Prawo zobowiązań – dział prawa cywilnego, który reguluje społeczne formy wymiany dóbr i usług o wartości majątkowej; reguluje obrót majątkowy pomiędzy podmiotami prawa cywilnego; można podzielić na część ogólną i szczególną. Przedmiotem części ogólnej są ogólne reguły dotyczące wszystkich stosunków zobowiązaniowych, natomiast w części szczegółowej są określone typy stosunków zobowiązaniowych.
Zobowiązanie – stosunek prawny, który polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika spełnienia określonego świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.
Elementy zobowiązania:
Podmioty stosunku prawnego (wierzyciel i dłużnik)
Treść stosunku prawnego ( uprawnienia wierzyciela i połączone z nim obowiązki dłużnika)
Przedmiot stosunku prawnego (świadczenie)
Świadczenie – przedmiot stosunku obligacyjnego, zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i polegające na zadośćuczynieniu zasługującemu na ochronę interesów wierzyciela powinno być oznaczone najpóźniej w chwili jego spełnienia.
Rodzaje:
Jednorazowe, ciągłe (określone, stałe zachowanie), okresowe (powtarzające się cyklicznie)
Podzielne (kumulatywnie dwie przesłanki, przedmiot świadczenia musi być zachowany bez istotnej zmiany oraz wartości świadczenia, nie może ulec istotnej zmianie), niepodzielne (oznaczone co do tożsamości, na zaniechaniu jest niepodzielne)
Indywidualne (co do tożsamości – cechy indywidualne tylko im właściwe), rodzajowe (co do gatunku – określone wg cech rodzajowych)
Starannego działania i rezultatu
Pieniężne (określona wartość majątkowa wyrażona w jednostkach pieniężnych, czyli sumie pieniężnej, konkretna wartość ekonomiczna)
Zasada nominalizmu – jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, to spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, to spełnienie następuje przez zapłatę sumy nominalnej wyrażonej w walucie obcej.
Zasada waloryzacji – w razie zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, wierzyciel powinien otrzymać równowartość ekonomiczną wierzytelności z chwili jej powstania;
Umowna – przewidując zmianę siły nabywczej pieniądza, strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona wg innego niż pieniądz miernika;
Sądowa – waloryzacji świadczenia pieniężnego może dokonać również sąd w drodze konstruktywnego orzeczenia; celem jest przywrócenie początkowej wartości długu
Klauzula rebus sic stantibus – instytucja prawna, która pozwala stronom umowy na sądową zmianę pierwotnego zobowiązania wynikającego z tej umowy, w przypadku nadzwyczajnych zmian stosunków społecznych;
Przesłanki:
Następuje nadzwyczajna zmiana stosunków
Nadmierne trudności w spełnieniu świadczeń / groźba rażącej straty wobec jednaj ze stron
Brak przewidzenia nie tyle samej zmiany stosunków, co jej wpływu na zobowiązanie
Odsetki – wynagrodzenie za korzystanie z pieniędzy lub innych rzeczy oznaczonych co do gatunku ustalane w zależności od wartości oraz czasu korzystania z cudzego kapitału, są świadczeniem ubocznym przy świadczeniach pieniężnych i są okresowe:
Wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy lub innych rzeczy
Odszkodowania
Funkcja waloryzacyjna – pozwalają wyrównać wartość ekonomiczną świadczenia w przypadku zmiany siły nabywczej pieniądza
Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu.
Odsetki umowne – strony ustalają w umowie wysokość należnych odsetek, ustawa określa maksymalną wysokość odsetek, zakaz anatocyzmu.
Odsetki ustawowe – odsetki w wysokości określonej przepisami ustawy, jeżeli wysokość odsetek nie została określona w umowie należą się odsetki ustawowe.
Zobowiązanie przemienne – wykonanie może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń; może wynikać z treści czynności prawnej lub przepisów ustawy; wybór świadczenia należy do dłużnika, jest czynnością prawną i następuje przez złożenie jednostronnego oświadczenia woli w terminie wynikającym z treści zobowiązania.
Uprawnienie przemienne – może wynikać z treści zobowiązania lub z przepisów szczególnych, polega na tym, ze w zobowiązaniu od chwili jego powstania istnieje tylko jedno świadczenie, dłużnika ma wybór świadczenia, a wierzyciel nie może egzekwować świadczenia zastępczego.
Solidarność nieprawidłowa – in solidum, liku dłużników ma obowiązek spełnienia identycznego świadczenia na rzecz tego samego wierzyciela; obowiązki dłużników wynikają z różnych tytułów prawnych, każdy z dłużników odpowiada za całość świadczenia, spełnienia świadczenia przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych.
Umowa – czynność prawna obejmująca co najmniej dwa zgodne oświadczenia woli podmiotów prawa cywilnego
Niedozwolone klauzule umowne – klauzule, które naruszają zasadę wzajemnego zaufania, powodują istotną i nieuzasadnioną dysproporcję umów praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta
- nieuzgodnione indywidualnie postanowienia umowne, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki wbrew dobry, obyczajom, rażąco naruszają jego interesy.
Umowa przedwstępna – pactum de contrahendo, umowa w której jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości umowy przyrzeczonej; niewykonania umowy przedwstępnej polega na tym, że strona uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej – bezpodstawna odmowa/ zawarcia umowy przyrzeczonej;
Skutki:
Skutek silniejszy – strona uprawniona może żądać zawarcia umowy przyrzeczonej, tj. żądać złożenia przez drugą stronę oświadczenia woli o określonej treści; ten skutek wyłącza możliwość domagania się odszkodowania, natomiast zrzeczenie się roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej nie pozbawia możliwości dochodzenia przez stronę uprawnioną roszczenia odszkodowawczego;
Skutek słabszy – polega na obowiązku naprawienia szkody jaką poniosła strona, która liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej;
Zadatek – pewna suma pieniężna lub rzecz dana drugiej stronie przy zawarciu umowy, dyscyplinowanie stron w dotrzymaniu zawartej umowy potwierdzonej zadatkiem, strony same określają skutki prawne dania zadatku lub skutki te mogą wynikać ze zwyczaju.
W razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga może bez wyznaczenia terminu dodatkowego odstąpić od umowy i zachować otrzymany zadatek
Jeżeli umowa zastała wykonana, zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała, jeżeli zaliczenie nie jest możliwe zadatek ulega zwrotowi
Jeżeli umowa zostanie rozwiązana, zadatek powinien być zwrócony
Zaliczka – gdy w umowie nie ma zapisu, iż kwota wręczona jest zadatkiem, kwota ta jest jedynie zaliczką, gdy umowy wolą stron są rozwiązywane, strony zwracają sobie wzajemnie to, co od siebie otrzymały, jeżeli umowa zostaje rozwiązana z winy drugiej strony, jest ona obowiązana do zwrotu otrzymanej zaliczki.
Odstępne – jest to szczególny rodzaj umownego prawa odstąpienia, strony w umowie uzależniają wykonanie umownego prawa odstąpienia od zapłaty określonej sumy pieniężnej, jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.
Bezpodstawne wzbogacenie się – następuje przesunięcie korzyści majątkowej z majątku jednego podmiotu do majątku innego podmiotu bez podstawy prawnej; odpowiedzialność za wzbogacenie się nie może wykraczać poza granice wzbogacenia
Wzbogacenie jednego podmiotu
Zubożenie drugiego podmiotu
Związek między wzbogaceniem a zubożeniem
Zasada walutowości – jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba ze ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia w walucie obcej.
Wartość waluty obcej określa się wg kursu średniego ogłaszanego przez NBP z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna stanowi inaczej. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia w walucie polskiej wg kursu średniego ogłaszanego przez NBP z dnia, w którym zapłata jest dokonana.
Niewykonanie zobowiązania – gdy dłużnik nie spełnia świadczenia należnego wierzycielowi zgodnie z treścią stosunku obligacyjnego. Wierzyciel może dochodzić przymusowego wyegzekwowania świadczenia, żądać naprawienia szkody.
Roszczenie odszkodowawcze – 1) gdy wykonanie zobowiązań przez dłużnika zgodnie z jego treścią jest niemożliwe
Gdy dłużnik dopuszcza się zwłoki w spełnieniu świadczenia
Gdy dłużnik spełnia świadczenie w sposób nienależyty
Odpowiedzialność kontraktowa – powstaje na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania istniejącego już zobowiązania wynikającego z umowy lub innych zdarzeń prawnych. Przesłanki: powstanie szkody, którą poniósł wierzyciel, powstanie szkody wynika z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań, związek przyczynowy.
Solidarność dłużników – kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani.
Solidarność wierzycieli – kilku wierzycieli może być uprawnionych w ten sposób, ze dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli, dług wygasa względem wszystkich. Dłużnik może spełnić świadczenie wg swego wyboru, do rąk któregokolwiek z wierzycieli. Jednakże w razie wytoczenia powództwa przez jednego z wierzycieli dłużnik powinien spełnić świadczenie do jego rąk.
Zobowiązanie jest solidarne, jeżeli to wynika z ustawy lub z czynności prawnej.
Jeżeli kilka osób zaciągnęło zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia, są one zobowiązane solidarnie, chyba ze umawiano się inaczej.
Działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić współdłużnikom.
Przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia w stosunku do jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników.
Zwolnienie z długu lub zrzeczenie się solidarności przez wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników.
Regres dłużników solidarnych – jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych. Część przypadająca na dłużnika niewypłacalnego rozkłada się między współdłużników.
Regres wierzycieli solidarnych – jeżeli jeden z wierzycieli solidarnych przyjął świadczenie, treść istniejącego między współwierzycielami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach jest on odpowiedzialny względem współwierzycieli. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, wierzyciel, który przyjął świadczenie, jest odpowiedzialny w częściach równych.
Świadczenie podzielne – jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego. Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości.
Świadczenie niepodzielne – jeżeli świadczenie niepodzielne stanie się podzielnych, to ustaje solidarna odpowiedzialność dłużników.
Rodzaje umów:
Kauzalna – ważność zależy od istnienia prawidłowej causa
Abstrakcyjne – ważność nie zależy od ustalenia, dlaczego nastąpiło określone przysporzenie
Konsensualne – są zasadą w polskim prawie. Dochodzi do skutku przez samo złożenie zgodnych oświadczeń woli i z chwilą ich złożenia
Realne – jeżeli obok skuteczności złożenia oświadczenia woli konieczne jest przeniesienie władztwa faktycznego nad rzeczą albo wpis o charakterze konstytutywnym do właściwego rejestru
Losowe – w której istnienie lub/i rozmiar świadczenia zależą od przypadku
Adhezyjne – zwykle zawierane za pomocą wzorców; dowolny podmiot, zawierana przez przystąpienie jednej strony, która nie może negocjować jej warunków
Nazwana – essentialia negoti są określone w przepisach ustawy
Nienazwana – treść została uregulowana przez strony w ramach swobody umów i nie odpowiada treści żadnej umowie nazwanej
Mieszane – złożony wycinek umów nienazwanych lub zbiór elementów umów różnorodnych, w których występuje zawsze element połączenia treści występujących w innych umowach, najczęściej nazwanych
Jednostronne – obowiązek świadczenia ciąży tylko na jednej stronie tej umowy
Dwustronne – obowiązek świadczenia ciąży na obu stronach umowy
Wzajemna – polega na zależności świadczeń jednej ze stron do świadczenia drugiej strony
Zobowiązujące – strona zobowiązuje się wobec drugiej strony do spełnienia określonego świadczenia, które polega na działaniu lub zaniechaniu
Rozporządzające – nie wywołuje skutku w postaci zobowiązania się do jakiegokolwiek świadczenia, lecz jej bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie lub zniesienie prawa majątkowego
Umowa o podwójnym skutku – umowa zobowiązująca do rozporządzenia, które jednocześnie wywołuje skutki rozporządzające
Wzorzec umowy (ustalana przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy) – przesłanki istnienia:
Doręczenie wzorca przy zawieraniu umowy
Wyjątki:
Posługiwanie się wzorcem jest w danych sytuacjach zwyczajowo przyjęte i strona z łatwością mogła się z nim zapoznać;
Konsumenci, jeśli umowa nie jest zawierana w drobnych sprawach życia codziennego;
Powinien być jasny i zrozumiały
W przypadkach zmiany wzorca jest też obowiązkowe danie kontrahentowi czasu na zapoznanie się z nowym wzorcem w celu ewentualnego wypowiedzenia umowy.
Impossibilium nulla obligatio est – umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna
Czyn niedozwolony – nie tylko zawinione działanie człowieka oraz zdarzenie niezależne od woli ludzkiej, z którym ustawa wiąże obowiązek naprawienia szkody
Delikt – zawinione działanie człowieka
Zasady odpowiedzialności:
Zasada winy – odpowiedzialność za czyny własne, jak również odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru, osób powierzających wykonanie czynności oraz osób chowających lub posługujących się zwierzętami
Zasada ryzyka – odpowiedzialność za sam skutek, niezależny od winy sprawcy skody, odpowiadają:
- zwierzchnik za szkody wyrządzone przez podwładnego
- zajmujący pomieszczenie za szkody wyrządzone przez wyrzucenie, wylanie, spadnięcie przedmiotu z pomieszczenia
- posiadacz budowli za szkody wyrządzone zawaleniem się budowli lub oderwaniem się jej części
- prowadzący przedsiębiorstwo za szkody wyrządzone ruchem tego przedsiębiorstwa
- samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji za szkody wyrządzone tym ruchem
Zasada słuszności – obciążenie podmiotu obowiązkiem naprawienia szkody, względy moralne; odpowiadają:
- SP w razie wyrządzenia szkody na osobie
- niepoczytalni i małoletni
- chowający zwierzęta lub posługujący się nimi
Odszkodowanie – funkcja naprawienia szkody
Zadośćuczynienie – funkcja łagodząca za doznaną niewymierną materialnie krzywdę
Szkoda na osobie – w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie z tego powodu koszty, na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody, powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.
Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, może być przyznana renta tymczasowa.
Zadośćuczynienie – roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.