1. Kryminalistyka (definicja, związek z innymi naukami).

Kryminalistyka to nauka o metodach ustalania faktu przestępstwa, sposobu jego popełnienia, wykrywania sprawców i zapobiegania przestępstwom oraz innym ujemnym zjawiskom społecznym (def. wg B. Hołysta).

a) kryminologia

Najbliższą nauką w odniesieniu do kryminalistyki jest kryminologia.

Kryminologia jest nauką o przestępcy i przestępstwie, objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznych oraz o zapobieganiu im, a także o funkcjonowaniu systemu sprawiedliwości karnej. Metody badań kryminalistyki i kryminologii są różne, jednak dyscypliny te przenikają się nawzajem. Znajomość kryminologii przyczynia się chociażby do pogłębiania problemów wchodzących w zakres kryminalistyki oraz do skuteczniejszej realizacji zadań przed nią stojących.

b) prawo karne procesowe

Stosunki te wynikają z tego, że kryminalistyka stanowi czynnik niezbędny w realizacji celów ustawodawstwa karnego. Zajmuje się sposobami realizacji ogólnych celów k.p.k. przez uzyskanie materiału dowodowego, zabezpieczenie go i przedstawienie w sposób prawem przewidziany. Prawo karne procesowe ogranicza zakres ingerencji w dziedzinę swobód obywatelskich oraz określa formy uzyskiwania i utrwalania dowodów. W ten sposób prawo karne procesowe wyznacza granice możliwości zastosowania metod kryminalistyki.

c) prawo karne materialne

Prawo karne materialne zakreśla ramy ingerencji kryminalistyki przez ustalenie, jakie czyny stanowią przestępstwa. Prawo karne odpowiada na pytanie, gdzie mogą znaleźć zastosowanie metody wykorzystywane w kryminalistyce, jak i postanowienia procesowego prawa karnego.

d) prawo karne wykonawcze

Istnienie związku pomiędzy kryminalistką a prawem karnym wykonawczym wyraża się w ustaleniu okoliczności przestępstwa, motywacji oraz sposobu działania sprawcy, które ma nie tylko wpływ na wymiar kary, lecz stanowi ważny materiał prognostyczny dla wyboru właściwego systemu wykonania kary.

e) wiktymologia

Kryminalistyka wykorzystuje wyniki badań wiktymologicznych w procesie ustalenia sprawcy. Badanie problematyki zabójstw może ułatwić (np. na podstawie trybu życia ofiary, jej kontaktów ze środowiskiem, źródła dochodów) ustalenie osoby sprawcy.

f) psychologia sądowa

Z dziedziny psychologii sądowej w zakres kryminalistyki wchodzą bardzo liczne zagadnienia, w szczególności problematyka zeznań świadków i wyjaśnień oskarżonego, m.in. obejmująca wierność i obiektywność treści wypowiedzi, metody przesłuchania oraz ocenę uzyskanego materiału.

g) medycyna sądowa

Medycyna sądowa, wbrew swojej nazwie, nie ogranicza się do nauk lekarskich, lecz obejmuje także nauki przyrodnicze, np. biologię. Zakres zagadnień medycyny sądowej jest określony przez kryminalistykę. Czynności sądowo-lekarskie nie odbywają się bez inicjatywy i udziału przedstawicieli władzy kryminalistycznej, przy czym znajomość kryminalistyki przez lekarzy warunkuje prawidłowość wykonywanych przez nich czynności.

h) psychiatria sądowa

Niektóre ekspertyzy psychiatryczne dostarczają materiału pozwalającego na wyjaśnienie motywów i pobudek czynu, sposobu działania sprawcy, a więc mają znaczenie kryminalistyczne. Niekiedy analiza okoliczności przestępstwa przy współpracy lekarza psychiatry może okazać się przydatna w typowaniu podejrzanych.

i) fizyka, chemia, matematyka i elektronika

Większość badań kryminalistycznych angażuje wiele z tych dyscyplin naukowych (urządzenia, środki chemiczne, fotografie).

2. Ślady kryminalistyczne (pojecie rodzaje).

Śladem w kryminalistyce można nazwać każdą zmianę wyglądu (np. kształtu, barwy) lub usytuowania jakiegoś przedmiotu oraz odkształcenia podłoża, jak również pozostałość substancji, rzeczy, itp., które nasuwają podejrzenie, iż mają związek z badanym zdarzeniem.

Podział śladów:

I grupa to zjawiskowe ślady cieplne powstałe wskutek oddziaływania cieplnego, polegający na wytworzeniu nowego rozkładu pola temperaturowego w dotychczasowym układzie termicznym - bez spowodowania zmian stanu skupienia, postaci i rozmieszczenia ciał tego układu. Wyróżniamy:

- objętościowe zjawiskowe ślady cieplne (aktywne i pasywne)

- powierzchniowe zjawiskowe ślady cieplne (kontaktowe i bezkontaktowe)

II grupa bądź to deformuje kształt podłoża (np. ślad narzędzi w drewnie), bądź narusza jego wewnętrzny układ strukturalny (np. ślady użycia materiałów wybuchowy, chemiczne środki żrące).

III grupa stanowi odrębne od podłoża przedmioty zagubione lub porzucone w związku z akcją przestępczą.

Ponadto w piśmiennictwie wyróżnia się ślady pamięciowe (psychiczne) będące odbiciem zdarzenia w świadomości jego uczestników, dekodowane w ramach przesłuchania, okazania i ekspertyzy (wariograf).

3. Oględziny (cele, etapy, dokumentowanie).

Oględziny są czynnością procesowo-kryminalistyczna, przeprowadzaną na podstawie art. 207 k.p.k. przy zastosowaniu metodyki kryminalistycznej. Organ przeprowadzający tę czynność po zaznajomieniu się z przedmiotem podejmuje działania polegające na ujawnianiu, zabezpieczaniu i wstępnym zbadaniu rożnych śladów kryminalistycznych w celu wyjaśnienia charakteru i okoliczności zdarzenia oraz ustalenia jego sprawcy. Wyróżniamy oględziny miejsca, osoby, rzeczy.

Cele oględzin to:

- zbadanie miejsca zdarzenia

- ujawnienie śladów;

- ujawnienie i zabezpieczenie wszelkich nośników informacji, śladów;

- udokumentowanie stwierdzonych zmian jakie nastąpiły w wyniku działania osób trzecich;

- rozstrzygnięcie czy zdarzenie jest przestępstwem, czy zdarzeniem obojętnym;

- ustalenie charakteru zdarzenia, poznanie jego okoliczności i odtworzenie jego przebiegu,

- zebranie informacji o osobach związanych ze zdarzeniem.

Czynnościami zawierającymi elementy oględzin są: penetracja miejsca zdarzenia; przeszukanie miejsca; odtworzenie przebiegu zdarzenia; wskazanie miejsca, sekcja zwłok, obdukcja, ekshumacja. Oględzinom mogą również towarzyszyć inne działania: przyjęcie i spisanie protokołu ustnego zawiadomienia o przestępstwie, przesłuchanie świadków, użycie psa tropiącego, działania pościgowo- blokadowe.

Całe oględziny można podzielić na etapy:

Czynności przygotowawcze, czyli: zorientowanie się co do ogólnego charakteru miejsca i zdarzenia; przygotowanie się do oględzin, chodzi o skompletowanie grupy oględzinowej wraz z odpowiednim sprzętem technicznym; określenie i zabezpieczenie miejsca oględzin oraz uchronienie go przed zmianami i utratą śladów; podjęcie czynności zmierzających do złagodzenia czy zapobieżenia dalszym ujemnym skutkom zdarzenia; dokonanie penetracji terenu dla ewentualnego zawężenia terenu oględzin, ale i poszukiwania śladów czy porzuconych narzędzi przestępstwa; Zorientowanie się w możliwościach podjęcia pościgu i ujęcia sprawców przestępców.

Czynności oględzin właściwych, gdy podejmuje się już konkretne czynności na miejscu zdarzenia. Właśnie tu wyróżnia się trzy fazy:

- ogólnoorientacyjną - następuje tu m.in. podział ról, ustala się granice miejsca, które ma być poddane oględzinom;

- statyczną, kiedy nie wolno dokonywać żadnych zmian, a jedynie wykonuje się pomiarów, sporządza szkice, fotografuje;

- dynamiczną - w tej fazie można już zmieniać położenie śladów w celu ich utrwalenia, opisania, zabezpieczenia.

Następnie dokonuje się analizy wyników oględzin. Na tym etapie przeprowadza się eksperymenty kryminalistyczne oraz sporządza się dokładny protokół.

Do przeprowadzenia oględzin jest potrzebny odpowiedni sprzęt. Jest to jedna z czynności przygotowawczych. Wyróżniamy tu sprzęt: uniwersalny - stosowany jako podstawowy, niezależnie od rodzaju zdarzenia, do ujawniania i zabezpieczenia śladów oraz udokumentowania poczynionych ustaleń; sprzęt ochronny- odzież, rękawiczki, kaski, środki oświetleniowe i łączności; specjalistyczny - w postaci walizek przystosowanych do ujawniania poszczególnych śladów drogowych, biologicznych, mechanoskopijnych, profesjonalny sprzęt fotograficzny, kamery wideo. Sprzęt taki jest zwykle zgromadzony w specjalnie do tego przystosowanym samochodzie, tzw. ambulansie kryminalistycznym.

Z oględzin powinien być sporządzony dokładny protokół, zgodnie z art. 143 p. 1 pkt. 3 k.p.k. Należy go sporządzać w czasie teraźniejszym, bezosobowo, zwięźle, syntetycznie. Na koniec powinien on zostać odczytany przy świadku i podpisany. Ślady powinny być dokładnie opisane, jak również metoda ich badania. Mają tu znaczenie dobrze wykonane szkice, gdyż stanowią one uzupełnienie protokołu i dokumentacji fotograficznej. Ślady, które nie zostały ujęte, dokładnie oznaczone i opisane w protokole, nie mogą być uznane za wiarygodne i nie mogą stanowić dowodu w postępowaniu karnym.

4. Daktyloskopia (właściwości linii papilarnych, podstawowe wzory, ujawnianie śladów, podstawy prawne daktyloskopowania, AFIS).

Ślady linii papilarnych są na ogół niewidoczne i dlatego istnieje koniecz­ność stosowania rożnego rodzaju metod ich ujawniania (wizualizacji). W tym celu wykorzystywane są niektóre zjawiska fizyczne oraz reakcje chemiczne. W praktyce wykorzystywanie zjawisk optycznych polega na dokony­waniu oględzin przedmiotów w świetle białym, zwłaszcza przy ukośnym oświetleniu podłoży, w promieniowaniu laserów oraz wybranych pas­mach światła specjalnych oświetlaczy Innym zjawiskiem fizycznym, bardzo często wykorzystywanym do ujawniania siadów jest zjawisko adhezji (przylegania) cząstek proszków i zawiesin do substancji potowo-tłuszczowej tworzącej ślad.

Najogólniej proszki daktyloskopijne można podzielić na

1) proszki zwykłe (np. argentorat), 2) proszki ferromagnetyczne, 3) proszki fluorescencyjne.

Na podłoża proszki nanoszone są za pomocą pędzli z włosia naturalnego włókna szklanego, bądź pędzli magnetycznych. Ujawnione za pomocą proszku siady linii papilarnych łatwo ulegają zniszczeniu przez starcie, z tego powodu przenoszone są na folie daktyloskopijne.

Ujawnianie śladów linii następuje najczęściej na drodze mechanicznej przez użycie proszków, bądź na drodze chemicznej (np. azotan srebra). Po wcześniejszym oddziaływaniu środkami chemicznymi wykorzystuje się również źródło światła zmiennego.

Przy śladach słabo widocznych (lub niewidocznych) ze względu na małą ilość krwi stosuje się związki chemiczne powodujące reakcje barwną. Ujawnianie polega również na naświetlaniu promieniami UV i obserwacji przez przyrządy (gogle wideo, aparat fotograficzne). lub technikę laserową . Na trudnych podłożach wykorzystuje się promieniowanie rentgenowskie.

Ślady linii papilarnych są indywidualne, niezmienne i niezniszczalne.

Indywidualność polega na możliwości ustalenia konkretnej osoby na podstawie rysunku linii papilarnych nawet jednego palca lub fragmentu linii papilarnych dłoni. Cechą indywidualną każdej odbitki linii papilarnych jest zespół określonej liczby minucji, które charakteryzują się swoistą budową i wzajemnym rozmieszczeniem .

Nieusuwalność została potwierdzona przez obserwacje - przez zabieg operacyjny niestwierdzono przypadku zaniku lub zmian w układzie linii papilarnych, uszkodzenia pozostawiają jedynie blizny, jednak linie papilarne na pozostałych fragmentach skóry wewnętrznej powierzchni palców i dłoni nie ulegają uszkodzeniu.

Niezmienność polega na tym, że są ukształtowane już w 6 miesiącu ciąży i ich cechy budowy oraz wzajemny układ pozostają bez zmian aż do gnilnego rozkładu ciała po śmierci.

Podstawowe wzory:

- wzory pętlicowe (lewe lub prawe)-mają deltę z lewej lub prawej strony rysunku wewnętrznego

- wzory wirowe - mają co najmniej 2 delty

- łukowe - nie mają delty

- namiotowe - nie mają delty

AFIS - Automated Fingerprint Identification System (Automatyczny System Identyfikacji Daktyloskopijnej)

Odciski pobierane są za pomocą skanera i przesyłane do komputera w celu sprawdzenia, czy dany typ linii papilarnych istnieje w bazie danych. AFIS umożliwia szybką i operatywną identyfikację linii, nawet jeszcze na miejscu oględzin.

Daktyloskopowanie jest środkiem wkraczającym w sferę konstytucyjnie chronionych wolność obywatelskich. Pozbawienie wolności może nastąpić tylko w przypadkach określonych ustawą. Jedyną podstawą prawną jest art. 74 par 2 pkt 1 KPK w zw. z art. 71 par 3 KPK. Ponadto art. 308 par 1 rozszerza to zobowiązanie na osobę podejrzaną, lecz jedynie w ramach dochodzenia w niezbędnym zakresie. Art. 213 par 1 zezwala na pobranie odbitek w każdej sytuacji za zgodą osoby.

5. Identyfikacja pisma ręcznego (cechy identyfikacyjne).

Prace badawcze pisma ręcznego przebiegają w kilku etapach. Rozpoczyna je badanie dokumentu pod względem formalno-językowym, w którym to przypatrujemy się cechom formalnym pisma - stylowi, dialektowi, błędom językowym, gramatycznym, ortograficznym, szczególnym zwrotom i częstotliwości ich używania, interpunkcji i innym elementom. Następny etap to badanie topografii pisma - rozmieszczenie tekstu, marginesy, sposób nanoszenia tytułów, dat i podpisów. Etap trzeci to badanie grafizmu pisma. Na tym etapie badania są bardziej szczegółowe, gdyż obejmują one wielkość i szerokość pisma, zachodzące proporcje w strefach pisma, naciskowość, cieniowanie, płynność linii, tzw. tremor czyli charakter drżenia. Bardzo istotne są badania cech poszczególnych, podczas których dokonuje się pomiarów i porównywania całych liter, ich poszczególnych części, punktów ich rozpoczęcia i zakończenia, znaków diakrytycznych. Na koniec badaniu podlega również sama treść pisma. Do celów badawczych pobiera się materiał porównawczy, który w tego rodzaju badaniach występuje pod dwiema postaciami: materiału „bezwpływowego, a więc rękopisów osoby podejrzanej powstałych w przeszłości oraz „wpływowego” czyli pobranego przez biegłego lub organ procesowy od osoby wiedzącej, do jakich celów ma służyć jej pismo. Ekspertyzy pismoznawcze są bardzo trudne i z tego powodu wymagają stosowania różnych metod, w tym metod grafometrycznych, graficzno-porównwaczych, graficzno-lingwistycznych. Z tego też względu od biegłego wymaga się bardzo wysokich kwalifikacji i odpowiedniego doświadczenia.

6. Techniczne badania dokumentów (rodzaje zabezpieczeń).

Są to:

- znaki wodne (negatywowe i pozytywowe, moletowe, wytłaczane),

- nitki zabezpieczające,

- folie,

- specjalny rodzaj papieru (np. papier bezdrzewny),

- specjalny rodzaj farby (np. zmiennej optycznie, metalizowanej),

- hologramy,

- zabezpieczenia widoczne w paśmie promieniowania nadfioletowego,

- mikrodruk,

- melanżowanie (umieszczanie w papierze pojedynczych zabarwionych włókien)

- oznaczenia dla niewidomych (wypukłość).

7. Fonoskopia (zakres badań).

Podstawowym zadaniem ekspertyzy fonoskopijnej jest zwykle identyfikacja człowieka na podstawie jego mowy utrwalonej na nośniku informacji akustycznej. Metodą takiej identyfikacji jest zwykle elektroniczne przetworzenie dźwięków na zapis graficzny. Przetworzenia takiego dokonuje się za pomocą specjalnych urządzeń zwanych spektrografami dźwiękowymi. Zapis graficzny nosi nazwę spektrogramu głosu lub, jak się przyjęło wśród polskich ekspertów „sonogramu”. Badanie to polega najogólniej na porównywaniu dowodowego zapisu głosu czyli sonogramu głosu dowodowego z sonogramem porównawczym. Materiałem porównawczym do badań fonoskopijnych jest próbka głosu pobrana i zarejestrowana od osoby podejrzanej. Dowodowym śladem dźwiękowym jest z reguły jakiś zapis magnetyczny głosu ludzkiego (np. nagranie na taśmie magnetofonowej, wypowiedziane bezpośrednio przez telefon, żądanie okupu czy łapówki itp., treść rozmowy telefonicznej, czy jakakolwiek inna zapisana na taśmie magnetofonowej wypowiedź, której ustalenia bądź potwierdzenia autora ma znaczenie dla toczącego się postępowania.

Ekspertyza zapisu magnetofonowego obejmuje:

- ekspertyzę aparatury i taśmy magnetofonowej,

- ekspertyzę głosu zarejestrowanego na taśmie magnetofonowej.

Wypowiedź dowodowa i porównawcza powinny być do siebie podobne pod względem:

- objętości, treści i formy;

- struktury syntaktyczno-stylistycznej,

- tempa mówienia.

Badania fonoskopijne mogą mieć na celu także:

- badanie oryginalności taśmy (autentyczności zapisu magnetofonowego); pozwalają one ustalić, czy badana taśma jest oryginalna, czy też została zmontowana (wykasowano z niej jakieś fragmenty, lub dograno później, zmontowano z kilku taśm itp.), czy nagranie ma charakter ciągły czy też w czasie rozmowy zatrzymywano magnetofon, czy całość nagrania powstała w jednym czasie, na tym samym magnetofonie etc.;

- identyfikację pomieszczeń (miejsc), w których dokonano nagrania. Dokonuje się tego poprzez analizę śladów dźwiękowych tła akustycznego, czyli odgłosów towarzyszących zasadniczemu zapisowi np. ruchu ulicznego, bicia lub tykania zegarów, dzwonków telefonów, otwierania drzwi, audycji radiowych lub telewizyjnych włączonych odbiorników

- identyfikację magnetofonów, mikrofonów i taśm magnetofonowych;

- tzw. „odsłuch” czyli odczytywanie i spisywania treści szeptu i mowy zakłóconej i zniekształconej (niewyraźnej, trudnej do odsłuchania na skutek złych warunków nagrania, wadliwości sprzętu, złych warunków nagrania).

8. Badania broni palnej (identyfikacja broni, GSR).

Identyfikacja broni na podstawie łuski.

Ekspertyza broni obejmuje oprócz badania broni również amunicję i to różnych odmian. Bardzo pożyteczne są badania łuski. Mogą się na niej znajdować ślady pozostawione przez broń, z której oddano strzał. Dzięki badaniom tych śladów można ustalić: 1.) rodzaj amunicji w tym jej kalibru, pozwalającej na określenie typu i systemu broni, z której wystrzelono pocisk- jest to identyfikacja grupowa; 2.) typ i system broni na podstawie pocisku lub łuski - identyfikacja grupowa; 3.) czy dowodowy pocisk został wystrzelony z konkretnego egzemplarza broni palnej - jest to identyfikacja indywidualna; 4.) czy łuska znaleziona na miejscu zdarzenia pochodzi z użycia konkretnego egzemplarza broni palnej - jest to identyfikacja indywidualna; 5.) czas, który upłynął od chwili oddania strzału z określonego egzemplarza broni; 6.) czy broń, z której pochodzi pocisk czy łuska, została już wcześniej w innych miejscach użyta. Na podstawie tych badań można również określić: miejsce i odległość, z której oddano strzał; pozycję osoby strzelającej; poszukiwania skutków strzału i śladów prochu na ciele i odzieży osoby, co do której oddano strzał, lub też osoby, która użyła broni; ustalenia, czy szyba została przestrzelona na podstawie przestrzelin określenie odległości i kierunku, z którego oddano strzał; rozstrzygnięcia, czy zakwestionowane urządzenie, z którego oddano strzał, jest bronią palną i stanowi egzemplarz zdatny do użytku. Ślady dowodowe ujawnione i zabezpieczone, a także broń znaleziona podczas przeszukania podlegają dokładnemu opisowi w protokołach.

Identyfikacja broni na podstawie pocisku.

Ekspertyzy obejmują oprócz samej broni również amunicję i to różnych odmian. Na nabój składają się pocisk i łuska. Każde z nich nosi na sobie ślady pozostawione przez broń, z której zostały wystrzelone. Pociski wskutek nadania im w lufie ruchu wirowego co jest rezultatem gwintowanej lufy, jej pól i bruzd, noszą na sobie głownie ślady „nagwintowania” i stanowią negatyw w stosunku do wnętrza lufy. Najczęściej w kolizji z twardą powierzchnią celu, który dosięgły ulegają zniekształceniu. Poza śladami pól i bruzd oraz wielkości kalibru można zbadać: kształt, długość, wagę, budowę i skład chemiczny pocisku.

GSR, czyli badanie pozostałości po wystrzałach z broni palnej

Aktualnie przedmiotem kryminalistycznych badań pozostałości po wystrzałach z broni palnej są następujące zagadnienia: fakt użycia broni palnej, miejsce wlotu pocisku, przybliżona odległość strzału, identyfikacja osoby, diagnoza zdarzenia z użyciem broni, rodzaj użytej amunicji. Zasady pobierania [zabezpieczenia] śladów GSR są ściśle określone, precyzyjne i wymagają bardzo skrupulatnego przestrzegania. Odstępstwo może doprowadzić do wydania opinii wprowadzającej w błąd. Śladów GSR należy poszukiwać pod mankietami koszul, w kieszeniach spodni i marynarki i za paskiem spodni. Czynności te zastrzeżone są dla ekspertów kryminalistyki. Szanse znalezienia śladów GSR w istotnym stopniu zależą od upływu czasu.

8. Mechanoskopia (zakres badań).

To dziedzina techniki kryminalistycznej, zajmująca się badaniem oddziaływania jednej rzeczy na drugą oraz samej rzeczy, która pozostawiła po swym działaniu ślady. Ślady takie powstają przy użyciu zwykłych narzędzi, używanych w rzemiośle, przemyśle czy gospodarstwie domowym a także przy użyciu narzędzi specjalnie przystosowanych od popełniania przestępstw np. łomu, raki, kije, cegły. Ślady użycia takich narzędzi występują na różnych podłożach np. na metalu, drewnie, tworzywach sztucznych, tkankach ludzkich, kościach i uwidaczniają się w zewnętrznym wyglądzie wielu przedmiotów. Ślady te mogą powstać w wyniku tarcia, cięcia, wygniatania i zarówno narzędzia jak i skutki ich oddziaływania odnajdujemy podczas oględzin i przeszukań. Badania mechanoskopijne mogą dotyczyć: 1.) narzędzi tnących - różnoostrzowych, skrawających, dwuszczękowych - szczypce, klucze, imadła; użyte dla pokonania jakiejś przeszkody; 2.) tępych i tępokrawędziastych - obuchów, młotków; użytych np. w celu pozbawienia kogoś życia; 3.) plomb i plombownic - naruszonych, uszkodzonych i nieoryginalnych; 4.) urządzeń zamykających - zamków kaset, kłódek, mechanizmów blokujących; 5.) wybitych szyb- najczęściej do ustalenia, z której strony szyba została rozbita czy wybita; 6.) przedmiotów rozdzielonych - odłamki metali, szkła, drewna i lakieru, ułamane części narzędzi; do ustalenia, czy stanowiły one poprzednio jedną całość bądź czy są kompletne; 7.) falsyfikaty monet, matryc i pras; w celu ustalenia techniki ich wykonania i identyfikacji przyrządów, jakich użyto do ich wykonania; 8.) numeratorów, znaczników i znaczników probierczych; użytych do oznaczenia jakiejś rzeczy, pojazdu, maszyny, biżuterii, ściętego drzewa; 9.) oznaczenia numerów nadwozia, silnika, tabliczek znamionowych pojazdów i ich składowych części; 10.) metaloznawcze; do określenia przyczyn awaryjnego rozdzielenia się elementów konstrukcyjnych i podłoży z metali i różnych stopów, np. urządzeń nośnych, układów kierowniczych pojazdów, butli gazowych, różnych zaworów i zbiorników; 11.) śladów zębów; pozostawionych na produktach, niektórych rzeczach, ludzkim ciele. Do badań wykorzystuje się mikroskopy, aparaturę spektrograficzną, rentgenowską, do badań w nadfiolecie i za pomocą ultradźwięków. Zabezpieczenie ujawnionych śladów następuje przez: sfotografowanie śladu i narzędzia; zabranie samego przedmiotu, na którym ujawniono ślady działania jakiegoś narzędzia; odwzorowanie śladu za pomocą mas dentystycznych, silikonowych. Badania te pozwalają na identyfikację grupową narzędzia, który pozostawił po sobie ślad, jak również na identyfikacje indywidualną, gdyż każda rzecz, narzędzie nosi pewne cechy indywidualne powstałe podczas jej produkcji oraz w następstwie jej używania i naprawiania.

9. Traseologia (zakres badań).

Traseologią określa się na ogól dział techniki kryminali­stycznej zajmujący się badaniem identyfikacyjnym tylko śladów ruchu (ślady kół pojazdów, ślady obuwia, ślady stóp). Przemieszczanie się człowieka (piesze czy też środkiem transportu) sprawia, że na podłożu pozostają ślady stóp, kół, płóz itp. Zagadnienie to stanowi przedmiot zainteresowania techniki kryminalistycznej. Wspomniane ślady występują w postaci wgłębień (odcisków), odwarstwień, nawarstwień, niekiedy w postaci utajonej. Analiza tych śladów może pozwolić na grupowe lub indywidualne identyfikowanie przedmiotu (obuwia, opony, pojazdu), który je pozosta­wił, pod warunkiem prawidłowego ich zabezpieczenia oraz uzyskania właściwego materiału porównawczego Ślady te ujawnia się i zabezpiecza w toku oględzin miejsca zdarzenia. Już na tym etapie, zwłaszcza jeżeli ujawni się ich cały kompleks, np. ścieżkę chodu, można z nich uzyskać wiele informacji wpływających na przebieg i organizację oględzin, a szczególnie przydatne mogą się okazać do sporządzenia wersji.

11. Badania biologiczne (zakres badań).

Do śladów biologicznych zalicza się plamy krwi, wydzieliny (nasienie, ślina, pot, mleko kobiece) i wydaliny (mocz, kał) pochodzenia ludzkiego lub zwierzęcego, a także włosy, fragmenty tkanek, cząstki roślinne (nasio­na, liście, trawy), larwy i poczwarki owadów itp. Podczas oględzin obowiązywać powinna zasada, że wstępnie zabez­piecza się możliwie dużo śladów, a ich segregacja do badań następuje do­piero w oparciu o decyzje podejmowane wspólnie przez biegłego i kie­rującego oględzinami. Przy zabezpieczaniu śladów krwi, należy rozpocząć tak, jak przy za­bezpieczaniu wszelkich śladów: od sfotografowania i opisania śladu (pla­my) ewentualnie uzupełniając opis szkicem. Ślad (plamę) należy fotogra­fować razem z podziałką metryczną, tak aby w każdej chwili z fotografii można było odtworzyć wielkość fotografowanego obiektu, albo zreprodukować go w skali 1:1. Następnie, jeśli to możliwe, krew zeskrobuje się do szklanego naczynia lub do papierowej koperty. Świeżą krew należy od razu przekazać do laboratorium (w chłodni krew może być przechowywa­na przez kilka dni). Dobre wyniki dają badania sierści zwierzęcej, ponieważ istnieje duże zróżnicowanie wyglądu włosów u poszczególnych gatunków zwierząt, oraz możliwość serologicznych badań co do przynależności gatunkowej § 5. Badanie treści zza paznokci W przypadkach podejrzenia, ze w trakcie realizacji przestępstwa do­szło do stoczenia walki, należy poszukiwać (a następnie pobrać i zabez­pieczyć) treść zza paznokci (tak ofiary, jak i podejrzanego) Można w niej znaleźć obcą treść (krew, drobiny zdartego naskórka, włosy) Oprócz sia­dów biologicznych, w treści te] można znaleźć także inne mikroślady, ba­dane w odmienny sposób Wyskrobinę zza paznokci bada się metodami serologicznymi § 6. Badanie innych śladów biologicznych Inne wydalmy ludzkie (kał, treść wymiotna) rzadziej są przedmiotem badań na potrzeby procesu karnego. Mogą one prowadzić do ustaleń co do spożywanych pokarmów, ujawnić rzadkie, ważne dla identyfikacji drobi­ny (np ziarna owoców itp ).

Ślady kryminalistyczne występujące na miejscach zdarzeń są różnej wielkości. Począwszy od śladów, których wielkość pozwala na ich zaobser­wowanie (wykrycie), tzw. okiem nieuzbrojonym aż do śladów słabo lub w ogóle niewidocznym gołym okiem, dla przeprowadzenia oględzin któ­rych oraz ich zabezpieczenia czy wstępnej identyfikacji, potrzeba użycia przyrządu powiększającego w postaci np. lupy czy przenośnego mikrosko­pu stereoskopowego. Tylko badania mikrośladów, pozwalają w niektórych przypadkach na ustalenie kontaktu sprawcy z miejscem zda­rzenia lub z obiektem przestępstwa.

12. Badania fizykochemiczne (zakres badań).

Pomimo iż badania fizykochemiczne zaliczane są w większości do ba­dań grupowych (identyfikacja grupowa) w przeciwieństwie np. do badań daktyloskopijnych, to spełniają one w kryminalistyce ogromną rolę, W przypadku badań negatywnych (eliminujących) np. różne lakiery sa­mochodowe, można je traktować nawet jak indywidualne. Podstawą wszel­kich badań kryminalistycznych, w tym fizykochemicznych jest pobranie właściwych (odpowiednich) śladów z miejsc zdarzeń np. wybuchu, kata­strofy, tajnego laboratorium narkotycznego itd., a następnie odpowiednie ich zabezpieczenie. Jest rzeczą zrozumiałą, że pobrane niewłaściwie materiały czy pośrednio tylko związane ze zdarzeniem, nie pozwolą nawet najlepszym specjalistom dysponującym nowoczesną aparaturą na udzielenie właściwej odpowiedzi, np. określenie materiału użytego do spowodowania wybuchu, wyjaśnienia mechanizmu zdarzenia czy sposobu produkcji danej substancji.

13. Osmologia (zabezpieczanie śladów, identyfikacja).

Dział kryminalistyki zwany osmologią, odorologią czy też olfaktroniką zajmuje się badaniem i analizowaniem śladów zapachowych. Do identyfikacji człowieka na podstawie pozostawionego przez niego śladu zapachowego wykorzystuje się specjalnie szkolone psy; obronne, tropiące. Są też psy wyszkolone i wyspecjalizowane w wykrywaniu jednego zapachu np. narkotyków, zwłok, borni i materiałów wybuchowych, samogonu, chemikaliów. W Polsce psy te powinny mieć odpowiedni atest, wymagający okresowego uaktualnienia. Wykorzystanie psa tropiącego jest ograniczone warunkami miejsca i czasu pracy psa na śladzie. Przyjmuje się, że do topnienia nadaje się ślad pozostawiony nie później niż przed 24 godzinami, jeśli pozwalają na to warunki atmosferyczne. Właściwie wyszkolony pies może tropić ślad o długości 3-4 km, w warunkach optymalnych do 12 km. Umożliwia to użycie psa na miejscu zdarzenia jak również natychmiastowe podjęcie pościgu za sprawcą, który oddalił się z tego miejsca. Celom identyfikacyjnym służy także zabezpieczenie i utrwalenie śladu zapachowego, aby po dłuższym czasie podjąć próbę skojarzenia go z określoną osobą. Ślady takie pobiera się z różnych przedmiotów i powierzchni przy użyciu pochłaniaczy okrywanych folią aluminiową. Pochłaniacz jest następnie przenoszony do sterylnego i bezwonnego naczynia, później dokładnie opisanego w protokole oględzin. Do pobrania zapachu używa się także dużych wyjałowionych strzykawek pobierających powietrze nad śladem, które następnie wstrzykuje się do wyjałowionego pojemnika. Materiał porównawczy stanowi zapach pobrany od podejrzanego z różnych miejsc np. spod jego stopy, pachy, z odzieży, z przekazanych mu do potrzymania przedmiotów. Czynności identyfikacyjne polegają na przekazaniu psu do nawęszenia śladu dowodowego z miejsca zdarzenia i zapachu pobranego od podejrzanego czyli materiału porównawczego, a następnie wyszukiwaniu takiego samego zapachu dowodowego, spośród kilku przybranych próbek zapachowych od osób nie mających związku ze sprawą. Reakcja psa na rozpoznanie śladu dowodowego jest sygnalizowana jego zachowaniem np. warowaniem. Wartość dowodowa takiej identyfikacji jest różnie oceniana, gdyż często jest czynnością traktowaną jako eksperyment i stąd zdarza się, że sądy uznają pozytywny wynik za pełnowartościowy dowód. Jednak liczne błędy popełniane w praktyce przy zabezpieczaniu śladów, niewłaściwie udokumentowanie tego faktu, niedbałe przeprowadzenie czynności selekcyjnych, a przede wszystkim niepełna znajomość czynników mających wpływ na zachowania psów, wywołują kontrowersje w ocenach tych czynności.

14. Wariografia (metodyka, podstawy prawne).

W prawie polskim z badania poligraficznego organy procesowe mogą skorzystać jedynie poprzez zlecenie przeprowadzenia badania wykwalifikowanemu biegłemu i sporządzenie przez niego odpowiedniej ekspertyzy. Przy czym na przeprowadzenie badania wymagana jest bezwzględna zgoda osoby badanej. Ekspertyza w postępowaniu sądowym nie może stanowić dowodu. Badanie wariografem może przeprowadzić tylko specjalnie wyszkolona osoba (biegły poligraf). Podczas badania (badanie polega najczęściej na zadawaniu pytań, na które badany odpowiada tylko TAK lub NIE. Badanemu zadawane są trzy rodzaje pytań: obojętne, kontrolne i krytyczne. Inną metodą jest odczytywanie badanemu pytań bez oczekiwania na jakąkolwiek odpowiedź. Rejestrowane są takie parametry fizjologiczne jak: oddech, ciśnienie krwi, przewodnictwo elektryczne skóry (odruch skórno-galwaniczny). Parametry te są wykreślane przez specjalne pisaki na taśmie papierowej i mają postać kolorowego wykresu. Badanemu zakłada się czujniki poligrafu na poszczególne części ciała i w ten sposób badanie pozwala otrzymać graficzny obraz przebiegu zmian fizjologicznych w postaci krzywych zapisu wyżej wymienionych reakcji. Wbrew popularnym poglądom wariograf nie wykrywa kłamstw. Ocena rejestrowanych przez niego zmian pozwala odpowiedzieć na pytanie, czy w psychice badanego znajdują tzw. „ślady emocjonalno-pamięciowe” mające związek z przestępstwem. Przez „ślad emocjonalno-pamięciowy” rozumie się utrwalone w mózgu człowieka spostrzeżenia dotyczące przedmiotów i zjawisk wywołujących reakcje emocjonalne.

15. Ekspertyza kryminalistyczna, identyfikacja kryminalistyczna (grupowa, indywidualna, bezpośrednia, pośrednia, kategoryczna, prawdopodobna), biegli i specjaliści..

Ekspertyzę kryminalistyczną od innych badań wyróżnia zarówno swoistość metod jak i cel.

3 typy ekspertyzy (wg Hanausek`a)

- sensu stricto (np. daktyloskopijna, cheiloskopijna)

- sensu largo (np. niektóre ekspertyzy chemiczne)

- „z pogranicza” (np. w sprawach o wypadki drogowe)

Identyfikacja indywidualna obiektu pozostawiającego ślad ma na celu wskazanie konkretnego obiektu jednostkowego, który pozostawił dany ślad, np. konkretnej osoby, która pozostawiła ślad linii papilarnych, konkretnego egzemplarza broni z której został wystrzelony dany pocisk, czy konkretnego egzemplarza maszyny, na której sporządzono dany maszynopis. Przeprowadzenie Identyfikacji i indywidualnej jest możliwe jedynie wtedy, gdy dysponujemy „podejrzanym” obiektem, który pozostawił ślad dowodowy (w jego braku - identyfikacja grupowa). Wówczas chodzi o ustalenie, czy dany ślad faktycznie pochodzi od tego obiektu, czy też nie.

Identyfikacja grupowa ma na celu wskazanie tej grupy (klasy, rodzaju, gatunku) obiektów, do której można zaliczyć konkretny obiekt jednostkowy, który pozostawił badany ślad. Chodzi o ustalenie - na podstawie cech badanego śladu - typu broni, typu maszyny, itp., do którego należy dany egzemplarz broni, maszyny, itp. Identyfikacja grupowana ogół poprzedza identyfikację indywidualną.

Identyfikacja obiektu tworzącego ślad (identyfikacja drugiego typu) jest zawsze identyfikacją grupową. Identyfikacja trzeciego typu, tzn. całości na podstawie części jest zawsze identyfikacją indywidualną - ma na celu wskazanie, że pojedyncze obiekty tworzące ślad składały się uprzednio na jedną wspólną całość.

Biegli

Biegły jest osobowym źródłem dowodowym, posiadającym wiadomości specjalne niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy. Kryminalistyka stawia jednak pewne szersze wymagania, oczekując by taka osoba, oprócz odpowiedniej wiedzy z określonej dziedziny posiadała także: odpowiednie doświadczenie w określonej dziedzinie; wysokie kwalifikacje moralne; odpowiednie zaplecze naukowe; zdolność fizyczną i psychiczną do wykonania badań oraz wydawania opinii. Kodeks karny statuuje dwie kategorie biegłych: 1.) biegłych indywidualnych, którymi mogą być biegli sądowi wpisani na listę biegłych, bądź inni biegli „niesądowi” posiadający odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie; 2.) instytucje naukowe i specjalistyczne. Jednakże kodeks karny nie przyznaje prymatu opinii tych instytucji nad opinią biegłych indywidualnych. Wynika z tego, iż organ procesowy może zwrócić się o wydanie opinii biegłego, z pominięciem instytucji wyliczonych w art. 193 §2 KPK. Biegły może występować w dwojakiej roli: eksperta i w tej roli jest źródłem dowodowym; konsultanta - czyli osoby biorącej udział w różnych czynnościach procesowych, podczas których służy organowi procesowemu radą, wskazówkami i pomocą. Niektóre kategorie osób nie mogą być biegłymi, nawet jeśli posiadają wiadomości specjalne i kwalifikacje biegłego. Według art. 196 KPK w konkretnym postępowaniu nie mogą wystąpić jako biegli: -osoby, których nie wolno przesłuchiwać w charakterze świadka zgodnie z art. 178 KPK; -osoby najbliższe dla oskarżonego, bądź pozostające z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym; -osoby podlegające odpowiednio wyłączeniu na podstawie art. 40 §1 pkt.1-3 i 5 KPK; -świadkowie w znaczeniu procesowym i świadkowie faktyczni; -osoby, co do których istnieją dowody osłabiające zaufanie do ich wiedzy i bezstronności albo inne ważne powody. W przypadku ujawnienia przyczyn uzasadniających wyłączenie biegłego po wydaniu przez niego opinii nie może ona stanowić dowodu w procesie, a na miejsce biegłego wyłączonego powołuje się innego biegłego. Podstawowym obowiązkiem biegłego jest sporządzenie na żądanie organu procesowego opinii i przedstawienie jej w procesie. Ponadto, ponieważ kodeks przewiduje instytucję przesłuchania biegłego w art. 200 §3 KPK spoczywają na nim podobne obowiązki jak na świadka m.in. obowiązek stawienia się na wezwanie i złożenia zeznań z zachowaniem rygorów tajemnicy państwowej, służbowej i zawodowej; obowiązek złożenia przyrzeczenia, chyba że chodzi o biegłego sądowego, który złożył przyrzeczenie w momencie ustanowienia go biegłym; obowiązek zeznawania prawdy i odpowiedzialności za fałszywe zeznania, o czym powinien być pouczony. Do podstawowych uprawnień biegłego należy otrzymanie stosownego wynagrodzenia z tytułu pełnienia funkcji w procesie, ponadto może on w miarę potrzeby zapoznawać się z aktami sprawy i brać udział w przeprowadzeniu dowodów. Biegły występując w roli eksperta wykonuje ekspertyzę w ramach której mieści się opinia. Składa się ona z kilku części. Oprócz wstępnej obejmującej: informacje o sprawie, dane o ekspercie, miejscu, czasie i osobach uczestniczących w badaniach, powinna zawierać to co najistotniejsze do rozstrzygnięcia czy wyjaśnienia sprawy a mianowicie: sprawozdanie- w którym biegły powinien opisać podjęte czynności i zastosowane metody badawcze; wnioski- które powinny wynikać z przeprowadzonych badań oraz podpis biegłego. Prowadzący postępowanie przygotowawcze oraz sąd nie są zdani wyłącznie na jedną opinię. Jeśli nie jest ona wyczerpująca, niejasna albo jeśli w przypadku kilku opinii zachodzą różnice, istnieje możliwość ponowienia prac badawczych przez tych samych biegłych lub powołania innych, którzy wydadzą nową opinię. Ekspertyzę określa się jako zespół czynności badawczych wymagających wiadomości specjalnych i dlatego wykonywanych przez biegłego na zlecenie organu procesowego oraz zakończonych opinią mogącą mieć charakter samoistnego dowodu w procesie. W praktyce zarządza się różne ekspertyzy, a ze względu na charakter i różnorodną rolę, jaką spełniają, można je podzielić na: 1.) ekspertyzy z zakresu techniki kryminalistycznej- ściśle kryminalistyczne np. mechanoskopijna; 2.) ekspertyzy z zakresu taktyki kryminalistycznej- np. analiza modus operandi sprawcy; 3.) ekspertyzy jednostkowe- pojedyncze np. daktyloskopijna; 4.) ekspertyzy kompleksowe- gdy jeden wyodrębniony przedmiot jest badany przez biegłych co najmniej dwóch różnych specjalności Biegli prowadzą wówczas badania konsultując wspólnie ich przebieg i wnioski a o tym czy mają oni wydać wspólnie jedną opinię czy odrębne, ustną czy pisemną, decyduje i rozstrzyga organ procesowy, który powołał biegłych.

Specjaliści

Podobną, choć głównie tylko funkcję usługową pełnią specjaliści. Wzywa się ich w celu wykonania czynności technicznych, np. pomiarów, obliczeń, zdjęć, utrwaleń śladów niezbędnych do przeprowadzenia oględzin, eksperymentu, ekspertyzy, przeszukania lub zatrzymania rzeczy (art. 205 §1 KPK). Można wśród nich wyróżnić dwie kategorie: specjalistów będących funkcjonariuszami organów procesowych (w szczególności Policji) oraz pozostałych specjalistów („cywilnych”). Zgodnie z art. 205 §2 KPK specjalistę, który nie jest funkcjonariuszem organów procesowych należy przed przystąpieniem ich do dokonania czynności wezwać do złożenia przyrzeczenia, którego treść określa przepis art. 205 §2 zd. 2 KPK. W protokole czynności dowodowej należy podać dane osobowe i specjalność specjalisty, także miejsce pracy i stanowisko oraz rodzaj i zakres wykonanych przez niego czynności. Do specjalistów stosuje się odpowiednio przepisy o biegłych, jednakże ich powołanie nie wymaga formy postanowienia, nie odbiera się przyrzeczenia jakie składa biegły i co wynika z charakteru ich czynności, nie sporządzają oni opinii. W razie potrzeby specjalistów można przesłuchiwać w charakterze świadków.

16. Odtwarzanie wyglądu człowieka.

Przy ustalaniu i odtwarzaniu cech zewnętrznych człowieka Policja stosuje metodę opisową oraz metody plastyczne, montażu i mieszane.

Przy metodzie opisowej wykonuje się portret bezpośredni i pośredni. Portret bezpośredni to szczegółowy opis charakterystycznych cech wyglądu osoby, która jest fizycznie dostępna, najczęściej w celach rejestracji. Taką osobą może być osoba przesłuchiwana, zatrzymana albo aresztowana.

Portret pośredni jest sporządzany na podstawie zeznań świadków, a składają się na niego najbardziej charakterystyczne cechy wyglądu człowieka. Świadek niekiedy ma zbyt mało czasu by zaobserwować dokładnie całą postać, czy choćby twarz, a pamięć ludzka też do niezawodnych nie należy, informacje, których udzieli mogą więc być bardzo skąpe.

Istnieje jeszcze portret skrócony, który uwzględnia tylko cechy charakterystyczne dla wyglądu danej osoby. Do jego sporządzenia wykorzystuje się metodę prozopologiczną.

Chociaż portret pamięciowy jest jedną z ważniejszych rzeczy w pracy Policji, to oprócz wielu zalet ma też wady.

Na jego powstanie mają wpływ między innymi:

- miejsce, warunki i czas obserwacji;

- rodzaj zdarzenia i rolę w nim świadka;

- upływ czasu od chwili spostrzegania do momentu składania zeznań;

- cechy osobowości świadka, a przede wszystkim zdolności spostrzegania, zapamiętywania, odtwarzania i przekazywania widzianych cech;

- stan psychiczny świadka i jego zaangażowanie w proces tworzenia portretu i proces wykrywczy sprawcy;

- wpływ sugestii przed i po przesłuchaniu świadka;

- współpracę przesłuchującego ze świadkiem;

- przekonanie świadka co do możliwości rozpoznania określonej osoby;

- cechy osobowości, zdolności i przygotowanie przesłuchującego i wykonawcy portretu;

- środki pomocnicze służące do odtwarzania i wykonania rysopisu (portretu).

Sporządzając portret pamięciowy należy nie tylko korzystać z psychologii zeznań, ale także przestrzegać kilku zasad:

- świadkowie powinni być przesłuchiwani pojedynczo (unikać kontaktu świadków, którzy widzieli tą samą osobę);

- przesłuchanie powinno nastąpić jak najszybciej po dokonanych spostrzeżeniach

- świadkowi należy wyjaśnić cel przesłuchania i upewnić się czy jest w stanie rozpoznać osobę oraz w jakim stopniu jest zaangażowany w danej sprawie;

- przeprowadzić wstępną rozmowę o okolicznościach, w jakich widział osobę

- umiejętnie sprawdzić cechy spostrzegawczości świadka;

- zadawać umiejętnie pytania ogólne i szczegółowe dotyczące charakterystycznych cech wyglądu człowieka (nie stosować pytań sugestywnych);

- podane przez świadka cechy opisać zgodnie z terminologią wyglądu cech zewnętrznych człowieka;

- umiejętnie posługiwać się katalogiem charakterystycznych cech lub innymi środkami pomocniczymi.

Przesłuchując świadka w temacie rysopisu należy uzyskać informacje na temat wieku, budowy ciała, poszczególnych elementów twarzy i głowy oraz cech charakterystycznych, elementów ubioru etc. Im więcej świadków, którzy tworzą jeden portret, tym lepiej. Żeby portret mógł w pełni spełnić swoje zadanie powinien być wykorzystany, w jak najkrótszym czasie od chwili powstania. Później sprawca może dokonać zmian w swoim wyglądzi

17. Identyfikacja zwłok.

Rozpoznanie tożsamości nieznanych zwłok może stwarzać poważne problemy z uwagi na okoliczności zgonu i ich ujawnienia albo z powodu braku rodziny lub bliskich zmarłej osoby Ustalenie tożsamości zwłok w zaawansowanym procesie gnilnym, zmienionych w wyniku obrażeń lub zwęglonych jest bardzo trudne i wymaga podjęcia wielu specjalistycznych działań z zakresu medycyny sądowej i kryminalistyki. W oględzinach zwłok można wyróżnić dwa ściśle ze sobą związane aspekty: badanie medyczno-sądowe i kryminalistyczne.

Badania lekarskie mają na celu stwierdzenie zgonu i czasu śmierci, a następnie ustalenie jej przyczyny oraz mechanizmu powstania obrażeń. Duże znaczenie ma dokładny opis ciała ze szczególnym uwzględnieniem między innymi: znaków szczególnych i zmian chorobowych. Określenie czasu przebywania zwłok w ziemi jest niezwykle trudne, ponieważ nie istnieją prawidłowości, zgodnie z którymi przebiegałby proces rozkładu ciała. Dekompozycja kości zależy od rodzaju gleby, jej wilgotności, dopływu powietrza, klimatu. Towarzyszące przedmioty, takie jak szczątki ubrania, biżuteria lub monety, mogą w przybliżeniu wyznaczyć wartości graniczne czasu zgonu. Pozwala to na ustalenie okoliczności zgonu, tj. czy chodzi o zabójstwo, samobójstwo czy o nieszczęśliwy wypadek. W aspekcie kryminalistycznym oględziny sprowadzają się do zdaktyloskopowania zwłok, ujawnienia i zabezpieczenia śladów, które pomogą w wyjaśnieniu przebiegu zdarzenia. W zależności od okoliczności znalezienia zwłok stosuje się różnorodne metody identyfikacji. Cechą charakterystyczną jest ich różny stopień wiarygodności.

Kolejność metod identyfikacji zwłok:

- porównanie profilu genetycznego DNA,

- porównanie odcisków palców,

- badania uzębienia i innych danych odontologicznych,

- badania radiologiczne,

- porównanie danych medycznych (przebyte zabiegi lecznicze i chirurgiczne),

- porównanie znaków szczególnych - blizny, tatuaże,

- porównanie danych rysopisowych,

- identyfikacja rzeczy osobistych, w tym odzieży, biżuterii itp.,

- identyfikacja na podstawie dokumentów ujawnionych przy zwłokach lub szczątkach,

- rozpoznanie przez świadków, członków rodziny lub znajomych.

Poza badaniami genetycznymi stosunkowo najpewniejsza jest identyfikacja daktyloskopijna. Daktyloskopowanie zwłok w ciągu kilku dni od zgonu nie nastręcza problemów, nawet wówczas, gdy palce były poddawane szkodliwym czynnikom zewnętrznym

1. Fotografia kryminalistyczna.

Ze względu na właściwości fotografii, najogólniej można podzielić ją na dwie podstawowe grupy: 1) fotografię dokumentacyjną 2) fotografię ba­dawczą.

Uwzględniając kryteria specyficzne dla fotografii kryminalistycznej dzielimy ją na cztery grupy: 1) fotografię rejestracyjną, 2) fotografię dokumentacyjną,

3) fotografię badawczą, 4) fotografię operacyjno-rozpoznawczą, zwaną niekiedy detektywną.

Podział ten zawiera wszystkie rodzaje fotografii stosowane w krymina­listyce, a jednocześnie systematyzuje fotografię według jednolitych kryte­riów obejmujących metody jej sporządzenia. Fotografia rejestracyjna to sposoby i zasady fotografowania w celach rozpoznawczych przestępców i osób podejrzanych. Uzyskiwane w ten sposób zdjęcia sygnalityczne są podstawą tworzenia kartotek pozwa­lających identyfikować przestępców. Fotografia dokumentacyjna wykorzystywana jest w utrwalaniu prze­biegu czynności procesowych, przedmiotów przed dokonywaniem badań specjalistycznych, poszczególnych faz tych badań, a także stosowana jest w celach profilaktycznych, na przykład przez służby ruchu drogowego wykorzystujące urządzenia do automatycznej rejestracji wykroczeń dro­gowych. Do fotografii badawczej zalicza się wszystkie metody i sposoby wy­korzystywane w celu ujawniania i utrwalania określonych cech oraz właściwości przedmiotów, także niewidocznych lub słabo widocznych dla oka ludzkiego w normalnych warunkach. Do tej grupy należy fotogra­fowanie w promieniach niewidzialnych, fotografia mikroskopowa, tono-rozdzielna i kontrastująca. Ponadto do tej gałęzi fotografii zaliczamy techniki wykorzystywane przy ujawnianiu określo­nych cech lub zdjęcia wykonane do celów porównawczych, takich jak superprojekcja, porównanie zdjęć, zdjęcia śladów linii papilarnych, pisma itp. Często wykorzystywana jest fotografia w podczerwieni, w ultrafiole­cie z wykorzystaniem luminescencji oraz stosowane są chemiluminescencyjne techniki fotograficzne. Wymienione techniki stosowane są również bezpośrednio na miejscu zdarzenia. Przedmiotem zainteresowania fotografii detektywnej są przypadki, w których organa ścigania wykonuj ą zdjęcia w sposób dyskretny, zasadni­czo bez wiedzy osób niewtajemniczonych. Zasadniczo najczęściej zada­niem tego rodzaju fotografii jest utrwalenie zachowania się osób podej­rzanych w czasie popełniania przestępstwa, przebywania ich w określo­nych miejscach. Obiektem fotografii detektywnej może być nie tylko osoba, ale i rzecz, często dokumenty, fotografowane bez wiedzy sprawcy. Najczęściej spotykaną techniką wykorzystywaną w tej gałęzi fotografii kryminalistycznej są tzw. fotopułapki. W kryminalistyce wykorzystywana jest fotografia czarno-biala i bar­wna. Wyższość fotografii barwnej widoczna jest szczególnie w dokumentacji miejsca znalezienia zwłok, samych zwłok wyizolowanych z otoczenia, ob­rażeń (ran, sińców, podbiegnięć krwawych, zadrapań) oraz znamion po­śmiertnych, a także innych zmian, jakim uległo ciało. W sprawach o wypadki drogowe, fotografia barwna jest stosowana nie tylko do utrwalania wyglądu zwłok, obrażeń na ciele, śladów krwi, ale także i do utrwalania wyglądu śladów farb, lakierów, tkanek ciała ludzkiego ujawnionych na drodze, pojazdach, przeszkodach i ofiarach

19. Eksperyment śledczy.

Według art. 211 KPK, „w celu sprawdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla sprawy, można przeprowadzić w drodze ekspery­mentu procesowego doświadczenie lub odtworzenie przebiegu stano­wiących przedmiot rozpoznania zdarzeń lub ich fragmentów Eksperyment procesowy może być realizowany w dwóch podstawowych formach: 1) w formie doświadczenia lub 2) w formie odtworzenia przebiegu zdarzenia albo jego fragmentu.

Celem eksperymentu jest najczęściej sprawdzenie wersji śledczej lub jakiejś cząstkowej hipotezy śledczej, albo zweryfikowanie treści wyjaś­nień podejrzanego lub zeznań świadka, albo sprawdzenie, jakie konse­kwencje (np. w postaci śladów, ich rozmieszczenia itp.) musi przynieść ustalony już w innej drodze przebieg wydarzeń. Przez eksperyment sprawdza się, czy dane zdarzenie mogło mieć taki przebieg, jak zakładała wersja śledcza, podaje podejrzany lub świadek. Za pomocą eksperymentu można sprawdzić, czy świadek z miejsca w którym się znajdował w czasie zdarzenia i w warunkach zewnętrznych, jakie wówczas panowały, mógł widzieć albo słyszeć to, co zeznał, że widział lub słyszał. W takim przypadku celem eksperymentu jest sprawdzenie wiarygodności zeznania. Cel i metodykę eksperymentu wyznaczają zawsze konkretne potrzeby postępowania karnego, oraz aktualny stan wiedzy o sprawie osób pro­wadzących postępowanie. Przygotowanie do przeprowadzenia ekspery­mentu obejmować musi przede wszystkim jasne sformułowanie hipotezy, która ma być sprawdzona, dobranie metodyki tego sprawdzania, (w tym wybranie czasu i miejsca realizacji), ustalenie składu ekipy przeprowa­dzającej czynność, podział ról między uczestników eksperymentu, zapla­nowanie sposobu dokumentacji i rejestracji przebiegu samej czynności. Eksperyment przeprowadza organ procesowy (prokurator lub funkcjonariusz pionu dochodzeniowo-śledczego, rzadziej sąd) z udziałem osób to­warzyszących: protokolanta, dokumentalisty (technika-kryminalistyka, którego zadaniem jest utrwalenie przebiegu czynności na taśmie wideo). Jeśli w eksperymencie uczestniczy podejrzany, który jest tymczasowo aresztowany, konieczny jest udział funkcjonariuszy, konwojujących go. Czasem do udziału trzeba przybrać „pozorantów", tj. osoby, które w eks­perymencie odtwarzać mają rolę, np. ofiar. Pozorantem (pozorantką) w zasadzie powinien być funkcjonariusz (funkcjonariuszka) policji. Jeśli eksperyment, z uwagi na swój przedmiot, albo okoliczności jest szczególnie skomplikowany, albo z innych względów wymaga wiedzy specjalistycznej, do udziału w eksperymencie należy dopuścić biegłego w charakterze konsultanta. Jeśli eksperyment prowadzony jest w terenie otwartym, albo innym, powszechnie dostępnym, konieczne jest zabezpieczenie miejsca jego rea­lizacji przez funkcjonariuszy mundurowych, których zadaniem jest nie-wpuszczenie na teren realizacji eksperymentu osób niepożądanych. W eksperymencie może też uczestniczyć obrońca, na zasadach określo­nych przez KPK. Zalecane jest przeprowadzenie eksperymentu z udziałem podejrzanego bezpośrednio po jego przyznaniu się do winy, jeśli tylko wyrazi on na to zgodę. W czasie takiego eksperymentu, podejrzany demonstruje prze­bieg przestępstwa. To demonstrowanie przebiegu zdarzenia, z jednej stro­ny stanowi plastyczne uzupełnienie wyjaśnień, z drugiej zaś pozwala na konfrontację dotychczasowych wyjaśnień z realiami, w tym z zabezpie­czonymi w czasie oględzin śladami i dowodami, pozwala też niekiedy na znalezienie nowych śladów i dowodów. Eksperyment z udziałem podejrzanego ma jeszcze inny istotny walor. Uwiarygodnia wyjaśnienia i samo przyznanie, co może mieć istotne zna­czenie, jeśli w toku dalszego postępowania podejrzany odwoła przyznanie się do winy. Poza tym, udział w eksperymencie, zademonstrowanie w nim przebiegu przestępstwa, stanowi na ogół dość mocną psychologiczną przeszkodę do późniejszego odwołania przyznania.

20. Okazanie.

Okazanie jest czynnością służącą wydobyciu śladów pamięciowych. Jest to szczególna forma przesłuchania. Przedmiotem okazania może być osoba, zwłoki, rzecz. Okazania zwłok dokonuje się na sali sekcyjnej, w kostnicy. Najczęściej jednak okazywani są podejrzani, świadkowie i rzeczy. Rzeczy, tj. narzędzia przestępstwa, przedmioty pochodzące od podejrzanego, ewentualnie widziane wcześniej u niego, czy znalezione podczas przeszukania, okazuje się bezpośrednio. Okazanie powinno zostać poprzedzone odebraniem zeznań, czy wyjaśnień, oczywiście identyfikacja powinna być wolna od wszelkiego nacisku, czy pytań sugestywnych. Różne okoliczności zdarzenia mają istotny wpływ na późniejsze okazanie. Świadek mógł spostrzec tylko ubiór, czy zapamiętać głos. Kiedy ofiara przestępstwa obawia się zemsty można zastosować urządzenia telewizyjne, czy lustro fenickie. Jest to okazanie pośrednie. Ten charakter mają również okazania z fotografii, policyjnego albumu, zapisu wideo. Swoistym rodzajem okazania jest odtworzenie wizerunku osoby. Świadek, podejrzany przypomina sobie obraz określonej osoby i czynnie uczestniczy w odtworzeniu jej wyglądu. Może to być portret stworzony przez rysownika, za pomocą techniki fotograficznej, komputerowej. Osoba współpracująca powinna być wolna od wszelkich sugestii ekspertów tworzących portret. Okazanie może zakończyć się identyfikacją przedmiotu lub rzeczy i jest to okazanie pozytywne lub niezidentyfikowaniem i jest to wtedy okazanie negatywne. Można tu jeszcze wyróżnić konfrontację, której celem jest wyjaśnienie sprzeczności występujących w treści wypowiedzi uprzednio przekazanych przez świadków, podejrzanych .Konfrontuje się dwie osoby, gdy w ich zeznaniach występują istotne sprzeczności. Przesłuchanie rozpoczyna się od osoby, która według zebranych materiałów złożyła wiarygodne zeznania, a następnie przesłuchuje się drugą osobę.

21. Przesłuchanie.

Przesłuchanie jest czynnością procesową o charakterze dowodowym, forma czynnego odbioru zeznań świadków, wyjaśnień podejrzanych oraz ustnych opinii biegłych. Czynność ta, jako, że jest wykonywana w ramach procesu, musi być prowadzona zgodnie z wymogami Kodeksu postępo­wania karnego. W odróżnieniu od podejrzanego, świadek z zasady ma obowiązek składania zeznań (art. 177 KPK) i to zeznań prawdziwych (art.190 KPK) Zgodnie z zasadami cywilizowanego procesu, nie wolno przesłuchiwać jako świadków obrońcy, co do faktów o których dowiedział się udzielając porady lub pro­wadząc sprawę, ani duchownego, co do faktów o których dowiedział się przy spowie­dzi (art. 178 KPK). Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej mogą być przesłuchiwane co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwolnieniu tych osób przez uprawniony organ od obowiązku zachowania tajemnicy Z obowiązku zachowania tajemnicy służbowej może świadka zwolnić sąd lub pro­kurator (art. 180 § l KPK). W sytuacjach wyjątkowych, gdy wymaga tego dobro wymia­ru sprawiedliwości, a okoliczności nie można ustalić w drodze innego dowodu, osoby obowiązane do zachowania tajemnicy adwokackiej, lekarskiej lub dziennikarskiej mogą być przesłuchane co do faktów objętych tą tajemnicą, o ile sąd tak postanowi (art. 180 § 2 KPK). Na takie postanowienie sądu przysługuje zażalenie. Jednakże „zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożli­wiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego mate­riału o tym charakterze, jak również identyfikacje osób udzielających informacji opubli­kowanych tub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych" (art. 180 § 3 KPK). Przepisu art. 180 § 3 KPK nie stosuje się, jeżeli informacja dotyczy przestępstwa, a którym mowa w art. 240 § l Kodeksu karnego (art. 180 § 4 KPK), czyli jednego z przestępstw objętych tzw. obowiązkiem denuncjacji, czyli o przestępstwa określone w artykułach 118,127,128,130,134,140,148,163,166, lub 252 Kodeksu karnego. Osoba najbliższa dla oskarżonego (małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej same) linii lub stopniu, osoba pozostająca w sto­sunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu - por. art. 115 § 11 KK) może odmówić zeznań (art. 182 § l KPK). Odmówić ze­znań może także świadek, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem (art. 182 § 2 KPK). Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowie­dzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za prze­stępstwo lub wykroczenie (art. 183 § l KPK). Można zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osobę nie będącą dla oskarżonego najbliższą (w rozumieniu art. 115 § 11 KK), ale pozostającą z nim w szczególnie bliskim stosunku osobistym, je­śli osoba taka wnosi o takie zwolnienie (art. 185 KPK). Celem przesłuchania świadka jest uzyskanie od niego znanych mu, istotnych informacji dotyczących sprawy. Źródło tych informacji może być różne. Mógł on widzieć zdarzenie, którego odtworzenie jest istotne dla sprawy, mógł widzieć sprawcę, lub sam fakt popełnienia przestępstwa, mógł jakieś informacje znać ze słyszenia itp. Zgodnie z wymogami proceduralnymi, przed rozpoczęciem przesłu­chania należy uprzedzić o odpowiedzialności karnej za fałszywe zezna­nia (art. 190 KPK). W postępowaniu przygotowawczym, świadek podpi­suje oświadczenie, że został uprzedzony o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy (art. 190 § 2 KPK). Przesłuchanie zaczyna się ustalenia tożsamości świadka (na podsta­wie jego dowodu tożsamości) i jego podstawowych danych osobowych, takich jak wiek, zawód, miejsce zamieszkania, ewentualna uprzednia ka­ralność za fałszywe zeznania i stosunek do stron (art. 191 § l KPK). Jeśli ujawnia się okoliczności, z których wynika, że świadkowi przysługuje prawo odmowy składania zeznań czy odpowiedzi na poszczególne pyta­nia, należy go o tym prawie pouczyć (art. 191 § 2 KPK). W tej wstępnej fazie przesłuchania można od świadka zebrać inne jeszcze informacje dotyczące jego osoby ewentualnego związku ze zda­rzeniem, stosunku do oskarżonego czy pokrzywdzonego. Po zakończeniu tej wstępnej fazy przesłuchania przystępuje się do fazy zasadniczej, która dzieli się na dwie części. Część pierwszą, „zeznań spontanicznych" (roz­poczyna się ja zwykle pytaniem-formułą: „co świadkowi wiadomo w sprawie?") oraz część w której świadkowi zadawane są, przez organ procesowy i strony, pytania szczegółowe. Pytania te mają rozszerzyć, uściślić, pogłębić bądź w inny sposób uzupełnić wypowiedzi świadka złożone w czasie „zeznań spontanicznych". 105 Przesłuchanie świadka, podobnie jak opisane wyżej przesłuchanie po­dejrzanego (oskarżonego) musi się odbywać w warunkach umożliwia­jących świadkowi swobodę wypowiedzi w granicach określonych w przepisie art. 171 KPK. Tak więc w szczególności nie wolno świadkowi zadawać pytań sugerujących treść odpowiedzi (art. 171 § 3 KPK), nie wolno także w trakcie czynności przesłuchania stosować hipnozy, narko-analizy ani instrumentalnie kontrolować „nieświadomych reakcji organi­zmu" osoby przesłuchiwanej (art. 171 § 4 KPK) itd. Przesłuchanie, wbrew pozorom jest trudną czynnością i wymaga oprócz dobrej znajomości sprawy, także ogólnego doświadczenia życio­wego i znajomości podstaw psychologii oraz indywidualnego przygoto­wania do konkretnego przesłuchania. W ramach tego ostatniego, koniecz­ne jest zapoznanie się z wszystkimi dostępnymi w aktach sprawy informa­cjami na temat świadka i jego spodziewanej wiedzy na temat sprawy, a także zapoznania się z wszystkimi dostępnymi w aktach i materiałach sprawy informacjami na temat faktów i okoliczności, których ma doty­czyć przesłuchanie. Przesłuchanie tak podejrzanego (oskarżonego), jak i świadka wymaga rozpoznania jego inteligencji, osobowości, mentalności i motywacji w kon­kretnej sprawie (por. Nb. 108) i dostosowania do tych właściwości taktyki i sposobu przesłuchania. Szczególnym rodzajem świadka jest tzw. świadek incognito. Instytucję takiego świadka została wprowadzona do naszej pro­cedury karnej w nowelizacji KPK z 1969 roku, dokonanej w roku 1995. Nowy KPK utrzymał tę instytucję (art. 184). Z instytucji tej można sko­rzystać, jeśli zachodzi uzasadniona obawa, że składanie zeznań może za sobą pociągnąć niebezpieczeństwo dla życia świadka lub osoby dla niego najbliższej, dla ich zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmia­rach. Prokurator w postępowaniu przygotowawczym, a sąd w postępowa­niu jurysdykcyjnym, mogą wydać postanowienie o zachowaniu w tajem­nicy danych osobowych świadka. Dane osobowe pozostają wówczas wyłącznie do wiadomości sądu i prokuratora, a jeśli to konieczne, także dla funkcjonariusza policji prowadzącego postępowanie. Oskarżony (podejrzany) i jego obrońca mogą się zapoznać z proto­kołami zeznań świadka incognito, ale nie mogą poznać danych umożli­wiających ujawnienie jego tożsamości. Świadka takiego przesłuchuje prokurator lub sąd. Ten ostatni jednak może ze swego składu wydelegować do tej czynności sędziego. Prze­słuchanie musi się odbyć w miejscu i w sposób zapewniający zachowanie w tajemnicy przed osobami trzecimi tożsamości świadka. Przesłuchanie świadka z udziałem oskarżonego lub jego obrońcy może być przeprowadzone tylko w takich warunkach, które wyłączają możli­wość ujawnienia jego tożsamości. Postanowienie o zachowaniu w tajem­nicy tożsamości świadka jest zaskarżalne (oskarżonemu przysługuje pra­wo złożenia zażalenia w terminie 3 dni). Kodeks postępowania karnego zobowiązuje Ministra Sprawiedliwości do określe­nia w drodze rozporządzenia zarówno warunków technicznych przesłuchania świadka incognito, jak i sposobu sporządzania, przechowywania i udostępniania protokołów zeznań takich świadków oraz dopuszczalny sposób powoływania się na takie zeznania w orzeczeniach i pismach procesowych. Instytucja świadka incognito, powinna być stosowana tylko w zupełnie wyjątkowych, naprawdę uzasadnionych wypadkach. Pamiętać trzeba, że kreuje ona wyjątek od zasady równości stron w procesie.

22. Przeszukanie.

Przeszukanie jest czynnością procesową, czyli czynnością pro­wadzoną przez organ procesowy. Czynności tej dotyczą przepisy art. 219-236 KPK.

Celem przeszukania jest:

1) odnalezienie ukrywającego się podejrzanego (osoby podejrzanej) celem jej ujęcia (zatrzymania bądź przymusowego doprowadzenia),

2) znalezienie rzeczy lub śladów mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w postępowaniu karnym.

Kodeks postępowania karnego przewiduje przeszukania:

1) pomieszczeń i innych miejsc (wyróżnia się tu m.in. przeszukanie miejsca, pojazdu),

2) osoby i odzieży na niej (przeszukanie osoby).

Przepisy Kodeksu wyznaczają dość ścisłe ramy prawne dotyczące przeszukania. szczególności przepisy KPK określają cel przeszukania, podmioty które mogą je zarządzić (prokurator, albo na polecenie sądu lub prokuratora policja, lub w wypadkach wskazanych w ustawie inny organ, np. UOP, Straż Graniczna, Żandarmeria Woj­skowa), w jakiej formie (należy wydać postanowienie). Kodeks dość szczegółowo reguluje też tryb (sposób) przeprowadzenia przeszukania: postanowienie sądu lub prokuratora należy okazać osobie, u której ma być przeprowa­dzone (art. 220 § 2 KPK), przeszukania pomieszczeń zamieszkałych w porze nocnej, tj. między godziną 22.00 a 6.00 można dokonać tylko w wypadkach nie cierpiących zwłoki (art. 221 § l KPK), z tym, że przeszukanie rozpoczęte za dnia można kontynuować mimo nastania pory nocnej (art. 221 § 2 KPK). Przeszukania osoby i odzieży na niej na­leży dokonywać w miarę możności za pośrednictwem osoby tej samej płci (art. 223 KPK). Osobę, u której ma nastąpić przeszukanie należy przed rozpoczęciem czynności zawiadomić o jej celu i wezwać do wydania poszukiwanych przedmiotów (art. 224 § l KPK), osoba ta ma prawo być obecna w czasie przeszukania, ponadto może być obecna osoba przybrana przez prowadzącego czynność (art. 224 § 3 KPK). Jeśli w czasie przeszukania nie ma gospodarza lokalu (właściciela, lokatora lub osoby administrującej lokalem), należy do asystowania przy przeszukaniu wezwać do­rosłego domownika lub sąsiada (art. 224 § 3 KPK). Jeśli przeszukiwane ma być po­mieszczenie lub teren („miejsce zamknięte") należące do instytucji państwowej lub sa­morządowej należy o zamiarze przeszukania powiadomić kierownika tej instytucji, jego zastępcę albo organ nadrzędny. Należy też dopuścić ich do asystowania przy czynności przeszukania (art. 222 § l KPK). Przeszukanie pomieszczenia (a także tere­nu) zajętego przez wojsko, może być przeprowadzone jedynie w obecności dowódcy albo osoby przez niego wyznaczonej (art. 222 § 2 KPK). Kodeks stanowi też, że przeszukanie powinno być dokonane zgodnie z celem tej czynności, z zachowaniem umiaru i poszanowania godności osób, których ta czynność dotyczy (art. 227 KPK). Przeszukanie a także dokonywanie kontroli osobistej, przeglądanie za- 132 wartości bagażu i sprawdzanie ładunku regulują także: ustawa o policji (art. 15 ust. l pkt 4 i 5), ustawa o Urzędzie Ochrony Państwa (art. 7 ust. l pkt 4), ustawa o Straży Granicznej (art. 11 ust. l pkt 6), Kodeks celny (art. 6). Z przeszukania należy sporządzić protokół. Celowe, zwłaszcza w 133 śledztwach o poważne przestępstwa, jest uzupełnienie protokołu szkicem, materiałem fotograficznym albo filmowym (nagraniem video). Do przeszukania należy się starannie przygotować. Przygotowania po­winny obejmować organizację grupy funkcjonariuszy, która ma tę czyn­ność przeprowadzić. W skład grupy wchodzić powinien zawsze funkcjo­nariusz pionu dochodzeniowo-śledczego prowadzący sprawę, w której zarządzono przeszukanie (lub inny, uczestniczący także w innych czynno­ściach śledczych podejmowanych w tej sprawie i z tej racji dobrze ją znający) oraz jego pomocnik, ewentualnie także protokolant i dokumenta­lista (technik kryminalistyk), którego zadaniem jest wykonywanie szki­ców, fotografii, filmowanie itp. Osoby zastane w miejscu przeszukania należy wylegitymować, a w ra­zie potrzeby, jeśli zachodzi podejrzenie, że mogą one przy sobie posiadać poszukiwane rzeczy, poddać przeszukaniu osobistemu. Jeśli wśród zabezpieczonych w czasie przeszukania dokumentów są dokumenty objęte tajemnicą państwową, służbową, zawodową lub inną, chronioną ustawowo, albo dokumenty mają charakter osobisty (np. chro­niony tajemnicą korespondencji), prowadzący przeszukanie ma obo­wiązek bez zapoznawania się z treścią takiego dokumentu, zabezpieczyć go i niezwłocznie przekazać prokuratorowi lub sądowi w opieczętowa­nym opakowaniu. Na przedmioty zakwestionowane w czasie przeszukania wydaje się, niezależnie od opisania ich w protokole, pokwitowania.

- 2 -

---