1

Opis poszczególnych przedmiotów

(Sylabus)

Nazwa Przedmiotu: HISTORIA FILOZOFII NOWOŻYTNEJ

Kod przedmiotu:

Typ przedmiotu: Przedmiot obowiązkowy

Poziom przedmiotu: podstawowy

rok studiów, semestr: rok II, semestr III i IV

Liczba punktów ECTS: 3 + 6

Metody nauczania: 60 godz. ćwiczeń, konsultacje 1godzina
tygodniowo.
Język wykładowy: polski

Stopień oraz imię i nazwisko wykładowcy: dr Adam W. Wojtunik

Wymagania wstępne:

Cele przedmiotu (efekty kształcenia i kompetencji):

Celem nauczania na studiach

filozoficznych jest przyswojenie przez studentów podstawowej wiedzy z zakresu Historii

filozofii nowożytnej, ze szczególnym uwzględnieniem, w semestrze zimowym: problemu

metody, przezwyciężenia sceptycyzmu oraz kontrowersji między empiryzmem a

racjonalizmem i irracjonalizmem.

W semestrze letnim zaj

ę

cia koncentruj

ą

si

ę

na filozofii

niemieckiego idealizmu, kantowskiej teoretycznej filozofii krytycznej oraz jej rozwojowi na przełomie

XVIII i XIX wieku.

Przedmiot winien również dostarczyć studentom zasobu niezbędnych pojęć

ułatwiających im samodzielne studiowanie literatury z zakresu Historii filozofii nowożytnej.

Semestr zimowy

LP.

Treści merytoryczne przedmiotu

LICZBA

GODZIN

1

Wczesny okres filozofii nowożytnej w relacji do myśli średniowiecznej
i renesansowej. Zdobycze myśli odrodzeniowej; Periodyzacja rozwoju
myśli filozoficznej włoskiego odrodzenia; Relatywizm i sceptycyzm
Monteigne‘a.

4

2

2

Kartezjusz: rozległość sfery wątpienia oraz zagadnienie metody,
ewidentystyczna koncepcja prawdy, cogito ergo sum i dualizm psycho-
fizyczny, definicja substancji, problemu „mostu epistemologicznego”,
ontologiczny dowód na istnienie Boga, istnienie ciał, etyka
tymczasowa; Okazjonalizm (Malebranche, Geulinex).

4

3

Bacon: Cechy charakterystyczne i program reformy wiedzy,
praktycystyczny ideał poznania, teoria idoli, teoria indukcji
eliminacyjnej, eksperyment a doświadczenie.

2

4

Pascal: krytyka kartezjańskiego racjonalizmu, zakres zastosowania
metody geometrycznej, porządek serca i rozumu, wielkość i nędza
człowieka, „zakład Pascala”, sceptyczny i egzystencjalny charakter
filozofii Pascala.

2

5

Spinoza: zastosowanie metody geometrycznej na gruncie etyki,
substancja i jej atrybuty, Deus sive natura, modi skończone i
nieskończone, eliminacja przyczynowości celowej, koncepcja wolności,
intelektualna miłość Boga.

2

6

Hobbes: koncepcja materializmu mechanistycznego; Czy konflikty
wypływające z egoizmu koniecznie muszą prowadzić do wojny
wszystkich przeciwko wszystkim?; Bezpieczeństwo a wolność; prawa
suwerena i elementy totalitaryzmu w filozofii politycznej Hobbesa.

3

7

Leibniz: prawdy rozumowe (twierdzenia konieczne) a prawdy
faktyczne (twierdzenia przygodne), zasada racji dostatecznej i jej
konsekwencje, Harmonia pestabilita i najlepszy z możliwych światów;
pluralizm idealistyczny, prawo ciągłości i panlogizm, teodycea.

3

8

Locke: kwestia źródeł i zakresu poznania ludzkiego, problem podstaw i
stopni wierzeń, opinii oraz przeświadczeń, pojecie idei, idee proste i
złożone, krytyka teorii idei wrodzonych; Locke’a filozofia społeczna

4

9

Berkeley:

idee

jako

przedmiot

poznania,

odrzucenie

idei

abstrakcyjnych, stanowisko nominalistycznego w sporze o uniwersalia,
esse = percipii i problem solipsyzmu, immaterializm, uznanie istnienia
jaźni i Boga.

2

10

Hume: impresje a idee, teoria kojarzenia idei, analiza związku
przyczynowo-skutkowego, doprowadzenie założeń empiryzmu do
ostatecznych konsekwencji.

4

Semestr letni

3

L
P.

Treści merytoryczne przedmiotu

LICZBA
GODZIN

1)

Teoretyczne i społeczne źródła oświecenia francuskiego. Rola inspiracji
angielskich. Podstawowe idee: program intelektualny oświecenia
(d‘Alambert); materializm mechanistyczny i jego warianty (Holbach,
Diderot, Helwecjusz); deizm (Wolter); sensualistyczna interpretacja
empiryzmu

genetycznego

(Condillac);

skrajnie

mechanistyczna

antropologia (La Mettrie); utylitaryzm Helwecjusza; rozwinięcie i
rozpowszechnienie idei postępu (Fintenelle, Turgot, Condoret) – jej
ź

ródła i ograniczenia. Oświeceniowi outsiderzy: antyprogresiwizm i

utopizm myśli plebejskiej: Morelly i Mably; racjonalistyczna metafizyka
i antycywilizacyjna utopia Deschampsa. Rousseau na rozdrożu: między
oświeceniem a idealizacją natury i stanu naturalnego. Nowa wersja
umowy społecznej.

4

2)

Szczególny charakter oświecenia niemieckiego. Rola religijnej inspiracji
protestanckiej. Pietyzm i introwertyzacja religji oraz uznanie
podmiotowości człowieka; podmiotowość człowieka w historycznej
analizie Biblii. Źródła teoretyczne: tradycja pochodząca od Leibniza
(Ch. Wolff) i Spinozy w kształtowaniu się niemieckiej myśli
oświeceniowej. Herderowska filozofia dziejów. Teoriopoznawcze
założenia Ch. Wolffa projektu skrajnie racjonalistycznej ontologii,
ontologia a metafizyka, refleksja, reprezentacja-przedstawienie, byt,
abstrakcja i istota. Zasada sprzeczności i zasada racji dostateczniej.

2

3)

Podział kantowskiej filozofii na okres przedkrytyczny i krytyczny;
program krytycznej filozofii transcendentalnej, metafizyka jako nauka,
„Rewolucja kopernikańska”, sądy syntetyczne a priori, dwa pnie
poznania: naoczność zmysłowa i intelekt, funkcja rozumu i zastosowanie
kategorii, rzecz sama w sobie i odparcie idealizmu, krytyka racjonalnej
psychologii, kosmologii, teologii, od rozumu teoretycznego do
praktycznego.

4

4)

Kontrowersje wokół kantowskiej filozofii na przełomie XVIII i XIX
wieku. Kantyści (K. L. Reinhold, J. Schultz, G. E. Schulze, S.
Maimon, J.G. Fichte) i antykantyści (J. G. Herder, J.G. Hamman, F.
H. Jacobi). Rzecz sama w sobie jako problem generujący odmienne
interpretacje kantowskiej filozofii.

2

5)

Fichte: Teoria wiedzy jako nauka o nauce, poszukiwanie podstawowej
zasady filozofii, dwa poziomy teoretyczne teorii wiedzy, polemika z
„filozofią elementarną” K.L. Reinholda, idealizm a dogmatyzm, czyste ja
i intuicja intelektualna, zasady naczelne teorii wiedzy, transcedentalzim
Fichtego i Kanta, rozum praktyczny a teoretyczny, świadomość moralna i
nauka etyki.

2

4

6)

Hegel:

wczesne

pisma

teologiczne,

idealizm

racjonalistyczno-

dialektyczny,

nauka

logiki,

filozofia

przyrody,

fenomenologia

ś

wiadomości, sfera ducha subiektywnego, obiektywnego i absolutnego,

filozofia dziejów i teoria państwa. Wyodrębnienie się prawicy i lewicy
heglowskiej – od Rugego i Bauera do Feuerbacha.

4

7)

Czworakie korzenie reguły podstawy dostatecznej jako teoriopoznawczy
fundament

systemu

Schopenhauera,

konieczność

w

ś

wiecie

przedstawień, zjawisko a przedstawienie, koncepcja metafizyki
subiektywno-empiryczniej i pojęcie samowiedzy, trudności z przyjęciem
woli jako rzeczy samej w sobie, teoria objektywizjacji woli, ontologiczny
irracjonalizm i pesymizm, Schopenhauera krytyka Kanta, estetyczna
kontemplacja,

zaprzecznienie

woli

ż

ycia

i

pesymistyczna

eudajmonologia, pojęcie wyzwolenia i nicości. Wpływ filozofii
Schopenhauera na różne obszary kulturowe.

4

8)

Marks: wczesna publicystyka polityczno-filozoficzna, teoria pracy
wyobcowanej i natura wyzysku, ideologia niemiecka, materializm
dialektyczny i materialistyczna koncepcja dziejów, próby zniesienia
sprzeczności kapitalizmu.

2

9)

Kierkegaard: idea egzystencji, jednostka i tłum, dialektyka stadiów i
konieczność dokonania wyboru, dramat wiary.

2

10)

Myśl pozytywistyczna XIX wieku. Oświeceniowe korzenie pozytywizmu
–

ciągłość

idei:

D‘Alembert,

Sant-Simon,

Comte.

Program

metodologiczny Comte‘a. Nauka jako wiedza o faktach. Comte‘owska
klasyfikacji nauk – eliminacja filozofii, wyodrębnienie socjologii. Prawa
statystyki i dynamiki społecznej. Trzy fazy rozwoju społecznego. Holizm
w pojmowaniu społeczeństwa – nadrzędność całości wobec jednostki –
jako punkt wyjścia kultu Ludzkości. Swoisty charakter pozytywizmu
angielskiego; ciągłość tradycji empirycznej: Hume, Bentham i J.S. Mill
jako twórca pozytywizmu angielskiego. Nominalistyczny punkt wyjścia,
teoria indukcji, psychologizm; indywidualizm, utylityryzm i liberalizm w
myśli społecznej. Wolność jako warunek społecznego rozwoju i dobra
jednostki. Spencer: pozytywizm ewolucjonistyczny, różnicowanie i
integracja jako zasady rozwoju; szczeble ewolucji poznania i program
„filozofii syntetycznej“ – poznanie jako środek przystosowania.
Naturalistyczna interpretacja społeczeństwa, organicyzm, skrajny
liberalizm i perspektywa darwinizmu społecznego. Modyfikacje tradycji
pozytywistycznej w empirokrytycyzmie (Avenarius, Mach).

4

Metody oceny:

5

Metody oceny:

1. Systematyczny udział w zaj

ę

ciach;

1.1. Trzy nieusprawiedliwione nieobecno

ś

ci – brak zaliczenia;

1.2. Dwie nieobecno

ś

ci nale

ż

y zaliczy

ć

w kolokwium ustnym lub pisemnym;

2. Odpowiednie przygotowanie do ka

ż

dego tematu zaj

ęć

wykazane aktywno

ś

ci

ą

własn

ą

studenta.

Spis zalecanych lektur:

–

Filozofia XVII wieku, red. L. Kołakowski, W-wa 1959. Teksty: Hueta, Bayle’a, s. 135-

143, 172-187.

–

M. Montaigne: Próby, W-wa 1957, t. II, s. 133-193.

–

A. Nowicki, Filozofia włoskiego Odrodzenia, Wstęp.

–

F. Bacon: Novum Organum, W-wa 1955, s. 49-90, 172-210; Nowa Atlantyda – Dom

Salomona.

–

K. Leśniak, Bacon, W-wa 1983.

–

R. Descartes: Rozprawa o metodzie (całość); Medytacje o pierwszej filozofii, W-wa

1958, t. I s. 14-118; Zasady filozofii, W-wa 1960, s. 7-97.

–

F. Alquié, Kartezjusz, Warszawa 1989.

–

B. Pascal: Myśli, W-wa 1989, s. 31-162, 230-244.

–

T. Płużański, Pascal, Warszawa 2001;

–

B. Spinoza: Pisma wczesne, W-wa 1969, s. 211-227, 255-261, 316-327; Etyka, W-wa

1991, s. 3-75.

–

L. Kołakowski, Dwoje oczu Spinozy, [w:] Antynomie wolności. W-wa 1978

–

T. Hobbes: Elementy filozofii, t. I, s. 11-23, 78-105, 138-146; t. II, s. 203-233; Lewiatan,

W-wa 1954, s. 34-42, 147-163.

–

R. Tokarczuk, Hobbes, Lublin 1995.

–

G. W. Leibniz: Wyznanie wiary filozofa, W-wa 1969, s. 87-94, 97-146, 297-317; Nowe

rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, t. I, s. 3-37.

6

–

H. Elzenberg, Podstawy metafizyki Leibniza, Kraków 1918.

–

J. Locke: Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, W-wa 1955, T.I, s.23-57, 91-118;

T.II, s.334-367;

–

J. Locke: Dwa traktaty o rządzie, W-wa 1992, s.165-198.

–

G. Berkeley: Traktat o zasadach poznania ludzkiego, W-wa 1956, s. 7-59.

–

Z. J. Czarnecki, Historyczne przesłanki i teoretyczne cele immaterialistycznej

metafizyki G. Berkeleya, „Annales UMCS” Lublin 1976;

–

H. Elzenberg, Domniemany immanentyzm Berkeleya w świetle analizy tekstów, [w:]

Szkice filozoficzne Romanowi Ingardenowi w darze, Warszawa-Kraków 1964, s. 27-

48;

–

D. Hume: Badania dotyczące rozumu ludzkiego, W-wa 1977, s. 17-96.

–

S. Jedynak, Hume, Warszawa 1974;

–

J. G. Herder: Myśli o filozofii dziejów, W-wa 1962, t. I, rozdz. 1-2 oraz 14-15.

–

Filozofia niemieckiego Oświecenia, (red.) T. Namowicz, K. Sauerland, M. J. Siemek,

W-wa 1973, teksty: Ch. Wolff: O Bogu, s. 57-61; Najlepszy z możliwych światów, s.

61-63; Jak poznajemy, iż jesteśmy... , s. 146-149. I. Kant: Granice mechanistycznej

interpretacji świata, s. 80-85; Jedyna możliwa podstawa dla dowodu na istnienie Boga,

s. 85-96. J. W. Goethe: Natura, s. 103-106; Komentarz do aforystycznej pracy

“Natura”, s. 107-108. G. E. Lessing: Chrześcijaństwo rozumu, s. 74-77; O

rzeczywistości poza Bogiem, s. 77-78; Wychowanie rodu ludzkiego, s. 282-294. J. G.

Herder: Jeszcze jedna filozofia historii, s. 435-448. M. Mendelssohn: Spinozyzm i

panteizm, s. 126-132.

–

H. Jakuszko, Idea wolności w niemieckiej myśli teologiczno-filozoficznej od Lutra do

Herdera, Lublin 1999;

–

E. Adler, Herder i Oświecenie niemieckie, Warszawa 1965;

–

B. Paź, Epistemologiczne założenia ontologii Christiana Wolffa, Wrocław 2002

–

B. Andrzejewski, Problem noumenu w kantyzmie i neokantyzmie, [w:] W kręgu

inspiracji Kantowskich, pod red R. Kozłowskiego, Warszawa – Poznań 1983.

–

N. Leśniewski, O interpretacyjnym statusie kantowskich rzeczy samych w sobie.

Próba ujęcia radykalno-hermeneutycznego, [w:] Filozofia Kanta i jej recepcja, pod

red. R. Kozłowskiego, Poznań 2000.

–

J. G. Fichte: Teoria wiedzy, t. I, W-wa 1996, s. 467-499; Powołane człowieka, Kety

2002.

–

M. Siemek, Idea transcendentalizmu u Fichtego i Kanta, Warszawa 1977;

7

–

Kant: Krytyka czystego rozumu, W-wa 1957, Przedmowa do drugiego wydania, t. I, s.

21-56; Wstęp, t. I, s. 59-90; Estetyka transcendentalna, t. I, s. 93-137; O podstawie

podziału..., t. I, s. 420-450; Dialektyka transcendentalna, t. II, s. 3-50; Uzasadnienie

metafizyki moralności, W-wa 1953, rozdz. III, s. 86-110; Krytyka praktycznego rozumu,

W-wa 1972, O dialektyce czystego rozumu, s. 180-234; Krytyka władzy sądzenia, W-wa

1964, Metodologia teleologicznej władzy sądzenia, par. 83-91, s. 421-493.

–

O. Höffe, Immanuel Kant, Warszawa 1994;

–

A.J. Noras, Kant a neokantyzm badeński i marburski, Katowice 2000;

–

J. Rolewski, Nowa metafizyka Kanta, Toruń 2002

–

M. Kiljanek, Kant. Samoświadomość i poznanie dyskursywne, Poznań 2000;

–

A.L. Zachariasz, I. Kant i jego epoka a idea transcendentalizmu wobec statusu współczesnej wiedzy

teoretycznej, [w:] Kryzys kultury europejskiej, pod red. L. Żuk-Łapińskiej, Rzeszów 1997;

–

A.L. Zachariasz, Leona Petrażyckiego krytyka filozofii transcendentalnej I. Kanta, [w:] „Studia

Filozoficzne” nr 5 (186) 1981;

–

A.L. Zachariasz, Poznanie Teoretyczne. Jego konstytucja i status, Rzeszów 1999, s.67-109.

–

M. Żelazny, Idea wolności w filozofii Immanuela Kanta, Warszawa 2001.

–

G. W. F. Hegel: Fenemenologia ducha, W-wa 1963, t. I, Przedmowa, s. 7-35, rozdz.

“Samowiedza”, s. 199-266; Nauka logiki, W-wa 1967, t. I, Wstęp, s. 31-66; Od czego

należy zacząć w nauce, s. 69-90, rozdz. 1, s. 91-135; Wykłady z filozofii dziejów, W-wa

1958, t. 1, Wstęp (całość), s. 25-86, 154-164; Encyklopedia nauk filozoficznych, W-wa

1990, Przemówienie inauguracyjne, s. 38-58; Duch absolutny, s. 557-584; Wykłady z

historii filozofii, W-wa 1994, t. I, Wstęp do historii filozofii, s. 23-83.

–

L. Feuerbach: O istocie chrześcijaństwa, W-wa 1959, s. 39-86, s. 433-446.

–

R. Panasiuk: Lewica heglowska, Warszawawa 1969;

–

M. Siemek, Hegel i filozofia, Warszawa 1998;

–

M. Żelazny, Heglowska filozofia ducha, Warszawa 2000;

–

Schopenhauer: Świat jako wola i przedstawienie, t. I 1995, s. 629-640; Świat jako wola i

przedstawienie, t. 2, s. 273-285, 457-469;

–

W. Abendroth: Artur Schopenhauer, tłum. R. Różanowski, Wrocław 1998;

–

Artur Schopenhauer. Rekonstrukcje – recepcje – Interpretacje, pod red. Andrzejewski B., Przyłębski

A. Poznań 1991;

–

H. Bad, Czy Schopenhauer był filozofem?, Lwów 1909, ss.54.

–

Bobko: Kant a Schopenhauer. Miedzy racjonalnością a nicością. Rzeszów 1996;

–

J. Garewicz, Rozdroża pesymizmu. Jednostka i społeczeństwo w koncepcji Artura

Schopenhauera, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965;

–

J. Garewicz, Schopenhauer, Warszawa 2000;

8

–

J. Marzęcki, Artur Schopenhauer wobec filozofii Indii, Warszawa 1992;

–

L. Miodoński, Filozofia religii Arthura Schopenhauera, Wrocław 1996;

–

L. Miodoński. Wprowadzenie do filozofii Artura Schopenhauera, Wrocław 1997;

–

K. Marks: Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa. Wstęp, Rękopisy

ekonomiczno–filozoficzne (Przedmowa, Praca wyobcowana), (w:) K. Marks, F. Engels,

Dzieła, t. I, W-wa 1962; Tezy o Feuerbachu, Ideologia niemiecka, t. I, cz. 1, rozdz. A, B,

C, (w:) K. Marks, F. Engels, Dzieła, t.III, W-wa 1962.

–

L. Kołakowski, Główne nurty marksizmu, Londyn 1988;

–

K. Marks: Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa. Wstęp, Rękopisy

ekonomiczno–filozoficzne (Przedmowa, Praca wyobcowana), (w:) K. Marks, F. Engels,

Dzieła, t. I, W-wa 1962; Tezy o Feuerbachu, Ideologia niemiecka, t. I, cz. 1, rozdz. A, B,

C, (w:) K. Marks, F. Engels, Dzieła, t.III, W-wa 1962.

–

L. Kołakowski, Główne nurty marksizmu, Londyn 1988;

–

S. Kierkegaard: Okruchy filozoficzne, rozdz. 3, s. 44-66; Bojaźń i drżenie, W-wa 1966, s.

23-137.

–

K. Teoplitz, Kierkegaard, Warszawa 1973.

–

L. Kołakowski, Filozofia pozytywistyczna (od Hume’a do Koła Wiedeńskiego),

Warszawa 1966;

–

Comte: Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej, (całość), W-wa 1973.

–

J. S. Mill: Utylitaryzm, W-wa 1959, s. 13-20, 38-39, 54-65; O wolności, W-wa 1959,

s. 129-131, 197-199, 270-275.

–

H. Spencer: Wybór tekstów źródłowych, (w:) L. Kasprzyk: Spencer, W-wa 1967.

/podpis prowadzącego/

/podpis Kierownika