PRAWO
ZOBOWIĄZAŃ

Zagadnienia wstępne

Wprowadzenie



Stosunek prawny



Stosunek cywilnoprawny



Prawo podmiotowe



Zobowiązanie – powstanie i struktura



Dług a odpowiedzialność



Pojęcie świadczenia



Treść świadczenia



Rodzaje świadczeń



Świadczenia pieniężne, odsetki, naprawienie szkody

Stosunek prawny



„Prawna więź między podmiotami”



Określa sytuację prawną podmiotu



Stosunek społeczny = takie relacje między podmiotami, w których

zachowanie jednej strony (działanie, zaniechanie) wywołuje reakcje

innej strony (działanie, zaniechanie) i podlegają kontroli norm

społecznych



Nawiązany w następstwie wystąpienia prawnie doniosłego
zdarzenia

Podmiot A

Podmiot B

Stosunek prawny

Podmiot

Przedmiot

Treść

Elementy stosunku prawnego



Podmiot



Wyznaczają przede wszystkim hipotezy norm
prawnych



W zależności od gałęzi prawa i rodzaju stosunku

prawnego, istnieją różne typy podmiotowości prawnej.



Przedmiot



Określone w treści normy prawnej zachowanie się jej
adresata



Treść



Zakres praw i obowiązków

Stosunek cywilnoprawny



Równorzędność stron:



Żaden z podmiotów nie

jest podporządkowany
drugiemu



Równorzędność
formalna



Autonomia woli stron:



Brak bezpośredniego

przymusu państwowego



Możliwość swobodnego

kształtowania treści

stosunków
cywilnoprawnych

•

Stosunek prawny wyznaczony przez normy prawa cywilnego

• Podstawa wyróżnienia:

METODA REGULACJI

uznanie równorzędnej względem siebie i autonomicznej

pozycji podmiotów prawa cywilnego

Stosunek

cywilnoprawny

Podmiot

Przedmiot

Treść

Treść stosunku cywilnoprawnego



Elementami treści stosunku

cywilnoprawnego są wynikające z normy
prawnej:



z jednej strony: uprawnienia (roszczenia,

uprawnienia kształtujące, zarzuty)



z drugiej strony:

obowiązki (jako korelat

uprawnień)

podmiotów tego stosunku.

Prawo podmiotowe



„Sfera możności postępowania”



Jedno lub zbiór uprawnień, związanych ze sobą funkcjonalnie

i stanowiących element danego typu stosunku prawnego



Wyznaczone normami prawnymi



Służy ochronie interesów podmiotów prawa cywilnego



Wolność zachowań podmiotu uprawnionego



Kompetencje do żądania od właściwego organu

państwowego ochrony, aby przymusem doprowadził do

zrealizowania sprzężonych z prawem podmiotowym

obowiązków



Sytuacja prawna podmiotu, na którą składają się zachowania

psychofizyczne oraz konwencjonalne, z którymi zawsze

sprzężone są obowiązki innego podmiotu.

Prawo rzeczowe

Właściciel vs. Reszta świata

Na pierwszym planie:

Prawo podmiotowe właściciela

Po drugiej stronie: obowiązek

– powstrzymywanie się

Prawo do posiadania,

korzystania, rozporządzania

Prawo

zobowiązaniowe

Dłużnik vs. Wierzyciel

Na pierwszym planie:

Stosunek prawny

(akcent na obowiązki)

Dynamika: obie strony

powinny być aktywne

Wierzytelność – ogół

uprawnień

Dług – zobowiązanie/

obowiązki dłużnika

ZOBOWIĄZANIE

i jego struktura

Czym jest zobowiązanie?

Wierzyciel Dłużnik

świadczenie

(zachowanie się dłużnika na rzecz wierzyciela)

podmiot podmiot
uprawniony zobowiązany




Wierzytelność Dług
ogół uprawnień ogół obowiązków



Art. 353 KC:

§ 1.Zobowiązanie polega na

tym, że wierzyciel może żądać
od dłużnika świadczenia, a
dłużnik powinien świadczenie
spełnić.

§ 2.Świadczenie może polegać

na działaniu albo na
zaniechaniu.

Stosunek

zobowiązaniowy

Podmiot

Dłużnik - Wierzyciel

Przedmiot

Świadczenie

Treść

a) Prawo podmiotowe

b)

Obowiązki

Modele zobowiązania



Prosty

1 dłużnik 1 wierzyciel

Jedna strona ma same obowiązki, druga same uprawnienia



Złożony

dłużnik wierzyciel

wierzyciel dłużnik

W ramach 1 stosunku zobowiązaniowego obie strony są wierzycielami i

dłużnikami wobec siebie, choć każda strona w innym zakresie

Wierzytelność



Prawo podmiotowe, które w stosunku zobowiązaniowym

przysługuje wierzycielowi.



Służy do zaspokojenia interesów wierzyciela.



Treść zobowiązania kształtowana jest również przez

przepisy zawierające tzw. klauzule generalne, które

odsyłają do pewnego systemu norm i ocen
pozaprawnych



Uprawnienie wierzyciela kierowane jest do tylko

przeciwko konkretnemu dłużnikowi i tylko ten dłużnik

odpowiada za dług (rozszerzona skuteczność

wyjątkowo: art. 59 KC, 690 KC, niektóre prawa w

księdze wieczystej).

Dług



Dług jest wyrazem powinności dłużnika,
która polega na obowiązku spełnienia
świadczenia, co ma na celu zaspokojenie
interesu wierzyciela.



Korelat wierzytelności



Odpowiedzialność ?

Dług a odpowiedzialność



Odpowiedzialność dotyczy pokrycia długu i
obejmuje wszelkie ujemne konsekwencje

przewidziane przez system prawny, związany z

przymusową realizacją świadczenia.



Możliwość przymusowego egzekwowania

świadczenia od dłużnika



Wyróżniamy: odpowiedzialność osobistą i
rzeczowa



Czy dług może istnieć bez odpowiedzialności?

Powstanie stosunku
zobowiązaniowego



Czynność prawna



Orzeczenie sądu



Akt administracyjny



Czyny niedozwolone



Inne zdarzenia:



Bezpodstawne wzbogacenia



Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

Świadczenie

pojęcie, treść, rodzaje

Pojęcie



Świadczenie to zachowanie się dłużnika zgodne

z treścią zobowiązania i czyniące zadość
interesom wierzyciela.



Dare



Facere



Non facere



Pati



Element woli?

Treść świadczenia



Art. 353 par. 2 KC:



Działanie



Zaniechanie



Treść => to jak dłużnik ma się zachować



Przykłady: wykonanie dzieła, przeniesienie prawa własności, przechowanie
rzeczy



Chwila oznaczenia świadczenia?



Świadczenie powinno być oznaczone najpóźniej w chwili jego spełnienia!



Może być ściśle określone w chwili powstania zobowiązania



Strony mogą wskazać sposób jego określenia w przyszłości



Możliwość wykonania świadczenia



„Sprzedający sprzedaje Polskę, za którą Kupujący zobowiązuje się do zapłaty

ceny w kwocie 1 zł”.



Uprzednia (pierwotna) niemożność  jeśli w momencie zawarcia umowy świadczenie

było niewykonalne, zobowiązanie w ogóle nie powstaje



„Sprzedający sprzedaje samochód, za który Kupujący zobowiązuje się do zapłaty

ceny w kwocie 1 mln zł”. (Następnie okazuje się, że po zawarciu umowy, a przed

wydaniem samochodu Kupującemu, Sprzedający prowadząc samochód pod

wpływem alkoholu, uderza w drzewo. Samochód płonie (Sprzedający wychodzi

cało).



Następna niemożność  dłużnik zobowiązany będzie do zapłaty odszkodowania w

miejsce pierwotnego świadczenia

Zobowiązanie rezultatu a
zobowiązanie starannego działania



„Jan Kowalski zleca, a Kazimierz Nowak zobowiązuje

się sporządzić roczny bilans księgowy spółki XYZ”



Ściśle określony efekt



Istotny jest skutek, objęty treścią zobowiązania



Danie



Wykonanie



„Zleceniodawca zleca, a Zleceniobiorca zobowiązuje się

do świadczenia usług prawnych, polegających w

szczególności na reprezentowaniu Zleceniodawcy przez

Zleceniobiorcę przed organami państwowymi.”



Nie ma obowiązku osiągnięcia wskazanego celu



Dłużnik ma podjąć określone działanie, ukierunkowane na

osiągnięcie celu



Brak obowiązku osiągnięcia określonego rezultatu



Obowiązek dołożenia należytej staranności

Zobowiązanie przemienne



„Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru

poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź

przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej.”



Art.363 par. 1 KC



Świadczenie nie jest ściśle określone w chwili powstania zobowiązania



Wynika z treści czynności prawnej lub ustawy



Wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń



1 stosunek zobowiązaniowy o kilku alternatywnych, odrębnych świadczeniach



Świadczenia muszą być odrębne:



Różna treść / Różne przedmioty / Różny sposób / Różne miejsca



Wybór – jednostronna czynność prawna



Kto dokonuje wyboru?



Wierzyciel



Dłużnik



Osoba trzecia



Skąd wiemy kto ma wyboru dokonać?



Z treści czynności prawnej



Z okoliczności



A co w jeśli w treści czynności prawnej nie wskazano kto dokonuje wyboru?



Art. 365 par. 1 KC



A gdy uprawniona osoba nie dokona wyboru?



Art. 365 par. 3 KC



Druga strona może wyznaczyć termin, po bezskutecznym upływie którego uprawnienie do

wyboru przechodzi na drugą stronę

Świadczenie z upoważnieniem przemiennym



„Wyrok w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej: Sąd

Okręgowy we Wrocławiu nakazuje pozwanemu wydać

przedmiot A, od czego pozwany może się zwolnić

poprzez zapłatę kwoty 100.000 zł.”



Od samego początku opiewa na 1 świadczenie  wierzyciel

może domagać się spełnienia tylko tego świadczenia (do

egzekucji nadaje się tylko pierwsze świadczenie).



Natomiast dłużnik może spełnić inne świadczenie, które

również spowoduje wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania.



Wybór należy do dłużnika.



Upoważnienie przemienne może wynikać z:



ustawy (np. przy darowiźnie: obdarowany dostarcza środki

utrzymania darczyńcy w niedostatku albo zwraca wartość
wzbogacenia),



umowy

Rodzaje świadczeń



„Za wykonane prace zleceniobiorcy zostanie wypłacone wynagrodzenie w

wysokości 100 złotych na podstawie rachunku.”



Świadczenie jednorazowe – brak odwołania do czynnika czasu



„Najemca zobowiązany jest płacić Wynajmującemu miesięczny czynsz w

wysokości 500 zł. Czynsz płatny będzie z góry do 5 dnia każdego miesiąca.”



Świadczenie okresowe



Element czasu

– wpływa na rozmiar świadczenia, im dłużej trwa stosunek tym więcej

świadczeń



Czynności powtarzające się cyklicznie w określonych z góry odstępach czasu



„Kupujący zobowiązuje się do zapłaty ceny w wysokości 3.000 zł. Powyższa

cena zostanie zapłacona przez Kupującego w 5 miesięcznych ratach, płatnych

na rachunek bankowy Sprzedającego do 5 dnia każdego miesiąca. Pierwsza rata

zostanie zapłacona w grudniu.”



Świadczenie jednorazowe rozłożone na raty



Rozmiar świadczenia znany od razu, z góry jest określony



„Wydzierżawiający oddaje przedsiębiorstwo XYZ Dzierżawcy do używania i

pobierania pożytków”.



Świadczenia ciągłe



Stałe, określone zachowanie dłużnika



Zobowiązanie ciągłe:



Ustanowione na czas oznaczony 

wygasają z upływem terminu:



Ustanowione na czas nieoznaczony (bezterminowe)  wypowiedzenie

Rodzaje świadczeń II



„Sprzedawca wyda przedmiot sprzedaży Kupującemu

w terminie 10 dni od dnia zawarcia umowy sprzedaży”



Świadczenia niepodzielne



Nie można wykonać ich częściowo (bez istotnej zmiany

przedmiotu lub wartości)



„Kupujący zobowiązuje się do zapłaty ceny w

wysokości 100 zł”.



Świadczenia podzielne



Można wykonać częściowo



Decyduje cel świadczenia !



Sąd Najwyższy w sprawie IV CKN 821/00 orzekł, że

świadczenie rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest
zawsze niepodzielne.

Rodzaje świadczeń III



„Joanna Wilk sprzedaje Karolinie Nowak samochód
marki Toyota Land Cruiser, o numerach rej. BCV

65678”



Oznaczone co do tożsamości



Mają za przedmiot rzecz indywidualnie oznaczoną



„Maurycy Pióro zobowiązuje się dostarczyć Janowi
Kredce 5 ton pszenicy w terminie 3 tygodni od dnia

zawarcia niniejszej umowy”



Oznaczone co do gatunku



Cechy rodzajowe



Konkretyzacja w postaci źródła, masy



Decyduje treść konkretnego zobowiązania.

Wielość dłużników i
wierzycieli

Uwagi ogólne



Podmiot

– jeden z elementów zobowiązania



Zobowiązanie ma 2 strony: dłużniczą i wierzycielską



Zarówno po stronie dłużnika, jak i wierzyciela może

występować wielość podmiotów.



Wielość podmiotów może występować:



Od chwili powstania zobowiązania



Po jego powstaniu



Wielość dłużników lub wierzycieli wpływa na treść
stosunku obligacyjnego.



Z zagadnieniem tym wiążą się następujące instytucje:



Zobowiązania podzielne i niepodzielne



Solidarność zobowiązań

Zobowiązanie solidarne



Zobowiązania solidarne to te, w których w razie

wystąpienia wielości podmiotów, ustawodawca

wprowadza szczególne zasady dotyczące

sposobu spełnienia i odbioru świadczenia.



Źródłem solidarności może być:



Czynność prawna



Przepis prawa (np. art. 441 par. 1 KC, 370 KC)



Solidarności nie domniemywa się!



Istotą solidarności jest umocnienie pozycji
wierzyciela.

Solidarność bierna – solidarność dłużników



Art. 366 par. 1 KC



Cechy:



Po stronie zobowiązaniowej występuje kilka podmiotów (kilku dłużników)



Wierzycielowi przysługuje wierzytelność o spełnienie jednego

świadczenia



Spełnienie świadczenia w całości przez któregokolwiek z dłużników

prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania



Dłużnicy pozostają solidarni aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela



W razie spełnienia świadczenia przez jednego z dłużników solidarnych

może on żądać zwrotu od pozostałych współdłużników (regres)



Ryzyko niewypłacalności jednego z dłużników ponoszą pozostali

współdłużnicy, część przypadająca na dłużnika niewypłacalnego

rozkłada się pomiędzy pozostałych współdłużników



Działanie lub zaniechanie jednego z dłużników solidarnych nie mogą

szkodzić pozostałym współdłużnikom



W razie sporu między wierzycielem a dłużnikami solidarnymi dłużnicy

mogą podnosić :



Zarzuty osobiste



Zarzuty wspólne

Solidarność czynna – solidarność wierzycieli



Art. 367 KC



Solidarność czynna może powstać wyłącznie na podstawie czynności
prawnej, nigdy ex lege



Cechy:



Po stronie uprawnionej występuje kilka podmiotów (kilku wierzycieli)



Dłużnik jest zobowiązany tylko do 1 świadczenia



Co do zasady dłużnik może spełnić świadczenie według swojego wyboru do rąk

któregokolwiek z wierzycieli solidarnych; jeśli jednak jeden z wierzycieli wytoczył

powództwo, to dłużnik powinien świadczyć do jego rąk



Spełnienie świadczenia do rąk któregokolwiek z wierzycieli prowadzi do

wygaśnięcia zobowiąznia



W razie spełnienia świadczenia do rąk jednego z wierzycieli treści stosunku

prawnego między współwierzycielami rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach

jest on odpowiedzialny wobec współwierzycieli; jeśli z treści stosunku nie wynika

nic innego to wierzyciel który przyjął świadczenie jest odpowiedzialny w częściach

równych.



Zwłoka dłużnika, przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem

jednego z wierzycieli solidarnych skutkuje względem pozostałych

współwierzycieli (nie skutkują wobec pozostałych współwierzycieli, takie

działania jednego wierzyciela, które pogarszają jego sytuację prawną wobec

pozostałych np.. Zawarcie ugody z dłużnikiem, rozłożenie świadczenia na
raty).

Odpowiedzialność in solidum



Solidarność nieprawidłowa



Kliku dłużników ma obowiązek spełnienia identycznego

świadczenia na rzecz tego samego wierzyciela.



Obowiązki tych dłużników wynikają z różnych tytułów
prawnych

, a ustawa ani czynność prawna nie zastrzega

między nimi solidarności.



Każdy z dłużników odpowiada za całość świadczenia.



Wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od

każdego z dłużników.



Spełnienie świadczenia przez któregokolwiek z dłużników

zwalnia pozostałych.