WADY OŚWIADCZENIA WOLI

I. Uwagi ogólne

• koncepcja wad oświadczenia woli wykształciła się w XX wieku na gruncie „teorii woli”, ale początkowo była zawężona jedynie do stanów psychiki. W aktualnym stanie prawnym uwzględniono elementy społeczne (dobra wiara i interesy osób przyjmujących oświadczenie woli) i nastąpiła jurydyzacja terminów psychologicznych, przez co nadane im zostało zmodyfikowane znaczenie.

• Wady oświadczenia woli - sytuacje, okoliczności i stany psychiki lub wiedzy, towarzyszące przejawowi woli lub występujące przy podjęciu decyzji, które system prawny uwzględnia, określając w sposób negatywny (tzn. jakie nieprawidłowości powodują wadliwość prawną złożonego oświadczenia woli) ich wpływ na ważność czynności prawnej:

• stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

• pozorność;

• błąd;

• podstęp;

• groźbę.

II. Brak świadomości lub swobody

Pojęcie

• oświadczenie woli musi być złożone przez osobę spełniającą pewne przesłanki dotyczące jej stanu psychicznego, gdyż instytucja zdolności do czynności prawnych i ubezwłasnowolnienia nie da się tutaj zastosować → art. 82 kc wymienia te przesłanki - musi to być świadome i swobodne powzięcie decyzji, a wszelkie ograniczenia, nawet przemijające, które zdarzyły się w chwili dokonania czynności, wyłączają ważność tego oświadczenia.

• ciężar dowodu, że oświadczenie woli zostało złożone z uchybieniem art. 82 spoczywa na składającym oświadczenie (art. 6 kc), a dowód taki jest często trudny do przeprowadzenia, dlatego w znacznie lepszej sytuacji są osoby ubezwłasnowolnione (wyrok sądowy dowodem).

• też po śmierci oświadczającego (wyrok SN z 1997 r.);

Przymus fizyczny

• art. 82 to nie tylko stany patologiczne, ale i fizjologiczne (gdy układ nerwowy nie osiągnął odpowiedniego poziomu aktywności umożliwiającej mu odbieranie i przetwarzanie informacji, np. sen) oraz tzw. przymus fizyczny (ruchy człowieka nie są w ogóle przez niego sterowane, lecz poddane naciskowi zewnętrznemu)

Zakres podmiotowy

• wada ta odnosi się jedynie do osoby, o której zachowaniu można powiedzieć, że składa oświadczenie woli i nie uwzględnia natomiast interesów jakiej­kolwiek innej osoby ani sytuacji zewnętrznej, w jakiej postawiony został podmiot, np. presja ekonomiczna, przyczyna musi tkwić w samym oświadczającym;

III. Pozorność

Pojęcie

• pozorność zwykła - art. 83 § 1 zd. 1 kc - nieważne (bezwzględnie) jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru → tzn. gdy strony umawiają się potajemnie, że ujawniona wobec osób trzecich czynność prawna nie wywoła skutków prawnych;

• nie chodzi tu o sprzeczność między wolą a jej przejawem, ale o sprzeczność pomiędzy wewnętrznym porozumieniem i porozumieniem ujawnionym, którego skuteczność jest wyłączona przez to pierwsze. → ustawa preferuje tu taki sens oświadczenia, jaki strony same ustaliły.

• dotyczy tylko umów i oświadczeń jednostronnych składanych drugiej stronie, a nie np. testament, czy odrzucenie spadku przed sądem.

• pozorność kwalifikowana - art. 83 § 1 zd. 2 kc - dotyczy umowy ukrytej (dyssymulowanej), która ma wywołać inne skutki niż czynność ujawniona → nie jest nieważna, tylko dlatego, że jest ukryta wobec osób trzecich, ale dla swej ważności musi spełniać przesłanki wymagane dla tego rodzaju czynności (art. 83 § 2 kc)

• czynności dokonywane dla pozoru są często sprzeczne z normami bezwzględnie wiążącymi lub zasadami współżycia społecznego.

Skutki pozorności

• Nawet jeśli pozorna umowa miała postać pisemną, można prowadzić dowód ze świadków i przesłuchania stron, gdyż nie jest to dowód przeciwko osnowie dokumentu, lecz o zakwestionowanie esencjonalnych przesłanek ważności czynności prawnych wyrażonych w treści dokumentu.

• art. 83 § 2 - mimo, że pozorne oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne, ma ono doniosłość prawną dla osób trzecich, które odpłatnie nabyły prawo lub zwol­nione zostały z zobowiązania, działając w dobrej wierze.

Pozorność a oświadczenie woli nie na serio, zastrzeżenie potajemne i czynności fiducjarne

• tzw. oświadczenie woli nie na serio (też nie wywołuje skutków prawnych, ale widoczne to jest w samym kontekście sytuacyjnym).

• zastrzeżenie potajemne (reservatio mentalis) - pomyślane, ale nie zakomunikowane zastrzeżenie nie ma doniosłości prawnej, gdyż nie ma wyrazu zewnętrznego.

• czynności prawne fiducjarne - mają pełny walor prawny.

IV. Błąd

Pojęcie

• błąd - niezgodność między obiektywną rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości człowieka. Ma doniosłość prawną tylko wtedy, gdy dotyczy treści czynności prawnej (art. 84 § 1 zd. 2 kc) i gdy jest istotny (art. 84 § 2 kc).

• podmiot działa pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej, jeśli ostatecznie ustalony w następstwie przeprowadzonej wykładni (opartej na wszystkich oświadczeniach woli w pełni zrekonstruowanych) sens czynności prawnej nie odpowiada wyobrażeniom podmiotu składającego oświadczenie woli:

• może dot. cech przedmiotu, treści zachować, oceny, czy jest to czynność prawna i jakiego rodzaju, jak również przekonanie o nakazach ustawowych dot. czynności.

• nie może dot. okoliczności nieuregulowa­nych w czynności prawnej, nawet jeśli miały wpływ na nią.

• też poza treścią są dalsze skutki określone w przepisach, ustalonych zwyczajach, czy zasadach współżycia społecznego → kwestia kontrowersyjna.

• istotny błąd należy oceniać według kryteriów zindywidualizowanych, ale i obiektywnych.

• Przepisy o błę­dzie ograniczają więc zastosowanie zasady ignorantia iuris nocet.

• Wolter - podział na błąd sensu stricto (mylne wyobrażenie stanu faktycznego) i pomyłka (mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia) → podział nieistotny z punktu widzenia prawa.

Przypadki szczególne

• art. 84 § 1 zd. 2 kc - gdy oświadczenie woli składane innej osobie (w szczególności składane w toku zawierania umów), będące zarazem odpłatnymi czynnościami ustawa przewiduje też interes tych osób, pozwalając uwzględnić istotny błąd co do treści, gdy adresat nie wyprowadził składającego oświadczenie z błędu pomimo, że:

• albo błąd wywołał, nawet bez swojej winy;

• albo wiedział o błędzie;

• albo mógł z łatwością błąd zauważyć.

• art. 85 kc - oświadczenie woli złożone przez posłańca (=osoba nie będąca stroną czynności) też może ulec zniekształceniu i stosuje się art. 84.

• też w przepisach szczególnych.

Skutki

• nie powoduje nieważności, ale stanowi podstawę do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia.

V. Podstęp

Pojęcie

• choć dalej chodzi tu o błąd, to jednak modyfikacja tej konstrukcji ze względu na podstępne działanie jest tak dalece idąca, że należy uznać to za odrębną wadę oświadczenia woli, ale wg niektórych autorów jest to błąd w postaci kwalifikowanej.

• podstęp - to świadome wprowadzenie w błąd lub umocnienie błędnego przekonania lub przemilczenie pewnych informacji, jeśli istniał obowiązek ich udzielenia.

• można powołać się na ten błąd nawet wtedy gdy nie był istotny i gdy nie dotyczył treści czynności prawnej, należy jednak wykazać związek między podstępem a złożeniem oświadczenia woli określonej treści, ze względu na to, że dowód taki dotyczy niedostępnej dla bezpośredniej obserwacji sfery zjawisk psychicznych, oparty jest na systemie domniemań faktycznych.

Skutki

• art. 86 § 2 kc - podstęp osoby trzeciej jest podstępem strony, jeśli:

• czynność prawna jest nieodpłatna;

• strona o podstępie osoby trzeciej wiedziała i nie zawiadomiła o nim składającego oświadczenie woli.

VI. Groźba

• groźba - zapowiedź wyrządzenia komuś jakiegoś zła, w razie nie dokonania żądanej czynności (tzw. przymus psychiczny), będąca niedopuszczalną interwencją w proces motywacji człowieka. Osoba zagrożona ma możliwość wyboru.

• groźba musi być bezprawna, tzn. gdy zapowiedź dotyczy dokonania czynu bezwzględnie zabronione­go przez system prawny, jak również działań dozwolonych, ale nie w celu skłonienia kogoś do złożenia oświadczenia woli.

• groźba musi być też poważna, tzn. powodująca poważne niebezpieczeń­stwo dla osobistych lub majątkowych dóbr jakiejkolwiek osoby, przy czym ważne jest zbadanie czy składający oświadczenie mógł się obawiać następstw groźby → należy mieć więc na uwadze człowieka typowego, ale w określonej sytuacji majątkowej, osobistej o określonej wiedzy.

• te same konsekwencje przewiduje ustawa dla groźby od strony, jak i groźby od osoby trzeciej.

• skutek - możliwość uchylenia się od skutków prawnych.

VII. Uchylenie się od skutków prawnych

• prawo podmiotowe kształtujące do uchylenia się od skutków prawnych tego oświadczenia w razie błędu, podstępu lub groźby.

• TRYB - uprawniony składa kolejne oświadczenie woli (też przez przedstawiciela), w formie pisemnej ad probationem (nie wymagane między przedsiębiorcami), złożone drugiej stronie, a w razie jej braku osobie zainteresowanej w skutkach pierwotnej czynności prawnej i o ile nie wymagają tego przepisy szczególne, prawo to realizuje się bez udziału organu orzekającego.

• orzeczenie sądu o zaistnieniu przesłanek ważnego uchylenia się od skutków oświadczenia ma charakter deklaratoryjny. Ważne jednak, że formalne wyma­ganie co do uchylenia się od skutków oświadczeń może być dopełnione także przez skierowanie do sądu odpowiednich pism procesowych.

• PRZEDAWNIENIA - błąd - rok od wykrycia, groźba - rok od ustania stanu zagrożenia.

• stan obawy ustał - albo gdy osoba grożąca utraciła możliwość zrealizowania groźby, albo gdy groźba się zrealizowała.

• SKUTEK UCHYLENIA - ex tunc, tj. z mocą wsteczną, od momentu złożenia oświadczenia; niemożliwe jest domaganie się zmiany treści wadliwej czynności prawnej.

TREŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ

SWOBODA KSZTAŁTOWANIA TREŚCI CZYNNOŚCI PRAWNYCH

I. Uwagi ogólne

Pojęcie treści czynności prawnej

Art. 56 kc „czyn­ność prawna wywołuje nie tylko skutki prawne w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów” → 2 pojęcia:

• Treść czynności prawnej - oświadczenie lub oświadczenia woli w pełni zrekonstruowane na podstawie odpowiednich reguł inter­pretacyjnych;

• Treść stosunku cywilnoprawnego - jest wyznaczona tylko w podstawowym zakresie przez oświadczenia woli, a uzupełniana jest przez różne wskaźniki (ustawy, zasady współżycia społecznego, ustalone zwyczaje), które pełnią funkcję normatywną, a nie interpretacyjną dla konkretnego stosunku cywilnoprawnego;

Zasada swobody kształtowania treści

• Swobodna kształtowania treści jest konieczna by czynności prawne spełniały funkcję instrumentu prawnego, ale zakres tej zasady może być ograniczany przez ustawy. Zasada ta oznacza, ze podmiotom przysługuje kompetencja do kształtowania treści czynności pra­wnej oraz, że przepisy prawne dotyczące tej kwestii należy interpretować na rzecz tej kompetencji → proklamowana w Konstytucji, uchwała (7) SN z 10.1.1990 r., stwierdził, że Konstytucja pro­klamuje zasadę wolności gospodarczej, a ograniczenia jej mogą wynikać jedynie z ustaw lub aktów wydanych na ich podstawie, natomiast wszelkie wątpliwości należy tłumaczyć in favorem liberatis. → art. 353¹.

Wzorzec kompetencji generalnej

wzorzec kompetencji generalnej - gdy podmioty mogą nie stosować się do ustalonych w prawie typów czynności prawnych;

wzorzec kompetencji szczególnej - gdy prawo uznaje za ważne tylko czynności prawne mieszczące się w ramach określonych w ustawie typów i tylko w tym zakresie zezwala na dowolne kształtowanie treści czynności prawnych;

• z art. 353¹ kc wynika, że w zakresie umów zobowiązujących obowiązuje wzorzec kompetencji generalnej, ale nie dot. czynności prawnych, które są skuteczne wobec osób nieuczestniczących w dokonywaniu tych czynności, dla zapewnienia ochrony tych osób i bezpieczeństwa obrotu prawnego (uchw. SN (7) z 7.4.1993 r.) → w tych przypadkach swoboda kształtowania treści umów ograniczona jest ustawą do określonych ich typów (tzw. numerus clausus), np.:

• gdy kreują prawa podmiotowe bezwzględne - w szczególności prawa rzeczo­we;

• gdy tworzą spółki;

• gdy kreują prawa podmiotowe ucieleśnione w papierach wartościowych - niezależnie czy uzna się je za wytwór umowy, czy jednostronnej czyn­ności prawnej (kwestia kontrowersyjna w doktrynie);

• regulują stosunki majątkowo-małżeńskie (art. 47 i n. KRO);

• dotyczą spadków (art. 1047 i n. kc).

• jednostronne czynności prawne → kwestia sporna:

• S. Grzybowski - opierając się na argumentacji a contrario z art. 58 kc uważa, że odnosi się on również do jednostronnych czynności prawnych, które jednak nie mogą skutecznie nakładać na inne podmioty żadnych obowiązków;

• W. Czachórski; M. Safian; Wolter, Ignatowicz, Stefaniuk, Radwański - to numerus clausus, gdyż:

• zakaz obciążania kogokolwiek obowiązkami bez jego zgody;

• nawet korzystne dla kogoś sytuacje prawne nie powinny być two­rzone bez jego woli (dlatego darowizna ma postać umowy);

• każda czynność prawna (też jednostronna) wywołuje skutki prawne (art. 56 kc), więc niedopuszczalna w świetle 2 w/w zasad byłaby swoboda podmiotów do kreowania jednostronnych czynności;

• brak kontroli treści tych czynności ze strony in­nych osób, które może dotykać taka czynność.

II. Ograniczenia

• zakres dopu­szczalnej treści czynności prawnej jest zawsze ograniczony regułami typu ogólnego, tj. dot. wszystkich rodzajów czynności prawnych;

• typo­logia, oparta na wskazaniach ustawy:

1. prawa przyrody;

2. normy bezwzględnie wiążące;

3. obejście ustawy;

4. zasady współżycia społecznego lub podobne klauzule generalne.

Prawa przyrody

• wywodzą się z prawa rzymskiego → art. 387 kc „umowa o świad­czenie niemożliwe jest nieważna” → dot. wszystkich czynności prawnych, które są nie­wykonalne albo służą realizacji stanów rzeczy, które i tak się ziszczą bez udziału człowieka (skok na Księżyc, umowa, że na drugi dzień wzejdzie Słońce);

Normy bezwzględnie wiążące

• zgodnie z art. 58 § 1 kc czynności prawna jest nieważna jeśli jest sprzeczna z ustawą, w tym z normami semiimperatywnymi. Prawo czasem zakazuje pewnych czynności, a czasem nakazuje by dana czynność zawierała określone postanowienia. Złamanie takiego zakazu lub nakazu wyrażonego w normie bezwzględnie wiążącej (lub semiimperatywnej) powoduje nieważność czynności.

• normy takie służą przede wszystkim ochronie pewnych wartości czy zasad;

Obejście ustawy

• traktowane przez art. 58 § 1 na równi z czynnościami sprzecznymi z prawem;

• infraudem legis - określona czynność bezpośred­nio nie objęta zakazem prawnym, ale przedsięwzięta w celu osiągnięcia skut­ku zakazanego przez prawo;

• nie tylko treść, ale i cel czynności może być ograniczony, co zostało uwzględnione w art. 353¹ kc.

Zasady współżycia społecznego

• zasady współżycia społecznego to uznane powszech­nie wartości i reguły moralne odnoszące się do stosunków międzyludzkich

• zgodnie z art. 58 § 2 i art. 353¹ kc - swoboda umów ograniczona jest również ze względu na zasady współżycia społecznego, tak ze względu na treść czynności prawnej, jak i na jej cel;

III. Skutki naruszenia

• reguły ogólne:

• gdy cała czynność jest sprzeczna z w/w kryteriami - zgodnie z art. 58 § 1 i art. 387 § 1 czynność taka jest bezwzględnie nieważna;

• gdy część czynność jest sprzeczna z w/w kryteriami - reguła ogólna to art. 58 § 3 kc wyraża domniemanie utrzymania w mocy pozostałych części chyba, że z okoliczności wynika, iż bez nieważnych postanowień czynność nie zostałaby dokonana → odesłanie do obiektywnych, ale zindywiduali­zowanych ocen człowieka rozsądnego znajdującego się w określonej sytuacji

• wyjątki:

• art. 58 § 1 → „chyba, że właściwy przepis przewiduje inny skutek”, w szczególności zastąpienie nieważnych postanowień przez odpowiednie przepisy prawne;

• art. 94 kc - dotyczący bezprawnego warunku - czynność jest nieważna, jeśli warunek był zawieszający, a ważna, ale warunek uznany za niedodany, jeśli warunek był rozwiązujący;

• czasem przepisy uchylają sankcję bezwzględnej nieważności w razie sprzeczności czynności prawnej lub jej części z norma­mi bezwzględnie wiążącymi i w to miejsce wprowadzają bardziej elastyczne instrumenty prawne, pozwalające dostosować treść czynności prawnej do systemu prawa, np. tzw. postępowanie naprawcze przewidziane w odniesieniu do sp. z o.o. i S.A.

ELEMENTY CZYNNOŚCI PRAWNEJ

I. Rodzaje

• dla ustalenia skutków uregulowanych w ustawie typów czynności prawnych

Essentialia negotii (elementy przedmiotowe istotne)

• ustawowo wyróżnione cechy, według których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych typów czynności prawnych, choć należy pamiętać, że w kwalifikacji czynności prawnej ważne są czasem właściwości podmiotów;

Naturalia negotii (elementy nieistotne)

• wskazane są w ustawie jako skutki prawne dokonania czynności prawnej określonego typu, np. przepisy o rękojmi za wady rzeczy sprzedanej, a określenie tych skutków w treści czynności prawnej jest do­puszczalne, ale niekonieczne do tego, aby one nastąpiły.

Accidentalia negotii (elementy dodatkowe)

• w odróżnieniu od naturalia negotii zastrzeżenie ich w treści czynności stanowi konieczną przesłankę wystąpienia wskazanych w nich skutków prawnych, a w odróżnieniu od essentialia negotii nie określają one cech swoistych dla danego typu czynności prawnej → bierna rola w procesie kwalifika­cji czynności prawnych;

• czasem prawo dokładniej reguluje ich konsekwencje prawne, w razie ich zamieszczenia:

• accidentalia negotii uregulowane samoistnie - bez związku z określonym typem czynności prawnych, jak np. warunek (art. 89 kc), termin (art. 110 kc), zadatek (art. 394 kc), prawo odstąpienia (art. 395 kc), odstępne (art. 396 kc), kara umowna (art. 483-485 kc), wadium (art. 70⁴ kc);

• accidentalia negotii uregulowane w ramach określonego typu czynności prawnych - jak np. postanowienia dotyczące tzw. dodatkowych świadczeń w umowie kontraktacji (art. 613, 615 kc) lub zastrzeżenie polecenia w umowie darowizny (art. 893-895 kc).

II. Warunek i termin

Warunek

• Warunek to zawarte w treści czynności prawnej zastrzeżenie, które uzależnia powstanie lub ustanie skutku prawnego od zdarzenia przy­szłego i niepewnego (art. 89 kc)

• to nie zdarzenie przyszłe i niepewne, ani postanowienia czynności prawnej, ani ustawowe przesłanki (tzw. conditiones iuris);

• niepewność wynika z niemożności wpływu na ziszczenie, lub z uczestnictwa innych osób w jego ziszczeniu się;

• potestatywny → gdy zależy od woli strony, ale nie wyłącznie, np. zastrzeżenie uzależniające skutek praw­ny od niewykonania zobowiązania, ale nie zastrzeżenie, które uza­leżnia skutek czynności prawnej od tego, czy strona zechce zobowiązanie wykonać (si voluero);

• Warunki są:

• dodatnie - gdy przy­szłe i niepewne zdarzenie polega na zmianie istniejącego stanu rzeczy;

• ujemne - gdy zakłada utrzymanie się istniejącego stanu rzeczy, czyli niewystąpienie wskazanego w warunku zdarzenia

• tendencja w judykaturze do ograniczania pojęcie warunku tylko do warunku dodatniego ewentualnie do ujemnego, ale połączonego z terminem została w doktrynie skrytykowana;

• Warunki są:

• rozwiązujące - zastrzeżenie, według którego skutek czyn­ności prawnej ustaje, jeżeli nastąpi zdarzenie przyszłe i niepewne. Warunek bezprawny uznawany za niedodany.

• zawieszające - zastrzeżenie, które uzależnia powstanie skut­ków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Warunek bezprawny powoduje nieważność czynności.

• Warunek bezprawny (art. 94) - gdy jest niemożliwy do spełnienia, przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego;

• Ochrona:

• art. 93 ustanawia fikcje skuteczności warunku w sytuacjach, w których jedna ze stron zachowałaby się nielojalnie względem drugiej;

• art. 91 daje prawo warunkowo uprawnionemu do wykonywania wszelkich czynności, które zmierzają do zachowania swego prawa, a prawa drugiej strony są ograniczone (ponosi ona odpowiedzialność odszkodowawczą z art. 471 kc). Dodatkowo dla ochrony warunkowo uprawnionego art. 92 § 1 uznaje za nieważne czynności prawne, które w razie ziszczenia się warunku udaremniają lub ograniczają skutek ziszczenia się warunku. Ochrona ta ograniczona jest interesem osób trzecich działających w dobrej wierze (art. 92 § 2);

• ziszczenie się warunku powoduje, że ex nunc (od teraz) powstają lub ustają skutki czynności prawnej, a w razie nieziszczenia się warunku stan prawny stabilizuje się (tzn. wygasa prawo warunkowo uprawnionego, a druga strona przestaje mieć ograniczenia);

• warunek dopuszczalny jest w przypadku każdej czynności prawnej, a wyjątki wynikają albo z ustawy (np. art. 157) albo z właściwości stosunku prawnego (zawarcie małżeństwa, uchylenie się od skutków złożonego oświadczenia woli).

Termin

• Termin to zawarte w treści czynności prawnej zastrzeżenie, które uzależnia powstanie lub ustanie skutku prawnego od zdarzenia przyszłego, ale pewnego.

• art. 116 - odsyła do przepisów o warunku:

• zawieszającym - jeśli skutki mają powstać w oznaczonym terminie (warunek początkowy);

• rozwiązującym - jeśli skutki mają ustać w oznaczonym terminie (warunek końcowy);

• nie musi być wskazany przez oznaczenie daty, ale też przez zdarzenie, które na pewno nastąpi;

• kodeks ustala reguły obliczania terminu w przypadku oznaczenia poprzez podanie daty lub okresu, w przypadkach, w których nie zostały one określone w ustawie, orzeczeniu sądu, decyzji administracyjnej lub w czynności prawnej (art. 111-115 kc):

• termin oznaczony w dniach kończy się z upływem (tj. o północy) ostat­niego dnia, przy czym nie wlicza się dnia, w którym nastąpiło zdarzenie stanowiące początek terminu (np. zawarta w dniu 1 lutego umowa najmu na trzy dni kończy się 4 lutego o północy);

• termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upły­wem dnia, który nazwą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdy­by dnia takiego nie było w danym roku (29 lutego) w ostatnim dniu tego miesiąca (a więc 28 lutego);

• przy obliczaniu wieku osoby fi­zycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia (nabywa się więc pełnoletniość w dacie urodzin);

• jeżeli termin oznaczono na początek, środek lub koniec miesiąca, należy przez to rozumieć pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca, a ter­min półmiesięczny odpowiada piętnastu dniom (też w lutym);

• jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, miesiąc liczy się za trzydzieści dni, a rok za trzysta sześćdziesiąt pięć dni. Jeżeli koniec terminu do wykonania czynności przy­pada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy, termin upływa dnia następnego.

• sobota nie jest dniem uznanym ustawowo za wolny od pracy;

• dopuszczalne w zasadzie w każdej czynności prawnej, a wyjątki wynikają z przepisów szczególnych (art. 157 § 1, art. 962, 1018 § 1 kc), ale także z właściwości czynności prawnej (art. 89 kc odnoszący się analogicznie do terminów).

ZAWARCIE UMOWY

ZAŁOŻENIA OGÓLNE

I. Konsens

Pojęcie

• umowa to samodzielna i integralna całość mimo że dochodzi do skutku przez zgodne oświadczenia woli dwóch albo więcej stron (konsens);

• nie zawsze zgodny zamiar stron pokrywa się z tym pojęciem w ujęciu psychologicznym, gdyż zgodnie z art. 65 kc reguły wykładni mogą prowadzić do przy­pisania wypowiedzi jednej strony innego sensu, niż miała faktycznie na myśli;

• sens taki jaki powinien nadać uważny odbiorca;

• dyssens jawny i ukryty (zależy czy strony go sobie uświadamiały) - ale od strony prawnej nie ma to znaczenia, gdyż obie postacie dyssensu należy traktować tak samo;

• powoływać się na wady oświadczenia woli można dopiero wtedy gdy została zawarta umowa, a w przypadku dyssensu umowa w ogóle nie dochodzi do skutku.

Zakres konsensu

• do konstytutywnych cech umowy (i innej czynności prawnej) należy wyznaczenie jej skutków prawnych → jaką treść powinna obejmować umowa, aby uznać ją za zawartą

• Maksymalny (konieczny) zakres konsensu - granice kompetencji przy­sługujące stronom przy regulowaniu treści czynności prawnej;

• Minimalny zakres konsensu - istnieją wskaźniki, które pełnią funkcję uzupełniającą w stosunku do samego konsensu stron, a jednocześnie wskazują elementy które niezależnie od woli stron objęte są ich oświadczeniem woli. Są to min. normy prawne i przewidziane w prawie inne mierniki (art. 56). Konsens więc w ujęciu minimalnym musi objąć pewien minimalny zakres skutków prawnych (określany jako „istotne postanowienia umowy” - art. 66§1, art. 389 kc).

Określenie stron

• niezbędna przesłanka dojścia umowy do skutku, ale mogą je wskazywać okoliczności zawarcia umowy, a nie tylko sama umowa.

II. Swoboda zawierania umów

Pojęcie

• „wolność kontraktowa” to swoboda kształtowania treści umowy, ale też decydowanie czy umowę za­wrzeć oraz z kim ją zawrzeć → na gruncie Konstytucji wolność prowa­dzenia działalności gospodarczej ustanawia ogólne domniemanie, iż podmiotom prawa cywilnego przysługuje kompetencja do decydowania o zawarciu umowy i z kim ją zawrą, ale jeśli podmiot sam zobowiąże się do zawarcia umowy to nie nastąpiło ograniczenie swobody kontraktowej, np. umowa przedwstępna, prawo pierwokupu, odkupu;

Ograniczenia

• o ograniczeniach tej swobody mówi się wyłącznie wtedy, gdy wynikają z ustawy lub wydanego na podstawie ustawy aktu wyko­nawczego (tzn. mają heterogeniczną genezę) → mogą mieć różną postać i intensywność:

• generalne zakazy dokonywania określonych typów czynności z innymi niż wskazane podmiotami, np. umowy ubezpieczeniowe, pewne czynności z bankami, gdyż podmioty te muszą odpowiadać określonym wymogom;

• wymóg indywidualnej decyzji administracyjnej dla dokonania pewnych czynności (np. założenie banku) → zezwolenie (inaczej bezwzględnie nieważna), ale nie nakaz dokonania czynności, a wg. SN późniejsze uchylenie tej decyzji nie powoduje nieważności samo z siebie;

• ustawowo określane priorytety na rzecz pewnych podmiotów (np. prawo pierwokupu nieruchomości rolnej);

• obowiązkowe pro­cedury wyłaniania kandydatów, min. w trybie aukcyjnym lub przetargowym, szczególnie w sektorze publicznym;

• nakazy zawierania umów - ograniczenia dot. nie tylko wyboru strony, ale z konieczności logicznej muszą zarazem określać ich treść → zaprzeczenie wolności kontraktowej, w systemie demokratycznej gospodarki rynkowej powinna być nadzwyczajnym wyjątkiem [np. ubezpieczenia obowiązkowe, obowiązek zawarcia umowy o świad­czenie usług przesyłowych (ciepła, paliw, gazu, elektryczności)]

Umowy adhezyjne

• przedsiębiorstwa zajmują dominującą lub monopolistyczną pozycję, a druga strona (konsument) jest pod presją ekonomiczną, gdyż jeśli nie zaakceptuje warunków przedstawionych przez przedsiębiorstwo nie uzyska potrzebnej usługi lub rzeczy → faktyczna nierównorzędność, ale i te umowy dochodzą do skutku przez zgodne oświadczenia woli obu stron → panujący pogląd kwalifikuje je jako umowy;

• wymagają szczególnego uregulowania ze względu na ten ich charakter - prawo zobowiązań;

Zastępcze oświadczenie woli

• art. 64 kc - prawomocne orzeczenie sądowe stwierdzające obowiązek złożenia określonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie;

• przepis ten nie stanowi samoistnej podstawy prawnej roszczenia, a jedynie nakazuje wiązać z tym orzeczeniem określone skutki;

• zastępuje formy szczególne przewidziane przez ustawę lub strony;

• nie mają charakteru orzeczeń deklaratoryjnych, tzn. orzeczenia bezpośrednio zasądzające na określone świadczenie;

• zapadają po stwierdzaniu, że strona jest zobowiązania na podstawie jakiegoś zdarzenia prawnego do świadczenia;

• w orzeczeniu sąd może, na podstawie wykładni stanu faktycznego, orzec o tym czy wymagane oświadczenie woli zostało złożone (np. w przypadku milczenia adresata oferty) i określić jego konsekwencje prawne → wtedy nie zastępuje orzeczenia;

• jeśli zastępuje oświadczenie woli, ma wtedy funkcję kreującą - charakter konstytutywny (prawo tworzący);

• takie orzeczenie stanowi podstawę roszczenia o świadczenie należne na podstawie tak stwierdzonego oświadczenia woli;

• mogą dotyczyć czynności jednostronnych i umów;

• kwestia problematyczna → co gdy oświadczenie woli stanowi jedynie element umowy? czy orzeczenie sądowe zastępuje oświadczenie woli pozwanego czy też powoda? → SN (7) stwierdził, że zasadą jest że orzeczenie zastępuje tylko oświadczenie pozwanego, ale opatrzył tą zasadę wyjątkami uznając, że obejmuje ono też zawarcie umowy przyrzeczonej oraz gdy sąd uwzględnia powództwo o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy zgo­dnie z żądaniem powoda orzeczenie to stwierdza zawarcie umowy i zastępuje umowę.

Orzeczenie sądowe jako zdarzenie cywilnoprawne

• w wyjątkowych, wyraźnie ustawowo przewidzianych sytua­cjach sąd może wydać orzeczenie konstytutywne, któ­re mają walor zdarzeń cywilnoprawnych (powstaje, gaśnie lub zmienia się stosunek cywilnoprawny, a strony uzy­skują odpowiednie prawa i obowiązki);

• np. ustanowienie służebności, rozwiązanie spółki;

• w takim przypadku w ogóle nie dochodzi do zawarcia umowy, a autonomia stron zostaje zupełnie wyłączona;

Decyzja administracyjna jako zdarzenie cywilnoprawne

• w wyjątkowych, wyraźnie ustawowo przewidzianych sytua­cjach decyzja administracyjna może mieć charakter zdarzenia prawnego o charakterze konstytutywnym;

• np. wywłaszczenie nieruchomości;

SPOSOBY ZAWIERANIA UMÓW

I. Oferta i jej przyjęcie

Pojęcie oferty

• oferta to oświadczenie woli zawarcia umowy złożone drugiej stronie, zawierające istotne postanowienia tej umowy (art. 66 § 1) → przyjęcie oferty (=oświadczenie woli) wyraża tylko wolę przyjęcia oferty;

• nie są ofertami jedynie ogólne stwierdzenia o zawarciu umowy, czy propozycje niepełne → określa się je jako zaproszenia do zawarcia umowy (złożenia oferty lub wszczęcia negocjacji);

• w razie wątpliwości czy mamy doczynienia z ofertą czy z zaproszeniem dokonuje się wykładni oświadczenia woli (art. 65), a jeśli to nie wystarczy to art. 71 ustala normę interpretacyjną, stwierdzającą, że ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób należy uznać w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy;

• ofertę (zgodnie z art. 71) można kierować do indywidualnych, jak i nieoznaczonych odbiorców, bez konieczności użycia słowa oferta → tak samo SN;

• art. 543, według którego wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę sprzedaży → wyjaśnia znaczenie takich zachować (czyli stanowi konkretną normę interpretacyjną), a nie stanowi wyjątku od zasady, że oferta może być kierowana jedynie do indywidualnych adresatów;

• jako oferta skierowana do ogółu to min. wystawianie automatów przeznaczonych do sprzedaży rzeczy lub usług, jak również bankomaty, choć one skierowane są jedynie do klientów danego banku;

Skutki złożenia oferty

• oferta wiąże oferenta (art. 66 § 2), tzn. adresat oferty (oblat) sam może poprzez jej przyjęcie doprowadzić do zawar­cia umowy;

• oferta to wg. niektórych jednostronna czynność prawna, która kreuje uprawnienie oblata do przyjęcia oferty, a wg. innych autorów (min. Radwański) oferta to oświadczenie woli stanowiące jedynie element procesu powstawania czynności prawnej dwustronnej (umowy), więc oblatowi przysługuje jedynie kompetencja, a nie prawo podmiotowe do przyjęcia oferty;

• czas powstania stanu związania ofertą - zależy od tego czy oferta adresowana do:

• indywidualnego adresata - od momentu uprzystępnienia jej adresatowi w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jej treścią (art. 61 § 1 kc);

• nieoznaczonego kręgu adresatów - od chwili ich ogłoszenia;

• elektroniczna forma oferty (zgodnie z dyr. 2000/31):

• ogólna zasada - uzyskanie zgody na taki sposób komunikacji;

• art. 66¹ § 1 - uzależnienie związania ofertą od niezwłocznego potwierdzenia jej otrzymania (oświadczenie wiedzy o otrzymaniu oferty, a nie oświadczenie woli o przyjęciu oferty);

• art. 66¹ § 2 - obowiązki składającego ofertę to poinformowanie oblata o:

• czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy;

• skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty;

• zasa­dach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy;

• metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, które przedsiębiorca jest obowiązany udostępnić drugiej stronie;

• językach, w których umowa może być zawarta;

• kodeksach etycznych, które stosuje się oraz o ich dostępności w postaci elektronicznej

• art. 66¹ § 3 - dot. też zaproszenia do negocjacji, składania ofert albo do zawarcia umowy w inny sposób;

• art. 66¹ § 4 - nie dot. indywidualnego porozumiewania się na odległość, więc ta forma oferty musi być skierowana do nieoznaczonego kręgu osób;

• norma ta ma charakter bezwzględnie wiążący w relacjach z konsumentami, a w stosunkach między przedsiębiorcami względnie wiążący;

• w razie wymogu formy szczególnej, oferta musi spełniać tą formę (tak samo przyjęcie oferty);

Ustanie stanu związania ofertą

• art. 66 § 2 - termin związania może określać sama oferta, a w razie braku tego terminu należy uwzględnić sposób zakomunikowania jej drugiej stronie:

• gdy bezpośredni sposób komunikacji przestaje wiązać, jeżeli nie została przyjęta niezwłocznie;

• gdy inny sposób komunikowania (np. list, telegram) przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź bez nieuzasadnionej zwłoki;

• należy uwzględnić czas potrzebny do dojścia oferty do adresata, czas do namysłu i powzięcia decyzji, czas potrzebny do wysłania odpowiedzi oraz dojścia jej do oferenta, a ryzyko opóźnienia oferty ponosi adresat oferty zgodnie z art. 67, wg. którego jeżeli oświadcze­nie o przyjęciu oferty nadeszło z opóźnieniem, lecz z jego treści lub okolicz­ności wynika, że zostało wysłane w czasie właściwym, umowa dochodzi do skutku, chyba że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, iż wskutek opóźnienia odpowiedzi poczytuje umowę za nie zawartą;

• następstwa śmierci - na zasadach ogólnych z art. 61 i 62;

• jeśli oferta skierowana została do nieoznaczonego kręgu osób może być cofnięta w każdej chwili, chyba że:

• oferent oznaczył termin związania ofertą;

• osoba przyjęła już ofertę i zawarła w ten sposób umowę albo elektronicznie powiadomiła o otrzymaniu oferty;

• w przypadku automatów - oferta wiąże do czasu wyczerpania się zapasu towarów lub możliwości świadczenia usług;

• art. 66² - ustanawia ofertę odwołalną dostępną miedzy przedsiębiorcami - odwołanie jest możliwe, jeżeli umowa nie została jeszcze zawarta, a oświad­czenie o odwołaniu oferty zostało złożone oblatowi przed wysłaniem przez niego oświadczenia o przyjęciu oferty. Jednakże oferty nie można odwołać, jeżeli wynika to z jej treści lub określono w niej termin przyjęcia;

Przyjęcie oferty

• powinno dojść do oferenta w sposób przewidziany w art. 61 kc;

• milczące (konkludentne) przyjęcie oferty - art. 69 kc - jeżeli według ustalonego zwyczaju lub według treści oferty dojście do składającego ofertę oświadczenia drugiej strony o jej przyjęciu nie jest wymagane, w szczególności jeżeli składający ofertę żąda niezwłocznego przystąpienia do wykonania umowy, umowa dochodzi do skutku w momencie przystąpienia do wykonania umowy;

• oferent może zastrzec szczególny sposób przyjęcia oferty, albo strony mogą ustalić określony sposób przyjęcia oferty;

• oferent nie może jednostronnie ustalić reguły znaczeniowej, według której interpretować należy bierne zachowanie adresata oferty;

• jeżeli kontekst sytuacyjny interpretowany w świetle ustalonych zwyczajów oraz zasad współżycia spo­łecznego na to wskazuje, bierne zachowanie może być uznane za przyjęcie oferty - pogląd sporny, ale poparty też przez SN

• art. 68² kc - jeżeli przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosun­kach gospodarczych, ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie oferty;

• przyjęcie oferty z zastrzeżeniami poczytuje się za nową ofertę (art. 68) → zasada lustrzanego odbicia, ale w stosunkach między przedsiębiorcami art. 68¹ ustanawia wyjątek, że jeżeli odpowiedź na ofertę zawiera jej akceptację, jednakże z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień niezmieniających istotnie treści oferty, to umowę uważa się za zawartą z uwzględnieniem zastrzeżeń wskazanych w odpowiedzi na nią, chyba że:

• w treści ofert wskazano, że może ona być przyjęta jedynie bez za­strzeżeń,

• oferent niezwłocznie sprzeciwił się włączeniu zastrzeżeń do umowy,

• oblat w odpowiedzi na ofertę uzależnił jej przyjęcie od zgody oferenta na włączenie zastrzeżeń do umowy, a zgody tej niezwłocznie nie otrzymał.

• rozwiązanie to jest też w ratyfikowanej przez Polskę konwencji ONZ o międzynarodowej sprzedaży towarów (tzw. Konwencja wiedeńska z 11.4.1980 r.) oraz zostało poparte w literaturze;

Miejsce i czas zawarcia umowy

• art. 70 to norma interpretacyjna:

• § 1 - umowę poczytuje się za zawartą w chwili, gdy oferent otrzymał oświadczenie oblata o otrzymaniu oferty, a gdy oświadczenie to nie jest wymagane w chwili przystąpienia do wyko­nania umowy;

• § 2 - miejsce otrzymania przez oferenta oświadczenia oblata o przyjęciu oferty, a jeśli dojście tego oświadczenia do oferenta nie jest wymagane albo oferta jest składana w postaci elektronicznej, umowa zostaje zawarta w miejscu zamieszkania albo w siedzibie oferenta w chwili zawarcia umowy;

II. Negocjacje (art. 72 kc)

Pojęcie

• negocjacje są procesem płynnym, w którym nie da się łatwo oddzielić kolejnych etapów, w przeciwieństwie do trybu ofertowego. W tym trybie zawierane są z reguły umowy bardziej złożone, o nietypowej postaci lub dot, świadczeń o dużej wartości;

Prowadzenie negocjacji

• ze względu na ich płynność strony nie są związane swoimi oświadczeniami, ale powinny zgodnie z art. 72 § 2 prowadzić negocjacje uczciwie, w szczególności w zgodzie z dobrymi obyczajami, nie dla pozoru → sankcja odszkodowawcza do wysokości negatywnego interesu umownego (odpowiedzialność ta opiera się na podstawie deliktowej);

• dodatkowo kodeks przewiduje ochronę informacji poufnych przekazanych w toku negocjacji, jeśli strona przekazała je z zastrzeżeniem poufności, to druga strona zobowiązana jest do ich nie ujawniania i nie wykorzystywania do własnych celów chyba, że strony uzgodniły inaczej (art. 72¹ kc) → odpowiedzialność odszkodowawcza do pełnej wysokości szkody z art. 361 kc;

Zawarcie umowy

• trudności przy ustalaniu kiedy została zawarta umowa → wg art. 72 umowa zostaje zawarta po uzgodnieniu wszystkich postanowień, które były przedmiotem negocjacji, tak więc zakres prowadzonych nego­cjacji określa minimalną treść, jaka powinna być objęta konsensem stron;

• wg Radwańskiego nie ma wątpliwości że norma ta to jedynie reguła interpretacyjna i możliwe jest, by strony uznały, że umowa zostaje zawarta po ustaleniu elementów koniecznych (istotnych) umowy, a kwestie sporne zostaną rozstrzygnięte w sposób ustalony przez sa­me strony (np. przez dodatkową umowę, powołanych arbitrów) albo przez sąd państwowy, który kieruje się wówczas wskazaniami art. 56 kc;

• tryb ofertowy i negocjacyjny nie są rozłączne - tzn. możliwe jest stosowanie ich przemienne;

List intencyjny

• kształtuje się praktyka stosowania listów intencyjnych (na wzór amerykański) w negocjacjach dot. umów o dużej wartości. Brak regulacji prawnej, jak i jednolitej judykatury czy doktryny;

• wyrażają one dążenie stron do zawarcia negocjowanej umowy (definitywnej), ale same nie są umowami definitywnymi, więc nie wynikają z nich prawa i obowiązki, będące celem stron. Nie mogą też być potraktowane jako umowa przedwstępna, chyba że spełniają jej warunki, a deklaracje o chęci zawarcia umowy, nie mogą być podstawą do żądania, by sąd zastąpił oświadczenie woli swoim orzeczeniem, gdyż przedmiotem regulacji mogą być jedynie zachowania, a nie przeżycia;

• w listach intencyjnych mogą pojawiać się pewne oświadczenia kreujące stosunek prawny, które stanowią umowy uboczne w stosunku do umowy negocjowanej, ale oświadczenia te nie są swoistą cechą tych listów;

• niektórzy autorzy uznają ich doniosłość prawną jako umów określających postępowanie stron w toku negocjacji. Mogą one regulować tryb prowadzenia negocjacji, jak i określać zakres uzgodnionych już zagadnień, a naruszenie tych zobowiązań nie uzasadnia przymu­sowego zawarcia umowy definitywnej, gdyż strona zawsze może przerwać negocjacje, ale jeśli uczyni to bezzasadnie ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą → kwestia sporna to zakres tej odpowiedzialności - raczej nie wykra­cza ona poza miarę przyjętą w culpa in contrahendo, aczkolwiek kreują odpowiedzial­ność odszkodowawczą na podstawie art. 471 kc ex contractu;

Zaproszenie do zawarcia umowy (art. 71 kc)

• ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje skie­rowane do ogółu lub do poszczególnych osób poczytuje się w razie wątpli­wości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy → inicjacja procesu zawarcia umowy, stosowanie do ich treści wyznaczają określony tryb jej zawarcia, a w razie braku określenia tego, należy uznać iż adresat ma prawo wyboru trybu zawarcia umowy;

• jeżeli zaproszenie do zawarcia umowy składa przedsiębiorca w postaci elektronicznej i to w przypadkach określonych w art. 66¹ § 4 kc, jest on obowiązany opatrzyć je informacjami przewidzianymi dla ofert (art. 66¹ § 2 kc) pod sankcją odpowiedzialności odszkodowawczej;

III. Aukcja i przetarg

Uwagi wstępne

• trzeci tryb zawierania umów;

• przetarg i aukcja oznaczają zbliżone do siebie, ale nie takie same postępowania stron w procesie zawierania umowy;

Charakter prawny oraz funkcja przetargu i aukcji

• wielostronne i eliminacyjne postępowanie;

• cel - umożliwienie wyboru najkorzystniejszej oferty spośród ofert składanych przez uczestników i zawarcie z wybranym z nich umowy;

• zasada równości uczestników tak w ich prawach, jak i obowiązkach;

• regulacja kodeksowa nie dotyczy regulacji publicznoprawnej stanowiącej lex specialis do kodeksu (np. licytacja publiczna, czy przetarg z ustawy Prawo o zamówieniach publicznych);

Ogłoszenie aukcji albo przetargu

• organizator aukcji/przetargu może być zastępowany przez inny podmiot (np. dom aukcyjny);

• ogłoszenie może być skierowane do ograniczonego albo nieograniczonego kręgu ad­resatów, w dowolny sposób;

• treść musi zawierać:

• zaproszenie do składania ofert, które nie musi wprawdzie tak dokładnie określać treści umowy, ale musi zawierać przedmiot oraz warunki aukcji/przetargu, albo wskazać sposób udostępnienia tych warunków (szczególnie gdy zawierają obszerne specyfikacje, których publikacja byłaby kosztowna);

• dalszy tok postępowania, zwłaszcza wskazywać czas i miejsce aukcji/przetargu;

• nie jest wymagane użycie słów aukcja/przetarg, ważne by na drodze wykładni można było to ustalić;

• w razie nie spełnienia przesłanki drugiej - ogłoszenie to nie inicjuje trybu aukcyjnego/przetargowego, a w razie spełnienia pierwszej przesłanki jest to zwykłe zaproszenie do składania ofert;

• możliwa jest zmiana lub odwołanie warunków tylko wtedy, gdy zastrzeżono to w ogłoszeniu lub w warun­kach aukcji/przetargu (art. 70¹ § 3 kc);

• organizator (od chwili udostępnienia warunków), a oferent (od chwili złożenia oferty) zobowiązani są do postępowania zgodnie z postanowieniami ogłoszenia oraz warunkami aukcji/przetargu (art. 70¹ § 4 kc) → z chwilą złożenia oferty następuje zawarcie swoistej umowy pactum de procendendo;

• w razie zachowania niezgodnego z tymi regułami - odpowie­dzialność odszkodowawcza za niedojście umowy do skutku w granicach negatywnego interesu umownego;

Aukcja (dawniej przetarg ustny)

• licytanci obecni w miejscu aukcji albo komunikujący się za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość składają oferty słownie lub równorzędnymi znakami, a prowadzący aukcję oczekuje coraz korzystniej­szych ofert sukcesywnie składanych przez licytantów (tzw. kolejnych postąpień) → zgodnie z art. 70² § 1 kc oferta przestaje wiązać gdy zostanie złożona oferta korzystniejsza (chyba, że w warunkach aukcji zastrzeżono inaczej);

• zawarcie umowy = udzielenie przybicia (art. 70² § 2 kc) - po 3-krotnym wezwaniu nikt nie zaoferował korzystniejszej oferty;

• jeśli dana umowa wymaga formy szczególnej nie zostaje zawarta do czasu zawarcia jej w tej formie, a § 3 tego artykułu daje stronom prawo do dochodzenia w sądzie by zastąpił brakujące oświadczenie woli orzeczeniem;

Przetarg (dawniej przetarg pisemny)

• oferty nie są składane w toku ich równoczesnego i bezpośredniego komunikowania się, a okresie i miejscu wskazanym w ogłoszeniu/warunkach. Oferty te następnie są rozpatrywane bez udziału oferentów (często przy udziale komisji przetargowej, której opinia jednak nie wiąże organizatora, chyba że w warunkach tak oznaczono);

• organizator może wybrać jedną ofertę, albo uznać przetarg za zamknięty bez wybrania oferty (wtedy zgodnie z art. 70³ § 1 oferty przestają wiązać oferentów;

• organizator ma obowiązek poinformowania uczestników o wynikach przetargu (§ 2);

• do ustalenia chwili zawarcia umowy stosuje się przepisy dot. oferty (chyba, że w warunkach ustalono inaczej), więc umowa zostaje zawarta w chwili otrzy­mania przez składającego ofertę oświadczenia organizatora przetargu o jej wybraniu;

• w razie wymogu formy szczególnej - tak jak w przypadku aukcji;

Wadium (art. 70⁴ kc)

• dodatkowe zastrzeżenie zamieszczone w warun­kach aukcji/przetargu przez organizatora (nie jest koniecznym elementem tego trybu);

• oznacza obowiązek wpłacenia przez uczestników określonej sumy pieniężnej (zwykle procent od wartości przedmiotu zamierzonej umowy) albo udzielenia odpowiedniego zabezpieczenia (warunki muszą wskazywać sposób tego zabezpieczenia);

• dwojakie konsekwencje:

• w razie nie wpłacenia/nie zabezpieczenia podmiot nie jest dopuszczony do aukcji albo przetargu;

• w razie wpłacenia/zabezpieczenia podmiot staje się uczest­nikiem aukcji/przetargu;

• zwrot wadium powinien nastąpić z chwilą zakończenia postępowania, a w razie ustanowienia zabezpieczenia wygasa ono z mocy prawa;

• w razie nie wywiązywania się zobowiązania przez:

• uczestnika - organizator może wadium zachować albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia;

• organizatora - uczestnik może żądać za­płaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody w granicach negatywne­go interesu umowy;

• „skorzystanie” z wadium w razie sporu jest dogodne, gdyż nie wymaga ani ustalenia winy, ani wysokości poniesionej szkody, jak w przypadku dochodzenia roszczenia przed sądem;

Unieważnienie umowy (art. 70⁵ kc)

• Podmioty upoważnione to:

• organizator aukcji/przetargu, który jest zarazem stroną zawartej umowy;

• uczestnik tych postępowań, chociażby jego oferta nie została wybrana;

• przed nowelizacją z 14.2.2003 r. upoważnione były tylko strony umowy;

• inna osoba, jeżeli umowa została zawarta na jej rachunek lub zlecenie;

• przesłanką żądania unieważnienia jest naganne działanie polegające na wpły­waniu na wynik aukcji albo przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobry­mi obyczajami (równoznaczne z zasadami współżycia społecznego) przez stronę umowy, innego uczestnika postępowania lub oso­bę działającą w porozumieniu z nimi

• sąd wydaje wyrok o charakterze konstytutywnym, w którym unieważnia umowę z mocą wsteczną;

• uprawnienie to wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od zawarcia umowy (art. 70⁵ § 2 kc) → powstaje stan wzruszalności umowy;

• jest to norma bezwzględnie wiążąca.

PRZEDSTAWICIELSTWO

I. Pojęcie przedstawicielstwa

Działanie w cudzym imieniu

• dokonanie czynności prawnej przez przedstawiciela z osobą trzecią w imieniu reprezentowanego, o bezpośrednim skutku;

• umocowanie (ustawowe albo umowne) to kompetencja przedstawiciela → powstaje dla reprezentowanego stan związania, tzn. nie może on zapobiec powstaniu w swojej sferze prawnej skutków czynności dokonanej przez przedstawiciela w granicach przysługującej mu kompetencji. Konstrukcję kompetencji przyjął B. Gawlik, [w:] System Pr. Cyw., s. 733, co spotkało się z krytyką A. Szpunara, Udzielenie, s. 18-20, wedle którego pełnomocnikowi przysłu­guje prawo podmiotowe kształtujące. Koncepcja ta stoi wszakże w sprzeczności z panu­jącym w polskiej nauce prawa poglądem - podzielanym również przez A. Szpunara - że prawo podmiotowe realizuje interes uprawnionego. Założenie takie nie leży jednak u pod­staw przedstawicielstwa. Przedstawiciel działa bowiem w imieniu, a zatem i w interesie reprezentowanego.

• dla ważności czynności dokonanej w cudzym imieniu musi wynikać, że osoba działa w roli przedstawiciela, a jeśli tego nie ujawni, należy uznać że działa we własnym imieniu (F. Zoll „wola reprezentowania”). Możliwe określenie tej roli w sposób dorozumiany;

• oświadczenie woli przedstawiciela musi wskazywać osobę repre­zentowanego (może być wyinterpretowane);

• dla wad oświadczenia woli w stosunku do danej czynności ważne jest zachowanie przedstawiciela, ale i okoliczności po stronie mocodawcy mogą okazać się istotne;

• niedopuszczalność w stosunku do czynności wynika z ustawy lub z właściwości danej czynności;

Instytucje o zbliżonej funkcji

• Posłaniec - nie składa oświadczenia woli, a tylko je przenosi. Nie musi mieć zdolności do czynności prawnych, ani rozumieć sensu przenoszonego oświadczenia;

• w razie wątpliwości za przedstawicielstwem przemawia pozostawiony pewien luz decyzyjny (dot. min. możliwości niezłożeni tego oświadczenia adresatowi, wyboru adresata lub uszczegółowienia treści);

• Organ osoby prawnej - (1) jego działanie to działanie samej osoby prawnej; (2) osoba prawna musi mieć organy, może mieć pełnomocnika; (3) inne konsekwencje działania bez umocowania - organ - działania nieważne bez możliwości konwalidacji poprzez potwierdzenie;

• Zastępca pośredni (np. komisanta, art. 765 kc) - dokonuje czyn­ności prawnej we własnymi imieniu, lecz na rachunek innej osoby, więc sam nabywa prawa lub zaciąga zobowiązania i jest zobowiązany przenieść je na zastępowanego. Konstrukcja ta pozwala ukryć osobę zainteresowaną;

• Osoba faktycznie tylko pomagającą przy dokonywaniu czynności praw­nych (głównie zawieranie umów), no. pośrednicy, agenci, prawnik przygotowujący tekst umowy;

• Osoba wykonująca pewne czynności faktyczne w zastępstwie innego podmiotu (np. dzierżyciel, art. 338 kc), które liczą się tak, jakby dokonał ich podmiot zastąpiony.

• Podpisujący dokument in blanco, który ma wypełnić inna osoba. Oświadczenie woli zawarte w tym dokumencie uważane jest za złożone przez podpisującego;

• Osoba upoważniona do odbioru oświadczeń woli (np. przyjmowa­nia ofert, wypowiedzeń) - sama nie dokonuje czynności prawnej, ale przepisy stosuje się odpowiednio zgodnie z art. 109 kc;

• odróżnienie czynnego i biernego przedstawicielstwa;

II. Pojęcie pełnomocnictwa i przedstawicielstwa ustawowego

• wg art. 96 2 rodzaje umocowania i w związku podział na:

• pełnomocnictwo - źródłem umocowania jest jednostronne oświadczenie woli mocodawcy do pełnomocnika;

• przedstawicielstwo usta­wowe - źródłem są inne zdarzenia prawne określone ustawowo. Ustawa też może dawać kompetencje do ustanawiania przedstawiciela; brak regulacji w część ogólnej;

PEŁNOMOCNICTWO

I. Udzielenie pełnomocnictwa

Zdolność do czynności prawnej

• pełnomocnik musi mieć zdolność do czynności prawnych, ale wystarczy by była ograniczona; skoro mocodawca ma zaufanie do takiej osoby, to nie należy ograniczać jego możliwości wyboru;

Oświadczenie woli mocodawcy

• kwestia sporna czy oświadczenie woli mocodawcy musi być złożone pełnomocnikowi (Szpunar, Wolter, Ignatowicz, Stefaniuk, Radwański), czy wystarczy by mocodawca ogłosił je publicznie lub osobie, z którą pełnomocnik ma zawrzeć umowę (B. Gawlik, S. Grzybowski, J. Fabian, M. Pazdan);

• forma (art. 99) - dowolna, też per facta concludentia (orz. SN z 32.10.2001 w przypadku utrwalonej praktyki wystawiania i podpisywania faktur przez pracowników działu księgowości mamy do czynienia z dorozumianym udzieleniem pełnomocnictwa), z wyjątkiem:

• jeśli czynność, której dot. pełnomocnictwo wymaga formy szczególnej pod rygorem nieważności, wtedy ta forma powinna być zachowana też dla pełnomocnictwa (tzw. forma pochodna, zasada identyczności);

• jeżeli dla danego rodzaju pełnomocnictwa ustawa wymaga formy szczególnej, np. art. 99 § 2 kc;

• art. 106 kc - pełnomocnik może ustanawiać substytutów (a oni dalszych) jeśli wynika to:

• z treści pełnomocnictwa;

• z ustawy,

• ze stosunku prawnego, będącego podstawą pełnomocnictwa;

• też działają bezpośrednio w imieniu mocodawcy;

• w razie konieczności odwołania się do wad oświadczenia woli lub dobrej wiary należy brać pod uwagę tak pełnomocnika jak i mocodawcę;

• nie można umocować kogoś do dokonania czynności, której samemu nie można dokonać (np. kupno nieruchomości przez cudzoziemca bez zezwolenia MSWiA);

Treść pełnomocnictwa

1. Rodzaje pełnomocnictw (zakaz pełnomocnictwa do wszelkich działań) - art. 98:

• pełnomocnictwo ogólne - umocowanie do czynno­ści zwykłego zarządu, wymaga zachowania formy pisemnej pod sankcją nieważności;

• brak definicji „czynności zwykłego zarządu”, choć wg. Piaseckiego są to „czynności polegające na zwykłej, codziennej eksploatacji rzeczy, na dokonaniu czynności niezbędnych do utrzymania działalności w określonej sferze stosunków prawnych, na zaciąganiu zobowiązań w związku z tą działalnością”, ale nie można za nie uznać zmiany pozycji prawnej lub istotnej zmiany pozycji faktycznej rzeczy. Kiedyś art. 95 KZ wskazywał, że pełnomocnictwo ogólne nie obejmuje „zobowiązania i obciążania nieruchomości, zaciągania pożyczek i zobowiązań wekslowych, czynienia darowizn, przyjmowania lub zrzekania się spadków, zawierania ugód, wytaczania powództw, czynienia zapisów na sąd polubowny”

• pełnomocnictwo rodzajowe (gatunkowe) - dot. określonej kategorii czynności prawnych bez względu czy przekraczają zakres zwykłego zarządu. Powinno określać rodzaj czynności i jej przedmiot;

• pełnomocnictwo szczególne - dotyczy indywidualnie określonej czynności prawnej (np. sprzedaży oznaczonej nieruchomości)

Osoba trzecia może polegać jedynie na oświadczeniu mocodawcy, bo tylko on ma wpływ na istnienie i treść pełnomocnictwa. Interpretacja jednak tego oświadczenia dokonywana jest z pozycji osoby trzeciej, tzn. jak potencjalny uczestnik czynności praw­nej dokonywanej z pełnomocnikiem i dysponujący konkretną wiedzą o oświad­czeniu mocodawcy i jego kontekście powinien przypisać temu oświadczeniu, a mocodawca powinien mieć na względzie możliwości percepcyjne potencjalnej osoby trze­ciej, gdyż ryzyko niezrozumienia jego oświadczenia ponosi on sam → zgodnie z zasadą ochrony zaufania osoby działającej w dobrej wierze. Dotyczy to wszelkich postaci w jakich wyrażone jest oświadczenie woli (językowych i pozajęzykowych)

Szczególną regulacją jest art. 97, który ustanawia domniemanie, że osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługiwania publiczności uznawana jest za umocowaną do dokonywania czynności dokonywanych zazwyczaj (odnosi się do konkretnego przedsiębiorstwa, a nie zwyczaju handlowego, ani do tego co widnieje w rejestrze, ale do tego co naprawdę się dokonuje w danym lokalu) w tym przedsiębiorstwie → klient chroniony jest tutaj bezwzględnym przypisaniem skutków prawnych przedsiębiorcy, nawet jeśli nie udzielił pełnomocnictwa danej osobie, nie wiedział o jej działalności, a nawet gdy wykonywała ona ją wbrew jego woli.

• wg niektórych przepis ten wyraża domniemanie prawne o udzieleniu pełnomocnictwa (np. Szpunar), wg innych (min. Radwański, Płonka) przypisanie skutków prawnych dokonuje się wprost z mocy ustawy, w razie ziszczenia się stanu faktycznego określonego w art. 92;

• z przepisu tego wynika, że konsekwencje takie nie nastąpią, gdy z kontekstu wynika, że osoba nie jest umocowana;

• dodatkową przesłanką wprowadzoną dla ochrony przedsiębiorcy jest masowość czynności w lokalu obsługującym publiczność. Przesłankę tą należy interpretować ściśle;

• art. 107 - ustanawia, że w razie ustanowienia kilku pełnomocników z tym samym zakresem umocowania, każdy z nich może działać samodzielnie, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa;

• pełnomocnictwo łączne - w razie ustanowienia kilku pełnomocników do działania łącznie, oświadczenie woli przez nich składane jest zakończone z chwilą złożenia oświadczenia przez ostatniego z pełnomocników;

Czynność „z samym sobą”

• gdy pełnomocnik występuje jako strona czynności prawnej, której jest jedną ze stron;

• gdy A równocześnie reprezentuje obie strony czynności prawnej;

• art. 108 zabrania takich sytuacji, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa lub ze względu na treść czynności wykluczona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy;

Pełnomocnik rzekomy (falsus procurator)

• to osoba dokonująca czynności prawnych w cudzym imieniu bez umocowania albo przekraczając jego granice;

• a contrario z art. 95 § 2 jej działania nie wywołują bezpośrednich skutków → wyjątki:

• art. 103 § 1 - w razie potwierdzenia przez mocodawcę. zgodnie z art. 103 § 2 druga strona umowy może wyznaczyć termin potwierdzenia;

• art. 104 - jednostronne czynności prawne są od razu nieważne, chyba że ten, któremu zostało złożone to oświadczenie woli, wiedział o braku lub przekroczeniu umocowania, wtedy stosuje się przepisy o zawarciu umowy bez umocowania, czyli umowa taka może zostać potwierdzona przez reprezentowanego;

• konsekwencje prawne dla rzekomego pełnomocnika - art. 103 § 3 - oddanie tego co dostał i naprawienie szkody wynikłej z zawarcia umowy (tzw. ujemny interes prawny)

• art. 105 - w razie wygaśnięcia pełnomocnictwa jeśli osoba dokona czynności w ramach poprzedniego pełnomocnictwa, umowa ta wiąże reprezentowanego. Reprezentowany by nie dopuścić do tego ma roszczenie o zwrot dokumentu pełnomocnictwa po wygaśnięciu umocowania (art. 102) i roszczenie odszkodowawcze;

II. Stosunek podstawowy

• możliwe pełnomocnictwo z korzyścią jedynie dla pełnomocnika;

• pełnomocnictwo z reguły sprzężone jest z jakimś innym stosunkiem prawnym, nazywanym sto­sunkiem będącym podstawą pełnomocnictwa (art. 101, 106 kc), co wskazuje na cel udzielenia pełnomocnic­twa, sens gospodarczy;

• istnienie tego stosunku nie jest konieczne dla udzielenia pełnomocnictwa, a w razie jego braku należy uznać, że pełnomocnik nie jest zobowiązany do korzystania z przy­sługującego mu umocowania;

• treść stosunku może różnić się od treści pełnomocnictwa, w szczególności może być węższa → skutki prawne dla mocodawcy takie jak w pełnomocnictwie (stosunek zewnętrzny), konsekwencje niewykonania obowiązku ze stosunku podstawowego (stosunek wewnętrzny);

• pełnomocnictwo to odrębny i niezależny stosunek od stosunku podstawowego, ale z pewnymi wyjątkami ustanowionymi w przepisach, w których to stosunek podstawowy może być podstawą oceny czy kompetencje do działania w cudzym imieniu przysługują peł­nomocnikowi (czyli w odniesieniu do tzw. stosunku zewnętrznego), a w szczególności o możliwości ustanowienia substytutów (art. 106 kc) czy dopuszczalność odwołania i wygaśnięcia pełnomocnictwa (art. 101);

III. Wygaśnięcie pełnomocnictwa

• okoliczności wskazane w treści pełnomocnictwa → np. wskazanie terminu, pełnomocnictwo dot. tylko jednej czynności lub służy wykonaniu stosunku podstawowego;

• odwołanie pełnomocnictwa - można dokonać w każdym czasie i bez podania przyczyn oraz w każdej formie;

• jednostronne nieformalne oświadczenie woli, z koniecznością zakomunikowania go pełnomocnikowi, bez konieczności zachowywania szczególnej formy, nawet jeśli była wymagana do ustanowienia pełnomocnictwa (orz. SN z 4.11.1998 r., OSN 1999, poz. 66);

• art. 101 § 1 zd. 1 - mocodawca może zrzec się prawa odwołania pełnomocnictwa, tylko „z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku praw­nego będącego podstawą pełnomocnictwa”, ale jeśli czynność kreująca ten stosunek prawny jest nieważna, może odwołać pełnomocnictwo w każdym czasie (orz. SN z 15.7.1998 r., OSN 1999, poz. 50);

• nieuzasadniony jest pogląd, że można się zrzec prawa odwołania pełnomocnictwa jedynie wtedy, gdy ze stosunku podstawowego wynika koniecz­ność nieodwołalnego pełnomocnictwa;

• zrzeczenie się odwołalności pełnomocnictwa nie sprawia, że mocodawca sam nie może wykonać danej czynności, ale może się zobowiązać, że tego nie dokona. W razie naruszenia tego zobowiązania nie spowoduje to nieważności tej czynności prawnej, ale pełnomocnik może mieć roszczenie odszkodowawcze (art. 57 w zw. z art. 471 kc).

• śmierć pełnomocnika lub mocodawcy - chyba że inaczej zastrzeżono w pełnomocnictwie z przyczyn uzasadnionych stosunkiem podstawowym. Wtedy w miejsce danej osoby wchodzą spadkobiercy;

• analogicznie likwi­dacja osoby prawnej;

• zrzeczenie się pełnomocnictwa przez pełnomocnika;

• utrata zdolności do czynności prawnych - kwestia kontrowersyjna - niektórzy wskazują, że pełnomocnik może ją odzyskać, ale fakt taki jest tak niepewny, że nie służyłby obrotowi. Ponadto utrata taka może spowodować utratę zaufania mocodawcy do pełnomocnika;

• samo ograniczenie nie ma wpływu (art. 100 kc);

• obowiązkiem pełnomocnika w razie wygaśnięcia pełnomocnictwa jest oddanie dokumentu pełnomocnictwa, z możliwością żądania poświadczonego jego odpisu z zaznaczonym wygaśnięciem pełnomocnictwa (art. 102 kc);

IV. Prokura

Uwagi wstępne

• wcześniej uregulowana w kodeksie handlowym z 1934 r i mimo jego uchylenia obowiązywały do czasu wejścia w życie noweli kc z 14.2.2003 r., to znaczy do 25.9.2003 r;

• ogólna konstrukcja przeniesiona z KH, ale szereg ważnych zmian;

Pojęcie i funkcja prokury

• swoiste pełnomocnictwo → dot. działalności gospodarczej przedsiębiorców, szeroki zakres umocowania prokurenta, o przejrzystej dla kontra­hentów treści, założenie że udzielający darzy prokurenta szczególnym zaufaniem;

• prokura to rodzaj pełnomocnictwa → prokurent to specyficzny pełnomocnik. ustawodawca podkreślił to w uzasadnieniu do projektu kc, że przepisy te oparł o koncepcję niemiecką, wg której prokura to wyjątkowo szerokie pełnomocnictwo o wyznaczonym ustawowo zakresie umocowania;

• stosuje się przepisy ogólne dot. pełnomocnictwa jako lex generalis;

Podmioty kompetentne do udzielania prokury

• wyłącznie przedsiębiorcy - osoby fizyczne, praw­ne jak i niemające osobowości prawnej, ale obdarzone zdolnością prawną - z obowiązkiem wpisu do rejestru przedsiębiorców;

Udzielenie prokury

• jednostronną czynnością prawną przedsiębiorcy (w przypadku osób innych niż fizyczne ich statuty oraz inne przepisy, np. KSH określają organ kompetentny do udzielenia prokury), zgłoszoną do rejestru przedsiębiorców;

• wymóg formy pisemnej pod rygorem nieważności i nie stosuje się art. 99 § 1 (o wymogu szczególnej formy pełnomocnictwa w razie wymogu takiej formy dla danej czynności prawnej);

Prokurent

• tylko osoba fizyczna (w osobach prawnych wciąż zmieniają się organy, więc zmienia się też zaufanie) o pełnej zdolności do czynności prawnych;

• w spółce prawa handlowego nie może być to członek rady nadzorczej, gdyż kontrolowałby sam siebie;

• zakaz substytucji, ale prokurent może ustanowić pełnomocnika;

• można ustanowić kilku prokurentów - łącznie lub oddzielnie (art. 109⁴ kc), jak również prokurę oddziałową (art. 109⁵ kc);

Zakres prokury i sposób jej wykonywania

• odnosi się tylko do reprezentacji przedsiębiorcy, czyli stosunków wiążących go z innymi podmiotami w zakresie związanym z prowadzeniem przedsiębiorstwa, nie dot. działań w sferze wewnętrznej przedsiębiorstwa;

• dot. czynności materialnoprawnych i procesowych oraz do odbioru oświadczeń woli skierowanych do przedsiębiorcy;

• ograniczenie (art. 109³) dot. enumeratywnie wyliczonych czynności: zbycie przedsiębiorstwa, dokonanie czynności oddającej je w czasowe korzystanie, zbycie i obciążanie nieruchomości → inaczej postanowienia tego rodzaju w prokurze są bezwzględnie nieważne (art. 58 § 1 kc) → możliwość dokonania tych czynności przez prokurenta na podstawie pełnomocnictwa do poszczególnych czynności prawnych - z zachowaniem szczególnej formy (art. 109³ w zw. z art. 98 i 99 § 1 kc).

• zakres umocowania prokurenta nie może być ze skutkiem wobec osób trzecich (zewnętrznym) ograniczony (art. 109¹ § 2 kc) → wyjątki:

• w razie ustanowienia kilku prokurentów (czy łączna czy oddzielna decyduje przedsiębiorca):

• prokura oddzielna - każdy z prokurentów działa samodzielnie (może sam dokonywać czynności);

• prokura łączna - przedsiębiorca określa zakres umocowania każdego z prokurentów lub konieczność współdziałania

• obowiązek zgłoszenia do rejestru rodzaju prokury, a w przypadku łącznej tez sposobu jej wykonania;

• niezależnie od rodzaju każdy może odbierać oświadczenia lub pisma kierowane do przedsiębiorcy;

• prokura oddziałowa - gdy dot. tylko zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębior­stwa. Przed wprowadzeniem tej regulacji doktryna i judykatury odrzucały możliwość ustanowienia takie prokury;

• w stosunku podstawowym strony mogą ustalić, że prokurent nie będzie wykonywał pewnych czynności, ale nie będzie to miało skutku wobec osób trzecich, a jedynie może stworzyć obowiązek odszkodowawczy albo odwołanie prokury (wg. A. Szajkowskiego);

• prokurent podpisuje się zgodnie ze wzorem znajdującym się w aktach rejestrowych i musi zaznaczyć że występuje w roli prokurenta, chyba, że wynika to z treści dokumentu;

Wygaśniecie prokury (→ obowiązek zgłoszenia do rejestru)

• odwołana w każdym czasie i bez podania przyczyn i nie stosuje się możliwości zrzeczenia;

• ustanie prowadzenia działalności w skutek wykreślenia z rejestru, ogło­szenia upadłości, otwarcia likwidacji oraz przekształcenie przedsiębiorcy;

• śmierć, utrata pełnej zdolności do czynności prawnych i zrzeczenie się prokury przez prokurenta;

Nie wygasa

• śmierć i utrata zdolności do czynności prawnych przedsiębiorcy nie powoduje wygaśnięcia prokury;

WPŁYW WADLIWOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNYCH NA ICH SKUTECZNOŚĆ PRAWNĄ

I. Czynności konwencjonalne

• czynności konwencjonalne „istnieją” ponieważ pewne reguły konstruują je, a dokładnie reguły te wskazują jak człowiek powinien się zachować, by jego działania uznać za czynność konwencjonalną (tworzą możliwość rozpoznania postępowania jako danego typu czynność konwencjonalną) → dlatego i ze względu na ich społeczną funkcję można je klasyfikować jako ważne lub nieważne → 2 teorie:

• jednorodne pojęcie nieważności - tzn. dana czynność jest albo ważna albo nieważna, tzn. albo wywołuje określone następstwa albo nie, co zależy od spełniania wszystkich przesłanek czynności konwencjonalnej;

• w prawie cywilnym różne pojęcia nieważności - aż do konstrukcji czynności prawnej nie istniejącej, co nie oznacza, że dana czynność nie jest czynnością konwencjonalną, ale jedynie nie wywiera jej skutków;

• problem → wśród reguł określających czynności prawne są reguły konstruujące (decydują o zakwalifikowaniu danego zachowania jako czynności prawnej) oraz reguły, które tylko pomniejszają efektywność dokonanej czynności;

II. Nieistniejące i nieważne czynności prawne

• brak powszechnie zaaprobowanych kryteriów odróżnienia czynności prawnej wadliwej od czynności prawnej nieistniejącej, ale dominujący pogląd:

• nieistniejące czynności prawne to takie w których nie można odnaleźć oświadczenia woli → czynności te nie podlegają kwalifikacji na ważne i nieważne, gdyż nie są traktowane jako czynności prawne dopiero złożenie oświadczenia woli może być oceniane pod kątem ważności i dopiero wtedy uwzględnia się reguły prawne konstruujące czynność prawną → nieważna czynność prawna oznacza że czynność prawna opatrzona jest swoistą sankcją nieważności (nie wywołuje przewidzianych skutków)

• sankcja ta nie polega na zada­waniu przez organ państwowy jakiejś dolegliwości podmiotowi, ale dolegliwość wynika z braku osiągnięcia celu;

POSTACIE BEZSKUTECZNOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ

I. Nieważność

Uwagi ogólne

• System prawny uznaje za nieważne czynności prawne w razie:

• sprzeczności oświad­czenia woli z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi lub zasadami współżycia społecz­nego (art. 58 kc);

• braku odpowiedniej zdolności do czynności prawnej (art. 10 i n. kc);

• niektórych wad oświadczenia woli (art. 82, 83 kc);

• niedochowania formy przewi­dzianej ze skutkiem ad solemnitatem (art. 73 i n. kc);

• Nieważna (bezwzględnie) czynność prawna nie wywiera skutków prawnych

• nieważna od samego początku i to z mocy prawa;

• sąd uwzględnia stan ten z urzędu, bez konieczności zgłaszania jakichkolwiek wniosków (tak SN);

• charakter definitywny, tzn. każdy i zawsze może się na nią po­wołać i nie można uznać tego za nadużycie prawa (tak SN);

• jeśli czynność prawna nie wywołuje żadnych skutków prawnych, wtedy jest nieważna, gdyż nie ma wtedy swojego sensu, ale ustawa czasem wiąże z taką czynnością swoiste konse­kwencje (np. art. 387, 410, 411 kc);

• zgodnie z art. 58 § 3 czynność prawna może być nieważna jedynie w części;

• w tak zarysowanej koncepcji nieważności wyłom czynią 2 instytucje uznane przez panujący pogląd:

• konwalidacja;

• konwersja.

Konwalidacja (uzdrowienie)

• to uznanie jej z mocą wsteczną za czynność ważną w następ­stwie jakichś faktów późniejszych; stosowana tylko w ustawowo przewidzianych przypadkach, które zarazem określają fakty (upływ czasu, wykonanie czynności, wpis do rejestru) konwalidujące tą czynność (np. art. 14 § 2, art. 890, 945 § 2 kc);

Konwersja → dokonywana w drodze wykładani oświadczeń woli; zabieg interpretacyjny w celu uratowania nieważnej czynności prawnej, np. w prawie spadkowym (wg. B);

• to przemiana nieważnej czynności prawnej na inną, ważną czynność prawną, odpowiadającą przynajmniej częściowo hipote­tycznej woli stron (np. nieważne poręczenie wekslowe w ważne poręczenie z art. 876 i nast. kc);

• wg. Radwańskiego lepiej posłużyć się zamiast tą koncepcją, koncepcją wykładni oświadczeń woli, gdyż założenia konwersji (jak przekształcenie czy hipotetyczna wola) są trudne do zrozumienia;

II. Wzruszalność (nieważność względna; unieważnialność)

• czynność prawna wzruszalna wywołuje wszystkie określone w jej treści skutki prawne, ale w sytuacjach w ustawie wskazanych skutki te mogą ulec uchyleniu lub zmianie, jeżeli uprawniona osoba skorzysta z przysługującego jej w tym względzie prawa podmiotowego i to we wskazanym terminie;

• czynność prawna może być wzruszona przez:

• samo (pozasądowe) oświadczenie woli uprawnionego podmiotu, np. art. 88 kc;

• konstytutywne orzeczenie sądu, prowadzące do unieważnienia albo do zmiany treści czynności prawnej, np. art. 70⁵ kc, art. 388 kc;

• konsekwencje wzruszenia czynności następują ze skutkiem wstecznym (ex tunc);

• ograniczone terminem zawitym, gdyż chodzi tu o realizację uprawnienia kształtującego, a nie roszczenia;

III. Bezskuteczność zawieszona

• tymczasowe wstrzy­manie skutków dokonanej czynności prawnej do momentu nadejścia okre­ślonego zdarzenia → stan ten powoduje, że strony nie mogą uwolnić się od zawartej umowy powołując się na jej nieważność;

• tylko ustawa może wyznaczać takie sytuacje i wskazać na zdarzenia, które odwieszają skuteczność czynności, np. art. 18 § 3, art. 103 § 2, art. 248 § 2, art. 519 § 2 kc;

• takim zdarzeniem odwieszającym jest zgoda wyrażona ex post → ma moc wsteczną;

• podmioty - osoba trzecia (ze względu na ochronę ich interesów, np. przy przejęciu długu), ale też strona czynności (np. art. 18 § 2);

IV. Bezskuteczność względna

Uwagi ogólne

• ta konstrukcja służy ochronie interesów osoby trzeciej poprzez uznanie za bezskuteczną względem nie danej czynności prawnej, przy jednoczesnym utrzymaniu ważności czynności, tzn. wywołuje ona skutki między jej uczestnikami → czynność ta jest od samego po­czątku ważna, a jedynie wobec określonych osób nieskuteczna;

• podmiot chroniony (wierzyciel) może wykonywać swoje prawo (wierzytelność) tak, jakby czynność ta w ogóle nie została dokonana → może realizować wierzytelność względem dłużnika, ale i względem jego kontrahenta;

• ma zastosowanie:

• z mocy samego prawa (tzw. przedmiotowo-względna), np. art. 1036 zd. 2 kc;

• z mocy konstytutywnego orzeczenia sądu (tzw. podmiotowo-względna), np. art. 59, 527, 916 i 1024 kc;

Konstrukcja bezskuteczności względnej na podstawie art. 59 kc

• art. 59 kc „W razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni cał­kowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trze­ciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za bezskuteczną nie można żądać po upływie roku od jej zawarcia”

Trzy Przesłanki

1. istnienie roszczenia osoby trzeciej do strony umowy;

2. dłużnik (po zaistnieniu wierzytelności) zawarł umowę, która czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym dochodzenie wierzytelności:

• SN wyjaśnił zarazem, że roszczenie osoby trzeciej (A) powin­no pozostawać w takim stosunku do umowy zawartej przez strony umowy (B i C), że „samo jej wykonanie czyni niemożliwym zadośćuczynienie” roszczeniu osoby trzeciej → tzn. niemożliwość zaspokojenia roszczenia A powinna być bezpośrednim skutkiem wykonania umowy między B i C. Ochrona przewidziana w art. 59 kc ma bo­wiem umożliwić osobie uprawnionej (A) „uzyskanie realnego wykonania świad­czenia” - w takiej mianowicie postaci, w jakiej dłużnik (B) obowiązany jest świadczyć na rzecz uprawnionego (A). Ogólna sytuacja majątkowa dłużnika, w szczególności to, czy jest on wypłacalny, nie ma doniosłości przy stosowaniu art. 59 kc;

• jeśli umowa była odpłatna - strony musiały wiedzieć o roszczeniu, ale nie musiały zdawać sobie sprawy z tego, że umowa ta uniemożliwia dochodzenie roszczenia, a jeśli była nieodpłatna to nie ma znaczenia czy strony wiedziały o istnieniu roszczenia (→ silniejsza ochrona osoby, która nabyła prawo odpłatnie);

• ciężar dowodu, że strony wiedziały o istnieniu roszczenia spoczywa na osobie trzeciej, ale może to być bardzo trudne, gdyż z kontrahentem dłużnika osoba trzecia nie miała kontaktu;

Skutki i funkcja

• jeśli spełnią się w/w przesłanki osoba trzecia może żądać uznania umowy za bezskutecz­ną w stosunku do niej wytaczając powództwo przeciwko wszystkim uczestnikom umowy, a sąd wydaje wyrok konstytutywny;

• wyrok ten nie kreuje nowego zobowiązania po stronie kontrahenta dłużnika, lecz ogranicza skuteczność jego umowy z dłużnikiem osoby trzeciej;

• termin zawity - 1 rok od zawarcia umowy;

• Z faktu, że norma art. 59 kc chroni przed niemożliwością świadczenia, można wyciągnąć wniosek o ograniczeniu pola jej zastosowania do roszczeń niepieniężnych. Natomiast przede wszystkim odnosi się ona do przypadków naruszenia obligacyjnego prawa do indywidualnie oznaczonej rzeczy. Pomijając tutaj analizę poszczególnych przypadków zastosowania tej normy, należy wskazać na jej użyteczność w zakresie przewłaszczeń na zabezpieczenie - umów masowo obecnie zawieranych. W tym zakresie pełni ona pożyteczną i samodzielną funkcję. Praktyka nie potwierdziła krytycznych ocen związanych z wprowadzeniem jej do kc.

• konstrukcja ta pojawiła się w średniowieczu pod nazwą ius ad rem (prawo do rzeczy), też w Landrechcie Pruskim z 1794 r, ale już nie było jej w kodyfikacjach XIX-wiecznych. W Polsce dopiero w 1965 r. w KC, co spotkało się z ostrą krytyką A. Ohanowicza.

PRZEDAWNIENIE I TERMINY ZAWITE

DAWNOŚĆ

I. Pojęcie i funkcja

• przedawnienie i terminy zawite należą do zdarzeń prawnych określanych mianem dawności - ich elementem jest upływ czasu, który stanowi konieczną ale nie jedyną przesłankę wskazanych skutków prawnych;

• funkcja społeczna - likwidacja kolizji pomiędzy stanem prawnym a trwającym dłuższy czas stanem faktycznym, gdyż jak wyraził się SN taki stan niepewności jest zjawiskiem społecznie niepożądanym;

• instytucje te chronią interesy obu stron, gdyż z jednej strony bezczynność i brak zainteresowania swoimi sprawami nie powinien być nagradzany, a z drugiej strony po upływie długiego czasu osoba ma prawo mniemać, że nikomu nie przysługują przeciwko niej żadne uprawnienia. Dodatkowo należy pamiętać o trudnościach dowodowych jakie powstają wraz z upływem czasu;

II. Rodzaje

2 drogi realizacji celów dawności:

• prowadzi do nabycia prawa (tematyka prawa rzeczowego):

• zasiedzenie - nabycie prawa podmiotowego w drodze długotrwałego wykonywania tego prawa przez osobę nieuprawnioną (art. 172-176 kc);

• przemilczenie - bezczynność uprawnionego; brak uregulowania w przepisach ogólnych, a opiera się na przepisach szczególnych określających sposoby nabycia własności (np. art. 187 kc, czy dekret o majątkach opuszczonych i poniemieckich);

• prowadzi do osłabienia lub utraty prawa, jeżeli nie zrealizuje się go w określonym czasie:

• przedawnienie

• terminy zawite (prekluzja)

• zasadniczo te 2 drogi w swoim ostatecznym rezultacie nie różnią się tak bardzo, gdyż choć grupa I prowadzi do nabycia, to zarazem do utraty tego prawa przez inną osobę, a ponadto przedawnienie może mieć zastosowanie również w I grupie (np. art. 175 - przepisy dot. biegu przedawnienia stosować odpowiednio do biegu zasiedzenia).

PRZEDAWNIENIE

I. Pojęcie

Przedmiot

• przedmiotem przedawnienia mogą być tylko roszczenia majątkowe (art. 117 § 1) → przedawnienie roszczeń; wiec nie ulegają przedawnieniu w świetle tych przepisów:

• roszczenia nie mające charaktery cywilnoprawnego (np. procesowe, administracyjne);

• uprawnienia cywilnoprawne o innej postaci niż roszczenia (np. prawa podmiotowe bezwzględne, uprawnienia kształtujące);

• roszczenia niemajątkowe (np. służące do ochrony dóbr osobistych);

• czasem ustawy wskazują wyjątkowo niektóre cywilnoprawne roszczenia majątkowe (np. roszczenia windykacyjne, negatoryjne trwają wieczyście).

• mogą ulec przedawnieniu na podstawie innych przepisów;

Zarzut przedawnienia

• art. 117 § 2 - w razie upłynięcia terminu przedawnienia osoba może uchylić się od jego zaspokojenia, o ile podniesie zarzut przedawnienia przed sądem, gdyż sąd nie może uwzględnić go z urzędu;

• możność odmowy świadczenia przez podniesienie zarzutu przedawnienia uznaje się za prawo podmiotowe, stąd sąd może zarzutu nie uwzględnić, jeśli uzna że byłoby to nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 kc), ale ze względu na funkcję tego prawa SN „zaleca” czynić to ostrożnie;

• można zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia (art. 117 § 2) - czynność jednostronna, nieformalna, wymagająca dojścia do drugiej strony (art. 61) i nieodwołalna (wg SN), która może być ważnie dokonana po upływie terminu przedawnienia.

Skutek

• roszczenie przedawnione nie gaśnie, a jedynie nie może być zrealizowane → po oddaleniu powództwa przez sąd przybiera postać roszczenia niezupełnego (odpowiada mu tzw. zobowiązanie naturalne) i nadal uznawane jest za istniejące, gdyż jeżeli dłużnik pomimo upływu terminu przedawnienia spełni świadczenie, nie będzie mógł żądać zwrotu świadczenia, gdyż w świetle prawa jego świadczenie było należne;

• roszczenia przedawnione mogą być przedmiotem potrącenia (art. 502 kc), oraz odnowienia (art. 506 kc) i ugody (art. 917 kc)

II. Terminy

Długość

• art. 119 - terminy przedawnienia nie mogą być zmieniane wolą stron - norma bezwzględnie wiążąca;

• art. 118 - ogólne terminy, o ile przepis szczególny nie stanowi inaczej:

• 3 lata - roszczenia o świadczenia okresowe (tzn. spełniane periodycznie, bez względu na podmioty) i związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (istotne jest, że uprawniony musi być przedsiębiorcą, nieważne przeciwko komu stosuje się roszczenie, oraz roszczenie musi dot. działalności gospodarczej);

• 10 lat - wszystkie inne roszczenia

• inne terminy uregulowane w przepisach szczególnych.

Obliczanie biegu terminu

• art. 120 - bieg terminu przedawnienie rozpoczyna się, gdy roszczenie stało się wymagalne → SN zdefiniował „wymagalność to stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności. Jest to stan potencjalny o charakterze obiektywnym, którego początek następuje od chwili, w której wierzytelność zostaje uaktywniona” patrz art. 455 kc - wezwanie;

wyjątki:

• § 2 - roszczenia o zaniechanie - od dnia, w którym nie zastosowała się dana osoba do treści zobowiązania

• § 1 zd. 2 - czasem zależy od podjęcia określonego działania, np. wezwania dłużnika do spełnienia świadczenia, ale by uniemożliwić wieczne trwanie biegu przedawnienia bieg przedawnienia zaczyna się w dniu, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najkrótszym możliwym terminie.

• w przepisach szczególnych też innego rodzaju fakty, od których liczy się bieg przedawnienia;

III. Zawieszenie biegu terminu

• 2 rodzaje konsekwencji zawieszenia - przesunięcie początku biegu przedawniania lub nieuwzględnienie przy obliczaniu terminu odpowiedniego okresu;

• art. 121 - bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

• siła wyższa uniemożliwiająca dochodzenie swoich spraw przed sądem lub innym organem - do czasu ustania przeszkody, wg. SN jest to coś zewnętrznego, powszechnego, jak wojna, epidemia, ale nie zwykłą choroba (okres PRL to okres zawieszenia działalności sądów);

• stosunek rodzinny lub opiekuńczy (pomiędzy małżonkami, dziećmi a rodzicami, osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych a opiekunami) - do czasu ustania stosunku;

• art. 122 - wprowadza silniejszą ochronę osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych - zakończenie przedawnienia przesunięte jest na okres 2 lat od czasu ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo ustania przyczyny jego ustanowienia;

• ust. 2 - jeśli termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata, to zaczyna się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia ustania przyczyny jego ustanowienia;

• ust. 3 - ust. 1 i 2 stosuje się też do osób, w stosunku do których istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.

IV. Przerwa biegu przedawnienia

Uwagi ogólne

• nie uwzględnia się czasu jaki minął do momentu wystąpienia zdarzenia, a po tym zdarzeniu bieg przedawnienia zaczyna się na nowo (art. 124 § 1);

• 2 rodzaje zdarzeń powodują przerwę biegu przedawnienia:

Dochodzenie roszczenia

• art. 123 § 1 pkt. 1 - każda czynność przed sadem, organem, sądem polubownym, przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia → kontrowersje jakie czynności (poza wytoczeniem powództwa) procesowe powodują przerwę, a sądy bardzo wąsko interpretują ten przepis, dlatego jedyny pewny środek to powództwo lub sąd arbitrażowy;

• art. 124 ust. 2 - ponowny bieg przedawnienia zaczyna się dopiero po zakończonym postępowaniu przed w/w organem;

• art. 125 roszczenie stwierdzone prawomocnym wyrokiem przedawnia się:

• po 10 latach, nawet jeśli termin jest krótszy;

• po 3 latach w stosunku do roszczeń o świadczenia okresowe.

Uznanie roszczenia

• art. 123 § 1 pkt. 2 - uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje, niekoniecznie przed sądem czy innym organem → szeroko interpretowany;

• 2 poglądy na kwalifikację prawną uznania przerywającego przedawnienie:

• uznanie to czynność prawna, w szczególności jednostronne oświadczenie woli uznającego (tzw. uznanie właściwe) → tak wg. Szpunara, przez Radwańskiego odrzucone;

• uznanie to działanie podobne do czynności prawnej (tzw. uznanie niewłaściwe) → polegające na zakomunikowaniu oświadczenia wiedzy wywierający skutek prawny w postaci przerwania przedawnienia o ile zgodnie z art. 61 dojdzie do wiadomości wierzyciela. Może być wyrażone w dowolnej formie, też znakami niejęzykowymi. Jest skuteczne, gdy uznający miał faktyczną świadomość swojego oświadczenia oraz gdy składał je dobrowolnie.

• w przypadku osób prawnych nie konieczne jest by oświadczenie wiedzy składał tylko organ tej osoby (inaczej SN w 1995 r.);

• nie wywołuje innych skutków prawnych, w szczególności dłużnik ma nadal przysługujące mu wobec wierzyciela zarzuty;

• uznanie po upływie biegu przedawnienia nie zmienia sytuacji, tzn. dług nadal pozostaje niezaskarżalny;

• uznanie właściwe roszczenia - umowa, w której dłużnik określa swoją wolę wykonania swojego długu:

• umowa nie określona w ustawie, ale dopuszczalna na zasadzie art. 353¹ kc;

• forma dowolna;

• skutki prawne to oprócz przerwania biegu przedawnienia, również te określone w umowie, zrekonstruowane zgodnie z art. 56 i 65 kc;

• zawarta po upływie przedawnienia wywiera skutek zrzeczenia się zarzutu przedawnienia (wg SN);

• w razie nieważności umowy przerwa biegu przedawnienia nie następuje tylko wtedy, gdy wyrażone w niej oświadczenie dłużnika nie spełnia przesłanek uznania niewłaściwego (świadomość i dobrowolność).

TERMINY ZAWITE

I. Pojęcie i rodzaje

• silniejsza obrona dłużnika w związku z bezczynnością wierzyciela powodująca wygaśnięcie przysługującego wierzycielowi prawa po upłynięciu terminu zawitego/prekluzyjnego;

• typy terminów zawitych:

• terminy do dochodzenia prawa przed organem państwowym → terminy dochodzenia roszczeń (art. 344 § 2 kc), terminy dochodzenia praw stanu cywilnego (art. 63 kro), terminy do wytaczania powództw o ukształtowanie lub ustalenie praw majątkowych (art. 534 kc);

• terminy do dokonywania czynności pozasądowych → terminy wykonywania praw kształtujących o charakterze majątkowym albo niemajątkowym (art. 88 kc, art. 58 kro), terminy do wykonywania zawiadomień (art. 563 § 1 kc), terminy do dochodzenia praw wynikających z członkowstwa w spółdzielni w tzw. postępowaniu wewnątrzspółdzielczym;

• terminy wygaśnięcia praw podmiotowych → termin wygaśnięcia służebności gruntowej (art. 293 kc).

• brak przepisów ogólnych, uregulowane jedynie w przepisach szczególnych, ale terminy te z reguły są bardzo krótkie oraz mają charakter norm bezwzględnie wiążących, choć w wyraźnie przewidzianych przypadkach mogą mieć charakter norm względnie wiążących

II. Skutki

• wygaśnięcie uprawnienia, więc sąd/organ uwzględnia to z urzędu (choć czasem w przepisach szczególnych łagodniejsze konsekwencje), stąd nie stosuje się art. 5 kc jako łagodzącego rygoryzm (choć są odmienne poglądy, ale nawet w nich podkreśla się wyjątkowość stosowania art. 5 w przypadku prekluzji);

• można stosować odpowiednio (mając na uwadze różnice między prekluzją a przedawnieniem) przepisy dot. zawieszenia i przerwania biegu przedawnienia, w szczególności art. 121 § 1 pkt. 4 dot. siły wyższej, oraz art. 123 § 1 pkt. 2 o skutku uznania, gdyż nie zgadzałoby się z zasadami współżycia społecznego by dłużnik korzystał ze swojego nielojalnego postępowania.

---