Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Wstęp

1. Pielęgniarstwo jako podsystem ochrony zdrowia

2.

Struktura organizacyjna, jej cechy, więzi i zależności służbowe

3.

Struktura i zasoby pielęgniarstwa. Rola i zadania pielęgniarki w zespole interdyscyplinarnym

3.1. Struktura i zasoby pielęgniarstwa

3.2. Rola i zadania pielęgniarki w zespole interdyscyplinarnym

4.

System a zasady organizacyjno-prawne w pielęgniarstwie

5.

Organizacyjno-prawne aspekty samodzielności i samorządności w pielęgniarstwie

Wstęp

W module zostaną omówione zagadnienia związane z funkcjonowaniem podsystemu

ochrony zdrowia jakim jest pielęgniarstwo oraz z jego podstawowymi elementami.

Studenci zapoznają z obowiązującym w Polsce systemem kształcenia pielęgniarek

i położnych. Zostaną przybliżone zagadnienia dotyczące struktury organizacyjnej, jej

cech, więzi i zależności służbowych oraz struktury organizacyjnej pionu

pielęgniarskiego. Studenci będą mieli możliwość poznania podstaw prawnych

wykonywania zawodu pielęgniarki i położnej oraz podstaw prawno-organizacyjnych

działalności samorządu zawodowego.

1

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

1. Pielęgniarstwo jako podsystem ochrony zdrowia

Podejście systemowe dąży do traktowania organizacji jako jednorodnego, celowego

systemu, składającego się ze wzajemnie powiązanych części. Zamiast zajmowania

się każdą z części organizacji odrębnie, podejście systemowe umożliwia spojrzenie

na organizację jako całość, a zarazem część szerszego środowiska zewnętrznego.

Części składające się na całość systemu noszą nazwę podsystemu.

Pielęgniarstwo jako podsystem systemu ochrony zdrowia pozostaje z nim w ścisłej

zależności. Jednakże — w myśl teorii systemów — nie jest ono jedynie częścią

ogólnej całości, a posiada swój własny zakres autonomii oraz swoją dynamikę

rozwoju. Teoria systemów w zastosowaniu do organizmów żywych wymaga

uwzględnienia procesu wzrostu tych organizmów, „gdyż o działaniu maszyny

decyduje jej konstrukcja”, a w odniesieniu do organizmów zależność ta jest odwrotna

— „o strukturze organicznej decydują zachodzące w niej procesy” (Kożusznik,

Kleczkowski, 1964: 366).

Choć pielęgnowanie, troszczenie się i zaspokajanie potrzeb ludzkich jest znamienne

dla aktywności człowieka od początku jego istnienia, pielęgniarstwo jako zawód jest

stosunkowo młode. Jego początki datują się od 1860 r., kiedy to założono

w Londynie pierwszą szkołę pielęgniarską, zgodnie z koncepcjami twórczyni

nowoczesnego pielęgniarstwa Florencji Nightingale (1820–1910).

Pielęgniarstwo to zawód (sztuka), posługujący się własną techniką, metodami,

organizacją pracy i etyką zawodową. Jego istotą jest troska, udzielanie pomocy,

wsparcia, zaspokajanie potrzeb człowieka (biologicznych, psychicznych,

społecznych, duchowych), sprawowanie opieki nad chorymi i zdrowymi, asystowanie

— towarzyszenie człowiekowi od narodzin do śmierci, uczenie samodzielności

w utrzymaniu życia, zdrowia i dobrego samopoczucia.

Pielęgniarstwo jest również dziedziną nauki posiadającą własną teorię, przedmiot

badań i zakres, a jego forma organizacyjna i kształt pozostają zawsze w ścisłym

2

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

związku z poziomem rozwoju nauk medycznych i humanistycznych oraz ogólnym

poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego kraju.

Według definicji Międzynarodowej Rady Pielęgniarek pielęgniarka jest osobą, która

posiada wykształcenie pielęgniarskie w zakresie podstawowym i prawo wykonywania

zawodu w swoim kraju. Definicja ta znalazła zastosowanie w Konstytucji

Międzynarodowej Rady Pielęgniarek (1983). Pielęgniarka pierwszego stopnia

(pielęgniarka dyplomowana) — będąc członkiem zespołu medycznego — jest

odpowiedzialna za planowanie, świadczenie i rozwój opieki pielęgniarskiej we

wszystkich fazach, w celu umacniania zdrowia, zapobiegania chorobom,

pielęgnowania w chorobie, rehabilitacji. Pielęgniarka drugiego stopnia (asystentka

pielęgniarska) jest osobą, która świadczy opiekę pielęgniarską we współpracy i pod

nadzorem pielęgniarki pierwszego stopnia.

Kształcenie pielęgniarek w Polsce ulegało na przestrzeni lat różnorakim

przeobrażeniem, związanym z dynamicznym rozwojem pielęgniarstwa. W chwili

obecnej obserwujemy kolejne zmiany, które są uwarunkowane:

1. wdrażaniem reformy systemu edukacji narodowej, mającej na celu

upowszechnienie wyższego wykształcenia, w tym zawodowego, a także poprawę

dostępności i jakości kształcenia,

2. koniecznością dostosowania systemu kształcenia do wymogów Unii Europejskiej,

3. wdrażaniem reformy systemu ochrony zdrowia oraz zmianą roli zawodowej

pielęgniarki.

Celem podjętych zmian w kształceniu zawodowym pielęgniarek jest:

1. podniesienie poziomu edukacji zawodowej przez wdrożenie wykształcenia

wyższego zawodowego,

2. uzyskanie wykształcenia zawodowego na poziomie innych krajów europejskich,

3. zapewnienie ciągłości kształcenia (studia licencjackie, magisterskie

i doktoranckie) w dziedzinie pielęgniarstwa lub pokrewnych oraz ustawicznego

samokształcenia,

4. umożliwienie podejmowania studiów zawodowych na innych kierunkach,

5. zwiększenie możliwości znalezienia pracy w kraju i zagranicą,

3

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

6. rozwój nauk i prac badawczych w dziedzinie pielęgniarstwa,

7. podwyższenie statusu zawodowego.

Zmiany w systemie kształcenia pielęgniarek i położnych zostały zapoczątkowane

nowelizacją ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej z 3 lutego 2001 r.

(Dz.U. nr 91, poz. 410). Ustawa ta stanowi, że pielęgniarka uzyskuje kwalifikacje

zawodowe po ukończeniu szkoły pielęgniarskiej, a podstawowym warunkiem

przyjęcia do szkoły jest uprzednie uzyskanie świadectwa dojrzałości.

Kształcenie w zawodzie pielęgniarki może być prowadzone:

1. w szkole pomaturalnej — absolwent uzyskuje tytuł zawodowy pielęgniarki

(zgodnie z nowelizacją ustawy, od roku szkolnego 2003/2004 rekrutacja do tego

typu szkoły jest wstrzymana), natomiast w celu uzyskania prawa wykonywania

zawodu jest zobowiązany do odbycia 12-miesięcznego stażu podyplomowego

w zakładzie opieki zdrowotnej,

2. w wyższej szkole zawodowej — absolwent uzyskuje tytuł zawodowy licencjata

pielęgniarstwa,

3. w szkole wyższej, prowadzącej kształcenie w formie: studiów wyższych

zawodowych lub studiów magisterskich — absolwenci uzyskują tytuł zawodowy

licencjata pielęgniarstwa lub tytuł zawodowy magistra pielęgniarstwa.

Powołana na wstępie ustawa zobowiązuje od 2002 r. szkoły prowadzące kształcenie

pielęgniarek do uzyskania akredytacji, potwierdzającej spełnianie standardów.

Akredytację przeprowadza Krajowa Rada Akredytacyjna Szkolnictwa Medycznego,

powołana przez Ministra Zdrowia. Rada Akredytacyjna dokonuje oceny w zakresie:

sposobu rekrutacji, wymagań stawianym kandydatom, programów nauczania, kadry

kształcącej, bazy dydaktycznej i posiadania wewnętrznego systemu oceny jakości.

Po uzyskaniu akredytacji (na okres od 3 do 5 lat) Minister Zdrowia, na wniosek

Krajowej Rady Akredytacyjnej, wydaje certyfikat potwierdzający uzyskanie

akredytacji, umożliwiający szkołom prowadzenie kształcenia pielęgniarek

i położnych.

4

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Niezmiernie istotną regulacją prawną dotyczącą kształcenia pielęgniarek jest

Europejskie porozumienie w sprawie szkolenia i kształcenia pielęgniarek

sporządzone w Strasburgu w 1967 roku i podpisane przez rząd Rzeczypospolitej

w grudniu 1995 r., ratyfikowane w marcu 1996 r. (Dz. U. nr 83, poz. 384 i 385).

W porozumieniu przyjęto między innymi, że:

1. podstawowe przygotowanie zawodowe pielęgniarki powinno mieć charakter

ogólny, a nie wąskospecjalistyczny,

2. okres studiów powinien trwać nie mniej niż 3 lata i obejmować 4600 godzin nauki

pielęgniarstwa podstawowego, a przynajmniej połowa czasu na naukę powinna

być poświęcona na szkolenie praktyczne.

Ratyfikując niniejsze porozumienie rząd Rzeczypospolitej Polskiej zobowiązał się do

przestrzegania obowiązującego standardu kształcenia pielęgniarek w nowym

systemie od 2000 roku.

Również kształcenie podyplomowe w Polsce posiada bardzo bogatą historię,

kształtowaną przez wiele różnych czynników, takich jak zmiany systemowe

w państwie, ochronie zdrowia, a także ogólnoświatowe trendy rozwojowe systemów

kształcenia w zakresie pielęgniarstwa.

W chwili obecnej prawo do doskonalenia zawodowego w różnych formach

kształcenia podyplomowego gwarantuje pielęgniarkom i położnym art. 10 ustawy

z 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz.U. nr 91, poz. 410 z późn.

zm.). Na podstawie ustawowej delegacji, zawartej w art. 10 ustawy, Minister Zdrowia

i Opieki Społecznej 17 grudnia 1988 r. wydał rozporządzenie w sprawie kształcenia

podyplomowego. Przepisy powyższego rozporządzenia wprowadziły wiele istotnych

zmian w zakresie tego typu kształcenia, a dotyczą one przede wszystkim:

1) rozszerzenia listy podmiotów uprawnionych do prowadzenia kształcenia

podyplomowego — obecnie kształcenie mogą prowadzić:

a) uczelnie medyczne,

b) uczelnie prowadzące działalność dydaktyczną i badawczą w dziedzinie nauk

medycznych,

c) medyczne jednostki badawczo-rozwojowe,

5

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

d) Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego,

e) osoby prawne i fizyczne;

2) konieczności uzyskiwania zezwoleń na prowadzenie kształcenia — osoby prawne

i fizyczne, ubiegające się o możliwość prowadzenia kształcenia podyplomowego,

muszą spełnić szereg szczegółowo określonych warunków, zmierzających

ostatecznie do uzyskania zezwolenia na prowadzenie kształcenia

podyplomowego; zezwolenia wydają okręgowe rady pielęgniarek i położnych,

właściwe ze względu na miejsce prowadzenia kształcenia;

3) rozszerzenia listy dziedzin, w których pielęgniarki i położne mogą uzyskiwać tytuł

specjalisty — rozporządzenie wprowadziło wiele nowych dziedzin określonych

odrębnie dla pielęgniarek i położnych, umożliwiając tym samym po raz pierwszy

możliwość kształcenia w tych dziedzinach na kursach specjalizacyjnych

i kwalifikacyjnych; aktualnie pielęgniarki mogą uzyskiwać specjalizację

w 21 dziedzinach, a położne w 10;

4) wprowadzenia końcowego egzaminu państwowego — egzamin końcowy dla

specjalizacji jest egzaminem przeprowadzanym przez państwową komisję

egzaminacyjną; po raz pierwszy ustawodawca wprowadził w odniesieniu do

specjalizacji egzamin zewnętrzny;

5) umożliwienia organizowania kształcenia w trybach innych niż dzienny — aktualnie

kształcenie może być prowadzone w trybie dziennym, wieczorowym, zaocznym,

eksternistycznym i mieszanym;

6) określenia wymaganych kwalifikacji i zakresu obowiązków w stosunku do

kierowników kursów — prawodawca jednoznacznie wskazał kwalifikacje

kierownika specjalizacji, kursu kwalifikacyjnego i specjalistycznego; gwarantuje to

możliwość zapewnienia optymalnego poziomu jakości kształcenia;

7) konieczności opracowywania programów kształcenia przez organizatorów na

podstawie programów ramowych przygotowanych przez Centrum Kształcenia

Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych.

Do koordynowania spraw związanych z prowadzeniem kształcenia podyplomowego

Minister Zdrowia powołał Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek

i Położnych, do zadań którego należy między innymi:

6

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

1) koordynowanie spraw związanych z opracowaniem programów kształcenia

podyplomowego oraz zatwierdzanie programów kursów kwalifikacyjnych

i specjalistycznych,

2) opracowywanie ramowych programów kształcenia podyplomowego,

3) opracowywanie jednolitych kryteriów państwowego egzaminu specjalizacyjnego,

4) koordynowanie zadań związanych z wydawaniem zezwoleń na prowadzenie

kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych.

III Krajowy Zjazd Pielęgniarek i Położnych przyjął standard wydawania zezwoleń na

prowadzenie kształcenia podyplomowego. Zawiera on szczegółowe warunki,

niezbędne do wydawania zezwolenia na prowadzenie kształcenia podyplomowego.

Kształcenie podyplomowe może być prowadzone w następujących formach:

1) Kursy specjalistyczne — mają na celu uzyskanie przez pielęgniarki i położne

kwalifikacji niezbędnych do wykonywania określonych czynności zawodowych

przy realizacji świadczeń pielęgnacyjnych, zapobiegawczych, diagnostycznych,

leczniczych i rehabilitacyjnych. Wykaz świadczeń, do których upoważniona jest

pielęgniarka po odbyciu przeszkolenia specjalistycznego, określa rozporządzenie

Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 2 września 1997 r. w sprawie zakresu

i rodzaju świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych

i rehabilitacyjnych, wykonywanych przez pielęgniarkę samodzielnie, bez zlecenia

lekarskiego oraz zakresu i rodzaju takich świadczeń wykonywanych przez

położną samodzielnie. Do kursu specjalistycznego może przystąpić pielęgniarka

lub położna posiadająca prawo wykonywania zawodu i co najmniej

trzymiesięczny staż zawodowy oraz pielęgniarka lub położna odbywająca staż

podyplomowy po upływie 9 miesięcy od jego rozpoczęcia.

2) Kursy kwalifikacyjne — organizowane są głównie dla tych pielęgniarek

i położnych, które ubiegają się o zatrudnienie na stanowisku wymagającym

specjalistycznych kwalifikacji oraz tych, które chcą samodzielnie wykonywać

określone świadczenia zdrowotne. Wymogi kwalifikacyjne na określonych

stanowiskach reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 12 kwietnia 1999 r.

w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych

rodzajach stanowisk w publicznych zakładach opieki zdrowotnej. Kurs

7

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

kwalifikacyjny w zakresie pielęgniarstwa trwa od 3 do 6 miesięcy i obejmuje od

450 do 550 godzin dydaktycznych.

3) Kursy dokształcające — mają na celu pogłębienie i aktualizację wiedzy oraz

umiejętności zawodowych pielęgniarek i położnych, nie posiadają ramowych

programów, a o treściach programowych decyduje organizator na podstawie

zapotrzebowania na dane szkolenie. Warunkiem przystąpienia do tej formy

kształcenia jest posiadanie przez pielęgniarkę lub położną prawa wykonywania

zawodu.

4) Szkolenie specjalizacyjne ma na celu uzyskanie przez pielęgniarki i położne

specjalistycznych kwalifikacji w określonej dziedzinie pielęgniarstwa i uzyskanie

tytułu specjalisty. Warunkiem przystąpienia do specjalizacji jest posiadanie przez

pielęgniarkę i położną co najmniej rocznego stażu w zawodzie oraz posiadanie

prawa wykonywania zawodu. Szkolenie specjalizacyjne trwa dwa lata, czas ten

może zostać skrócony — jednak nie więcej niż do jednego roku — po podjęciu

stosownej decyzji przez komisję kwalifikacyjną, powołaną przez dyrektora

jednostki prowadzącej szkolenie. Specjalizacja kończy się egzaminem

państwowym, warunkiem przystąpienia do niego jest złożenie stosownego

wniosku o dopuszczenie do egzaminu do Centrum Kształcenia Podyplomowego

Pielęgniarek i Położnych. Do wniosku musi być dołączona karta specjalizacji.

System kształcenia pielęgniarek i położnych jest elementem struktury pielęgniarstwa,

funkcjonującym w systemie ochrony zdrowia.

8

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

2. Struktura organizacyjna, jej cechy, więzi i zależności służbowe

Struktury organizacyjne w pielęgniarstwie są w bezpośredni sposób zależne

i podporządkowane ogólnym strukturom organizacyjnym w systemie służby zdrowia.

Struktura systemu to całokształt stosunków, łączących poszczególne jego części

(podsystemy), zaś struktura organizacyjna to układ stanowisk pracy, komórek

organizacyjnych, ewentualnie większych elementów z ustalonymi między nimi

różnego rodzaju powiązaniami. Wyróżnia się ponadto strukturę zarządzania — jest to

sposób przydzielania obowiązków i odpowiedzialności.

Prawidłowo skonstruowana struktura ma ogromne znaczenie dla realizacji celów

organizacji. Jest jednym z głównych narzędzi zarządzania, a jej zadaniem jest

stworzenie i doskonalenie warunków do stałego zwiększania efektu organizacyjnego,

efektywnej kooperacji i podziału pracy, zapewnienia przystosowania się do zmian.

Właściwa struktura organizacyjna zapewnia trwałość i ciągłość umożliwiającą

przetrwanie organizacji mimo zmian personalnych i zmieniającego się otoczenia

zewnętrznego (12).

W strukturze organizacyjnej można wyróżnić kilka istotnych elementów dotyczących:

1) specjalizacji czynności, która odnosi się do specyfikacji indywidualnych

i grupowych zadań w całej organizacji (podział pracy) i łączenie tych zadań

w jednostki robocze (departamentalizacja),

2) normalizacji czynności dotyczących procedur stosowanych przez organizację dla

możliwości przewidywania jej funkcjonowania (np. schemat organizacyjny,

regulaminy),

3) koordynacji czynności odnoszącej się do procedur integrujących funkcje działów

w organizacji,

4) centralizacji i decentralizacji podejmowania decyzji — odnoszących się do

lokalizacji uprawnień decyzyjnych.

9

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Struktura powinna być zorganizowana w ten sposób, aby jej cele były zgodne

z celami całej organizacji, jej zasobami oraz środowiskiem zewnętrznym

i wewnętrznym.

Głównymi wyznacznikami struktury są:

1) strategia organizacji — wyznacza zadania struktury, wpływa na wybór technologii

i ludzi, odpowiednich do realizacji celów, określa konkretne otoczenie, w którym

organizacja będzie funkcjonować, co w sposób zdecydowany wpływa na kształt

struktury organizacyjnej,

2) technologia — udowodniono, że im bardziej złożona jest technologia występująca

w organizacji, tym większa jest w niej liczba kierowników i szczebli zarządzania

oraz wzrasta ilość personelu biurowego i administracyjnego,

3) ludzie — postawy, doświadczenia i wartości członków organizacji również

oddziałują na strukturę organizacji — ich kwalifikacje, umiejętność działania

zorganizowanego, motywacja, wzajemne relacje, procesy decyzyjne to elementy,

które mają wpływ na funkcjonowanie struktury,

4) wielkość — na strukturę wpływa wielkość zarówno całej organizacji, jak i jej

działów; większe organizacje odznaczają się na ogół wyższą specjalizacją

czynności i bardziej sformalizowanymi procedurami.

Elementami składowymi struktury organizacyjnej są ogniwa, takie jak:

1) stanowisko pracy — najniższe elementarne ogniwo, na którym kończy się podział

pracy,

2) komórka organizacyjna — ogniwo grupujące kilka bądź kilkanaście stanowisk

organizacyjnym o podobnym zakresie zadań i zbliżonych funkcjach,

3) piony — w rozbudowanych organizacjach wyodrębnia się je w oparciu o obszary

działania, strefy funkcjonowania (np. zaopatrzenie, zbyt, produkcja),

4) służby — komórki bądź stanowiska o jednakowych, wyspecjalizowanych

funkcjach,

5) jednoosobowe stanowiska kierownicze.

Formalnym ujęciem struktury organizacyjnej jest dokumentacja instytucji, która

obejmuje najczęściej:

10

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

1) schemat organizacyjny — graficzne przedstawienie struktury statycznej

i zależności między ogniwami,

2) regulamin organizacyjny — zawiera opis zadań poszczególnych ogniw

organizacyjnych,

3) szczegółowe opisy stanowisk pracy — zawierają zakresy zadań, uprawnień

i odpowiedzialności,

4) instrukcje — ustalają szczegółowe zasady funkcjonowania organizacji (instrukcja

obiegu dokumentów).

Ważnym elementem struktury organizacyjnej są więzi organizacyjne, które stanowią

całokształt stosunków między elementami struktury. Wyróżnia się cztery główne typy

więzi organizacyjnych:

1) więź służbowa, zwana też więzią hierarchiczną — polega na jednostronnej

zależności pracownika od przełożonego. Przełożony decyduje o czynnościach

i zadaniach podwładnego, a także o czasie i kolejności ich wykonania. Kierownik

decyduje o czasie i rozkładzie pracy, zwolnieniach z pracy, dniach wolnych

i urlopach, wynagrodzeniu itp.;

2) więź funkcjonalna — rodzaj więzi służbowej w ramach określonej funkcji:

a) więź funkcjonalna wspomagająca — polega głównie na pomaganiu,

doradzaniu, konsultowaniu. Przełożony nie decyduje co pracownik ma robić

i w jakim czasie. Przykładem więzi funkcjonalnej może być udzielenie

pielęgniarce odcinkowej rad i wskazówek przez kompetentną pielęgniarkę

oddziałową w zakresie zadań przez nią wykonywanych;

3) więź informacyjna — polega na obowiązku jednostronnego albo wzajemnego

informowania się członków organizacji specjalnie utworzonymi drogami

i kierunkami przepływu informacji. Łączność między strukturami organizacji

warunkuje realizację celów przyjętych przez organizację;

4) więź techniczna, zwana również więzią współdziałania — polega na zależności

między pracownikami, wynikającej z technologicznego procesu pracy (np. gdy

dział sterylizacji nie przygotuje narzędzi — pielęgniarka nie może wykonać

zabiegów aseptycznych).

11

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Rodzaje struktur

Kryteria wyróżniające:

A. Przewaga określonej więzi:

a) struktura hierarchiczna (liniowa) — występuje w niej przewaga więzi

służbowej, zaletą tej struktury jest jednoliniowy system kierowania, w którym

pracownik otrzymuje polecenia tylko od jednej osoby (łatwo jest wtedy ustalić

indywidualną odpowiedzialność), decyzje podejmowane są jednoosobowo,

a więc szybko;

b) struktura funkcjonalna — występuje w niej przewaga więzi funkcjonalnej,

oparta jest na wydziałach funkcjonalnych (np. dziale sprzedaży, zbytu,

technologii, finansów, administracji);

c) struktura sztabowa — występuje w niej równowaga więzi służbowej

i funkcjonalnej, więź konsultacyjno-doradcza jest silnie zaznaczona;

d) struktura techniczna — występuje w niej przewaga więzi technicznej,

stanowiska pracy pogrupowane są według faz produkcji lub usług, wzajemnie

od siebie uzależnionych (zespół chirurgów uzależniony jest od zespołu

anestezjologów).

B. Rozpiętość kierowania (liczba osób, których pracą bezpośrednio kieruje dany

przełożony):

a) struktury smukłe — charakterystyczne w sytuacji, gdy przy małej rozpiętości

pracowników występuje duża liczba szczebli kierowania. Zaletą tej struktury

jest zapewnienie ścisłego nadzoru nad wykonywaną pracą oraz osiągnięcie

wysokiego poziomu kompetencji kierownika, gdyż kieruje on małą,

wyspecjalizowaną komórką organizacyjną. Są one jednak mało elastyczne

w stosunku do ciągłych zmian zarówno otoczenia, jak i w samej organizacji;

b) struktury płaskie — występują wtedy, gdy przy dużej rozpiętości mamy do

czynienia z małą liczbą szczebli kierowania.

C. Elastyczność doboru i funkcjonowania części:

a) struktura macierzowa — występuje w niej co najmniej dwukrotne

podporządkowanie pionowe i poziome. Podstawą macierzy są więzi pionowe

wydziałów funkcjonalnych (wydział pielęgniarstwa, lecznictwa, finansów), na

12

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

które nakładają się więzi poziome, stanowiska kierowników projektów i grup

wyodrębnionych według wyrobu bądź doraźnych problemów (kierownik

projektu ds. wprowadzenia rejestru usług medycznych).

Kierownik projektu

„Jakość pielęgnowania"

Kierownik projektu

„Nauczanie pacjentów"

Kierownik projektu

„Dokumentacja"

Zastępca dyrektora ds.

pielęgniarstwa

Zastępca dyrektora ds.

lecznictwa

Zastępca dyrektora ds.

ekonomicznych

Dyrektor

Rysunek 1. Przykład struktury macierzowej

Źródło: Kieżun Witold, 1997: Sprawne zarządzanie organizacją, SGH, Warszawa, s. 14.

b) struktura zespołowa — oparta jest na zespołach tworzonych doraźnie, w celu

wykonania określonych zadań, zwykle nie obejmuje całej organizacji, tylko

sferę działalności podstawowej.

Zalety struktur macierzowo-zespołowych:

— umożliwiają tworzenie elastycznych zespołów, których skład i organizacja

mogą być stosunkowo łatwo zmieniane, a zespoły rozwiązywane,

— wzmacniają motywację, zaangażowanie, poczucie odpowiedzialności

członków zespołów, dzięki dużej ich samodzielności oraz przynależności do

grup zadaniowych odpowiadających wiedzy, umiejętnościom,

zainteresowaniom, talentom,

— stwarzają szerokie możliwości nabywania nowych umiejętności i rozwoju,

zadania bowiem stanowią wyzwania, a współpraca w zespole jest

interdyscyplinarna,

— umożliwiają pełne wykorzystanie potencjalnych możliwości zasobów ludzkich,

13

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

— służą współpracy i łatwej wymianie informacji,

— odciążają naczelne kierownictwo, gdyż członkowie określonego zespołu są

możliwie najbardziej kompetentnymi wykonawcami realizowanego przez

zespół zadania.

Wady struktur macierzowo-zespołowych są związane z ryzykiem:

— wystąpienia anarchii, niepewności dotyczącej układu władzy,

— wywołania poczucia zagubienia specjalistów z powodu braku przynależności

do działu, z którym mogą się identyfikować,

— zwalniania tempa pracy nad problemem z obawy, że nastąpi dłuższa przerwa

między zakończeniem zadania a przystąpieniem do nowego zespołu,

— konieczności nasilonej koordynacji.

Zakład Podstaw Pielęgniarstwa

Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego

Zakład Pielęgniarstwa Środowiskowego

Zakład Zarządzania Pielęgniarstwem

Zakład Filozofii i Bioetyki

Zakład Nauk Biomedycznych

Zespół

zdaniowy 1

Zespół

zdaniowy 2

Rysunek 2. Przykład struktury macierzowo-zespołowej

Źródło: Kieżun Witold, 1997: Sprawne zarządzanie organizacją, SGH, Warszawa, s. 16.

c) struktura dywizjonalna (wielobranżowa) — jest możliwa w bardzo dużych

organizacjach, składających się z oddziałów (dywizji) o dużym stopniu

samodzielności. Pewne obszary działań są scentralizowane na szczeblu

korporacji/koncernu, inne przekazywane na szczebel jednostek

organizacyjnych.

14

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Organizacje mogą tworzyć różnego typu struktury — instytucje służby zdrowia

przybierają najczęściej postać struktury funkcjonalnej, w której kryterium

podziału na ogniwa są realizowane funkcje, na przykład:

— dział podstawowy (oddziały szpitalne, izby przyjęć, zakłady diagnostyki,

rehabilitacji itp.),

— działy pomocnicze (kuchnia, pralnia, sterylizatornia, transport, dział techniczny

itp., w chwili obecnej istnieje tendencja do wydzielania tych działów poza

obręb organizacji, jako podmiotów funkcjonujących samodzielnie),

— dział kierowniczo-administracyjny.

15

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

3. Struktura i zasoby pielęgniarstwa.

Rola i zadania pielęgniarki w zespole interdyscyplinarnym

3.1. Struktura i zasoby pielęgniarstwa

Struktury organizacyjne w pielęgniarstwie mogą występować jako całkowicie

wyodrębnione pod względem organizacyjnym i funkcjonalnym komórki

organizacyjne, posiadające własną autonomię i ściśle wyznaczony obszar działania,

gdzie władza sprawowana jest wyłącznie przez pielęgniarki (ten typ rozwiązań

strukturalnych istnieje w krajach zachodnich, np. w Kanadzie, USA oraz częściowo

w Szwecji).

W Polsce jedną z form wykonywania zawodu pielęgniarki i położnej — formą bardzo

samodzielną — jest indywidualna praktyka pielęgniarki i położnej. Podstawą prawną

regulującą tę formę wykonywania zawodu są przepisy art. 25–30 ustawy z 5 lipca

1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej. Określają onekilka obszarów, w obrębie

których pielęgniarki i położne mogą prowadzić indywidualną praktykę. W myśl ustawy

o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, pielęgniarki

i położne są świadczeniodawcami. Mogą więc przystępować do konkursu ofert na

wykonywanie świadczeń zdrowotnych ogłaszanych przez Narodowy Fundusz

Zdrowia. Innym obszarem, w którym może być prowadzona indywidualna praktyka są

świadczenia na rzecz osób fizycznych bądź prawnych. Płatnikiem tych świadczeń

jest bezpośrednio świadczeniobiorca. Prowadzenie indywidualnej praktyki na rzecz

osób fizycznych lub prawnych jest możliwe:

1) w pomieszczeniach pielęgniarki bądź położnej, przeznaczonych na wykonywanie

indywidualnej praktyki (art. 25 ust. 4 pkt 2 ustawy o zawodach pielęgniarki

i położnej),

2) wyłącznie w miejscu wezwania, czyli w miejscu zamieszkania świadczeniobiorcy

(art. 25 ust. 7 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej),

3) na podstawie umowy cywilnoprawnej z innym podmiotem niż zakład opieki

zdrowotnej, np. z zakładem pracy chronionej,

16

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

4) w zakładzie opieki zdrowotnej, ale tylko na podstawie umowy zawartej

z pacjentem lub jego prawnym opiekunem (art. 27a ust. 2 ustawy o zawodach

pielęgniarki i położnej).

Ponadto ustawa z 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej przewiduje, że

jedną z form wykonywania przedmiotowej profesji (oprócz zatrudnienia w placówkach

opieki zdrowotnej na podstawie umowy o pracę oraz prowadzenia indywidualnej

praktyki) jest założenie grupowej praktyki pielęgniarek i położnych w prawno-

organizacyjnej formie spółki cywilnej lub partnerskiej.

Grupowa praktyka nie może być wykonywana na podstawie umowy cywilnoprawnej

o udzielanie świadczeń zdrowotnych z samodzielnym publicznym zakładem opieki

zdrowotnej. Zdaniem niektórych specjalistów dopuszczalne jest natomiast

dokonywanie zamówień (na podstawie ustawy z 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach

publicznych) na udzielanie świadczeń zdrowotnych grupowej praktyce pielęgniarek

i położnych. Prezydium Naczelnej Rady Pielęgniarek prezentuje stanowisko

przeciwne.

Wyżej wymienione formy udzielania świadczeń zdrowotnych przez pielęgniarki

i położne funkcjonują głównie w zreformowanej podstawowej opiece zdrowotnej.

Chcąc przenieść je na grunt publicznego lecznictwa stacjonarnego należałoby

wypracować wspólne stanowisko wszystkich podmiotów odpowiedzialnych za

politykę państwa oraz zapewnić spójność przepisów prawnych w tym zakresie.

17

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Możliwość udzielania świadczeń zdrowotnych przez

pielęgniarki/położne

Jako osoba fizyczna
wykonująca zawód
pielęgniarki/położnej

Przez zakłady opieki
zdrowotnej

Jako założyciele zakładu

— opieki zdrowotnej

— spółki cywilnej
— spółki jawnej
— spółki komandytowej

Zatrudnienie w spółce
bez osobowości prawnej
— spółki cywilnej
— spółki jawnej
— spółki komandytowej

Zatrudnienie
u osoby
fizycznej

Zatrudnienie
u osoby
prawnej

Jako pracownicy zakładu

opieki zdrowotnej
(stosunek pracy)

Rysunek 3. Możliwość udzielania świadczeń zdrowotnych przez pielęgniarki i położne

Źródło: Buczkowska Elżbieta, 1988: Kontraktowanie usług pielęgniarskich-położnych, Wydawnictwo „Zdrowie i Zarządzanie”,

Kraków, s. 4.

Drugą formą struktur występujących w pielęgniarstwie są struktury o częściowej

samodzielności organizacyjnej i merytorycznej, które z racji ograniczeń spełniają rolę

bardziej podstruktur niż struktur właściwych. Cechą charakterystyczną struktur

organizacyjnych w pielęgniarstwie jest ich jednolitość, która oznacza przyjęcie tych

samych wzorców strukturalnych w podobnych układach organizacyjnych. Podział

struktur pielęgniarskich dotyczy kilku obszarów działania, takich jak:

1. Podstawowa opieka zdrowotna

Punktem wyjścia reformy podstawowej opieki zdrowotnej dla zmian

organizacyjnych był dokument strategiczny Ministerstwa Zdrowia i Opieki

Społecznej Przekształcenia w podstawowej opiece zdrowotnej — strategia

realizacji celów i zadań, zakładający przekształcenie dotychczasowych form

organizacyjnych poz (przychodnie rejonowe, ośrodki zdrowia) w nowe formy

organizacyjne, funkcjonujące w ramach praktyk indywidualnych, zespołu praktyk

indywidualnych lub praktyk grupowych. Dla pielęgniarek i położnych wyłoniła się

szansa przygotowania własnych propozycji i rozwiązań organizacyjnych

podstawowej opieki zdrowotnej i jej finansowania.

18

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Część środowiska pielęgniarskiego wykorzystała tę szansę i stworzyła nowe

formy organizacyjne, gwarantujące pełną samodzielność wykonywania zawodu,

a co za tym idzie, wzięła na siebie pełną odpowiedzialność w zakresie organizacji,

zarządzania i wykonywania świadczeń zdrowotnych.

Pozostała część pielęgniarek i położnych pozostała w strukturach zależnych,

stanowiących część ogólnych struktur organizacyjnych, w skład których wchodzą

głównie stanowiska pielęgniarki środowiskowo-rodzinnej jako członka zespołu

terapeutycznego oraz zespoły pielęgniarskie, występujące w przychodniach

w formie pojedynczych stanowisk w poradniach ogólnych bądź gabinetach

specjalistycznych. W strukturach tych występuje zasada podwójnego

podporządkowania — z jednej strony kierownictwu pielęgniarskiemu (przełożona

pielęgniarek, pielęgniarka koordynująca), z drugiej zaś kierownictwu lekarskiemu

(kierownik przychodni, lekarz jako podstawowy filar struktury), ograniczająca

w poważnym stopniu autonomię zawodową, a tym samym odpowiedzialność.

2. Stacjonarna opieka zdrowotna.

Podstawową komórką organizacyjną w lecznictwie zamkniętym jest szpital,

którego głównym ogniwem jest oddział szpitalny, w którym funkcjonują

podstruktury pielęgniarskie w formie zespołów. Zespoły pielęgniarskie realizujące

podstawowe cele podsystemu nie stanowią samodzielnych komórek zarówno

organizacyjnych, jak i funkcjonalnych. Wynika to głównie z układu hierarchii

zawodowej, opartej na zasadzie podwójnego podporządkowania. Ich istota

wyraża się w uprawnieniu przełożonego do decydowania o czynnościach

i zadaniach podwładnego, a także o kolejności i czasie ich wykonywania.

19

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Dyrektor ZOZ

Naczelna pielęgniarka

Przełożona pielęgniarek

Oddziałowa

Pielęgniarka odcinkowa

Lekarz

Ordynator

Zastępca dyrektora

ds. opieki

zdrowotnej

Rysunek 4. Dwuliniowa zależność służbowa pielęgniarek na przykładzie zespołu opieki zdrowotnej

Źródło: Lenartowicz Helena, 1983: Podstawy organizacji i kierowania dla pielęgniarek, PZWL, Warszawa, s. 64.

Pielęgniarka oddziałowa jako bezpośredni przełożony zespołu pielęgniarskiego

ma ograniczone uprawnienia, jest podporządkowana z jednej strony ordynatorowi

oddziału, a z drugiej — pielęgniarce przełożonej lub naczelnej.

Zespoły pielęgniarskie jako podstruktury oddziałów szpitalnych cechuje słaby

stopień zorganizowania w zakresie celów i zadań oraz odpowiedzialności. W tej

sytuacji często dochodzi do „zamazania” odpowiedzialności (odpowiedzialność

zespołowa) oraz do przerzucania zadań zawodowych innych struktur, które

wskutek wadliwej organizacji nie są przez nie realizowane (np. transport

wewnątrzszpitalny, utrzymanie czystości w oddziale, czynności administracyjne),

na struktury pielęgniarskie, które zostały powołane w celu pielęgnowania chorych.

Nowe możliwości organizacji zespołów pielęgniarskich stwarza nowoczesna

metoda pracy pielęgniarek i położnych, zwana procesem pielęgnowania.

20

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Jednak z różnych względów wprowadzenie tej metody

na obszar lecznictwa

zamkniętego napotyka wiele barier i jest procesem bardzo powolnym.

3. Kierownictwo pielęgniarskie.

Kierownicze stanowiska pielęgniarskie mogą występować w strukturach

organizacyjnych ochrony zdrowia w następujących obszarach:

a) w organach władzy i administracji państwowej, gdzie ich głównym zadaniem

jest prowadzenie spraw dotyczących zapewnienia opieki pielęgniarskiej

w zakresie ilościowym i jakościowym na szczeblu centralnym i lokalnym

władzy. W chwili obecnej w Polsce zadania te realizowane są przez właściwe

komórki organizacyjne resortu, w których są również zatrudnione pielęgniarki

w celu wydawania opinii w sprawach dotyczących środowiska zawodowego.

Ta sytuacja istnieje od chwili likwidacji Samodzielnego Wydziału

Pielęgniarstwa kierowanego przez Naczelną Pielęgniarkę Kraju, a na szczeblu

pośrednim likwidacji samodzielnego stanowiska Pielęgniarki Wojewódzkiej

w Wojewódzkich Wydziałach Zdrowia i Opieki Społecznej. Zwolennicy tej

decyzji wyszli z założenia, że wydzielone organizacyjnie i merytorycznie

struktury pielęgniarskie w organach administracji państwowej nie spełniają

określonej roli w stosunku do realizacji ostatecznego celu systemu służby

zdrowia, a mianowicie ochrony zdrowia, traktowanego jako niepodzielna

wartość w ujęciu całościowym.

b) zakłady służby zdrowia — w tym przypadku kierownicze stanowiska

pielęgniarskie mogą występować w trzech kategoriach:

— dyrektora ds. pielęgniarstwa — w tym systemie organizacyjnym władza jest

sprawowana wyłącznie przez pielęgniarki zajmujące właściwe stanowiska

w ogólnej hierarchii stanowisk pielęgniarskich. Zostaje zerwana więź ze

strukturami lekarskimi, oparta na zasadzie podporządkowania

hierarchicznego, a pojawia się nowa forma współpracy oparta na

wzajemnym współdziałaniu i wymianie informacji. W niektórych zakładach

służby zdrowia te formy organizacyjne znalazły swoje zastosowanie,

niemniej do pełnej niezależności brakuje im wydzielenia środków

finansowych na działalność pielęgniarsko-opiekuńczą, bez których pełna

samodzielność nie jest możliwa.

21

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

— naczelnej pielęgniarki — w tej opcji struktur organizacyjnych omawiane

stanowisko ma charakter opiniodawczy, a pozycja prawna naczelnej

pielęgniarki jest niejasna, szczególnie w sytuacjach konfliktu, np. między

ordynatorem, który jest kierownikiem oddziału (jednoosobowe stanowisko

kierownicze) a naczelną pielęgniarką, która nie ma odpowiednich

możliwości prawnych i określonego konkretnego obszaru, w którym może

podejmować działania. Pielęgniarka naczelna służbowo podlega

dyrektorowi szpitala i bardzo często dyrektorowi ds. medycznych, co

jeszcze dodatkowo zwiększa zakres jej zależności. Tak naprawdę,

w obecnych strukturach organizacyjnych faktyczne kompetencje

pielęgniarki naczelnej wynikają z układów nieformalnych i osobistej siły

przebicia w zakładzie pracy.

— stanowiska kierownicze niższego rzędu (pielęgniarki przełożone,

oddziałowe, koordynujące) — charakteryzują się niskim poziomem

autonomii, występuje na nich również dwuliniowa zależność służbowa od

kierownictwa pielęgniarskiego (naczelna pielęgniarka) i lekarskiego

(dyrektor ds. medycznych, ordynator oddziału). Uprawnienia i kompetencje

w dużej mierze uzależnione są od poziomu funkcjonowania naczelnej

struktury pielęgniarskiej w zakładzie oraz od osobistej siły przebicia osoby

pełniącej określone funkcje.

Struktury organizacyjne pielęgniarstwa wymagają zdecydowanych zmian. Tylko

struktury organizacyjne zapewniające pełną autonomię i samodzielność, a co za tym

idzie, pełną odpowiedzialność, są w stanie zapewnić poważny wpływ na działalność

organizacji i osiągania przez nią wyznaczonych celów.

Zasoby pielęgniarstwa

Według danych Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych na 11 czerwca 2003 r.,

zasoby pielęgniarek i położnych w rozbiciu na poszczególne regiony działalności

okręgowych izb, szacują się na poziomie przedstawionym w tabeli poniżej.

22

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Tabela 1. Ilość zarejestrowanych pielęgniarek i położnych w rejestrze wyborców

Ilość zarejestrowanych

w rejestrze wyborców

Ilość mandatów na delegatów na

KZPiP

Lp. Nazwa

okręgowej izby

pielęgniarek i położnych

Pielęgniarki Położne Pielęgniarki Położne

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

Biała Podlaska

Białystok

Bielsko-Biała

Bydgoszcz

Chełm

Ciechanów

Częstochowa

Elbląg

Gdańsk

Gorzów Wlkp.

Jelenia Góra

Kalisz

Katowice

Kielce

Konin

Koszalin

Kraków

Krosno

Leszno

Lublin

Łomża

Łódź

Nowy Sącz

Olsztyn

Opole

Ostrołęka

Piła

Płock

Poznań

Przeworsk

Radom

Rzeszów

Siedlce

Sieradz

1 467

4 399

4 767

6 186

1 467

1 649

3 538

1 630

9 700

2 724

3 468

2 115

21 475

7 026

2 201

3 049

12 703

3 727

1 901

8 971

1 480

19 123

1 986

5 748

6 188

1 894

2 412

2 001

10 244

2 636

3 494

7 060

2 893

1 822

225

528

495

874

188

211

452

130

1 100

395

230

287

2 125

796

310

303

1 306

498

215

961

238

2 483

210

773

636

247

308

237

1 398

338

414

1 175

292

196

1 692

4 927

5 262

7 060

1 655

1 860

3 990

1 760

10 812

3 119

3 698

2 402

23 600

7 822

2 511

3 352

14 009

4 225

2 116

9 932

1 718

21 606

2 196

6 521

6 824

2 141

2 720

2 238

11 642

2 974

3 908

8 235

3 185

2 018

2

5

6

8

2

2

4

2

12

3

4

3

26

9

3

4

16

5

2

11

2

24

2

7

8

2

3

2

13

3

4

9

4

2

23

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

Słupsk

Suwałki

Szczecin

Tarnów

Toruń

Wałbrzych

Warszawa

Włocławek

Wrocław

Zamość

Zielona Góra

Razem

1 971

954

5 816

2 723

3 569

4 625

20 546

2 231

11 980

2 938

3 076

233 573

302

150

742

395

434

434

1 851

336

1 282

368

378

27 246

2 273

1 104

6 558

3 118

4 003

5 059

22 397

2 567

13 262

3 306

3 454

260 709

3

1

7

3

4

6

25

3

15

4

4

282

Źródło: Uchwała nr 104/III/ NRPiP w sprawie liczby delegatów na IV Krajowy Zjazd Pielęgniarek i Położnych.

Przedstawione wyżej dane ukazują liczbę pielęgniarek i położnych uprawnioną do

głosowania, czyli czynnych zawodowo, posiadających aktualne prawo wykonywania

zawodu i zarejestrowanych w rejestrach poszczególnych izb okręgowych.

3.2. Rola i zadania pielęgniarki w zespole interdyscyplinarnym

Według koncepcji Światowej Organizacji Zdrowia działania pielęgniarki w roli członka

zespołu opieki zdrowotnej obejmują:

1) współpracę ze wszystkimi osobami zajmującymi się zdrowiem, wspólne z nimi

planowanie, organizowanie, zarządzanie i ocenianie świadczeń pielęgniarskich,

2) działanie w zespole opieki pielęgniarskiej,

3) organizowanie i wspieranie pracy w zespole pielęgniarskim,

4) negocjowanie z odbiorcami świadczeń pielęgniarskich,

5) współpracę w zespołach interdyscyplinarnych w planowaniu opieki, rozwoju

i koordynacji.

W ramach realizacji zadań członka zespołu interdyscyplinarnego pielęgniarka:

1) różnicuje zadania i kompetencje poszczególnych członków zespołu opieki

zdrowotnej,

24

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

2) współpracuje z jednostką, rodziną i członkami zespołu opieki zdrowotnej

w planowaniu, realizowaniu i ewaluacji usług zdrowotnych,

3) skutecznie komunikuje się z pacjentem, jego rodziną oraz członkami zespołu

opieki zdrowotnej,

4) uczestniczy w ustalaniu priorytetów opieki pielęgniarskiej,

5) planuje świadczenia zdrowotne w zakresie popytu, podaży i posiadanych

środków,

6) stosuje zasady organizacji i zarządzania w pielęgniarstwie,

7) planuje i wprowadza zmiany w zakresie opieki pielęgniarskiej,

8) organizuje pracę własną i podległego personelu pomocniczego w ramach

posiadanych kompetencji,

9) opracowuje i modyfikuje standardy opieki pielęgniarskiej.

10) dokonuje oceny jakości świadczonych usług według obowiązujących kryterium,

11) przekazuje członkom zespołu informacje o stanie zdrowia pacjenta,

12) przestrzega zasad ergonomii i bezpieczeństwa pracy w jednostkach opieki

zdrowotnej,

13) uczestniczy w rozwiązywaniu konfliktów grupowych w pracy,

14) przestrzega przyjętych norm etycznych i zawodowych,

15) posługuje się sprzętem medycznym i aparaturą zgodnie z obowiązującymi

instrukcjami,

16) stwarza pacjentowi bezpieczne warunki w trakcie realizacji świadczeń,

17) realizuje obowiązujące procedury zapobiegania zakażeniom szpitalnym,

18) doskonali metody pracy własnej i członków zespołu opieki zdrowotnej.

Aby pielęgniarka mogła w sposób celowy i efektywny realizować zadania wynikające

z roli członka zespołu terapeutycznego, powinna posiadać określone cechy

psychofizyczne, takie jak odpowiedzialność, sumienność, otwartość, samokontrola,

umiejętność podejmowania decyzji, szacunek do podopiecznych

i współpracowników, systematyczność, rzetelność, uczciwość i przedsiębiorczość.

25

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

4. System a zasady organizacyjno-prawne w pielęgniarstwie

Uzyskanie dyplomu ukończenia szkoły pielęgniarskiej czy też szkoły położnych nie

jest jednoznaczne z dopuszczeniem pielęgniarki lub położnej do wykonywania

zawodu. W Konstytucji Rzeczypospolitej — w art. 65 ust. 1 — ustanowiono zasadę

wolności wyboru zawodu i jego wykonywania, ale jednocześnie zastrzeżono, że od

tej zasady istnieją wyjątki określone w ustawach szczegółowych. Przepis ten

oznacza, że państwo może w drodze ustawy lub na mocy przepisów wykonawczych

do ustaw, uzależnić dostęp do wykonywania zawodu od spełnienia określonych

prawem warunków.

Podstawą prawną do wykonywania zawodów pielęgniarki i położnej oraz

administrowania tymi zawodami są dwie ustawy:

1. Ustawa z 19 kwietnia 1991 o samorządzie pielęgniarek i położnych, która

wprowadziła zawody pielęgniarki i położnej do grupy zawodów wolnych, nadając

samorządowi pielęgniarek i położnych pełną samodzielność w granicach prawa

w wykonywaniu przejętych od organów administracji rządowej zadań i ustaleniu

kierunku działania i rozwoju samorządu.

2. Ustawa z 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej unormowała zasady

i warunki wykonywania zawodu i sprawowania kontroli instytucjonalnej oraz

zasady współdziałania organów samorządu w procesie kształcenia przed-

i podyplomowego.

Dostęp do wykonywania zawodów pielęgniarki i położnej, wyznacza samorząd

zawodowy pielęgniarek i położnych, w granicach samodzielności przyznanej mu

przepisami prawa. Kryteria prawnej zdolności pielęgniarki lub położnej do

wykonywania zawodu określają przepisy ustawy z

5 lipca 1996

r. o zawodach

pielęgniarki i położnej.

Wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu przez osobę posiadającą

wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, świadczeń

26

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

zdrowotnych, a w szczególności świadczeń pielęgnacyjnych, zapobiegawczych,

diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych oraz z zakresu promocji zdrowia.

Wykonywanie zawodu położnej polega na udzielaniu przez osobę posiadającą

wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, świadczeń

zdrowotnych, a w szczególności świadczeń pielęgnacyjnych, zapobiegawczych,

diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych oraz promocji zdrowia, w zakresie

opieki nad kobietą ciężarną, rodzącą i położnicą oraz noworodkiem.

Za wykonywanie zawodu pielęgniarki lub położnej uważa się również:

1) nauczanie zawodu pielęgniarki lub położnej,

2) prowadzenie prac naukowo-badawczych w dziedzinie pielęgniarstwa lub

położnictwa,

3) kierowanie pracą zawodową pielęgniarek i położnych.

Zawód pielęgniarki, położnej może wykonywać osoba posiadająca prawo

wykonywania zawodu, stwierdzone przez okręgową radę pielęgniarek i położnych.

Prawo wykonywania zawodu może uzyskać pielęgniarka lub położna która:

1) posiada obywatelstwo polskie,

2) posiada dyplom ukończenia szkoły pielęgniarskiej bądź szkoły położnych

w Polsce lub w innym państwie, uznany za równorzędny,

3) odbyła wymagany staż podyplomowy,

4) posiada pełną zdolność do czynności prawnych,

5) jej stan zdrowia pozwala na wykonywanie zawodu.

Okręgowa rada pielęgniarek i położnych może przyznać ograniczone prawo

wykonywania zawodu w celu odbycia stażu osobie, która zamierza wykonywać

zawód pielęgniarki bądź położnej. Prawo wykonywania zawodu albo ograniczone

prawo wykonywania zawodu pielęgniarki wygasa w przypadku utraty:

1) obywatelstwa polskiego,

2) prawa stałego pobytu,

3) pełnej zdolności do czynności prawnych,

4) czasu, na jakie zostało wydane.

27

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Warunkiem podjęcia zawodu po upływie pięciu lat od ukończenia stażu

podyplomowego lub po przerwie w wykonywaniu zawodu dłuższej niż pięć lat, jest

odbycie przeszkolenia, którego program ustala okręgowa rada pielęgniarek

i położnych.

Okręgowa rada pielęgniarek jest organem, który wszczyna postępowanie z urzędu,

jeżeli uzyska wiarygodną informację, że stan zdrowia uniemożliwia wykonywanie

czynności zawodowych. Procedury orzekania o trwałej niezdolności do pracy określa

rozporządzenie Ministra Zdrowia z 11 czerwca 1997 r. (Dz. U. nr 73, poz. 465).

Okręgowa rada pielęgniarek i położnych powołuje komisję złożoną ze specjalistów

odpowiednich dziedzin medycyny. Pielęgniarka, położna, której sprawa dotyczy,

zobowiązana jest do stawienia się przed komisją, jeżeli odmawia poddania się

badaniu komisji, okręgowa rada pielęgniarek i położnych rozstrzyga kwestię dalszych

losów zainteresowanej.

Okręgowa rada pielęgniarek i położnych zobowiązana jest powiadomić pielęgniarkę

lub położną o wszczęciu postępowania i o składzie komisji. Postępowanie nie ma

charakteru dyscyplinarnego i dlatego osoba zainteresowana nie ma uprawnień do

korzystania z pomocy obrońców oraz do składania wniosków zmierzających do

wykluczenia od orzekania konkretnych członków powołanej komisji. Może natomiast

skorzystać z pomocy tzw. „męża zaufania”, którym może być inna pielęgniarka lub

położna. „Mąż zaufania” ma prawo uczestniczyć we wszystkich czynnościach

podejmowanych przez komisję, bez prawa głosu w kwestii rozstrzygnięć.

Pielęgniarka, której dotyczy postępowanie, ma prawo uczestniczenia, z prawem

zabrania głosu, w posiedzeniu okręgowej rady pielęgniarek i położnych w czasie

rozpatrywania jej sprawy.

Rozporządzenie, o którym była mowa, nakazuje przyjęcie rozstrzygnięcia komisji po

przeprowadzeniu przez nią badań i analizie istniejącej dokumentacji medycznej. Na

wniosek komisji osoba, której dotyczy rozstrzygnięcie, może być poddana

dodatkowym badaniom i obserwacji szpitalnej, która nie może być przeprowadzona

w szpitalu, w którym zainteresowana wykonywała zawód.

28

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Okręgowa rada pielęgniarek i położnych zobowiązana jest pokryć koszty

administracyjne związane z powołaniem komisji, honoraria powołanych członków

komisji, a także koszty związane z utraconymi zarobkami pielęgniarki lub położnej

w czasie, gdy była poddana badaniom lub obserwacji.

Okręgowa rada, na podstawie orzeczenia komisji, podejmuje uchwałę o zawieszeniu

prawa wykonywania zawodu pielęgniarki, położnej lub o ograniczeniu wykonywania

określonych czynności zawodowych. Podjęta uchwała ma cechy decyzji

administracyjnej i jest natychmiast wykonywana. Jeżeli orzeczenie nie daje podstaw

do zawieszenia prawa wykonywania zawodu, okręgowa rada umarza postępowanie.

Pielęgniarce, położnej przysługuje prawo wniesienia odwołania do Naczelnej Rady

Pielęgniarek i Położnych w terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia o podjęciu

uchwały okręgowej rady pielęgniarek i położnych. Naczelna Rada może powołać inny

zespół ekspertów lub na podstawie posiadanej wiedzy, utrzymać w mocy ustalenia

poczynione w pierwszej instancji. W przypadku podtrzymania decyzji,

zainteresowanej osobie przysługuje prawo zwrócenia się z wnioskiem do Ministra

Zdrowia o zaskarżenie tej decyzji do Naczelnego Sądu Administracyjnego z powodu

jej niezgodności z prawem.

Jeżeli od podjęcia uchwały minęło 6 miesięcy i ustaną przyczyny zawieszenia lub

ograniczenia prawa wykonywania zawodu albo ograniczenia wykonywania

określonych czynności zawodowych, pielęgniarka lub położna, wobec której podjęto

taką decyzję, może wystąpić do okręgowej rady z wnioskiem o uchylenie

przedmiotowej uchwały.

Zasady wykonywania zawodów pielęgniarki i położnej:

1. Pielęgniarka, położna zobowiązana jest wykonywać zawód zgodnie z aktualną

wiedzą medyczną, dostępnymi jej metodami i środkami, zgodnie z zasadami etyki

zawodowej oraz ze szczególną starannością.

2. Pielęgniarka, położna ma obowiązek udzielić pomocy w każdym przypadku

niebezpieczeństwa utraty życia, poważnego uszczerbku na zdrowiu pacjenta,

zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami zawodowymi.

29

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

3. Pielęgniarka, położna ma obowiązek udzielić pacjentowi informacji o jego

prawach oraz stanie jego zdrowia w zakresie koniecznym do sprawowania opieki

pielęgnacyjnej.

4. Pielęgniarka, położna ma obowiązek prowadzenia dokumentacji medycznej.

5. Pielęgniarka, położna ma obowiązek do zachowania tajemnicy informacji

związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywanym zawodem.

6. Pielęgniarka, położna zobowiązana jest do wykonywania zaleceń lekarskich

odnotowanych w dokumentacji medycznej, oprócz sytuacji wykonywania

świadczeń ratujących życie pacjenta, gdzie pisemne zlecenie jest niekonieczne.

7. Pielęgniarka, położna ma prawo odmówić wykonania zalecenia lekarskiego

w przypadku uzasadnionych wątpliwości co do zasadności zlecenia, podając

przyczynę odmowy na piśmie.

8. Pielęgniarka, położna ma prawo odmówić uczestnictwa w eksperymencie

medycznym w przypadku uzasadnionych wątpliwości co do zasadności

eksperymentu, podając przyczynę odmowy na piśmie.

9. Pielęgniarka, położna ma prawo powstrzymać się od wykonania świadczenia

zdrowotnego niezgodnego z jej sumieniem (oprócz świadczeń udzielanych

w stanie zagrożenia zdrowia bądź życia pacjenta), po uprzednim poinformowaniu

przełożonego o tym fakcie na piśmie.

10. Pielęgniarce, położnej, wykonującej zawód na podstawie umowy o pracę lub

w przypadku udzielania świadczeń zdrowotnych w sytuacjach stanu zagrożenia

zdrowia lub życia pacjenta, przysługuje ochrona prawna przewidziana dla

funkcjonariusza publicznego.

11. Pielęgniarka, położna może wykonywać indywidualną praktykę pielęgniarki,

położnej lub indywidualną specjalistyczną praktykę pielęgniarki, położnej po

uzyskaniu zezwolenia właściwej ze względu na miejsce wykonywania praktyki

okręgowej rady pielęgniarek i położnych.

Zezwolenie na prowadzenie indywidualnej praktyki może uzyskać pielęgniarka,

położna, która posiada prawo wykonywania zawodu oraz przynajmniej dwuletni staż

pracy.

30

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Zezwolenie na wykonywanie indywidualnej specjalistycznej praktyki może uzyskać

pielęgniarka, położna, która posiada prawo wykonywania zawodu, przynajmniej

dwuletni staż pracy, specjalizację w dziedzinie mającej zastosowanie w ochronie

zdrowia.

Pielęgniarka, położna uzyskuje zezwolenie, gdy spełnia warunki dotyczące:

1) stażu pracy, wymaganych kwalifikacji i prawa wykonywania zawodu,

2) pomieszczeń, w których praktyka ma być wykonywana, oraz ich wyposażenia

w aparaturę i sprzęt oraz posiada opinię organu sanitarnego o spełnieniu

warunków umożliwiających udzielanie określonych świadczeń zdrowotnych.

Zezwolenie podlega wpisowi do rejestru indywidualnych praktyk i indywidualnych

specjalistycznych praktyk, prowadzonego przez okręgową radę pielęgniarek

i położnych.

Indywidualna praktyka lub indywidualna specjalistyczna praktyka może być także

wykonywana przez pielęgniarkę, położną wyłącznie w miejscu wezwania. W tym

przypadku pielęgniarka lub położna, chcąc otrzymać zezwolenie, dodatkowo musi

przedstawić:

1) adres praktyki i przechowywania dokumentów medycznych,

2) wykaz sprzętu umożliwiającego udzielanie określonych świadczeń zdrowotnych

w miejscu wezwania.

Za równoczesne z indywidualną praktyką lub indywidualną praktyką specjalistyczną,

w rozumieniu ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, uważa się wykonywanie

zawodu poza zakładem opieki zdrowotnej, na podstawie umowy o pracę lub umowy

cywilnoprawnej, z zastosowaniem wymogów i warunków określonych wcześniej.

1. Pielęgniarki, położne mają prawo prowadzić grupową praktykę w formie spółki

cywilnej lub partnerskiej, będąc wspólnikami spółki, spełniając warunki i wymogi

określone w zapisach dotyczących prowadzenia indywidualnej praktyki lub

indywidualnej specjalistycznej praktyki pielęgniarki, położnej, omówionych

wcześniej. Dodatkowo, aby uzyskać zezwolenie na prowadzenie grupowej

31

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

praktyki, muszą przedstawić okręgowej radzie umowę spółki oraz listę

pielęgniarek, położnych grupowej praktyki pielęgniarek i położnych. Grupowa

praktyka pielęgniarek, położnych może być wykonywana na podstawie umowy

cywilnoprawnej, zawartej z innym podmiotem niż zakład opieki zdrowotnej.

Grupowa praktyka pielęgniarek i położnych w rozumieniu ustawy o zawodach

pielęgniarki i położnej nie może być wykonywana w publicznym zakładzie opieki

zdrowotnej na podstawie umowy cywilnoprawnej o udzielanie świadczeń

zdrowotnych. Wykonywanie grupowej praktyki pielęgniarek i położnych

w rozumieniu ustawy o zawodzie, nie jest prowadzeniem zakładu opieki

zdrowotnej.

2. Pielęgniarki, położne prowadzące indywidualną praktykę, indywidualną

specjalistyczną praktykę oraz grupowa praktykę mają obowiązek w terminie 30

dni powiadomić okręgową radę pielęgniarek i położnych, która wydała

zezwolenie, o zmianie danych objętych zezwoleniem.

3. Naczelna Rada Pielęgniarek i Położnych ustala opłaty za wydawanie ww.

zezwoleń.

4. Okręgowa rada pielęgniarek i położnych cofa zezwolenie w przypadku:

a) pozbawienia prawa wykonywania zawodu pielęgniarki, położnej,

b) zawieszenia prawa wykonywania zawodu,

c) zrzeczenia się przez pielęgniarkę, położną prawa wykonywania zawodu,

d) skreślenie pielęgniarki, położnej z listy członków okręgowej izby pielęgniarek

i położnych,

e) rezygnacji z prowadzenia praktyki,

f) niespełnienia wymogów określonych w ustawie.

5. Okręgowa rada prowadzi nadzór nad wykonywaniem praktyk pielęgniarek

i położnych, w którego ramach jest uprawniona do:

a) wizytacji pomieszczeń, w których udzielane są świadczenia,

b) obserwowania czynności związanych z udzielaniem świadczeń w ramach

praktyki,

c) żądania informacji i udostępniania dokumentacji medycznej,

d) wydawania zaleceń pokontrolnych, mających na celu usunięcie stwierdzonych

braków i wadliwości.

32

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

6. Pielęgniarki, położne prowadzące indywidualną praktykę, indywidualną praktykę

specjalistyczną oraz grupową praktykę pielęgniarek i położnych nie są

przedsiębiorcami w rozumieniu ustawy z 19 listopada 1999 r. — Prawo

działalności gospodarczej (Dz. U. nr 101, poz. 1178, z 2000 r. nr 86, poz. 1193

oraz z 2001 r. nr 49, poz. 509 i nr 67, poz. 679).

33

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

5. Organizacyjno-prawne aspekty samodzielności

i samorządności w pielęgniarstwie

Samodzielność w zawodzie pielęgniarskim może być rozpatrywana w aspekcie

samodzielności jednostkowej, wyrażającej stopień swobody działania pielęgniarki

jako podmiotu prawnego oraz w odniesieniu do grup zawodowych, w aspekcie

samostanowienia o istotnych sprawach zawodu.

Kwestie samodzielności i samorządności zawodu pielęgniarki, położnej reguluje

ustawa z 19 kwietnia 1991 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych, która

wprowadziła powyższe zawody do grupy zawodów wolnych, nadając samorządowi

pełną samodzielność w granicach przewidzianych prawem. Ustawa ta, powołując do

życia samorząd tej grupy zawodowej, oddała w jego ręce sprawy najistotniejsze dla

każdej pielęgniarki i położnej, dotychczas znajdujące się w gestii organów

administracji rządowej, sytuując tym samym czynności samorządu w randze zadań

publicznych.

Samorząd jest niezależny w wykonywaniu swych zadań i podlega tylko ustawie.

Zadania samorządu są realizowane za pośrednictwem jednostek, którymi są

Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych i izby okręgowe. Okręgową izbę stanowią

pielęgniarki i położne wpisane na listę jej członków. Obszar działania poszczególnych

izb ustala Naczelna Rada Pielęgniarek i Położnych na wniosek zjazdów okręgowych,

uwzględniając zasadniczy podział terytorialny państwa.

Przynależność do okręgowej izby każdej pielęgniarki i położnej wykonującej swój

zawód lub zamierzającej go wykonywać jest obligatoryjna, co oznacza, że żadna

osoba nie może wykonywać tych zawodów bez uprzedniego wpisu na listę członków

właściwej okręgowej izby i wydania przez ten organ prawa wykonywania zawodu.

Skreślenie z listy członków okręgowej izby następuje na skutek:

1) śmierci,

2) prawomocnego pozbawienia prawa wykonywania zawodu,

34

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

3) zrzeczenia się prawa wykonywania zawodu,

4) przeniesienia się na teren innej izby.

Członkowie samorządu zobowiązani są:

1) postępować zgodnie z zasadami etyki zawodowej,

2) sumiennie wykonywać obowiązki zawodowe,

3) przestrzegać uchwał organów izb,

4) regularnie opłacać składkę członkowską.

Członkowie samorządu mają prawo:

1) wybierać i być wybierani do organów izb,

2) korzystać z pomocy izb w zakresie rozwijania kwalifikacji zawodowych oraz

w zakresie zapewnienia właściwych warunków wykonywania zawodu,

3) korzystać z ochrony i pomocy prawnej organów izb,

4) korzystać z innych świadczeń izb i działalności samopomocowej.

Organami Naczelnej Izby Pielęgniarek i Położnych są: Krajowy Zjazd Pielęgniarek

i Położnych, Naczelna Rada Pielęgniarek i Położnych, Naczelna Komisja Rewizyjna,

Naczelny Sąd Pielęgniarek i Położnych, Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności

Zawodowej.

Do zadań zjazdu krajowego należy w szczególności:

1) uchwalenie zasad etyki zawodowej,

2) ustalenie standardów kwalifikacji zawodowych pielęgniarek i położnych,

2) zajęcie stanowiska w sprawie kierunków rozwoju pielęgniarstwa,

3) uchwalenie programu działania samorządu,

4) uchwalenie regulaminów organów Naczelnej Izby i ramowych regulaminów

organów izb okręgowych,

5) ustalenie regulaminu wyborów do organów izb oraz trybu odwołania ich członków,

6) ustalenie liczby członków organów Naczelnej Izby i liczby zastępców Naczelnego

Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej,

7) wybór prezesa i członków Naczelnej Rady Lekarskiej, przewodniczącego

i członków Naczelnej Komisji Rewizyjnej i Naczelnego Sądu Pielęgniarek

35

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

i Położnych oraz Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej i jego

zastępców,

8) uchwalenie zasad gospodarki finansowej Naczelnej Izby,

9) rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdań organów Naczelnej Izby,

10) określenie wysokości składki członkowskiej oraz zasad jej podziału.

W skład Naczelnej Rady Lekarskiej wchodzą: Prezes Naczelnej Rady Lekarskiej,

członkowie wybrani przez zjazd krajowy, przewodniczący okręgowych rad,

Prezydium (prezes, wiceprezesi, sekretarz, skarbnik, członkowie).

Naczelna Rada Lekarska kieruje działalnością samorządu między zjazdami, do jej

zadań należy w szczególności:

1) wykonywanie uchwały zjazdu krajowego,

2) analiza i opiniowanie kierunków rozwoju ochrony zdrowia ludności,

3) przygotowanie wniosków dotyczących zasad etyki zawodowej,

2) reprezentowanie samorządu,

3) rozpatrywanie odwołań od uchwał okręgowych rad,

4) uchwalanie budżetu organów Naczelnej Izby oraz rozpatrywanie sprawozdania

z jego wykonania,

5) ustalenie wzorów pieczęci organów samorządu,

6) powołanie stałych lub doraźnych komisji lub zespołów roboczych,

7) uchylanie uchwał okręgowych rad, podjętych sprzecznie z prawem.

Naczelna Komisja Rewizyjna:

1) kontroluje działalność finansową i gospodarczą Naczelnej Rady i instytucji

samopomocowych,

2) przedstawia krajowemu zjazdowi sprawozdanie wraz z wnioskiem w sprawie

absolutorium dla Naczelnej Rady,

3) Przedstawia Naczelnej Radzie coroczne informacje o wynikach

przeprowadzonych kontroli,

4) sprawuje nadzór nad działalnością okręgowych komisji rewizyjnych.

36

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Naczelny Sąd Pielęgniarek i Położnych:

1) rozpoznaje sprawy z zakresu odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek

i położnych,

2) składa Naczelnej Radzie Lekarskiej okresowe sprawozdania o stanie

prowadzonych spraw,

3) składa krajowemu zjazdowi sprawozdanie kadencyjne.

Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej prowadzi postępowanie

w sprawach odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek i położnych oraz pełni

funkcję oskarżyciela przed Naczelnym Sądem Pielęgniarek i Położnych.

Organami okręgowej izby pielęgniarek i położnych są:

1) okręgowy zjazd pielęgniarek i położnych,

2) okręgowa rada pielęgniarek i położnych,

3) okręgowa komisja rewizyjna,

4) okręgowy sąd pielęgniarek i położnych,

5) okręgowy rzecznik odpowiedzialności zawodowej.

Czynne prawo wyborcze przysługuje wszystkim członkom samorządu,

z wyłączeniem zawieszonych w prawie wykonywania zawodu. Bierne prawo

wyborcze przysługuje również wszystkim członkom izby, z wyjątkiem osób ukaranych

na mocy orzeczenia sądu pielęgniarek i położnych.

Na majątek samorządu pielęgniarek i położnych składają się środki finansowe oraz

mienie ruchome i nieruchome. Majątek samorządu powstaje:

1) ze składek członkowskich,

2) z zapisów, darowizn, dotacji,

3) z wpływów z działalności gospodarczej,

4) z dotacji budżetowej na zadania, które dotychczas realizowane były przez organy

administracji państwowej,

5) z innych wpływów.

Majątkiem izby zarządza właściwa rada.

37

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Organy samorządu pielęgniarek i położnych nie mogą podjąć decyzji

o samorozwiązaniu, taką decyzję może podjąć jedynie ustawodawca. Ponadto

samorząd nie może być podmiotem postępowania upadłościowego i likwidacyjnego,

mimo że ustawa dopuszcza prowadzenie przez izby działalności gospodarczej.

Działalność ta jednak nie podlega rejestracji w rejestrze podmiotów gospodarczych,

chyba że zostanie włączona w system podmiotów gospodarczych w formie spółek

prawa handlowego.

38

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Słownik

Akt prawny — zespół przepisów, prawideł wydanych przez organy państwowe

w celu regulacji zachowań i stosunków społecznych.

Członek zespołu terapeutycznego — reprezentant różnych zawodów zajmujących

się profesjonalną opieką nad człowiekiem w zdrowiu i chorobie.

Dokumentacja medyczna — zawarta jest w takich dokumentach jak karta zgonu,

historia choroby, karta statystyczna. Jest ona dokładnie opisana i jej obieg jest

dokładnie określony w specjalnych rozporządzeniach Ministra Zdrowia.

Etyka — wartości i powinności moralne.

Ewaluacja — proces poznawczo-oceniający, który dostarcza informacji, w jakim

stopniu i w jakim zakresie zostały osiągnięte założone cele.

Lider — przywódca.

poz — podstawowa opieka zdrowotna.

Ratyfikacja — zatwierdzenie umowy międzynarodowej przez upoważniony do tego

organ państwowy.

Strategia — teoria i praktyka przygotowania i prowadzenia dużych operacji

zmierzających do osiągnięcia celu.

39

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Bibliografia

1. Buczkowska Elżbieta, 1988: Kontraktowanie usług pielęgniarskich-położnych,

Wydawnictwo „Zdrowie i Zarządzanie”, Kraków.

2. Doskonalenie organizacji opieki pielęgniarskiej w lecznictwie stacjonarnym, 1996:

(red.) Dorota Ksykiewicz, Piotr Rusecki, Kraków–Lublin, s. 117–124.

3. Kieżun Witold, 1997: Sprawne zarządzanie organizacją, SGH, Warszawa.

4. Kożusznik B., Kleczkowski Bogdan, 1964: Organizacja ochrony zdrowia, PZWL.

Warszawa.

5. Krzyżanowska-Łagowska Urszula, 1991: Organizacja opieki pielęgniarskiej

w Polsce na tle porównawczym, Centrum Metodyczne Doskonalenia Nauczycieli

Średniego Szkolnictwa Medycznego, Warszawa, s. 49–71, 71–82.

6. Lenartowicz Helena, 1985: Organizacja pracy pielęgniarskiej, Skrypt dla

studentów. Wydział Pielęgniarstwa Akademii Medycznej, Lublin.

7. Lenartowicz Helena, 1987: Kadra pielęgniarska w lecznictwie stacjonarnym,

Akademia Medyczna, Lublin.

8. Lenartowicz Helena, Szeloch Zbigniew, 1983: Podstawy organizacji pracy

i kierowania dla pielęgniarek, PZWL, Warszawa, s. 42–52, 63–70.

9. Mikołajczyk Zofia, 1983: Metody doskonalenia organizacji, procesów i stanowisk

pracy, IWZZ, Warszawa.

10. Poznańska Stefania, Płaszewska-Żywko Lucyna, 2001: Wybrane modele

pielęgniarstwa, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

11. Salvage Jane, 1993: Pielęgniarstwo w działaniu, tłum. Zofia Słońska, Zakład

Promocji Zdrowia — Instytut Kardiologii; Europejskie Biuro Regionalne ŚOZ,

Warszawa.

12. Stoner James A. F., Wankel Charles, 1992: Kierowanie, PWE, Warszawa.

13. Ustawa z 19 kwietnia 1991 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (Dz.U. nr

41, poz 178, z późn. zm).

14. Ustawa z 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (tekst jedn. Dz. U.

nr 57, poz. 602).

15. Widomska-Czekajska Teresa, Górajek-Jóżwik Jolanta, 1996: Przewodnik

encyklopedyczny dla pielęgniarek, PZWL, Warszawa.

40

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

16. Zieleniewski Jan, 1969: Organizacja i zarządzanie, PWN, Warszawa, s. 382–397.

17. Zoll Fryderyk, Chętnik Teresa, Rodowicz Władysław, 1981: Organizacja pracy

pielęgniarskiej, PZWL, Warszawa.

41

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

Literatura podstawowa

1. Doskonalenie organizacji opieki pielęgniarskiej w lecznictwie stacjonarnym, 1996:

(red.) Dorota Ksykiewicz, Piotr Rusecki, Kraków–Lublin, s. 117–124.

2. Krzyżanowska-Łagowska Urszula, 1991: Organizacja opieki pielęgniarskiej

w Polsce na tle porównawczym, Centrum Metodyczne Doskonalenia Nauczycieli

Średniego Szkolnictwa Medycznego, Warszawa, s. 49–71, 71–82.

3. Lenartowicz Helena, Szeloch Zbigniew, 1983: Podstawy organizacji pracy

i kierowania dla pielęgniarek, PZWL, Warszawa, s. 42–52, 63–70.

4. Ustawa o samorządzie pielęgniarek i położnych z 19 kwietnia 1991 r. (Dz.U.

nr 41, poz 178, z późn. zm).

5. Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z 5 lipca 1996 r. (tekst jedn. Dz. U.

nr 57, poz. 602).

6. Zieleniewski Jan, 1969: Organizacja i zarządzanie, PWN, Warszawa, s. 382–397.

Literatura dodatkowa

1. Buczkowska Elżbieta, 1988: Kontraktowanie usług pielęgniarskich-położnych,

Wydawnictwo „Zdrowie i Zarządzanie”, Kraków.

2. Kieżun Witold, 1997: Sprawne zarządzanie organizacją, SGH, Warszawa.

3. Kożusznik B., Kleczkowski Bogdan, 1964: Organizacja ochrony zdrowia, PZWL.

Warszawa.

4. Lenartowicz Helena, 1987: Kadra pielęgniarska w lecznictwie stacjonarnym,

Akademia Medyczna, Lublin.

5. Lenartowicz Helena, 1985: Organizacja pracy pielęgniarskiej, Skrypt dla

studentów. Wydział Pielęgniarstwa Akademii Medycznej, Lublin.

6. Mikołajczyk Zofia, 1983: Metody doskonalenia organizacji, procesów i stanowisk

pracy, IWZZ, Warszawa.

7. Poznańska Stefania, Płaszewska-Żywko Lucyna, 2001: Wybrane modele

pielęgniarstwa, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

42

Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce

8. Salvage Jane, 1993: Pielęgniarstwo w działaniu, tłum. Zofia Słońska, Zakład

Promocji Zdrowia — Instytut Kardiologii; Europejskie Biuro Regionalne ŚOZ,

Warszawa.

9. Stoner James A. F., Wankel Charles, 1992: Kierowanie, PWE, Warszawa.

10. Widomska-Czekajska Teresa, Górajek-Jóżwik Jolanta, 1996: Przewodnik

encyklopedyczny dla pielęgniarek, PZWL, Warszawa.

11. Zoll Fryderyk, Chętnik Teresa, Rodowicz Władysław, 1981: Organizacja pracy

pielęgniarskiej, PZWL, Warszawa.

43