copyright © Polski Uniwersytet Wirtualny

kierownik kursu

metodycy

graficy

informatycy

OPRACOWANIE KURSU

Agnieszka Wierzbicka

Monika Poradecka

Marta Dziubińska

Maciej Czerczak

Maciej Czerczak

Organizacja systemu ochrony zdrowia.
Organizacja pracy pielęgniarki.

mgr Krystyna Walewska

autor:

Wstęp do kursu

Podczas kursu zostanie omówiona problematyka z zakresu organizacji systemu

ochrony zdrowia z uwzględnieniem czynników mających wpływ na jej

funkcjonowanie. Studenci zapoznają się z zadaniami administracji publicznej

w ochronie zdrowia na poszczególnych szczeblach zarządzania. Ponadto zostaną

przedstawione zagadnienia dotyczące źródeł finansowania służby zdrowia,

funkcjonowania rynku usług medycznych, kontraktowania świadczeń zdrowotnych.

W dalszej części uwagę skupimy na zagadnieniach związanych z organizacją pracy

pielęgniarki. Studenci będą mieli możliwość zapoznania się z zakresem zadań

i obowiązków charakterystycznych dla poszczególnych stanowiskach pracy

pielęgniarskiej oraz z zakresem odpowiedzialności zawodowej. W końcowej fazie

zostaną omówione organizacyjno-prawne aspekty samodzielności i samorządności

w pielęgniarstwie.

Organizacja systemu ochrony zdrowia

Organizacja systemu ochrony zdrowia

Wstęp

1. Przyczyny i uwarunkowania systemowych rozwiązań opieki zdrowotnej

2. Typologia systemów opieki zdrowotnej

2.1. Model bismarckowski

2.2. Model Beveridge’a

2.3. Model rezydualny

2.4. Model Siemaszki

2.5. Znaczenie modeli w systemie funkcjonowania ochrony zdrowia

3. Struktura ochrony zdrowia w Polsce u progu XXI wieku

4. Zadania i kompetencje administracji publicznej w zakresie ochrony zdrowia na poszczególnych

szczeblach zarządzania

4.1. Zadania i kompetencje wojewodów w zakresie ochrony zdrowia

4.2. Zadania i kompetencje samorządów terytorialnych w zakresie ochrony zdrowia

5. Samorządy zawodowe, ich rola i zadania w systemie

5.1. Samorząd pielęgniarek i położnych

5.2. Samorząd lekarzy

5.3. Samorząd aptekarski

Wstęp

W module pierwszym zostaną omówione zagadnienia związane z czynnikami

i uwarunkowaniami, które miały wpływ na rozwój systemów opieki zdrowotnej,

przedstawione zostaną także tradycyjne modele rozwiązań systemowych. Poza tym,

studenci będą mieli możliwość zapoznania się podstawowymi zagadnieniami

organizacji ochrony zdrowia w Polsce oraz z zadaniami i kompetencjami

administracji publicznej i samorządów zawodowych w zakresie ochrony zdrowia.

1

Organizacja systemu ochrony zdrowia

1. Przyczyny i uwarunkowania systemowych rozwiązań

opieki zdrowotnej

Celem każdego z funkcjonujących w świecie systemów ochrony zdrowia jest

zapewnienie obywatelom bezpieczeństwa zdrowotnego, przez zaspokojenie zarówno

indywidualnych, jak i zbiorowych potrzeb zdrowotnych. Każda realizowana polityka

społeczno-gospodarcza ma fundamentalny wpływ na stan zdrowia społeczeństwa,

ale podstawowymi czynnikami, zapewniającymi dobry stan zdrowia, są: stabilny

system ekonomiczny, gwarantujący bezpieczeństwo ekonomiczne, obejmujące

godne warunki mieszkaniowe, edukację, odpowiednie żywienie, pracę

i wynagrodzenie, które gwarantuje dostęp do dóbr społecznych. Prowadzenie

odpowiedniej polityki ochrony zdrowia wymaga współdziałania wszystkich elementów

władzy z podmiotami życia publicznego.

Treść, formy i zakres ochrony zdrowia ludności zawsze były konsekwencją stanu sił

wytwórczych, ustroju społeczno-politycznego oraz poziomu kultury, nauki i techniki,

które były i są różne w odpowiednich formacjach społeczno-ekonomicznych. Aby

zrozumieć przyczyny i uwarunkowania zmian systemowych w ochronie zdrowia,

dobrze jest ukazać je na tle historycznych przemian cywilizacyjnych.

W najwcześniejszej formacji społecznej, jaką była wspólnota pierwotna, nie

występował ani społeczny podział pracy, ani pojęcie odrębnej kategorii ludzi

zawodowo zajmujących się ochroną zdrowia. W razie potrzeby udzielano sobie

wzajemnej pomocy, opartej na wielowiekowym — przekazywanym z pokolenia na

pokolenie — doświadczeniu. Dlatego też okres ten nazwano okresem medycyny

doświadczalnej.

W miarę rozpadu wspólnoty pierwotnej, zaczęła pojawiać się własność prywatna,

a wraz z nią zawodowe wykorzystywanie wiadomości leczniczych. Ludzie

posiadający większe doświadczenie i szerszą wiedzę w zakresie leczenia, zaczęli

strzec swych umiejętności i wykorzystywać je w celu zdobycia majątku bądź

2

Organizacja systemu ochrony zdrowia

wpływów. Tworzyli oni wyodrębnione grupy, nadając swej wiedzy charakter

tajemniczy oraz łącząc ją z magią i zaklęciami. Czas ten nazwano okresem

szamanizmu lub demonizmu, a pierwszych „lekarzy” — czarownikami lub

szamanami. Przeżytki tej formacji do dziś występują wśród nielicznych, najbardziej

zacofanych plemion Afryki, Ameryki Południowej czy Polinezji.

Można założyć, że pierwszą przyczyną, która spowodowała powstanie opieki

zdrowotnej był podział pracy, czyli wyodrębnienie grupy zajmującej się leczeniem.

W początkach kształtowania się społeczeństw cywilizowanych świata starożytnego,

obok działalności leczniczej jednostek zaczęły pojawiać się pierwsze zarządzenia

o charakterze sanitarno-profilaktycznym, wydawane w postaci nakazów i przykazań
religijnym. Typowym tego przykładem były przepisy sanitarne na terenie Egiptu

w III tysiącleciu p.n.e., hinduskie prawo Manu czy odpowiednie rozdziały

babilońskiego kodeksu Hammurabiego. Zawierały one między innymi przepisy

przestrzegania zasad higieny osobistej, odżywienia oraz zapobiegania chorobom

zakaźnym przez izolowanie chorych, zakopywanie ludzkich odchodów, grzebanie

zwłok, padliny zwierzęcej itp. W ten sposób nastąpiła kolejna zmiana w opiece

zdrowotnej, mająca na celu ograniczenie zachorowalności w skupiskach ludzkich.

W ustroju niewolniczym nastąpił podział społeczeństwa na ludzi wolnych

i niewolników. Ze stałej pomocy lekarskiej korzystali głównie władcy świata

starożytnego, ich urzędnicy, elitarne oddziały wojskowe i zamożni właściciele

niewolników. Działania właścicieli w zakresie opieki zdrowotnej niewolników polegały

na ograniczeniu rozwoju chorób wśród siły roboczej i to tylko wtedy, gdy koszt

leczenia nie przekraczał kosztu nabycia niewolnika. Można wiec założyć, że

podstawowym motywem działania tej grupy była chęć zysku i ograniczenia

niekorzystnych efektów działań wojennych, które leżały u podstaw naboru

niewolników. Ochrona zdrowia była podporządkowana interesom klas i rodów

panujących.

W miarę rozwoju wiedzy medycznej, obok lekarzy-kapłanów zaczął wykształcać się

stopniowo zawód lekarza praktykującego samodzielnie (Grecja, Egipt, Babilonia).

Zaczęto zakładać szkoły kształcące lekarzy, organizowano pierwowzory otwartych

3

Organizacja systemu ochrony zdrowia

i zamkniętych placówek opieki medycznej (początkowo przy świątyniach) oraz opieki

medycznej dla żołnierzy. Okres ten spowodował kolejne zmiany w systemie opieki

zdrowotnej, które były możliwe dzięki:

1) rozwojowi nowoczesnych koncepcji zdrowia (Platon, Hipokrates, Galen),

2) rozwojowi nauk medycznych,

3) wprowadzeniu zasad odpowiedzialności lekarzy za dokonywane zabiegi (kodeks

Hammurabiego),

4) wprowadzeniu nakazów moralno-etycznych (przysięga Hipokratesa w V wieku

p.n.e.).

Efektem tych wszystkich działań była znaczna poprawa jakości usług zdrowotnych,

ale tylko dla tej części społeczeństwa, która była w stanie je nabyć.

Dopiero w Rzymie za czasów Oktawiana Augusta (schyłek I wieku p.n.e.) ochrona

zdrowia uzyskała formę prawno-polityczną, zaczęto tworzyć odrębną strukturę

organizacyjną, której podstawą było funkcjonowanie lekarzy gminnych i szpitali

ogólnych, finansowanych przez władze miejskie. Tworzono zalążki państwowej

organizacji sanitarnej, co wyrażało się między innymi w budowie wielkich

akweduktów, kanałów, łaźni czy zakazie chowania lub palenia zwłok w mieście.

W formę prawną ujęto także higienę miast (utrzymanie czystości ulic, zabudowań,

kanałów studni itp. jako środków zapobiegania przed epidemią). Działania tego

okresu były pierwszą próbą prowadzenia polityki zdrowotnej przez państwo i objęcia

bezpłatną opieką zdrowotną ludności. Po upadku potęgi Rzymu nastąpił spadek

zainteresowania zdrowiem, a zapoczątkowane ustawodawstwo w zakresie ochrony

zdrowia odeszło w zapomnienie.

U schyłku starożytności rozwinęły się poglądy filozoficzne, w których wyniszczenie

fizyczne, cierpienie i ból zostały podniesione do rangi ideału (np. asceza),

a medycyna i higiena zostały wyparte przez astrologię i alchemię, które

rozpowszechniły mit o tym, że los, życie i zdrowie człowieka zależą od układu gwiazd

i planet. Doprowadziło to do upadku prawdziwej opieki zdrowotnej — ustąpiła ona

miejsca poglądom filozoficznym niesprzyjającym zdrowiu.

4

Organizacja systemu ochrony zdrowia

Podstawą kolejnych przemian w opiece zdrowotnej był rozwój chrześcijaństwa,

którego światopoglądowe i kanonicznie uzasadnione miłosierdzie było powodem

objęcia opieką warstw najuboższych. Zaczęły powstawać pierwsze szpitale, które

miały charakter bardziej przytułkowy niż leczniczy. Zazwyczaj ciasne, brudne,

przepełnione, stanowiły potężne siedlisko chorób zakaźnych i epidemii. Ludzie

zamożni korzystali z pomocy medyków, a rycerstwo do opatrywania ran i składania

kości — z pomocy balwierzy lub chirurgów. Z tego okresu pochodzą pierwsze

historyczne informacje o opiece zdrowotnej w Polsce, tworzonej wyłącznie dla

najuboższej warstwy społeczeństwa przez klasztory, miasta, parafie i gminy.

Pierwszy taki ślad to szpital założony przez biskupa gnieźnieńskiego Janisława przy

klasztorze Cystersów w Jędrzejowie (1152 r.).

W odrodzeniu, dzięki reformom wprowadzonym przez Zygmunta I, Stefana Batorego

i Władysława IV, powstały zawody medyka, cyrulika, aptekarza armii i floty. Ważnym

etapem dla początków publicznej służby zdrowia było stopniowe wprowadzanie

urzędowych, miejskich medyków, którzy mieli sprawować dozór sanitarny

w większych miastach i ważniejszych portach, czego celem miało być zapobieganie

epidemiom.

W Polsce na potrzebę powołania państwowej służby zdrowia, podległej królowi,

wskazał w roku 1554 Andrzej Frycz-Modrzewski (ok. 1503–1572).

Począwszy od XV w. opieka medyczna kształtowana była przez różnorodne czynniki,

takie jak poglądy filozoficzne, sytuację ekonomiczną państwa, zaangażowanie

władców w rozwiązywanie problemów zdrowotnych, wiedzę i świadomość podmiotów

mających wpływ na funkcjonowanie państwa. Był to okres wielkich społecznych

chorób (czarna ospa, dżuma, trąd itp.), które dziesiątkowały populację i poprawiały

— na pewien okres — stopień zaangażowania państwa w walkę o zdrowie.

Zorganizowaną formą opieki zdrowotnej tego okresu były niewątpliwie ubezpieczenia

brackie gwarków, wydobywających różne kruszce, dziś zwanych górnikami. Brać

górnicza łączyła się w związki o charakterze towarzyskim i humanitarnym,

samorzutnie powstawały instytucje dla wspierania chorych, okaleczonych,

5

Organizacja systemu ochrony zdrowia

zubożałych górników i pozostałych po nich rodzin. Początki najstarszych związków

górniczych w Polsce (w szczególności na Górnym Śląsku) sięgają zamierzchłej

przeszłości. W zależności od zwierzchnictwa politycznego, prawodawstwo górnictwa

na Śląsku układało się różnorodnie, ale znamiennym aktem prawnym, uznanym

w świecie za swoiste arcydzieło, stał się tak zwany „Ordunek Górny”. Ustawa

zawierała 72 artykuły, a artykuł 58 gwarantował opiekę ubogim i chorym, co mogło

stanowić namiastkę opieki socjalnej. Akt ten został wydany w roku 1528 przez

księcia Jana Opolskiego wspólnie z margrabią Jerzym Brandenburskim.

Ze składek uiszczanych przez robotników powstała „Kasa Bracka” w Tarnowskich

Górach (realizowany przez nią system ubezpieczeniowy z różnymi modyfikacjami

przetrwał do 1946 roku). Powstanie form opieki ubezpieczeniowej spowodowane

było specyficznymi warunkami pracy górniczej, cechującej się dużą wypadkowością

i śmiertelnością oraz wzmacniało solidarność zawodową i umożliwiało rozwój tych

form pomocy. Nie można pominąć faktu osiągania olbrzymich zysków

z wydobywania kruszców — zmuszał on uzyskujących te profity do dbałości

o sprawność górników. Niewątpliwym osiągnięciem tego systemu było wprowadzenie

obowiązkowej opieki medycznej dla wszystkich pracujących, a także objęcie opieką

socjalną niepełnosprawnych i członków rodzin zmarłych górników.

Po odrodzeniu nastąpił rozwój różnorodnych poglądów filozoficznych, które miały

wpływ na funkcjonowanie opieki zdrowotnej. Na przykład uznanie zdrowia jako

zdolności do wykonywania pracy — a wiec wartości społecznej — uzasadniało

potrzebę ochrony zdrowia przez wszystkie klasy społeczne, przyczyniające się do

rozwoju gospodarczego. Dostrzeżono potrzebę tworzenia systemu publicznej opieki

zdrowotnej, a także związek właściwego stylu życia z jakością zdrowia jednostki.

Mimo formułowania wielu idei zdrowotnych charakterystycznych dla tego okresu,

opieka medyczna nadal oparta była na instytucjach dobroczynnych, przepisach

sanitarnych wprowadzonych przez władze państwowe i nielicznych formach

ubezpieczeń pracowniczych.

Za czasów panowania Augusta III starano się ograniczyć szarlatanerię przez

weryfikację i kontrolę praktyk lekarskich, egzaminowanie lekarzy, cyrulików

6

Organizacja systemu ochrony zdrowia

i akuszerek oraz rewizję aptek (Uchwała Komisji Sejmowej z roku 1775).

Występujący w omawianej epoce brak lekarzy w ogóle, a na terenie Polski

w szczególności, był następstwem braku ośrodków kształcenia zawodowego. Polscy

medycy studiowali za granicą do czasu powstania Wydziału Lekarskiego Akademii

Krakowskiej, a następnie Wileńskiej. Nie mogły one jednak wykształcić odpowiedniej

liczby lekarzy, dlatego w Polsce często praktykowali cudzoziemcy, a także przeróżni

zagraniczni fuszerzy, co nie wpływało pozytywnie na stan opieki zdrowotnej.

Mimo różnorodnych trudności opieka zdrowotna w Polsce w tym okresie kształtowała

się na poziomie innych krajów europejskich. Dalsze zamierzenia i plany

ustawodawcze zostały przerwane wskutek rozbiorów Polski i upadku państwowości,

a ochrona zdrowia uzależniona została od realizowanej przez zaborców polityki

zdrowotnej.

Wraz z rozwojem kapitalizmu, obserwuje się wiele zasadniczych zmian w dziedzinie

ochrony zdrowia. Zostały one uwarunkowane koniecznością tworzenia bardziej

dogodnych warunków sprawnego i rentownego rozwoju przemysłu, handlu, miast,

komunikacji oraz zabezpieczenia zdrowia i interesów warstw posiadających. Do

podstawowych zmian w zakresie ochrony zdrowia tego okresu można zaliczyć:

1) rozwój prywatnych praktyk lekarskich i komercyjnego stosunku lekarza do

pacjenta,

2) słabość społecznych form ochrony zdrowia (niedostatek liczby lekarzy w służbie

miejskiej, państwowej, przemyśle; brak funduszów na rozwój ambulatoriów

i szpitali fabrycznych, budowę urządzeń sanitarnych w miastach itp.),

3) brak jakichkolwiek powiązań miedzy profilaktyką a leczeniem,

4) niespójność miedzy zasadą maksymalnego zysku klas posiadających a sferą

socjalną pracowników.

Oprócz lekarzy wolnopraktykujących i lekarzy społeczników, w wielu krajach zaczęto

wprowadzać instytucje lekarzy urzędowych, do czynności których należało:

1) przestrzeganie ustawodawstwa sanitarnego,

2) zapobieganie epidemiom,

3) bezpłatne leczenie biedoty,

7

Organizacja systemu ochrony zdrowia

4) wypisywanie recept na bezpłatne leki dla biedoty.

Niezależnie od przejawów wąskiej, klasowej działalności warstw posiadających

wobec palących potrzeb społeczno-zdrowotnych, nastąpił ogromny rozwój nauk

przyrodniczo-medycznych, które u schyłku XIX wieku doprowadziły do rewolucyjnych

zmian we wszystkich dziedzinach wiedzy medycznej. Pojawiły się konkretne

opracowania, oparte na badaniach naukowych takich twórców nowoczesnej

medycyny, jak Rudolf Virchow (1821–1902 — naukowe podstawy medycyny pracy),

Ludwik Pasteur (1822–1895 — naukowe podstawy mikrobiologii i immunologii),

Robert Koch (1843–1910 — naukowe podstawy bakteriologii).

Niebagatelną rolę w dokonujących się zmianach w ochronie zdrowia, oprócz

inteligencji twórczej, odegrała klasa robotnicza, która pracując w niesłychanie

ciężkich i szkodliwych dla zdrowia warunkach, początkowo w sposób żywiołowy,

a następnie w oparciu o zorganizowany, polityczny ruch robotniczy, wywalczyła sobie

wiele praw w zakresie:

1) długości dnia roboczego,

2) ochrony pracy i zdrowia,

3) bezpieczeństwa i higieny pracy,

4) ochrony pracy kobiet i dzieci,

5) świadczeń lekarskich w przypadku choroby.

Zaczęły powstawać instytucje inspektorów pracy, lekarzy fabrycznych, otwierano

ambulatoria i szpitale fabryczne oraz rozpoczęto systematyczne badania nad

przyczynami chorób zawodowych. Jednak dopiero wprowadzona w 1883 roku

w Niemczech ustawa o obowiązkowym ubezpieczeniu na wypadek choroby

i nieszczęśliwych wypadków stała się podstawowym instrumentem rozwiązywania

kwestii zdrowotnych społeczeństwa. Wprowadzenie powyższych form

zabezpieczenia społecznego było możliwe dzięki znakomitej koniunkturze

gospodarczej Niemiec, silnej władzy wykonawczej i ustawodawczej oraz rozwojowi

medycyny i higieny społecznej.

8

Organizacja systemu ochrony zdrowia

2. Typologia systemów opieki zdrowotnej

Wprowadzenie obowiązkowego, powszechnego, finansowanego ze składek

ubezpieczenia zdrowotnego w Prusach było początkiem rozwoju form

organizacyjnych ochrony zdrowia. W literaturze istnieją różne typologie systemów,

do najczęściej spotykanych modelowych rozwiązań zaliczyć możemy:

1) model bismarckowski,

2) model Beveridge’a,

3) model rezydualny,

4) model Siemaszki.

Należy pamiętać, że modele systemów opieki zdrowotnej służą z jednej strony jako

narzędzie opisu systemów zdrowotnych funkcjonujących w różnych krajach,

z których każdy ma swoje niepowtarzalne, indywidualne cechy. Z drugiej zaś strony

stanowią jak gdyby wzorce opisujące oczekiwany, idealny kształt systemu, który

służyłby do praktycznego wykorzystania. Każdy z systemów przechodził odmienną

drogę, w której istotną rolę odgrywały takie czynniki, jak:

1) historyczna faza rozwoju ochrony zdrowia (ochrona zdrowia formacji niewolniczej,

feudalnej, wczesnego kapitalizmu, kapitalizmu rozwiniętego, systemu

socjalistycznego),

2) własność zasobów służących produkcji świadczeń zdrowotnych (model prywatny,

mieszany, ubezpieczeniowy, narodowej służby zdrowia, socjalistyczny),

3) główne źródła finansowania (system ubezpieczeniowy, zaopatrzeniowy,

pomocowy).

2.1. Model bismarckowski

Model bismarckowski jest najstarszym modelem ubezpieczeń chorobowych na

świecie. Jego punktem wyjścia do tworzenia systemu jest idea ochrony przed

skutkami nieprzewidzialnych zdarzeń losowych, powodujących utratę dochodów

i zagrażających bezpośrednio bytowi materialnemu rodziny. Ubezpieczenia

9

Organizacja systemu ochrony zdrowia

społeczne mają charakter przymusowy w przypadku pracowników, których dochód

nie pozwala na spokojne myślenie o przyszłości, w razie utraty zdolności do pracy.

Osoby osiągające dochód na dostatecznie wysokim poziomie są zwolnione

z obowiązku ubezpieczenia, ale mogą przystępować do niego dobrowolnie.

Podstawowym elementem procesu realizacji polityki zdrowotnej jest tworzenie

wspólnot ubezpieczeniowych, obejmujących swym działaniem ludzi, których łączy

naturalny bądź wymuszony czynnik zespalający (np. wykonywanie określonego

zawodu). Powoduje to powstawanie wielu instytucji ubezpieczeniowych według

kryterium branżowego, zawodowego albo terytorialnego.

Instytucje te działają w oparciu o szeroko pojętą autonomię, mają możliwość

swobodnego zawierania umów z podmiotami świadczącymi usługi medyczne dla

ubezpieczonych należących do danej kasy. Natomiast pacjenci mają prawo wyboru

świadczeniodawcy spośród tych, którzy mają podpisaną stosowną umowę.

Świadczenia z tytułu ubezpieczenia obejmują wydatki na leczenie oraz

rekompensatę utraconych zarobków. Koszty leczenia mogą być pokrywane przez

firmę ubezpieczeniową w całości bądź tylko częściowo, a wtedy pozostałą część

kosztów pokrywa ubezpieczony. Natomiast zwrot utraconych zarobków następuje

w wysokości ustalonej umową ubezpieczeniową i niekoniecznie jest on zgodny

z rzeczywistym kosztem poniesionej straty.

Państwo w tym systemie opieki zdrowotnej pełni ogólny nadzór oraz tworzy prawne

ramy funkcjonowania systemu. Proces podejmowania decyzji dotyczących

zobowiązań i uprawnień ubezpieczonych oraz zasad realizacji świadczeń, odbywa

się w drodze negocjacji, przy udziale reprezentantów instytucji ubezpieczeniowych,

organizacji lekarzy, aptekarzy, szpitali, pracodawców, pracowników i władz

lokalnych. Prawo do świadczeń ma charakter podmiotowy i wynika z umowy

ubezpieczeniowej, na mocy której ubezpieczony zobowiązany jest do odprowadzania

składki. Jeżeli warunek ten jest spełniony, udzielenie świadczenia konieczne jest pod

groźbą drogi sądowej. System ten występuje m.in. w Niemczech, Francji, Austrii,

Holandii i Polsce.

10

Organizacja systemu ochrony zdrowia

2.2. Model Beveridge’a

System ten został wprowadzony w 1948 roku w Wielkiej Brytanii. Naczelną ideą tego

modelu jest zagwarantowanie bezpieczeństwa socjalnego wszystkim obywatelom,

przez odwołanie się do pojęcia zaspokojenia elementarnych potrzeb. Ponieważ

potrzeby zdrowotne zostały potraktowane jako potrzeby podstawowe, prawo do nich

zostało uznane za uniwersalne uprawnienie wszystkich obywateli, niezależnie od ich

statusu społeczno-ekonomicznego. Jedynym kryterium stosowanym przy udzielaniu

świadczeń jest potrzeba zdrowotna, definiowana przez fachowego pracownika służby

zdrowia. Sposób jej realizacji został przyjęty przez określone zapisy w stosownych

aktach prawnych.

Odpowiedzialność za realizację świadczeń zdrowotnych ponosi państwo

i wyspecjalizowane organy państwowej służby zdrowia. Realizacja polityki

zdrowotnej odbywa się za pośrednictwem organów administracyjnych. Decyzje o ich

strukturze i formach działania są decyzjami politycznymi i z samego założenia mają

charakter zcentralizowany. Finansowanie systemu odbywa się z podatków

nakładanych przez budżet państwa. W odniesieniu do świadczeń rzeczowych

i finansowych obowiązuje zasada równości, przy czym te ostatnie są z reguły

obliczane na bardzo niskim poziomie, co pozwala na zaspokojenie rzeczywiście

elementarnych potrzeb. Dlatego też integralną częścią systemu są dobrowolne

ubezpieczenia uzupełniające.

Państwo jest podmiotem i w znacznym stopniu monopolistom, zatrudniającym

pracowników służby zdrowia, co w efekcie może oznaczać silne podporządkowanie

służbowe pracowników ochrony zdrowia. Tylko w stosunku do niektórych grup

pracowników, głównie lekarzy rodzinnych, stosowano inne rozwiązania, na przykład

możliwość kontraktowania świadczeń, co dawało im możliwość znacznego zakresu

swobody.

Podporządkowanie organizacji świadczeń pewnym ogólnie obowiązującym regułom,

ogranicza również swobodę pacjenta do wyboru lekarza pierwszego kontaktu. Prawo

11

Organizacja systemu ochrony zdrowia

do świadczeń jest prawem podmiotowym, a jego dochodzenie poddane jest tym

samym rygorom, jakie stosowane są w procedurach administracyjnych.

2.3. Model rezydualny

W obydwu przedstawionych wyżej modelach stosowana była zasada solidarności

społecznej, w wersji bismarckowskiej — przez wspólnoty ubezpieczeniowe,

a w wersji Beveridge’a — przez demokratyczny system polityczny, który dawał stałe

przyzwolenie takiej redystrybucji dochodów dla osób uboższych. W modelu

rezydualnym rezygnuje się z zasady odpowiedzialności państwa za umożliwienie

obywatelom dostępu do opieki zdrowotnej.

Ograniczenie odpowiedzialności publicznej powoduje, że na plan pierwszy wysuwa

się odpowiedzialność jednostki za stan własnego zdrowia. Każdy obywatel ma prawo

decydować o przeznaczeniu swoich dochodów dotyczących bieżących wydatków,

a także o przyszłych uprawnieniach. Sam też ponosi ryzyko związane

z ewentualnymi zagrożeniami zdrowotnymi. Ogólne zasady funkcjonowania

gospodarki wynikają z reguł rynkowych, a system opieki zdrowotnej działa w oparciu

o prywatną formę ubezpieczenia o charakterze komercyjnym.

W systemie tym w sposób zdecydowany rozgranicza się obszar zdrowia

indywidualnego od obszaru zdrowia publicznego, za które odpowiedzialność —

w zakresie powszechnej dostępności obywateli do świadczeń profilaktycznych —

ponosi państwo. Charakterystyczną cechą omawianego modelu jest funkcjonowanie

w nim różnorodnych form uspołecznionej służby zdrowia, finansowanej ze środków

publicznych, organizowanej dla osób ubogich, niezdolnych do pracy, osób starszych,

matek, dzieci, znajdujących się w szczególnie trudnych sytuacjach losowych. Jednak

dominującą rolę przypisuje się prywatnemu sektorowi służby zdrowia. Mimo że

funkcjonowanie służby zdrowia w tym systemie oparte jest na zasadach rynkowych,

nie można pominąć znaczenia korporacji zawodowych, mających silną pozycję na

rynku świadczeń zdrowotnych. Bez decyzji tych korporacji wejście na rynek jest

właściwie niemożliwe.

12

Organizacja systemu ochrony zdrowia

Należy jeszcze zaznaczyć, że ze szczególnie trudną sytuacją w tym systemie mogą

zetknąć się ludzie o tzw. dużym ryzyku zdrowotnym. Indywidualnie kalkulowana

składka może bowiem okazać się obciążeniem przekraczającym możliwości osób

zainteresowanych przystąpieniem do ubezpieczenia. W niektórych sytuacjach mogą

oni spotkać się z odmową przyjęcia do ubezpieczenia, jeśli z kalkulacji ryzyka

wynika, że są klientami nieopłacalnymi.

Ogólnie rzecz ujmując, to właśnie poziom zamożności obywateli decyduje

o dostępności do opieki zdrowotnej, a poziom świadczonych usług ma ścisły związek

ze statusem ekonomicznym jednostki. Model ten realizowany jest w USA oraz —

z pewnymi modyfikacjami — w Kanadzie.

Tabela 1. Porównanie modeli: bismarckowskiego, Beveridge’a i rezydualnego

Wyznacznik

Model bismarckowski

Model Beveridge’a

Model rezydualny

Idea stworzenia

systemu

ochrona przed skutkami

nieprzewidzianych

zdarzeń losowych,

w wyniku których

pogorszeniu może ulec

sytuacja materialna

obywatela

gwarancja socjalnego

bezpieczeństwa

obywateli przez

zaspokojenie

elementarnych potrzeb

odciążenie państwa

z obowiązku

zapewnienia dostępu

obywatelom do

świadczeń zdrowotnych

Finansowanie usług przez

fundusze

ubezpieczeniowe

gromadzone

z obowiązkowych

składek pracowników

i pracodawców

z budżetu państwa,

który jest tworzony

i zasilany przez podatki

sfera zdrowia

publicznego

finansowana z budżetu

państwa; sfera zdrowia

indywidualnego,

finansowanego

z ubezpieczeń

dobrowolnych,

prywatnych

Udział państwa sprawuje

ogólny

nadzór, tworzy ramy

prawne funkcjonowania

kontroluje cały systemu

opieki zdrowotnej,

odpowiada za

Ograniczona rządowa

kontrola nad wydatkami

i rozmieszczeniem

13

Organizacja systemu ochrony zdrowia

systemu, instytucje

ubezpieczeniowe są

zorganizowane i

funkcjonują poza

administracją publiczną

uniwersalny dostęp do

usług zdrowotnych,

monopolista

zatrudniający

pracowników, określa

w aktach prawnych

potrzeby zdrowotne,

definiując je jako bardzo

podstawowe

zasobów, rezygnacja

z odpowiedzialności

państwa za dostęp do

opieki zdrowotnej

Przywileje

konsumentów

Osoby osiągające

odpowiednio wysoki

dochód są zwolnione

z obowiązku

ubezpieczenia, mogą

korzystać

z ubezpieczeń

prywatnych

Swoboda wyboru jest

ograniczona do wyboru

lekarza pierwszego

kontaktu

Pacjenci będący

w szczególnej potrzebie

są objęci opieką

zapewnioną przez

państwo

Prawo do świadczeń

wynika z umowy

ubezpieczeniowej —

ubezpieczony płaci

składkę, co jest

warunkiem udzielenia

mu świadczenia

wszyscy obywatele

mają dostęp do opieki

zdrowotnej na takich

samych zasadach

W sektorze prywatnym

dostęp uwarunkowany

jest poziomem

zamożności obywatela

Żródło: Kautsch Malcolm, Whitfield Marcin, 2001: Zdrowie i opieka zdrowotna — zagadnienia uniwersalne i przypadki

szczególne, [w:] Zarządzanie w opiece zdrowotnej, (red.) Malcolm Kautsch, Marcin Whitfield, Jacek Klich, Wydawnictwo

Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 36–37.

2.4. Model Siemaszki

Podstawowe założenia tego modelu zostały sformułowane w latach trzydziestych

przez Mikołaja Siemaszkę, ówczesnego komisarza ds. zdrowia w Związku

Radzieckim. Jedyną koncepcją ideologiczną tego systemu było funkcjonowanie

socjalistycznej służby zdrowia, opartej na całkowitej odpowiedzialność państwa

i rządu za zdrowie i opiekę zdrowotną w państwie. Ochrona zdrowia i wszystkie

świadczenia medyczne finansowane były przez budżet państwa. Model ten nie

14

Organizacja systemu ochrony zdrowia

zakładał funkcjonowania jakichkolwiek innych form organizacyjnych służby zdrowia,

a sektor prywatnego nie występował w nim.

Niedostatki analizy omawianego modelu utrudniają merytoryczną ocenę jego

funkcjonowania. Jedna z tez głosiła, że socjalistyczna służba zdrowia jest

narzędziem totalitarnej presji, a jej zasadniczym zadaniem nie jest zaspokajanie

potrzeb zdrowotnych, ale realizowanie politycznej kontroli nad społeczeństwem. Inna

zakładała na przykład, że socjalistyczna służba zdrowia jest pierwszą narodową

służbą zdrowia, w sensie systemu gwarantującego uniwersalny dostęp. System ten

obowiązywał w ZSRR, a po II wojnie światowej niemalże we wszystkich krajach

Europy Środkowo-Wschodniej, w tym także w Polsce.

Pod koniec lat osiemdziesiątych, głównie z powodów załamania systemu

finansowego służby zdrowia, ale także powstawania odmiennych postaw

ideologicznych i społecznych, system ten został skazany na historyczną banicję.

Dotąd uważany za wzorową konstrukcję, przynajmniej w sferze ideologicznej,

pozostawił w wielu krajach, w których stanowił podstawę organizacji służby zdrowia,

spuściznę, od której chcą one jak najszybciej odejść.

2.5. Znaczenie modeli w systemie funkcjonowania ochrony zdrowia

Powstanie modelowych rozwiązań opieki zdrowotnej spowodowało uporządkowanie

opieki zdrowotnej na świecie. Obecnie żaden z tradycyjnych modeli systemów

zdrowotnych nie jest już traktowany jako wzorcowe rozwiązanie problemu organizacji

ochrony zdrowia. Powodem takiego stanu rzeczy jest niewątpliwie stały wzrost

kosztów procedur medycznych oraz stałe zmniejszanie wydatków państw na

świadczenia zdrowotne.

Warunkiem przydatności modeli, zarówno w sensie teoretycznym, jak i praktycznym,

jest ich zdolność precyzyjnego opisywania rzeczywistości. Z inspiracji WHO

powołany został zespół ekspertów, którego zadaniem była wymiana doświadczeń

i gromadzenie informacji o reformach systemów opieki zdrowotnej. Podjęte badania

15

Organizacja systemu ochrony zdrowia

miały charakter wielowymiarowy, a analizie poddano m.in. odpłatność za usługi,

metody opłacania wytwórców usług medycznych, metody pozyskiwania środków

finansowych.

W wyniku przeprowadzonych badań ustalono typologię modeli, ale tylko tych, które

mają rzeczywiste odniesienie w praktyce. Należą do nich:

1) model bezpośrednich opłat wnoszonych przez konsumenta — opisuje on

najprostszą relację miedzy wytwórcą świadczeń a pacjentem, która zostaje

nawiązana dobrowolnie z inicjatywy konsumenta,

2) model dobrowolnego ubezpieczenia, umożliwiającego zwrot całości lub części

kosztów poniesionych z tytułu leczenia,

3) model przymusowego (publicznego/społecznego) ubezpieczenia,

umożliwiającego zwrot całości lub części poniesionych wydatków,

4) model dobrowolnego ubezpieczenia, opartego na kontraktach między

ubezpieczycielami i wytwórcami świadczeń zdrowotnych,

5) model przymusowego (publicznego/społecznego) ubezpieczenia, opartego na

kontraktach między płatnikiem trzeciej strony a wytwórcami świadczeń

zdrowotnych,

6) model dobrowolnego ubezpieczenia w systemie zintegrowanym,

7) model przymusowego (publicznego/społecznego) ubezpieczenia w systemie

zintegrowanym.

Każde z przedstawionych rozwiązań zawiera jedynie cząstkową charakterystykę

rzeczywistości, a w efekcie funkcjonują one obok siebie. Zasady, na których oparta

jest opieka zdrowotna danego kraju określa się na podstawie modelu dominującego.

Wstępem do przeobrażeń systemowych w Polsce była ustawa o zakładach opieki

zdrowotnej z 30 sierpnia 1991 roku (Dz.U. nr 91, poz. 408 z 1991 r.). Opieka

zdrowotna nadal jednak oparta była na finansowaniu z budżetu państwa, który

uzyskiwał środki z podatków płaconych przez obywateli. Zmiany w zakresie

finansowania opieki zdrowotnej i pozyskanie środków ze źródeł innych niż budżet

państwa natrafiało na brak woli politycznej kolejnych ekip rządzących. Dopiero

w roku 1997 udało się osiągnąć kompromis w sprawie wprowadzenia ubezpieczeń

16

Organizacja systemu ochrony zdrowia

zdrowotnych. Ustawa została uchwalona 6 lutego 1997 roku (Dz.U. nr 28, poz. 153

z 1997 r.), a wprowadzono ją w życie 1 stycznia 1999 roku.

Rozwiązanie systemowe zostały oparte na modelu ubezpieczeniowym Bismarcka.

W pierwotnej wersji ustawy działalność kas chorych ograniczona była tylko

i wyłącznie do gromadzenia i redystrybucji środków pochodzących ze składek

płaconych przez ubezpieczonych, które przeznaczono na leczenie. Niestety kolejne

nowelizacje ustawy wyposażyły kasy chorych w nadmierne kompetencje i władzę

praktycznie przez nikogo niekontrolowaną. Jeszcze przed wprowadzeniem w życie

ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym doszło do jej nowelizacji, która

dotyczyła zmniejszenia składki z 10 do 7,5%, co znacznie osłabiło możliwości

finansowe nowego systemu oraz powiązano tę ustawę z nową ustawą

samorządową, nie precyzując do końca roli samorządów w zakresie opieki

zdrowotnej i nie gwarantując dostatecznych środków finansowych na ten cel.

Nowelizacja ta spowodowała utrudnienia działania samej ustawy już z chwilą wejścia

jej w życie, głównie w zakresie odpowiedzialności i finansowania.

Funkcjonowanie systemu ubezpieczeń zależy w głównej mierze od ilości wpłaconych

składek, a przy wzrastającym bezrobociu w Polsce sytuacja finansowa kas chorych

stawała się coraz gorsza. Z drugiej zaś strony pogłębiający się kryzys gospodarczy

spowodował zmniejszenie udziału wydatków publicznych na ochronę zdrowia.

Czynniki te w sposób ewidentny zachwiały poczucie bezpieczeństwa zdrowotnego

społeczeństwa, które wyrażało negatywne opinie na temat wprowadzonej reformy.

Całe niezadowolenie z powodu niesprawności systemu skupiło się na płatniku, czyli

kasach chorych, zlikwidowanych wskutek decyzji politycznych i zastąpionych

Narodowym Funduszem Zdrowia.

17

Organizacja systemu ochrony zdrowia

3. Struktura ochrony zdrowia w Polsce u progu XXI wieku

Zapewnienie obywatelom konstytucyjnego prawa do ochrony zdrowia realizowane

jest przez wiele organów administracji publicznej. Na szczeblu centralnym organami

właściwymi do spraw zdrowia są:

1) Minister Zdrowia,

2) główny inspektor sanitarny (podległy Ministrowi Zdrowia),

3) inspektor farmaceutyczny (również podległy Ministrowi Zdrowia).

Organami właściwymi do spraw ochrony zdrowia w zakresie swoich resortów są:

1) Minister Obrony Narodowej,

2) Minister Spraw Wewnętrznych,

3) Minister Sprawiedliwości.

Na szczeblu terenowym ustawowe kompetencje do wykonywania zadań w zakresie

ochrony zdrowia posiadają:

1) wojewodowie, którzy stoją na czele wojewódzkiej administracji publicznej,

2) organy jednostek samorządu terytorialnego, wojewódzkiego, powiatowego

i gminnego.

Specyficzny typ zadań w sferze ochrony zdrowia posiadają także:

1) samorząd lekarzy i lekarzy stomatologów,

2) samorząd pielęgniarek i położnych,

3) samorząd aptekarski.

Organem posiadającym najszersze kompetencje w zakresie ochrony zdrowia jest

Minister Zdrowia, który kieruje urzędem, obecnie występującym pod nazwą

Ministerstwo Zdrowia. Na podstawie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 10

listopada 1999 roku Minister Zdrowia kieruje działem „zdrowie”, który obejmuje

sprawy:

1) ochrony zdrowia i organizacji opieki zdrowotnej,

2) nadzoru nad środkami farmaceutycznymi i materiałami medycznymi, aparaturą

i sprzętem medycznym,

18

Organizacja systemu ochrony zdrowia

3) organizacji i nadzoru nad systemem państwowego ratownictwa medycznego,

4) zawodów medycznych,

5) warunków sanitarnych oraz nadzoru sanitarnego,

6) lecznictwa uzdrowiskowego,

7) koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Minister Zdrowia jest również dysponentem części budżetu państwa, oznaczonej

numerem 46. Ministerstwo Zdrowia zapewnia obsługę Ministra Zdrowia na podstawie

statutu.

Merytoryczną obsługę ministra w zakresie działu „zdrowie” zapewniają

w szczególności:

1) Departament Zdrowia Publicznego,

2) Departament Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

3) Departament Organizacji Ochrony Zdrowia,

4) Departament Polityki Lekowej,

5) Departament Ubezpieczeń Zdrowotnych.

Szczegółowy zakres funkcjonowania poszczególnych komórek organizacyjnych

ministerstwa określa regulamin organizacyjny Ministerstwa Zdrowia.

Do zadań Departamentu Zdrowia Publicznego należy między innymi:

1) określanie głównych problemów i potrzeb zdrowotnych społeczeństwa,

2) planowanie, kontraktowanie i nadzór nad realizacją programów polityki

zdrowotnej, w tym Narodowego Programu Zdrowia, z zastrzeżeniem zadań

leżących w kompetencji Głównego Inspektora Sanitarnego,

3) planowanie, kontraktowanie i monitorowanie realizacji świadczeń zdrowotnych,

finansowanych z budżetu państwa, w tym realizacja procedur

wysokospecjalistycznych,

4) określanie uprawnień do świadczeń zdrowotnych w ramach realizacji polityki

zdrowotnej państwa,

5) orzecznictwo lekarskie oraz sprawowanie nadzoru nad służbą medycyny pracy,

19

Organizacja systemu ochrony zdrowia

6) planowanie, organizacja i nadzór nad systemem krwiodawstwa, krwiolecznictwa

i transplantacji w Polsce,

7) nadzór nad działalnością kliniczną i realizacją programów polityki zdrowotnej

szpitali klinicznych i innych jednostek,

8) planowanie, kontraktowanie i monitorowanie realizacji świadczeń w zakresie

opieki długoterminowej,

9) określanie standardów udzielania świadczeń zdrowotnych oraz standardów

dokumentacji medycznej,

10) określanie standardów świadczeń zdrowotnych w zakresie lecznictwa

uzdrowiskowego,

11) przygotowanie projektów decyzji administracyjnych, wydawanych przez ministra

w zakresie odstępstw od wymagań fachowych i sanitarnych, jakim powinny

odpowiadać zakłady opieki zdrowotnej,

12) wydawanie zezwoleń i prowadzenie rejestru na silnie działające środki

kosmetyczne.

Do zadań Departamentu Nauki i Szkolnictwa Wyższego należy między innymi:

1) kształtowanie kierunków badań naukowych w medycynie przez inicjowanie

i koordynowanie prac przy przygotowaniu projektów oraz koordynacja działań

zmierzających do wdrożenia ich wyników,

2) współpraca z Komitetem Badań Naukowych w zakresie finansowania prac

badawczych oraz nadzór nad ich wykonaniem i wykorzystaniem zgodnie

z założeniami,

3) prowadzenie spraw dotyczących wyższego szkolnictwa medycznego,

4) prowadzenie spraw dotyczących nadzoru specjalistycznego, powoływanie

krajowych i wojewódzkich konsultantów medycznych,

5) określanie trybu i form kształcenia podyplomowego oraz nadzór nad nim,

6) prowadzenie spraw dotyczących staży lekarskich i staży kadr medycznych,

7) określanie kierunków i programów kształcenia pielęgniarek i położnych oraz

innych zawodów medycznych,

8) inicjowanie i nadzór nad realizacją programów i planów rozwoju techniki

medycznej oraz certyfikacji,

9) wdrażanie nowych rozwiązań technicznych.

20

Organizacja systemu ochrony zdrowia

Ponadto departament ten zajmuje się sprawami samorządów zawodów medycznych,

w tym obsługą ministra w zakresie wykonywania przez niego uprawnień nadzorczych

w stosunku do tych samorządów.

Do zadań Departamentu Organizacji Ochrony Zdrowia należy między innymi:

1) przygotowanie nowych rozwiązań systemowych w ochronie zdrowia, ich

inicjowanie i wdrażanie,

2) opracowanie programów decentralizacji zadań z zakresu ochrony zdrowia i ich

realizacja,

3) gromadzenie informacji i prowadzenie analiz funkcjonowania jednostek ochrony

zdrowia,

4) opracowanie i realizacja programów prywatyzacyjnych,

5) opracowanie i realizacja programów restrukturyzacyjnych,

6) realizacja zadań w zakresie nadzoru ministerstwa nad leczeniem

uzdrowiskowym,

7) prowadzenie spraw dotyczących ratownictwa medycznego i transportu

sanitarnego,

8) prowadzenie rejestru zakładów opieki zdrowotnej,

9) restrukturyzacja zadłużeń zakładów opieki zdrowotnej.

Do zadań Departamentu Polityki Lekowej należy między innymi;

1) opracowywanie założeń polityki lekowej państwa oraz współudział i nadzór nad

jej realizacją,

2) opracowywanie wykazu leków refundowanych,

3) sprawowanie nadzoru nad obrotem środkami odurzającymi i substancjami

psychotropowymi,

4) prowadzenie spraw związanych z farmacją szpitalną,

5) nadzorowanie procesu rejestracji środków farmaceutycznych i materiałów

medycznych,

6) przekazywanie środków finansowych samorządowi aptekarskiemu,

7) finansowanie badań jakościowych środków farmaceutycznych i materiałów

medycznych.

21

Organizacja systemu ochrony zdrowia

Do zadań Departamentu Ubezpieczeń Zdrowotnych należy:

1) realizacja zadań wynikających z przepisów o powszechnym ubezpieczeniu

zdrowotnym, w zakresie kompetencji ministra,

2) prowadzenie spraw dotyczących problematyki finansowania świadczeń

zdrowotnych w ramach systemu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego,

3) wykonywanie zadań związanych ze współpracą z Zakładem Ubezpieczeń

Społecznych, Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Ministerstwem

Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w zakresie powszechnego ubezpieczenia

zdrowotnego,

4) prowadzenie spraw związanych ze zmianami w systemie powszechnego

ubezpieczenia zdrowotnego.

Minister właściwy do spraw zdrowia sprawuje nadzór nad:

1. Głównym Inspektorem Sanitarnym, który działa jako centralny organ administracji

rządowej. Powołuje i odwołuje go Prezes Rady Ministrów, na wniosek Ministra

Zdrowia. Wykonuje swoje zadania przy pomocy Głównego Inspektoratu

Sanitarnego. Zadania Inspekcji Sanitarnej wykonują następujące organy:

a) Główny Inspektor Sanitarny,

b) wojewoda przy pomocy Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego jako

kierownika Wojewódzkiej Inspekcji Sanitarnej, wchodzącej w skład zespolonej

administracji wojewódzkiej,

c) Powiatowy Inspektor Sanitarny jako kierownik Powiatowej Inspekcji

Sanitarnej, wchodzącej w skład zespolonej administracji powiatowej,

d) Portowy Inspektor Sanitarny dla portów morskich i przystani, wód

wewnętrznych i terytorialnych oraz jednostek pływających na tych obszarach,

e) Kolejowy Inspektor Sanitarny dla obszarów kolejowych.

Wojewódzki, powiatowy, portowy i kolejowy inspektor sanitarny kierują

działalnością odpowiednio: wojewódzkiej, powiatowej, portowej i kolejowej stacji

sanitarno-epidemiologicznej, będących zakładami opieki zdrowotnej.

Głównym zadaniem Inspekcji Sanitarnej jest ochrona zdrowia i życia ludzkiego

przed oddziaływaniem czynników szkodliwych, które mogą powodować

22

Organizacja systemu ochrony zdrowia

powstawanie chorób zakaźnych i zawodowych. Wykonywanie zadań Inspekcji

Sanitarnej polega na sprawowaniu zapobiegawczego i bieżącego nadzoru

sanitarnego oraz prowadzenie działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej

w zakresie chorób zakaźnych i innych chorób, powodowanych warunkami

środowiska, jeśli ich występowanie ma charakter epidemiczny, a także na

prowadzeniu działalności oświatowo-zdrowotnej.

Główny Inspektor Sanitarny ustala ogólne kierunki działania organów inspekcji lub

— w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa sanitarnego w zakresie należącym

do właściwości Inspekcji Sanitarnej — szczegółowe zasady postępowań

sanitarnych, a także zasady współdziałania z innymi organami kontroli

państwowej.

2. Głównym Inspektorem Farmaceutycznym, który działa jako centralny organ

administracji rządowej, powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów

na wniosek Ministra Zdrowia. Zadania swoje realizuje przy pomocy Inspekcji

Farmaceutycznej.

Do zadań Inspekcji Farmaceutycznej należy:

a) kontrolowanie warunków wytwarzania, transportu, przeładunku

i przechowywania środków farmaceutycznych i materiałów medycznych,

b) kontrolowanie aptek i innych jednostek prowadzących obrót detaliczny

i hurtowy środkami farmaceutycznymi i materiałami medycznymi,

c) współpraca z samorządem aptekarskim w sprawowaniu nadzoru nad

wykonywaniem zawodu aptekarza i technika farmaceutycznego,

d) współpraca z samorządem lekarskim i lekarsko-weterynaryjnym,

e) kontrolowanie leków sporządzanych i wytwarzanych w aptekach,

f) kontrolowanie

właściwego oznakowania, informacji i reklamy środków

farmaceutycznych i materiałów medycznych,

g) kontrolowanie obrotu środkami odurzającymi i psychotropowymi,

h) współpraca ze specjalistycznym zespołem konsultantów do spraw farmacji:

krajowym, regionalnym, wojewódzkim,

i) ocena obecnego i perspektywicznego zaopatrzenia w środki farmaceutyczne

i materiały medyczne,

23

Organizacja systemu ochrony zdrowia

j) analiza wyników badań jakości środków farmaceutycznych i materiałów

medycznych,

k) opiniowanie przydatności lokalu przeznaczonego na aptekę lub hurtownię

oraz placówkę obrotu pozaaptecznego,

l) wyrażanie zgody na uruchomienie apteki i hurtowni.

Zadania Inspekcji Farmaceutycznej wykonują następujące organy:

a) Główny Inspektor Farmaceutyczny,

b) wojewoda przy pomocy Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego jako

kierownika Wojewódzkiej Inspekcji Farmaceutycznej, wchodzącej w skład

zespolonej administracji publicznej.

3. Krajowym Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa — Minister Zdrowia

koordynuje działalność w zakresie organizacji pobierania krwi, przetwarzania jej

oraz zaopatrzenia w krew i w preparaty krwiopochodne, a także zatwierdza plany

działania w dziedzinie krwiodawstwa i krwiolecznictwa przygotowane przez

Centrum.

4. Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

5. Jednostkami badawczo-rozwojowymi.

6. Akademiami medycznymi.

24

Organizacja systemu ochrony zdrowia

4. Zadania i kompetencje administracji publicznej w zakresie

ochrony zdrowia na poszczególnych szczeblach zarządzania

4.1. Zadania i kompetencje wojewodów w zakresie ochrony zdrowia

Do chwili wejścia w życie z 1 stycznia 1999 roku, ustaw dotyczących reformy

administracji publicznej i reformy ochrony zdrowia, wojewodowie pełnili funkcję

organów założycielskich dla większości zakładów opieki zdrowotnej, które zostały

przekazane na rzecz jednostek samorządu terytorialnego. Obecnie, zgodnie

z przepisami ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. nr 91,
poz. 408 z późn. zm.), wojewodowie mogą pełnić rolę organów założycielskich tylko

w przypadkach określonych w ustawie o inspekcji sanitarnej. W stosunku do takich

zakładów wojewodowie posiadają pełne kompetencje w zakresie:

1) nadania statutu,

2) nadzoru i kontroli,

3) powołania rady społecznej,

4) powołanie dyrektora,

5) odpowiedzialności finansowej,

6) tworzenia, przekształcenia i likwidacji zakładu.

Niebagatelną rolę w zakresie ochrony zdrowia pełni wojewoda jako organ rejestrowy

zakładów opieki zdrowotnej (organem rejestrowym może być także Minister

Zdrowia). Dotyczy to zakładów utworzonych przez ministra lub centralny organ

administracji rządowej oraz szpitali klinicznych, utworzonych przez państwową

uczelnię medyczną, prowadzącą działalność dydaktyczną i badawczą w dziedzinie

nauk medycznych.

W toku procedury rejestrowej wojewoda zobowiązany jest rozpatrzyć wniosek

rejestrowy, zbadać zgodność z prawem treści wniosku oraz treści dokumentów

stanowiących podstawę wniosku.

25

Organizacja systemu ochrony zdrowia

Wojewodowie mają ustawowy wpływ na decyzję organów jednostek samorządu

terytorialnego. W przypadku decyzji jednostki samorządu terytorialnego jako organu

założycielskiego, dotyczącej likwidacji publicznego zakładu opieki zdrowotnej lub

jego przekształcenia, samorząd terytorialny zobowiązany jest zasięgnąć opinii

wojewody. Wojewodzie przysługują także, na podstawie samorządowych ustaw

ustrojowych, uprawnienia nadzorcze w stosunku do wszelkich uchwał

podejmowanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Przewodniczący zarządu

jednostki samorządu terytorialnego zobowiązany jest przedłożyć wojewodzie

uchwałę organów uchwałodawczych w ciągu 7 dni od daty jej uchwalenia.

Przepisy ustawy o zakładach opieki zdrowotnej uprawniają wojewodę do

przeprowadzania czynności kontrolnych, a w szczególności:

1) wizytacji pomieszczeń zakładu,

2) obserwacji czynności związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych,

3) sprawdzania przestrzegania wymagań dotyczących dopuszczania do stosowania

i sposobu użytkowania — przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych — aparatury

i sprzętu medycznego oraz ambulansów sanitarnych,

4) żądania dokumentacji, w tym także medycznej, niezbędnej w toku prowadzonej

kontroli.

Wojewoda ma również wpływ na funkcjonowanie oddziału Wojewódzkiego Funduszu

Zdrowia przez powołanie jednego członka do rady społecznej funduszu.

4.2. Zadania i kompetencje samorządów terytorialnych

w zakresie ochrony zdrowia

1 stycznia 1999 roku, jednostki samorządu terytorialnego przejęły funkcję

organizatorską i stały się organami założycielskimi dla ogromnej większości

publicznych zakładów opieki zdrowotnej, na podstawie przepisów ustawy

z 13 października 1998 roku — Przepisy wprowadzające ustawy reformujące

administrację publiczną (Dz. U. nr 133, poz. 827 z późn. zm.). Uprawnienia, jakie

przysługują organom jednostek samorządu terytorialnego wobec samodzielnych

26

Organizacja systemu ochrony zdrowia

publicznych zakładów opieki zdrowotnej, dla których pełnią one rolę organu

założycielskiego, dotyczą kwestii: organizacyjno-personalnych, majątkowo-

finansowych, kontrolno-nadzorczych.

Wszystkie jednostki samorządu terytorialnego posiadają uprawnienia do tworzenia,

przekształcania i likwidowania publicznych zakładów opieki zdrowotnej, a także

prawo do nawiązywania stosunku pracy na podstawie powołania, umowy o pracę lub

umowy cywilnoprawnej z kierownikami samodzielnych publicznych zakładów opieki

zdrowotnej.

Podmiot, który tworzy zakład, nadaje mu statut uchwalonego przez radę społeczną

zakładu.

Kolejnym uprawnieniem jednostek samorządu terytorialnego jako organów

założycielskich samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej jest wybór

rady społecznej zakładu, która ma spełniać rolę organu doradczego wobec

kierowników zakładu, a wobec organu założycielskiego — rolę organu inicjującego

i opiniodawczego.

W zakresie majątkowo-finansowym samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

same gospodarują przekazanymi w nieodpłatne użytkowanie nieruchomościami oraz

majątkiem Skarbu Państwa lub komunalnym, jak też majątkiem własnym. Ustawowe

przyznanie osobowości prawnej samodzielnym zakładom opieki zdrowotnej podlega

jednak znacznym ograniczeniom. Organy założycielskie mają prawo do ustalania

zasad dotyczących zbycia, wydzierżawienia lub wynajęcia majątku trwałego

samodzielnego zakładu opieki zdrowotnej oraz zasad zakupu lub przyjęcia darowizny

aparatury i sprzętu medycznego o ustalonym przez ten organ przeznaczeniu

i standardzie.

Wniesienie majątku trwałego do spółek lub fundacji wymaga każdorazowo zgody

organu założycielskiego. Organ ten może także pozbawić zakład składników

przekazanego lub nabytego mienia, lecz tylko w przypadku połączenia, podziału lub

27

Organizacja systemu ochrony zdrowia

przekształcenia zakładu. Powyższe działania winny być poprzedzone wnioskiem lub

opinią rady społecznej.

Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej mogą ubiegać się o przyznanie

dotacji przez organ założycielski, w szczególności na:

1) realizację zadań z zakresu zapobiegania chorobom i urazom lub innych

programów zdrowotnych oraz promocję zdrowia,

2) pokrycie kosztów kształcenia i podnoszenia kwalifikacji osób wykonujących

zawody medyczne,

3) inwestycje, w tym zakup wysokospecjalistycznej aparatury i sprzętu medycznego.

Podstawowym zagrożeniem dla jednostek samorządu terytorialnego z tytułu

funkcjonowania samodzielnych zakładów może być ujemny wynik finansowy, który

w skrajnym przypadku może obciążyć samorząd. Uprawnieniem o najbardziej

istotnym znaczeniu jest nadzór nad zakładem, który dokonywany jest za pomocą

kontroli i oceny jego działalności oraz pracy kierownika przez organ wykonawczy

samorządu, czyli zarząd. Poza funkcjami organizatora ochrony zdrowia, jednostki

samorządu terytorialnego mają także liczne zadania i kompetencje w ramach

szeroko rozumianego systemu ochrony zdrowia.

Do zadań gminy w zakresie ochrony zdrowia można zaliczyć:

1. Zgłaszanie organom Inspekcji Sanitarnej, a także określonym zakładom służby

zdrowia, przypadków zachorowania i zgonów na choroby zakaźne natychmiast po

powzięciu o nich wiadomości, jak również pokrywanie kosztów przewozu osób

podlegających przymusowej hospitalizacji lub izolacji i kosztów przejazdu do

publicznego zakładu opieki zdrowotnej osób podlegających przymusowemu

leczeniu lub przymusowym badaniom stanu zdrowia.

2. Uchwalenie statutu gminnego uzdrowiska, wyrażenie stanowiska w sprawie

powołania i odwołania naczelnego lekarza uzdrowiska, zapewnienie uzdrowiskom

warunków umożliwiających jak najszersze wykorzystanie właściwości leczniczych

danej miejscowości.

3. Uchwalenie gminnego programu profilaktyki i rozwiązywanie problemów

alkoholowych, powołanie komisji do spraw przeciwdziałania alkoholizmowi,

28

Organizacja systemu ochrony zdrowia

orzekanie o zastosowaniu wobec osoby uzależnionej od alkoholu obowiązku

poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego, ustalenie w drodze

uchwały dla terenu gminy liczby punktów sprzedaży napojów zawierających

powyżej 4,5% alkoholu oraz zasad ich rozmieszczenia.

4. Na żądanie rady gminy inspektor sanitarny ma obowiązek przedstawić informację

(przynajmniej raz w roku) o stanie bezpieczeństwa sanitarnego gminy. W razie

bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa sanitarnego na terenie gminy wójt,

burmistrz, prezydent mogą wydać właściwemu inspektorowi sanitarnemu

polecenie podjęcia działań zmierzających do usunięcia tego zagrożenia.

5. Rada gminy może ustalić szczególne warunki zagospodarowania terenów

w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, w tym zakaz

zabudowy, wynikający z potrzeb ochrony zdrowia.

6. Rada gminy może uchwalić dla gminy miejsca przeznaczone do użytku

publicznego jako strefy wolne od dymu nikotynowego.

7. Wydawanie zezwoleń na uprawę maku i konopi, wydanie nakazu zniszczenia

upraw bez zezwolenia, na koszt prowadzących uprawę.

Do zadań powiatu w zakresie ochrony zdrowia można zaliczyć:

1. Podejmowanie przez starostę, na wniosek poradni przeciwgruźliczej, decyzji

o umieszczeniu chorego na gruźlicę w szpitalu, w sanatorium przeciwgruźliczym
lub w innym zakładzie, jeżeli chory stwarza niebezpieczeństwo zarażenia gruźlicą
swego otoczenia oraz decyzji przymusowego leczenia dzieci i młodocianych,

chorych na gruźlicę, w zamkniętych zakładach przeciwgruźliczych, jeżeli sytuacja

tego wymaga.

2. W zakresie zwalczania chorób zakaźnych zarząd powiatu, właściwy ze względu

na miejsce zamieszkania, w stosunku do obywateli polskich oraz Minister Spraw

Wewnętrznych w stosunku do cudzoziemców są zobowiązani:

a) do pokrycia kosztów przewozu osób podlegających przymusowej hospitalizacji

lub izolacji,

b) do pokrycia kosztów przejazdu do zakładu opieki zdrowotnej osób

podlegających przymusowemu leczeniu lub przymusowym badaniom stanu

zdrowia,

29

Organizacja systemu ochrony zdrowia

c) na wniosek inspektora sanitarnego starosta może zalecić dokonanie na koszt

właścicieli lub użytkowników naprawy urządzeń wodnych i urządzeń

przeznaczonych do usuwania nieczystości, z wyjątkiem urządzeń

komunalnych,

d) na wniosek inspektora sanitarnego starosta powiatu wydaje decyzję

o powołaniu osób wykonujących zawody medyczne, a także osób o innych

kwalifikacjach, zatrudnionych w zakładach opieki zdrowotnej, do pracy przy

zwalczaniu epidemii.

3. Tworzenie przez radę powiatu, w drodze uchwały, obszarów ograniczonego

użytkowania dla obiektów zaliczanych do inwestycji, mogących pogorszyć stan

środowiska zagrażający zdrowiu i życiu ludzi.

4. W zakresie wychowania w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi, powiat

zobowiązany jest do prowadzenia działań, mających na celu zmniejszenie

spożycia alkoholu oraz do zmiany struktury jego spożycia.

5. Rada powiatu ma obowiązek, przynajmniej raz w roku, rozpatrywać informację

właściwego inspektora sanitarnego o stanie bezpieczeństwa sanitarnego,

nakreślić w razie konieczności kierunki działań Inspekcji Sanitarnej.

W przypadkach bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia, prezydent lub

burmistrz miasta może wydać właściwemu powiatowemu inspektorowi

sanitarnemu polecenie podjęcia działań zmierzających do usunięcia zagrożenia.

6. Rada powiatu wypowiada się w sprawie godzin pracy aptek ogólnodostępnych.

7. Na zlecenie wojewody powiat realizuje, dla kombatantów i osób

represjonowanych, zadania z zakresu opieki zdrowotnej i usług opiekuńczych.

8. Powiat prowadzi działalność w zakresie promocji zdrowia psychicznego

i zapobiegania zaburzeniom psychicznym oraz organizuje i zapewnia usługi

w domach pomocy społecznej, dostosowanych do szczególnych potrzeb osób

z zaburzeniami psychicznymi.

9. Organy samorządu powiatowego zobowiązane są do podejmowania działań

zmierzających do ochrony zdrowia przed następstwami palenia tytoniu.

10. Starosta powołuje i odwołuje Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Stopniu

Niepełnosprawności.

11. W zakresie przeciwdziałaniu narkomanii powiat zobowiązany jest prowadzić

działalność zapobiegawczą i wychowawczą.

30

Organizacja systemu ochrony zdrowia

Do zadań samorządu województwa z zakresu ochrony zdrowia zaliczyć można:

1. Przygotowanie wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów

alkoholowych.

2. Tworzenie i prowadzenie zakładów psychiatrycznej opieki zdrowotnej, zgodnie

z potrzebami występującymi w województwie.

3. Tworzenie systemu funkcjonowania służby medycyny pracy, utworzonej w celu

ochrony zdrowia pracujących przed wpływem niekorzystnych warunków

związanych ze środowiskiem pracy i sposobem jej wykonywania, a także w celu

sprawowania opieki zdrowotnej nad pracującymi.

4. Pełnienie roli organów założycielskich dla:

a) ośrodków medycyny pracy,

b) publicznych wysokospecjalistycznych szpitali wojewódzkich,

c) regionalnych szkół medycznych.

5. Zarządy województwa opracowują coroczne plany zdrowotne, zatwierdzane

w drodze uchwały przez sejmik województwa.

6. Sejmiki województwa powołują dwóch członków do rady społecznej, działającej

przy wojewódzkich oddziałach Funduszu Ochrony Zdrowia.

31

Organizacja systemu ochrony zdrowia

5. Samorządy zawodowe, ich rola i zadania w systemie

Możliwość tworzenia samorządów zawodowych gwarantuje Konstytucja

Rzeczpospolitej Polskiej. Art. 17 ust. 1 stwierdza, że w drodze ustawy można tworzyć

samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania

publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów

w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. Za takie zawody zaufania

publicznego ustawodawca uznał miedzy innymi zawody:

1) pielęgniarki i położnej — ustawa z 19 kwietnia 1991 r. o samorządzie pielęgniarek

i położnych (Dz.U. nr 41, poz. 178 z późn. zm.),

2) lekarza i lekarza stomatologa — ustawa z 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich

(Dz. U. nr 30, poz. 158 z późn. zm.),

3) aptekarza — ustawa z 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich (Dz. U. nr 41,

poz. 179 z późn. zm.).

Samorządy zawodowe stanowią część składową systemu władz publicznych,

wykonujących swe zadania pod nadzorem państwa, lecz we własnym imieniu i na

własną odpowiedzialność, przez organy powołane w ramach tego zrzeszenia. Mogą

wykonywać jedynie te zadania, które wyraźnie przypisał im ustawodawca. Wyżej

wymienione samorządy posiadają pewne cechy wspólne w zakresie:

1) wykonywania zadań władczych — sprawując pieczę nad należytym

wykonywaniem zawodu, wydają prawo wykonywania zawodu, rejestrują formy

wykonywania zawodu, zawieszają bądź odbierają prawo wykonywania zawodu,

rozstrzygane w obu instancjach w obrębie samorządu, z prawem zaskarżenia

decyzji II instancji do Naczelnego Sądu Administracyjnego;

2) szerokich uprawnień doradczych w zakresie wykonywania danego zawodu —

podstawowe akty wykonawcze dotyczące przygotowania do wykonywania

zawodu oraz warunków jego wykonywania wydawane są po zasięgnięciu opinii

naczelnego organu danego samorządu;

3) podobnej organizacji — zorganizowane są one na szczeblu okręgowym

i krajowym, w formie izb okręgowych i izby naczelnej. Izby posiadają osobowość

prawną, co w sferze cywilnoprawnej oznacza niezależność i samodzielność;

32

Organizacja systemu ochrony zdrowia

4) posiadania tego samego rodzaju organów izb okręgowych i izby naczelnej, do

których zaliczamy okręgowe i naczelne:

a) zjazdy (delegaci na zjazd krajowy wybierani są przez zjazdy okręgowe) oraz

wybierane przez te zjazdy:

— rady (w skład rady naczelnej wchodzą także przewodniczący rad

okręgowych),

— sądy,

— komisje rewizyjne,

— rzeczników odpowiedzialności zawodowej;

5) czteroletniej kadencji organów izb, jak również zakazu wyboru danej osoby na tę

samą funkcję na trzecią, kolejno po sobie następującą, kadencję;

6) stosunek pracy osób pełniących funkcję w pochodzących z wyboru organach izb,

znajduje się pod szczególną ochroną — rozwiązanie lub zmiana umowy przez

pracodawcę wymaga zgody właściwej rady okręgowej;

7) organem nadzoru nad samorządami zawodów medycznych jest Minister Zdrowia.

5.1. Samorząd pielęgniarek i położnych

Do podstawowych zadań tego samorządu, zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z 19

kwietnia 1991 roku, należą:

1) sprawowanie pieczy i nadzoru nad należytym wykonywaniem zawodu pielęgniarki

i położnej,

2) ustalanie i upowszechnianie zasad etyki zawodowej oraz sprawowanie nadzoru

nad ich przestrzeganiem,

3) ustalanie standardów zawodowych i standardów kwalifikacji zawodowych

pielęgniarek i położnych, obowiązujących na poszczególnych stanowiskach

pracy, zatwierdzanych przez Ministra Zdrowia,

4) opiniowanie programu kształcenia zawodowego,

5) współdziałanie w ustalaniu kierunków rozwoju pielęgniarstwa,

6) integrowanie środowiska pielęgniarek i położnych,

7) obrona godności zawodowej pielęgniarek i położnych,

8) reprezentowanie i ochrona zawodu pielęgniarki i położnej,

33

Organizacja systemu ochrony zdrowia

9) zajmowanie stanowiska w sprawach stanu zdrowia społeczeństwa, polityki

zdrowotnej państwa oraz organizacji ochrony zdrowia,

10) szerzenie oświaty zdrowotnej,

11) współpraca z towarzystwami naukowymi, szkołami wyższymi i jednostkami

badawczo-rozwojowymi w kraju i za granicą,

12) współpraca z samorządem lekarskim oraz samorządami innych zawodów

medycznych w kraju i za granicą,

13) organizowanie i prowadzenie instytucji samopomocowych i innych form pomocy

materialnej dla pielęgniarek, położnych i ich rodzin,

14) zarządzanie majątkiem własnym,

15) prowadzenie działalności wydawniczej.

Samorząd wykonuje swoje zadania w szczególności przez:

1) stwierdzanie prawa wykonywania zawodu pielęgniarki i prawa wykonywania

zawodu położnej oraz prowadzenie rejestru pielęgniarek i rejestru położnych,

2) negocjowanie warunków pracy i płac,

3) opiniowanie i wnioskowanie w sprawach kształcenia przed- i podyplomowego,

a w szczególności specjalizacji zawodowej pielęgniarek i położnych,

4) przewodniczenie komisjom konkursowym na stanowiska pielęgniarek naczelnych,

przełożonych, oddziałowych oraz uczestnictwo w konkursach na inne kierownicze

stanowiska w służbie zdrowia,

5) opiniowanie projektów aktów normatywnych, dotyczących ochrony zdrowia

i wykonywania zawodu pielęgniarki i położnej,

6) orzekanie w zakresie odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek i położnych oraz

sprawowanie sądownictwa polubownego.

5.2. Samorząd lekarzy

Ustawa o izbach lekarskich jako podstawowe zadania samorządu lekarzy wymienia:

1) sprawowanie pieczy i nadzoru nad należytym i sumiennym wykonywaniem

zawodu lekarza,

2) ustanawianie zasad etyki i deontologii zawodowej,

34

Organizacja systemu ochrony zdrowia

3) reprezentowanie i ochrona zawodu lekarza,

4) integrowanie środowiska lekarskiego,

5) zajmowanie stanowiska w sprawach stanu zdrowotnego społeczeństwa, polityki

zdrowotnej państwa oraz organizacji ochrony zdrowia,

6) prowadzenie instytucji samopomocowych i innych form pomocy materialnej dla

lekarzy i ich rodzin.

Samorząd wykonuje swoje zadania w szczególności przez:

1) stwierdzanie prawa wykonywania zawodu lekarza i prowadzenie rejestru lekarzy,

2) negocjowanie warunków pracy i płac,

3) sprawowanie orzecznictwa w przedmiocie orzekania o niezdolności do

wykonywania zawodu lekarza,

4) przewodniczenie komisjom konkursowym w konkursach na stanowisko

ordynatora i uczestnictwo w konkursach na inne kierownicze stanowiska

w służbie zdrowia,

5) opiniowanie projektów ustaw dotyczących ochrony zdrowia i przepisów

dotyczących wykonywania zawodu lekarza bądź występowanie o ich wydanie,

6) opiniowanie i wnioskowanie w sprawach kształcenia przed- i podyplomowego

lekarzy i innych zawodów medycznych,

7) sprawowanie sądownictwa lekarskiego w zakresie odpowiedzialności zawodowej

lekarzy,

8) występowanie w obronie interesów indywidualnych i zbiorowych członków

samorządu lekarzy.

5.3. Samorząd aptekarski

Podstawowymi zadaniami samorządu aptekarskiego, zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy

o izbach aptekarskich, są:

1) reprezentowanie zawodu aptekarza i obrona jego interesów,

2) troska o zachowanie godności i niezależności zawodu,

3) kodyfikowanie, krzewienie, strzeżenie zasad etyki i deontologii zawodowej,

4) integracja środowiska zawodowego,

35

Organizacja systemu ochrony zdrowia

5) sprawowanie pieczy i nadzoru nad wykonywaniem zawodu,

6) prowadzenie działalności samopomocowej oraz innych form pomocy materialnej

dla członków samorządu i ich rodzin,

7) zajmowanie stanowiska w sprawach ochrony zdrowia i gospodarki środkami

farmaceutycznymi,

8) stwierdzanie prawa wykonywania zawodu aptekarza,

9) prowadzenie rejestrów aptekarzy, aptek, i hurtowni,

10) negocjowanie ogólnych warunków pracy i płac,

11) współdziałanie w sprawach specjalizacji zawodowej,

12) udział w komisjach konkursowych na stanowiska określone w odrębnych

przepisach,

13) opiniowanie projektów aktów normatywnych, dotyczących środków

farmaceutycznych, aptek i wykonywania zawodu aptekarza oraz występowanie

z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej,

14) wydawanie opinii w sprawach udzielania lub cofnięcia koncesji na prowadzenie

aptek i hurtowni,

15) negocjowanie marż i cen środków farmaceutycznych,

16) opiniowanie i wnioskowanie w sprawach kształcenia przed- i podyplomowego

farmaceutów i techników farmaceutycznych,

17) występowanie w obronie interesów indywidualnych i zbiorowych członków izb

aptekarskich,

18) sprawowanie sądownictwa dyscyplinarnego w zakresie odpowiedzialności

zawodowej aptekarzy.

36

Organizacja systemu ochrony zdrowia

Słownik

Ochrona zdrowia — działalność na rzecz zdrowia obywateli ujęta w system

odpowiadający ustrojowym założeniom państwa.

Opieka zdrowotna — WHO określa opiekę medyczną jako program świadczeń

zgodnych z wiedzą medyczną, niezbędnych dla promocji i utrzymywania zdrowia,

które powinny być dostępne poszczególnym jednostkom i całej populacji.

Promocja zdrowia — proces umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad

swoim zdrowiem oraz stwarzający im możliwość jego umacniania.

Prywatne ubezpieczenie zdrowotne — prywatna forma ubezpieczenia, często

o charakterze komercyjnym, opartą na kalkulacji indywidualnego ryzyka

zachorowania, oszacowanego na podstawie wskaźników lub ustalonych dla

społeczeństwa jako całości.

SPZOZ — Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej.

Standard — ogólnie wskaźnik ustanowiony przez kompetentne władze, jako

wzorzec dla pomiaru ilości lub jakości.

System opieki zdrowotnej — instytucjonalny, ogólnokrajowy system, którego

wielofunkcyjnym zadaniem jest zaspokojenie potrzeb zdrowotnych ludności, a więc

zapewnienie opieki zdrowotnej poszczególnym jednostkom i całej społeczności,

w tym stosowanie odpowiedniego zakresu działań zapobiegawczych,

diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych.

Świadczenie zdrowotne — działania medyczne, służące zachowaniu, ratowaniu,

przywracaniu i poprawie zdrowia.

37

Organizacja systemu ochrony zdrowia

Ubezpieczenie zdrowotne — forma umowy między konsumentem świadczeń

a ubezpieczycielem, stanowiącą, że ubezpieczyciel będzie pokrywał koszty działań

prozdrowotnych, a w wypadku zachorowań zapewni odpowiednie świadczenia

zdrowotne i inne usługi medyczne.

WHO — Światowa Organizacja Zdrowia.

38

Organizacja systemu ochrony zdrowia

Bibliografia

1. Dercz Maciej, Izdebski Hubert, 2001: Organizacja ochrony zdrowia

w Rzeczypospolitej Polskiej w świetle obowiązującego ustawodawstwa, Iuris Polskie
Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa–Poznań.

2. Indulski Janusz, Kleczkowski Bogdan, Leowski Jerzy, 1987: Organizacja ochrony

zdrowia, PZWL, Warszawawa.

3. Kautsch Malcolm, Whitfield Marcin, 2001: Zdrowie i opieka zdrowotna —

zagadnienia uniwersalne i przypadki szczególne, [w:] Zarządzanie w opiece

zdrowotnej, (red.) Malcolm Kautsch, Marcin Whitfield, Jacek Klich, Wydawnictwo

Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

4. Mała encyklopedia zdrowia, 1987: (red.) Tadeusz Różniatowski, tom I, II, III,

PWN, Warszawa.

5. Poznańska Stefania, 1988: Pielęgniarstwo wczoraj i dziś, PZWL, Warszawawa.

6. Przybyłka Arkadiusz, 2002: Przyczyny i uwarunkowania systemowych rozwiązań

opieki zdrowotnej, Antidotum, nr 2, Warszawa.

7. Regulamin Ministerstwa Zdrowia, Zarządzenie Ministra Zdrowia z 24 stycznia

2003 r. w sprawie ustalenia regulaminu organizacyjnego Ministerstwa Zdrowia.

8. Statut Ministerstwa Zdrowia (Dz. U. nr 140, poz. 1575 z 2001 r.).

9. Sztembis Barbara, 1997: Kierunki zmian systemowych w ochronie zdrowia

i reforma pielęgniarstwa w podstawowej opiece zdrowotnej, Centrum Edukacji
Medycznej, Warszawa.

10. Tymowska Katarzyna, Dudarewicz Dariusz, 1997: Jak poprawić opiekę

zdrowotną, Konsorcjum na rzecz zdrowia, Warszawa.

11. Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 1996 r., nr 13, poz.

74 z późn. zm.).

12. Ustawa z 19 kwietnia 1991 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (Dz.U. nr

41, poz. 178 z późn. zm.).

13. Ustawa z 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz.U. z 1999 r., nr

82, poz. 928 z późn. zm.).

14. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej (Dz.U. nr 91, poz. 577

z późn. zm.).

39

Organizacja systemu ochrony zdrowia

15. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. nr 91, poz. 578

z późn. zm.).

16. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. nr 91, poz. 576

z późn. zm.).

17. Wąsiewicz Eugeniusz Piotr, 2000: Zdrowie publiczne i medycyna społeczna,

Akademia Medyczna, Poznań.

18. Włodarczyk Cezary W., 1996: Polityka zdrowotna w społeczeństwie

demokratycznym, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Kraków.

19. Włodarczyk Cezary W., 1998: Reforma opieki zdrowotnej w Polsce,

Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Kraków.

20. Włodarczyk Cezary W., 1999: Zarządzanie ochroną zdrowia w powiecie,

Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Kraków.

40

Organizacja systemu ochrony zdrowia

Literatura podstawowa

1. Dercz Maciej, Izdebski Hubert, 2001: Organizacja ochrony zdrowia

w Rzeczypospolitej Polskiej w świetle obowiązującego ustawodawstwa, Iuris

Polskie Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa–Poznań, s. 29–65, 87–153.

2. Indulski Janusz, Kleczkowski Bogdan, Leowski Jerzy, 1987: Organizacja ochrony

zdrowia, PZWL, Warszawawa, s. 7–27.

3. Poznańska Stefania, 1988: Pielęgniarstwo wczoraj i dziś, PZWL, Warszawawa,

s. 96–105.

4. Przybyłka Arkadiusz, 2002: Przyczyny i uwarunkowania systemowych rozwiązań

opieki zdrowotnej, Antidotum, nr 2, Warszawa, s. 48–65.

5. Włodarczyk Cezary W., 1996: Polityka zdrowotna w społeczeństwie

demokratycznym, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Kraków,

s. 312–339.

Literatura dodatkowa

1. Kautsch Malcolm, Whitfield Marcin, 2001: Zdrowie i opieka zdrowotna —

zagadnienia uniwersalne i przypadki szczególne, [w:] Zarządzanie w opiece

zdrowotnej, (red.) Malcolm Kautsch, Marcin Whitfield, Jacek Klich, Wydawnictwo

Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 36–37.

2. Sztembis Barbara, 1997: Kierunki zmian systemowych w ochronie zdrowia

i reforma pielęgniarstwa w podstawowej opiece zdrowotnej, Centrum Edukacji

Medycznej, Warszawa.

3. Tymowska Katarzyna, Dudarewicz Dariusz, 1997: Jak poprawić opiekę

zdrowotną, Konsorcjum na rzecz zdrowia, Warszawa.

4. Wąsiewicz Eugeniusz Piotr, 2000: Zdrowie publiczne i medycyna społeczna,

Akademia Medyczna, Poznań.

5. Włodarczyk Cezary W., 1999: Zarządzanie ochroną zdrowia w powiecie,

Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Kraków.

41

Organizacja systemu ochrony zdrowia

6. Włodarczyk Cezary W., 1998: Reforma opieki zdrowotnej w Polsce,

Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Kraków.

7. Mała encyklopedia zdrowia, 1987: (red.) Tadeusz Różniatowski, tom I, II, III,

PWN, Warszawa.

8. Statut Ministerstwa Zdrowia, Dz. U. nr 140, poz. 1575 z 2001 r.

9. Regulamin Ministerstwa Zdrowia, Zarządzenie Ministra Zdrowia z 24 stycznia

2003 r. w sprawie ustalenia regulaminu organizacyjnego Ministerstwa Zdrowia.

10. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej (Dz.U. nr 91, poz. 577

z późn. zm.).

11. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. nr 91, poz. 576

z późn. zm.).

12. Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 1996 r., nr 13, poz.

74 z późn. zm.).

13. Ustawa z 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz.U. z 1999 r.,

nr 82, poz. 928 z późn. zm.).

14. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. nr 91, poz. 578

z późn. zm.).

15. Ustawa o samorządzie pielęgniarek i położnych z 19 kwietnia 1991 r. (Dz.U.

nr 41, poz. 178 z późn. zm.).

42