TEMAT 1: Międzynarodowe stosunki gospodarcze – zakres przedmiotu.

Czynniki powodujące wyodrębnienie się MSG z ekonomii:

−

ogromne i stale wzrastające znaczenie handlu międzynarodowego,

−

występują różnice między stosunkami ekonom .nawiązywanymi w obrębie jednego
kraju i w skali międzynarodowej.

MSG zajmuje się transakcjami między krajami w dziedzinie towarów i usług, przepływami

finansowymi, a także ruchem czynników wytwórczych (kapitał, praca, wiedza). MSG
zajmuje się czynnikami, które mają wymiar międzynarodowy. MSG wyodrębniło się w

okresie międzywojennym. W latach 60-tych i 70-tych pojawiły się pierwsze podręczniki z
MSG. W MSG prowadzi się analizę pozytywną i normatywną.

Pozytywna – analiza, w której badamy zachowania ekonomiczne bez formułowania zaleceń,
próbujemy odpowiedzieć na pytania: co jest? Czy jest? Jaki jest? (np. czy cła importowe

wpływają na ceny importera).
Normatywna– zawiera opinię wartościującą, pytania: co powinno być?(np. czy należy

wprowadzić podatek importowy na artykuły rolne?)
W MSG podział na ujęcie mikro- i makroekonomiczne: mikro-analiza koncentruje się na

pojedynczych podmiotach ekonomicznych i makro- gdy analizujemy rynek światowy.

TEMAT 2: Międzynarodowy podział pracy.

Międzynarodowy podział pracy ma miejsce wtedy, gdy jego uczestnicy znajdują się w
więcej niż w jednym kraju (lub mają charakter transnarodowy) i wykazują trwałe

zainteresowanie rozwojem produkcji pod kątem potrzeb obrotu międzynarodowego.
MPP wykształcił się ze społecznego podziału pracy.

O MPP można mówić wtedy, gdy ma on charakter strukturalny, a więc gdy jest z jednej

strony wynikiem różnic w strukturach gospodarczych, z drugiej– gdy służy dopasowaniu
tych struktur do potrzeb współpracujących krajów.

Głównym podmiotem MPP jest państwo.

Czynniki określające MPP:

-

strukturalne

-

techniczne

-

instytucjonalne

-

koniunkturalne.

Czynniki strukturalne- podstawowa grupa determinantów MPP, związane z niejednolitym
wyposażeniem poszczególnych krajów w zasoby bogactw naturalnych, w zasoby pracy i

kapitału

•

różnice w zasobach bogactw naturalnych- znaczenie tego czynnika ulega zmianie-
uprzemysłowienie-koryguje różnice w zasobach bogactw naturalnych i ich znaczenie w

MPP,

Postęp techniczny-też koryguje wpływ warunków naturalnych, wyposażenie w bogactwa

naturalne struktury MPP.

•

różnice w zasobach pracy- wydajność pracy-kraje zatrudniające bardziej wydajnych
pracowników uzyskały przewagę w handlu międzynarodowym;

•

różnice w zasobach kapitału- różnice w zasobach kapitału (powstaje przez inwestycje w
oszczędności), kapitał jest mobilny, przemieszcza się.



tam, gdzie stopa oszczędzania jest wyższa to te kraje są bogato wyposażone w
kapitał;



bardzo istotny czynnik;



gdy jest brak przepływów kapitału między krajami

kraje bogate- kapitałochłonne
kraje ubogie- kapitałooszczędne

USA- mało oszczędne gospodarstwa domowe (duży przepływ kapitału)

Czynniki techniczne-skutki rewolucji naukowo– technicznej dla MPP – przyczyny istotności
rewolucji naukowo- technicznej na MPP:

a) zastąpienie tradycyjnych kryteriów kształtowania kierunków MPP nowymi

kryteriami, a mianowicie różnicami wydajności pracy i kapitału,

b) możliwość kreowania postępu naukowo-technicznego a co za tym idzie kierunków

MPP,

c) formy współpracy naukowo-technicznej a MPP

Czynniki instytucjonalne (ma charakter krótkookresowy):

A.

USTRÓJ POLITYCZNY

Ustrój demokratyczny:

−

aktywne włączenie w MPP

−

atrybutem jest gospodarka rynkowa otwarta

−

podporządkowanie aktywnemu włączaniu w MPP

Ustrój niedemokratyczny (autorytarny)

−

ograniczenie gospodarki rynkowej lub jej eliminacja

−

tendencja do zamykania się (autarkia)

−

sprzyja uniezależnieniu od specjalizacji międzynarodowych (napięcia, konflikty, wyścig
zbrojeń)

−

wywołuje skłonność do ograniczania MPP

B. POLITYKA GOSPODARCZA

Ustrój demokratyczny- podporządkowany aktywnemu włączaniu w MPP
Ustrój niedemokratyczny (autorytarny)- uniezależnienie od MPP (Chile, Chiny)

C.

TRAKTATY:

1) GATT – układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu (od 1940 roku do końca 1994)

2) WTO – Światowa Organizacja Handlu ( od 1995)
3) EKG – Europejska Komisja Gospodarcza (promuje rozwój gospodarczy)

4) OECD- Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (popiera współpracę

ekonomiczną krajów rozwiniętych, Polska należy)

5) MFW (IMF) – Międzynarodowy Fundusz Walutowy
6) Unia Europejska

7) UNCAD- Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju

Czynniki koniunkturalne mają charakter krótkookresowy i są związane z wahaniami relacji
popyt-podaż na rynku międzynarodowym. W okresie dobrej koniunktury zwiększa się

zakres MPP.
Międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych.- to wzajemne

dopasowanie struktur w obrębie dwóch lub większej liczby krajów. Może być ujmowana
jako stan (zjawisko statyczne) i jako proces (zjawisko dynamiczne).

Komplementarność jako stan – odzwierciedla stopień dopasowania struktur gospodarczych

w danym momencie.

Komplementarność jako proces – oznacza zmiany zakresu komplementarności zachodzące
pod wpływem czynników strukturalnych, techniczno-technoligicznych, instytucjonalnych i

koniunkturalnych.

Międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych może mieć charakter między-
lub wewnątrz gałęziowy

Komplementarność międzygałęziowa – obejmuje różnice w zasobach czynników produkcji,

tj. bogactw naturalnych, pracy i kapitału.

Komplementarność wewnątrzgałęziowa – obejmuje różnice wydajności czynników
produkcji. Polega na wzajemnym uzupełnianiu się producentów, zespołów, podzespołów i

części.

Międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych- metody zwiększania:

−

międzynarodowa specjalizacja produkcji

−

międzynarodowa kooperacja w produkcji

−

produkcja na wielką skalę

−

produkcja wielkoseryjna.

Międzynarodowa specjalizacja produkcji – to ograniczenie asortymentu wytwarzanych

wyrobów lub liczby realizowanych procesów technologicznych w celu zwiększenia serii
produkowanych wyrobów będących przedmiotem specjalizacji oraz zwiększenia aktywności

posiadanych czynników produkcji.

Międzynarodowa specjalizacja produkcji może być decyzją jednostronną – autonomiczną
albo umowną – uzgodnioną z jednym krajem albo większą ich liczbą.

W przypadku specjalizacji jednostronnej przedmiotem zainteresowania są wyroby gotowe

oferowane na zasadach zwykłych transakcji kupna-sprzedaży. Ich ceny są ustalane na
rynku międzynarodowym, a korzyści lub straty ponosi producent i eksporter.

Specjalizacje (wg kryterium gałęziowego)

−

międzygałęziowego

−

wewnątrz-gałęziowego.

TEMAT 3: Gospodarka światowa i jej ewolucja.

Pojęcie ”gospodarka światowa” ma charakter umowny, ponieważ zakłada się, że wszystkie
gospodarki suwerennych państw w świecie powiązane są przez transakcje ekonomiczne i

wzajemnie na siebie oddziałują.

Gospodarka światowa definiowana jest w kategoriach „rynku światowego” lub „pieniądza
światowego”.

Rynek światowy-to z jednej strony ogół powiązań i wzajemnych oddziaływań różnych

rynków lokalnych dla tego samego towaru lub grupy towarów w skali światowej, z drugiej
natomiast stanowi sumę wszystkich powiązań i oddziaływań ogółu rynków towarowych.

Gospodarka światowa-to system powiązanych ze sobą gospodarek narodowych.

Gospodarka światowa- zespół powiązań ekonomicznych między podmiotami
uczestniczącymi w międzynarodowym podziale pracy.

Najważniejsze powiązania ekonomiczne w gospodarce światowej:

•

handlowe (towarowe)

•

produkcyjne

•

inwestycyjne

•

techniczne

•

walutowo-finansowe

•

instytucjonalne

•

informacyjne

Wśród podmiotów gospodarki światowej na szczególną uwagę zasługują:

1) podmioty krajowe uczestniczące w MPP (przedsiębiorstwa krajowe, instytucje,

organizacje państwowe, organy rządowe)

2) podmioty między- i transnarodowe uczestniczące w MPP (przedsiębiorstwa między- i

transnarodowe, organizacje międzynarodowe, międzynarodowe i ponadnarodowe
instytucje integracyjne)

Gospodarka światowa jest kategorią historyczną.

Tradycyjna gospodarka światowa (XVIII/XIX w.-do wybuchu I wojny światowej) okres
dominacji Wlk.Brytanii w gospodarce światowej – PAX BRITANICA, system waluty złotej,

system sztywnych kursów walutowych.
Cechy:

−

dominacja międzygałęziowej komplementarności struktur gospodarczych,

−

podstawową formą powiązań była wymiana handlowa,

−

głównymi podmiotami uczestniczącymi w wymianie były przedsiębiorstwa oraz
instytucje międzynarodowe,

−

Europa Zachodnia i Stany Zjednoczone specjalizowały się w dostawach produkcji
przemysłowych wyrobów gotowych. Pozostałe kraje – w dostawach surowców żywności,

deficyt w wymianie handlowej Europy Zach. z USA.

Współczesna gospodarka światowa
Po II wojnie światowej nowy hegemon – USA – PAX AMERICANA.

Cechy:

−

zróżnicowanie form powiązań międzynarodowych,

−

zróżnicowaniu ulegają podmioty gospodarki światowej, (wzrasta znaczenie podmiotów
między- i transnarodowych),

−

zmienił się charakter MPP, (specjalizacja o charakterze międzygałęziowym ustęuje
miejsca specjalizacji o charakterze wewnątrzgałęziowym) rośnie znaczenie powiązań

gospodarczych.

Globalizacja – proces coraz bliższego scalania gospodarek narodowych przejawiający się
w dynamicznym wzroście obrotów handlowych, międzynarodowych przepływów

kapitałowych i usługowych będący efektem rosnącej tendencji do traktowania przez coraz
większą liczbę przedsiębiorstw całego świata jako rynku zbytu.

Podmioty gospodarki światowej:

•

przedsiębiorstwa krajowe (narodowe)

•

przedsiębiorstwa międzynarodowe (korporacje transnarodowe KTN)

•

gospodarki narodowe poszczególnych krajów wraz z instytucją państw

•

międzynarodowe (regionalne) ugrupowania integracyjne

•

międzynarodowe organizacje gospodarcze

1)

Przedsiębiorstwa krajowe (narodowe) – stają się podmiotami gospodarki
światowej tylko wówczas, gdy w związku ze swą działalnością gospodarczą nawiązują i
utrzymują znaczące pod względem zakresu, charakteru bądź znaczenia dla swego

funkcjonowania międzynarodowe stosunki gospodarcze z innymi podmiotami
gospodarki światowej, a więc np. z przedsiębiorstwami krajowymi działającymi w

ramach innych gospodarek narodowych, z przedsiębiorstwami międzynarodowymi, z
międzynarodowymi instytucjami i organizacjami gospodarczymi

Etapy procesu umiędzynarodowienia przedsiębiorstw krajowych:

a) pierwszy etap – to umiędzynarodowienie sfery wymiany. Dokonuje się to zazwyczaj

poprzez eksport własnych produktów, lub import niezbędnych do produkcji

materiałów, surowców, półfabrykatów.

b) drugi etap – to pełne wejście przez przedsiębiorstwo dotychczas krajowe na rynek

zagraniczny (międzynarodowy) poprzez podjęcie za granicą produkcji towarów, lub
innej bezpośredniej działalności gospodarczej, czego motywem może być np. chęć

rozszerzenia skali produkcji i zbytu, chęć zdobycia nowego rynku, ominięcie tą drogą
barier handlowych lub administracyjnych.

c) Trzeci etap – to globalizacja przedsiębiorstwa tzn. całkowite umiędzynarodowienie i

przedsiębiorstwa i jego działalności, a więc pełne przestawienie się na działanie w

skali rynku międzynarodowego (światowego), tzn. globalny zasięg działalności,
globalna strategia np. produkcyjna i handlowa, globalna polityka itd.

2)

Przedsiębiorstwa międzynarodowe (korporacje transnarodowe) –
przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą mającą zasięg międzynarodowy

oraz posiadające w związku z tym swoje filie zagraniczne.

Korporacją transnarodową można określić przedsiębiorstwo prowadzące działalność
produkcyjną, usługową w co najmniej dwóch krajach oraz posiadające również w co

najmniej dwóch krajach swoje filie bądź oddziały będące w całości lub w części własnością
przedsiębiorstwa macierzystego i działające pod jego kontrolą.

Korporacje transnarodowe (wielonarodowe) powstają i rozwijają się poprzez zagraniczne

inwestycje bezpośrednie. Pod pojęciem tym rozumie się lokowanie kapitału za granicą
(zwykle przez przedsiębiorstwo macierzyste usytuowane w danym kraju) w celu uzyskania

bezpośredniego wpływu na działalność przedsiębiorstwa zagranicznego, w które się
inwestuje (ewentualnie tworząc takie przedsiębiorstwo od podstaw) albo też z zamiarem

dostarczenia dodatkowych środków przedsiębiorstwu, w którym inwestor kapitału ma swój
znaczący kapitał.

3)

Gospodarki narodowe-stanowią strukturę, w której sumuje się działalność
przedsiębiorstw krajowych. Ważnym elementem jest instytucja państwa.

4)

Struktura powiązań międzynarodowych w gospodarce światowej:

ASEM

TAFTA

AFTA- ASEAN Free Trade Area- Strefa Wolnego Handlu Państw ASEAN
APEC- Asia Pacific Economic Cooperation- Rada Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku

ASEM- Asia- Europe Meeting- Międzyregionalny Dialog Europa- Azja
CEFTA- Central European Free Trade Area- Środkowoeuropejska Umowa o Wolnym Handlu

CER- The Australia- New Zeland Closer Economic Relations- Strefa Wolnego Australia-
Nowa Zelandia

EAEC- East Asian Economic Caucus- Ugrupowanie Ekonomiczne Azji Wschodniej
EU- European Union- Unia Europejska

TAFTA- Transatlantic Free Trade Area- Transatlantycka Strefa Wolnego Handlu
FTAA- Free TRade Area of the Americas- Strefa Wolnego Handlu Ameryk

APEC

EAEC AFTA CER

PAŃSTWA

MORZA
BAŁTYCKIE
GO

PAŃSTWA

MORZA

SRÓDZIEMNE

GO

EUROMED

CEFTA

MERCOSU

R

NAFTA

USA

FTAA

EUROPA

MERCOSUR- Mercado Comun del Sur- Wspólny Rynek Południa

NAFTA- North American Free Trade Agreement- Północnoamerykański Układ Wolnego
Handlu

STRUKTURA REGIONALNA

Podział gospodarki światowej na grupy krajów wg kryterium dochodu per capita:
1) kraje rozwinięte gospodarczo(developed countries) dochód per capita powyżej 10

tys.USD

2) kraje rozwijające się(developing countries) dochód per capita poniżej 10 tys. USD

Podział gospodarki światowej na grupy krajów wg Międzynarodowego Funduszu

Walutowego:
1) kraje rozwinięte gospodarczo

2)

pozostałe kraje w tym,



kraje w procesie transformacji systemowej



tzw. gospodarki wyłaniające (wschodzące)



najmniej rozwinięte kraje świata

Dychotomiczny podział we współczesnych stosunkach międzynarodowych:

1)

Północ (globalna północ- Global North)

– państwa demokratyczne, rozwinięte

gospodarczo o wysokim poziomie dochodu, raczej niskim przyroście naturalnym.

2)

Południe (globalne południe- Global South)

– odwrotnie, niedorozwój ekonomiczny,

ubóstwo, niedemokratyczne ustroje, obszar anarchii i konfliktów wewnętrznych.

Zachód – centrum północy.
Zachód (system zachodni) – oznacza cywilizację zachodnią, charakteryzującą się:

−

wykorzystaniem osiągnięć kultury śródziemnomorskiej (filozofia grecka, prawo
rzymskie),

−

poczuciem wspólnoty wynikającej z chrześcijaństwa,

−

językami europejskimi o znaczeniu światowym,

−

oddzieleniem władzy duchowej od świeckiej,

−

gospodarką rynkową,

−

rządami prawa,

−

pluralizmem społecznym i społeczeństwem obywatelskim, demokracją
przedstawicielską, indywidualizmem.

Północ np.: system zachodni np.: Polska, Japonia

Znaczenie czynnika technologicznego w gospodarce światowej:
Postęp techniczny- siła napędzająca proces globalizacji, sam też jest napędzany przez

nią.
Koncpecja- J.A. Schumpeter – wskazał długookresowe oddziaływanie innowacji na wzrost

gospodarczy

Energia wodna

Tekstylia,

żelazo

I fala

Energia
gazowa

Stal, kolej

II fala

Elektryczność,Chemikalia,

silnik spalinowy

III fala

Petrochemia,

elektronika,

lotnictwo

IV fala

Sieci cyfrowe,

software,

nowe media

V fala

1785 60 lat 1845 55 lat 1900 50 lat
1950 40 lat 1990 30 lat 2020

Tendencja do skracania czasu trwania kolejnych fal. W początkowym okresie rozwoju

postęp techniczny miał charakter endogeniczny. Od II połowy XIX wieku charakter postępu

technicznego zmienił się na egzogeniczny, stał się rezultatem prac badawczo-

rozwojowych.

Współczesna fala innowacji doprowadziła do istotnych przemian w gospodarce światowej.

1.

Tempo wzrostu światowej produkcji jest szybsze od tempa zużycia środków naturalnych
i energii.

2.

Nastąpił spadek znaczenia taniej siły roboczej jako źródła przewag komparatywnych.

3.

Połączenie innowacji w dziedzinie techniki obliczeniowej i transmisji danych zmniejsza
koszty oraz czas komunikowania się, skraca dystans między społeczeństwami, ludźmi,
przyczyniając się tym samym do stworzenia globalnej sieci informacji.

4.

Poprzez dyfuzję innowacji następuje wyrównywanie się zdolności technologicznych w
poszczególnych krajach. Rośnie parytet technologiczny. Podobne zjawisko występuje na
poziomie krajów, gdzie zjawisko to określone jest mianem konwergencji

technologicznej.

Zmiany finansowe projektów innowacyjnych:
-

wiedza staje się głównym czynnikiem konkurencyjności,

-

wzrost internacjonalizacji (umiędzynarodowienia) produkcji bóbr i usług,

-

dematerializacja działalności gospodarczej,

-

powszechnym zjawiskiem jest outsourcing,

-

zmiana procedur innowacyjnych w małych i średnich przedsiębiorstwach,

-

stymulowanie bardziej dynamicznego rozwoju gosp. poprzez bardziej wydajne
wykorzystanie czynników wytwórczych.

Strategia lizbońska – zespół reform, ukierunkowanych na wzmocnienie konkurencyjności
gospodarki unijnej do roku 2010 (względem USA)

EFEKTY NOWEJ GOSPODARKI



pogłębianie dystansu rozwojowego między USA (tempo rozwoju gospodarczego
=ok.3%) a krajami Europy (Unii Europejskiej) PKB

UE

=10%PKB

USA



kraje UE przyjęły strategię lizbońską- zespół reform, ukierunkowanych na wzmocnienie

konkurencyjności gospodarek europejskich poprzez innowacyjność i przedsiębiorczość
(reformy mają być zrealizowane do 2010r), nacisk na rozwój technologiczny

Temat 4: Teorie wymiany międzynarodowej

Koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów
Pierwszą mało zwartą, dogmatyczną koncepcją rozwoju handlu międzynarodowego była

koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów. Zgodnie z nią starali się handlować
władcy starożytnego Egiptu, Fenicji, Grecji oraz starożytnego Rzymu. Dążyli oni do

uzyskania możliwie jak największej ilości dóbr, starając się jednocześnie oferować w
zamian możliwie jak najmniej.

Istotą wymiany było to, aby przez podział pracy, niekiedy noszący znamiona rabunku,

dysponować towarami umożliwiającymi zaspokojenie potrzeb produkcyjnych i
konsumpcyjnych.

Dogmat słusznej ceny

Zgodnie z tą koncepcją każdy towar ma swoją słuszną cenę, powyżej lub poniżej której

nie powinien być sprzedawany. Cena ustalana na towary będące przedmiotem obrotu miała

pokrywać koszty produkcji. Zasady te najpełniej ujął św. Tomasz z Akwinu.

W miarę postępujących zmian w sferze produkcji i wymiany ewoluował także dogmat

słusznej ceny. Za słuszne uważano ceny, które kształtują się na rynku. Przykładem takiego
podejścia są rozważania ekonomisty z XIII wieku Ricardusa de Medica Villa, który sądził, że

różne kraje są nierówno obdarzone przez naturę różnymi dobrami, które w związku z tym
ceni się mniej lub bardziej. Wobec tego uzasadniony jest rozwój handlu międzynarodowego

i kupiec zaangażowany w tym procesie nie wyrządza krzywdy żadnemu z konsumentów w
różnych krajach. Wykorzystuje on międzynarodowe różnice obfitości towarów i dolicza do

ich cen pewien sprawiedliwy zysk.

Doktryna merkantylistyczna (XVI wiek)
Główne założenia:

•

źródłem bogactwa każdego narodu jest korzystne kształtowanie się bilansu handlowego
i bilansu szerzej rozumianej wymiany gospodarczej z zagranicą;

•

celowym jest zwiększanie przez każdy kraj zasobów różnego rodzaju kruszców i (lub)
pieniądza;

•

uzasadnione jest także prowadzenie polityki ekonomicznej ułatwiającej osiągnięcie tych
celów (np. ograniczanie importu za pomocą ceł czy kontyngentów ilościowych

przywozu, promowanie eksportu przez udzielanie subsydiów).

Teoria kosztów absolutnych

(D. North, D. Hume, A. Smith)

Zgodnie z teorią kosztów absolutnych podstawą rozwoju specjalizacji i zarazem źródłem

osiągania korzyści z handlu międzynarodowego jest występowanie między różnymi krajami
bezwzględnych różnic kosztów wytwarzania, mierzonych nakładami pracy. Według A.

Smitha jeśli w określonych warunkach kraj A jest bardziej efektywny (dysponuje absolutną
przewagą) w produkcji towaru x, a zarazem jest mniej efektywny w niż kraj B (nie

dysponuje nad tym krajem absolutną przewagą) w produkcji towaru y, to oba kraje mogą
osiągnąć korzyści z rozwoju międzynarodowego podziału pracy pod warunkiem, że kraj A

eksportuje do kraju B całość lub część produkcji towaru x, w przypadku, którego dysponuje
absolutną przewagą, w zamian za import z kraju B całości lub części towaru y, w przypadku

którego absolutną przewagą dysponuje jego partner handlowy.

Ocena teorii kosztów absolutnych:

•

pierwsza koncepcja teoretyczna podważająca merkantylistyczne wnioski na temat
rozwoju handlu międzynarodowego;

•

korzyści z rozwoju handlu międzynarodowego nie zależą od stanu bilansu płatniczego;

•

rozwój międzynarodowego podziału pracy zapewnia osiąganie korzyści wszystkim
uczestniczącym krajom;

•

przyjęcie założenia wolnego handlu (A. Smith dopuszczał stosowanie interwencjonizmu
państwowego, np. w odniesieniu do dziedzin o strategicznym znaczeniu);

•

teoria kosztów absolutnych wyjaśnia handel międzynarodowy surowcami i produktami
rolnymi, wymianę surowców na dobra inwestycyjne, wymianę surowców na
przemysłowe produkty konsumpcyjne;

•

teoria kosztów absolutnych ma także walory informacyjno-operacyne (politykom
gospodarczym);

•

A. Smith nie dał w swej teorii żadnych wskazówek krajom, które produkują wszystkie
wyroby (lub większość) absolutnie drożej niż ich partnerzy.

Teoria kosztów względnych

Ujęcie klasyczne

Zgodnie z tą zasadą w warunkach dysponowania przez kraj A absolutną przewaga nad

krajem B obydwu towarów, kraj ten specjalizował się w produkcji i eksporcie tego towaru,
w przypadku którego jego przewaga nad krajem B, mierzona nakładami pracy, jest

stosunkowo największa lub brak przewagi jest stosunkowo najmniejszy. Jednocześnie kraj

B powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie towaru, w przypadku, którego
niekorzystna pozycja tego kraju ujawnia się w stosunkowo najmniejszym stopniu.

Zasadę kosztów względnych można także ująć alternatywnie, tj. zawsze korzystna jest

specjalizacja w tej dziedzinie produkcji, w której kraj A ma stosunkową przewagę w

wydajności pracy nad krajem B, natomiast niekorzystna jest specjalizacja w tej dziedzinie,
w której dany nie ma stosunkowej przewagi nad partnerem handlowym. Traktując kraj B

jako pozostałe kraje świata (otoczenie gospodarcze kraju A), to klasycznie ujmowaną
zasadę kosztów względnych można uogólnić.

produkt

Kraj A

Wlk.prod. ogółem nakład

koszt jednost.

Kraj B

Razem

Wlk.prod.

X

60

60

1

60

180

3

120

Y

60

120

2

60

540

9

120

180

720

W kraju A produkt X jest 2 razy tańszy niż Y

W kraju B produkt X jest 3 razy tańszy niż Y

Ocena teorii kosztów absolutnych

•

R. Torrens i D. Ricardo nie analizowali czynników, od których zależy podział korzyści
ze specjalizacji i handlu międzynarodowego;

•

przyjęcie wielu założeń upraszczających, z których większość nie została wyraźnie
przez autorów sformułowana. W celu udowodnienia swojej tezy, autorzy teorii
kosztów względnych posługują się założeniami, które można podzielić na trzy grupy:

1.

uproszczony model świata złożony z dwóch krajów wymieniających dwa towary (tzw.
model 2 X 2), produkowane i wymieniane towary są towarami konsumpcyjnymi (wino i
sukno) ponadto nie uwzględnia się kosztów transportu,

2. techniczne warunki produkcji i warunki wyboru konsumenta:

−

najważniejszym czynnikiem wytwórczym jest praca ludzka, której nakłady stanowią
podstawę kształtowania się kosztów produkcji i wartości wymiennych towarów,

−

istnienie doskonałej podzielności i przenośności pracy w danym kraju z jednej gałęzi
produkcji do innych, przy jednoczesnym braku tej przenośności w skali
międzynarodowej,

−

koszty produkcji są stałe, brak możliwości osiągnięcia korzyści skali w sferze
produkcji i zbytu,

−

warunki produkcji są stałe, a zatem nie uwzględnia się m. in. możliwości
przestawiania produkcji z proeksportowej na zastępującą towary importowane i na

odwrót, a także kosztów związanych ze zmianą profilu produkcji,

−

struktury konsumpcji współpracujących ze sobą krajów są identyczne i nie zmieniają
się,

−

występuje zgodność między racjonalnymi dążeniami i interesami poszczególnych
jednostek (producentów i konsumentów) oraz społeczeństwa jako całości,

3.

założenia dotyczące systemu funkcjonowania gospodarki i rynku międzynarodowego.
Przyjęcie założenia warunków doskonałej konkurencji na rynkach międzynarodowych.

Stosunek wymienny korzyści komparatywnych z handlu

Zdaniem J. St. Milla, granice opłacalności wymiany dwóch towarów między dwoma

krajami są wyznaczone przez relacje kosztów względnych na rynkach międzynarodowych.

W celu określenia stosunku wymiennego między tymi krajami jest niezbędne uwzględnienie
strony popytowej, a ściślej kształtowania się wielkości wzajemnego popytu

współpracujących krajów.

Stosunek wymienny między dwoma krajami kształtuje się w granicach określonych

przez koszty komparatywne w zależności od stosunku wzajemnego popytu. Zbliża się on do
stosunku wymiennego kraju, którego popyt na towary importowane jest relatywnie wysoki.

W konsekwencji kraj o relatywnie kraj o relatywnie wysokim popycie odnosi z wymiany

mniejsze korzyści niż jego partner o stosunkowo mniejszym popycie na towary
importowane.

Początkowe rozważania J. St. Milla nie uwzględniały kosztów transportu. Później jednak

wprowadził je do analizy, a także rozciągnął ją dodatkowo na większą liczbę towarów. Na

tej podstawie sformułował wniosek, że również w takiej sytuacji znajduje zastosowanie
prawo wzajemnego popytu oraz że stosunek wymienny kształtuje się korzystnie dla krajów

dysponujących stosunkowo większym asortymentem towarów oferowanych na rynku
międzynarodowym.

Według J. St. Milla, jeśli popyt kraju A na importowany towar x wzrośnie silniej niż

popyt kraju B na importowany towar y, to relacja wymienna będzie kształtowała się

korzystniej dla kraju B, i na odwrót.

Sformułowanie klasycznej teorii kosztów względnych zapoczątkowało rozwój dwóch

zasadniczych kierunków w myśli ekonomicznej dotyczącej handlu międzynarodowego.

Pierwszy, określany mianem marksistowskiego, wskazuje, że relacje wymienne w

handlu międzynarodowym są określane przez relacje nakładów pracy, a o kształtowaniu się
wartości międzynarodowej decydują warunki produkcji.

Drugi, zapoczątkowany przez J. St. Milla polegał on na stopniowym odchodzeniu od

teorii wartości opartej na pracy i uwzględnianiu – w określaniu wartości międzynarodowej -

w coraz większym stopniu czynników rynkowych.

Następcy J. St. Milla stworzyli dalsze dwa zasadnicze kierunki rozwoju teorii handlu

międzynarodowego, opartej na czynnikach typu rynkowego.

W pierwszym z nich reprezentowanym m. in. przez F. Y. Edgewortha, R. F. Harroda, A.

Marshalla W. F. Taussinga, a zwłaszcza J. Vinera akceptowano tzw. realne koszty
zastosowania pracy i innych czynników produkcji (teoria kosztów realnych).

W drugim, reprezentowanym przez przedstawicieli szkoły matematycznej “szkoły

równowagi ogólnej” (V. Pareta, B. Ohlina, P. A.. Samuelsona i in.), podkreślano konieczność
powiązania strony podaży (określonej przez koszty zastosowania kapitału, pracy i innych

czynników wytwórczych w alternatywnych jej rodzajach) ze stroną popytu (ujętego jako
łączny preferencji i wyborów konsumentów) w jeden ogólny system równowagi.

Efektem prac badawczych przedstawicieli tego kierunku było powstanie teorii kosztów

alternatywnych i teorii obfitości zasobów.

Teoria kosztów realnych

Podstawowe twierdzenie teorii kosztów realnych głosi, że możliwości korzystnej

specjalizacji międzynarodowej istnieją wtedy, gdy między współpracującymi ze sobą
krajami występują względne różnice “ujmowanych” i wyrażonych w pieniądzu kosztów

zastosowania pracy i innych czynników wytwórczych.

Teoria kosztów alternatywnych

Według G. Haberlera każdy kraj dysponuje określonym zasobem czynników

wytwórczych, które mogą być alternatywnie zastosowane w gałęzi P produkującej towar p
(np. pszenicę) lub w gałęzi S wytwarzającej towar s (np. sukno). Każdy kraj jest w stanie

wytworzyć pewną ilość towaru p, koncentrując się wyłącznie na jego produkcji, bądź
pewną ilość towaru s, bądź też pewną kombinację tych towarów przy skierowaniu

czynników wytwórczych częściowo do gałęzi P i częściowo do gałęzi S.
Istnienie możliwości wyboru między produkcją towaru p oraz towaru s, powoduje

powstawanie kosztów, nazwanych przez G. Haberlera kosztami alternatywnymi.

Według G. Haberlera koszt alternatywny oznacza konieczność rezygnacji z produkcji
określonej ilości towaru p po to, aby wytworzyć określoną ilość towaru s, lub na odwrót.

Rezygnacja ta i przesuwanie zasobów mogą mieć miejsce, gdy jest rozwijana korzystna
specjalizacja międzynarodowa.

Podjęcie specjalizacji oznacza możliwość częściowej lub całkowitej rezygnacji z produkcji

określonego towaru (który jest przedmiotem importu) przy jednoczesnej częściowej lub
całkowitej koncentracji zasobów gospodarczych na produkcji innego towaru

Zgodnie z teorią kosztów alternatywnych G. Haberlera, potrzeba specjalizacji i handlu

międzynarodowego istnieje w sytuacji zróżnicowania kosztów alternatywnych w różnych

krajach. Każdy kraj powinien przy tym specjalizować się w tych dziedzinach lub

produktach, w przypadku których ma relatywnie niższe koszty alternatywne.

W ujęciu pieniężnym kosztów alternatywnych przyjmuje się założenie, że ceny
wymienianych towarów odzwierciedlają koszty produkcji oraz że oba kraje produkują

pewne ilości obydwu rozpatrywanych towarów. Występowanie relatywnych różnic cen
towarów między dwoma krajami świadczy o istnieniu przewagi komparatywnej i tym

samym stanowi przesłankę rozwoju wzajemnie korzystnego handlu międzynarodowego.

Teoria obfitości zasobów

Teoria obfitości zasobów, zwana także teorią proporcji w zasobach, jest owocem

kontynuacji drugiego kierunku ewolucji teorii kosztów względnych, zmierzającego do
powiązania strony popytowej ze stroną podażową w handlu międzynarodowym, przy

utrzymaniu założeń równowagi ogólnej. W zasadniczych zarysach teoria obfitości zasobów
sformułowana została przez E. Heckschera, B. Olihna, którzy wykorzystali dorobek kilku

innych przedstawicieli tzw. szkoły szwedzkiej, a zwłaszcza K. Wiksella i C. Cassela. W
latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX w. teorię tę rozwinęło kilku innych ekonomistów,

w tym szczególnie P. A. Samuelson. Z tego też względu używa się nazwy “teoria
Heckschera - Ohlina - Samuelsona”.

Założenia teorii obfitości zasobów:

1. założenia początkowe,

2.

założenia dotyczące technicznych warunków produkcji i warunków wyboru
konsumenta,

3.

założenia dotyczące systemu funkcjonowania gospodarki narodowej i rynku
międzynarodowego.

Założeniami początkowymi są:

•

istnieją dwa rynki, dwa towary i dwa czynniki wytwórcze (kapitał i praca);

•

nie ma kosztów transportu;

•

analizowane kraje są różnie wyposażone w czynniki wytwórcze.

Założenia dotyczące technicznych warunków produkcji i warunków wyboru

konsumenta:

•

czynniki wytwórcze są jednorodne (homogeniczne), doskonale podzielne i
porównywalne w skali międzynarodowej;

•

relatywne wyposażenie w czynniki wytwórcze się nie zmienia, tzn. funkcje produkcji dla
wszystkich towarów są stałe i ściśle określone;

•

poziom kosztów i cen oraz ich relacje kształtują się wyłącznie pod wpływem
relatywnego wyposażenia w czynniki wytwórcze;

•

niezmienne funkcje produkcji w różnych krajach zachowują jednakowy kierunek relacji
czynników wytwórczych;

•

funkcje produkcji dla wszystkich towarów są jednorodne stopnia pierwszego, co
oznacza brak rosnących lub malejących przychodów;

•

w analizowanych krajach preferencje konsumentów są takie same i nie zmieniają się w
czasie; konsument dysponuje skalą preferencji, maksymalizuje swoją funkcję
użyteczności i ma pełną swobodę wśród różnych wariantów.

Założenia odnoszące się do systemu funkcjonowania gospodarki narodowej irynku

międzynarodowego:

•

działanie rynków narodowych współpracujących ze sobą krajów wg schematu wolnej
konkurencji, przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych;

•

istnienie doskonałej konkurencji w skali międzynarodowej, tj. brak jakichkolwiek
przeszkód dla międzynarodowych przepływów towarów.

!!!

Zgodnie z twierdzeniem o obfitości zasobów każdy kraj powinien eksportować towary,

których wewnętrzna produkcja wymaga bardziej intensywnego zastosowania relatywnie

obfitszego i przez to tańszego czynnika wytwórczego, a jednocześnie importować towary

wymagające bardziej intensywnego zastosowania relatywnie mniej obfitego i w związku z
tym droższego czynnika wytwórczego.

!!!

Kraj wyposażony relatywnie obficie w kapitał powinien eksportować towary
kapitałochłonne, natomiast kraj relatywnie bardziej obfity w pracę – towary pracochłonne.

Uzasadnienie tej tezy: bezpośrednią konsekwencją zróżnicowania krajów-partnerów pod
względem obfitości zasobów kapitału i pracy są różnice kosztów zastosowania tych

czynników, a więc różnice produkcji i cen towarów pracochłonnych oraz towarów
kapitałochłonnych. Istnieją wtedy przesłanki rozwoju handlu międzynarodowego. Chodzi

więc o występowanie między krajami relatywnych różnic cen czynników wytwórczych i
towarów.

Istnieją dwa sposoby definiowania obfitości zasobów – kolejnego. Pierwszy z nich to

ujmowanie zasobów w jednostkach fizycznych (tzw. definicja fizyczna), natomiast drugi –
w postaci ich relatywnych cen (tzw. definicja cenowa).

SFORMALIZOWANIE TEORII OBFITOŚCI

Według definicji fizycznej – kraj B (np. Wielka Brytania) jest obficie wyposażony w

kapitał (K), kraj A (np. Stany Zjednoczone) w czynnik pracę (L), gdy:

(K : L)

B

> (K : L)

A

Inaczej kształtuje się sytuacja przy przyjęciu cenowej definicji obfitości zasobów.

Zgodnie z tą definicją kraj B jest relatywnie bardziej wyposażony w czynnik kapitał (K),
kraj A w czynnik pracę (L), gdy:

(R

K

: R

L

)

B

< (R

K

: R

L

)

A

,

gdzie R

K

i R

L

oznaczają odpowiednie przychody z zastosowania czynników K i L, tj.

stopę procentową (r) i stawkę płac (w). Należy podkreślić, że przy określaniu wyposażenia
w czynniki wytwórcze nie chodzi o absolutny ich poziom, tzn. nie o absolutny poziom stopy

procentowej oraz absolutny poziom stawki płacy. Chodzi o kształtowanie się odpowiednich
relacji (np. relacji w/r).

Twierdzenie dotyczące wyrównywania się cen czynników wytwórczych (teoremat

Lernera-Samuelsona)

Handel przenosi za pośrednictwem towarów zasoby relatywnie obfite w danym kraju

(regionie) do kraju (regionu), w którym ich ilość jest ograniczona. Zgodnie z zasadą
wyrównywania się cen czynników wytwórczych, handel międzynarodowy prowadzi do

względnego i absolutnego wyrównywania się między krajami przychodów z tytułu
zastosowania jednorodnych czynników. (praca, te same kwalifikacje, kapitał (jednakowa

rentowność).

Twierdzenie Stoplera-Samuelsona

Według twierdzenia Stoplera-Samuelsona istnieje ścisły związek między zmianami cen

towarów a zmianami cen czynników wytwórczych, tzn. mamy do czynienia z jednoznacznie
określonymi konsekwencjami zmian cen towarów dla kształtowania się cen czynników

wytwórczych, stąd także dochodów ich właścicieli.

M. F. W. Stopler i P. A. Samuelson dowodzą, że wzrost ceny relatywnej danego towaru
prowadzi nieuchronnie do wzrostu realnej ceny czynnika używanego bardziej intensywnie

przy produkcji tego towaru, a zarazem do spadku realnej ceny czynnika używanego mniej
intensywnie.

Twierdzenie Rybczyńskiego

Zgodnie z tym twierdzeniem wzrost zasobów jednego czynnika wytwórczego powoduje

w warunkach stałych cen relatywnych absolutny przyrost produkcji towaru wymagającego

bardziej intensywnego nakładu tego właśnie czynnika, a zarazem absolutny spadek
produkcji towaru wymagającego bardziej intensywnego nakładu czynnika, którego zasoby

nie ulegają zmianie.

Ocena teorii obfitości zasobów

•

stanowi podstawową koncepcję wyjaśniającą kształtowanie się rozmiarów i struktury
handlu międzynarodowego;

•

twierdzenie o obfitości zasobów oraz twierdzenie dotyczące wyrównywania się cen
czynników wytwórczych precyzyjnie wskazują na warunki, których spełnienie
gwarantowałoby optymalizację międzynarodowego podziału pracy;

•

teoria obfitości zasobów jest traktowana w literaturze przedmiotu jako “nowoczesna
wersja teorii kosztów komparatywnych”;

•

mankamentem jest rygorystyczny charakter założeń twierdzenia wyrównywania się cen
czynników wytwórczych (sześć głównych przejawów nieadekwatności założeń tego

twierdzenia do współczesnej rzeczywistości J. Meade’a);

•

doceniając jednak walory teorii obfitości zasobów, podejmowano liczne próby analiz
empirycznych, np. K. Arrow, H. Chenery, R. Solow i inni;

Paradoks Leontiefa: udział Stanów Zjednoczonych w międzynarodowym podziale pracy
opiera się raczej na eksportowej specjalizacji w dziedzinach, w których procesy wytwórcze

wymagają relatywnie większych nakładów pracy, oraz w imporcie towarów, których
produkcja wymaga relatywnie więcej kapitału.

Współczesne teorie rozwoju handlu międzynarodowego

Teorie neoczynnikowe

Teoria trójczynnikowa (J. Vanek).

W oparciu o teorię kosztów względnych w teorii tej dodatkowo uwzględniono oprócz pracy
i kapitału także zasoby naturalne jako niezależny czynnik wytwórczy.

Teoria wewnętrznej złożoności czynników pracy i kapitału

Autorzy tej teorii (D. Keesing, P. B. Kenen, H. B. Lary, G. C. Hufbauer) wskazali na
niejednorodność czynników pracy i kapitału. Zaproponowali m. in. dezagregację tych

czynników. Wyodrębnili, zatem pracę prostą i złożoną oraz kapitał rzeczowy i kapitał
ludzki. Uzasadniając potrzebę wyodrębnienia kapitału ludzkiego, stanowiącego w istocie

pracę złożoną, stwierdzają, że dysponowanie nagromadzonym w społeczeństwie zasobem
wiedzy i umiejętności wymagało dokonania w okresach poprzednich “inwestycji w

człowieka”.

Teoria wieloczynnikowa

Teoria wieloczynnikowa stanowi syntezę dwu poprzednich. Zgodnie z poglądami

zwolenników tej teorii (G. C. Haufbauer, R. E. Baldwin, E. A. Leamer) podstawową
przesłanką rozwoju specjalizacji i handlu międzynarodowego są relatywne różnice między

poszczególnymi krajami w zakresie wyposażenia w zasoby naturalne, kapitał rzeczowy,
pracę prostą i kapitał ludzki.

Teorie neotechnologiczne

Teoria luki technologicznej

Według teorii luki technologicznej (M. Posner) o kierunkach i strukturze handlu
międzynarodowego decydują opóźnienia poszczególnych krajów w tworzeniu i (lub)

opanowywaniu technik produkcji nowoczesnych wyrobów oraz w wykorzystywaniu
osiągnięć postępu technicznego.

Kraje, w których przedsiębiorstwa, branże i gałęzie gospodarki odznaczają się dużą

innowacyjnością i które tym samym mogą sprostać wymaganiom nieustannego wyścigu
technicznego w świecie, mają łatwiejszy dostęp do zagranicznych rynków zbytu (w

rezultacie stałej lub czasowej przewagi technologicznej).

Z kolei kraje o mniejszej zdolności innowacyjnej muszą konkurować w eksporcie innych
wyrobów i usług oraz dążyć do zdobycia zagranicznych rynków zbytu innymi sposobami

(głównie przez konkurencję cenową).

Kraje innowacyjne mają łatwiejszy dostęp do rynków zagranicznych z uwagi na zajmowaną

quasi monopolistyczną pozycję. Osiągana dzięki temu “renta” technologiczna pozwala im
szybko zwiększać eksport. W miarę upływu czasu partnerzy zagraniczni uczą się nowej

technologii i przejmują produkcję wytwarzanych na jej podstawie towarów. Osiągają już
jednak mniejsze korzyści niż kraj innowator, ponieważ naśladowców jest zwykle wielu, a z

czasem upowszechniania się nowej technologii konkurencja między producentami nabiera
charakteru cenowego, tym bardziej, że popyt w fazie imitacji rośnie już wolniej niż w

okresie wprowadzania innowacji. Towar bowiem przestaje być nowością.

Teoria cyklu życia produktu
Podstawy tej teorii sformułował J. A. Schumpeter, ale w sposób całościowy przedstawił ja

R. Vernon. Według teorii cyklu życia produktu każdy produkt (gałąź) przechodzi przez
różne etapy rozwoju, przy czym fazy “życia” różnych produktów nie muszą się na siebie

nakładać. Oznacza to, w każdej gospodarce występują gałęzie nowe (wiodące
technologicznie), gałęzie wzrostowe, przechodzące przez okres ekspansji oraz gałęzie

dojrzałe (schyłkowe), należące do poprzedniej fali innowacyjnej. (2 wykresy)

Przebieg handlu międzynarodowego związanego z cyklem życia produktu jest następujący:

•

we wczesnych fazach życia produktu (w fazie innowacyjnej i dojrzewania), zarówno
produkcja, jak i konsumpcja na rynku wewnętrznym silnie wzrastają. Wysoka dynamika
wzrostu produkcji pozwala na uruchomienie eksportu.

•

w fazie standaryzacji produkcja zaczyna spadać. Popyt kraju innowatora w tej fazie w
coraz mniejszym stopniu jest zaspakajany przez produkcję krajową, a w coraz

większym stopniu przez import z kraju imitatora. Wielkość importu zależy od rozmiarów
popytu, który staje się coraz bardziej wrażliwy na ceny.

Teoria korzyści ze skali produkcji i zbytu

Korzyści skali produkcji i zbytu występują wtedy, gdy rozmiary produkcji i zbytu rosną
szybciej niż nakłady czynników wytwórczych.

Ze statycznymi korzyściami mamy do czynienia wtedy, gdy wskutek specjalizacji

zwiększają się serie produkcyjne i serie sprzedaży, co prowadzi do obniżenia
jednostkowych kosztów wytwarzania dzięki zmniejszeniu częstotliwości przestawiania

aparatu produkcyjnego, wzrostowi wydajności pracy, rozłożeniu kosztów stałych na większą
liczbę jednostek, a także dzięki dokonywaniu usprawnień w stosowanych technikach

produkcji.

Dynamiczne korzyści skali produkcji i zbytu mają miejsce, gdy występują bardziej
radykalne zmiany techniki produkcji, np. poprawa technologii wytwarzania, zwiększenie

zdolności produkcyjnych urządzeń wytwórczych, wzrost ich sprawności itp.

Teorie popytowo-podażowe

Teoria podobieństwa preferencji

Według S. B. Lindera kraj eksportuje towary, na który istnieje “reprezentatywny popyt”.
Produkcja eksportowa jest przy tym naturalnym rozszerzeniem produkcji na rynek

wewnętrzny. Eksport pojawia się wtedy, gdy preferencje rynku krajowego i zagranicznego
są zbliżone. Podstawową tezą tej teorii jest: intensywność handlu międzynarodowego

towarami przemysłowymi jest tym większa, im bardziej zbliżone są struktury popytu
krajów – partnerów.

Teoria zróżnicowania produktów
Według P. S. Armingtona rozmiary i struktura międzynarodowych obrotów handlowych są

pochodną dywersyfikacji produktów przemysłowych. Sprawia to, że produkty postrzegane
są jako różne ze względu na kraj pochodzenia, walory estetyczne, użytkowe, jakościowe,

zdrowotne itd.

Teoria handlu wewnątrzgałęziowego
Teoria ta kładzie nacisk na zachodzące współcześnie procesy internacjonalizacji produkcji,

szczególnie intensywne w krajach rozwiniętych. Kooperacja wewnątrzgałęziowa umożliwia
osiąganie korzyści skali. Z uwagi na fakt, że liczba wytwarzanych produktów jest wielka i

stale rośnie, możliwości wzajemnie korzystnej współpracy stają się praktycznie
nieograniczone.

Czynniki handlu międzygałęziowego wpływające na intensywność wymiany

międzynarodowej:

o

siła ciążenie państw ku sobie ( im większa tym bardziej nakłada się handel)

o

więzi integracyjne

o

wspólnota kulturowa ( tożsamość narodowa, tradycje, kultura, religia, język)

o

odpowiedniość rozwoju gospodarczego

o

tworzenie bloków integracyjnych ( strefy wolnego handlu – UE 60% intensyfikacji)

Teoria neguje doskonałą konkurencję na rynku międzynarodowym – zjawisko niedoskonałej
konkurencji ( monopolistyczna, oligopol). Tylko w niewielkim stopniu przez cenę ( za to

jakość, różnorodność, cechy indywidualne, nakłady realne, kampanie informacyjne) stara
się zdobywać klientów.

Temat 5: Rola handlu zagranicznego w gospodarce.

Wpływ handlu międzynarodowego na zmiany struktury DN

W gospodarce zamkniętej i krótkim okresie czasu istnieją stosunkowo niewielkie

możliwości zmiany struktury DN.

Przyczyny:

−

wielkość funduszy, jakie można przeznaczyć na cele konsumpcyjne oraz inwestycyjne

−

możliwości produkcyjne działów gospodarki zaspokajających popyt konsumpcyjny i
inwestycyjny.

Y=C+A

Wniosek: w krótkim okresie czasu struktura DN w gospodarce zamkniętej oraz możliwości

jej zmiany ograniczone są elastyczności istniejącego aparatu wytwórczego.

W gospodarce otwartej handel zagraniczny uniezależnia struktury DN podzielonego od
istniejącego w danym kraju aparatu wytwórczego, np. w oparciu o import niezbędny

Handel zagraniczny a efektywność gospodarowania

Wpływ handlu zagranicznego na gospodarkę odbywa się za pośrednictwem specjalizacji
międzynarodowej (każdy kraj ogranicza strukturę asortymentową wytwarzanych dóbr, w

ilościach pozwalających na zaspokojenie potrzeb rynku wewnętrznego, potrzeb popytu
importowemu innych krajów).

Specjalizacja międzynarodowa wpływa na obniżenie kosztów produkcji za pośrednictwem
postępu technicznego.

Specjalizacja kraju w produkcji określonych towarów wpływa na wzrost efektywności
gospodarki w następujący sposób:



pozwala na obniżenie przeciętnego jednostkowego kosztu wytwarzania dóbr w kraju;



wpływa na obniżenie jednostkowych kosztów wytwarzania przez zwiększenie skali
produkcji;



umożliwia pełniejsze wykorzystanie istniejącego aparatu wytwórczego;



produkcja masowa umożliwia gromadzenie doświadczeń w wytwarzaniu określonych
towarów;



transfer technologii stanowi najtańszy, często jedyny, sposób na zlikwidowanie luki
technicznej ( import nowoczesnych technologii);



konkurencja towarów zagranicznych n rynku krajowym może pozytywnie wpłynąć na

koszty wytwarzania oraz jakość produktów krajowych.

Wpływ handlu międzynarodowego na wielkość dochodu narodowego.
Wyróżnia się wpływ handlu międzynarodowego na wielkość dochodu narodowego:



Od strony podaży ( handel zagraniczny przez ujemne saldo w bilansie handlowym z

zagranicą przewyższa podaż towarów dostępnych w danym okresie w kraju)



Od strony popytu ( handel zagraniczny umożliwia zwiększenie całkowitego
zapotrzebowania ponad wielkość popytu krajowego powiększając w ten sposób

wielkość dochodu narodowego wytworzonego)

Wpływ handlu międzynarodowego na wielkość dochodu narodowego od strony podaży.
W gospodarce zamkniętej wielkość DN = PKB – amortyzacja.

Wielkość DN (Y) określa rozmiary konsumpcji (C), inwestycji (I) a także wydatki rządowe
(G).

Y=C+I+G

W gospodarce otwartej, aby określić wielkość i kierunki tego oddziaływania należy
uwzględnić eksport netto (NX= Ex-Im).

Y=C+I+G+NX

Jeżeli Im>Ex to wielkość DN podzielonego w danym kraju będzie większa od wielkości DN

wytworzonego.

Jeżeli natomiast Ex>Im to wielkość DN wytworzonego w kraju będzie większa od wielkości
DN podzielonego.

Exportowi netto odpowiada konkretna wielkość salda bilansu handlowego, a w

konsekwencji także wielkość funduszu, który dany kraj może przeznaczyć na inwestycje i
konsumpcję. Uwzględnienie exportu netto pozwala na zmianę wielkości funduszu

przeznaczonego na inwestycje, przy pozostawieniu konsumpcji na takim samym poziomie
albo też odwrotnie, zwiększenie funduszu konsumpcyjnego.

Wpływ handlu międzynarodowego na wielkość dochodu narodowego od strony popytu:

Założenia wstępne:


istnienie wolnych mocy wytwórczych



wielkość wytworzonego DN określana jest przez wielkość popytu( ujęcie Keynesa)



w gospodarce zamkniętej wielkość popytu określana jest przez wielkość funduszy

przeznaczonych na inwestycje i konsumpcję



w gospodarce otwartej wielkość popytu określana jest przez poziom importu i exportu



powiązania zmiany importu ze zmianą DN: wzrost DN powoduje wzrost
zapotrzebowania na import. Wynika to z faktu, że zwiększenie produkcji wymaga
zwiększenia zużycia sprowadzanych z zagranicy surowców lub półfabrykatów.

Zwiększony ich import wiąże się ze wzrostem sumy wynagrodzeń z tytułu wzrostu
liczby przepracowanych godzin i wzrostem zatrudnionych, a przez to i popytu na

artykuły konsumpcyjne, z których część pochodzi z zagranicy.
Wzrost importu pozostaje w różnej proporcji do powodującego go przyrostu popytu.
Krańcowa skłonność do importu (KSim) to relacja przyrostu importu (

δ

Im) do

przyrostu DN (

δ

Y)

KSim=

Y

∆

∆

Im

Wielkość tego wskaźnika zależy od poziomu relacji dochodowej elastyczności importu
( E

Yim

) oraz stopy importu (R

im

) gdzie:

E

Yim

=

Y

Y

∆

÷

∆

Im

Im

R

im

=

Y

Im

KS

im

= R

im

E

Yim

Zależność między

Y

∆

i

Ex

∆

nie przebiega jednokierunkowo, jak w przypadku importu.

Trzy możliwe warianty oddziaływania:

1.)

jeśli

Y

∆

jest powodowany przyrostem popytu krajowego, np.: zwiększeniem

wydatków budżetowych, to w tych warunkach może nastąpić skierowanie na rynek

krajowy części towarów wywożonych poprzednio za granice i nastąpi spadek
exportu.

2.) Jeżeli nastąpi przyrost produkcji globalnej w rezultacie wzrostu popytu zagranicy na

krajowe towary to wzrostowi Y będzie towarzyszyło powiększenie wywozu.

3.) Wzrost exportu będzie towarzyszył wzrost Y danego kraju, gdy nastąpi poprawa

konkurencyjności wytwarzanych towarów.

Mnożnik to współczynnik określający rozmiary całkowitego wpływu jaki zmiana jednej

wielkości ekonomicznej wywiera na drugą wielkość ekonomiczną, której ta pierwsza jest
składnikiem.

Mnożnik w gospodarce zamkniętej:

Warunki:

−

niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych

−

istnienie impulsów pobudzających gospodarkę
•

inwestycje autonomiczne (podejmowane bez związku z bieżącą sytuacją danej
gospodarki)

•

wzrost wydatków budżetowych ( by stworzyć nowy popyt)

•

zmniejszenie podatków

•

konsumpcja autonomiczna (niezależna od skali bieżącego dochodu)

Istota mnożnika sprowadza się do twierdzenia, że wielkość ostatecznego

Y

∆

pod wpływem

impulsu przewyższa wielkość dodatkowego popytu początkowego.

Mnożnik inwestycyjny:

i

k

=

A

I

Y

∆

∆

;

Gdzie

A

I

- wielkość inwestycji autonomicznych

Mnożnik w gospodarce zamkniętej:

C

Y

Y

k

i

∆

−

∆

∆

=

=

Y

C

∆

∆

−

1

1

=

Y

S

∆

∆

1

; gdzie:

Y

C

∆

∆

- krańcowa skłonność do konsumpcji krajowej

Y

S

∆

∆

- krańcowa skłonność do oszczędzania

Wielkość mnożnika jest wprost proporcjonalna do krańcowej skłonności do konsumpcji i
odwrotnie proporcjonalna do krańcowej skłonności do oszczędzania.

Mnożnik inwestycyjny w gospodarce otwartej:

Y

C

Y

C

C

C

Y

Y

C

Y

Y

k

im

k

im

k

i

∆

∆

−

∆

∆

=

∆

−

∆

−

∆

∆

=

∆

−

∆

∆

=

1

(

; gdzie:

Y

C

k

∆

∆

- krańcowa skłonność do konsumpcji dóbr krajowych

Y

C

im

∆

∆

- krańcowa skłonność do konsumpcji dóbr importowanych

Temat 6:Międzynarodowe przepływy czynników wytwórczych.

1867r- umowa o sprzedaży Alaski dla USA (Największy Transfer Ziemią).

Kapitał to środki pieniężne, których wykorzystanie za granicą rodzi stosunek typu

należności-zobowiązania między eksporterem a importerem.

Kapitał powstaje wskutek oszczędności dokonywanych przez podmioty ekonomiczne, tj.
gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa produkcyjne, budżety narodowe, banki

komercyjne, banki centralne itd.

Cel międzynarodowego przepływu kapitału to przynoszenie zysku właścicielowi;
maksymalizacja zysku w długim okresie.

Rodzaje przepływu kapitału:

1.

Przepływ kapitału w szerokim znaczeniu – to wszelki ruch kapitału odnotowywany
w bilansie płatniczym;

2.

Przepływ kapitału w wąskim znaczeniu – to ruch kapitału podejmowany z motywu
zysku przez podmioty ekonomiczne inne niż bank centralny.

Formy przepływu kapitału w wąskim znaczeniu:

Według kryterium okresu, na jaki następuje wywóz lub przywóz kapitału:

•

krótkookresowy ruch kapitału, gdy okres spłaty wywiezionego lub przywiezionego
kapitału nie przekracza jednego roku, np. kredyty handlowe, niektóre kredyty

finansowe, krótkookresowe lokaty na rynku walutowym;

•

długookresowy ruch kapitału, gdy okres spłaty wywiezionego lub przywiezionego
kapitału przekracza jeden rok.

Według kryterium pochodzenia:

•

wywóz kapitału ze źródeł prywatnych, główny motyw to zysk, np. wszelkie formy
wywozu kapitału przez przedsiębiorstwa, banki komercyjne i osoby prywatne;

•

wywóz kapitału ze źródeł publicznych, np. budżety agend rządowych, budżety
lokalne, budżety organizacji międzynarodowych (Bank Światowy, Europejski Bank

Odbudowy i Rozwoju, Międzynarodowy Fundusz Walutowy).

Według kryterium formy wywożonego kapitału:

•

lokaty na rynku walutowym;

•

depozyty międzybankowe;

•

kredyty handlowe;

•

inwestycje portfelowe;

•

inwestycje bezpośrednie;

•

kredyty finansowe.

Czynniki zwiększenia tempa międzynarodowego przepływu kapitału w ostatnich trzech
dekadach:

1. Postęp w technologiach informatycznych i komunikacyjnych,

2. Liberalizacja zagranicznego obrotu gospodarczego w krajach rozwiniętych i

rozwijających się.

Liberalizacja obrotu gospodarczego z zagranicą w sferze finansów międzynarodowych

przejawiła się w postaci:

•

załamania się tradycyjnego sytemu z Bretton-Woods, opartego na systemie stałych
kursów i przejście do kursów zmiennych, czemu towarzyszyło zwiększenie zakresu
wymienialności coraz większej ilości walut narodowych, co z kolei doprowadziło do

rozwinięcia się międzynarodowego rynku walutowego, umożliwiającego dokonywanie
operacji transferu kapitału;

•

liberalizacja handlu międzynarodowego w ramach Rundy Tokijskiej (1973-1979) i
Urugwajskiej GATT, czemu towarzyszyła także liberalizacja przepływu inwestycji

bezpośrednich korporacji transnarodowych,

•

zniesienie przez państwo kontroli nad zaciąganiem kredytów przez sektor prywatny,
który może decydować o tym tylko na podstawie kryteriów ekonomicznych
(wysokość stóp procentowych i marż w kraju i zagranicą),

•

deregulacja, czyli zniesienie urzędowego ustalania stóp procentowych i oddania tego
w gestię banku centralnego i banków komercyjnych,

•

reforma systemu bankowego przez nadanie mu szerokiej autonomii i prywatyzację,

•

rozwój banków międzynarodowych w wyniku powstania możliwości inwestowania w
zagraniczny sektor bankowy i finansowy,

•

liberalizacja w szerokim tego słowa znaczeniu, tj. odnosząca się do wszystkich
transakcji rachunku kapitałowego bilansu płatniczego.

Inwestycje portfelowe
Inwestycje portfelowe polegają na zakupach akcji lub innego typu papierów

wartościowych zagranicznych przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych w celu

uzyskiwania określonych dochodów, które przesyłane są do macieżystego kraju w formie

procentów i dywidend.

Różnią się od zagranicznych inwestycji portfelowych tym, iż nie umożliwiają zagranicznemu
inwestorowi sprawowania kontroli nad firmą emitującą te papiery.

Formy inwestycji portfelowych:

•

bezpośredni zakup akcji przez inwestorów zagranicznych na rynkach
papierów wartościowych krajów lokaty;

•

udziały w funduszach krajowych;

•

udziały w funduszach powierniczych;

•

emisje praw poboru akcji posiadanych przez instytucje depozytowe w
formie certyfikatów depozytowych.

Główny motyw wywozu kapitału w formie inwestycji portfelowych to:

•

różnica stopy zysku między dwoma krajami;

•

dywersyfikacja ryzyka inwestycyjnego.

Zgodnie z teorią portfolio inwestor może osiągnąć wyższą stopę zysku przy danym ryzyku
inwestycyjnym lub daną stopę zysku przy mniejszym ryzyku w sytuacji, gdy dysponuje

portfelem akcji zróżnicowanym w ściśle określony sposób, tj. gdy spadkowi stopy zysku
części z nich będzie prawdopodobnie towarzyszył wzrost stopy zysku pozostałych, w myśl

zasady, że złe informacje są rekompensowane napływem dobrych.

Konieczność dywersyfikacji portfela inwestycyjnego wynika ze zróżnicowania koniunktury w
różnych krajach.

Kredyty finansowe

Kredyty finansowe polegają na postawieniu do dyspozycji kredytobiorcy określonych
środków finansowych bez ograniczenia co do sposobu ich dysponowania.

Formy pożyczek finansowych według kryterium rodzaju stopy procentowej:

•

kredyty udzielane według stałej stopy procentowej;

•

kredyty udzielane według zmiennej stopy procentowej, najczęściej na podstawie
LIBOR (stopa procentowa stosowana w odniesieniu do pożyczek eurowalutowych
udzielanych innym bankom przez banki zlokalizowane w Londynie).

Inwestycje bezpośrednie

Inwestycje bezpośrednie definiowane są jako:

•

forma międzynarodowego przepływu kapitału (chodzi tu głównie o przyczynę i
kierunek tego zjawiska, tj. zróżnicowanie stóp procentowych między krajem
macierzystym a krajem goszczącym);

•

zewnętrzne źródło finansowania (ujmowane w bilansie płatniczym i
odzwierciedlające strumień kapitału zagranicznego zainwestowanego w ciągu roku

w danym kraju);

•

źródło finansowania korporacji transnarodowych (lokata kapitału podejmowana z
zamiarem uzyskania bezpośredniego wpływu na działalność przedsiębiorstwa, w
które się inwestuje, albo dostarczenie nowych środków przedsiębiorstwu, w którym

inwestor ma już znaczny udział);

•

lokata kapitału.

Teoretyczne uzasadnienie determinant zagranicznych inwestycji bezpośrednich jako

zjawiska finansowego

Teoria międzynarodowego przepływu kapitału – zakłada występowanie zróżnicowanego

wyposażenia w kapitał w poszczególnych krajach, co znajduje odzwierciedlenie w
kształtowaniu się stóp procentowych. Kapitał reaguje na międzynarodowe zróżnicowanie

ich poziomów, przepływając z krajów o niższych stopach do tych, gdzie poziom ich jest
wyższy. W rezultacie przepływu kapitału dochodzi do jego optymalnej alokacji i do

wyrównywania się stóp procentowych w skali międzynarodowej.

Teoria międzynarodowego zróżnicowania stóp zysku, zgodnie z tą teorią przedsiębiorstwa
lokalizują zagraniczne inwestycje bezpośrednie w krajach, w których oczekiwana stopa

zysku będzie większa od osiąganej w macierzystym, co jest zgodne z podstawowym celem
działalności przedsiębiorstwa – maksymalizacją zysku. Oczekiwana wyższa stopa zysku

powinna wynagrodzić inwestorowi dodatkowe ryzyko związane z działalnością w „obcym”
środowisku oraz ryzyko walutowe, wynikające ze zmiany kursu waluty kraju goszczącego.

Teoria dywersyfikacji portfela inwestycyjnego wskazuje na drugi oprócz zysku czynnik
towarzyszący inwestycjom, tj. ryzyko. Kiedy przedsiębiorstwo ma wiele możliwości

inwestowania za granicą, charakteryzujących się różnym stopniem ryzyka, to może
zmniejszyć niepewność związaną z międzynarodową działalnością przez równoczesne

podejmowanie zagranicznych inwestycji w wielu krajach, tj. przez geograficzną
dywersyfikację swojego portfela inwestycyjnego. Konieczność dywersyfikacji wynika z

następujących przyczyn:

•

zróżnicowanie koniunktury na poszczególnych rynkach produktów wytwarzanych i
sprzedawanych w różnych krajach, w których korporacje mają swoje filie;

•

zróżnicowanie faz międzynarodowego cyklu życia produktu, które powoduje, że ten
sam produkt wytwarzany jest w poszczególnych krajach w różnych jego etapach
życia;

•

przeciwdziałanie destabilizacji politycznej i ekonomicznej, która może pojawić się w
poszczególnych krajach.

Teoria obszarów walutowych zakłada, że gospodarka światowa podzielona jest na wiele

stref walutowych, charakteryzujących się zróżnicowaną siłą walut. Zgodnie z tym
założeniem inwestorzy pochodzą z reguły z krajów o walucie silniejszej i poszukują

lokalizacji dla zagranicznych inwestycji bezpośrednich w takich krajach, gdzie waluta jest
relatywnie słabsza. Taki kierunek strumienia inwestycyjnego daje możliwość otrzymania

przez inwestora tzw. premii walutowej, która rekompensuje mu ryzyko zmiany kursu.

Teoretyczne uzasadnienie determinant zagranicznych inwestycji bezpośrednich jako

zjawiska realnego

Teoria przewag monopolistycznych Kindlerbergera, według tej teorii przedsiębiorstwo

dokonujące zagranicznych inwestycji bezpośrednich w warunkach dysponowania przewag
nad lokalnymi firmami. Wyróżnia się cztery rodzaje przewag:

•

przewaga finansowa korporacji transnarodowych dysponujących ogromnym
kapitałem, znacznie większym od lokalnych konkurentów. Korporacje transnarodowe

korzystają także z wielu zdywersyfikowanych źródeł finansowania wśród nich
przeważają fundusze własne, tj. zyski niepodzielone, fundusze amortyzacyjne oraz

wewnętrzne pożyczki od firmy – matki oraz innych filii;

•

przewaga technologiczna, która umożliwia międzynarodowy transfer techniki;

•

przewaga menedżerska w zakresie wiedzy i umiejętności zarządzania
międzynarodowym przedsiębiorstwem;

•

przewaga marketingowa na etapie dystrybucji produktu.

Teoria międzynarodowego cyklu życia produktu Vernona wskazuje, że międzynarodowy
cykl życia produktu składa się z trzech kolejno po sobie następujących faz, tj.:

•

fazy produktu innowacyjnego;

•

fazy produktu dojrzałego;

•

fazy produktu standaryzowanego.

O ile pierwsza faza decyduje o wyborze miejsca wytwarzania produktu w kraju

macierzystym firmy, o tyle dwie kolejne są bodźcem do podejmowania zagranicznych
inwestycji bezpośrednich. Głównym motywem ich powstania na etapie dojrzałego produktu

jest konieczność rozszerzenia rynków zbytu. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie mają

wtedy charakter poszukujących rynków a firma z reguły lokalizuje je krajach o zbliżonym
do macierzystego poziomie dochodów. W trzeciej fazie, gdy produkt staje się

standaryzowany, główną przyczyną podejmowania zagranicznych inwestycji jest dążenie do
obniżki kosztów produkcji. Inwestycje mają wtedy charakter poszukujących tańszych

zasobów i są zlokalizowane przeważnie w krajach o niższych dochodach.

Teoria internalizacji korporacji transnarodowych powstała w rezultacie konieczności
wytłumaczenia zjawiska zastępowania rynku zewnętrznego rynkiem wewnętrznym,

utworzonym w ramach międzynarodowej struktury organizacyjnej korporacji
transnarodowych. Wewnętrzne rynki korporacji powstały i rozwinęły się przez inwestycje

bezpośrednie w odpowiedzi na tzw. zawodność rynków zewnętrznych. Zjawisko to jest
następstwem dominacji niedoskonałej konkurencji na rynkach światowych, traktowania

wiedzy jako dobra publicznego oraz tworzenia efektów zewnętrznych przez rządy krajów
goszczących. Wykorzystanie rynków wewnętrznych umożliwia korporacji transnarodowej

efektywną alokację nowoczesnych aktywów w ramach jej międzynarodowej struktury
organizacyjnej, zabezpieczenie tych aktywów przed tzw. efektem gapowicza oraz omijanie

barier handlowych.

Eklektyczna teoria międzynarodowej produkcji Dunninga wykorzystuje dorobek trzech
wcześniej scharakteryzowanych teorii. Jest zbiorem determinant warunkujących podjęcie

zagranicznych inwestycji bezpośrednich zarówno od strony korporacji transnarodowych, jak
i kraju goszczącego i macierzystego firmy. Ujęcie determinant przewag przedsiębiorstwa

następuje w trzy grupy, tj.:

•

własnościowe (np. wielkość i pozycja firmy, umiejętności różnicowania produktu i
procesu produkcyjnego, posiadanie chronionej marki, technologii, potencjału
badawczego, kwalifikacji i doświadczenia kadry itp.);

•

internalizacji (np. możliwość obniżenia kosztów transakcyjnych, unikanie kosztów
związanych z prawną ochroną własności aktywów, zmniejszenie niepewności przy

zakupie niektórych czynników wytwórczych itp.);

•

lokalizacji (np. przestrzenne rozmieszczenie produkcji i dystrybucji, ceny, jakość,
wydajność czynników wytwórczych, koszty transportu i komunikowania się,
interwencjonizm państwowy, stan infrastruktury i inne).

Korzyści z migracji kapitału:

W kraju eksportującym kapitał:

•

zmniejszenie ilości kapitału i produkcji;

•

pogorszenie w krótkim okresie salda bilansu płatniczego, a poprawa w długim
okresie;

•

zwiększenie krańcowej i średniej produktywności kapitału;

•

zwiększenie poziomu stopy procentowej.

W kraju importującym kapitał:

•

zwiększenie ilości kapitału i produkcji;

•

zwiększenie zatrudnienia;

•

zmniejszenie krańcowej i średniej produktywności kapitału;

•

obniżenie poziomu stopy procentowej.

Mechanizm kierunków importu kapitału.

Mechanizm rezonansu gospodarczego – jeśli kapitał w formie zagranicznych licencji
trafiają do danej branży wywoływany jest m. in. rezonans gospodarczy, czyli dyfuzja know-

how do innych branży, a prowadzi to do wzrostu wydajności pracy

Międzynarodowe przepływy siły roboczej (mpsr)

Przepływ siły roboczej to zmiana miejsca pobytu i zamieszkania na okres nie krótszy niż
1 rok.

Różnice między mpk a mpsr:
•

mpsr odbywają się na mniejszą skalę i z mniejszym natężeniem niż mpk

•

stosunkowo rzadkie są okresy masowego przepływu czy odpływu siły roboczej z lub do
danego kraju

•

siła robocza nie przemienia się na wzór kapitału krótkoterminowego

•

mpsr powstają bez porównania w większym stopniu pod wpływem czynników
spozaekonomicznych

W porównaniu do kapitału czynnik praca charakteryzuje się niską mobilnością.

Przyczyny migracji siły roboczej:
•

pierwotne i wtórne zawłaszczanie terytoriów

Pierwotne zawłaszczanie terytoriów polegało na wyszukiwaniu przez społeczeństwa
najbardziej sprzyjających warunków do osiedlania się.

Import kapitału

(oszczędności zagraniczne)

Wzrost inwestycji

Nowe zdolności

produkcyjne

Wzrost zatrudnienia

Wzrost dochodu narodowego

Wzrost wydajności

pracy

Wzrost poziomu wiedzy

technologicznej i poprawa

technicznej sprawności

majątku produkcyjnego

Import zagranicznych technologii

(w formie czystej lub

uprzedmiotowionej)

Mechanizm

rezonansu

gospodarczego

Mechanizm

mnożnika

inwestycyjnego

Efekt ilościowy napływu kapitału

Efekt jakościowy napływu kapitału

Wtórne zawłaszczanie terytoriów polegało na poszerzaniu swych terytoriów przez

społeczeństwa w drodze przejmowania części lub całości wolnych terytoriów.

Presje ze strony władz danego kraju wobec części własnego społeczeństwa powodują
uchodźstwo i przymusową emigrację ze względów ideologicznych, politycznych, religijnych i

etnicznych.

Cechą charakterystyczną tej emigracji jest zależność od występowania w różnych krajach
zmian ustrojowych opartych na dyktaturze politycznej czy wojskowej, a także realizacji idei

państwa rządzonego wg zasad fundamentalizmu ideologicznego lub religijnego, wrogo
nastawionego wobec wyznawców innych ideologii lub religii.

Migracja siły roboczej ze względów ekonomicznych ma miejsce, gdy występuje różnica w

poziomie płacy między krajem a zagranicą.

Ze względu na niedogodności, a często i ryzyko związane z przemieszczaniem się siły
roboczej przez granice, różnica między płacą możliwą do uzyskania w kraju a zagranicą

musi być istotna, aby mogła zrekompensować te niedogodności.

Główną przyczyną ekonomiczną zachęcającą ludzi do wyjazdu do innych krajów w celu
podjęcia pracy ma charakter nie pozytywne, lecz negatywny w kraju macierzystym, tj. zbyt

odbiegające od minimum socjalnego warunki buty ze względu na przeludnienie, bezrobocie
i ogólne zacofanie gospodarcze, a w skrajnych przypadkach głód.

Rodzaje migracji siły roboczej
•

międzykontynentalna

•

wewnątrzkontynentalna

Skutki przepływu siły roboczej dla krajów eksportujących (kraje emigranci)

•

uniknięcie kosztów utrzymania nadwyżkowych zasobów siły roboczej

•

„drenaż mózgów”

•

korzystanie z transferów zarobków do kraju pochodzenia

•

powrót wyżej wykwalifikowanej siły roboczej dzięki doświadczeniom i wykształceniu
zdobytym za granicą

Skutki przepływu siły roboczej dla krajów importujących:

Pozytywne
•

szybszy wzrost dzięki poprawie bilansu zatrudnienia

•

likwidacja deficytu siły roboczej oraz poprawa struktury podaży, lepszego dostosowania
do struktury zapotrzebowania na pracę,

•

uniknięcie kosztów kształcenia

•

wzbogacenie usług dla ludności

Negatywne:

•

zwiększone bezrobocie w okresach dekoniunktury

•

koszty związane z przyjęciem siły roboczej i administrowania nią

•

niepożądane zjawiska społeczne

Międzynarodowe transfery wiedzy technicznej
Międzynarodowy transfer wiedzy technicznej stanowi bezpośrednią konsekwencję cech

wiedzy technicznej, która jest w pewnej mierze specyficznym czynnikiem wytwórczym,
stosowanym w celu wywołania zmian w środowisku materialnym i społecznym, m.in. przy

wytwarzaniu towarów i usług.
Międzynarodowy transfer wiedzy technicznej ma miejsce wtedy, gdy określona wiedza,

dostępna w danym momencie w jednym kraju, staje się znana w inny sposób niż całkiem
niezależne badania naukowe, poszukiwania, gromadzenie doświadczeń itd.

Najważniejsze kanały przekazywania wiedzy technicznej:

•

międzynarodowe operacje licencyjne,

•

sprzedaż patentów za granicę,

•

konsulting międzynarodowy,

•

korzystanie z zagranicznej literatury fachowej,

•

sprowadzanie zagranicznych produktów jako wzorców i ich kopiowanie,

•

wywiad gospodarczy,

•

kształcenie studentów za granicą,

•

szkolenie pracowników za granicą lub przez zagranicznych specjalistów,

•

międzynarodowe konferencje, sympozja itp.,

•

międzynarodowa kooperacja przemysłowa,

•

międzynarodowe inwestycje bezpośrednie i współpraca techniczna wewnątrz
przedsiębiorstw transnarodowych,

•

handel międzynarodowy,

•

międzynarodowe targi i wystawy przemysłowe

Temat 7: Ceny międzynarodowe
Ceny międzynarodowe

Cena to wyrażona w pieniądzu wartość określonego towaru lub usługi, wartość waluty
zagranicznej (kurs walutowy) lub określonego czynnika wytwórczego (pracy, kapitału,

wiedzy technicznej).

Każda wartość powstaje w wyniku zderzenia popytu z odpowiednią podażą. Jest to

rezultat: odchodzenia od przewagi podaży danego towaru (usługi, waluty zagranicznej,

czynnika wytwórczego) nad popytem na ten towar (usługę, walutę zagraniczną, czynnik
wytwórczy), albo na odwrót- wynik odchodzenia od przewagi popytu na dany towar

(usługę, walutę, czynnik wytwórczy) nad jego (ich) podażą.

Funkcje cen

•

Informacyjna- dostarcza informacji producentom czy dostawcom o sile
zapotrzebowania odbiorcy (krajowego czy zagranicznego konsumenta, inwestora lub
producenta) na określony towar, usługę, walutę zagraniczną lub czynnik wytwórczy;

•

Dystrybucyjna- polega na tym, że przez ceny towarów, usług, czynników wytwórczych
dokonuje się w każdym kraju podział dochodu narodowego;

•

Agregacyjna- jest pełniona wtedy, gdy cena jest ukształtowana w warunkach normalnie
funkcjonujących rynków towarów, usług czynników wytwórczych, można ją wówczas
potraktować jako pewną normę oceniającą i umożliwiającą agregację (np. składników

dochodu narodowego, produkcji przemysłowej).

Ceny kształtują się na rynku tj. w miejscu spotkania się popytu i podaży. W związku z tym
można wyróżnić rynek lokalny, regionalny, krajowy i międzynarodowy.

Ceny międzynarodowe kształtują się w wyniku zetknięcia się podaży z popytem w skali

międzynarodowej. Wyrażają międzynarodową wartość towarów, usług, walut i czynników
wytwórczych.

Rynek międzynarodowy wyróżnia się specyfiką:

-

Nie wszystkie towary, usługi, wiedza techniczna są przedmiotem wymiany
międzynarodowej, dlatego nie można mówić o kształtowaniu się ceny międzynarodowej

np. budynków, zakładów użyteczności publicznej.

-

Ceny międzynarodowe są mniej elastyczne od cen na rynku krajowym, co wynika ze

stosowania przez poszczególne kraje odmiennych zagranicznych polityk ekonomicznych
oraz rozmaitych praktyk korporacji transnarodowych, połączenia rynków narodowych w

jeden rynek międzynarodowy.

-

Mechanizmy kojarzące popyt na rynku międzynarodowym są mniej sprawne niż w skali

narodowej.

Czynniki kształtujące ceny międzynarodowe towarów:
-

strukturalne

-

instytucjonalne

-

koniunkturalne

-

rodzaje dóbr

Towary będące przedmiotem obrotu międzynarodowego dzielą się na towary
wystandaryzowane oraz towary zindywidualizowane.

Towary wystandaryzowane są to towary masowe o jednolitym charakterze np. surowce

rolne i mineralne.
Towary zindywidualizowane to towary o wysokim stopniu przetworzenia, głównie

przemysłowe.

Towary wystandaryzowane w postaci artykułów rolno- spożywczych charakteryzują się
niską elastycznością cenową podaży oraz popytu.

Niska cenowa elastyczność podaży spowodowana jest długim cyklem produkcyjnym,

wysokimi kosztami produkcji, nietrwałością artykułów żywnościowych, wysokimi kosztami
magazynowania, znacznym rozdrobnieniem produkcji, powolnym docieraniem sygnałów

rynkowych, a także organizacją zbytu, usztywniającą polityka rządu.

Niska cenowa elastyczność popytu wynika z powoli zmieniającej się struktury konsumpcji,
rosnących dochodów ludności (działanie prawa Engla).

Towary wystandaryzowane w postaci surowców naturalnych cechują się w krótkim okresie

niską elastycznością cenową podaży i popytu. Niska cenowa elastyczność podaży jest
spowodowana długim cyklem nowych inwestycji, wysokimi kosztami wydobycia co utrudnia

szybkie zwiększenie jego skali.

Niska elastyczność popytu wynika z uzależnienia się głównych odbiorców surowców,
dążących do maksymalizacji zysków i utrzymania produkcji na niezmienionym poziomie,

zależy także od systematyczności dostaw, koniunktury gospodarczej oraz wydarzeń
politycznych i społecznych.

Towary zindywidualizowane wyróżniają się w krótkim okresie większą stabilnością cenowa

co jest wynikiem wysokiej cenowej elastyczności podaży przejawiającej się krótkim cyklem

produkcyjnym, możliwością szybkiego dostosowywania się do wahań popytu, większą

koncentracją produkcji, dostosowaniem skali produkcji do potrzeb popytu, niskim udziałem
kosztów stałych w całości produkcji, niskim udziałem kosztów składowania wyrobów

gotowych.

Towary te charakteryzują się także wysoką cenową elastycznością popytu spowodowaną
brakiem substytutów, wzrostem dochodów konsumenckich, oddziaływaniem

marketingowym.

O poziomie cen towarów zindywidualizowanych bardziej decyduje podaż niż popyt.

W długim okresie ceny towarów zindywidualizowanych wykazują szybszą tendencję do
wzrostu niż artykuły surowcowo- rolne.

Międzynarodowa wymiana towarów i usług ma miejsce na różnych rynkach formalnych i nie

formalnych.

Rynki formalne to miejsca zetknięcia popytu i podaży organizowane w określonym

miejscu i czasie oraz w określonej formie podporządkowanej regulaminowi, np. giełdy

towarowe.

Pozostałe formy instytucjonalnej wymiany międzynarodowej, tj. aukcje targi, przetargi

są określane mianem rynków formalnych ułomnych, ponieważ nie muszą one tworzyć się w

ściśle określonym miejscu.

Regulowane rynki nieformalne tworzą mniej lub bardziej rozproszeni uczestnicy ze

wszystkich krajów świata, kontakty mogą być stałe lub sporadyczne, ich miejscem może

być cały świat. Mogą być organizowane prywatnie, np. międzynarodowe umowy kartelowe
(OPEC), działalność korporacji transnarodowych, a także regulowane przez państwo, np.

.porozumienia surowcowe, porozumienia dostawców broni i nowoczesnych technologii. Na
tego typu rynkach podmiotem wymiany międzynarodowej mogą być wszystkie dobra

produkowane na świecie w tym także wymieniane na rynkach formalnych np. cyna, kawa,
miedź.

Terms of trade

Terms of trade- umożliwia badania zmian relacji cen mających miejsce w handlu
międzynarodowym. Analiza terms of trade ma na celu określenie, jak z biegiem czasu

zmienia się siła nabywcza jednej grupy towarowej w stosunku do innej.

W języku angielskim terminu tego używa się także wtedy, gdy omawiając modele handlu
międzynarodowego, mówi się o stosunku, w jakim wymienia się jeden towar na drugi.

W polskiej literaturze przedmiotu przyjęło się natomiast używania polskiego określenia-

relacje wymienne (np. miedzi na wino).

Rodzaje terms of trade:
Towarowe terms of trade (commodity lub barter terms of trade) to relacja zmian

(indeksu) cen w eksporcie do zmian (indeksu) cen w imporcie danego kraju. Wskaźnik ten
dla ułatwienia odczytu mnoży się przez 100.

Formuła algebraiczna

Tot

T

= (P

exp1

/P

exp0

: P

imp1

/P

imp0

)x100

Gdzie:

P

exp1

- ceny w exporcie danego kraju w roku badanym

P

exp0

- ceny w exporcie danego kraju w roku bazowym

P

imp1

- ceny w imporcie danego kraju w roku badanym

P

imp0

- ceny w imporcie danego kraju w roku bazowym

Towarowe terms of trade poprawiają się, jeśli ceny dóbr eksportowanych w danym okresie

(zazwyczaj dla roku) rosną szybciej niż ceny dóbr importowanych przez dany kraj.

Dochodowe terms of trade (income terms of trade) jest to wskaźnik zmian cen w

obrotach handlowych danego kraju otrzymany w wyniku pomnożenia wskaźnika
towarowych terms of trade przez indeks wolumenu eksportu. Formuła dochodowa terms of

trade przybiera następującą postać:

Tot

D

= Tot

T

x Q

exp

Gdzie:

Tot

D

- dochodowe terms of trade

Q

exp

- indeks exportu w cenach stałych

Dochodowe terms of trade dają odpowiedź na pytanie, czy w porównaniu z okresem
wyjściowym dany kraj może sprowadzić z zagranicy więcej czy mniej dóbr. Analizując

formułę tego wskaźnika, można zauważyć, że może on być większy od 100, a więc
wskazywać na zwiększone możliwości importu także w sytuacji, gdy cenowe terms of trade

spadają (pod warunkiem, że spadek ten będzie rekompensowany odpowiednio szybkim
wzrostem eksportu).

Możliwa jest także oczywiście sytuacja, gdy niekorzystne zmiany wolumenu eksportu będą

rekompensowane poprawą towarowych terms of trade.

Dochodowe terms of trade są bardzo przydatne, zwłaszcza do analizy sytuacji gospodarczej
krajów rozwijających się. W wielu tych krajach odczuwana jest ogromna presja na import,

którego wielkość jest ograniczona wpływami z eksportu. Stąd kształtowanie się
dochodowych terms of trade jest w tych krajach informacją o warunkach rozwoju całej

gospodarki.

Cechą charakterystyczną czynnikowych terms of trade jest to, że starają się odnosić
wahania cen w eksporcie i imporcie do zmian w kształtowaniu się niektórych tendencji

wewnątrz gospodarki danego kraju.

Najprostszym z tych wskaźników jest jednoczynnikowe terms of trade (single factoral
terms of trade). Jest to wskaźnik, w którym towarowe terms of trade są ważone indeksem

wydajności w przemyśle produkującym na eksport.

Formułę jednoczynnikowego terms of trade można przedstawić za pomoca następującego
wzoru:

Tot

C

= Tot

T

x W

exp

Gdzie:

Tot

C

- jednoczynnikowe terms of trade

W

exp

- indeks wydajności pracy w sektorze eksportowym

Wzrost wskaźnika oznacza, że za jednostkę pracy zastosowaną w sektorze produkującym

na eksport można kupić więcej dóbr importowanych. Podobnie jak w przypadku
dochodowych terms of trade, także i ten wskaźnik jest szczególnie przydatny w przypadku

krajów rozwijających się. Jego wzrost może być bowiem interpretowany jako sygnał o
wychodzeniu tych krajów z zacofania gospodarczego.

Dwuczynnikowe terms of trade są zmodyfikowaną wersją jednoczynnikowych terms of

trade, novum polega na tym, że towarowe terms of trade są ważone nie tylko indeksem
wydajności sektora eksportowego danego kraju w kraju partnerskim (czyli w sektorze

eksportowym kraju partnerskiego).

Formuła dwuczynnikowa terms of trade:

Tot

C

= Tot

T

x W

exp

/ W

imp

Gdzie:
Tot

C

- dwuczynnikowe terms of trade

W

exp

- indeks wydajności pracy w sektorze eksportowym

W

imp

- indeks wydajności w sektorze eksportowym kraju partnerskiego (lub indeks

wydajności

w imporcie danego kraju)

Wzrost wskaźnika dwuczynnikowych terms of trade oznacza, ze wymiana czynników

produkcji zaangażowanych w wytwarzanie dóbr produkowanych na eksport na czynniki
produkcji zaangażowane w wytwarzanie dóbr sprowadzanych przez dany kraj odbywa się

obecnie z większą korzyścią dla kraju eksportera niż w okresie wyjściowym.
Temat 8:

Kurs walutowy i polityka kursowa.

Kurs walutowy to cena jednej jednostki waluty krajowej wyrażona w walucie obcej.

Kurs walutowy są to proporcje ilościowe, w jakich wymieniane są wzajemne waluty różnych

krajów.

Kurs walutowy to cena na rynku walutowym, podobnie jak stopa procentowa na rynku
pieniężnym, płaca na rynku pracy czy cena towarów i usług.

Kurs walutowy może być podany w ujęciu brytyjskim i europejskim.

Definicja brytyjska oparta jest na określeniu ceny jednego funta (waluty kraju, którego

gospodarkę analizujemy) w walucie obcej, np. 0,25 Euro/1PLN.

Definicja europejska określa cenę każdej waluty w stosunku do 1USD, np.
4,1455PLN/1USD.

Funkcje kursu walutowego:


Funkcja instrumentu polityki pieniężnej, tj. instrumentu w kształtowaniu ilości pieniądza

w obiegu monetarnym, wyrównywaniu deficytu bilansu płatniczego, ograniczaniu inflacji
oraz ułatwianiu wymiany międzynarodowej;



Funkcja informacyjno- decyzyjna polega na dostarczaniu producentom, eksporterom i
importerom informacji o opłacalności produkcji importu i eksportu, co jest podstawą o

podjęcia odpowiednich decyzji dotyczących kierunku eksportu i importu oraz produkcji;



Funkcja cenotwórcza, kurs walutowy pozwala na wyznaczenie cen eksportu i importu
oraz ich wzajemnej relacji; jest on ogniwem pośredniczącym w dokonywaniu rozliczeń
w walucie krajowej i zagranicznej;



Funkcja alokacyjna polega na wpływaniu na rozmieszczenie zasobów w skali światowej.

Funkcje kursu walutowego

Funkcja instrumentu
polityki pieniężnej.

Funkcje cenotwórcze w
międzynarodowej wymianie
towarów i usług.

* np. decyzje o opłacalności produkcji eksportu i importu towarów i usług o kierunkach

eksportu i importu

** np. rozmieszczenie zasobów w skali regionalnej i światowej

W każdej transakcji walutowej przedmiotem obrotu (kupna i sprzedaży) są dwie waluty

pochodzące z dwóch różnych krajów. Walutami obcymi (dewizami) są nominowane w
obcych jednostkach pieniężnych krótkoterminowe należności, które ze względu na swoją

płynność mogą być użyte do natychmiastowej zapłaty, tzn. posiadają walor pieniądza
zagranicznego.

Popyt na rynku walutowym reprezentuje zagranica, np. zagranica chcąc kupić polskie

towary, akcje polskich przedsiębiorstw bądź bony skarbowe, zgłasza najpierw popyt na PLN
oddając w zamian swoją walutę.

Podaż na rynku walutowym reprezentują podmioty krajowe, np. polski import towarów i

usług (obroty bieżące) oraz m.in. zakup aktywów za granicą (obroty kapitałowe).

Klasyfikacja kursu walutowego:

Podział kursów ze względu na płynność:

−

Kursy (systemy) płynne;

−

Kursy (systemy) pośrednie;

−

Kursy (systemy) sztywne.

Kursy (systemy) płynne:
•

Kurs płynny (ang. Independent floating) kształtowany przez mechanizm rynkowy- jego
poziom uzależniony jest od podaży i popytu na waluty obce na danym rynku;

•

Kurs płynny kierowany (ang. managed float) występuje, gdy poziom kursu poddany
jedynie siłom rynkowym od czasu do czasu modyfikowany przez interwencje władz
monetarnych na rynku walutowym, bez wcześniejszego zobowiązania się lub określenia

ścieżki dla kursu czy też parytetu.

Kursy (systemy) sztywne:

•

Kurs sztywny (ang. fixed peg) występuje wówczas, gdy władze monetarne ustalają
relację wymienną swojej waluty do głównej waluty lub koszyka walut, składającego się

z walut głównych partnerów handlowych lub finansowych, wagi walut z koszyka
odzwierciedlają geograficzne rozmieszczenie handlu, usług lub przepływów

kapitałowych;

•

Zarząd walutą (izba walutowa) (ang. currency board). Na system ten składają się
cztery podstawowe elementy:

1) sztywny kurs krajowej waluty względem waluty zagranicznej (pełniącej funkcję tzw.

zaczepu, kotwicy), bez możliwości zmiany parytetu;

2) prawo i pełna swoboda wymiany krajowej waluty na walutę zagraniczną po
ustalonym

kursie
3) zakaz kreacji pieniądza przez bank centralny danego kraju- wielkość emisji

pieniądza

krajowego przez władze monetarne może tylko w pełni odpowiadać wielkości

napływu walut zagranicznych (rezerwom walutowym banku centralnego);

4) długoterminowe zobowiązanie do utrzymywania tego systemu zapisane

bezpośrednio

w ustawie o banku centralnym (a nawet w konstytucji).

•

Dolaryzacja (euroizacja) (ang. full dolarization) to system, w którym waluta danego
kraju, np. dolar, euro, zostaje przyjęta i znajduje się w obiegu monetarnym jako jedyny
środek płatniczy;

Funkcje informacyjne
(o zasięgu
mikroekonomicznym)*

Funkcja alokacyjna
(o zasięgu
makroekonomicznym)**

•

Unia walutowa (ang. currency union) występuje, gdy waluty krajów- członków unii-
zostają zastąpione przez jedną wspólną walutę (jest walutą samoistną, np. euro)

Kursy (systemy) pośrednie:

•

Pełzające pasmo (ang. crawiling band) oznacza utrzymanie kursu walutowego wewnątrz
określonego pasma. Środek pasma jest kursem sztywnym względem jednej waluty lub

koszyka walut. Szerokość pasma może być różna, ale nie większa niż +/-1% wokół
centralnego parytetu. Kurs centralny jest dostosowywany okresowo wg sztywno

określonego tempa (np. 1% miesięcznie) lub w odpowiedzi na zmiany wybranych
wskaźników ilościowych;

•

Kurs płynny wewnątrz pasma (ang. floating within a band) może się swobodnie
zmieniać w pewnym określonym przedziale wokół kursu oficjalnego. Środek pasma jest

kursem sztywnym względem jednej waluty lub koszyka walut szerokość pasma nie
może być węższa niż +/-1% wokół kursu centralnego;

•

Pełzająca dewaluacja (crawling peg) polega na stopniowej i systematycznej zmianie
kursu sztywnego np.1% co miesiąc czy 5% kwartalnie- względem jednej waluty lub
koszyka walut;

•

Kurs nieregularnie dostosowywany, sztywny (ang fixed-but-adjustable) kurs walutowy
sztywny, ale bank centralny nie jest zobligowany do ciągłego utrzymania parytetu;

Czynniki determinujące poziom kursów podstawowych walut wymienialnych:

−

Ekonomiczne

−

Pozaekonomiczne

CZYNNIKI EKONOMICZNE

−

Strukturalne

−

Techniczne

−

Koniunkturalne

CZYNNIKI POZAEKONOMICZNE

−

Polityczne

−

Instytucjonalne

−

Psychologiczne

CZYNNIKI EKONOMICZNE

a) Czynniki strukturalne



poziom rozwoju i struktura gospodarki



poziom konkurencyjności gospodarki (jeśli kraj radzi sobie na rynku

międzynarodowym to waluta jest silniejsza)



sytuacja w bilansie płatniczym (im większa nierównowaga w bilansie płatniczym tym

waluta jest słabsza)

b) Czynniki techniczne



intensywność i struktura przemian technicznych



poziom rozwoju zaplecza technicznego funkcjonowania rynków

c) Czynniki koniunkturalne



tempo wzrostu PKB (nie zawsze: jeśli PKB ↑ to waluta jest silniejsza, niekiedy

słabsza)



tempo inflacji



zmiany stóp procentowych

CZYNNIKI POZAEKONOMICZNE

a) Czynniki polityczne



stopień stabilizacji politycznej ( jeśli słaby to słaba waluta)



stopień ryzyka politycznego



„szoki polityczne”

b) Czynniki instytucjonalne



stosowane rozwiązania systemowe



stopień liberalizacji rynków



stosowana polityka pieniężna, fiskalna itd.



Częstotliwość i sposoby interwencji banku centralnego

c) Czynniki psychologiczne



oczekiwania społeczeństwa i świata biznesu



poziom ryzyka finansowego

Według kryterium miejsca powstawania omawiane czynniki dzieli się na:

−

czynniki wewnętrzne zależne od danego kraju

−

czynniki zewnętrzne, tj. niezależne od danego kraju

Wewnętrzne i zewnętrzne czynniki determinujące poziom kursów walutowych

podstawowych walut wymienialnych można podzielić na wpływające bezpośrednio na
poziom kursów (ściślej, wpływające bezpośrednio na kształtowanie się popytu i podaży na

rynku dewizowym), a także wpływające na poziom tych kursów w sposób pośredni
(poprzez zmiany czynników koniunkturalnych, politycznych czy psychologicznych).

POLITYKA KURSOWA

Polityka kursowa stanowi element polityki pieniężnej, a także polityki gospodarczej i może

się skutecznie przyczynić do realizacji i ich celów.

Może służyć stabilizacji gospodarczej, jak w Europejskim Systemie Walutowym.

Może przyczyniać się do rozwoju gospodarczego, jak to się stało w Niemczech Zachodnich
po II wojnie światowej.

Może też wspomagać rozwój przemysłu i finansów, co widać na przykładzie Japonii.

W Polsce polityka kursowa przyczyniła się do realizacji celów polityki gospodarczej, służąc

jako „kotwica” antyinflacyjna w latach 1990-1991.

Niezależnie od celu polityki gospodarczej polityka kursowa powinna reagować na dwa
problemy:

−

wzrost deficytu bilansu płatniczego,

−

nadmierną aprecjację lub deprecjację waluty krajowej.

INSTRUMENTY POLITYKI KURSOWEJ

−

ograniczenia walutowe (i/lub wymienialność walut)

−

modyfikacje parytetu

−

interwencje banku centralnego na rynku walutowym

Ograniczenia walutowe
Pełna wymienialność waluty to prawnie zagwarantowana oraz faktycznie istniejąca

możliwość wymiany danej waluty na waluty wymienialne bez względu na cel transakcji.

W praktyce istnieją ograniczenia wymienialności. Mogą mieć one charakter przedmiotowy i
podmiotowy.

Ograniczenia przedmiotowe uniemożliwiają dokonywanie transakcji wymiany danej waluty
ze względu na cel transakcji walutowej.

Ograniczenia podmiotowe mają miejsce wtedy, gdy prawo wymiany przysługuje jedynie

określonym kategoriom podmiotów, np. podmiotom zagranicznym, podmiotom
uprawnionym do zakupu walut obcych.

Ograniczenia walutowe

Rodzaj ograniczenia walutowego

Przykłady

Wpływy z eksportu

Zobowiązanie eksporterów do
przekazywania należności za eksport do

banku krajowego lub nałożenie na
eksporterów obowiązku odsprzedaży

uzysku walutowego po oficjalnym kursie.

Wydatki na import

Limitowanie zakupu dewiz na import,

zabronienie zakupu na kredyt, konieczność
korzystania z pośrednika oficjalnego przy

operacjach przekraczających określony
limit.

Inwestycje zagraniczne w kraju

Restrykcje dotyczące wysokości
zainwestowanego kapitału, procedury

transferu zysków czy wycofywania
kapitału.

Inwestycje krajowe za granicą

Restrykcje dotyczące określonych krajów,
udzielanych gwarancji, wysokości

inwestowanego kapitału.

Nabywanie zagranicznych papierów

wartościowych przez krajowców

Ograniczenia stosowane w celu ochrony

krajowego rynku kapitałowego, kontrola
przez ministra finansów zagranicznych

emisji papierów wartościowych.

Limitowanie wydatków turystycznych za

granicą

Określenie ilości walut, jakie można

wywieźć lub nabyć po oficjalnym kursie
przy wyjazdach zagranicznych.

Unikanie aprecjacji waluty krajowej

W odniesieniu do napływającego kapitału
może to być, np. zakaz oprocentowania

depozytów w bankach krajowych,
stosowanie negatywnej stopy procentowej.

Oddziaływanie (na) wzrost wartości waluty
krajowej

Środki faworyzujące przypływ kapitału
zagranicznego, zniesienie zakazu lub

pułapu oprocentowania depozytów
zagranicznych, wzrost stopy procentowej.

Operacje dokonywane przez
nierezydentów.

Limitowanie zakresu operacji
spekulacyjnych, np. zakaz udzielania

nierezydentom kredytów w walucie
narodowej czy sprzedaży papierów

wartościowych denominowanych w obcych
walutach, zakaz lub ograniczenie pożyczek

rezydentów dla nierezydentów.

Złoty jest wymienialny (mówi o tym 8 art. MFW złoty jako sto trzecia waluta) w MFW.

1.06.1995- mamy od tego czasu walutę wymienialną.

Korzyści z wymienialności walut:

−

podmioty ekonomiczne mogą swobodnie działać na rynku międzynarodowym

−

swoboda realizacji kierunków sprzedaży

−

wzrost poziomu konkurencji na rynku krajowym

−

możliwość utrzymywania lokat za granicą we własnej walucie

−

możliwość finansowania importu

−

swobodny dostęp do importu co ogranicza pozycję monopolistyczną firm krajowych

−

możliwość ograniczenia rezerw dewizowych

−

wzrost prestiżu

Koszty wymienialności waluty:

−

wzrost podatności rynku wewnętrznego na negatywne zjawiska w gospodarce
światowej

−

konieczność prowadzenia zdyscyplinowanej polityki budżetowej, kursowej

−

niekontrolowane, ruchy kapitału krótkoterminowego ( o charakterze spekulacyjnym)

Polska nie ma waluty całkowicie wymienialnej.

Modyfikacje parytetu (zmiany):

Modyfikacje parytetu (dewaluacje i rewaluacje) są szeroko wykorzystywanym
instrumentem do oddziaływania na bilans płatniczy w systemie kursów stałych.

Należy odróżnić dewaluację i rewaluację stosowane w systemie kursów stałych od

aprecjacji i deprecjacji waluty wynikającej z sił rynkowych działających w systemie kursów
płynnych.

Terminy oznaczające zmiany kursu walutowego.

W systemie płynnego kursu walutowego mamy do czynienia z dwoma rodzajami zmian

kursu: aprecjacją i deprecjacją.

Aprecjacja waluty krajowej oznacza zwiększenie jej międzynarodowej wartości (siły
nabywczej) w stosunku do innej waluty (walut).

Deprecjacja to zmniejszenie międzynarodowej wartości waluty krajowej, mierzonej jej
relacją wymienną do innych walut.

Zmiany poziomu kursu walutowego w systemie kursu stałego.

Dewaluacja oznacza dokonane przez państwo- w trybie administracyjnym- jednorazowe,

często znaczne, zmniejszenie międzynarodowej wartości waluty.
Rewaluacja to dokonane przez państwo jednorazowe zwiększenie międzynarodowej

wartości waluty krajowej.

Aprecjację i deprecjację- z jednej strony- oraz rewaluację i dewaluację- z drugiej- różni
sposób, w jaki dochodzi do zmiany kursu walutowego.

Pierwsza para pojęć jest związana z systemem kursu stałego.

Jeżeli jednak za kryterium podziału przyjąć ekonomiczny sens i skutki zmian kursu, to do

jednej kategorii należałoby zaliczyć aprecjację i rewaluację (oznaczają one zwiększenie
międzynarodowej wartości waluty krajowej), do drugiej zaś- deprecjację i dewaluację

(zmniejszenie międzynarodowej siły nabywczej waluty krajowej).

Nadwyżki

na rachunkach
obrotów bieżących

Czas

Krzywa J skutków dewaluacji dla bilansu obrotów bieżących.

I

0-1 deficyt pogłębia się na krótką metę (nawet do 1 roku)- poprawa konkurencyjności

eksportu, ceny dóbr importowanych będą rosły, rośnie popyt na eksportowane z
naszego kraju towary; opóźnienia w dostawach, przywiązanie konsumentów do

konsumpcji pewnych dóbr

II 1-3

- pozytywne efekty, bilans obrotów bieżących osiąga równowagę, rośnie popyt

zagranicy, rosną zyski producentów, którzy eksportują, rośnie eksport

III może znowu pojawić się deficyt

Wpływ zmian kursu walutowego na handel zagraniczny i gospodarkę krajową

Wyszczególnienie

Dewaluacja waluty krajowej

(deprecjacja)

Rewaluacja waluty

krajowej (aprecjacja)

1. Ceny wewnętrzne dóbr
importowanych

Wzrost

Spadek

2. Ceny zewnętrzne dóbr
eksportowanych

Spadek

Wzrost

3. Eksport (wolumen)

Wzrost

Spadek

4. Import (wolumen)

Spadek

Wzrost

5. Terms of trade

Pogorszenie

Poprawa

6. Wpływ na ceny wewnętrzne

Inflacyjny

Deflacyjny

7. Zysk przedsiębiorstw

Wzrost

Spadek

8. Saldo bilansu płatniczego

Poprawa

Pogorszenie

9. Stan zadłużenia
zagranicznego w kraju

Wzrost

Spadek

10. Saldo budżetu państwa

Pogorszenie

Poprawa

Interwencje BC na rynku walutowym
Interwencje BC na rynku walutowym polegają na oficjalnych zakupach lub sprzedaży

aktywów zagranicznych za walutę krajową na rynku walutowym.

Głównym motywem skłaniającym banki centralne do interwencji na rynku walutowym jest
niekorzystny poziom kursu walutowego w świetle przyjętej i realizowanej polityce

gospodarczej lub przyjętych zobowiązań międzynarodowych.

Bardziej doraźnym bodźcem skłaniającym BC do takich działań jest nieoczekiwana skala i
częstotliwość wahań kursów na skutek spekulacji.

Interwencja BC

BC chce umocnić kurs waluty krajowej.

Efekt
kursowy

↓

Sprzedaje waluty obce za walutę krajową na międzybankowym rynku

walutowym.

↓

Efekt

Banki komercyjne płacą walutą krajową, znajdującą się na ich rachunkach

płynności

bieżących w BC.

↓

Spadek płynnych rezerw banków komercyjnych.

↓

Efekt

Zmniejszenie dostępności pożyczek na rynku międzynarodowym.

zmiany

↓

stóp %

Dodatkowo następuje presja na wzrost krótkoterminowych stóp %.

↓

Wzrost stóp % przyciąga inwestorów zagranicznych.

↓

Wzrost popytu na walutę krajową.

↓

Kurs waluty krajowej umacnia się.

Interwencje BC są mało skuteczne. W Polsce funkcjonuje system płynnych kursów.

TEMAT 9: EWOLUCJA MIĘDZYNARODOWEGO SYSTEMU WALUTOWEGO.

MIĘDZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY- zespół reguł, instytucji i zasad

określających warunki i sposoby funkcjonowania pieniądza w sferze stosunków
międzynarodowych.

MIĘDZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY WG LUTKOWSKIEGO- zestaw zasad,
norm, narzędzi regulacyjnych, instytucji mających na celu zapewnienie możliwości

swobodnego transferu siły nabywczej pomiędzy odrębnymi obszarami walutowymi, na
których cyrkulują odrębne krajowe waluty.

ELEMENTY SKŁADOWE MIEDZYNARODOWEGO SYSTEMU WALUTOWEGO:

(na ich podstawie identyfikujemy dany międzynarodowy system walutowy)

−

rodzaje kursów walutowych

−

zasady gromadzenia rezerw dewizowych

−

zasady tworzenia pieniądza światowego

−

stopień wymiany walut

POWSTANTE l ZMIERZCH SYSTEMÓW WALUTOWYCH ŚWIATA:
1797-1821-rozkład systemu walutowego Europy w wyniku wojen napoleońskich

1821-1875-standard waluty złotej w Anglii
1875-1914-globalny system waluty złotej

1914-1924-chaos walutowy
1925-193 -próba powrotu do waluty złotej

1932-1945-rozpad w wyniku II wojny światowej
1947-1971-system z Bretton Woods z sztywnym (stałym) kursem walutowym

1973-powyżej-wielostronny system dewizowy z płynnymi kursami wymiennymi

SYSTEM WALUTY ZŁOTEJ ( GOLD STANDARD )

HISTORIA SYSTEMU:

−

w 1821r Anglia dążąc do wzmocnienia i ustabilizowania systemu pieniężnego
wprowadziła system waluty oparty na standardzie złota, przyjęcie systemu

jednokruszcowego- monometalizm.

−

parytet złota-ilość złota, jaką dana jednostka pieniądza była w stanie nabyć

−

w 1865r Francja, Belgia, Włochy i Szwajcaria utworzyły Łacińską Unię Monetarną z
frankiem jako jednostką monetarną zabezpieczoną rezerwami srebra i złota,

ustanowienie systemu dwukruszcowego- bimetalizmu

−

w latach 70-tych XIX w. kraje Łacińskiej Unii Monetarnej odeszły od bimetalizmu i
przeszły do systemu waluty złotej

−

USA przyjęły standard waluty złotej od stycznia 1879r.

−

Niemcy wprowadziły system waluty złotej po utworzeniu w 187lr. Cesarstwa
Niemieckiego

−

Austro- Węgry, Holandia, kraje skandynawskie oraz Rosja przyjęły system waluty złotej
między końcem XIX w. a rokiem 1914

−

kraje Ameryki Łacińskiej walutę złotą przyjęły w 1900r.

−

system waluty złotej wprowadziła Japonia

−

jedynie Chiny nie wprowadziły tego systemu (Chiny po wojnach ... były rozdarte)

ZASADY FUNKCJONOWANIA SYSTEMU WALUTY ZŁOTEJ:

−

ustawowe ustalenie parytetu pieniądza krajowego w złocie, tj. wagowej zawartości złota
w jednostce monetarnej

−

ustawowa gwarancja swobody wymienialności banknotów na złoto po starym kursie
parytetowym, co zapewniało stabilność cen w złocie, stanowiło gwarancję oszczędności
w bankach bez obawy o ich deprecjację

−

zagwarantowanie swobodnego przewozu złota do kraju i wymiany go na banknoty
krajowe stanowiące prawny środek płatniczy oraz swobodę wywozu złota za granicę

−

zobowiązanie BC do regulowania emisji, także obiegu pieniężnego w kraju, tak by jego
rozmiary dostosowały się do ustawowo określonej relacji emisji banknotów do

posiadanych rezerw złota.

MECHANIZM ( MECHANIZM HUME'A) (ADIUSTACYJNY- dostosowawczy
Kraj posiadający deficyt handlowy doświadczał odpływu swoich rezerw w złocie, co

automatycznie powodowało zmniejszenie podaży pieniądza w obiegu w gospodarce.
Zmniejszenie podaży pieniądza prowadziło do spadku cen, co przyczyniło się do wzrostu

konkurencyjności danego kraju, a w efekcie do poprawy jego bilansu handlowego.
Analogicznie tylko na odwrót w przypadku nadwyżki handlowej.

SKUTKI MECHANIZMU
ADIUSTACYJNEGO:

Działania mechanizmu adiustacyjnego przy
jednoczesnym zobowiązaniu władz monetarnych do

utrzymania

parytetów na nie zmienionym poziomie, oznacza podporządkowanie równowagi
wewnętrznej równowadze zewnętrznej.

Powyższy kierunek polityki gospodarczej mógł być możliwy do realizowania ze względu na
ogólny klimat społeczno- polityczny jaki

występował w

większości

krajów

−

niewielka

siła

oddziaływania

związków zawodowych i partii lewicowych

(brutalny kapitalizm)

−

mobilność siły roboczej (migracje na kierunku

Europa - Ameryka )

była stosunkowo wysoka, co ułatwiało

dokonywanie

procesów adiustacyjnych.

−

niezależność BC wówczas niemal powszechna, ułatwiała podtrzymywanie takiej polityki,
która preferowała równowagę zewnętrzną nad wymogami równowagi wewnętrznej.

deficyt
handlowy

odpływ części
rezerw w złocie

zmniejszenie
podaży
pieniądza

spadek cen
krajowych,
poprawa
konkurencyjn
ości towarów
za granicą

poprawa
bilansu
handlowego

zwiększenie
podaży
pieniądza

nadwyżka
handlowa

przypływ
rezerw w złocie

wzrost cen
pogorszenie
konkurencyjn
ości towarów
za granicą

poprawa
bilansu
handlowego

OCENA SYSTEMU:

1.

kursy walutowe nie były do końca kursami sztywnymi, ponieważ dopuszczalne było
odchylenie od parytetu centralnego wyznaczonego przez władze monetarne (+/- 0.5%)

2.

system waluty złotej nie zawsze gwarantował stabilność wszystkich jednostek
pieniężnych (w okresie obowiązywania systemu parytet utrzymywały następujące kraje:

Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Belgia, Holandia, Szwajcaria, oraz kraje
skandynawskie. Perturbacji w systemie nie udało się wyeliminować Portugalii i

Włochom, które odeszły z czasem od parytetu złota, natomiast waluty Austro- Węgier,
Rosji, a szczególnie Grecji poddane zostały istotnej deprecjacji.

3.

szczególną pozycję zajmowała Wielka Brytania, której gospodarka ze względu na siłę
ekonomiczną najlepiej znosiła mechanizm adiustacyjny. Szacuje się, że na przełomie
XIX i XX w. od 60% do 90% handlu światowego było finansowane i rozliczane w funcie

szterlingu (waluta kluczowa systemu, Londyn stał się centrum finansowym). Symbolem
roli Wielkiej Brytanii w finansowaniu i rozliczaniu handlu międzynarodowego stał się

„weksel ciągniony na Londyn”

4.

uzależnienie funkcjonowania systemu od podaży złota, (uzależnienie podaży pieniądza
od rezerw w złocie) narażało gospodarki na częste niedobory płynności. Jej

przełamywanie, przy jednoczesnym działaniu mechanizmu adiustacyjnego, prowadziło
do zmienności poziomu cen. (tego systemu)

5.

system waluty złotej załamał się wraz z wybuchem I w. s. W sierpniu 1914r. Kraje
zaangażowane w działania wojenne na skutek ogromnych wydatków, decydowały się na
dodatkową emisję pieniądza, która nie miała pokrycia w złocie.

SYSTEM WALUTY SZTABOWO-ZŁOTEJ (system międzywojenny)

BARIERY UNIEMOŻLIWIAJĄCE RESTAURACJE SYSTEMU WALUTY ZŁOTEJ PO

I wojnie światowej

1.

Wielka Brytania wskutek zniszczeń wojennych była niezdolna do ponownego
odgrywania wiodącej roli w międzynarodowym, systemie walutowym. System waluty

złotej wymagał lidera gospodarczego.

2.

wyłonienie się USA jako kraju pretendującego do zastąpienia Wielkiej Brytanii (ale USA
nie były jeszcze przygotowane do stania się podporą międzynarodowego systemu

walutowego) okres Pax Brittanica odszedł do historii

PRÓBY WIELKIEJ BRYTANII PRZYWRÓCENIA STATUSU SPRZED 1914R

1.

Realne zmiany w gospodarkach europejskich po I wojnie światowej wskazywały, że
przywrócenie parytetów przedwojennych było niemożliwe (w samej Wielkiej Brytanii

poziom podaży pieniądza w 1919r. wzrósł o ponad 150% w porównaniu z 1914r.)

2.

Pomimo tych okoliczności Wielka Brytania dążyła do przywrócenia parytetu
przedwojennego, chcąc zapewnić prestiż funtowi, a także Londynowi jako światowemu
centrum finansowemu (Winston Churchill), główny architekt powrotu szterlinga do

systemu waluty złotej.

3.

Podejmowanie działań deflacyjnych przez władze monetarne Wielkiej Brytanii,
nawiązanie współpracy banku Anglii z Systemem Rezerwy Federalnej USA, czego
rezultatem było przywrócenie wymienialności funta szterlinga na złoto 28.04.1925r. Jest

to data restauracji systemu waluty złotej (wcześniej od Wielkiej Brytanii wymienialność
jedynie przywróciła Szwecja)

4.

Reaktywowany system nie był kopią mechanizmu sprzed I wojny światowej, ponieważ
swobodę wymienialności banknotów na złoto zawieszono, a większość BC zniechęcała

lub zakazywała obiegu złotych monet. W Wielkiej Brytanii wymienialność była możliwa
w odniesieniu jedynie do wielkich kwot, ponieważ Bank Anglii ograniczał wymianę do

sztab złota (stąd nazwa systemu sztabowo-złoty)

5.

Perturbacje związane z reaktywowaniem systemu w Wielkiej Brytanii deflacyjna polityka
W. Churchilla przyczyniła się do obniżki stopy inflacji, jednak i tak poziom cen był

wyższy w 1925r. o 80% w porównaniu do 1914r. w rezultacie Wielka Brytania miała
walutę przewartościowaną. Jednym z czynników amortyzujących przewartościowanie

funta miała być ekspansywna polityka pieniężna realizowana System Rezerw
Federalnych Stanów Zjednoczonych w celu zapewnienia przypływu kapitału do Wielkiej

Brytanii. Porozumienie to zapewniło w miarę sprawne funkcjonowanie systemu w
pierwszych miesiącach po uruchomieniu wymienialności funta na złoto; problemy z

systemem pojawiły się w momencie wymienialności franka francuskiego na złoto,
Nastąpiło drastyczne obniżenie wartości franka.

Problemy z systemem po wprowadzeniu wymienialności franka francuskiego na złoto,
drastyczne obniżenie wartości franka i do jeszcze większego przeszacowania funta, a w

konsekwencji do pogorszenia terms of trade WB (pogorszenie w bilansie płatniczym).

6.

Kryzys zaufania do funta szterlinga i masowy odpływ kapitału z Wielkiej Brytanii do
nowego Jorku.

7.

Deflacja, która dotknęła WB w II połowie lat30-tych, wzmożona przez wielki kryzys
gospodarczy przyczyniła się do zawieszenia wymienialności funta na złoto. Z dniem 21
września 1931r. funt szterling stał się niewymienialny, a jego kurs uległ gwałtownej

deprecjacji (niemal o 30%). Tym samym Wielka Brytania odzyskała konkurencyjność
cenową na rynkach zagranicznych. Podobnie postąpiły USA, które w kwietniu 1933r.

zawiesiły wymienialność dolara na złoto, waluta amerykańska uległa również deprecjacji
(59%).

8.

Ostatnie kraje, które pozostały przy mechanizmie waluty złotej to były państwa
wchodzące do tzw. bloku złotego, tj. Francja, Belgia, Holandia, Szwajcaria, Włochy,

Polska. Jednak i te kraje z początkiem 1936r. również zawiesiły wymienialność swoich
walut.

Wielki kryzys gospodarczy, deprecjacja na świecie spowodowały pogorszenie sytuacji
gospodarczej na świecie i upadku systemu waluty złotej.

Przyczyny niepowodzenia restauracji waluty złotej


Nieuwzględnienie zmian przy odtwarzaniu mechanizmów regulujących funkcjonowanie

międzynarodowego systemu walutowego jakie zaszły w gospodarce po I wojnie
światowej



Nieodporność systemu na szoki doznawane przez gospodarkę światową w warunkach

załamania gospodarki kraju odgrywającego kluczową rolę w systemie.
Zamiast podejmować działania ułatwiające innym krajom odzyskanie stabilizacji,

ograniczyły się do konkurencyjnej dewaluacji swoich walut przez co ciężar deflacji
przerzucały na inne kraje. Pozostałe kraje w ramach odwetu również dokonywały

podobnych zabiegów albo uciekały się do protekcjonizmu. Pojawiła się tzw.
„polityka zubożenia sąsiada", co w konsekwencji doprowadziło do gwałtownego

załamania wymiany międzynarodowej w latach 30-tych



Niewłaściwie dobrane parytety



Posługiwanie się dwiema walutami rezerwowymi



Brak wystarczającej woli USA do koordynacji działań w celu usprawnienia systemu

(poza epizodem jaki miał miejsce po uruchomieniu systemu)



Rywalizacja o hegemonie w międzynarodowym systemie walutowym miedzy WB a USA,
czego wyrazem było utworzenie bloków walutowych. Blok funta szterlinga z czasem

przekształcił się w strefę walutową funta (kraje Brytyjskiej Wspólnoty Narodów,
państwa skandynawskie, kraje bałtyckie, a także Portugalia, Węgry, Grecja, Jugosławia,

Irak, Egipt oraz Sudan).

Zaburzenia jakie wystąpiły w gospodarce światowej na przełomie lat 20-tych i 30-tych
sprawiły, że kraje rozwiązywały problem wyboru między równowagą zewnętrzną a

wewnętrzną poprzez ograniczenie powiązań handlowych z resztą świata.

SYSTEM Z BRETTON WOODS

Podstawowe zasady, na których miał się opierać powojenny system rozliczeń

międzynarodowych, zostały sformułowane na konferencji Bretton Woods (lipiec 1944r.) i

zapisane w statucie Międzynarodowego Funduszu Walutowego (Articles of Agreement of
the IMF).

Wnioski z doświadczeń okresu międzywojennego:

−

powszechne wśród uczestników konferencji przekonanie, że autarkia i walka o
uzyskanie dogodniejszej pozycji w konkurencji na rynku międzynarodowym dzięki

wprowadzeniu barier antyimportowych oraz manipulowanie kursem walutowym, to
strategie szkodzące wszystkim uczestnikom międzynarodowego obrotu gospodarczego,

w tym także krajom, które je stosują;

−

opowiedzenie się za wolnym handlem i swobodą wymienialności walut oraz przyjęcie
systemu kursu stałego jako powszechnie przyjętego rozwiązania;

−

instytucjonalnym wyrazem tych dążeń stały się w sferze rozliczeń- Międzynarodowy
Fundusz Walutowy, a w sferze handlu międzynarodowego utworzenie w 1947r.
organizacji Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT);

−

w odróżnieniu od okresu międzywojennego, kiedy każdy kraj działał w pojedynkę i we
własnym wąsko pojętym interesie, po wojnie położono nacisk na wzajemną otwartość i

wielostronną współpracę, którą zakłócił nowy podział świata;

−

zmiana hierarchii celów polityki gospodarczej, objęcie prymatem równowagi
wewnętrznej (walka z bezrobociem), rozwinięcie szeroko zakrojonego interwencjonizmu
państwowego, aktywne wykorzystanie pieniądza do pobudzenia dynamiki gospodarczej;

−

zerwanie z zasadą wewnętrznego zabezpieczenia obiegu złotem, uznanie złota za „relikt
barbarzyństwa”, odsunięcie kruszcu do pełnienia wyłącznie funkcji monetarnych, tj.

funkcji pieniądza światowego;

−

system kursów stałych pozwala na uniknięcie konfliktu między wewnętrznym celem
mobilizacji sił do odbudowy ze zniszczeń wojennych i pełnego zatrudnienia oraz
zewnętrznym postulatem utrzymania otwartości gospodarki i swobody płatności pod

warunkiem wyposażenia krajów w zasób międzynarodowej płynności. W sytuacji
wyczerpania rezerw złota i dewiz większości krajów, jedynym krajem z wymienialną na

złoto walutą były Stany Zjednoczone. Gospodarka amerykańska mogła służyć
bezpośrednią pomocą i wsparciem kredytowym reszcie świata, istniała także do tego

wola polityczna.

Dyskusja nad kształtem powojennego ładu walutowego dotycząca propozycji:

a) brytyjskiej (Plan Keynesa) reprezentującej interes krajów zniszczonych w czasie II

wojny światowej

b) amerykańskiej (Plan White’a)
Zwolennicy propozycji brytyjskiej dążyli do:

−

przeorientowania światowego systemu pieniężnego w tym samym duchu, w jakim
ukształtowano wewnętrzny ustrój poszczególnych krajów;

−

stworzenia międzynarodowego „pieniądza kierowanego”, powszechnie akceptowanego
na świecie i trzymanego w urzędowych rezerwach, który umożliwiłby zaistnienie

mechanizmu pozwalającego odpowiednio dozować dodatkową płynność
międzynarodową stosownie do potrzeb rozwijającej się gospodarki światowej;

−

powołanie banku centralnego świata (unii clearingowej), jako instytucjonalnej bazy
systemu opartego na zasadzie wielostronnego clearingu sald z szeroko zakrojonym

limitem finansowania deficytu w drodze automatycznego kredytu udzielonego przez tą
instytucję;

−

zobowiązania dłużników i należności wierzycieli w stosunku do unii clearingowej byłyby
denominowane w umownej walucie międzynarodowej (bancor), która zastąpiłaby złoto

w rozrachunkach międzynarodowych.

Stanowisko amerykańskie:

−

propozycja powołania do życia międzynarodowej instytucji, która miała być tylko
„funduszem”, tj. pula wydzielonych środków pochodzących z wpłat członkowskich
(Międzynarodowy Fundusz Walutowy);

−

obdarzenie tej instytucji uprawnieniami nadzoru nad przestrzeganiem przyjętych zasad
systemu tj. stabilność kursów walut oraz powstrzymywanie przed stosowaniem

ograniczeń walutowych

Zasady systemu z Bretton Woods:

1.

Przyjęcie systemu kursu stałego, opartego na relacji urzędowych parytetów walut.
Parytet miał być określony w złocie albo w stosunku do dolara amerykańskiego. Bieżący
kurs rynkowy mógł się wahać

±

1% od kursu parytetowego. Bank centralny przy

głębszych odchyleniach zobowiązany był do kupna lub sprzedaży obcych dewiz w celu

niedopuszczenia do wyjścia kursu poza wyznaczone pasmo wahań;

2.

Zmiany kursu parytetowego były dopuszczalne wyłącznie w przypadku tzw.
fundamentalnego braku równowagi przez co rozumiano nierównowagę długotrwałą,

nieodwracalną, wyrosłą na podłożu strukturalnym. W tym przypadku zmiana kursu w
granicach do 10% wymagała powiadomienia Międzynarodowego Funduszu Walutowego;

3. Przywrócenie pełnej wymienialności wzajemnej walut krajów członkowskich w zakresie

obrotów bieżących, przy zachowaniu prawa do tymczasowego utrzymywania w mocy

istniejących już ograniczeń, bez wprowadzania nowych. Obroty kapitałowe mogły
podlegać reglamentacji.

4.

W zasadzie wszystkie wymienialne i szerzej akceptowane jednostki pieniężne
dopuszczone zostały do pełnienia roli walut międzynarodowych, jednak wprowadzenie
systemu parytetów określonych w złocie i dolarach amerykańskich spowodowało, że

przyrost światowej płynności finansowej stawał się funkcją bilansu płatniczego USA.
Ponadto USA mogły dokonywać transakcji wyrównawczych za pomocą własnej waluty i

odnosić korzyści seigniorage. Dolar amerykański stał się kluczową walutą świata.

Funkcje dolara amerykańskiego w międzynarodowym systemie walutowym:

−

rezerwowa

−

lokacyjna

−

interwencyjna

−

transakcyjna

Funkcjonowanie systemu:

−

bezpośrednio po II wojnie światowej wszystkie kraje europejskie miały niewymienialne
waluty, niewielkie strumienie wzajemnego handlu rozliczane były w ramach
dwustronnego clearingu. Wyjątek to Wielka Brytania silnie powiązana z terenami

zamorskimi;

−

wprowadzenie clearingu multilateralnego w ramach Europejskiej Unii Płatniczej, który
opierał się na zasadzie równoważenia obrotów każdego państwa nie z poszczególnymi
krajami partnerskimi, ale z grupą członków Unii jako całością;

−

wprowadzenie wzajemnej zewnętrznej wymienialności walut europejskich w 1958r.;

−

postępująca odbudowa rezerw dewizowych krajów Europy Zachodniej w warunkach
stałych kursów doprowadziła do wzrostu dolarowych zobowiązań Stanów
Zjednoczonych. Rozwój handlu i strumieni kapitałowych wymagał jednak stałego

powiększenia międzynarodowej płynności. Rezerwy kruszcu były jednak
niewystarczające, stała cena była antybodźcem do rozszerzenia produkcji kruszcu;

−

powiększenie zasobu międzynarodowej płynności poprzez podwyższanie
krótkoterminowych pasywów USA podważyło zaufanie do systemu oraz rozbudziło

obawy związane ze zbliżającym się kryzysem płynności międzynarodowej (ryzyko
masowej konwersji dolarów na złoto i obawa, że dolar stanie się niewymienialny na

złoto);

−

środkiem zaradczym na grożący kryzys płynności miało być utworzenie systemu
specjalnych praw ciągnienia (Special Drawing Rights- SDR), SDR- miał według
oczekiwań- stać się głównym aktywem rezerwowym świata i zastąpić w tej funkcji

dolara amerykańskiego. Był to pieniądz zasadzający się na konwersji, nie mający

wsparcia zabezpieczającego. Spodziewany kurs płynności międzynarodowej nigdy nie
nastąpił, a rola SDR-ów jest marginalna w strukturze rezerw dewizowych

poszczególnych państw.

Ocena działania systemu z Bretton Woods:

•

system z Bretton Woods skonstruowany został pod kątem potrzeb gospodarki Stanów
Zjednoczonych, zaraz po zakończeniu II wojny światowej, a także z chęci uniknięcia

wydarzeń, jakie miały miejsce w latach trzydziestych;

•

przyczynił się do intensyfikacji międzynarodowych powiązań handlowych;

•

zapewnił on gospodarce światowej pieniądz międzynarodowy tj. dolar amerykański;

•

zapewnił stabilność kursów walutowych;

•

słabość systemu z Bretton Woods wynikała z niezapewnienia odpowiedniej podaży
płynności międzynarodowej oraz skutecznych i neutralnych wobec równowagi
wewnętrznej środków przywrócenia równowagi płatniczej;

•

oficjalne zawieszenie (15 sierpnia 1971r.) wymienialności dolara na złoto przy
wprowadzeniu przez władze Stanów Zjednoczonych środków zaradczych celem poprawy

sytuacji w bilansie handlowym;

•

przeprowadzenie tego samego dnia, pierwszej od lat trzydziestych dewaluacji dolara
(o 8%) a w konsekwencji rewaluacja innych podstawowych walut tj. marki niemieckiej i
guldena holenderskiego;

•

na mocy porozumienia w Smithsonian Instituda zwiększenie amplitudy dopuszczalnych
wahań oficjalnych kursów walut w stosunku do dolara USA od

±

1% do

±

2,25%;

•

dokonanie w marcu 1972r. drugiej oficjalnej dewaluacji dolara (o ok. 10%);

•

upłynnienie kursów walut 19 marca 1973 w większości krajów członkowskich
Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

WSPÓŁCZESNY MIĘDZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY
Przesłanki powstania systemu dewizowego:

1.

Słabości systemu z Bretton Woods;

2.

Upłynnienie kursów walut najważniejszych uczestników MFW umożliwiło przełożenie na
system walutowy procesów, jakie zachodziły w gospodarce światowej od lat 60-tych, tj.
spadek znaczenia walut anglosaskich oraz usankcjonowanie wzrostu prestiżu marki

niemieckiej i jena japońskiego;

3.

Przekonanie, że rynek będzie najlepszym arbitrem w ustalaniu wzajemnych parytetów
kursów walut.

Okresy w funkcjonowaniu systemu wielo dewizowego:

1.

Trwający od 1973r do II połowy lat 80-tych (dalsza erozja znaczenia walut
anglosaskich);

2.

Trwający od początku lat 90-tych do dnia dzisiejszego (stopniowe odwrócenie tendencji
z poprzedniego okresu, tj. wzrostu znaczenia waluty amerykańskiej i do pewnego
stopnia także waluty brytyjskiej).

Charakterystyka i funkcjonowanie systemu wielodewizowego

1.

System wielodewizowy nie stawiał w uprzywilejowanej pozycji żadnej z walut MSW;

2.

W sytuacji ostatniego wstrząsu podażowego (kryzys naftowy pod koniec 1973r),
priorytetem władz monetarnych poszczególnych krajów stała się równowaga
wewnętrzna, wprowadzenie kursów zmiennych miało ułatwić zwalczanie skutków tego

zjawiska;

3.

Zmiana podejścia do wymienialności walut, w myśl tradycyjnego podejścia liberalizacja
dewizowa powinna zostać poprzedzona ustabilizowaniem gospodarki, osiągnięciem

przez nią odpowiedniej siły; nowe podejście - liberalizacja dewizowa stała się
narzędziem do osiągania stabilnej gospodarki;

4.

Brak entuzjazmu dla nowego podejścia ze strony krajów EWG; ograniczenia dewizowe
stanowiły istotne narzędzie koordynacji polityki pieniężnej tych krajów oraz krajów

rozwijających się z powodu obrony przed odpływem kapitału, nauki z przeszłości
związane z szokami naftowymi;

5.

Przełom w tradycyjnym podejściu do wymienialności nastąpił w latach 80-tych (szybki
postęp technologiczny, globalizacja rynków finansowych powodowały, że istniejące
ograniczenia można było łatwo ominąć, w rezultacie kontrola kapitału

krótkoterminowego stała się mniej skuteczną, ponadto zmiana percepcji ograniczeń,
uniemożliwiły one pełne zdyskontowanie korzyści z wymiany międzynarodowej);

6.

Zmiana podejścia do problemu wymienialności ułatwiła rozwiązanie problemu braku
płynności, w jakim znalazła się gospodarka światowa na skutek kryzysu zadłużeniowego
(1982);

7.

Zamiast oczekiwanego ustabilizowania kursów walutowych w pierwszym okresie
systemu wielodewizowego doszło do największych w historii msw wahań, amplituda
wahań często przekracza 100%;

8.

Szeroka amplituda wahań zmusiła władze monetarne krajów najwyżej rozwiniętych do
współpracy, przykładem jest porozumienie Plaza Agreement z września 1985r krajów G-
7 (Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Włochy, Kanada, USA, Japonia) i dewaluacja

kursów dolara na przełomie 1985/86r o około 25%, następnie porozumienie w Luwrze
w lutym 1987r i wprowadzenie podziałów kursowych, w których waluty głównych walut

mogły fluktuować;

9.

Niechęć do skoordynowanych interwencji walutowych ze względu na wysoki ich koszt,
słaba skuteczność;

10.

Tendencje do regionalizacji we współczesnych msw, współpraca walutowa UE,
funkcjonowanie strefy dolara amerykańskiego, (a może w przyszłości jena
japońskiego?);

TEMAT 10:

BILANS PŁATNICZY I RÓWNOWAGA PŁATNICZA

Bilans płatniczy- to zestawienie wszystkich transakcji dokonywanych między rezydentami

krajowymi a zagranicą w danym okresie, najczęściej w przeciągu jednego roku.

Rodzaje transakcji ujmowanych w bilansie płatniczym:

1.

Transakcje odpłatne

−

sprzedaż i zakup towarów i usług,

−

zamiana towarów i usług na inne towary i usługi, (eksport i import towarów i usług),

−

zamiana jednego waloru finansowego na inny walor finansowy (np. restrukturyzacja
zadłużenia).

2.

Transakcje nieodpłatne

−

otrzymywanie lub dostarczanie towarów i usług bez ekwiwalentu pieniężnego lub
rzeczowego,

−

otrzymywanie lub dostarczanie walorów finansowych bez ekwiwalentu

Uwagi metodyczne:
1) Każda transakcja zagraniczna jest zapisywana w bilansie płatniczym dwukrotnie: raz po

stronie „winien”, drugi raz po stronie „ma”;

2)

Każde zwiększenia rzeczowych czy finansowych składników majątkowych kraju ma
odpowiednik w zmniejszeniu innego ze składników majątkowych lub wzroście
zobowiązań (pasywów);

3)

W zakresie transakcji nieodpłatnych dla zachowania określonego zapisu w bilansie
płatniczym stosuje się rozwiązanie umowne: drugą stroną transakcji są pozycje
„transfery” w bilansie;

4)

Dwukrotny zapis każdej transakcji w bilansie płatniczym, raz po stronie „winien”, drugi
po stronie „ma” powoduje, że bilans płatniczy w sensie rachunkowym jest zawsze
zrównoważony, natomiast nie oznacza to jednak, że bilans płatniczy zawsze wykazuje

równowagę w sensie ekonomicznym;

5)

Rodzaj danych statystycznych: możliwe jest ewidencjonowanie danych o obrotach
towarowych z zagranicą na podstawie danych urzędów celnych (SAD- Single

Administrative Document, dokument odprawy celnej), lub też na podstawie danych
bankowych o zrealizowanych płatnościach za towary eksportowane i importowane oraz

zawartych umowach kredytowych;

6) Ceny towarów i usług w obrotach zagranicznych: według MFW transakcje w bilansach

płatniczych powinny być ujmowane w cenach fob (free on board), natomiast transakcje
importowe powinny być ujmowane w cenach cif (cost insurance fraight);

7) Waluta ewidencjonowana obrotów w bilansach płatniczych, w zasadzie bilans powinien

być ujmowany w walucie narodowej kraju, pod warunkiem, że dana waluta jest

wymienialna w skali międzynarodowej;

8) Zakres przedmiotowy transakcji obejmowanych bilansem płatniczym, ajbardziej

rozpowszechniony jest system rozliczeń wolnodewizowych, w którym płatności są
dokonywane w walutach swobodnie wymienialnych, w przypadku braku walut

wymienialnych narzucona jest wymiana pieniężna (barter).

Podstawowe części bilansu płatniczego
Bilans obrotów bieżących danego kraju obejmuje, wszelkie jego płatności związane z

międzynarodową wymianą towarów i usług oraz koszt (dodatnie lub ujemne) obsługi
kapitału zagranicznego.

Elementy składowe bilansu obrotów bieżących:

1.

bilans handlowy

2.

bilans obrotów usługami

3.

bilans procentów i dywidend

4.

bilans wydatków rządowych nie uwzględnionych gdzie indziej (transfery rządowe).
(ambasady, placówki konsularne)

Do bilansu obrotów kapitałowych zaliczane są przepływy kapitału we wszystkich

formach
tzn. kredyty finansowe, kapitał portfolio i kapitał inwestycyjny (produkcyjny).

Bilans ten obejmuje:

1.

bilans obrotów kapitałami krótkoterminowymi - wartości udzielanych i otrzymywanych
kredytów krótkoterminowych

2.

bilans obrotów kapitałami średnio i długookresowymi - kredyty kapitał portfelowy o
charakterze średnio i długookresowym, zagraniczne inwestycje bezpośrednie

Poza podstawowymi składnikami w strukturze bilansu płatniczego wyróżnia się ponadto
pozycję „błędy i opuszczenia" jako pozycje korygującą oraz w przypadku systemu stałego

kursu walutowego obroty wyrównawcze określamy mianem obrotów dewizowych banku
centralnego danego kraju.

Operacje (transakcje) wyrównawcze są miarą salda bilansu płatniczego. W przypadku

dodatniego salda bilansu płatniczego operacje wyrównawcze zwiększają rezerwy dewizowe
kraju, w przypadku ujemnego zmniejszają rezerwy dewizowe. Po uwzględnieniu operacji

wyrównawczych saldo bilansu płatniczego musi zawsze równać się zero.

Nadwyżka (deficyt bilansu płatniczego) odzwierciedla napływ (odpływ) netto środków
pieniężnych do danego kraju.

Brak równowagi w bilansie płatniczym i w rezultacie operacje wyrównawcze są

konsekwencją odchyleń kursu walutowego ustalonego przez bank centralny od jego
rzeczywistego poziomu, który wyznacza rynek walutowy.

W systemie kursu płynnego bilans płatniczy jest zawsze zrównoważony, ponieważ saldo na

rachunku obrotów bieżących ma zawsze tę samą wartość absolutną co saldo na rachunku
obrotów kapitałowych, tyle, że ze znakiem przeciwnym. Ponieważ bilans płatniczy jest

sumą salda obrotów bieżących i salda obrotów kapitałowych, w warunkach płynnego kursu

walutowego deficytowi na rachunku obrotów bieżących odpowiada jednakowa co do

wielkości nadwyżka na rachunku obrotów kapitałowych, i na odwrót.

Wyjaśnienia na przykładzie gospodarstwa domowego i gospodarki narodowej

Jeśli nasze wydatki przekraczają dochody, to nasz bilans obrotów bieżących, obejmujący
transakcje z innymi ludźmi jest ujemny. Deficyt ten pomniejsza stan naszych aktywów. By

rozliczyć się z otoczeniem musimy sięgnąć do oszczędności zmniejszając stan konta lub
sprzedać dom czy samochód. Wielkość zmniejszonych aktywów równa jest zwiększonym

wydatkom ponad rozmiary dochodów. Saldo obrotów bieżących równa się saldu obrotów
kapitałowych.

Podobnie jest w przypadku kraju, jako sumy zachowań wszelkich pojedynczych podmiotów

ekonomicznych, prowadzących transakcje z zagranicą. Jeśli nie zmienia się stan rezerw
dewizowych, to wzrost posiadanych w kraju aktywów zagranicznych musi znaleźć

odzwierciedlenie w nadwyżce na rachunku obrotów kapitałowych. Nadwyżka na rachunku
obrotów kapitałowych pokazuje, że napływ kapitału z zagranicy przewyższa odpływ

kapitału za granicą
.

Równowaga w bilansie płatniczym
Minus na rachunku obrotów bieżących = plusowi na rachunku obrotów kapitałowych. Bilans

płatniczy jest zatem w równowadze.

Z rachunkowego punktu widzenia bilans płatniczy (BP) - z uwzględnieniem bilansu obrotów
wyrównawczych (BOD) -jest zawsze równy zero

BP = BOB + BOK + BOD = 0

Z ekonomicznego punktu widzenia bilans płatniczy często jest niezrównoważony,

szczególnie krótki okres np. miesiąca, kwartału czy roku czy nawet 2-3 lata, kiedy
występują również transakcje nie obsługujące realnych procesów gospodarczych.

Bilans płatniczy jest zrównoważony gdy nie występują transakcje wyrównawcze.

Transakcje wyrównawcze tj. transakcje, których celem jest zrównoważenie bilansu
płatniczego tj. wszelkie ruchy kapitałów krótkoterminowych prowadzące do zmian

krótkoterminowego zadłużenia kraju wobec zagranicznych organów oficjalnych i
międzynarodowych organizacji finansowych oraz przepływy złota monetarnego i dewiz.

Wg. J. Meade’a z równowagą bilansu płatniczego (w sensie ekonomicznym) mamy do

czynienia w sytuacji równoważenia się transakcji autonomicznych tj. obrotów
towarowych i usługowych, bilansu procentów i dywidend oraz pozostałych pozycji

bieżących a więc przepływów nie rekompensowanych oraz wydatków rządowych.

Do operacji autonomicznych zalicza się przepływ kapitałów długoterminowych zarówno w
formie pożyczek jak i lokat bezpośrednich i pośrednich.

Równowaga rzeczywista ma miejsce wtedy gdy należności i zobowiązania z tytułu

rozwoju działalności gospodarczej podejmowane są bez ograniczeń i nie towarzyszą im
utrzymujące się przez dłuższy okres nadwyżka ani deficyt należności i zobowiązań,

Równowaga pozorna ma miejsce wtedy gdy równowaga transakcji autonomicznych jest

osiągana wskutek restrykcyjnej polityki ekonomicznej.

Przyczyny nierównowagi w bilansie płatniczym:

−

zmiany wielkości PKB

−

zmiany krajowego poziomu cen

−

krótkookresowe zmiany terms of trade

−

zmiany poziomu kursu walutowego

−

zmiany wysokości stopy procentowej i stopy zysku w stosunku do stóp krajowych

−

strukturalne zmiany w popycie zagranicznym na towary eksportowane przez dany kraj

−

klęski naturalne

Konsekwencje nierównowagi w bilansie płatniczym

W gospodarce otwartej występuje ścisła współzależność miedzy równowagą zewnętrzną
(równowagą bilansu płatniczego), a równowaga wewnętrzną. Zakres tej współzależności

jest tym większy im bardziej otwarta jest gospodarka narodowa, zgodnie z równaniem:
(Exp- Imp)/kurs walutowy=(S-I) +(T-G)= - obroty kapitałowe

(S-I)- prywatne
(T-G)- podatki

Wynika stąd, że nierównowaga pomiędzy krajowymi oszczędnościami i inwestycjami

prywatnymi i publicznymi znajduje odzwierciedlenie w nierównowadze rachunku bieżącego
oraz w przepływach kapitałowych.

Ujecie współzależności w powyższym równaniu pozwala równowagę wewnętrzną i

zewnętrzną rozpatrywać z punktu widzenia:

1.

równowagi wewnętrznej kształtowanej w dużej mierze przez zmianę relacji
oszczędności i inwestycji prywatnych oraz poziomu oszczędności i inwestycji

publicznych.

2.

równowagi rachunku obrotów bieżących i wpływu na nią bilansu handlowego

3.

przepływów kapitałowych z zagranicy

Równowaga wewnętrzna i zewnętrzna mogą zostać zachowane tylko wtedy, gdy wzrostowi
gospodarczemu towarzyszy w dłuższym okresie wzrost krajowych oszczędności i napływ

oszczędności zagranicy. Jeśli będzie on zbyt niski to równowagę wewnętrzną będzie można
utrzymać przez nadwyżkę importu nad eksportem finansowaną z malejących rezerw

dewizowych.

Istotny wpływ na równowagę długookresową kraju mają system podatkowy i budżetowy,
stosunki własnościowe i związany z tym zakres i formy interwencjonizmu państwowego, a

także konkurencja. Określają one system podziału produktu narodowego, system
podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie, stosunek do ryzyka i w konsekwencji wpływają

na elastyczność i innowacyjność techniczną oraz organizacyjną warunkujące
międzynarodową zdolność konkurencyjną przedsiębiorstw.

Deficyt
bilansu
handlowego

Spadek
kursu
pieniądza
krajowego

Ubytek
rezerw
dewizowych

Zmniejszenie
ilości
pieniądza w
obiegu
monetarnym

Impuls
deflacyjny

Nadwyżka

bilansu

handlowego

Wzrost
kursu
pieniądza
krajowego

Wzrost
rezerw
dewizowych

Wzrost ilości
pieniądza w
obiegu
monetarnym

Impuls
inflacyjny

Konsekwencją krótkookresowej nierównowagi bilansu płatniczego wywołanej brakiem

równowagi bilansu obrotów bieżących może być inflacja, która wywołuje:

−

niepewność, w ten sposób wpływa na osłabienie stopy oszczędności, stopy inwestycji i
tempa wzrostu gospodarczego, a w konsekwencji prowadzi do wzrostu stopy bezrobocia

−

zmniejszenie międzynarodowej konkurencyjności cenowej, co z reguły prowadzi do
pogorszenia w bilansie płatniczym

Dodatnie saldo obrotów kapitałowych prowadzi do wzrostu rezerw dewizowych banku
centralnego, zwiększenia płynności systemu bankowego, wzrostu ilości pieniądza w obiegu

monetarnym i w ostatecznym rezultacie wywołany jest impuls inflacyjny z szeregiem
konsekwencji z tym związanych.

Diagram Swana

Równoważenie a
wyrównywanie

bilansu płatniczego.
Istota równoważenia bilansu płatniczego polega na podejmowaniu działań

ukierunkowanych na usuwanie przyczyn nierównowagi w oparciu o:

−

środki polityki ekonomicznej

−

procesy dostosowawcze

Środki polityki ekonomicznej:

−

zmiany kursu walutowego (dewaluacja i rewaluacja),

−

polityka pieniężno - kredytowa (zmiany podaży pieniądza i stóp %),

−

polityka fiskalna (zmiany w podatkach poziomie i strukturze wydatków budżetowych),

−

polityka dochodowa (system kształtowania płac w przedsiębiorstwach publicznych i
państwowych),

−

środki administracyjno - prawne (wzrost lub ograniczenie roli państwa).

Alternatywne procesy przywracania równowagi obrotów bieżących (w oparciu o siły
rynkowe) działają przy zmianach:

−

rozmiarów globalnych wydatków,

−

podaży pieniądza.

TEMAT 11:

ZAGRANICZNA POLITYKA EKONOMICZNA (zpe)

ZAGRANICZNA POLITYKA EKONOMICZNA- świadome oddziaływanie państwa na

wymianę gospodarczą z zagranicą sprowadzające się, z jednej strony do wytyczenia
określonych celów w

tej dziedzinie, a z drugiej określonych narzędzi (instrumentów), które

E

D

C

O

Kurs w

alutowy

Z

m

ia

na s

truktury

ce

n

R

1

R

2

R

3

Popyt, wydatki; Inwestycje; Eksport
Wydatki budżetowe

I

NADWYŻKA PŁATNICZA

BEZROBOCIE

II

NADWYŻKA PŁATNICZA

INFLACJA

III

DEFICYT

INFLACJA

IV

DEFICYT

BEZROBOCIE

LRP

LRR

D

1

D

2

D

3

przez swój wpływ na obroty gospodarcze z zagranicą mają przyczynić się do osiągania tych

celów.

ZPE stanowi część ogólnej polityki gospodarczej każdego kraju, jest ściśle powiązana z
pozostałymi dziedzinami tej polityki tj. polityką rolną, przemysłową, naukowo-badawczą,

technologiczną i innymi. U podstaw tego związku leży ścisła współzależność między
sytuacją w wymianie gospodarczej z zagranicą, a sytuacją w gospodarce wewnętrznej

każdego kraju.

Istnieje ścisła współzależność między ZPE a ogólną polityką danego kraju wykorzystywaną
w stosunkach z partnerami zagranicznymi, tzn. ZPE wpływa w danej mierze na

kształtowanie ogólnej polityki zagranicznej i odwrotnie- kształtowanie się ogólnej polityki
zagranicznej wpływa na ZPE.

PODZIAŁ ZPE:

1.

Polityka autonomiczna- prowadzona przez dany kraj samodzielnie, bez uzgodnień z
partnerami zagranicznymi.

2.

Polityka umowna (polityka konwencyjna)- realizowana przez różnorodne
uzgodnienia z partnerami. Może ona być polityką, sensu stricte międzynarodową, lub

też ponadnarodową.

Międzynarodowa polityka ekonomiczna- to ZPE większej liczby krajów, uzgodniona na
zasadach równości i wzajemnego poszanowania WTO.

Ponadnarodowa polityka ekonomiczna- polega na dobrowolnym oddaniu przez dany

kraj części swoich suwerennych uprawnień w zakresie ZPE odpowiedniemu organowi
(organom) ponadnarodowemu; w ramach tej polityki uwzględnia się szeroko rozumiane

interesy większej liczby krajów, w mniejszym lub większym stopniu przy uwzględnieniu
kontekstu ogólnoświatowego, np. UE.

Główny cel ZPE każdego kraju to sprzyjanie osiągnięciu możliwie najwyższego poziomu

szeroko rozumianego dobrobytu społeczeństwa.
CELE CZĄSTKOWE ZPE:

−

osiągniecie możliwie największego poziomu zatrudnienia

−

zapewnienie stabilności poziomu cen

−

zapewnienie możliwie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego

−

zapewnienie możliwie sprawiedliwego podziału dochodu narodowego

−

dążenie do osiągnięcia równowagi w wymianie gospodarczej z zagranicą (równowagi
zewnętrznej)

DŁUGOOKRESOWE CELE ZPE:

−

osiągniecie równowagi bilansu płatniczego

−

zapewnienie stabilności kursu walutowego

−

zapewnienie równowagi bilansu handlowego, bilansu obrotów bieżących, czy też
kapitałowych

KRÓTKOOKRESOWE CELE ZPE:

−

zmiany poziomu importu czy eksportu

−

zwiększenie zaopatrzenia w określone produkty

−

zmniejszenie rozmiarów zaciąganych kredytów krótkoterminowych

Cele ZPE nie zawsze są ze sobą zgodne, czasem konkurencyjne np. dążenie do poprawy

sytuacji w bilansie płatniczym w przypadku trudności z rozwijaniem eksportu może
wywołać tendencje do ograniczenia importu, co prowadzi do zmniejszenia udziału danego

kraju w międzynarodowym podziale pracy i do zmniejszenia rozmiarów związanych z tym
korzyści.

ZPE sprowadza się do wyboru stosowania określonych instrumentów służących osiągnięciu
wytyczonych przez państwo celów tej polityki. O kształcie i stosowanych instrumentach

decyduje ogólny model, na który zorientowana jest ZPE.

Wyróżnia się dwa skrajne modele zorientowania zpe:

1.

model pełnego wolnego rynku (całkowitej liberalizacji obrotów wewnętrznych i
zewnętrznych- pełny Leseferyzm)

2.

model totalnej autarkii gospodarczej

Ad. 1 model pełnego wolnego rynku:

Państwo powstrzymuje się od bezpośredniego wpływu na obroty zagraniczne towarami i
usługami oraz czynników wytwórczych, a także nie podejmuje żadnych przedsięwzięć lub

też krajowy BC nie podejmuje żadnych interwencji na rynku walutowym. ZPE sprowadza
się do tworzenia norm prawno-instytucjonalnych dla rozwoju transakcji zagranicznych,

które gwarantują pełną swobodę działania.

Ad. 2 model totalnej autarkii gospodarczej:
W modelu tym każdy import powinien być eliminowany, jeśli tylko znajdzie się możliwość

zastąpienia go przez produkcję krajową; towarzyszy temu stosowanie rygorystycznych
restrykcji w obrotach zagranicznych towarami i usługami oraz czynnikami wytwórczymi, a

także na rynku walutowym.

Polityka wolnego handlu i wolnego rynku w skrajnej postaci prowadzona była przez Anglię
w drugiej połowie XVIII w. Zwolennikami tego typu polityki byli klasycy ekonomii A. Smith,

D. Ricardo, J. St. Mill;

ARGUMENTY ZWOLENNIKÓW WOLNEGO RYNKU I WOLNEGO HANDLU:

1.

wolny handel powoduje zwiększenie rozmiarów rynków zbytu i przyczynia się do
osiągnięcia korzyści skali

2.

wolny handel umożliwia rozwój kierunków specjalizacji międzynarodowej zgodnych z
relatywnym wyposażeniem krajów w czynniki wytwórcze

3.

wolny handel sprzyja rozwojowi międzynarodowych przepływów wiedzy technicznej
(transferowi techniki)

4.

wolny handel wraz ze związaną z nim swobodą konkurencji powoduje występowanie
tendencji do wyrównywania się cen czynników wytwórczych i produktów oraz do
występowania równowagi bilansów handlowych

Idea wolnego handlu nigdy nie była w pełni przestrzegana. W praktyce przejawiało się to w

tym, że nawet w Anglii na przełomie XVIII i XIX w stosowano:

−

cła fiskalne

−

państwo zawierało nierównoprawne umowy międzynarodowe, które ułatwiały dostęp
własnym przedsiębiorcom i handlowcom do zagranicznych rynków zaopatrzenia i zbytu.

ARGUMENTY ZWOLENNIKÓW PROTEKCJONIZMU:

a)

argumenty ogólne

b)

argumenty sektorowe

c)

argumenty pozostałe

Argumenty ogólne wskazują na mniej lub bardziej powszechne wyjątki od zasady
wolnego handlu, ich występowanie uzasadniane jest potrzebami całej gospodarki i/lub

całego społeczeństwa:
Wśród argumentów ogólnych można wyszczególnić:

−

potrzeba ochrony nowo powstających gałęzi przemysłu (infant industries)

−

potrzeba i celowość poprawy cenowych TOT

−

potrzeba ochrony bilansu płatniczego i krajowego zatrudnienia

−

potrzeba zapewnienia sprawiedliwego podziału dochodu narodowego

−

potrzeba przeciwdziałania występowaniu zakłóceń na krajowych rynkach czynników
wytwórczych

−

inne; ochrona przed nieuczciwym handlem, potrzeba zapewnienia obronności i
bezpieczeństwa kraju; potrzeba ochrony nowo tworzonych rządów

Rachunek obrotów bieżących, największe nadwyżki (2001r.)

Kraj

mln$

1. Japonia

106 870

2. Francja

36 580

3. Szwajcaria

29 119

4. Rosja

25 302

5. Korea Południowa

24 477

6. Singapur

21 254

7. Holandia

17 275

8. Chiny

15 667

9. Malezja

12 606

10. Tajlandia

12 428

Rachunek obrotów bieżących, największe deficyty (2001r.)

Kraj

mln$

1. Stany Zjednoczone

-331 480

2. Brazylia

-25 073

3. Australia

-23 175

4. Niemcy

-19 310

5. Wielka Brytania

-15 980

6. Meksyk

-14 166

7. Hiszpania

-12 621

8. Polska

-12 487

9. Argentyna

-12 312

10. Portugalia

-12 169

Argumenty o charakterze sektorowym na rzecz protekcjonizmu

−

potrzeba ochrony gałęzi przechodzących restrukturyzację i/lub upadających

−

potrzeba ochrony nowo powstających gałęzi przemysłu

−

potrzeba ochrony gałęzi tzw. strategicznych (np. dotyczą spraw wojskowości,
obronności)

Inne argumenty na rzecz protekcjonizmu
Wysuwane są przez tzw. strukturalistów, którzy nie negując zasady kosztów

komparatywnych i jej reinterpretacji w postaci zasady obfitości zasobów, wskazują na
powstawanie okoliczności uzasadniające odchodzenie od tych zasad.

Zagraniczna polityka ekonomiczna

Zpe to świadome oddziaływanie państwa na wymianę gospodarczą z zagranicą
sprowadzające się z jednej strony do wytyczenia określonych celów w tej dziedzinie, a z

drugiej określonych instrumentów, które przez swój wpływ na obroty gospodarcze z
zagranicą mają przyczynić się do osiągania tych celów.

W zależności od przyjętej filozofii działania, założonych celów oraz stosowanych

instrumentów zpe może być bardziej liberalna lub protekcjonistyczna. Kryteria wyboru
przez rząd określonej opcji są tworzone przez warunki wewnętrzne kraju, jak też zjawiska

zewnętrzne zachodzące w krajach partnerskich, na rynkach międzynarodowych oraz w
całej gospodarce światowej.

Warunki wewnętrzne

−

ogólny poziom rozwoju gospodarczego (stopień industrializacji),

−

struktura produktu narodowego,

−

struktura rynków produktów i czynników wytwórczych,

−

podział dochodu,

−

bieżąca sytuacja makroekonomiczna (ożywienie, recesja),

−

poziom dobrobytu społecznego

−

struktura społeczna, struktura i organizacja systemu politycznego

Uwarunkowania zewnętrzne

−

porozumienia prawno- instytucjonalne o charakterze wielostronnym, dwustronne lub
regionalne, zawierane przez poszczególne kraje lub grupy krajów: do porozumień tych

należą Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT), umowy handlowe, strefy
wolnego handlu, unie celne;

−

globalna współzależność gospodarcza;

−

układ sił gospodarczych i politycznych w gospodarce światowej;

−

tworzenie ośrodków grawitacji i obszarów peryferyjnych;

−

charakter zpe krajów partnerskich.

INSTRUMENTY ZPE;

1.

podział ze względu na kryterium sfery ich oddziaływania na międzynarodowe przepływy
gospodarcze

2.

podział wg kryterium ich oddziaływania na ceny, dochody, wolumen obrotów
międzynarodowych

3.

podział wg mechanizmu ich działania

Podział instrumentów zagranicznej polityki ekonomicznej według kryterium ich

oddziaływania na ceny, dochody i wolumen obrotów międzynarodowych

Rodzaje instrumentów

Przykłady

Cła

cła importowe, eksportowe i tranzytowe

Bariery pozataryfowe (działające podobnie

jak cła)

zmienne opłaty wyrównawcze, depozyty

importowe, ustalanie cen minimalnych i
maksymalnych, subwencje eksportowe,

zmiany kursu waluty

Bariery pozataryfowe

zakazy importu i eksportu, zakazy migracji

czynników wytwórczych, kwoty
(kontyngenty) wartościowe lub ilościowe,

kontyngenty dewizowe, regulowanie stopy
%, stawek płac, ograniczenia eksportu,

przepisy ..., normy techniczne i sanitarne,
normy ekologiczne

Podział instrumentów zagranicznej polityki ekonomicznej według mechanizmu ich działania

Wyszczególnienie

Przykłady

Instrumenty o charakterze cenowym

cła, zmienne opłaty wyrównawcze,
depozyty importowe, subwencje

eksportowe, zmiany kursu waluty,
regulowanie stopy % i cen innych

czynników wytwórczych

Instrumenty o charakterze dochodowym

j. w. oraz podatki i stawki amortyzacji,

regulowanie wydatków budżetowych,
określenie obowiązujących rezerw

dewizowych, rabaty oraz ulgi dochodowe i
podatkowe

Instrumenty administracyjne (nakazy,

kontyngenty ilościowe i wartościowe,

zakazy)

kontyngenty dewizowe, normy techniczne,

sanitarne, normy ekologiczne

Instrumenty polityczne

embargo, bojkot i propaganda, polityka

motywowania, udzielanie różnych koncesji,
...

Instrumenty traktatowe

uzgodnienia między krajami zasobów
wzajemnego traktowania, uzgodnione

zasady ustalania ceł i ich redukcji,
uzgodnione zasady opodatkowania

INSTRUMENTY TARYFOWE ZPE:

Instrumenty taryfowe obejmują różnego rodzaju cła, za pomocą, których państwo osiąga
cele

postawione przed częścią ZPE, tj. polityką celną.
Cło to rodzaj podatku nakładanego przez państwo na towary przewozowe przez granicę

celną kraju.
Polityka celna państwa zależy od zobowiązań i uprawnień traktatowych, które wynikają z

klauzul stosowanych w handlu międzynarodowym.

Najważniejsze klauzule stosowane w handlu

międzynarodowym.:

1) Klauzula największego uprzywilejowania (KNU)
2) Klauzula narodowa
3) Klauzula ochronna
4) Klauzula antydumpingowa
5) Klauzula standstill

KLAUZULA NAJWIĘKSZEGO UPRZYWILEJOWANIA (KNU)

KNU stosowana jest w celu przeciwdziałania dyskryminacji w stosunkach
międzynarodowych; zawiera zobowiązania państwa do traktowania swego partnera w

okresie obowiązywania umowy nie gorzej niż najbardziej uprzywilejowanego kraju.
W praktyce oznacza to, że nie może przyznać preferencyjnych stawek celnych żadnemu

krajowi bez ich rozciągnięcia na wszystkich partnerów korzystających w tym państwie z
KNU.

KNU obejmuje oprócz powiązań handlowych także żeglugę morską i śródlądową oraz

tranzyt.

Wyjątki od KNU wprowadzone przez GATT/WTO:

−

preferencje przyznawane w umowie o otworzeniu strefy wolnego handlu;

−

ustępstwa w ruchu przygranicznym;

−

preferencje przyznawane krajom rozwijającym się w ramach Powszechnego Systemu
Preferencji

KLAUZULA NARODOWA
Oznacza zobowiązanie kraju, że na swym terytorium nie będzie traktował towarów swego

partnera gorzej niż własnych, głównie w zakresie obciążeń podatkowych.
Klauzula narodowa dotyczy, oprócz wymiany handlowej, również żeglugę i tranzyt oraz

przedsiębiorstwa zagraniczne (tj. zasady ich tworzenia, funkcjonowania i likwidacji).

KLAUZULA OCHRONNA
Stwarza państwu prawo do zastosowania specjalnych środków ochronnych, w tym głównie

podwyższenia stawek celnych lub wprowadzenia kontyngentów, jeżeli import danego
towaru powoduje poważne zakłócenia w gospodarce. Zakres takich zakłóceń powinien być

udokumentowany, a zakres specjalnej ochrony i czas jej trwania dostosowany do stopnia i

zakresu tych zakłóceń.

KLAUZULA ANTYDUMPTNGOWA
Na jej mocy państwo ma prawo do wprowadzenia środków ochronnych (cła dumpingowe)

wobec dostawcy danego towaru, gdy import jest dokonywany po cenach dumpingowych,
tj. niższych od wartości normalnej.

Wartość normalna - cena, po której podobny produkt jest sprzedawany na rynku
wewnętrznym kraju eksportera w normalnym obrocie handlowym.

Wykorzystanie tej klauzuli w praktyce możliwe jest w drodze specjalnego indywidualnego
postępowania antydumpingowego przeciwko konkretnym dostawcom.

KLAUZULA STANDSTILL (całkowite unieruchomienie)

Oznacza ona niezmienność poziomu ochrony (stawek celnych), a dokładniej niepogarszania
warunków dostępu do rynku w zakresie określonych towarów. Partnerzy w ramach tej

klauzuli zobowiązują się do niewprowadzania wobec siebie żadnych nowych ceł i ograniczeń
ilościowych, lecz utrzymują poziom ochrony istniejącej w określonym momencie (dniu).

Przykład: Układ Europejski
„cła, które będą stosowane w Polsce wobec towarów wymienionych w załączniku III

począwszy od dnia wejścia w życie umowy do dnia 31 XII 94r, to cła będące w mocy w dniu
29 II 92r.”

przeciętna stawka celna - kilka %

INSTRUMENTY TARYFOWE ZPE

Regulacja taryfowa jest preferowaną i zalecaną przez GATT/WTO formą ochrony rynku,
ponieważ- w odróżnieniu od środków pozataryfowych- znajduje bezpośrednie

odzwierciedlenie w cenach, a tym samym zapewnia przejrzystość rachunku opłacalności
transakcji.

Cło- podatek pośredni nakładany przez władze administracyjne

KLASYFIKACJA CEŁ
1) wg kryterium rodzaju operacji handlowych
2) wg kryterium celu zastosowania ceł
3) wg kryterium statusu partnerów
4) wg kryterium stopnia ochrony rynku krajowego
WG KRYTERIUM RODZAJU OPERACJI HANDLOWYCH

1.

Cła importowe

- mają charakter cenotwórczy, w sensie zwiększenia cen krajowych, aż

do zrównania z cenami światowymi lub ich przekroczenia.

2.

Cła eksportowe

- umożliwiają utrzymanie cen krajowych poniżej cen światowych,

ograniczą one wywóz towarów krajowych, tym samym przeciwdziałają zmniejszeniu

podaży krajowej.

3.

Cła tranzytowe

- zostały zaniechane zgodnie z zaleceniem Konwencji Brukselskiej z

1921r. obecnie w transporcie międzynarodowym obowiązują opłaty nakładane na

pojazdy, głównie samochodowe, celem uzyskania części nakładów poniesionych na
infrastrukturę transportową oraz środków na ochronę środowiska naturalnego.

WG KRYTERIUM CELU ZASTOSOWANIA CEŁ

1.

Cła ochronne

- wpływają na rozwój gospodarki i jej strukturę,

2.

Cła fiskalne

- przysparzają dochodów zasilających budżet państwa

3.

Podatek graniczny

- stosowany obok ceł fiskalnych mający charakter instrumentu

parataryfowego, lecz szerszy zakres niż cła fiskalne

1.

Cła ochronne

ograniczają konkurencję zagraniczną; obejmują;



Cła prohibicyjne

– czyli całkowicie blokują import np. na pewne gatunki alkoholu



Cła retorsyjne(odwetowe):

•

Antydyskryminacyjne

- mające naprawić skutki gorszego traktowania kraju niż

innych partnerów

•

Antydumpingowe

- nie może być niższe od marży dumpingu, może obowiązywać

do 5 lat od jego wprowadzenia lub ostatniej weryfikacji, jest wykorzystywane

przez kraje o większym potencjale gospodarczym i większej pozycji przetargowej

aniżeli kraje eksportujące

•

Wyrównawcze

– ich celem jest zneutralizowanie skutków subsydiowania eksportu

przez partnera

Cła

Ochronne

Fiskalne

Zwykłe

Dodatkowe

Prohibicyjne

„Czyste”

Retorsyjne

Antydyskryminacyjne

Wyrównawcze

Antydumpingowe

WG KRYTERIUM STATUSU PARTNERÓW

1.

Cło podstawowe (konwencyjne, umowne)

- dotyczy krajów eksporterów

korzystających z KNU, stawki tych ceł są znacznie niższe od stawek autonomicznych.

2.

Cło autonomiczne

- dotyczy krajów eksporterów nie korzystających z KNU.

3.

Cło preferencyjne

- dotyczy krajów, które z krajem importującym mają zawarte

porozumienie o wolnym handlu lub unię celną, a także krajów rozwijających się

korzystających z Powszechnego Systemu Preferencji

WG KRYTERIUM STOPNIA OCHRONY RYNKU KRAJOWEGO

1.

Cło zwyczajne

- zawarte na taryfie celnej, jeśli nie jest wyraźnie podana informacja,

że elementem stawki jest cło dodatkowe.

2.

Cło dodatkowe

- np. cło na cukier zawarty w towarach przetworzonych stosowane w

UE i Polsce; cło na mąkę zawartą w towarach przetworzonych UE, element rolny
zawarty w towarach przetworzonych

Na podstawie nazw rodzajów stawek celnych można mówić o następujących rodzajach ceł:



Cło ad valorem (od wartości)



Cło specyficzne



Cło mieszane



Cło minimalne



Cło maksymalne

Cła ad valorem – nakładane jako % od wartości towarów
Cła specyficzne- nakładane jako określona kwota na import jednostki towaru, dotyczą

także objętości produktu

Główną zaletą ceł specyficznych jest prostota ich nakładania, wymierzania. Wadą tych

ceł jest to, że poziom protekcji zależy od ruchu cen, i są wymierzane w walutach krajowych
i przez to są trudniejsze od porównań międzynarodowych.

Cła mieszane - stanowią połączenie ad valorem i specyficznych np. 15+50 euro/hl. + 0,50
euro/%1.

INSTRUMENTY POZATARYFOWE (14.05.2003)

Instrumenty pozataryfowe zpe można podzielić na dwie grupy:

1.

Instrumenty bezpośrednie (tzw. właściwe bariery pozataryfowe)- służą przede
wszystkim celom ZPE, wpływają na handel w sposób bezpośredni. Ich funkcją jest

kontrola rynku wewnętrznego, zapewnianie dostępu do rynku, wzmacnianie pozycji
krajowych producentów wobec dostawców zagranicznych na rynku krajowym i

światowym, hamowanie importu lub pobudzanie eksportu. Stanowią one z reguły
bezpośrednią alternatywę ceł. Instrumenty bezpośrednie dzielą się na ilościowe,

fiskalne i administracyjne.

2.

Instrumenty pośrednie(tzw. quasi (niby)- bariery pozataryfowe )- ich celem nie jest
bezpośrednie regulowanie handlu, lecz oddziaływanie w sposób pośredni. Środki te

mogą dotyczyć strony importowej lub eksportowej, stają się barierami w handlu jako
produkt uboczny różnych działań rządowych, podejmowanych nie dla celów ZPE, lecz

dla innych wewnętrznych potrzeb. Instrumenty pośrednie można podzielić na: fiskalne,
związane z budżetem państwa oraz administracyjne, mające źródło w przepisach

prawno- instytucjonalnych.

Instrumenty bezpośrednie:

Ilościowe:

−

ograniczenia ilościowe (kwoty, kontyngenty);

−

kontyngenty celne;

−

dobrowolne ograniczenia eksportu VER-y;

−

porozumienia dotyczące sprzedaży, np. o uporządkowanym marketingu;

−

zmienne opłaty, np. opłaty wyrównawcze w handlu rolnym, minimalne ceny importowe,
specyficzne opłaty od importu.

Fiskalne:

−

subwencje eksportowe;

−

subsydiowane kredyty eksportowe;

−

subsydiowane ubezpieczenia handlowe;

−

promocja eksportu;

−

dyskryminacyjne zamówienia rządowe;

−

handel państwowy;

−

promocja zakupu dóbr krajowych;

−

podatek graniczny.

Administracyjne:

p

q

0

D

S

m

p

c

P

A

S

X

C

m

t

q

4

’’

q

4

q

3

q

2

q

1

q

4

’

q

3

’

q

2

’

q

1

’

q

3

’’

d

a

b

P

w+t

P

w

D

M

B+D

m

2

0

−

licencje importowe;

−

licencje eksportowe;

−

embargo;

−

obowiązkowe procedury celne.

Instrumenty pośrednie:

Fiskalne:

−

subwencje regionalne;

−

subwencje produkcyjne;

−

subsydiowanie przedsiębiorstw państwowych;

−

opodatkowanie pośrednie dóbr importowanych, zwolnienia z podatków od dóbr
eksportowych;

−

pomoc wiązana.

Administracyjne:

−

regulacje dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa (techniczne standardy, normy, wymogi
sanitarne, wymogi w zakresie opakowania lub oznakowania produktów);

−

kontrola środowiska naturalnego (wymogi w zakresie ochrony środowiska);

−

standardy pracy;

−

regulacje dotyczące ochrony praw handlowych i przemysłowych;

−

przepisy chroniące konkurencję;

−

reguły pochodzenia towaru;

−

ograniczenia dewizowe;

−

wymogi depozytów bankowych;

−

dumping, procedury antydumpingowe;

−

kontrola cen importowych i eksportowych.

Kwoty importowe

Kwoty importowe (kontyngenty) są to ilościowe ograniczenia importu, nakładane przez

rząd kraju importera w celu bezpośredniej kontroli handlu międzynarodowego. Ustalona
kwota decyduje o tym, ile towaru można legalnie importować, każde jej przekroczenie jest

zabronione i traktowane jako przestępstwo (import nielegalny). Kwota importowa może być
narzędziem alternatywnym wobec cła i działa wtedy jako ekwiwalent stawki celnej. Może

być również stosowana łącznie z cłem, tworząc bardzo restrykcyjne bariery w handlu.
Współcześnie kwoty importowe są stosowane przede wszystkim jako środek ochrony przed

szkodą wyrządzoną w wyniku nadmiernego wzrostu importu.

Specyficzną odmianą kwoty importowej jest kontyngent (pułap) celny, określający
dozwoloną wielkość importu, którą można sprowadzić bez cła lub przy specjalnych

preferencjach celnych. Import przekraczający wielkość kontyngentu jest obłożony cłem lub
pozbawiony preferencji taryfowych. Kontyngent celny działa bardziej jako instrument

taryfowy niż jako pozataryfowa bariera handlu.

Ograniczenia ilościowe

Ograniczenia ilościowe tworzą potrzebę wprowadzenia określonego systemu podziału i

wykorzystania legalnego kontyngentu. Najczęściej stosowanym systemem są licencje
importowe. Podział licencji może dokonywać się w różny sposób:

−

Rząd może ogłosić przetarg na wolną sprzedaż licencji na zasadach w pełni
konkurencyjnych, co oznacza swobodny dostęp do licencji dla wszystkich

zainteresowanych.

−

System wydawania licencji importowych może być oparty na zasadzie, kto pierwszy ten
lepszy, przy której opłata za licencję nie kształtuje się na wolnym rynku, lecz jest
ustalana jednostronnie przez rząd lub w drodze negocjacji.

−

Czasami rząd dokonuje podziału licencji miedzy importerów w proporcji odpowiadającej
ilościom sprowadzanym przez nich przed wprowadzeniem kwot.

−

Specyficzną formą podziału licencji jest przydzielanie kontyngentów różnym firmom bez
wolnej sprzedaży i negocjacji, lecz na podstawie rządowych preferencji.

−

Podział licencji importowych może być również przedmiotem lobbingu i nacisków na
rząd przez różne grupy interesu, szukające dodatkowych korzyści z zakupu tańszych
towarów, które w kraju są sprzedawane po wyższych cenach.

Dobrowolne ograniczenia eksportu

Dobrowolne ograniczenia eksportu (Voluntary Export Restraints- VER ) należą do

ilościowych narzędzi pozataryfowych, opartych na porozumieniach między krajem
imponującym i eksportującym, w których eksporter „dobrowolnie" ogranicza dostawy

określonego dobra do kraju importera. Dobrowolność, w tym przypadku, jest negatywna,
gdyż negocjowane ograniczenie jest z reguły alternatywą wprowadzenia przez kraj

importujący ceł lub kwot importowych. Administrowanie uzgodnioną kwotą przypada
krajowi eksportera, który musi wprowadzić określony system podziału kontyngentu

międzykrajowych dostawców (np. licencje eksportowe).

Dumping

To praktyki cenowe eksporterów, polegające na sprzedaży produktów za granicą po cenach
niższych niż ceny kształtujące się na rynku krajowym w analogicznych warunkach. W

skrajnym przypadku dumping może oznaczać sprzedaż zagraniczną po cenach niższych od
kosztów produkcji. Dumping należy do praktyk określanych w ekonomii, jako

dyskryminacja cenowa, mająca na celu maksymalizację zysków przez różnicowanie cen
oferowanych różnym grupom odbiorców. Różnicowanie cen eksportowych i krajowych jest

strategią służącą zdobywaniu obcych rynków zbytu bez groźby zniszczenia rynku
krajowego. Dumping jest, wykorzystywany do hamowania rozwoju nowych gałęzi produkcji

w kraju importera, co sprzyja utrzymaniu przewagi technologicznej eksportera i opóźnia
proces naśladownictwa przez kraj importujący.

Dumping może być sporadyczny, wyniszczający, łupieżczy lub trwały.
Dumping sporadyczny- stosowany okazjonalnie, gdy producent, dysponujący nadwyżką

zdolności wytwórczych lub zapasem dóbr, dąży do ich upłynnienia na rynku zagranicznym
przez oferowanie niższych cen. Sprzedaż za granicą pozwala na utrzymanie niezmienionej

podaży i cen na rynku krajowym, a więc zabezpiecza ten rynek przed zakłóceniami, a w
skrajnym przypadku- przed zniszczeniem.

Dumping wyniszczający- oznacza dyskryminację cenową prowadzoną w celu eliminacji
konkurencji na rynku importera. Obniżając cenę poniżej poziomu oferowanego przez

konkurentów, eksporter podejmuje próbę zniszczenia innych firm obecnych na rynku
zagranicznym. Celem długookresowego tego typu dumpingu jest uzyskanie pozycji

monopolistycznej, która pozwoli na podniesienie cen do poziomu zawierającego element
renty monopolowej. Dumping ten jest stosowany tymczasowo, do momentu ograniczenia

lub zniszczenia konkurencji na rynku kraju importera.
Dumping trwały jest to polityka cenowa realizowana systematycznie przez producentów

dysponujących pewnym zakresem władzy monopolistycznej i możliwością różnicowania cen
krajowych i zagranicznych w celu maksymalizacji zysków. Warunkiem trwałości tego typu

polityki jest silniejsza pozycja monopolistyczna w kraju niż za granicą, co pozwala na
utrzymanie przez dłuższy okres relatywnie wysokiej ceny na rynku krajowym. Dumping

trwały wymaga również separacji rynku krajowego od rynków zagranicznych po to, aby
krajowi konsumenci nie mogli kupić dóbr na rynkach obcych, gdzie ceny są niższe od

krajowych. Separacja rynków może być osiągnięta przez wysokie koszty transportu,
wysokie cła, bariery pozataryfowe, niedoskonałe informacje rynkowe, przepisy

administracyjne, ograniczenia dewizowe. Itd.

I. Sumowania krzywych podaży.

II. Skutki wprowadzenia cła w dużym kraju w ramach równowagi cząstkowej.

Temat 12:

Międzynarodowa polityka ekonomiczna.

PODZIAŁ ZPE:

1.

Polityka autonomiczna- prowadzona przez dany kraj samodzielnie, bez uzgodnień z
partnerami zagranicznymi.

F

F

F

KRZYWA PODAŻY

KRAJU DUŻEGO

KRZYWA PODAŻY
RESZTY ŚWIATA

d

S

d

w

S

+

w

S

ŁĄCZNA KRZYWA PODAŻY
DWÓCH POPRZEDNICH

p

p

p

+

=

a)

b)

c)

C

E

B+D

X

S

M

D

ilość

ilość

c
e
n

a

c
e
n
a

t

q

f

q

3

q

2

q

1

q

0

q

d

S

d

D

t

K

t

w

d

S

+

+

w

d

S

+

t

t

a

c

f

K

d

e

b

P*

w + t

P

w

P

w +t

t

a)

b)

2.

Polityka umowna (polityka konwencyjna)- realizowana przez różnorodne
uzgodnienia z partnerami. Może ona być polityką, sensu stricte międzynarodową, lub

też ponadnarodową.

Międzynarodowa polityka ekonomiczna- to ZPE większej liczby krajów, uzgodniona na
zasadach równości i wzajemnego poszanowania WTO.

Ponadnarodowa polityka ekonomiczna- polega na dobrowolnym oddaniu przez dany

kraj części swoich suwerennych uprawnień w zakresie ZPE odpowiedniemu organowi
(organom) ponadnarodowemu; w ramach tej polityki uwzględnia się szeroko rozumiane

interesy większej liczby krajów, w mniejszym lub większym stopniu przy uwzględnieniu
kontekstu ogólnoświatowego, np. UE.

Wielostronne uwarunkowania zpe

Ze względu na fakt, że zpe poszczególnych krajów wywiera istotny wpływ na
funkcjonowanie gospodarki światowej, podejmowane są działania na rzecz koordynacji i

harmonizacji zasad i instrumentów zpe.
Szczególne znaczenie ma w tym względzie Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu

(GATT) i powstała na jego bazie Światowa Organizacja Handlu (WTO).

Zpe może być czynnikiem zakłócającym wolny handel przez tworzenie barier w dostępie do
rynku krajowego lub udzielanie przywilejów krajowym producentom w celu poprawy ich

pozycji konkurencyjnej wobec zagranicy. Tworzone przez rząd bariery są z reguły silniejsze
niż przeszkody wynikające ze struktur rynkowych i funkcjonowania samych podmiotów

ekonomicznych. Z tego też względu podejmowane są liczna próby ich ograniczania w
formie porozumień i negocjacji międzynarodowych.

Szczególne znaczenie mają porozumienie wielostronne zapoczątkowane po zakończeniu I

wojny światowej utworzeniem Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF), Banku
Światowego (WB) oraz przygotowywaniem Karty Hawańskiej.

Karta Hawańska była skutkiem trwającej w latach 1947-1948 Konferencji Narodów

Zjednoczonych w Sprawie Handlu i Zatrudnienia, zmierzającej do utworzenia
Międzynarodowej Organizacji Handlu (ITO).

Podstawowym zadaniem ITO miała być działalność na rzecz wielostronnej liberalizacji i

współpracy w dziedzinie handlu. Karta Hawańska nie została podpisana, nie doszło do
podpisania ITO, ale powstał jej substytut w postaci GATT.

GATT został podpisany w 1947r. i wszedł w życie w 1948 r. Przejął znaczną część zadań,

które miała spełniać ITO.

Idea utworzenia ITO wróciła w trakcie Rundy Urugwajskiej GATT, której dokument
końcowy, podpisany w 1994r. przewidywała utworzenie WTO z dniem 1 stycznia 1995r.

WTO zastąpił GATT, który powstał jako rozwiązanie tymczasowe, lecz funkcjonował prawi

60 lat i doprowadziła do wszechstronnej współpracy krajów zakresie handlu dobrami i
usługami.

Podstawowe założenia GATT/WTO

Podstawowym założeniem GATT i powstałej na jego bazie WTO jest wielostronna
liberalizacja handlu i przeciwdziałania dyskryminacji w stosunkach między krajami.

Cele szczegółowe:

−

GATT/WTO tworzy i nadzoruje system reguł postępowania w zakresie
międzynarodowych stosunków handlowych;

−

prowadzi wielostronne negocjacje handlowe w ramach rund negocjacyjnych
(najważniejsze to: Runda Kennedy’ego 1964-1967; Runda Tokijska 1973-1979; Runda
Urugwajska 1986-1994);

−

modyfikuje przepisy i kodeksy w celu przeciwdziałania nowym barierom w handlu;

−

rozstrzyga spory dotyczące zobowiązań wynikających dla krajów członkowskich z
podpisania układu.

Do podstawowych zasad należą:

−

zasada niedyskryminacji i równości traktowania;

−

zasada, iż interwencji w handlu dokonuje się tylko przez cła, które są najłagodniejszym
instrumentem zpe;

−

zasada ograniczania interwencji rządowych w handlu przez zakaz stosowania subwencji
eksportowych oraz kwot importowych;

−

zasada traktowania narodowego, polegająca na tym, że importowy produkt nie
powinien być traktowany gorzej niż analogiczny produkt pochodzenia krajowego

(klauzula narodowa);

−

wszystkie sporne sprawy dotyczące interpretacji zasad GATT powinny być rozwiązane
drogą konsultacji.

Efekty rund negocjacyjnych GATT- redukcja stawek celnych, przyjęcie nowych kodeksów
dotyczących usuwania barier pozataryfowych.

Runda Kennedy’ego obniżyła cła średnio o 35%.

Runda Tokijska

doprowadziła do tego, że średnia ważona stawka celna na wszystkie dobra przemysłowe
spadła o 33%, tj. z 7,2% do 4,9%.

Runda Urugwajska

przewidziała obniżkę stawek celnych na artykuły przemysłowe średnio o 40% (w Polsce
36%, w UE o 38%), co doprowadziło do redukcji średnich ceł do wysokości ok. 3,9% (w

Polsce do 9,5%).

Temat 13:

Międzynarodowa integracja gospodarcza. (MIG)

Międzynarodowa integracja gospodarcza oznacza scalanie narodowych potencjałów

ekonomicznych w jeden potencjał międzynarodowy.

Kryteria definiowania integracji


Kryterium horyzontu integracji

Chodzi to o odpowiedź na pytanie, czy integracja jest niekończącym się procesem, czy też

osiąga stan optymalnego nasycenia, a więc ma swój kres.

Przeważa pogląd, że integracja jest długotrwałym procesem tworzenia jednakowej
struktury gospodarczej w obrębie grupy krajów. Proces integracji nie może mieć końca ze

względu na nieprzerwany rozwój produkcji, techniki i nauki, a w ślad za tym form i metod
powiązań międzynarodowych.

Istnieje również pogląd, że integracja jest stanem (zjawiskiem), które ma swój kres,

polegający na wytworzeniu pożądanej struktury ekonomicznej, wyodrębniającej grupę
krajów z całokształtu gospodarki światowej. Dalszy rozwój integracji wymaga rozszerzenia

jej zakresu lub zmian form. W taki sposób integracja regionalna zainicjowana przez

niewielką grupę krajów powinna obejmować coraz szersze regiony geograficzne aż do skali

globalnej włącznie.



Kryterium mechanizmu funkcjonowania integracji

W tym przypadku chodzi przede wszystkim o to, czy powinien to być mechanizm wolnej

konkurencji i wolnego handlu czy też efekt określonej polityki integrujących się państw

Przeważa pogląd, że integracja międzynarodowa powinna być kształtowana przez
mechanizm wolnego handlu. Proces integracji powinien polegać na likwidacji barier w

obrocie międzynarodowym towarów, usług i innych czynników wytwórczych. Niewidzialna
ręka rynku jest najlepszym regulatorem procesów integracyjnych.

Postęp w procesie integracyjnym powinien być mierzony zakresem koordynacji i następnie

unifikacji celów, środków i narzędzi wewnętrznych, a zwłaszcza zagranicznej polityki
ekonomicznej zainteresowanych państw. Koordynacja i unifikacja polityki ekonomicznej nie

powinny być przy tym traktowane tylko jako etap na drodze do wolnej konkurencji i
swobodnego rynku międzynarodowego, lecz jako trwały element procesu międzynarodowej

integracji gospodarczej.



Kryterium korzyści z integracji

Chodzi o to, czy korzyści te powinny być dzielone równo między integrujące się kraje, czy
tez mogą im przypadać w nierównych częściach.

Zwolennicy I podejścia mają na uwadze stopę korzyści. Masa korzyści czerpanych z

integracji zależy bowiem od potencjałów ekonomicznych krajów członkowskich i z założenia
nie może być identyczna. Mechanizm funkcjonowania ugrupowania integracyjnego

powinien być podporządkowany kryterium równych korzyści. W przypadku integracji
równych potencjałów może to być mechanizm wolnej konkurencji i wolnego handlu. W

przypadku integracji nierównych potencjałów warunkiem zapewnienia identycznej stopy
korzyści krajów członkowskich jest identyczna polityka integrujących się państw.

Zwolennicy II podejścia na plan pierwszy wysuwają sam fakt czerpania przez

zainteresowane kraje korzyści z integracji w porównaniu z możliwymi do osiągnięcia w
przypadku braku integracji. Sprawę identycznej stopy korzyści traktują oni jako

drugorzędną. Wykluczają jednak integrację przynoszącą niektórym krajom straty w
porównaniu z sytuacją, kiedy były one członkami ugrupowania integracyjnego. Byłaby to

integracji typu kolonialnego, trudna do dobrowolnego zaakceptowania.

Są również poglądy, które z międzynarodową integracją wiążą liczne korzyści niewymierne
ilościowo (postęp cywilizacyjny, społeczny, polityczny, itp.). Sprawę korzyści

ekonomicznych zwolennicy takich poglądów odsuwają na dalszy plan.

Cele integracji i jej przyczyny
Cele międzynarodowej integracji gospodarczej są formułowane zarówno w ujęciu ogólnym

(sensu largo) jak i w ujęciu szczegółowym (sensu stricto).

Cel ogólny integracji
W ujęciu ogólnym, w wyniku integracji ludzie zbliżają się do siebie, zaczynają myśleć i

działać podobnie, znikają bariery językowe, konflikty narodowościowe, pojawiają się
wspólne interesy w miejsce konfliktowych, granice państwowe przestają dzielić narody i

państwa, a swoboda poruszania się obywateli, brak ograniczeń w przepływie towarów,
usług oraz czynników produkcji i pozwalają osiągnąć wspólne cele gospodarcze.

Cele szczegółowe integracji

Do celów gospodarczych sensu stricto międzynarodowej integracji gospodarczej należy
zaliczyć przede wszystkim:

−

Zwiększenie efektywności gospodarowania. Służy temu zwłaszcza unowocześnienie
gospodarki przez strukturalne zmiany w produkcji (zaniechanie bądź ograniczenie

działań o relatywnie niskiej efektywności oraz zwiększenie znaczenia dziedzin uznanych

za specjalizacyjne);

−

Ułatwienie dostępu do zewnętrznych zasobów produkcyjnych, tj. surowców, wiedzy
technicznej, zasobów pracy, kapitału;

−

Rozwój międzynarodowej specjalizacji i kooperacji w produkcji. W efekcie zwiększają się
serie wytwarzanych wyrobów wzrasta skala produkcji i w ślad za tym- korzyści z tytułu
obniżki kosztów jednostkowych;

−

Międzynarodowa integracja gospodarcza ma także ważne znaczenie dla rozwoju nauki i
techniki. Jej efektem jest obniżka kosztów postępu technicznego i szybsze jego tempo.

Prowadzi do tego z jednej strony, koordynacja badań nad postępem technicznym i
rozwój wspólnych badań, z drugiej zaś łatwiejszy dostęp do tego postępu wszystkich

integrujących się państw.

Integracja ma szczególnie duże znaczenie dla krajów małych i średnich, które pojedynczo

nie są w stanie sprostać wymaganiom współczesnego rozwoju ekonomicznego i
technicznego.

Warunki rozwoju MIG
a) Położenie geograficzne
Chodzi tu o maksymalne skrócenie czasu przepływu towarów i usług oraz czynników

produkcji między integrującymi się krajami, a także zmniejszenie kosztów tego przepływu;
b) Infrastruktura gospodarcza

Odpowiednia infrastruktura, w tym zwłaszcza rozwinięte połączenia kolejowe, drogowe,
morskie, telekomunikacyjne, informatyczne. Stworzenie jednolitego organizmu

gospodarczego nie jest możliwe bez takiej infrastruktury. Z tego właśnie względu w
najkorzystniejszej sytuacji są kraje sąsiedzkie, tradycyjnie rozwijające ze sobą handel

zagraniczny, kooperację w produkcji, czy też inne formy współpracy międzynarodowej.
c) Komplementarność struktur

Komplementarność międzygałęziowa może ułatwić rozwój integracji międzynarodowej, nie
jest jednak jej warunkiem koniecznym i wystarczającym. Przykładem tego były próby

tworzenia ugrupowań integracyjnych, w krajach słabo rozwiniętych, a także w Europie
Środkowej i Wschodniej (w ramach RWPG), zakończone niepowodzeniem.

W krajach rozwiniętych gospodarczo brak międzygałęziowej komplementarności struktur

gospodarczych a nawet ich konkurencyjność nie przekreślają możliwości międzynarodowej
integracji gospodarczej.

Warunkiem niezbędnym jest w tych krajach wewnątrzgałęziowa komplementarność

struktur gospodarczych. Komplementarność wewnątrzgałęziowa powinna być przy tym
pojmowana w sposób dynamiczny, co oznacza, iż sprawą decydującą dla udziału danego

kraju w ugrupowaniu integracyjnym, nie jest brak komplementarności wewnątrzgałęziowej
w okresie początkowym, lecz możliwość jej ukształtowania w przyszłości w przypadku

zbliżonych poziomów rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego stworzenie
komplementarności wewnątrzgałęziowej w przemyśle jest możliwe w relatywnie krótkim

czasie. Natomiast wzajemne dopasowanie innych dziedzin gospodarki wymaga znacznie
dłuższego okresu.

Polityka sprzyjająca integracji

Wyraża się we wzajemnym udzielaniu preferencji taryfowych i pozataryfowych,
wprowadzaniu swobody przepływu kapitału pracy i innych czynników produkcji koordynacji

politycznej ....

Formy międzynarodowej integracji gospodarczej

Zniesienie

ceł i barier
ilościowych

Wspólna

zewnętrzna
taryfa

celna

Swobodny

przepływ
czynników

wytwórczych

Harmonizacja

polityki
ekonomicznej,

instytucje

Unifikacja

polityczna,
instytucje

ponadnarodowe

STREFA

WOLNEGO
HANDLU

•

UNIA CELNA

•

•

WSPÓLNY
RYNEK

•

•

•

UNIA
EKONOMICZNO-

WALUTOWA

•

•

•

•

UNIA

EKONOMICZNO-
POLITYCZNA

•

•

•

•

•

Przykłady
1) Strefa wolnego handlu: CEFTA, NAFTA, ASEAN, APEC
2) Unia celna: Unia celna Beneluksu, EWG też zaczynała od unii celnej
3) EWG/UE
4) UE zaszła najgłębiej w procesach ekonomicznych

Temat 14:

GLOBALIZACJA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ

Globalizacja to postępujący proces silnego umiędzynarodowienia działalności

gospodarczej, trwający od czasu rewolucji przemysłowej w Europie Zachodniej, w
szczególności czasu rewolucji w transporcie międzynarodowym (parostatki) i komunikacji

(telegraf). Za okres wielkich postępów globalizacyjnych przyjmuje się lata 1870 - 1914,
kiedy to system waluty złotej, wolny handel i wysoka mobilność ludności w skali

międzynarodowej przyczyniła się do znacznego umiędzynarodowienia życia
gospodarczego. Obie wojny światowe i wielki kryzys gospodarczy lat 1928 - 1933 to regres

w rozwoju globalizacji.

Współcześnie aktualność problematyki globalizacji wiąże się z jakościowymi, nowymi

przyczynami i objawami globalizacji. Obecny etap globalizacji „to coś więcej niż przepływ
pieniędzy i towarów - to wzrastająca zależność ludzi na całym świeci wskutek kurczącej się

przestrzeni i czasu oraz zanikanie granic", za sprawą szybkiego rozwoju i gwałtownego
rozprzestrzeniania się technologii teleinformatycznych, zmieniających zasadniczo życie

gospodarcze, jak i wiele elementów systemu społeczno-ekonomicznego.

Globalizacja dokonuje się na wszystkich szczeblach agregacji ekonomicznej, tj. na szczeblu
makro, mezo i mikroekonomicznym.

W wymiarze makroekonomicznym globalizacja jest procesem integrowania się gospodarek

coraz większej liczby krajów ponad ich granicami, dzięki rozszerzaniu oraz
intensyfikowaniu wzajemnych powiązań (inwestycyjnych, produkcyjnych, handlowych i

kooperacyjnych), w wyniku, czego powstaje ogólnoświatowy system ekonomiczny o dużej
współzależności i znacznych reperkusjach działań podejmowanych lub toczących się nawet

w odległych krajach. Konsekwencją tak rozumianego procesu jest tworzenie się globalnej
gospodarki integrującej gospodarki.

Globalizacja w sferze mezo (przemysły, branże) ma miejsce wówczas, gdy pozycja

konkurencyjna danego przedsiębiorstwa na jednym rynku kształtowana jest w dużym
stopniu pod wpływem jego pozycji na innych rynkach a tworzące się globalne przemysły

nie są już zbiorem oddzielnych gałęzi, lecz stanowią ciąg powiązanych gałęzi i rynków,
stanowiących teren rywalizacji firm konkurujących ze sobą przy użyciu globalnych

strategii.

Globalizacja w aspekcie mikroekonomicznym, odnosząca się głównie do działalności

korporacji transnarodowych (KTN) polega na zintegrowaniu rozproszonych
międzynarodowo działań/funkcji realizujących je jednostek w ramach ich globalnych

strategii.

FAZY UMIĘDZYNARODOWIENIA, JAKO GŁÓWNE SIŁY SPRAWCZE PROCESU

GLOBALIZACJI

−

pierwsze dekady po zakończeniu II wojny światowej wskazują na dominującą rolę
handlu w umiędzynarodowieniu gospodarki,

−

w latach 70-tych i 80-tych, zaś główną siłą sprawczą stały się przepływy kapitałowe w
skali międzynarodowej,

−

od połowy lat 80-tych podstawowego znaczenia nabrała działalność inwestycyjna KTN
oraz przepływ technologii.

Handel międzynarodowy w ostatnim półwieczu wzrastał w tempie średnio rocznie 2 razy
szybszym niż wynosił wzrost światowego PKB, dzięki czemu udział tego handlu w

tworzeniu światowego produktu wzrósł z 5,5% w 1950 r. do 10,5% w 1973 r. i do 17,2% w
1998 r.

Z kolei liberalizacja rynków kapitałowych doprowadziła do tego, że startując z podobnych

poziomów wartości 50 lat temu, co wartość obrotów towarowych poziom przepływów
kapitałowych przekroczył w latach 80-tych kilkakrotnie, jeśli nie kilkunastokrotnie wartość

wymiany towarowej. Aktualnie wartość transakcji kapitałowych zawieranych w skali
międzynarodowej dochodzi do 1500mld $ dziennie, co oznacza ponad 50-krotnie większą

wartość od wartości transakcji handlowych zawieranych w tym samym czasie!

Wzrost znaczenia KTN w życiu gospodarczym świata. KTN są już właścicielem 40%
majątku produkcyjnego mierzonego jego udziałem w tworzeniu światowego PKB. Wartość

dóbr sprzedanych przez filie KTN wyniosła w 1999 r. 14 bilionów USD (w 1980 r. wynosiła 3
biliony USD), przekraczając niemal dwukrotnie wartość światowego eksportu w tymże

roku. Z kolei udział KTN w handlu międzynarodowym osiągnął poziom 75% tego handlu
przy czym trzeba dodać, że podstawę tego udziału, tj. 37,5% handlu światowego stanowił

obrót wewnątrz KTN.

Efektem wzrostu znaczenia KTN w gospodarce światowej (proces ten rozpoczął się już w
latach 30-tych, ale został zahamowany przez II wojnę światową) oraz deregulacji rynków

finansowych był szybki wzrost bezpośrednich inwestycji zagranicznych (FDi). W latach 60.
wzrastały one w tempie 2 razy szybszym niż rósł światowy PKB, jednakże w chwili obecnej

różnica ta wzrosła już do 6-8 razy, ponieważ średnioroczne tempo przyrostu FDI wynosiło
w ostatnich latach rzędu 27% rocznie, osiągając poziom 1 biliona (1000mld) USD w 1999

r.

Dane te świadczą o dominującej roli kapitału międzynarodowego (lub
umiędzynarodowionego) także w zakresie inwestycji. Warto dodać, że kapitalizacja giełd

światowych wynosi 30.000mld USD, czyli ponad 3-krotność produktu narodowego USA lub
przekracza ponad 120-krotnie PKB Rosji w 2000 r.

WPŁYW DECYZJI POLITYCZNYCH NA PRZEBIEG PROCESÓW GLOBALIZACYJNYCH

Pomiędzy obiektywnymi procesami umiędzynarodowienia działań gospodarczych, a

działaniem państw i organizacji międzynarodowych w kwestiach gospodarczych, istnieje
silne wzajemne sprzężenie zwrotne czy też zależność o charakterze synergicznym. Z jednej

strony obiektywne tendencje wymuszają procesy dostosowawcze w zakresie działań
rządów i/lub międzynarodowych organizacji gospodarczych. Dotyczy to takich istotnych

dziedzin międzynarodowego życia gospodarczego, jak handel międzynarodowy, przepływy
kapitałowe, zagraniczne inwestycje bezpośrednie czy procesy integracyjne. Z drugiej zaś

decyzje rządów dotyczące deregulacji rynków finansowych, wielostronna liberalizacja

handlu międzynarodowego w ramach GATT/WTO, czy też decyzje dotyczące kwestii
inwestycji bezpośrednich, znacznie ułatwiły i przyspieszyły rozwój procesów

globalizacyjnych. Podobne efekty przynoszą decyzje dotyczące integracji regionalnych,
które nie są procesem tylko samym w sobie, lecz powinny być traktowane także jako

element procesów globalizacyjnych.

Powrót do przerwanych czy wyhamowanych w latach 1914-1945 procesów
globalizacyjnych możliwy był dzięki doniosłym decyzjom politycznym z roku 1944, które

przeszły do historii pod nazwą systemu Bretton Woods. Stworzenie klarownych zasad
działania oraz instytucji wyposażonych w recepty i środki a odpowiedzialnych

odpowiednio za: odbudowę gospodarki światowej (Bank Światowy), stabilność i
wymienialność walut (Międzynarodowy Fundusz Walutowy) oraz usuwanie barier w

handlu światowym (GATT) niewątpliwie ułatwił (choć stopniowo) rozwój tendencji
globalizacyjnych. Najbardziej widocznym efektem są dokonania GATT/WTO -8 rund GATT

pozwoliło obniżyć stawkę celną ad valorem z poziomu 40% dla artykułów przemysłowych
w 1948 r. do poziomu 3,9% obecnie, a więc ponad 10-krotnie. Decyzje zaś ostatniej,

zakończonej w 1994 r. Rundy Urugwajskiej rozszerzyły zakres liberalizacji o artykuły
rolne, usługi, inwestycje i prawa autorskie torując drogę dla dalszych poczynań w tym

zakresie, czego efekty powinna uwidocznić odbywająca się w nienajlepszej jak dotąd
atmosferze Runda Milenijna.

Także dokonania Banku Światowego i MFW, mimo wielu zastrzeżeń pod ich adresem,

można uznać za sprzyjające stabilizacji rozwoju gospodarczego i handlu
międzynarodowego dzięki umożliwieniu wielu krajom powrotu do antyinflacyjnego

wzrostu i wprowadzeniu wymienialności walut.

Proces usuwania barier w przepływie czynników wytwórczych nie jest zakończony i
dlatego rola tych organizacji w sprzyjaniu procesom globalizacyjnym będzie dalej

potrzebna. Tym bardziej, że główny uczestnik tych procesów, kraj o największym wpływie
na działalność tychże organizacji, czyli Stany Zjednoczone, są żywotnie zainteresowane

dalszą liberalizacją wymiany we wszystkich jej aspektach, czego dowodzą poczynania
rządu tego kraju w ostatnich dekadach ubiegłego stulecia a także i obecnie. W latach 90-

tych USA zawarły i/lub doprowadziły do podpisania ok. 300 takich porozumień
dotyczących liberalizacji różnych form międzynarodowego obrotu gospodarczego.

Coraz bardziej otwarta gospodarka światowa, wspierana przez w/w inicjatywy stymuluje

innowacje i integrację rynków. Szybszy rozwój technologii, większa skala produkcji i
niższe koszty stymulują handel i czynią rozwój szybszym i bardziej efektywnym,

zachęcając z kolei rządy do dalszej liberalizacji wymiany. Przemianom ulegają więc
systemy społeczno-ekonomiczne.

WPŁYW PROCESÓW GLOBALIZACYJI NA WYBÓR POLITYKI

EKONOMICZNEJ RZĄDU

Procesy globalizacyjne wywierają ogromny wpływ na politykę ekonomiczną państw.

Stosunek państw do wielu z tych procesów uległ znacznej a czasem wręcz gruntownej
metamorfozie. Przemiana ta dotyczy przede wszystkim stosunku rządów do działalności

KTN. Początkowo, szczególnie w latach 70-tych była to polityka restrykcyjna, wynikająca
z negatywnej oceny tej nowej formy umiędzynarodawiania gospodarki. Dopiero w latach

80-tych, a niemal już powszechnie w latach 90-tych zmieniło się to nastawienie i coraz
większa grupa państw otwierała się na działalność KTN na ich terytorium, widząc w

napływie obcego kapitału produkcyjnego także transfer technologii, nowych form
zarządzania, nowych miejsc pracy i lepszego połączenia z międzynarodowymi rynkami

zbytu. Rządy wielu krajów zaczęły wręcz prześcigać się w tworzeniu lepszych warunków
działania dla KNT, obniżając lub zamrażając na jakiś czas podatki, przygotowując

infrastrukturę techniczną czy lub przede wszystkim stwarzając im gwarancje
instytucjonalne (umowy, zmiana prawa itp.) dla długookresowego i stabilnego działania.

Wzrost znaczenia KTN w życiu gospodarczym wielu państw, podobnie jak znaczna

redukcja barier w przepływie towarów i usług oraz praktycznie całkowita liberalizacja
przepływów kapitałowych stawia jednak pod znakiem zapytania rolę rządu w

kształtowaniu polityki ekonomicznej w sposób samodzielny.

K. Ohmae w swym słynnym dziele o zaniku państwa narodowego, wskazuje na proces
przesuwania się decyzji niegdyś zarezerwowanych dla rządu na szczebel ponadnarodowy

(międzynarodowe instytucje finansowe czy organy regionalne) lub na szczebel
korporacyjny.

Inaczej mówiąc, zawężeniu ulegają obszary działalności państwa w gospodarce i maleje

ilość instrumentów, które one mają w swym posiadaniu, aby móc istotnie wpływać na
kierunek i tempo procesów ekonomicznych. Zjawiska te, przynajmniej w Europie

Zachodniej są jeszcze bardziej spotęgowane, ponieważ obok lub raczej równolegle do
obiektywnych tendencji globalizacyjnych dyktowanych przez politykę międzynarodową i

postęp techniczno-technologiczny dochodzą świadome decyzje o charakterze
integracyjnym.

Nie znaczy to jednak, że rola państwa w działalności gospodarczej ulega znacznemu

osłabieniu. Państwo może odegrać ogromną rolę koncentrując się na usprawnianiu
instytucji obniżających koszty transakcyjne, warunek niezbędny w prawidłowym,

prokonkurencyjnym otoczeniu ekonomicznym, który potrzebny jest zarówno krajowym
jak i zagranicznym podmiotom gospodarczym. Państwo powinno

zagwarantować

stabilną politykę makroekonomiczną i zmniejszać obciążenia dla podmiotów

gospodarczych i ludności. Resztę załatwi sektor prywatny, jeśli tylko otoczenie

instytucjonalne (zagwarantowana własność, klarowne i stabilne prawo, skuteczna jego
egzekucja, sprawny system finansowy itp.) będzie zapewnione przez odpowiednią

politykę państwa. W obecnych warunkach ten wymiar działalności państwa więcej może
uczynić dobrego gospodarce i społeczeństwu niż próby bezpośredniej ingerencji w

działania operacyjne.

ROZWÓJ REGIONALNEJ INTEGRACJI GOSPODARCZEJ l JEJ WPŁYW NA POLITYKĘ

EKONOMICZNĄ RZĄDU

Obecnie istnieje w świecie około 100 mniej lub bardziej istotnych ugrupowań czy

porozumień integracyjnych. Wiele z nich, choć nakierowanych na interes grupowy,
wspiera jednak integrację szerzej rozumianą poprzez znoszenie barier w regionalnej

wymianie międzynarodowej, przyczyniając się, jako uzupełnienie i w sposób pośredni,
procesy globalizacyjne.

Najbardziej rozwiniętą formą i najbardziej pogłębionym ugrupowaniem integracyjnym jest
oczywiście Unia Europejska. Warto jednak wymienić także kilka innych inicjatyw

integracyjnych, takich jak NAFTA obejmująca USA, Meksyk i Kanadę; APEC i ASEAN w
regionie Azji i Pacyfiku oraz MERCOSUR w Ameryce Łacińskiej.

Udział wielu krajów w ugrupowaniach integracyjnych, szczególnie o pogłębionych
charakterze, takim z jakim mamy do czynienia np. w UE, ogranicza pole działania i

możliwość korzystania z wielu narzędzi także w polityce wewnętrznej. Dla przykładu kraje
UE muszą zachować określoną dyscyplinę w takich podstawowych dla polityki

gospodarczej kwestiach jak chociażby: wysokość deficytu budżetowego, wielkość długu
publicznego, wysokość inflacji czy nawet stopy procentowej, nie mówiąc już o równym

traktowaniu podmiotów gospodarczych o różnym pochodzeniu kapitału czy charakterze
własności.

Proces „ubezwłasnowolnienia" władzy gospodarczej zainicjowany i kontynuowany na

własne życzenie wydaje się więc nieodwracalny, a w każdym razie jest bardzo daleko
posunięty. Towarzyszy mu wzrost znaczenia władzy centralnej ponadnarodowej

(Bruksela) oraz znaczna polaryzacja o charakterze regionalnym (także o charakterze
ponadnarodowym oraz lokalnym). Zawężanie opcji w polityce ekonomicznej na szczeblu

państwa narodowego staje się powoli faktem.

Podobne ograniczenia w wewnętrznej polityce ekonomicznej państw wynikają także z
uzgodnień, jakie zawarły one z międzynarodowymi instytucjami finansowymi czy

organizacjami, w których członkostwo narzuca im pewien kodeks postępowania w wielu
istotnych kwestiach dotyczących polityki makro czy mikroekonomicznej, a nawet

zagranicznej polityki gospodarczej, np. w kwestii pomocy dla krajów słabiej rozwiniętych.