Prawo administracyjne, Elżbieta i Edward Ura, wybrane fragmenty

1

Rozdział I Administracja i prawo administracyjne

5. Podział wewnętrzny prawa administracyjnego

Mimo trudności w przedstawieniu pełnej definicji pojęcia prawa administracyjnego można dokonać jego
podziału - biorąc pod uwagę treść przepisów prawnych - na: prawo ustrojowe, prawo materialne i prawo
procesowe. Taki podział ma odpowiedzieć na pytania: kto robi, co robi, jak robi.

5.1. Prawo ustrojowe

Prawo ustrojowe, zwane też prawem o ustroju administracji publicznej, reguluje organizację i zasady
funkcjonowania aparatu administracyjnego powołanego do wykonywania zadań z zakresu administracji
publicznej. Przepisy tego prawa regulują więc wszystkie najważniejsze elementy administracji publicznej jako
organizacji, stanowią podstawy prawne organizacji administracji. Reguluje ono przede wszystkim strukturę
aparatu administracyjnego oraz zachodzące w nim procesy (kierowania, nadzoru, kontroli, informacji itp.).
Ponadto zawiera ono przepisy prawne określające podmioty administracji, ich strukturę organizacyjną, właści-
wość, zakres zadań, formy i metody ich wykonywania, a także przepisy tworzące podział terytorialny kraju na
potrzeby tej administracji.

Podstawę tego prawa stanowią Konstytucja oraz ustawy: o samorządzie województwa, 0 samorządzie
powiatowym, o samorządzie gminnym oraz o wojewodzie i administracji rządowej w województwie. Do takich
ustaw należy też ustawa o Radzie Ministrów oraz ustawa o działach administracji rządowej. Nie jest to
skodyfiko-wana część prawa, albowiem nie można uznać tych ustaw za kodyfikację. Bardzo wiele przepisów
należących do prawa ustrojowego znajduje się w innych ustawach, np. w ustawie o Policji, ustawie o
Państwowej Inspekcji Pracy.

5.2. Prawo materialne

Ta część prawa zawiera normy ustanawiające wzajemne uprawnienia i obowiązki organów administracji
publicznej i podmiotów znajdujących się na zewnątrz tej administracji zawarte w przepisach prawa
administracyjnego powszechnie obowiązującego. Normy te mogą być konkretyzowane w drodze aktów
administracyjnych (np. wydanie pozwolenia na budowę, wydanie pozwolenia na broń, zmiana nazwiska) lub
przez czynności materialno-techniczne (np. zameldowanie pod wskazanym adresem - na podstawie ustawy o
ewidencji ludności i dowodach osobistych, nadanie numeru ewidencyjnego PESEL, rejestracja imienia).

Konkretyzacja tych norm następuje wówczas, gdy normy prawa administracyjnego nie określają wprost
obowiązków adresata, odsyłając do aktów stosowania prawa. Niekiedy jednak obowiązki określonego
zachowania wynikają wprost z aktów normatywnych powszechnie obowiązujących i nie zachodzi potrzeba ich
konkretyzacji, np. obowiązki wskazane w prawie o ruchu drogowym. Wówczas organy administracji kontrolują
jedynie wykonywanie tych obowiązków przez adresatów, mając możliwość stosowania środków przymusu
administracyjnego. Normy prawa materialnego mogą więc nakazywać lub zakazywać określonym podmiotom
określony sposób zachowania we wskazanych sytuacjach.

Jest to również nieskodyfikowana część prawa administracyjnego. Wynika to głównie z trudności czy wręcz
niemożliwości skodyfikowania w jednym akcie rozległej problematyki normowanej przez ciągle zmieniające się
przepisy.

i Prawo materialne określa granice ingerencji administracji w prawa jednostki, a także wyznacza zakres
oczekiwań jednostki od administracji. Stąd odpowiada na pytanie: „co jest przedmiotem regulacji
administracyjnoprawnej?". Rozległość zakresu przedmiotowego prawa materialnego powoduje trudności w
dokonywaniu jego systematyki. Jako kryterium przyjmuje się tu różne dziedziny, np. prawo budowlane, prawo
oświatowe, pomocy społecznej, bezpieczeństwa i porządku publicznego, prawo ochrony środowiska, prawo
osobowe (tzw. ad-ministracyjnoprawna sytuacja osób fizycznych). Można też jako kryterium podziału przyjąć
działy administracji rządowej, określone ustawą z 4 września 1997 r. Można w końcu przyjąć podział na przepisy
władczej ingerencji i przepisy regulujące działania niewładcze administracji. Jakiegokolwiek podziału się nie
dokona, to i tak zazwyczaj nie będzie to podział pełny. Trzeba też wziąć pod uwagę i to, że określone
zagadnienia regulowane są często przepisami należącymi do różnych dziedzin prawa, nie tylko przepisami
prawa administracyjnego.

Prawo administracyjne, Elżbieta i Edward Ura, wybrane fragmenty

2

5.3. Prawo procesowe (proceduralne, formalne)

Przepisy prawa procesowego, zwane też przepisami formalnymi, regulują tok czynności podejmowanych przez
organy określone prawem ustrojowym w celu realizacji norm prawa materialnego. Określają czynności
podmiotów postępowania: organu i uczestników postępowania. To prawo zajmuje się m.in. sądownictwem
administracyjnym, postępowaniem administracyjnym ogólnym, postępowaniem egzekucyjnym w administracji,
postępowaniem podatkowym czy też postępowaniem administracyjnym właściwym dla organów administracji
specjalnej, np. Policji, górnictwa, administracji morskiej.

Prawo procesowe w zasadniczej części zostało skodyfikowane. Kodyfikację tę stanowią: ustawa z 14 czerwca
1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. nr 98, poz. 1071 z późn. zm.),
ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. nr 229,
poz. 1954 z późn. zm.), ustawa z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. nr 8,
poz. 60 z późn. zm.), ustawa z 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi
(Dz.U. nr 153, poz. 1270 z późn. zm.).

Podział prawa administracyjnego na prawo ustrojowe, materialne i procesowe ma charakter porządkujący,
składający się na całość systemu prawa administracyjnego. Normy prawa ustrojowego wyznaczają podmiot roz-
strzygający czy też podejmujący określone działania; normy prawa materialnego stanowią podstawę
rozstrzygnięcia, a normy procesowe - sposób i formę rozstrzygnięcia.

Rozdział XIV Administracja spraw wewn

ę

trznych

9.5. Karta Polaka

Karta Polaka może być przyznana wyłącznie osobie posiadającej w dniu złożenia wniosku o wydanie
Karty Polaka obywatelstwo Republiki: Armenii, Azerbejdżańskiej, Białoruś, Estońskiej, Gruzji,
Kazachstanu, Kirgiskiej, Litewskiej, Łotewskiej, Mołdowy, Tadżykistanu, Turkmenistanu lub
Uzbekistanu, Federacji Rosyjskiej, Ukrainy albo posiadającej w jednym z tych państw status
bezpaństwowca. 7 września 2007 r. została uchwalona ustawa o Karcie Polaka (Dz. U. nr 180, póz.
1280 z późn. zm.), która weszła w życie 1 kwietnia 2008 r.
Karta Polaka jest dokumentem potwierdzającym przynależność do Narodu Polskiego. Może być ona
przyznana osobie, która deklaruje przynależność do Narodu Polskiego i spełni łącznie następujące
warunki:

1)

wykaże swój związek z polskością przez przynajmniej podstawową znajomość języka

polskiego, który uważa za język ojczysty, oraz znajomość i kultywowanie polskich tradycji i
zwyczajów;

2)

w obecności konsula RP złoży pisemną deklarację przynależności do Narodu Polskiego,

3)

wykaże, że jest narodowości polskiej lub posiadała obywatelstwo polskie, lub co najmniej

jedno z jej rodziców lub dziadków, albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej lub posiadało
obywatelstwo polskie, albo przedstawi zaświadczenie organizacji polskiej lub polonijnej działającej na
terenie jednego z państw b. Związku Radzieckiego potwierdzające aktywne zaangażowanie w
działalność na rzecz języka i kultury polskiej lub polskiej, mniejszości narodowej przez co najmniej
ostatnie 3 lata.

Posiadacz Karty może ubiegać się o zwolnienie z opłaty za przyjęcie i rozpatrzenie wniosku o wydanie
wizy krajowej w celu korzystania z uprawnień wynikających z posiadania Karty Polaka lub refundację
tej opłaty. Ponadto ma on prawo do:

•

podejmowania i odbywania studiów, studiów doktoranckich oraz innych form kształcenia, a

•

także uczestniczenia w badaniach naukowych i pracach rozwojowych,

•

zwolnienia z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę,

•

korzystania z form kształcenia na zasadach określonych w ustawie o systemie oświaty,

•

korzystania ze świadczeń z opieki zdrowotnej w stanach nagłych,

Prawo administracyjne, Elżbieta i Edward Ura, wybrane fragmenty

3

•

ulgi przy przejazdach środkami publicznego transportu kolejowego,

•

bezpłatnego wstępu do muzeów państwowych,

•

podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej.

Przyznanie Karty nie oznacza nabycia polskiego obywatelstwa ani stwierdzenia
polskiego pochodzenia. Nie jest dokumentem uprawniającym do przekraczania granicy
ani do osiedlania się na terytorium RP.
Przyznanie Karty następuje w drodze decyzji administracyjnej na pisemny wniosek osoby ubiegającej
się ojej wydanie

23

. Jest ona ważna przez 10 lat od dnia jej przy znania, z możliwością przedłużenia na

kolejne 10 lat. Karta Polaka przyznana osobie, która ukończyła 65 lat, jest ważna na czas
nieoznaczony. Organem właściwym do wydania Karty, prowadzenia rejestrów złożonych wniosków o
przyznanie Karty i wydanych decyzji oraz przyznanych i unieważnionych Kart Polaka jest konsul
właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. Od decyzji odmawiającej wydania Karty
lub unieważniającej wydaną Kartę odwołanie służy do Rady do Spraw Polaków na Wschodzie. Radzie
przysługują uprawnienia organu wyższego stopnia w rozumieniu k.p.a.

Rozdział XIX Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego

5. Działalność bibliotek

Zgodnie z ustawą z 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. nr 85, póz. 539 z późn. zm.) bibliotekami
publicznymi są, zorganizowane w formie instytucji kultury, Biblioteka Narodowa oraz biblioteki
jednostek samorządu terytorialnego. Są one organizowane w sposób zapewniający mieszkańcom
dogodny dostęp do materiałów bibliotecznych i informacji.

Organizatorami bibliotek są:

•

ministrowie i kierownicy urzędów centralnych,

•

jednostki samorządu terytorialnego.

Organizatorami bibliotek mogą być również osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne
niemające osobowości prawnej.
Biblioteka Narodowa jest centralną biblioteką państwa. Nadzór nad nią sprawuje minister właściwy
do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.
Oprócz bibliotek publicznych tworzone są też biblioteki naukowe, szkolne i pedagogiczne, fachowe i
zakładowe.
Przy ministrze działa Krajowa Rada Biblioteczna, do której należy m.in. opiniowanie aktów prawnych
dotyczących bibliotek, okresowa ocena działalności bibliotek i koordynowanie ogólnokrajowych
przedsięwzięć bibliotecznych. W skład Rady powoływani są na 5 lat:
dyrektor Biblioteki Narodowej, dyrektor Biblioteki Jagiellońskiej, czterej przedstawiciele bibliotek
publicznych wskazani przez ministra właściwego do spraw kultury, czterej przedstawiciele bibliotek
szkolnych, pedagogicznych i naukowych wskazani przez Ministra Edukacji Narodowej, dwaj
przedstawiciele środowisk naukowych wskazani przez ministra właściwego do spraw nauki oraz trzej
przedstawiciele środowisk bibliotekarskich i twórczych.

Rozdział XXII Mniejszości narodowe i etniczne oraz formy zrzeszania się obywateli

1. Mniejszości narodowe i etniczne

Sprawy związane z zachowaniem i rozwojem tożsamości kulturowej mniejszości narodowych i
etnicznych oraz zachowaniem i rozwojem języka regionalnego, a także sposób realizacji zasady
równego traktowania osób bez względu na pochodzenie etniczne określa ustawa z 6 stycznia 2005 r.
o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz. U. nr 17, póz. 141 z późn.
zm.). Ustawa określa też zadania i kompetencje organów administracji rządowej i jednostek
samorządu terytorialnego w zakresie tych spraw. W rozumieniu ustawy mniejszością narodową jest
grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki:

Prawo administracyjne, Elżbieta i Edward Ura, wybrane fragmenty

4

1)

jest mniej liczebna od pozostałej części ludności RP, w sposób istotny odróżnia się od
pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją,

2)

dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji,

3)

ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana

4)

na jej wyrażanie i ochronę,

5)

jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium RP od co najmniej 100 lat,

6)

utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.

Za mniejszości narodowe uznaje się mniejszości: białoruską, czeską, litewską, niemiecką, ormiańską,
rosyjską, słowacką, ukraińską i żydowską. Mniejszością etniczną jest natomiast grupa obywateli
polskich, która:

1)

jest mniej liczebna od pozostałej części ludności RP,

2)

w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją,

3)

dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji,

4)

ma świadomość własnej historycznej wspólnoty etnicznej i jest ukierunkowana na jej

wyrażanie i ochronę,

5)

jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium RP od co najmniej 100 lat,

6)

utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.

Za mniejszości etniczne uznaje się mniejszości: karaimską, łemkowską, romską i
tatarską.
Osoby należące do mniejszości mają prawo do używania i pisowni swoich imion l i nazwisk zgodnie z
zasadami pisowni języka mniejszości, w szczególności do rejestracji w aktach stanu cywilnego i
dokumentach tożsamości. Imiona i nazwiska osób należących do mniejszości zapisane w alfabecie
innym niż alfabet łaciński podlegają transliteracji. Przed organami gminy, obok języka urzędowego,
może być używany, jako język pomocniczy, język mniejszości. Język ten może być używany jedynie w
gminach, w których liczba mieszkańców gminy należących do mniejszości, której język ma być
używany, jest nie niniejsza niż 20% ogólnej liczby mieszkańców gminy i które zostały wpisane do
Urzędowego Rejestru Gmin. Wpisu do rejestru dokonuje prowadzący ten rejestr minister właściwy
do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych, na podstawie wniosku rady
gminy. Na odmowę dokonania wpisu radzie gminy służy skarga do sądu administracyjnego. Minister,
na wniosek rady gminy, wykreśla gminę z rejestru.
Możliwość używania języka pomocniczego oznacza, że osoby należące do mniejszości mają prawo do
zwracania się do organów gminy w języku pomocniczym w formie pisemnej lub ustnej oraz
uzyskiwania, na wyraźny wniosek, odpowiedzi także w tym języku. Dopuszcza się również wniesienie
podania w języku pomocniczym, jednakże procedura odwoławcza odbywa się wyłącznie w języku
urzędowym. Nikt nie może uchylić się od wykonania zgodnego z prawem polecenia lub orzeczenia
wydanego w języku urzędowym, jeżeli okoliczności wymagają niezwłocznego jego wykonania, aby
mogło to polecenie lub orzeczenie osiągnąć swój cel.
Obok urzędowych nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych oraz nazw l ulic mogą być też
używane na obszarze całej gminy lub w poszczególnych miejscowościach dodatkowe tradycyjne ich
nazwy w języku mniejszości. Dotyczy to jednak tylko obszaru gmin wpisanych, na wniosek rady
gminy, do prowadzonego przez ministra Urzędowego Rejestru Gmin.
Dodatkowe nazwy nie mogą jednakże nawiązywać do nazw z okresu 1933-1945 nadanych przez
władze Trzeciej Rzeszy Niemieckiej lub Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Ustalenie
dodatkowej nazwy następuje zgodnie z zasadami pisowni tego języka. Dodatkowa nazwa
miejscowości lub obiektu fizjograficznego w języku mniejszości może być ustalona na wniosek rady
gminy, jeżeli liczba mieszkańców gminy należących do mniejszości jest nie mniejsza niż 20% ogólnej
liczby mieszkańców lub, w przypadku miejscowości zamieszkanej, za ustaleniem dodatkowej nazwy
opowiedziała się w konsultacjach ponad połowa mieszkańców tej miejscowości biorących udział w
konsultacjach. Ponadto wniosek rady gminy musi uzyskać pozytywną opinię Komisji Nazw
Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych utworzonej na podstawie ustawy z 29 sierpnia 2003 r. o
urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych (Dz. U. nr 166, poz. 1612). Rada gminy

Prawo administracyjne, Elżbieta i Edward Ura, wybrane fragmenty

5

przedkłada powyższy wniosek ministrowi za pośrednictwem wojewody na wniosek mieszkańców
gminy należących do mniejszości lub z własnej inicjatywy.
Wojewoda jest zobowiązany przedstawić wniosek ministrowi nie później niż w terminie 30 dni od
dnia jego otrzymania, dołączając swoją opinię. Minister przekazuje ten wniosek do zaopiniowania
Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych. Komisja ta przedstawia ministrowi swoją
opinię, za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej, niezwłocznie po
zapoznaniu się z wnioskiem. Dodatkową nazwę miejscowości lub obiektu fizjograficznego w języku
mniejszości uważa się za ustaloną, jeżeli została wpisana przez ministra właściwego do spraw wyznań
religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych do rejestru gmin, po uzyskaniu pozytywnej
opinii Komisji. Na odmowę dokonania wpisu radzie gminy przysługuje skarga do sądu
administracyjnego. Organem administracji rządowej właściwym w sprawach objętych ustawą jest
minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych.
Do jego zadań należą w szczególności:

1)

sprzyjanie realizacji praw i potrzeb mniejszości poprzez podejmowanie działań na rzecz

mniejszości i inicjowanie programów dotyczących zachowania tożsamości, kultury i języka
mniejszości oraz realizacji zasady równego traktowania osób bez względu na pochodzenie
etniczne,

2)

współdziałanie z właściwymi organami w zakresie przeciwdziałania naruszaniu praw

mniejszości,

3)

dokonywanie analizy i oceny sytuacji prawnej i społecznej mniejszości,

4)

upowszechnianie wiedzy na temat mniejszości i ich kultury.

Działania organów administracji rządowej na obszarze województwa realizujących zadania na rzecz
mniejszości koordynuje wojewoda. W tym celu współdziała z organami samorządu terytorialnego i
organizacjami społecznymi, w szczególności z organizacjami mniejszości, oraz opiniuje programy na
rzecz mniejszości oraz zachowania i rozwoju języka realizowane na terenie województwa. Wojewoda
może ustanowić pełnomocnika do spraw mniejszości narodowych i etnicznych.
Organem opiniodawczo-doradczym Prezesa Rady Ministrów w zakresie spraw mniejszości
narodowych i etnicznych jest Komisja Wspólna Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych.