Zasady utylizacji odchodów,
gnojowicy i odpadów stałych

unieszkodliwianie odpadów -poddanie

odpadów procesom przekształceń
biologicznych, fizycznych lub
chemicznych określonym w celu
doprowadzenia ich do stanu, który nie
stwarza zagrożenia dla życia, zdrowia
ludzi i zwierząt lub dla środowiska

utylizacja odpadów:
•

recykling

•

spalanie

•

składowanie

19.05.14

2

Europejskie regulacje prawne

●

ROZPORZĄDZENIE (WE) NR 1774/2002 PARLAMENTU
EUROPEJSKIEGO I RADY

z dnia 3 października 2002 r.
„ustanawiające przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych

pochodzenia zwierzęcego nieprzeznaczonych do spożycia przez
ludzi” (Dz.U. L 273 z 10.10.2002, str. 1)

●

Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009
określającego przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych
pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez
ludzi.

●

Dyrektywa Rady 97/78/WE w odniesieniu do niektórych próbek i
przedmiotów zwolnionych z kontroli weterynaryjnych na granicach w
myśl tej dyrektywy.

●

ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (UE) NR 142/2011 z dnia 25 lutego 2011
r.

„W sprawie wykonania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady

(WE) nr 1069/2009 określającego przepisy sanitarne dotyczące
produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych
do spożycia przez ludzi, oraz w sprawie wykonania dyrektywy Rady
97/78/WE w odniesieniu do niektórych próbek i przedmiotów
zwolnionych z kontroli weterynaryjnych na granicach w myśl tej
dyrektywy

19.05.14

3

Krajowe regulacje prawne

●

Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu
(Dz.U.2007.147.1033 z późn. zm.)

●

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej z dnia 7 października 1997 r. w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać
budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U.1997.132.877 z
późn. zm.).

●

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24
października 2012 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych
dla nawozów organicznych i polepszaczy gleby,
wytworzonych z produktów ubocznych pochodzenia
zwierzęcego, produktów pochodnych lub z udziałem tych
produktów.

19.05.14

4

Gnojowica składa się z mieszaniny kału, moczu i resztek
pokarmowych.



może stanowić wartościowy nawóz organiczny, mający

zastosowanie do nawożenia upraw polowych, przede wszystkim łąk i
pastwisk;



z drugiej strony, przy jej powstawaniu w nadmiarze w stosunku

do możliwości wykorzystania do nawożenia, może stanowić poważny
problem utylizacyjny



W porównaniu z obornikiem odznacza się bardziej

zróżnicowanym składem jest trudniejsza do zastosowania w praktyce
rolniczej.



Wyjątkowo wysoka zawartość związków azotowych powoduje bardzo

duże zapotrzebowanie na tlen (BZT5), wynoszące dla gnojowicy
bydlęcej 10.000 ÷ 20.000 mg O

2

/dm

3

, dla gnojowicy świńskiej – 20.000

÷ 30.000 mg O

2

/dm

3

, a dla pomiotu kurzego aż 30.000 ÷ 40.000 mg

O

2

/dm

3

.

5

19.05.14

●

Nadmierne nawożenie gnojowicą powoduje trwałe często nieodwracalne zmiany w
środowisku glebowym, przejawiające się niszczeniem drzewostanu i naturalnych
zbiorowisk szaty roślinnej, przy równoczesnym pojawianiu się flory synatotropijnej
prowadzącej do zachwaszczenia gruntów rolnych i użytków zielonych.

●

Nawożenie gleby wysokimi dawkami gnojowicy może prowadzić do trwałej
anerobiozy i zahamowania życia biologicznego oraz utraty zdolności jej
samooczyszczania. W powietrzu glebowym następuje zwiększona koncentracja
dwutlenku węgla (CO

2

), co prowadzi do procesów beztlenowych w glebie,

przy których wydzielają się siarkowodór, metan, etylen i inne związki trujące dla
roślin.

19.05.14

6

Możliwości wykorzystania gnojowicy

●

rolnicze zagospodarowanie gnojowicy surowej,

●

rolnicze zagospodarowanie gnojowicy wstępnie
uzdatnionej,

●

biologiczne unieszkodliwianie gnojowicy za pomocą
osadu czynnego,

●

beztlenowa fermentacja gnojowicy (produkcja biogazu),

●

wytwarzanie kompostu

19.05.14

7

Rolnicze zagospodarowanie gnojowicy surowej

●

Optymalny okres wykorzystania składników
nawozowych występuje w glebie tylko na krótko przed
okresem wegetacyjnym.

●

Nawożenie w czasie wegetacji powoduje spalanie i
zanieczyszczanie upraw.

●

Stosowanie w tym okresie gnojowicy wymaga jej
znacznego rozcieńczenia i spłukiwania roślin czystą
wodą.

●

Ograniczona w czasie możliwość nawożenia, a tym
samym wymaga magazynowania gnojowicy przez okres
9 ÷ 12 miesięcy.

●

Ograniczone możliwości techniczne i ekonomiczne
stosowania tej metody.

19.05.14

8

Rolnicze wykorzystanie wstępnie uzdatnionej

gnojowicy.

●

Wstępne uzdatnianie gnojowicy polega na oddzieleniu
frakcji stałej oraz napowietrzaniu frakcji płynnej w
środowisku osadu czynnego (redukcja azotanów,
eliminacja drażniącego zapachu).

●

Uzdatnianie gnojowicy może być prowadzone:

- w rowach utleniających, zabudowanych w

pomieszczeniach inwentarskich bezpośrednio pod ciągami
gnojowymi,

- w zbiornikach z aeratorami stałymi, powodującymi

wymie­szanie i napowietrzanie gnojowicy,

- poprzez kompostowanie, polegające na biotermicznym

rozkładzie substancji organicznych w zamkniętych
zbiornikach.

●

Wstępnie uzdatnioną gnojowicę rozdeszczowywuje się na
polach podanymi uprzednio metodami.

19.05.14

9

Biologiczne unieszkodliwianie gnojowicy

●

Za pomocą osadu czynnego.

-

przerób osadu i części stałych uprzednio usuniętych z
gnojowicy.

-

biologiczne unieszkodliwianie gnojowicy jest szeroko
stosowane przed jej rolniczym wykorzystaniem a
zwłaszcza przed odprowadzeniem jej nadmiaru do wód
powierzchniowych.

-

znaczne trudności prowadzenia procesu technologicznego
ograniczają wykorzystanie metody.

19.05.14

10

Beztlenowa fermentacja gnojowicy



Beztlenowa fermentacja jest złożonym procesem
biochemicznym.



Wielkocząsteczkowe substancje organiczne rozkładane są
przez bakterie i enzymy na związki proste, chemicznie
ustabilizowane – głównie metan i dwutlenek węgla.



Fermentacja ma na celu przetworzenie gnojowicy i
zawartych w niej stałych części organicznych w masę
niezagniwającą, łatwo odwadniającą się i pozbawioną
drażniącego zapachu.



Jednym z produktów fermentacji jest biogaz – gaz palny, w
głównej mierze metan, wytwarzany w ilości średnio 0,6
m

3

/m

3

komory fermentacyjnej, który można wykorzystać w

gospodarstwie np. do ogrzewania pomieszczeń.

19.05.14

11

Beztlenowa fermentacja gnojowicy



Proces przeprowadza się w biogazowniach rolniczych.



Jest złożonym procesem biochemicznym zachodzącym w
warunkach beztlenowych.



Wielkocząsteczkowe substancje organiczne rozkładane są
przez bakterie na proste związki­ głównie metan i CO

₂

Organiczną masę gnojowicy tworzą głównie tłuszcze, białka i

węglowodany­ w wyniku przemian biochemicznych część z nich
mineralizuje się do prostych związków chemicznych. Pozostałe
części, np. trudno rozkładalna celuloza i ligniny, nie zmieniają
się i w swej pierwotnej postaci usuwane są z komory
fermentacyjnej.

19.05.14

12

Czynniki wpływające na przebieg fermentacji

●

Fizyczne (temperatura i mieszanie)



aktywność bakterii uczestniczących w fermentacji
metanowej obniża się praktycznie do zera, gdy
temperatura spada poniżej 15°C.



wzrost temperatury do 54°C zwiększa efektywność
mikroorganizmów i warunki do produkcji biogazu stają
się lepsze.



w klimacie europejskim komory fermentacyjne pracują
zwykle w zakresie temperatur od 30 do 40°C, a więc
niezbędna jest instalacja grzewcza.



Własności płynnych odchodów zwierzęcych
stosowanych do fermentacji, a szczególnie ich skłonność
do sedymentacji, zmuszają do stosowania mieszania.

19.05.14

13

●

Przebieg fermentacji odpadów płynnych np.
gnojowicy w dużym stopniu zależy od
zachowania jednakowej temperatury w całej
zawartości zbiornika dlatego też mieszanie,
pozwala na utrzymanie jednorodności i
zapobiega tworzeniu się osadu i kożucha
w zbiorniku.

19.05.14

14

Czynniki wpływające na przebieg fermentacji

●

Chemiczne (pH, potencjał redox, stosunek węgla do
azotu C:N).



Bakterie wywołujące fermentację metanową wymagają
odczynu obojętnego, tj. pH ok. 7,0. Poniżej pH 6 i powyżej
pH 8 fermentacja szybko zanika.



Ponadto bakterie uczestniczące w fermentacji metanowej
wymagają bardzo niskiego potencjału redox, rzędu 250
mV lub niższego, aby żyć i produkować metan.



Potencjał redox jest funkcją rozpuszczonych składników
obecnych w komorze fermentacyjnej, takich jak substraty,
metabolity i produkty.



Jeśli w fermentującym substracie znajdują się pary
buforowe, co prowadzi do podwyższenia potencjału redox,
to aktywność bakterii metanowych (beztlenowych) spada.

19.05.14

15

●

Populacja bakterii uczestniczących w fermentacji
metanowej wymaga dostatecznej ilości pożywki, aby
rosnąć i rozmnażać się.

●

stosunek węgla do azotu (C:N) nie powinien przekraczać
100:3. Wynika to z budowy chemicznej komórek
bakteryjnych oraz z faktu, że 15% węgla w substracie jest
asymilowane przez bakterie.

●

Jeśli w surowcu (substracie) poddawanym fermentacji
znajdzie się zbyt dużo azotu, akumuluje się on w postaci
amoniaku aż do stężenia, w którym staje się toksyczny dla
bakterii metanowych.

19.05.14

16

●

Przefermentowana gnojowica ma lepsze właściwości
nawozowe i sorpcyjne, ponieważ:

- zawiera pełną początkową zawartość związków azotowych,

zredukowanych do łatwo przyswajalnego przez rośliny
azotu amonowego,

- zawiera zmniejszoną o 30 ÷ 50% ilość substancji

organicznych, co przy dodatku resztek popastwiskowych i
pożniw­nych jest bardzo korzystne w efektach nawożenia,
pH wzrasta z 7 do 8,- związki fosforu i potasu występują w
formie łatwiej przyswajalnej przez rośliny,

- redukcji ulega podstawowe źródło zanieczyszczeń;

BZT5 ulega redukcji o około 60 ÷ 80%, a ChZT – o 50 ÷
60%,

19.05.14

17

FERMENTACJA METANOWA - ZALETY

1) jednym z produktów jest biogaz palny,
2) pozostałym produktem procesu jest przefermentowana gnojowica mająca lepsze

właściwości nawozowe i sorpcyjne niż surowa, gdyż :

 w czasie fermentacji nie obserwuje się strat cennego azotu, a jedynie redukcję do

azotu amonowego

, bardziej przyswajalnego dla roślin,

 pH wzrasta z 7 do

8

,

 zmniejsza się zawartość substancji organicznych o

30-50 %,

co powoduje

zmniejszenie proporcji C/N : jest to korzystne przy wylewaniu produktu na pola,
gdzie występują resztki pożniwne lub pastwiskowe,

 P i K występują również w postaci łatwiej przyswajalnej dla roślin,
 nasiona chwastów tracą siłę kiełkowania,
 gnojowica ma mniej odrażający zapach i korzystniejszą konsystencję,
3) zmniejszone zagrożenie sanitarne przylegających pól i okolic mieszkalnych, gdyż:


redukcja do minimum ilość bakterii chorobotwórczych,



zmniejszenie objętości gnojowicy, co ułatwia jej
zagospodarowanie,



redukcja podstawowych zanieczyszczeń.

19.05.14

18

Wytwarzanie kompostu z gnojowicy

●

Warunkiem podstawowym stosowania tej metody jest odpowiednia
ilość resztek pożniwnych, resztek popastwiskowych.

●

Technologia kompostowania gnojowicy zakłada jej dokładne
wymieszanie z uprzednio rozdrobnioną słomą w stosunku 3:1
wagowo lub 1:3 objętościowo, a następnie złożenie w pryzmie
o przekroju trapezowym (wysokość do 1,5 m, podstawa do 3,0 m).

●

W trakcie zachodzących w prymie procesów biochemicznych
następuje mineralizacja związków azotowych, fosforowych
i potasowych do postaci łatwo przyswajalnej przez rośliny.

●

Warunkiem prawidłowego przebiegu procesu jest dobre
napowietrzanie pryzm (poprzez ich przerzucanie średnio raz w
tygodniu). W pełni dojrzały kompost uzyskuje się po około trzech
do sześciu miesięcy.

19.05.14

19

Produkcja kompostu

⇒

Przefermentowana gnojowica poddawana jest dalszej obróbce,
polegającej na wymieszaniu jej z pociętą słomą, torfem i innymi
odpadkami rolniczymi,

⇒

Masa kierowana jest do otwartej komory gnojowej, w której
przebywa ok.

3 miesięcy

i jest zraszana świeżą gnojowicą przez cały

okres fermentacji :

•

w pierwszym etapie procesu kompostowania przebiegają procesy

beztlenowe

w wyniku zaszczepienia bakteriami metanowymi z

przetworzonej gnojowicy z biogazami ; proces ten powoduje szybki
rozkład cukrów, produktów złożonych i lipidów do związków prostych
i ich mineralizacji,

•

w następnym etapie masa kompostowana jest napowietrzana i
zaczyna się proces fermentacji

tlenowej

, w czasie której temperatura

osiąga 50-60 °C, pod koniec procesu temperatura spada

⇒

po 3 miesiącach powstałą masę należy wymieszać i ułożyć na płycie
kompostowej;

przy przeładunku z komór fermentacyjnych cała masa jest

dodatkowo mieszana z korą i trocinami oraz innymi dodatkami i
rozdrabniana;

pozostająca na płycie kompostowej masa poddawana jest

mechanicznemu napowietrzaniu przez okres ok.

1 miesiąca

a

wilgotność należy sprowadzić do około

40%

.

⇒

wysuszoną masę należy przesiać w celu wyeliminowania
zanieczyszczeń mechanicznych i poddać rozdrobnieniu.

19.05.14

20

Finalny produkt kompostowania ma duży stopień
biodegradacji (

ok. 60%

) i higienizacji.

Jest bezpieczny pod względem bakteriologicznym i
chemicznym dla ludzi i środowiska.

19.05.14

21

OBORNIK

Istnieją 2 sposoby składowania obornika :

1.

na gnojowni przyoborowej

2.

na pryzmie polowej

 

Składowanie obornika na gnojowni przyoborowej jest

powszechnie stosowane w gospodarstwach indywidualnych,
umożliwia znaczne obniżenie codziennych nakładów
robocizny na usuwanie obornika z obór.
Gnojownia lub płyta gnojowa powinny pomieścić obornik
zgromadzony przez

6 miesięcy

.

Odległość gnojowni od budynku mieszkalnego nie
powinna być mniejsza od

30m

,od studni

15m

oraz

od granicy sąsiada

7,5m

.

19.05.14

22

Obornik do czasu wywiezienia na pole powinien być
starannie przechowywany. Jest to konieczne ze
względów :



Gospodarczych- wiosenne i jesienne terminy

nawożenia,


niewłaściwy stosunek C:N w świeżym oborniku ( aby

procesy biologiczne przebiegały w glebie normalnie i
nie wpływały hamująco na pobieranie soli przez
rośliny uprawne, należy tak magazynować obornik,
aby stosunek C:N wynosił od 15:1 do 20:1 ),


ochrony środowiska- zabezpieczenia przed

dostawaniem się wód gnojowych do gleby.

19.05.14

23



Obornik właściwie przygotowany jest

CENNYM NAWOZEM ORGANICZNYM.


Najwięcej wody, a najmniej suchej masy zawiera

obornik

bydlęcy

(najwolniejszy rozkład w glebie)- bakterie mają

gorsze warunki rozwoju. Nawóz ten nadaje się szczególnie
na gleby lekkie. Powolny rozkład masy organicznej
obornika bydlęcego , a w związku z tym słabe wyzwalanie
składników mineralnych zabezpiecza przed wymyciem
zapewniając możliwość nieprzerwanego pobierania
pokarmów przez rośliny. Przeciwieństwem jest

nawóz

koński i owczy

, zawierający mało wody- ulega szybkiemu

rozkładowi w glebie i dlatego lepiej nadaje się na gleby
bardziej zwięzłe, gdzie działa szybko. To szybkie działanie
uwarunkowane jest dużą zawartością w nim azotu,
fosforu i potasu.

O składzie chemicznym obornika i jego wartości

nawozowej decyduje:

1. żywienie
2. rodzaj zwierząt
3. wiek zwierząt
4. ilość i jakość ściółki.

19.05.14

24

GNOJOWICA

Rozpowszechnienie się bezściółkowego chowu bydła jest
spowodowane znacznym zmniejszeniem nakładów robocizny
przy obsłudze zwierząt. Przy chowie bezściółkowym odchody
zwierząt mają postać

ciekłą

. Są one mieszaniną kału i moczu

lub kału i moczu z dodatkiem wody. Dodatek wody pochodzi
głównie z użycia jej do celów higieniczno- porządkowych w
pomieszczeniach. Jeżeli dodatek wody przekracza 20%, to
mamy do czynienia z gnojowicą rozcieńczoną.
 
Ilość odchodów wydalanych przez krowy jest różna i zależna
od

pory roku, paszy

,

warunków utrzymania

i

stanu

fizjologicznego

zwierząt.

Dzienna ilość odchodów od krowy o masie 500 kg ( 1 SD )
wynosi :


latem ok. 26 kg kału i ok. 18 kg moczu- razem ok.44 kg



zimą ok.28 kg kału i ok. 9 kg moczu- razem ok. 37 kg.

19.05.14

25

Ilość gnojowicy zależy także od ilości dodawanej wody, co ma ścisły
związek ze sposobem usuwania odchodów z budynku.

Usuwanie z budynków bezściółkowych :



mechanicznie ( przenośniki )

, zastosowanie przenośników

zgarniakowych daje następujące efekty :
o poprawa warunków mikroklimatycznych w pomieszczeniu
(usuwanie 2 razy/ dobę )
o stosowanie płytkich kanałów gnojowicowych ( niższe koszty ich
wykonania )
o lepsze wykorzystanie pojemności zbiornika na gnojowicę ( płytkie
kanały mają wyżej położone ujście do zbiornika w porównaniu z
kanałami głębokimi )



hydraulicznie ( kanały przebiegające wzdłuż stanowisk )

–

gospodarstwa powyżej 20 SD.
o wada:
- z zalegającej w kanałach gnojowicy ulatniają się szkodliwe gazy
powstałe w wyniku fermentacji- wymagana sprawnie działająca
wentylacja,
o zalety :
- usuwanie gnojowicy odbywa się bez dodatku wody; nalanie
niewielkiej ilości wody przed rozpoczęciem eksploatacji zapobiega
wsiąkaniu gnojowicy w świeży beton, jak również tworzy od razu
nośną warstwę cieczy istotną dla prawidłowego funkcjonowania
samospływu,
- minimalne nakłady robocizny w czasie eksploatacji.

19.05.14

26



Zbiorniki do magazynowania :

- pod ziemią (beton) lub nad ziemią (stal, beton, el.

Prefabrykowane)

- kształt okrągły lub prostokątny
- pojemność zbiorników: zależnie od technologii obróbki

gnojowicy

20-12000 m³

.



Czas magazynowania

ok.180 dni

.



Całkowite opróżnienie zbiornika z gnojowicy jest możliwe
wtedy, gdy zostaną dokładnie wymieszane części stałe z
płynnymi



Mieszanie: mechanicznie- mieszadła stałe lub przenośne,
hydraulicznie- strumień cieczy lub pneumatycznie- sprężonego
powietrze doprowadzane do zbiornika.



Po ujednorodnieniu gnojowica jest wywożona i rozlewana na
pola-( beczkowozy, bezpośrednie tłoczenie rurociągiem.

19.05.14

27

Technologia oczyszczania gnojowicy ma na celu redukcję
szkodliwych dla środowiska stężeń związku azotu,
fosforu i potasu.

Gnojowica ze zbiornika przepompowywana jest
okresowo do zbiornika pośredniego, skąd spływa pod
własnym ciężarem do złoża filtrującego, zbudowanego z
trzech segmentów.

Segment "A" - zawiera substancję mineralną o
największej porowatości. (pozostają największe cząstki
zawiesin).

Segment "B" - zawiera substancję mineralną o średniej
porowatości.

Segment "C" - zawierający sorbenty o najmniejszej
porowatości.

Woda gnojowa może spływać kaskadą do zbiornika i
napowietrzać się obniżając chemiczne i biologiczne
zapotrzebowanie tlenu, i jako pozostałość w procesie
oczyszczania na filtrach mineralnych jest pozbawiona
odorów oraz zawiesin, a ze względu na małą zawartość
związków nawozowych może być używana do
nawadniania upraw zielonych, nie stanowiąc zagrożenia
skażeniem gruntów i wód gruntowych.

19.05.14

28

PRZYRODNICZE UWARUNKOWANIA

WYKORZYSTANIA GNOJOWICY

Rolnicze wykorzystanie gnojowicy w dawkach
dostosowanych do potrzeb nowoczesnych roślin i
możliwości retencyjnych gleb jest całkowicie bezpieczne
dla środowiska.



Gnojowica jako pełnowartościowy nawóz organiczny,

zawierający oprócz podstawowych składników wiele
niezbędnych dla życia roślin mikroelementów, pozwala
ograniczyć stosowanie nawozów mineralnych na użytkach
rolnych.
W nawozach mineralnych oprócz podstawowych
składników występują domieszki innych pierwiastków ( np.
w soli potasowej – chlor, w superfosfacie- siarka), które
powodują zakwaszenie gleb lub są łatwo wypłukiwane z
gleby do wód gruntowych. Przyczyniają się w ten sposób
do występowania tych pierwiastków w wodach
gruntowych w ilościach ponadnormatywnych. Stosowanie
gnojowicy w racjonalnych dawkach nie prowadzi do
takiego stanu.

19.05.14

29



Racjonalne wykorzystanie gnojowicy w rolnictwie polega na
zagospodarowaniu jej ładunku nawozowego w produkcji
roślinnej z dostosowaniem do możliwości sorpcyjnych gleby.
O ładunku tym decyduje skład gnojowicy, który zależy od
wielu czynników, a zwłaszcza od rodzaju i wieku zwierząt,
systemu ich żywienia i utrzymania.



Najbardziej racjonalne jest przedsiewne stosowanie
gnojowicy, przy czym przeorywanie jej z rozdrobnioną słomą
lub nawozami zielonymi poprawia stosunek węgla do azotu,
a tym samym przyczynia się nie tylko do poprawienia
efektywności nawożenia , lecz równocześnie i fizyczno-
wodnych właściwości gleby.



Ze względów sanitarnych stosowanie gnojowicy w okresie
pozawegetacyjnym jest dozwolone praktycznie pod
wszystkie uprawy , jednak względy przyrodnicze
przemawiają za wyłączeniem okresów, kiedy gleba jest
zamarznięta.

19.05.14

30

W produkcji zwierzęcej największe zagrożenia ekologiczne
występują przy nadmiernej koncentracji zwierząt.
W okolicach ferm trzody chlewnej i bydła utrzymywanych
na podłogach szczelinowych stwierdza się wysoki poziom
azotanu w glebie i wodach gruntowych- często poziom ten
przekracza dopuszczalną wartość

50 ppm

.

Istnieje wiele sposobów zapobiegania tym niekorzystnym
zjawiskom. Są to przede wszystkim sposoby
organizacyjno-technologiczne, ale wymagające
stosowania odpowiednich środków technicznych.

Najważniejsze z nich to :

zautomatyzowane dozowanie substancji

mineralno-wypełniających (o właściwościach
redukujących NH₃ i H₂S oraz zmniejszających emisję
pary wodnej) w instalacjach do rozprowadzania
pasz pełnowartościowych oraz stacjach paszowych
do żywienia

19.05.14

31

instalacje do dobowego dozowania i bieżącego porcjowania
indywidualnych i zbiorowych dawek dla zwierząt gospodarskich,
umożliwiające zmniejszenie zużycia i lepsze wykorzystanie pasz :
pozwala na zmniejszenie ilości wydalanego przez zwierzę
amoniaku o 10-15 % ,
instalacje do dwufazowego żywienia zwierząt w obrębie jednego
budynku inwentarskiego, umożliwiające zróżnicowanie
zawartości białka dla zwierząt młodych i starszych lub
karmiących różną liczbę potomstwa, zmniejsza to emisję azotu o
10-15 % ,
technika utrzymywania zwierząt na ściółkowo –obornikowych
podłożach samospływalnych związana z konstrukcją kojców o
posadzkach z dużym kątem nachylenia i stosowania fazy
rotacyjnej obornika lub z pominięciem tej fazy ,
technika utrzymywania zwierząt w kojcach z podłożami
egzotermicznymi wymienianymi w okresach 6 i 24 miesięcznych,
związana z technikami schładzania podłoża przez odbiór i
kumulacje ciepła ,
sposób dozowania preparatów biotechnologicznych i spulchniania
(natleniania) wierzchniej warstwy podłoży egzotermicznych ,
względnie doskonalenie procesów utylizacji gnojowicy.

19.05.14

32

Nawozy organiczne : obornik, gnojówka, gnojowica i
woda gnojowa są bogatym źródłem azotu, fosforu,
potasu i innych składników pokarmowych. Przeciętna
procentowa jej zawartość jest następująca :

Nawozy organiczne stymulują wzrost, rozwój i
krzewienie się roślin, a obornik i gnojowica zwiększają
wzrost substancji organicznej w glebie oraz poprawiają
jej strukturę.

19.05.14

33

Utrzymywanie zwierząt w

kojcach z podłożami

egzotermicznymi

W technologii tej wykorzystuje się zjawisko przetwarzania przez
bakterie nitryfikacyjne amoniaku pochodzącego z odchodów świń
na azotany. Tradycyjne podłożę chlewni zostaje zastąpione
70-100 cm organicznego podłoża w postaci trocin, rozdrobnionej
słomy, mieszaniny tych materiałów. Na odpowiednio
przygotowanym podłożu zaszczepiono dodatkowo specjalnym
preparatem biotechnologicznym, zwierzęta przebywają w
kojcach zbiorowych. Preparat ten ma za zadanie ukierunkować i
wspomagać proces całego podłoża, bowiem oprócz korzystnego
zjawiska nitryfikacji należy tak ukierunkować rozkład celulozy i
ligniny zawartej w podłożu, aby uzyskać próchnicę zdolną do
zatrzymywania i magazynowania azotu. Muszą być więc
utrzymane w odpowiedniej proporcji procesy fermentacji
tlenowej i beztlenowej podłoża, aby przy braku powietrza
podłożę nie uległo zwęgleniu.

19.05.14

34

Korzyści z zastosowania tej metody :



eliminacja wszystkich urządzeń i instalacji związanych z

usuwaniem, przechowywaniem i rozprowadzaniem
gnojowicy,


wyeliminowanie ograniczeń związanych z wykorzystaniem

gruntów, na których rozprowadzono gnojowicę,


zmniejszenie zatrudnienia ( 1 osoba na 5000 tuczników ),



eliminacja odoru panującego w chlewni,



wyeliminowanie zapotrzebowania na wodę do mycia

kojców i rozcieńczania gnojowicy,


oszczędność oleju napędowego i energii elektrycznej przy

wywożeniu gnojowicy i obornika,


zbliżenie warunków życia tuczników do naturalnych, co

znacznie poprawia ich samopoczucie i zwiększa dobowe
przyrosty masy,


uzyskanie nawozu organicznego w wyniku czynności

związanych z pielęgnacją ściółki,


zwiększenie obsady budynku o 20 % ,



powierzchnia ściółki pozostaje zawsze czysta i ma

temperaturę otoczenia.

19.05.14

35

Efektywne mikroorganizmy

•

Działanie technologii ,,EM'' polega na wypierającym

i eliminującym działaniu EM na organizmy

chorobotwórcze, obniżając ryzyko skażenia

bakteryjnego wód podskórnych i ujęć głębinowych.

•

Od panującego w pomieszczeniach hodowlanych

klimatu zależy samopoczucie zwierząt i ludzi.

Bardzo często uwalnia się tam dużo

amoniaku

i

siarkowodoru

•

Gazy te tworzą się, ponieważ odchody gniją zamiast

się prawidłowo rozkładać, względnie zakwaszać.

Wszystkie gnilne

procesy powstrzymuje i wypiera
EM dzięki odpowiedniemu
zestawowi mikroorganizmów.

•

Dzięki temu szybko poprawia się

stan sanitarny pomieszczeń
hodowlanych.  

19.05.14

36

Stosowanie w pomieszczeniach

hodowlanych:

●

Roztwór

EM-A

stosowany regularnie w

pomieszczeniach inwentarskich pozwala utrzymać

korzystne warunki mikrobiologiczne oraz niwelować

emisję przykrego zapachu.

●

EM-A stosuje się z wodą w proporcji 1:10.

●

Opryskiwać ściany, podłogi, sufity, ruszta i kanały

odpływowe używając wydajnego rozpylacza z

dyszą. Zwilżanie zwierząt roztworem EM-A nie

powoduje żadnych problemów.

●

Częstotliwość oprysków:

●

Przez pierwsze 1-2 miesiące stosowania pryskać

1-2 razy/tydzień. Gdy stan pomieszczeń poprawia

się, należy stosować profilaktyczne opryski raz na

miesiąc.

19.05.14

37

Zaszczepianie EM do zbiorników z

gnojowicą

●

EM pomaga łatwiej zneutralizować odór ze zbiorników

gnojowicy, ponieważ wchodzi w reakcję biochemiczną z

kałem zwierzęcia. Powstałe w ten sposób ścieki wytwarzają

mniej szlamu osadowego i są bardziej czyste. Następuje

również zahamowanie procesów gnilnych.

●

Dawkowanie: 1 do 10 litrów EM-A na 1m3. Na początku

procesu oczyszczania stosować 1-2 razy w tygodniu, aby

EM mogły skutecznie zasiedlić zbiornik. Po pewnym czasie

rozmnażają się same na, tyle że wystarczy raz na trzy

miesiące zastosować tzw. dawkę przypominającą w ilości

od 1 do 10 litrów Em-A na 1m3, sprawdzając zmiany

zachodzące w zbiorniku.

●

Przy opróżnianiu zbiorników należy pozostawić pewną ilość

przetworzonego nawozu jako zaszczep do następnej

fermentacji. W zależności od rezultatów ilość dodawanego

roztworu i częstotliwość stosowania może ulec zmianie.

●

Ze względu na różnorodność form składowania i przerobu

gnojowicy musimy sami dobrać odpowiednie do naszych

potrzeb dawki preparatu EM i właściwą metodę jego

stosowania.

19.05.14

38

Zalety stosowania EM:

●

a) ogranicza emisje odoru w tym takich

gazów o nieprzyjemnym zapachu jak np.

amoniak, metan, siarkowodór,

markaptany itd.

●

b) preparat ten może być stosowany w

każdej hodowli, w zbiornikach

oczyszczających i asenizacyjnych

●

c) pozwala ograniczyć wówczas ryzyko

skażenia wód gruntowych gnojowicą a

przez redukcję emisji gazów i poprawę

warunków sanitarnych chowu zmniejsza

stres zwierząt i uciążliwość wobec

okolicznych mieszkańców. 

19.05.14

39

PODSUMOWANIE

Bardzo duży wpływ na zanieczyszczenie wody
studziennej i gruntowej mają azotany, nadmierna ilość
fosforanów, sodu i potasu. Główną przyczyną
zanieczyszczenia wód gruntowych jest niewłaściwe
składowanie obornika i magazynowanie gnojowicy oraz
gnojówki.
Racjonalna gospodarka odchodami zwierzęcymi, polega
na właściwym ich usuwaniu z pomieszczeń
inwentarskich, magazynowaniu, a następnie utylizacji i
zagospodarowaniu.

Właściwa gospodarka odchodami zwierzęcymi pozwala
na :



ograniczenie strat składników nawozowych, przy

stosowaniu ich w odpowiednich terminach
agrotechnicznych i warunkach polowych,


zminimalizowanie negatywnego oddziaływania na

środowisko naturalne.

19.05.14

40

Regulacje prawne

●

Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i
nawożeniu (Dz.U.2007.147.1033 z późn. zm.)

●

Art. 2. 1. Użyte w ustawie określenia oznaczają:

1)

nawozy — produkty przeznaczone do dostarczania roślinom
składników pokarmowych lub zwiększania żyzności gleb albo
zwiększania ˝żyzności stawów rybnych, którymi są nawozy
mineralne, nawozy naturalne, nawozy organiczne i nawozy
organiczno­mineralne;

4) nawozy naturalne:
a) obornik, gnojówka i gnojowica,
b) pochodzące od zwierząt gospodarskich, w rozumieniu przepisów o

organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich, odchody, z
wyjątkiem odchodów pszczół i zwierząt futerkowych, bez dodatków
innych substancji,

c

19.05.14

41

4) guano
— przeznaczone do rolniczego wykorzystania;
5) nawozy organiczne — nawozy wyprodukowane z

substancji organicznej lub z mieszanin substancji
organicznych, w tym komposty, a także komposty
wyprodukowane z wykorzystaniem dżdżownic;

19.05.14

42

Rozdział 3
Stosowanie nawozów i środków wspomagających

uprawy roślin

Art. 17. 1. Stosuje się wyłącznie nawozy i środki
wspomagajace uprawę roślin, które zostały dopuszc

zone do

obrotu na podstawie art. 3 ust. 1 i 2, art. 5 lub rozporządzenia nr
2003/2003.

2. Nawozy stosuje się w sposób, który nie zagraża zdrowiu ludzi lub

zwierząt lub środowisku.

3. Zastosowana w okresie roku dawka nawozu naturalnego nie może

zawierać więcej niż 170 kg azotu (N) w czystym składniku na 1 ha
użytków rolnych.

4. Środki poprawiające właściwości gleby i stymulatory wzrostu stosuje

się zgodnie z instrukcja ich stosowania i przechowywania.

19.05.14

43

●

Gospodarstwa hodowlane, prowadzące chów lub hodowlę

●

drobiu powyżej 40 000 stanowisk

●

chów lub hodowlę świń powyżej 2 000 stanowisk dla świń o wadze
ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior, powinno posiadać:



plan nawożenia opracowany zgodnie z zasadami dobrej praktyki
rolniczej, na podstawie składu chemicznego nawozów oraz potrzeb
pokarmowych roślin i zasobności gleb, uwzględniając stosowane
odpady, środki wspomagające uprawy roślin i dodatki do wzbogacenia
gleby w rozumieniu przepisów rozporządzenia nr 1774/2002, z
wyłączeniem tych podmiotów, które zbywają w całości nawozy
naturalne;

●

zagospodarowuje co najmniej 70 % gnojówki i gnojowicy na użytkach
rolnych, których jest posiadaczem i na których prowadzi uprawę
roślin, a pozostałe 30 % może zbyć w sposób określony w art. 3 ust.
3. ( naturalne, zgodnie z przepisami rozporządzenia nr 1774/2002)

19.05.14

44

●

ROZPORZĄDZENIE (WE) NR 1774/2002
PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

●

z dnia 3 października 2002 r.

●

ustanawiające przepisy sanitarne dotyczące
produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego
nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi (Dz.U. L
273 z 10.10.2002, str. 1)

19.05.14

45

c.d. Ustawy

z dnia 10 lipca 2007 r.

o nawozach i nawożeniu

●

Art. 20. 1. Oprócz, określonego w rozporządzeniu nr 1774/2002,
zakazu stosowania na pastwiskach nawozów organicznych,
organiczno­mineralnych oraz środków poprawiających właściwości
gleby i stymulatorów wzrostu wytworzonych z produktów ubocznych
pochodzenia zwierzęcego, w rozumieniu przepisów rozporządzenia nr
1774/2002, innych niż obornik, lub zawierających te produkty —
określonych w rozporządzeniu nr 1774/2002, zabrania się stosowania
nawozów:

1) na glebach zalanych woda, przykrytych śniegiem, zamarzniętych do

głębokości 30 cm oraz podczas opadów deszczu;

2) naturalnych:
a) w postaci płynnej oraz azotowych — na glebach bez okrywy roślinnej,

położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10 %,

b) w postaci płynnej — podczas wegetacji roślin przeznaczonych do

bezpośredniego spożycia przez ludzi.

2. Przepisu ust. 1 pkt 1 nie stosuje się do nawożenia stawów

wykorzystywanych do do chowu lub hodowli ryb.

19.05.14

46

Art. 25. 1. Gnojówkę i gnojowicę przechowuje się



wyłącznie w szczelnych zbiornikach o pojemności umożliwiającej
gromadzenie co najmniej 4­miesięcznej produkcji tego nawozu.



Zbiorniki powinny być zbiornikami zamkniętymi (art. 7 ust. 2 pkt 2
ustawy z dn. 7 lipca 1994 r. — Prawo budowlane (Dz. U. z 2006 r. Nr
156, poz. 1118, z poen. zm.2)



2. Gospodarstwa hodowlane o których mowa w art. 18 ust. 1
zobowiązane są do:



przechowywania nawozów naturalnych, innych niż wymienionych w
ust. 1 (np. obornik lub inne odpady stałe) na nieprzepuszczalnych
płytach, zabezpieczonych w taki sposób, aby wycieki nie
przedostawały się do gruntu.

19.05.14

47

●

Płyty do składowania obornika powinny mieć dno i ściany
nieprzepuszczalne, natomiast zamknięte zbiorniki na
płynne odchody zwierzęce:



dno i ściany nieprzepuszczalne;



szczelne przykrycie, z wyłączeniem zbiorników na płynne
odchody zwierzęce lub ich części znajdujących się pod
budynkiem inwentarskim, stanowiących technologiczne
wyposażenie budynku inwentarskiego;



wylot wentylacyjny i zamykany otwór wejściowy.

●

Zbiorniki na gnojówkę i gnojowicę powinny być:



usytuowane w odpowiedniej odległości od budynków
inwentarskich w celu ograniczenia uciążliwości
zapachowej;

19.05.14

48



chronione przed działaniem czynników atmosferycznych
(lokalizacja w miejscu zacienionym i osłoniętym od
wiatrów);



zlokalizowane na równej powierzchni, nie zalewanej
przez wody deszczowe;



zabezpieczone ogrodzeniem o wysokości co najmniej
1,8 m w przypadku gdy wysokość zbiornika jest mniejsza
niż 1,8 m.

•

Wymagane odległości przy lokalizacji płyt obornikowych
oraz zbiorników określa rozporządzenie Ministra
Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 7
października 1997 r. w sprawie warunków technicznych,
jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich
usytuowanie (Dz. U.1997.132.877 z późn. zm.).

19.05.14

49

●

Obornik należy przechowywać w sposób zabezpieczający
przed przenikaniem odcieków do wód lub do gruntu,

●

lub w przypadku utrzymywania zwierząt na głębokiej
ściółce, w budynku inwentarskim o nieprzepuszczalnym
podłożu.

●

Należy zapewnić możliwość gromadzenia i
przechowywania obornika przez okres, kiedy nie jest on
rolniczo wykorzystywany, jednak nie krócej niż przez 6
miesięcy.

●

Dopuszczalna jest możliwość składowania obornika na
pryzmach zgodnie z warunkami określonymi w programie.

19.05.14

50

Warunki składowania obornika na pryzmie

obejmują

●

możliwość składowania obornika w okresie od dnia 1 marca do 31
października, jednak nie dłużej niż przez 12 tygodni,

●

pryzmy lokalizuje się poza zagłębieniami terenu, na płaskim terenie,
o dopuszczalnym spadku do 3%, na terenie nie piaszczystym i nie
podmokłym, w odległości większej niż 20 m od linii brzegu wód
powierzchniowych,

●

w przypadku potrzeby ponownego złożenia obornika na pryzmie w
kolejnym sezonie wegetacyjnym, pryzmy muszą być lokalizowane w
innym miejscu,

●

lokalizację pryzmy oraz datę złożenia obornika w danym roku na
danej działce prowadzący działalność rolniczą zaznacza na mapie lub
szkicu działki, które przechowuje przez okres obowiązywania
programu i rok po jego zakończeniu.

●

rolnik, który udokumentuje, że nadwyżkę nawozów w stosunku do
posiadanej rzeczywistej pojemności ich przechowywania, usuwa w
sposób nieszkodliwy dla środowiska (np. przekazując innemu
rolnikowi lub oddaje do biogazowi), może uniknąć konieczności
realizacji działań inwestycyjnych.

19.05.14

51

ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I

RADY (WE)

nr 1069/2009z dn. 21 października 2009 r.

określające przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych
pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez

ludzi, i

uchylające rozporządzenie (WE) nr 1774/2002 (rozporządzenie o
produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego)

19.05.14

52

Art. 2 Zakres stosowania.
Niniejsze rozporządzenie stosuje się do:

●

produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego,
produktów pochodnych, nie przeznaczonych do spożycia
przez ludzi na mocy prawodawstwa UE; oraz następujących
produktów, które nieodwołalną decyzją danego podmiotu
zostały przeznaczone do celów innych niż spożycie przez
ludzi:

-

produktów pochodzenia zwierzęcego, które mogą zostać
przeznaczone do spożycia przez ludzi na podstawie
prawodawstwa UE;

-

surowców do produkcji wyrobów pochodzenia zwierzęcego.

19.05.14

53

2. Przepisów niniejszego rozporządzenia nie stosuje się w odniesieniu

do następujących produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego:

●

całych zwierząt dzikich, z wyjątkiem zwierzyny łownej, lub ich
części, które nie są podejrzane o zakażenie, zakażone chorobą
przenoszoną na ludzi lub zwierzęta, z wyjątkiem wodnych,
wyłowionych w celach handlowych;

●

całych zwierząt łownych lub ich części, które nie są gromadzone po
zabiciu, zgodnie z dobrą praktyką myśliwską, bez uszczerbku dla
rozporządzenia (WE) nr 853/2004;

●

produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego ze zwierząt
łownych i z mięsa zwierząt łownych, o których mowa w art. 1 ust. 3
lit. e) rozporządzenia (WE) nr 853/2004;

●

komórek jajowych, zarodków i nasienia przeznaczonych do celów
hodowlanych;

●

surowego mleka, siary i ich pochodnych, uzyskiwanych,
przechowywanych, usuwanych lub stosowanych w gospodarstwie
ich pochodzenia;

19.05.14

54

●

skorup skorupiaków i mięczaków po usunięciu tkanki
miękkiej i mięsa;

●

odpadów gastronomicznych, chyba że:

-

pochodzą ze środków przewozu międzynarodowego;

-

są przeznaczone na paszę;

-

są przeznaczone do przetworzenia za pomocą
sterylizacji ciśnieniowej lub do przetworzenia metodami,
o których mowa w art. 15 ust. 1 akap. pierwszy lit. b), do
przekształcenia w biogaz lub kompost;

19.05.14

55

●

bez uszczerbku dla wspólnotowego prawa ochrony
środowiska, materiału ze statków spełniających wymogi rozp.
(WE) nr 852/2004 i (WE) nr 853/2004, powstałego w trakcie
prowadzonych połowów i usuniętego do morza, z wyjątkiem
materiału pochodzącego z patroszenia na pokładzie ryb
wykazujących objawy choroby przenoszonej na ludzi,
włącznie z pasożytami;

●

surowej karmy dla zwierząt domowych pochodzącej ze
sklepów detalicznych, w których mięso jest dzielone i
przechowywane w celu dostarczenia go konsumentowi
bezpośrednio na miejscu;

●

surowej karmy dla zwierząt domowych pochodzącej z uboju,
którego dokonano w gospodarstwie, z którego pochodzą
zwierzęta, na użytek własny; oraz

●

obornika i moczu, z wyjątkiem obornika i
niezmineralizowanego guana.

19.05.14

56

Artykuł 3
Definicje

●

Do celów niniejszego rozporządzenia zastosowanie mają
następujące definicje:

●

„produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego” oznaczają całe
zwierzęta martwe lub ich części, produkty pochodzenia
zwierzęcego lub inne produkty otrzymane ze zwierząt
nieprzeznaczone do spożycia przez ludzi, w tym komórki jajowe,
zarodki i nasienie;

●

„produkty pochodne” oznaczają produkty otrzymane w wyniku
przynajmniej jednej obróbki, przekształcenia lub etapu
przetwarzania produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego;

●

„produkty pochodzenia zwierzęcego” oznaczają produkty
pochodzenia zwierzęcego w rozumieniu pkt 8.1 załącznika I do
rozporządzenia (WE) nr 853/2004;

●

„tusze” oznaczają tusze w rozumieniu pkt 1.9 załącznika I do
rozporządzenia (WE) nr 853/2004;

19.05.14

57

●

zwierzę gospodarskie” oznacza:



każde zwierzę utrzymywane, tuczone lub hodowane przez
człowieka i wykorzystywane do produkcji żywności, wełny,
futer, piór, skór i skórek lub jakiegokolwiek innego produktu
uzyskiwanego ze zwierząt lub w innych celach
gospodarskich;



koniowate;

●

„zwierzę dzikie” oznacza każde zwierzę nieutrzymywane
przez człowieka;

●

„zwierzę domowe” oznacza każde zwierzę należące do
gatunków zazwyczaj karmionych i utrzymywanych przez
człowieka w celach innych niż gospodarskie, lecz nie
spożywanych przez ludzi;

●

„zwierzęta wodne” oznaczają zwierzęta wodne w
rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2006/88/WE;

19.05.14

58

Art. 4
Państwa członkowskie zapewniają odpowiedni system na

swoim terytorium, gwarantujący, że produkty uboczne
pochodzenia zwierzęcego są:

●

gromadzone, identyfikowane i przewożone bez zbędnej
zwłoki; oraz poddawane obróbce, stosowane lub usuwane
zgodnie z niniejszym rozporządzeniem.

19.05.14

59

19.05.14

60

Artykuł 8

Materiał kategorii 1

●

Materiał kategorii 1 obejmuje:

●

całe zwierzęta, ich wszystkie części, włącznie ze
skórami i skórkami z następujących zwierząt:

-

zwierząt podejrzanych o zakażenie TSE zgodnie z
rozporządzeniem (WE) nr 999/2001 lub u których
obecność TSE potwierdzono urzędowo;

-

zwierząt zabitych w związku ze zwalczaniem TSE;

-

zwierząt innych niż zwierzęta gospodarskie i dzikie, w
tym w szczególności zwierząt domowych, z ogrodów
zoologicznych i cyrkowych;

19.05.14

61

-

zwierząt wykorzystywanych do celów doświadczeń, w
rozumieniu art. 2 lit. d) dyrektywy 86/609/EWG, bez
uszczerbku dla art. 3 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr
1831/20

-

zwierząt dzikich podejrzanych o zakażenie chorobami
przenoszonymi na ludzi lub zwierzęta;

b) następujący materiał:

-

materiał szczególnego ryzyka;

-

całe zwierzęta lub ich części zawierające materiał
szczególnego ryzyka w momencie ich usuwania;

19.05.14

62

●

produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego pochodzące ze
zwierząt, które zostały poddane nielegalnym zabiegom, w
rozumieniu art. 1 ust. 2 lit. d) dyrektywy 96/22/WE lub w art.
2 lit. b) dyrektywy 96/23/WE;

●

produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego zawierające
pozostałości innych substancji i substancji skażających
środowisko wymienionych w wykazie grupy B 3 w
załączniku I do dyrektywy 96/23/WE, jeżeli takie
pozostałości występują w ilościach przekraczających
dozwolony poziom określony w przepisach wspólnotowych
lub, w przypadku ich braku, w przepisach krajowych;

●

19.05.14

63

●

produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego, zebrane
podczas oczyszczania ścieków, wymaganego na mocy
przepisów wykonawczych przyjętych zgodnie z art. 27
akapit pierwszy lit. c):

­ z przedsiębiorstw lub zakładów przetwarzających materiał

kategorii 1; lub z innych przedsiębiorstw lub zakładów
zajmujących się usuwaniem materiału szczególnego
ryzyka;

●

odpady gastronomiczne pochodzące ze środków
przewozu międzynarodowego;

●

mieszaniny materiału kategorii 1 z materiałem kategorii
2 albo materiałem kategorii 3 lub z materiałami obu
kategorii.

19.05.14

64

19.05.14

65

19.05.14

66

19.05.14

67

19.05.14

68

19.05.14

69

19.05.14

70

19.05.14

71

19.05.14

72

19.05.14

73

19.05.14

74

Do produkcji karmy dla zwierząt domowych

mogą być używane następujące produkty

pochodzenia zwierzęcego:

●

surowe mleko pochodzące od zwierząt nie wykazujących

żadnych objawów klinicznych choroby przenoszonej przez ten

produkt na ludzi i zwierzęta;

●

ryby i inne zwierzęta morskie, z wyjątkiem ssaków morskich,

odłowione na otwartym morzu do produkcji mączki rybnej;

●

świeże produkty uboczne rybne pochodzące z fabryk

wytwarzających produkty rybne przeznaczone do spożycia przez

ludzi;

●

muszle, produkty uboczne z wylęgarni i produkty uboczne

otrzymane z tłuczonych jaj pochodzące od zwierząt nie

wykazujących klinicznych objawów choroby przenoszonej na ludzi i

zwierzęta;

19.05.14

75

Martwe zwierzęta domowe podlegają

Martwe zwierzęta domowe podlegają

●

­ bezpośredniemu unieszkodliwianiu jako odpady przez spopielanie

w zatwierdzonej spalarni;

●

­ po przetworzeniu w zatwierdzonych zakładach przetwórczych

unieszkodliwianiu jako odpady przez spopielanie lub

współspopielanie w zatwierdzonych spalarniach lub

współspalarniach;

●

­ po przetworzeniu w zatwierdzonych zakładach przetwórczych

unieszkodliwianiu jako odpady przez składowanie na

zatwierdzonych składowiskach.

19.05.14

76



 

  Zwłoki zwierząt padłych w lecznicach

weterynaryjnych traktuje się jako odpady

weterynaryjne, a ich posiadaczem jest lecznica

zwierząt.



Zakopywanie zwłok

zwierząt domowych może

odbywać się wyłącznie na

terenie grzebowisk dla

zwierząt, działających za

zgodą powiatowego

lekarza weterynarii.

19.05.14

77

ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (UE) NR 142/2011

z dnia 25 lutego 2011 r.

●

w sprawie wykonania rozporządzenia Parlamentu
Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 określającego
przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych
pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia
przez ludzi, oraz w sprawie wykonania dyrektywy Rady
97/78/WE w odniesieniu do niektórych próbek i przedmiotów
zwolnionych z kontroli weterynaryjnych na granicach w myśl
tej dyrektywy

19.05.14

78

ROZDZIAŁ VIII
PRZYWÓZ, TRANZYT I WYWÓZ
Art.25
Przywóz, tranzyt i wywóz produktów ubocznych

pochodzenia zwierzęcego i produktów pochodnych

1

.

Zabroniony jest przywóz do UE i tranzyt przez jej terytorium

następujących produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego:

a) nieprzetworzony obornik;
b) niepoddane obróbce pióra i części piór oraz pierze;
c) wosk pszczeli w postaci plastrów miodu.

19.05.14

79

Zał. II
41. współspalanie odpadów” oznacza odzyskiwanie lub usuwanie we

współspalarni produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego lub
produktów pochodnych, będących odpadami;

41. „spalanie” oznacza proces polegający na utlenianiu paliwa w celu

wykorzystania wartości energetycznej produktów ubocznych
pochodzenia zwierzęcego lub produktów pochodnych, niebędących
odpadami;

42. „spalanie odpadów” oznacza usuwanie produktów ubocznych

pochodzenia zwierzęcego lub produktów pochodnych jako odpadów
w spalarni (zgodnie z jej definicją w art. 3 pkt 4 dyrektywy
2000/76/WE);

43. „pozostałości spalania lub współspalania odpadów” oznaczają

wszelkie pozostałości, zgodnie z ich definicją w art. 3 ust. 13
dyrektywy 2000/76/WE, powstałe w spalarniach lub
współspalarniach poddających obróbce produkty uboczne
pochodzenia zwierzęcego lub produkty pochodne;

19.05.14

80

ZAŁĄCZNIK III
USUWANIE I ODZYSKIWANIE
Rozdz. I Ogólne Wymogi Dotyczące Spalania I Współspalania

Odpadów

Sekcja 1 Warunki ogólne
Spalarnie i współspalarnie, zapewniają spełnienie w prowadzonych przez

siebie zakładach następujących warunków higieny:

Produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego i produkty pochodne muszą

być usuwane jak najszybciej po ich dostarczeniu. Do czasu usunięcia
zapewnia się ich właściwie przechowywanie, zgodnie z warunkami
ustalonymi przez właściwy organ.

W celu uniknięcia ryzyka skażenia spalarniach i współspalarniach muszą

istnieć odpowiednie normy czyszczenia i dezynfekcji kontenerów i
pojazdów, szczególnie w wyznaczonym obszarze, z którego ścieki
usuwane są zgodnie z prawodawstwem UE.

●

muszą być zlokalizowane na dobrze odwodnionym, twardym podłożu.

●

Spalarnie i współspalarnie muszą być odpowiednio zabezpieczone
przed dostępem owadów, gryzoni i ptaków (udokumentowany program
zwalczania).

19.05.14

81

●

współspalarnia” oznacza zakład stacjonarny lub
ruchomy, którego głównym przeznaczeniem jest
wytwarzanie energii lub produktów materialnych, zgodnie
z definicją w art. 3 ust. 5 dyrektywy 2000/76/WE;

●

„spalarnia” oznacza każdą stacjonarną lub ruchomą
jednostkę techniczną oraz wyposażenie przeznaczone do
obróbki termicznej odpadów, zgodnie z definicją w art. 3
pkt 4 dyrektywy 2000/76/WE;

19.05.14

82

●

Pracownicy muszą mieć zapewniony dostęp do
pomieszczeń służących higienie osobistej.

●

Dla wszystkich części pomieszczeń należy ustanowić i
udokumentować procedury w zakresie zabiegów
asenizacyjnych.

●

Kontrola higieny musi obejmować regularne inspekcje
środowiska i wyposażenia.

●

Harmonogram inspekcji i ich wyniki muszą być
udokumentowane i przechowywane przez co najmniej
dwa lata.

19.05.14

83

●

W celu zapobieżenia bezpośredniemu ryzyku dla zdrowia ludzi i zwierząt należy podjąć
wszystkie niezbędne środki ostrożności dotyczące odbioru produktów ubocznych
pochodzenia zwierzęcego lub produktów pochodnych.

●

Zwierzęta nie mogą mieć dostępu do spalarni i współspalarnie, a także do produktów
ubocznych pochodzenia zwierzęcego i produktów pochodnych oczekujących na
spalenie oraz do popiołów będących produktem spalenia produktów ubocznych
pochodzenia zwierzęcego jako odpadów.

Jeżeli spalarnia lub współspalarnia znajduje się w gospodarstwie z żywym inwentarzem:
a) należy zapewnić całkowite oddzielenie wyposażenia służącego do spalania lub

współspalania odpadów od zwierząt gospodarskich, ich paszy i ściółki, w razie potrzeby
także za pomocą ogrodzenia;

b) wyposażenie musi być przeznaczone wyłącznie do spalania odpadów i nie może być

stosowane w innych miejscach w gospodarstwie, bądź też, w przypadku takiego
zastosowania, wyposażenie należy wcześniej oczyścić i zdezynfekować;

c) pracownicy muszą zmieniać odzież wierzchnią i obuwie każdorazowo przed podjęciem

czynności wymagających kontaktu ze zwierzętami gospodarskimi lub ich paszą.

19.05.14

84

●

Produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego i produkty
pochodne oczekujące na spalenie lub współspalenie
jako odpady oraz popioły po spaleniu lub współspaleniu
odpadów muszą być przechowywane w przykrytych i
właściwie oznakowanych pojemnikach, w razie potrzeby
uszczelnionych.

●

Produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego, które nie
uległy pełnemu spaleniu jako odpady, poddaje się
ponownemu spaleniu lub usuwa się w inny sposób, z
wyjątkiem usunięcia na zatwierdzone składowisko
odpadów, zgodnie z art. 12, 13 i 14 rozporządzenia
(WE) nr 1069/2009, zależnie od przypadku.PL L 54/24
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 26.2.2011

19.05.14

85

ROZDZIAŁ III

SPALARNIE I WSPÓŁSPALARNIE O NISKIEJ WYDAJNOŚCI

●

Spalarnie lub współspalarnie przetwarzające wyłącznie produkty uboczne
pochodzenia zwierzęcego lub produkty pochodne, o wydajności niskiej,
czyli o maksymalnej wydajności niższej niż 50 kg produktów ubocznych
pochodzenia zwierzęcego na godzinę lub na partię, w przypadku których
nie jest wymagane pozwolenie na eksploatację zgodnie z dyrektywą
2000/76/WE:

a) są wykorzystywane jedynie do usuwania:



martwych zwierząt domowych, o których mowa w art. 8 lit. a) ppkt (iii)
rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 lub



materiałów kategorii 1, o których mowa w art. 8 lit. b), e) i f), materiałów
kategorii 2, o których mowa w art. 9, lub materiałów kategorii 3, o których
mowa w art. 10 tego rozporządzenia;



muszą być wyposażone w palnik pomocniczy, kiedy wprowadzane są do
nich materiały kategorii 1, o których mowa w art. 8 lit. b) rozporządzenia
(WE) nr 1069/2009;



muszą zapewniać całkowitą zamianę produktów ubocznych pochodzenia
zwierzęcego w popiół.PL L 54/26 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej
26.2.2011

19.05.14

86

LIKWIDACJA PRZEZ KREMACJĘ

●

Metoda ta może być

wykonywana wyłącznie przez

specjalne upoważnione do tego

zakłady.

●

Zakłady dysponujące tą metodą

muszą być wyposażone

w odpowiednie piece

spopielające, przystosowane do

likwidacji zwłok, zaopatrzone

w komorę do dopalania dymów

wylotowych w temperaturze

850°C przez 2 sekundy.

19.05.14

87

Dla zapewnienia bezpieczeństwa epidemiologicznego,

zakłady te muszą spełniać następujące wymogi:

•

wybetonowany dojazd;

•

miejsce, w którym będą wyładowywane zwłoki, np. rampa dojazdowa

do wlotu pieca. Musi być zadaszone,

z wybetonowaną podłogą i możliwością zamknięcia pomieszczenia;

•

przy wjeździe/wyjeździe do/z zakładu musi znajdować

się punkt mycia i dezynfekcji;

•

drugi punkt mycia i dezynfekcji musi znajdować się przy wejściu do

pomieszczenia;

•

zasady, których muszą przestrzegać operatorzy są takie same jak dla

operatorów zakażonych gospodarstw;

•

normalna działalność spalarni musi zostać zawieszona

na cały okres niezbędny do likwidacji zwłok.

19.05.14

88

LIKWIDACJA PRZEZ KREMACJĘ

●

Do transportu zwłok do spalarni

należy używać ciężarówek

z szczelnie zamykaną skrzynią.

●

Nie wolno nigdy przewozić żywych

zwierząt.

●

Jako alternatywę dla

profesjonalnych spalarni można

wykorzystać urządzenia spalające

niewielkiej mocy, pod warunkiem

jednak,

że zainstalowane są

w danym gospodarstwie i będą

służyć do spalania zwłok

pochodzących wyłącznie z tego

gospodarstwa.

19.05.14

89

METODA SPOPIELANIA ZWŁOK

•

Rozdrabnianie

Produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego, których rozmiary

przekraczają 50 mm muszą być rozdrobnione przy użyciu

specjalnego urządzenia.

•

Czas, temperatura, ciśnienie

Po rozdrobnieniu produkty muszą zostać podgrzane do

temperatury powyżej 133°C w środku masy, przez co najmniej 20

minut nieprzerwanie, pod ciśnieniem co najmniej 3 Ba, uzyskanym

przy pomocy nasyconej pary. Zastosowanie procesu termicznego

może stanowić jedyne przygotowanie, lub fazę wstępnej sterylizacji

poprzedzającej przetworzenie.

•

Przetworzenie

Przetworzenie może odbywać się w systemie ciągłym

lub cyklicznie.

19.05.14

90

SPOPIELENIE NA STOSIE

Jeśli nie ma możliwości zakopania zwłok

(ze względu na ukształtowanie terenu lub
jego budowę geologiczną), a także nie ma
możliwości likwidacji zwłok za
pośrednictwem wyspecjalizowanych,
upoważnionych do tego zakładów,
ostatecznym wyjściem pozostaje spalenie
zwłok na stosie.

19.05.14

91

SPOPIELENIE NA STOSIE

Wybór miejsca spopielania

•

musi to być teren płaski,

•

z dala od widoku publicznego,

•

łatwo dostępny dla ciężkich środków transportu,

•

oddalony od budynków, stert słomy, składów siana

i paszy, linii elektrycznych i telefonicznych, dróg publicznych,

•

należy uwzględnić przewidywany kierunek wiatru,

aby uniknąć przedostawania się dymu i odoru spalania

w stronę budynków publicznych lub dróg.

19.05.14

92

SPOPIELENIE NA STOSIE

Wykonanie stosu:
• Należy przygotować podstawę

w postaci dołu wyłożonego

wapnem lub słomą.

• Umieścić na dnie dołu warstwę

opon.

• Spełnią one podwójną rolę –

będą utrzymywać na sobie

palące się zwłoki,

a jednocześnie pozwolą

zachować wolną przestrzeń

pod stosem, umożliwiając

swobodną wymianę powietrza

podtrzymującego proces

spalania.

19.05.14

93

SPOPIELENIE NA STOSIE

•

Na oponach należy ułożyć warstwę

drewna.

•

Na drewnie należy ułożyć

w jednej warstwie uśmiercone

zwierzęta.

•

Na wierzchu układa się kolejną

warstwę opon samochodowych.

•

Całość przykrywa się słomą, która

łatwo nasączy się płynnym paliwem.

•

Stos polewa się olejem napędowym

Kilka litrów benzyny należy wylać na stos w jednej lub kilku ciągłych liniach
po przekątnych stosu – posłużą one do szybkiego rozprzestrzenienia płomienia
na cały stos.

Płomień należy podłożyć w jednym punkcie stosu, za pomocą niezbyt długiego
kija.

19.05.14

94

SPOPIELENIE NA STOSIE

Czynności związane z podpaleniem

i utrzymaniem płonącego stosu należy wykonywać w

obecności funkcjonariuszy Straży Pożarnej, którzy powinni

pozostać na miejscu palenia wraz ze sprzętem gaśniczym.

19.05.14

95

Utylizacja padłych ptaków:

Utylizacja padłych ptaków:

●

Ptaki padłe i zabite z nakazu powinny zostać

poddane utylizacji w zakładach utylizacyjnych

zatwierdzonych przez Inspekcję

Weterynaryjną do przetwarzania materiałów

kategorii 2 lub kategorii 1.

●

Transport ptaków padłych i zabitych z nakazu

powiatowego lekarza weterynarii powinien

odbywać się środkami transportu do tego

zatwierdzonymi przez powiatowego lekarza

weterynarii, spełniającymi wymagania

określone w załączniku II do Rozporządzenia

Parlamentu Europejskiego i Rady Nr

1774/2002 ustanawiającego warunki

zdrowotne związane z ubocznymi produktami

pochodzenia zwierzęcego,

nieprzeznaczonymi do spożycia przez ludzi.

19.05.14

96

Warunki transportu:

Warunki transportu:

●

zwłoki ptaków muszą być

przewożone zamkniętymi

lub zakrytymi środkami

transportu luzem lub w

zamkniętych zbiornikach,

pojemnikach, workach;

●

pojemniki służące do

przewożenia muszą być

czyste, szczelne,

zamknięte,

zabezpieczone przed

wypadaniem lub

wyciekaniem;

19.05.14

97

Warunki transportu

●

środek transportu zwłok ptaków musi

być oznakowany w widoczny sposób

,,materiały kat 2 – nie przeznaczone do

spożycia przez zwierzęta” Każda

przesyłka musi być zaopatrzona w

odpowiedni dokument handlowy

●

należy zawiadomić telefonicznie lub

faksem odpowiedni zakład utylizacyjny,

do którego zostaną przewiezione zwłoki

ptaków oraz potwierdzić czy dany zakład

ma odpowiednie zdolności przerobu

materiału

●

Powiatowy lekarz weterynarii

odpowiadający miejscowo danemu

zakładowi utylizacyjnemu, do którego

przewożone są zwłoki ptaków powinien

być zawiadomiony o tym zdarzeniu;

19.05.14

98

Środki przewozu padłych

ptaków:

• Dezynfekcja!

zwłoki powinny

zostać spryskane przed

załadunkiem środkami

dezynfekcyjnymi niszczącymi

wirusy influenzy ptaków i

rzekomego pomoru drobiu lub 1%

roztworem kwasu nadoctowego

(1%­1h)

●

pojazdy wykorzystywane do

transportu zwłok muszą być

czyste, oznakowane, całkowicie

zabezpieczone przeciwko

wyciekaniu, muszą być zakryte;

19.05.14

99

●

każdy pojazd, włączając w to kabinę

kierowcy, zewnętrzne powierzchnie oraz

koła, musi zostać dokładnie

oczyszczony i zdezynfekowany po

załadunku, a przed opuszczeniem

zakażonego gospodarstwa;

●

pojazdy powinny unikać zatrzymywania

się na trasie pomiędzy zakażonym

gospodarstwem a miejscem usuwania

zwłok, oraz powinny trzymać się

zatwierdzonej trasy, która w stopniu w

jakim jest to możliwe, powinna zostać

tak zaplanowana aby unikać

przejeżdżania w pobliżu gospodarstw, w

których są podatne na zakażenie

gatunki zwierząt.

19.05.14

100

●

każdy pojazd musi zostać ponownie dokładnie

oczyszczony

i

zdezynfekowany

przed opuszczeniem

miejsca usunięcia zwłok. Należy przy tym zwrócić

uwagę na pokrycie środkiem dezynfekcyjnym również

spodu pojazdu. Zalecane jest stosowanie spryskiwaczy

lub oczyszczarek wysokociśnieniowych. Dezynfekcja

powinna przebiegać na podłożu nieprzepuszczalnym.

Spływający roztwór środka dezynfekującego musi być

odprowadzony do kanalizacji. W przypadku dezynfekcji

wilgotnych powierzchni stężenie środka

dezynfekcyjnego należy podwoić.

19.05.14

101

Obornik, pomiot:

•

spalenie;

•

stanowią materiał kategorii 2 i muszą być
przetwarzane w zatwierdzonym do tego
celu zakładu utylizacyjnym,
biokompostowni lub biogazowni.

19.05.14

102

Pasza

•

Całą paszę znajdującą się w magazynach,
silosach, karmidłach i innych miejscach jej
przechowywania w zapowietrzonym
gospodarstwie należy przekazać do
zakładu utylizacyjnego, biogazowni,
biokompostowni, spalarni.

19.05.14

103

Cmentarze dla zwierząt:

Cmentarze dla zwierząt:

●

1 02238501 Cmentarz dla zwierząt
„Tęczowy Most” Kąty Wrocławskie

●

2 04038502 Międzygminny Kompleks
Unieszkodliwiania Odpadów Pro Natura
Sp. z o.o., Bydgoszcz

●

3 04038501 MAKSTAN Pochówek
Zwierząt Domowych, Mochle 42 Sicienko

●

4 04638501 Miejskie Przedsiębiorstwo
Oczyszczania sp. z o.o. Toruń

●

5 08618501 Zakład Utylizacji Odpadów
Sp. Z o.o , Gorzów Wielkopolski

19.05.14

104

Cmentarze dla zwierząt:

●

6 14128501 „Psi Los” Halinów

●

7 20028501 Cmentarz małych zwierząt.
Tykocin

●

8 24738501 Grzebowisko zwierząt przy
schronisku dla bezdomnych zwierząt przy
Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej.
Rybnik

●

9 24628501 Schronisko dla Bezdomnych
Zwierząt w Bytomiu, Grzebowisko. Bytom

●

10 30198501 Cmentarz dla zwierząt
domowych w Pile Leszków, Spółka
Wodno­Ściekowa "Gwda" Sp. z o.o, Piła

19.05.14

105