- 11 -

KANONY WSTĘPNE DO PRAWA O SAKRAMENTACH

KPK rozpoczyna częśd I Księgi IV poświęconą sakramentom od 9 (kan. 840-848) kanonów

wstępnych. Podobną treśd zawiera 8 (kan. 667-674) pierwszych kanonów Tytułu XVI KKKW. Za-
wierają one pewne normy wspólne dla wszystkich siedmiu sakramentów Kościoła.

1. Określenie sakramentów

KPK
Kan. 840 – Sakramenty Nowego Testamentu, usta-
nowione przez Chrystusa i powierzone Kościołowi,
jako czynności Chrystusa i Kościoła, są znakami
oraz środkami, poprzez które wyraża się i wzmac-
nia wiara, oddawany jest Bogu kult i dokonuje się
uświęcenie człowieka. Z tej to racji w najwyższym
stopniu przyczyniają się do wprowadzenia, umoc-
nienia i zamanifestowania kościelnej wspólnoty.
Dlatego w ich sprawowaniu święci szafarze oraz
pozostali wierni winni okazad najwyższy szacunek
i należną pilnośd.
Kan. 841 – Ponieważ sakramenty są te same dla
całego Kościoła i należą do depozytu wiary, tylko
do najwyższej władzy kościelnej należy zatwier-
dzanie lub określanie tego, co jest wymagane do
ich ważności. Także do tejże lub innej kompetent-
nej władzy, zgodnie z kan. 838, §§ 3 i 4, należy
określanie tego, co dotyczy godziwego ich spra-
wowania, udzielania i przyjmowania, jak również
obrzędu stosowanego przy ich sprawowaniu.

KKKW
Kan. 667 – Przez sakramenty, którymi Kościół ma
obowiązek szafowad, aby pod znakiem widzialnym
objawiad tajemnicę Chrystusa, nasz Pan Jezus
Chrystus uświęca ludzi w mocy Ducha Świętego,
aby na sobie właściwy sposób prawdziwie odda-
wali cześd Bogu Ojcu, i wszczepia ich w siebie sa-
mego i w Kościół, który jest Jego Ciałem; dlatego
wszyscy chrześcijanie, przede wszystkim zaś świę-
ci szafarze, powinni pobożnie celebrując i przyj-
mując te sakramenty, wiernie zachowywad przepi-
sy Kościoła.
Kan. 669 – Ponieważ sakramenty są te same dla
całego Kościoła i należą do depozytu wiary, tylko
do najwyższej władzy kościelnej należy zatwier-
dzanie lub określanie wymogów do ich ważności.

Sakramenty Nowego Prawa zostały ustanowione przez Chrystusa. Jest ich siedem:

chrzest, bierzmowanie (chryzmacja), Eucharystia, pokuta, namaszczenie chorych, sakrament
święceo, małżeostwo. Sakramenty te obejmują wszystkie etapy i wszystkie ważne momenty ży-
cia chrześcijanina: sprawiają narodzenie i rozwój chrześcijaoskiego życia wiary, uzdrowienie i dar
posłania. Widad w tym pewne podobieostwo, jakie istnieje pomiędzy etapami życia naturalnego a
etapami życia duchowego (KKK 1210).

Prawodawca przypominając o eklezjotwórczym charakterze sakramentów, nakazuje

wierne przestrzeganie przepisów Kościoła, dotyczących ich sprawowania i przyjmowania. Nakaz
ten dotyczy zarówno szafarzy, jak i przyjmujących sakramenty. Normy prawne dotyczące sakra-
mentów mają zapewnid prawdziwośd i skutecznośd znaku sakramentalnego, co wyraża się
przepisach ustanowionych ad validitatem (do ważności) oraz ad liceitatem (do godziwości,
chociaż lepiej jest mówid o legalności działania).

Sakramenty wreszcie, deklaruje prawodawca, należą do depozytu wiary, za który w szcze-

gólny sposób odpowiedzialna jest najwyższa władza Kościoła. Depozyt wiary jest wspólny dla
całego Kościoła, dlatego też jedynie ta władza może ustanawiad warunki, od których zachowania
uzależniona jest ważnośd sprawowanych sakramentów. Wynika stąd także, że wszystkie normy
prawne i liturgiczne, wydane przez władzę niższą, mogą wpłynąd jedynie na legalnośd (godziwośd)

- 12 -

sprawowania sakramentów (np. zakaz zawarcia małżeostwa dołączony przez Stolicę Apostolską
do dyspensy od małżeostwa niedopełnionego może wpłynąd zarówno na legalnośd, jak i na
ważnośd nowego małżeostwa, ale zakaz zawarcia małżeostwa zawarty w wyroku sądu koś-
cielnego zawsze ma walor ad liceitatem).

2. Znaczenie chrztu; powtarzalnośd sakramentów

KPK
Kan. 842 – § 1. Nikt nie może byd ważnie dopusz-
czony do innych sakramentów, dopóki nie przyjął
chrztu.
Kan. 845 – § 1. Nie można powtarzad sakramen-
tów chrztu, bierzmowania i święceo, które wy-
ciskają charakter.
§ 2. Jeśli po przeprowadzeniu starannego docho-
dzenia, istnieje jeszcze roztropna wątpliwośd, czy
wyliczone w § 1 sakramenty zostały rzeczywiście
lub ważnie udzielone, należy ich udzielid warunko-
wo.

KKKW
Kan. 675 – § 2. Jedynie człowiek, który przyjął rze-
czywiście chrzest, jest zdolny do przyjęcia pozos-
tałych sakramentów.
Kan. 672 – § 1. Sakramenty chrztu, chryzmacji
oraz święceo nie mogą byd powtarzane.
§ 2. Jeśli zaś istnieje roztropna wątpliwośd, czy
rzeczywiście lub czy ważnie były udzielone, i wąt-
pliwośd ta pozostaje mimo przeprowadzenia dok-
ładnego dochodzenia, należy udzielid ich warun-
kowo.

Podstawowym warunkiem ważnego przyjęcia pozostałych sakramentów jest rzeczywiste

przyjęcie chrztu. Nie wystarczy tu więc chrzest pragnienia ani chrzest krwi, które „wystarczą” do
zbawienia. Dlatego też przy dopuszczaniu kogokolwiek do sakramentów szafarz musi mied pew-
nośd odnośnie do chrztu kandydata. Musi byd to pewnośd nie tylko co faktu, ale i co do ważności
chrztu. Gdyby taka wątpliwośd zachodziła, należy najpierw, po przeprowadzeniu starannego do-
chodzenia, udzielid chrztu.

Przez termin iteratio sacramentorum rozumie się powtórne udzielenie sakramentów tej

samej osobie. Sakramenty chrztu, bierzmowania i święceo, które wyciskają charakter sakramen-
talny, według nauki Kościoła nie mogą byd powtórnie udzielone tej samej osobie. Zakaz ten, za-
korzeniony w praktyce i tradycji wczesnochrześcijaoskiej, znalazł swoje odbicie m.in. w dys-
kusjach na temat ważności chrztu, zwłaszcza udzielanego przez heretyków; bezdyskusyjny był
jednak pogląd o niepowtarzalności ważnie udzielonych sakramentów chrztu, bierzmowania
(chryzmacji) i święceo. Kościół na Soborze Trydenckim w sposób uroczysty sprecyzował ten zakaz
na sesji VII (BF VII 217). Znajduje się on również w KPK z 1917 r. (kan. 732), w KPK z 1983 r. (kan.
845 § 1) i w KKKW z 1990 r. (kan. 672 § 1). Ponieważ od ważności chrztu zależy ważne przyjęcie
pozostałych sakramentów, a od ważności święceo kapłaoskich (prebiteratu lub episkopatu)
ważnośd sprawowanych sakramentów, z wyjątkiem chrztu, niezbędna jest pewnośd, że
sakramenty te zostały udzielone ważnie. Wątpliwośd może dotyczyd bądź faktu udzielenia
sakramentu, bądź ważności dokonanego obrzędu z racji braku właściwej intencji lub niezacho-
wania istotnego elementu, którego spełnienie jest niezbędne do ważności sakramentu (materia i
forma). Dlatego w sytuacji, gdy po przeprowadzeniu starannego dochodzenia, pozostaje poważna
wątpliwośd, czy sakramenty te zostały faktycznie lub ważnie udzielone, Kościół poleca ich udzielid
dla uzyskania tej pewności. Pozostałe sakramenty (Eucharystia, pokuta, namaszczenie chorych,
małżeostwo) ta sama osoba może przyjmowad więcej niż jeden raz, z zachowaniem odnośnych
przepisów prawnych i liturgicznych.

- 13 -

3. Jednośd sakramentów wtajemniczenia chrześcijaoskiego

KPK
Kan. 842 – § 2. Sakramenty chrztu, bierzmowania
i Najświętszej Eucharystii tak łączą się ze sobą, że
są wymagane do pełnego wtajemniczenia chrześ-
cijaoskiego.

KKKW
Kan. 697 – Wtajemniczenie sakramentalne w mis-
terium zbawienia doskonali się w przyjęciu Eucha-
rystii i dlatego Eucharystia powinna byd udzielana
chrześcijanom jak najszybciej po chrzcie i chryz-
macji, według norm prawa partykularnego włas-
nego Kościoła sui iuris.

Sakramenty wtajemniczenia chrześcijaoskiego: chrzest bierzmowanie (chryzmacja) i Eu-

charystia są fundamentami całego życia chrześcijaoskiego. Uczestnictwo w Boskiej naturze, które
ludzie otrzymują w darze przez łaskę Chrystusa, objawia pewną analogię do powstania, rozwoju i
wzrostu życia naturalnego. Wierni odrodzeni przez chrzest, zostają umocnieni przez sakrament
bierzmowania (chryzmacji), a w Eucharystii otrzymują pokarm życia wiecznego. W ten sposób
przez sakramenty wtajemniczenia chrześcijaoskiego w coraz większym stopniu osiągają skarby
życia Bożego i postępują w doskonałej miłości. (RRIA, Praenotanda, n. 1-2; KKK 1212).

Zasada jedności trzech sakramentów wtajemniczenia uwidacznia się w większości Koś-

ciołów wschodnich, zwłaszcza tradycji bizantyjskiej, w jedności ceremonii liturgicznej spra-
wowania tych sakramentów. Widad jej realizację również w łacioskim obrzędzie inicjacji do-
rosłych. W niektórych Kościołach wschodnich (np. w Kościele etiopskim katolickim) oraz w tradycji
łacioskiej chrztu dzieci nastąpiło rozdzielenie udzielania tych sakramentów. Rozdzielenie
liturgiczne nie narusza jednak teologicznej zasady jedności. Tradycja Kościoła łacioskiego
podkreśla koniecznośd przyjęcia chrztu, bierzmowania i Eucharystii do pełnego wtajemniczenia w
życie chrześcijaoskie. Według II Polskiego Synodu Plenarnego (PSP, Liturgia, n. 13):

wtajemniczenie chrześcijaoskie ma wymiar misyjny. Jego obrzędy wyrażają prawdę, że kandydaci
ewangelizowani w okresie katechumenatu mają apostołowad i dawad świadectwo wierze.

4. Obowiązek udzielania sakramentów i przygotowania się do ich przyjęcia

KPK
Kan. 843 – § 1. Święci szafarze nie mogą odmówid
sakramentów tym, którzy właściwie o nie proszą,
są odpowiednio przygotowani i prawo nie wzbra-
nia im ich przyjmowania.
§ 2. Duszpasterze oraz inni wierni, w ramach włas-
nej funkcji kościelnej, mają obowiązek troszczyd
się, aby ci, którzy proszą o sakramenty, byli do ich
przyjęcia przygotowani przez odpowiednią ewan-
gelizację i katechezę, z uwzględnieniem norm wy-
danych przez kompetentną władzę.

KKKW
Kan. 381 – § 2. Duchowni mają obowiązek, jeśli
nie usprawiedliwia ich słuszna przeszkoda, udzie-
lania z duchowych dóbr Kościoła zwłaszcza w pos-
taci posługi słowa Bożego i sakramentów chrześci-
janom, którzy o to proszą, są w należytej dyspo-
zycji i nie są związani prawną przeszkodą do przyj-
mowania sakramentów.

Szafarze wraz ze święceniami otrzymują możliwośd udzielania sakramentów. W niektó-

rych przypadkach (np. pokuta, małżeostwo) konieczne jest również upoważnienie do ważnego i
legalnego (godziwego) ich sprawowania. Jest to uprawnienie udzielone nie tylko dla osobistego
dobra szafarzy, ale przede wszystkim dla oddawania Bogu kultu i budowania wspólnoty kościel-
nej. Stąd szafarze mają obowiązek sprawowania i udzielania sakramentów.

- 14 -

Prawodawca ujmuje to w KPK w formie zakazu odmowy udzielania, a w KKKW w formie

nakazu (obowiązku) udzielania sakramentów. Nie jest to jednak norma obowiązująca bez
względu na inne okoliczności. Do otrzymania sakramentów mają prawo jedynie osoby, które:
- są odpowiednio przygotowane;
- są we właściwej dyspozycji;
- właściwie proszą o sakramenty;
- prawo nie zakazuje im ich przyjmowania.

Prawodawca np. zakazuje przyjmowania Komunii św. osobom mającym świadomośd, że

są w stanie grzechu ciężkiego (kan. 916 KPK; kan. 711 KKKW) oraz sprawowania i przyjmowania
sakramentów przez osoby ekskomunikowane (kan. 1331 § 1, n. 2 KPK; kan. 1343 KKKW) i ukarane
interdyktem (kan. 1332 KPK; por. kan. 1431 KKKW).

Prawodawca nakazuje również odpowiednie przygotowanie do przyjęcia sakramentów.

Jest to obowiązek zarówno samego kandydata, jak też osób, na których spoczywa obowiązek
wychowania i nauczania, zwłaszcza rodziców, duszpasterzy (szczególna jest tu odpowiedzialnośd
proboszcza) i katechetów. Kompetentna władza kościelna powinna wydad normy dostosowane
do warunków kraju lub regionu (por. kan. 843 § 2 KPK).

5. Oleje święte

KPK
Kan. 847 – § 1. Przy udzielaniu sakramentów, w
których należy stosowad oleje święte, szafarz wi-
nien używad olejów z oliwek lub innych określo-
nych roślin i konsekrowanych lub poświęconych
przez biskupa - z zachowaniem przepisu kan. 999,
n. 2 – i to w ostatnim czasie; starych wolno uży-
wad tylko w wypadku konieczności.
§ 2. Proboszcz powinien brad oleje święte od
własnego biskupa i w odpowiednim miejscu sta-
rannie je przechowywad.
Kan. 999 – Oprócz biskupa, olej używany przy na-
maszczeniu chorych mogą poświęcad:
1° ci, którzy są prawnie zrównani z biskupem die-
cezjalnym.
2° w razie konieczności każdy prezbiter, jednak
tylko w czasie sprawowania sakramentu.

KKKW
Kan. 693 - Święty myron, który składa się z oleju z
oliwek lub innych roślin oraz z substancji aroma-
tycznych, może byd sporządzany jedynie przez bis-
kupa z zachowaniem prawa partykularnego, zgod-
nie z którym władza ta zastrzeżona jest Patriarsze.





Kan. 741 – Olej potrzebny przy sprawowaniu sak-
ramentu namaszczenia chorych powinien byd po-
błogosławiony i, jeśli inaczej nie stanowi prawo
partykularne własnego Kościoła sui iuris, przez
tego samego kapłana, który sprawuje sakrament.

Przy sprawowaniu sakramentów chrztu, bierzmowania (chryzmacji), namaszczenia

chorych i święceo oraz przy niektórych innych czynnościach liturgicznych (np. poświęcenie
kościoła, ołtarza, dzwonu) używa się olejów poświęconych lub konsekrowanych w czasie
specjalnego obrzędu. Przy sakramentach bierzmowania (chryzmacji) i namaszczenia chorych
użycie oleju należy do istoty obrzędu (jest materią sakramentu).

W Kościele łacioskim używa się trzech olejów:

- olej krzyżma (Krzyżmo), sporządzany z oleju i wonnych substancji, używany przy sprawowaniu
sakramentów chrztu, bierzmowania i święceo oraz przy poświęceniach kościoła, ołtarza i dzwo-
nów; konsekrowad go może wyłącznie biskup;
- olej katechumenów, używany przy chrzcie, wyrażający spotęgowanie skutków egzorcyzmów i
umocnienie przyjmujących chrzest; używanie go zależy od decyzji Konferencji Biskupów (w Polsce

- 15 -

się nie używa); poświęcad go może biskup lub prezbiter, ale wyłącznie bezpośrednio przed czyn-
nością namaszczenia;
- olej chorych, używany przy namaszczeniu chorych, przynoszący chorym pomoc w słabościach
duszy i ciała; poświęcad go może biskup (i osoby prawnie zrównane z biskupem diecezjalnym) lub
prezbiter, ale wyłącznie w przypadku konieczności w czasie sprawowania sakramentu.

Konsekracji Krzyżma i poświęcenia pozostałych olejów dokonuje się w Wielki Czwartek

podczas specjalnej Mszy św. koncelebrowanej pod przewodnictwem biskupa. Jest to znak jed-
ności prezbiterium i świeckich ze swoim biskupem, który jest głównym szafarzem sakramentów
w swojej diecezji. Ta ceremonia, dla poważnych przyczyn, może odbyd się także w jednym z
poprzednich dni, zawsze jednak w okolicach Paschy.

Olejów należy używad świeżych, tzn. z ostatniego Wielkiego Czwartku i wziąd je od swoje-

go biskupa. Jest za to odpowiedzialny proboszcz, który winien również zatroszczyd się o właściwe
przechowywanie olejów.

W Kościołach wschodnich używa się oleju, zwanego myron. Jest to wschodni odpowiednik

łacioskiego Krzyżma. Myron to olej sporządzony z oliwy i balsamu oraz substancji aromatycznych.
Synody Kościołów wschodnich wyliczały nawet kilkadziesiąt składników tak sporządzonej subs-
tancji (np. Synod Zamojski 1720, Synod w Konstantynopolu 1890). Oleju tego używa się przy
sakramencie chryzmacji, w którym należy do istoty czynności sakramentalnej oraz przy święce-
niach wyższych i poświęceniu ołtarza. Poświęca go zawsze biskup, a nawet prawo własne
Kościoła sui iuris może zastrzec to poświęcenie Patriarsze (arcybiskupowi większemu), jak to ma
miejsce np. w katolickim Kościele ormiaoskim.

Normy dotyczące stosowania oleju katechumenów i oleju chorych są podobne do norm

Kościoła łacioskiego.

6. Ofiary z racji sprawowania sakramentów

KPK
Kan. 848 – Oprócz ofiar określonych przez kompe-
tentną władzę kościelną, szafarz nie może doma-
gad się niczego za udzielanie sakramentów, przy
czym potrzebujący nie powinni byd pozbawieni
pomocy sakramentów z racji ubóstwa.
Kan. 1264 – Jeśli prawo czego innego nie zastrze-
ga, do zebrania biskupów prowincji należy:
2° określid ofiary składane z okazji udzielania sak-
ramentów i sakramentaliów.



Kan. 1380 – Kto stosując symonię sprawuje lub
przyjmuje sakrament, powinien byd ukarany inter-
dyktem lub suspensą.

KKKW
Kan. 1013 – Biskup eparchialny ma prawo w ra-
mach prawa partykularnego własnego Kościoła sui
iuris określid taksy za różne akty władzy rządzenia
i ofiary składane z okazji sprawowania Boskiej Li-
turgii, sakramentów, sakramentaliów oraz jakich-
kolwiek innych celebracji liturgicznych, chyba że
prawo wspólne inaczej zastrzega.
§ 2. Patriarchowie i Biskupi eparchialni różnych
Kościołów sui iuris wykonujący swoją władzę na
tym samym terytorium powinni się troszczyd o
ustanowienie po wzajemnym porozumieniu takich
samych norm o taksach i ofiarach.
Kan. 1461 – Kto udzielił lub przyjął święcenia w
sposób symoniacki, powinien zostad deponowany;
kto zaś inne sakramenty symoniacko sprawował
lub przyjął, powinien zostad ukarany odpowiednią
karą, nie wyłączając ekskomuniki większej.

Kościół wielokrotnie przypominał, że za udzielanie sakramentów nie wolno pobierad

opłat. Zezwalał jednak na przyjmowanie dobrowolnych ofiar składanych przez wiernych lub przy-
najmniej tolerował taką praktykę. Zasady te przejęło aktualne prawodawstwo Kościoła, zwracając

- 16 -

uwagę szczególnie na to, by nie uzależniad od złożenia ofiary sprawowania sakramentu.
Prawodawca udziela prawa do ustalenia wysokości ofiar zebraniu biskupów prowincji kościelnej
(w ramach jednej metropolii) i odpowiednim organom władzy w Kościołach wschodnich. Nad-
użycia w tej dziedzinie są karane w prawie kanonicznym. Jednym z tych nadużyd jest symonia, a
więc „kupowanie” i „sprzedawanie” sakramentów (kan. 1380 KPK; kan. 1461 KKKW).