Problemy poetyki Dostojewskiego M. Bachtin

- historyczna geneza powieści Dostojewskiego, jej cechy szczególne - wzorca kompozycyjno-

stylistycznego dopatruje sie w literaturze łacińskiej

- tworczosc D. nalezy do nowego typu gatunkowego - powiesc zdialogizowana

- w wiekszosci realistycznych powiesci XIX-wiecznych - bohater okreslony przez swa pozycje

spoleczna, przygody intelektualno-duchowe postaci, ktora byla reprezentantem pewnej

grupy spolecznej => u D. to nie biografia jest kluczowym elementem, ktory decyduje o

charakterystyce bohatera

- D. zapozycza swoje fabuly z powiesci przygodowych, kronik kryminalnych itepe; fabula

przygodowa: czlowiek wystepuje jako czlowiek (np. jak ktos zostanie napadniety, nie liczy sie

jego pochodzenie spoleczne, biograficzne cechy, a to, ze znalazl sie w sytuacji zagrozenia

zycia), moment ogolocenia, czlowiek staje w sytuacji granicznej, jest czlowiekiem i niczym

wiecej; u D. fabula przygodowa jest pretekstem, zeby zaprezentowac zderzenie idei, konflikt

swiatopogladow - to bylo pogwalcenie estetyki gatunku powiesci XIX-wiecznej

- ale: przemieszanie stylow, form podawczych bylo naturalne dla antycznych gatunkow

'powagi smiechu' - ambiwalencja, cechuje je 'ucieszna wzglednosc', sa to gatunki

skarnawalizowane (karnawal jako ceremonial to zjawisko antyczne, wywodzace sie z

rzymskich saturnaliow); te gatunki cechuje:

* aktualnosc problematyki (brak epickiego dystansu, przedstawienie codziennosci w sposob

powazny)

* odwolanie sie do doswiadczen, swobodnej wyobrazni (fabula nie jest oparta na mitach)

* roznostylowosc/ roznogatunkowosc (wielosc, zroznicowanie tonacji: od wysokiego do

niskiego, od duchowego do materialnego)

- dwa gatunki z lit. antycznej, bedace przykladami lit. skarnawalizowanej:

* dialog sokratyczny: dialog obramowany narracja; bohater - ideolog, prezentuje pewna

filozofie; dochodzi do starcia idei, swiatopogladow; pokazuje on dialogowy charakter

prawdy, ktora rodzi sie z jezykowego obcowania ludzi, ktorzy wypro; dwie techniki: synkreza

- zestawia sie ze soba rozne poglady i punkty widzenia; zeby moglo dojsc do synkrezy trzeba

zastosowac anakreze - techniki retoryczne, sluzace sprowokowaniu rozmowcy, zeby wyszedl

poza poczucie oczywistosci i zaczal argumentowac; cechy dialogu sokratycznego: wspolne

wyprobowywanie prawdy, tendencja do stwarzania sytuacji wyjatkowych (sytuacji

granicznych), co prowadzi do wyzbywania sie automatyzmu; wyprobowywanie idei i

czlowieka - zastanowienie sie jaka wartosc maja idee; dialog sokratyczny punktem wyjscia w

linii rozwoju powiesci europejskiej

* satyra mennipejska: Mennipos z _______; swoboda fabularna i filozoficzna fikcja,

uwolnienie sie od podan, wymogow wiarygodnosci; na tym tle tocza sie rozmowy dotyczace

sensu zycia, filozofii itepe; to nie prezentacja pogladow, wyklad idei, ale wspolne

wyprobowywanie pewnych abstrakcyjnych idei w rzeczywistosci, w obliczu

nieprzewidzianych wydarzen; abstrakcyjna idea skonfrontowana z zyciowym faktem;

naturalizm spelunkowy (te fundamentalne rozmowy prowadzi sie w przestrzeni don

nieprzystajacych); pojawianie sie psychicznych stanow granicznych (szalenstwo, obled, stany

anormalne) => celem: pokazanie niekoherencji istoty ludzkiej, osobowosc czlowieka jako cos

zmiennego, niespojnego => bohater jako igraszka losu (wydarzenia weryfikuja

wartoscpogladow bohatera); czeste skandale, ekscentryczne sceny, ekscesy, niestosowne,

wulgarne zachowanie i wypowiedzi; ostre kontrasty w prezentowaniu sylwetek bohaterow

(np. 'cnotliwa hetera', 'cnotliwy zbojca' i inne postaci wewnetrznie sprzeczne); zdolnosci

absorbowania innych gatunkow

=> wszystkie te cechy sa w powiesci D.

- co pomiedzy tymi gatunkami antycznymi a powiescia D.? karnawal

- karnawal - synkretyczna forma widowiskowa o charakterze obrzedowym, w ktorym wszyscy

sa aktorami (karnawalu sie nie oglada, w karnawale sie uczestniczy)

* swiat wypada ze swoich kolei; swiat na opak (np. koronacja krola karnawalu); wzgednosc,

tymczasowosc wszystkich hierarchii ziemskich, zawieszenie roznic (zmiana + wzglednosc)

* ekscentrycznosc

* mezalianse, profanacje

* familiarny kontakt kazdego z kazdym - to prowadzilo do obnizenia stylu, pojawianie sie

wulgarnych rozmow

* przekroczenie norm i praw nie powoduje ich zniesienia, ale wrecz ich podkreslenie

(transgresja)

- pojawienie sie gatunkow skarnalizowanych (literatura sowizrzalska, fraszki, parodia sacra)

- Odrodzenie szcztytem karnawalu; od XVIII wieku pozostaloscia po prawdziwych

karnawalach sa bale maskowe (Wenecja itepe)

- gatunki skarnawalizowane przechowuja karnawalowe swiatoodczucie, w momencie, gdy

karnawal sam w sobiie zanika:

* komedia dell'arte

* wolterianska powiastka filozoficzna

* Cervantes jako poczatek powiesci (powiesc jest sricte nowoczesna)

* powiesc humorystyczna

- Dostojewski "O_________" (opowiadanie): bohater (nizszy urzednik, pijak), przychodzi na

pogrzeb, kiedy pogrzeb sie konczy, on zostaje na cmentarzu i slyszy glosy trupow spod ziemi;

rozmawiaja oni o rzeczach przyziemnych, wulgarnych i bluznierczych; karnawalizacja swiata

pozagrobowego

- Bachtin analizuje rowniez utwory D.: "Sen smiesznego czlowieka" (opowiadanie), "Bracia

Karamazow", "Biesy"

- sprowadzenie bohaterow do 'ogoloconego czlowieczenstwa'; bohaterowie obnarzaja sie

wobec siebie w obliczu 'przekletych pytan' (dot. sensu zycia, zbawienia itepe)

- 'karnawalizacja otwiera przestrzen wielkiego dalogu i pozwala na poszerzenie wymiaru

ludzkiego zycia' ("Biesy": 'jestesmy jak dwie istoty, ktore spotkaly sie w nieskonczonosci';

trzeba stanac w prawdzie, w nagosci egzystencji)

- polifonia: wieloglosowosc, synkreza, zestawienie pogladow roznych postaci, bez nadrzednej

instancji, ktora przyznaje racje (tu nie chodzi o indywidualizacje jezyka postaci - polifonia

rozgrywa sie na poziomie idei)

- slowo dwuglosowe/ zdialogizowane: wszystkie wypowiedzi bohaterow sa dwukierunkowe

(odnosza sie do tego, co mowia, ale i do tego, co mowia inni bohaterowie); slowo jest

zdialogizowane, bo jest cudze; analiza mowy zdialogizowanej wykracza poza stylistyke,

poetyke, analize jezyka