zo­stało popełnione, wykluczającą tym samym jego udział w zarzucanym mu czynie. Wykazywanie alibi, jest częstą formą obrony podejrzanego (oskar­żonego), który wykazuje w ten sposób, że nie mógł dopuścić się zarzuca­nego mu czynu, bowiem w tym czasie, gdy czyn ten był popełniany, on znajdował się w innym miejscu. Sprawdzenie alibi, jest ważnym elemen­tem sprawdzania wersji osobowej.

101. Pościg.

Pościg, to działania podjęte przez policjanta (patrol policyjny, jednost­kę policyjną, specjalną grupę) zmierzające do ujęcia osób ściganych, które przemieszczają się w terenie. Wielkość i rodzaj przedsięwzięć or­ganizacyjnych, taktycznych, a nawet technicznych uzależnione są od ro­dzaju pościgu, sposobu ucieczki ściganego, stopnia w jakim jest on nie­bezpieczny (czyli jakie i dla kogo stwarza niebezpieczeństwo), terenu w jakim odbywa się pościg itp. Zwykle celem pościgu jest zatrzymanie (czasem tylko sprawdzenie tożsamości) osoby ściganej, czyli: 1) osoby, która ucieka bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, 2) osoby, która wezwana do okazania dokumentów ucieka, 3) osoby, która po popełnieniu przestępstwa ukrywała się, a odnalezio­na, podejmuje ucieczkę, 4) osoby pozbawionej wolności, która uciekła z zakładu karnego, aresztu, komendy (komisariatu) policji, z konwoju itp. Użycie w czasie pościgu broni palnej regulują przepisy art. 17 ust. l ustawy o policji, art. 9 ust. l ustawy o Urzędzie Ochrony Państwa, art. 24 ust. l ustawy o Straży Granicznej. Zgodnie z przepisem art. 243 § l KPK każdy (a więc nie tylko policja) ma prawo ująć osobę w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeśli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub jeśli nie można ustalić jej tożsamości. Jedna­kże osobę tak ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce Policji (art. 243 § 2 KPK). W trakcie bezpośredniego pościgu za osobą, wobec której istnieje uzasadnione podej­rzenie popełnienia zabójstwa, zamachu terrorystycznego, uprowadzenia osoby w celu wymuszenia okupu lub określonego zachowania, rozboju, kradzieży rozbójniczej, wy­muszenia rozbójniczego, umyślnego ciężkiego uszkodzenia ciała, zgwałcenia, podpa­lenia lub umyślnego sprowadzenia w inny sposób niebezpieczeństwa powszechnego dla życia albo zdrowia, policjant ma prawo użycia broni palnej. Prawo takie ma rów­nież w czasie bezpośredniego pościgu za osobą, która dokonała, lub usiłowała doko­nać bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność policjanta lub innej osoby, która nie podporządkowała się wezwaniu do natychmiastowego po­rzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu, zdrowiu lub wolności policjanta lub innej osoby; w pościgu za osobą, która usiłowała przemocą odebrać broń policjantowi lub innej osobie uprawnionej do posia­dania broni palnej, a także w pościgu za osobą dokonała, lub usiłowała dokonać zama­chu na mienie, stwarzając jednocześnie bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia lub wolności człowieka (art. 17 ust. l ustawy o Policji). Jeśli pościg kończy się ujęciem osoby ściganej, należy ją wylegitymować lub w inny sposób ustalić (potwierdzić) jej tożsamość, albo zatrzy­mać, jeśli spełnione są ustawowe warunki zatrzymania (por. art. 243-248 KPK oraz art. 15 ust. l pkt. 2 i 2', pkt. 3 ust. 2-5 ustawy o policji, art. 7 ust. l pkt. 2, ust. 2-3 ustawy o Urzędzie Ochrony Państwa, art. 11 ust. l pkt. 7 ustawy o Straży Granicznej). Jeśli w wyniku pościgu nie udało się ująć osoby ściganej i kontynuowa­nie pościgu wydaje się niecelowe, działania te przerywa się w tej formie i ewentualnie kontynuuje w formie czynności operacyjno-rozpoznawczych. Zdarza się, że pościg, zwłaszcza za uzbrojonym przestępcą (lub tym bardziej grupą przestępczą, terrorystyczną) ma postać skomplikowanych i zorganizowanych działań, z udziałem różnych jednostek i formacji poli­cyjnych (w tym także pododdziałów wojsk podległych Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji), z użyciem pojazdów, śmigłowców, spe­cjalnego sprzętu łączności itp. W działaniach policyjnych rozróżnia się kilka form takiego pościgu: 1) pościg czołowy („po śladach"); pościg taki zaczyna się z miejsca przestępstwa lub miejsca ucieczki ściganego, 2) czynności zaporowe, organizowane przez policję na drogach spo­dziewanej trasy ucieczki ściganego; zwykle czynności zaporowe prowadzone są łącznie z pościgiem czołowym. Często pościg uzupełniony jest zasadzką i działa­niami poszukiwawczymi (penetracyjnymi). Czasem przy pościgu wyko­rzystuje się psa tropiącego. W czasie pościgu i działań penetracyjnych zabezpiecza się ewentualne ślady i dowody, na które można się natknąć na drodze ucieczki sprawcy, prowadzi się też inne działania administracyjno-porządkowe (np. rozpytuje ludzi itp.).

102. Poszukiwania.

Poszukiwania są formą czynności taktyczno-kryminalnych podejmo­wanych w ramach toczącego się postępowania (por. art. 278 KPK), w ra­mach czynności sprawdzających (art. 307 KPK) lub w ramach działań operacyjno-rozpoznawczych. Celem tych działań może być ujawnienie ukrywającego się sprawcy przestępstwa (albo innych osób ukrywa­jących się przed organami ścigania lub wymiaru sprawiedliwości, uchy­lających się od odbycia orzeczonej kary itp.) albo świadków przestęp­stwa, albo osób zaginionych, zdobycie śladów i dowodów przestępstwa lub informacji o śladach i dowodach. Podstawą wszczęcia poszukiwań mogą być pisemne polecenia sądów lub prokuratur, a także wnioski (lub wystąpienia) jednostek terenowych Policji, Straży Granicznej, Służby Więziennej, Żandarmerii Wojskowej i innych uprawnionych organów państwowych. Polecenia (wnioski, wystąpienia) o wszczęcie poszukiwań powinny być z zasady kierowane do jednostek policyjnych terenowo właściwych dla ostatniego znanego miejsca zamieszkania poszukiwanego, a gdy to miejsce nie jest znane do jednostki policji właściwej dla miejsca po­pełnienia przestępstwa w związku z którym poszukiwanie jest wszczy­nane. Dokument stanowiący podstawę wszczęcia poszukiwań, powinien być wydany przez uprawniony organ i powinien zawierać personalia osoby poszukiwanej, jej rysopis, ewentualnie fotografię, ostatnie znane miejsce pobytu, zarzucane jej przestępstwo (lub inny powód dla którego jest po­szukiwana), oraz wskazanie, co należy uczynić z poszukiwanym w razie ustalenia jego miejsca pobytu (np. zatrzymać, a po zatrzymaniu doprowa­dzić lub tylko poinformować o miejscu pobytu itd.). Poszukiwania, w za­leżności od potrzeb, mogą mieć zasięg lokalny lub ogólnokrajowy. Poszukiwania osób rozpoczyna się od wywiadów w miejscu ostatnie­go pobytu, w razie potrzeby także w miejscu pracy, sprawdza się miejsca i środowiska, w których poszukiwany przebywał lub miał kontakty. Dla realizacji tego zadania łączy się czynności o charakterze administracyjno-służbowym (rozpylania, korespondencja z instytucjami i firmami) oraz o charakterze operacyjno-rozpoznawczym (korzysta się tu z opera­cyjnych informacji zebranych uprzednio o osobie poszukiwanej, jej sto­sunkach rodzinnych, znajomościach, kontaktach i zwyczajach; zleca się szukanie tajnym współpracownikom itp.). Czasem w ramach poszukiwań stosuje się także inne jeszcze formy działań taktyczno-kryminalnych: penetracje terenu, zasadzki itp. O skuteczności poszukiwań w dużej mierze decyduje współpraca ze społeczeństwem i mediami. W niektórych sytuacjach celowe może być zwrócenie się do mediów (telewizji, prasy, radia) o publikację stosow­nych komunikatów i opublikowanie w prasie, lub pokazanie w telewizji fotografii poszukiwanego, wraz z apelem do społeczeństwa o udzielenie informacji o jego miejscu pobytu. Zwrócenie się o pomoc do społeczeń­stwa za pośrednictwem mediów, jest szczególnie uzasadnione przy poszu­kiwaniu osób zaginionych, a także osób, za którymi wydano listy gończe (por. art. 279 i 280 KPK), oraz za osobami, za którymi nie wydano wpraw­dzie listów gończych, ale są podejrzewane o popełnienie szczególnie nie­bezpiecznych przestępstw, zwłaszcza zaś takich osób, których pozostawa­nie na wolności może zagrażać bezpieczeństwu innych osób lub porząd­kowi publicznemu. Zamiast zdjęcia, jeśli policja nim nie dysponuje, publikuje się czasem portret rysunkowy takiej osoby, stworzony na podstawie zeznań świad­ków. Postanowienie o poszukiwaniu listem gończym wydaje sąd lub prokurator, je­śli podejrzany (oskarżony) w stosunku do którego wydano postanowienie o tym­czasowym aresztowaniu ukrywa się (art. 279 § l KPK). Postanowienie o poszuki­waniu listem gończym można wydać także w stosunku do podejrzanego (oskar­żonego), co do którego nie wydano postanowienia o tymczasowym aresztowaniu (art. 279 § 2 KPK). Według art. 280 KPK, list gończy musi zawierać: oznaczenie sądu lub prokuratora, który wydał postanowienie, dane o osobie ułatwiające jej poszukiwanie (personalia, rysopis, znaki szczególne, miejsce pracy i miejsce zamieszkania oraz, jeśli to możliwe, także jej fotografię). W liście gończym powinna być także informacja o treści zarzutu postawionego podejrzanemu (oskarżonemu), oraz informacja o postanowieniu o tym czasowym aresztowaniu te) osoby List gończy zawiera także wezwanie, adresowane go do każdego, kto zna miejsce pobytu poszukiwanego do zawiadomienia o tym najbliższej jednostki policji, prokuratora lub sądu, a także pouczenie o odpowiedzialności karnej za ukrywanie osoby poszukiwane) lub udzielanie jej pomocy w ucieczce List może informować o nagrodzie za ujęcie lub przyczynienie się do ujęcia poszukiwane go (o ile taka nagroda została ustanowiona) oraz zapewniać dyskrecję osobie informującej. List gończy może być rozpowszechniany za pośrednictwem mediów, a także, w razie potrzeby, może być rozplakatowany w miejscach publicznych Na wewnętrzny użytek Policji (a także Straży Graniczne), UOP) publi­kowane są specjalne wykazy osób poszukiwanych w formie książeczek zawierających zdjęcia i dane osób poszukiwanych Takimi książeczkami dysponują służby patrolowe policji i obsługa przejść granicznych Wykazy osób poszukiwanych publikowane są we wszystkich policjach na świecie (a także przez międzynarodowe i regionalne organizacje policji) w formie specjalnych gazet policyjnych, książeczek, albumów itp. W ostatnich latach coraz powszechniej służbom patrolowym oraz obsługom przejść granicznych udostępnia.

103. Zatrzymanie.

Ustawowe warunki zatrzymania zostały wyrażone w art. 243-248 KPK oraz w przepisach ustawy o Policji, ustawy o Urzędzie Ochrony Państwa, ustawy o Straży Granicznej. Zatrzymanie może nastąpić w wyniku przeprowadzonego postępowania przygotowawczego, gdy organy ścigania, realizując funkcje wykrywcze i dowodowe, zdołały powiązać określoną osobę ze stwierdzonym przestępstwem i istnieją podstawy do przedstawienia jej stosownych zarzutów. Zatrzymanie osoby może też nastąpić po ujęciu na „gorącym uczynku” przestępstwa, po bezpośrednim pościgu albo też po ustaleniu miejsca pobytu osoby poszukiwanej. Prawo zatrzymania przysługuje Policji, Urzędowi Ochrony Państwa, Straży Granicznej, organom prowadzącym dochodzenia w sprawach skarbowych, funkcjonariuszom Straży Ochrony Kolei, strażom bankowym, pocztowym, łączności, Straży Leśnej, kapitanowi statku morskiego, dowódcy statku powietrznego, inspektorowi sanitarnemu, Żandarmerii Wojskowej, przełożonym wojskowym, dowódcy garnizonu. Zgodnie z art. 244 KPK organy ścigania mają prawo zatrzymania osoby podejrzanej, ale tylko wtedy, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, iż popełniła ona przestępstwo, przy czym zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub zatarcia śladów przestępstwa. Celem tej czynności jest: zabezpieczenie osoby podejrzanej dla potrzeb postępowania przygotowawczego; przeciwdziałanie matactwu ze strony osoby podejrzanej; przesłuchanie oraz doprowadzenie do prokuratora i sądu w celu zastosowania środka zapobiegawczego,; osadzenie w zakładzie karnym osoby z niego zbiegłej. Zatrzymanie może także nastąpić w celu przymusowego doprowadzenia osoby do jednostki policyjnej, prokuratora, sądu lub innych organów rozpatrujących określoną sprawę.

Zatrzymanie może nastąpić na czas nie dłuższy niż 48 godzin, a okres zatrzymania jest liczony od chwili rzeczywistego zatrzymania. Fakt zatrzymania musi być wyraźnie oznajmiony. Planowane zatrzymanie powinno być poprzedzone zebraniem przez właściwy organ wyczerpujących informacji nie tylko o personaliach i rodzaju popełnionego przestępstwa, ale i o cechach psychofizycznych osoby, trybie jej życia, czasie i warunkach, które byłyby najdogodniejsze do wykonywania tej czynności. Zatrzymanie wiąże się również z koniecznością wykonania niekiedy i innych czynności, mianowicie: przeszukania samej osoby, dokonania oględzin ciała etc. Przy zatrzymywaniu szczególnie groźnych sprawców należy zachować szczególna ostrożność, zwłaszcza przy podejrzeniu o posiadanie przez nich broni lub innych niebezpiecznych narzędzi.

104. Odróżnij i omów poszczególne rodzaje fotografii.

Ze względu na właściwości fotografii, najogólniej można podzielić ją na dwie podstawowe grupy: fotografię dokumentacyjną i fotografię ba­dawczą. Uwzględniając kryteria specyficzne dla fotografii kryminalistycznej dzielimy ją na cztery grupy: 1) fotografię rejestracyjną, 2) fotografię dokumentacyjną, 3) fotografię badawczą, 4) fotografię operacyjno-rozpoznawczą, zwaną niekiedy detektywną. Podział ten zawiera wszystkie rodzaje fotografii stosowane w krymina­listyce, a jednocześnie systematyzuje fotografię według jednolitych kryte­riów obejmujących metody jej sporządzenia. Fotografia rejestracyjna to sposoby i zasady fotografowania w celach rozpoznawczych przestępców i osób podejrzanych. Uzyskiwane w ten sposób zdjęcia sygnalityczne są podstawą tworzenia kartotek pozwa­lających identyfikować przestępców. Fotografia dokumentacyjna wykorzystywana jest w utrwalaniu prze­biegu czynności procesowych, przedmiotów przed dokonywaniem badań specjalistycznych, poszczególnych faz tych badań, a także stosowana jest w celach profilaktycznych, na przykład przez służby ruchu drogowego wykorzystujące urządzenia do automatycznej rejestracji wykroczeń dro­gowych. Do fotografii badawczej zalicza się wszystkie metody i sposoby wy­korzystywane w celu ujawniania i utrwalania określonych cech oraz właściwości przedmiotów, także niewidocznych lub słabo widocznych dla oka ludzkiego w normalnych warunkach. Do tej grupy należy fotogra­fowanie w promieniach niewidzialnych, fotografia mikroskopowa, tono-rozdzielna i kontrastująca. W grupie tej mieszczą się również obrazy foto­graficzne w postaci przetransformowanej, wymagające dodatkowej inter­pretacji przez specjalistę. Szczególnie należy wymienić tu fotografię spektroskopową, pseudosolaryzacyjną i konturową. Ponadto do tej gałęzi fotografii zaliczamy techniki wykorzystywane przy ujawnianiu określo­nych cech lub zdjęcia wykonane do celów porównawczych, takich jak superprojekcja, porównanie zdjęć, zdjęcia śladów linii papilarnych, pisma itp. Często wykorzystywana jest fotografia w podczerwieni, w ultrafiole­cie z wykorzystaniem luminescencji oraz stosowane są chemiluminescencyjne techniki fotograficzne. Wymienione techniki stosowane są również bezpośrednio na miejscu zdarzenia. Przedmiotem zainteresowania fotografii detektywnej są przypadki, w których organa ścigania wykonuj ą zdjęcia w sposób dyskretny, zasadni­czo bez wiedzy osób niewtajemniczonych. Zasadniczo najczęściej zada­niem tego rodzaju fotografii jest utrwalenie zachowania się osób podej­rzanych w czasie popełniania przestępstwa, przebywania ich w określo­nych miejscach. Obiektem fotografii detektywnej może być nie tylko osoba, ale i rzecz, często dokumenty, fotografowane bez wiedzy sprawcy. Najczęściej spotykaną techniką wykorzystywaną w tej gałęzi fotografii kryminalistycznej są tzw. fotopułapki. W kryminalistyce wykorzystywana jest fotografia czarno-biala i bar­wna. Z upływem czasu dominującą rolę w fotografii kryminalistycznej zaczęła pełnić fotografia barwna. Stało się tak dzięki rozwojowi technik fotograficznych i fotochemicznych do poziomu pozwalającego osiągnąć doskonałe parametry jakościowe uzyskiwanych zdjęć. Dodatkowym czynnikiem przemawiającym za powszechnym wykorzystaniem fotogra­fii tego rodzaju jest duży stopień automatyzacji obróbki naświetlonego materiału z jednoczesnym zachowaniem wysokiej wierności rejestrowa­nych i odtwarzanych kolorów. Wyższość fotografii barwnej widoczna jest szczególnie w dokumentacji miejsca znalezienia zwłok, samych zwłok wyizolowanych z otoczenia, ob­rażeń (ran, sińców, podbiegnięć krwawych, zadrapań) oraz znamion po­śmiertnych, a także innych zmian, jakim uległo ciało. Dzięki fotografii barw­nej istnieje możliwość dokładnego utrwalenia wyglądu różnego rodzaju ran, ich kształtu, odróżnienia poszczególnych tkanek itp. Fotografia barwna po­zwala nie tylko na utrwalenie wyglądu śladów, lecz i na rozróżnienie ich mię­dzy sobą. W sprawach o wypadki drogowe, fotografia barwna jest stosowana nie tylko do utrwalania wyglądu zwłok, obrażeń na ciele, śladów krwi, ale także i do utrwalania wyglądu śladów farb, lakierów, tkanek ciała ludzkiego ujawnionych na drodze, pojazdach, przeszkodach i ofiarach.

105. Rodzaje szkiców i ich znaczenie.

Szkice można podzielić na: ogólne i szczegółowe, specjalne np. śladów, pomieszczeń i przestrzeni otwartej, a także według tego, w jakiej skali są wykonywane np. 1:1000 lub 1:50. Poszczególne obiekty, ślady i przedmioty są oznaczane odpowiednimi znakami topograficznymi, symbolami liczbowymi lub literowymi opisanymi w legendzie. Szkic powinien być opatrzony takimi danymi, jak: określenie rodzaju zdarzenia; miejsce i data jego wykonania; określenie skali, w której go wykonano; imię i nazwisko oraz podpis osoby, która go wykonała. Wykonanie szkicu powinno zostać zaznaczone w odpowiednim protokole, a przede wszystkim w protokole oględzin. Szkice wykonują technicy, którzy są specjalistami w rozumieniu art. 205 KPK. Pomagają one w wyobrażeniu sobie sytuacji z miejsca zdarzenia, dokładniej przedstawiają usytuowanie obiektów, przedmiotów oraz układ i rozmieszczenie poszczególnych śladów. W niektórych sprawach są one nieodzowne, zwłaszcza dotyczy to wypadków i przestępstw drogowych, katastrof w komunikacji lądowej, kolejowej i powietrznej, pożarów, wybuchów, zawaleń się budowli.

106. Środki i sposoby dokumentowania czynności oraz badań kryminalistycznych.

Podejmowane czynności i badania oraz ich wyniki powinny zostać w odpowiedni sposób utrwalone. Zgodnie z art. 143 KPK jest konieczne spisanie protokołu przy wykonywaniu takich czynności jak m.in. przyjęciu ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i przy cofnięciu takiego wniosku; przesłuchaniach świadka, podejrzanego, biegłego i kuratora; dokonania oględzin; przeprowadzenia eksperymentu, konfrontacji oraz okazaniu; przeszukaniu osoby, pomieszczenia i rzeczy oraz jej zatrzymaniu; otwarciu korespondencji i przesyłki oraz odtworzeniu utrwalonych zapisów; zaznajomieniu podejrzanego z materiałami zebranymi w postępowaniu przygotowawczym; przyjęciu poręczenia; z przebiegu rozprawy. Protokoły powinny zawierać: określenie protokołowanej czynności, czasu i miejsca jej przeprowadzenia oraz osób w niej uczestniczących; dokładny opis przebiegu czynności, oświadczenia i wnioski jej uczestników, opis wykonanych czynności technicznych; podjęte w związku z czynnością decyzje; ujęcie innych okoliczności dotyczących przebiegu i rezultatów wykonanej czynności. Zapisy powinny być czytelne a wszelkie poprawki i uzupełnienia wymagają odpowiedniego omówienia. W odniesieniu do niektórych innych czynności taktyczno i techniczno-kryminalistycznych nie wymaga się spisania protokołu lecz zaleca się sporządzenie odpowiedniego dokumentu urzędowego albo w ostateczności sporządzenia notatki informacyjnej: służbowej, urzędowej, zapisku. Podobnie przebieg i wyniki czynności operacyjno-rozpoznawczych powinny być utrwalone w postaci notatki służbowej, zapisku czy decyzji. Przebieg i wyniki specjalistycznych badań wymagają sformułowania opinii i utrwalenia jej zgodnie z art. 200 §1 KPK ustnie lub na piśmie w zależności od polecenia organu procesowego. Dodatkowo może być sporządzony stenogram, przebieg czynności może być też utrwalony za pomocą aparatury utrwalającej obraz i dźwięk, zachowując wymogi przewidziane w art. 147 § 1 KPK. Dokonywane czynności procesowo-kryuminalistyczne mogą być dokumentowane za pomocą magnetowidu jako środka audiowizualnego np. Podczas oględzin, przesłuchań, eksperymentu, wizji. W tym celu również stosowana jest telewizja kolorowa z wieloma zestawami pracującymi w różnych systemach. Fotografia jest również szeroko stosowanym środkiem stosowanym podczas wielu czynności procesowych i kryminalistycznych. Jest ona nośnikiem informacyjnym i ważnym materiałem ilustrującym przebieg ujawniania oraz utrwalanie określonych źródeł i środków dowodowych. Ważną dokumentacją z czynności oraz badań kryminalistycznych, zwłaszcza gdy dotyczy to wypadków i przestępstw drogowych, katastrof w komunikacji lądowej, kolejowej i powietrznej, pożarów wybuchów etc. są szkice, których dokonanie powinny być zaznaczone w protokole zwłaszcza protokole oględzin. Dokumentację techniczną, fotografie i szkice wykonują technicy, którzy są specjalistami w rozumieniu art. 205 KPK.

107. Profilaktyka kryminalistyczna - pojęcie.

Zapobieganie to niedopuszczenie do czegoś, przeszkodzenie czemuś, bez względu na to czy zjawisko do którego nie dopuszczono jest korzystne czy też nie. Natomiast według definicji Alberta Normandeau i Roberta Hasenpuscha prewencja to forma społecznej interwencji mająca na celu uniemożliwienie wystąpienia zdarzenia uważanego za niepożądane, czyniąc je niemożliwym, bardziej trudnym, mniej atrakcyjnym albo w inny sposób mniej prawdopodobnym poprze zmiany w fizycznych, prawnych lub społeczno-ekonomicznych warunkach otoczenia, zmiany w psychologicznych i biologicznych charakterystykach jednostki lub grupy zmiany w prawnej i oficjalnej ocenie zdarzenia lub zachowania. Już w XVIII w. Wielcy myśliciele m.in. Monteskiusz, Beccaria, Hercen, Ostrowski podkreślali, iż zapobiegania jest lepsza od karania formą walki z przestępczością. Ówcześnie nadal trwają spory dotyczące miejsca zapobiegania, prewencji, profilaktyki w całokształcie zwalczania przestępczości. Podstawą programów zapobiegawczych i innych tego rodzaju działań powinna być zarówno znajomość szerokiej problematyki społecznej i ekonomicznej, jak i wiedza z zakresu polityki karnej, kryminologii, kryminalistyki, socjologii i innych nauk. Na Kongresie ONZ w 1956 r. W Sztokholmie podzielono wszelkie działania zapobiegawcze na dwie grupy: 1.) zapobieganie przestępstwom zanim zostaną popełnione; 2.) zapobieganie przestępstwom osób wracających do przestępstwa. W pierwszej grupie działań przewidywano przedsięwzięcia o charakterze społecznym wobec rodziny i jej środowiska, a w drugiej akcentowano konieczność ograniczania czynników wpływających na recydywę. Zasadnicze znaczenie dla zapobiegania przestępczości ma prognozowanie. Podejmując działania zapobiegające trzeba uwzględnić pracę wszystkich wyspecjalizowanych ogniw aparatu państwowego, obywateli i różnych instytucji oraz organizacji społecznych i należy oddziaływać na różnych płaszczyznach tj. społecznej, ekonomicznej, kulturalno-oświatowej, zdrowotnej. Lloyd E. Ohlin dostrzega możliwości zapobiegawcze w czterech grupach: 1.) systemie prawnym, za pomocą którego społeczeństwo usiłuje regulować zachowania ludzkie; 2.) podstawowych instytucjach socjalizujących- rodzinie, szkole, środowisku, pracy, kościele, od którego oczekuje się, że będzie kształtował prawidłowe podstawy; 3.) nielegalnych strukturach społecznych, mających wpływ na przestępczość; 4.) agendach kontroli społecznej- odpowiedzialnych za reagowanie na naruszenia norm prawnych. Każda z wymienionych grup instytucji ma do odegrania określoną rolę i w ich ramach należałoby podejmować odpowiednie działania zapobiegające przestępczości. Richard R. Korn i Lloyd M. McCorkle posługując się pojęciem zapobieganie z postępowaniem, z uwagi na realizowane cele dzieli działalność zapobiegawczą na: 1.) zapobieganie powtarzaniu się przestępstw; 2.) zapobieganie rozwijaniu się motywacji przestępczej; 3.) ułatwianie powstawania motywacji zgodnych z prawem. Brunon Hołyst ze względu na cel i metody, także działalności przestępnej, wyróżnia kilka rodzajów profilaktyki: 1- profilaktykę kryminalistyczną; 2- profilaktykę kryminologiczną; 3- politykę karną; 4- profilaktykę penitencjarną. Profilaktyka kryminalistyczna to według B. Hołysta zespół metod i środków mających na celu uniemożliwienie albo utrudnienie dokonania przestępstwa. W jej metodach dominują elementy obiektywne sprowadzające się przede wszystkim do fizycznego przeciwdziałania zamiarowi realizacji akcji przestępnej. Do zasadniczych środków z zakresu profilaktyki predeliktualnej czyli wyprzedzającej popełnienie przestępstwa zaliczyć należy służbę patrolowo-obchodową. Inną formą zapobiegania jest kontrola środowisk przestępczych i systematyczny nadzór nad nimi, co dotyczy głównie recydywistów, doświadczonych przestępców, osób o kryminalnych skłonnościach utrzymujących się z popełniania przestępstw. W praktyce wiele pożytku przynoszą obserwacje miejsc sprzedaży różnych towarów- bazarów, targowisk, dworców kolejowych, autobusowych- oraz kontrola paserów i dealerów. Policja powinna podejmować w coraz większym zakresie działalność profilaktyczną wśród młodzieży. Zapobieganie przestępczości nieletnich polega m.in. na: zmianie warunków ich życia; udzielaniu pomocy rodzinie, szczególnie wielodzietnej, w wychowywaniu dzieci; właściwym oddziaływaniu wychowawczym szkół i zakładów specjalnych, odpowiednim przygotowaniu zawodowym młodzieży, właściwej organizacji czasu wolnego etc.

41

---