GRUDZIE¡ 2004 ÂWIAT NAUKI

19

pano

rama

NiezdolnoÊç m´˝czyzny do rozpoznawania za-
pachu konwalii majowej Convallaria maja-
lis mo˝e oznaczaç... jego bezp∏odnoÊç. W
marcu 2003 roku zespó∏ Hannsa Hatta z
Ruhr-Universität w Bochum zidentyfikowa∏
receptor hOR17-4 odbierajàcy sygna∏ che-
miczny, który u∏atwia plemnikom nawiga-
cj´ podczas w´drówki przez jajowody w kie-
runku komórki jajowej. Najsilniejszym
sygna∏em dla receptora jest zwiàzek przy-
pominajàcy zapachem konwali´ majowà –
bourgeonal, czyli 3-(4-tert-butylofenylo)-pro-
panal, który przyÊpiesza i ukierunkowuje
chaotyczny ruch plemników. Niejako przy
okazji naukowcy znaleêli tak˝e aldehyd blo-
kujàcy receptor hOR17-4 – undekanal, któ-

rego zapach kojarzy si´ raczej z klejem. W
paêdzierniku br. amerykaƒsko-niemiecki ze-
spó∏ Marca Spehra z University of Maryland
w Baltimore poinformowa∏ na ∏amach Cur-
rent Biology, ˝e ten sam receptor znajduje
si´ tak˝e na komórkach nab∏onka w´chowe-
go nosa. W testach przeprowadzonych z
udzia∏em ochotników wykazano, ˝e jest on
równie˝ blokowany przez undekanal, które-
go wàchanie uniemo˝liwia∏o póêniejsze roz-
poznawanie zapachu bourgeonalu. Okaza-
∏o si´ te˝, ˝e undekanal nie blokowa∏ innych
receptorów znajdujàcych si´ w nab∏onku w´-
chowym nosa, co mo˝e oznaczaç, ˝e specy-
ficzne dzia∏anie aldehydu dotyczy wy∏àcz-
nie receptora hOR17-4.

R.D.

BIOLOGIA ROZRODU

Czy czujesz zapach konwalii?

GERARD PIEL (1915–2004)

Niezrównany promotor nauki

WERNER WOLFF

Black Star (na gór

ze);

©2000 DigiT

ouch (

na dole

)

W najkrótszym uj´ciu ogólnej teorii wzgl´dno-
Êci materia mówi czasoprzestrzeni, jak ma si´
zakrzywiaç, a czasoprzestrzeƒ materii, jak si´
ma poruszaç. W uj´ciu bardziej subtelnym re-
akcja czasoprzestrzeni na obiekt materialny
zale˝y nie tylko od jego po∏o˝enia, lecz tak˝e
od tego, z jakà pr´dkoÊcià on si´ obraca: ruch
obrotowy „udziela si´” czasoprzestrzeni, któ-
ra formuje wokó∏ obiektu rodzaj wiru. Efekt
ten, tzw. wleczenie uk∏adów inercjalnych, jest
tym silniejszy, im bardziej zwarty jest obiekt i
im szybciej si´ obraca. Zauwa˝y∏oby si´ go
bez trudu w pobli˝u szybko wirujàcej czarnej
dziury, ale w pobli˝u Ziemi jest tak ma∏y, ˝e z
punktu widzenia nawigacji kosmicznej nie od-
grywa ˝adnej roli. Prób´ zaobserwowania cza-
soprzestrzennego wiru Ziemi podj´∏y dwa zbu-

dowane w tym celu satelity Gravity Probe B,
umieszczone na orbicie w kwietniu br. Zespó∏
Gravity Probe B spodziewa∏ si´ pierwszych
wyników w po∏owie 2005 roku. Tymczasem o
wykryciu wiru doniesiono ju˝ 20 paêdzierni-
ka. Oczekiwany efekt zaobserwowali Ignazio
Ciufolini z Uniwersytetu w Lecce we W∏oszech
i Erricos Pavlis z University of Maryland, któ-
rzy od wielu lat systematycznie monitorowa-
li po∏o˝enie satelitów geodezyjnych Lageos i
Lageos 2, wykorzystujàc naziemne stacje lase-
rowe (m.in. nale˝àcà do Centrum Badaƒ
Kosmicznych PAN stacj´ w Borowcu pod Po-
znaniem). Czasoch∏onne pomiary zakoƒczy-
∏y si´ sukcesem – ich wyniki zgadzajà si´ z
przewidywaniami ogólnej teorii wzgl´dnoÊci
z dok∏adnoÊcià do 10%.

M.R.

ASTROFIZYKA

Wirujàca czasoprzestrzeƒ

Gerard Piel, by∏y wydawca Scientific American, który przyczyni∏ si´ do wypracowania no-
wej formy dziennikarstwa naukowego, zmar∏ 5 wrzeÊnia w wieku 89 lat.

W latach czterdziestych Piel pracowa∏ jako redaktor dzia∏u nauki w magazynie Life. W

roku 1947 jego kolega po piórze Dennis Flanagan naby∏ wraz z grupà inwestorów maga-
zyn Scientific American. Piel jako wydawca i Flanagan jako redaktor naczelny przekszta∏-
cili magazyn w wyrafinowany, opiniotwórczy miesi´cznik. Obszerne artyku∏y autorstwa
najwybitniejszych naukowców by∏y przeznaczone nie tylko dla specjalistów, ale równie˝
dla rzeszy wykszta∏conych czytelników. To dzi´ki inicjatywie Piela Scientific American ma
dziÊ 18 zagranicznych wydaƒ.

W 1984 roku ustàpi∏ ze stanowiska wydawcy i objà∏ funkcj´ prezesa Scientific American, któ-

rà sprawowa∏ przez nast´pne 10 lat. Nadal jednak publikowa∏ i wypowiada∏ si´ na tematy na-
ukowe. Mia∏ wielkà fantazj´ – nosi∏ niezwyk∏e kapelusze i mia∏ zami∏owanie do cygar. By∏ wy-
bitnà postacià Êwiata dziennikarskiego i niezrównanym promotorem nauk przyrodniczych.

n