Pierwszy

PIERWSZY LUDZKI ZARODEK uzyskany metodà
klonowania, z∏o˝ony z co najmniej szeÊciu komórek.
Materia∏ genetyczny embrionu i przywartych do
niego komórek p´cherzykowych jest tu niebieski.

l

u

d

z

ki

BY¸Y TYLKO MALE¡KIMI KROPECZKAMI, a obiecywa-

∏y tak wiele. 13 paêdziernika 2001 roku, po miesiàcach prób,

weszliÊmy do naszego laboratorium w Advanced Cell Tech-

nology, by zobaczyç pod mikroskopem to, co tak d∏ugo pró-

bowaliÊmy otrzymaç – ma∏e, niewidoczne go∏ym okiem ku-

leczki dzielàcych si´ komórek. Wydawa∏y si´ niepozorne,

ale jako pierwsze, naszym zdaniem, ludzkie zarodki uzy-

skane technikà transplantacji jàder komórkowych, powszech-

nie znanà jako klonowanie, by∏y dla nas niezwykle cenne.

MieliÊmy nadziej´, ˝e przy odrobinie szcz´Êcia uda si´

sk∏oniç te wczesne zarodki do rozwoju prowadzàcego do

powstania blastocysty – pustej kuli z∏o˝onej z oko∏o 100 ko-

mórek. ChcieliÊmy wyizolowaç z niej ludzkie komórki ma-

cierzyste, a nast´pnie u˝yç ich do wyhodowania tkanek

STYCZE¡ 2002 ÂWIAT NAUKI

29

Jose B. Cibelli, Robert P. Lanza i Michael D. West; z pomocà Carol Ezzell

Technika klonowania terapeutycznego

cz∏owieka pozwoli na skuteczne

wykorzystanie komórek macierzystych

w leczeniu wielu ci´˝kich chorób

JOSE B. CIBELLI

klon

nerwowej, mi´Êniowej i innych, które w przysz∏oÊci pos∏u˝y-
∏yby do leczenia pacjentów cierpiàcych na ró˝ne choroby.
Niestety, tylko jeden z zarodków doszed∏ do stadium szeÊciu
komórek, po czym przesta∏y si´ one dzieliç. Jednak w podob-
nym doÊwiadczeniu uda∏o si´ nam sk∏oniç ludzkie komórki ja-
jowe – bez uprzedniego zap∏odnienia ich plemnikami – do
partenogenetycznego rozwoju, tak ˝e osiàgn´∏y stadium bla-
stocysty. Uwa˝amy, ˝e osiàgni´cia te (szczegó∏owo opisali-
Êmy je 24 listopada ub.r. w sieciowym czasopiÊmie biome-
dycznym The Journal of Regenerative Medicine) sà poczàtkiem
nowej ery w medycynie, gdy˝ dowodzà, ˝e klonowanie tera-
peutyczne jest ju˝ w zasi´gu naszych mo˝liwoÊci.

Klonowanie terapeutyczne, polegajàce na wykorzystaniu

materia∏u genetycznego z w∏asnych komórek pacjenta (aby
np. wyhodowaç komorki wysp trzustkowych umo˝liwiajàce le-
czenie cukrzycy lub komórki nerwowe s∏u˝àce do naprawy
uszkodzonego rdzenia kr´gowego), to coÊ innego ni˝ klono-
wanie reprodukcyjne, w którym zarodek jest implantowany
w macicy kobiety, co ma prowadziç do narodzin niemowl´cia
b´dàcego klonem. Uwa˝amy, ˝e klonowanie reprodukcyjne

stwarza zagro˝enie dla zdrowia matki oraz p∏odu i obecnie jest
nieuzasadnione. Popieramy zatem dzia∏ania zmierzajàce do
zakazu klonowania w celach reprodukcyjnych (przynajmniej
do momentu, gdy b´dzie ono ca∏kowicie bezpieczne i roz-
strzygni´te zostanà wià˝àce si´ z nim problemy etyczne).

To niepokojàce, ˝e zwolennicy klonowania reprodukcyjne-

go starajà si´ wykorzystaç do swoich celów termin „klonowa-
nie terapeutyczne”, twierdzàc, ˝e stosujà technik´ klonowa-
nia, by stworzyç dziecko dla bezp∏odnej pary, która nie mo˝e
mieç potomstwa w ˝aden inny sposób. Uwa˝amy, ˝e u˝ycie
terminu „terapeutyczny” w tym przypadku mo˝e tylko wywo-
∏aç zam´t.

Co zrobiliÊmy

NASZE PRÓBY

uzyskania ludzkiego zarodka technikà klonowa-

nia rozpocz´liÊmy na poczàtku 2001 roku. Najpierw zasi´-
gn´liÊmy opinii komisji ds. etyki, z∏o˝onej z niezale˝nych,
specjalizujàcych si´ w tych zagadnieniach prawników, spe-
cjalistów w dziedzinie p∏odnoÊci i innych, która zosta∏a powo-
∏ana w 1999 roku, by doradza∏a firmie podczas prowadzenia

30

ÂWIAT NAUKI

STYCZE¡ 2002

Klonowanie terapeutyczne: jak to si´ robi

1

Sk∏ania si´ komórki jajowe, by dojrzewa∏y

w warunkach laboratoryjnych. Ka˝da ma
cia∏ko kierunkowe (maleƒkà komórk´,
oddzielonà od oocytu w procesie
dojrzewania), a do ich powierzchni
przylegajà komórki p´cherzykowe.

6

Po wstrzykni´ciu na komórk´ jajowà

dzia∏a si´ ró˝nymi zwiàzkami
chemicznymi, m.in. czynnikami
wzrostowymi, które pobudzajà jà
do podzia∏ów.

7

Po oko∏o 24 godzinach komórka jajowa

zaczyna si´ dzieliç. Komórki potomne
zawierajà materia∏ genetyczny pochodzàcy
tylko ze wstrzykni´tej uprzednio komórki
p´cherzykowej.

8

Czwartego lub piàtego dnia powstaje

pusta kula z∏o˝ona z oko∏o 100 komórek.
Zawiera ich skupienie, zwane
wewn´trznà masà komórkowà, w której
znajdujà si´ komórki macierzyste.

2

Komórk´ jajowà przytrzymuje si´

pipetà, a ig∏à przek∏uwa os∏on´
przejrzystà, usuwajàc czopek.

3

Po wyrzuceniu czopka ig∏´ ponownie

wprowadza si´ do komórki jajowej
przez zrobiony uprzednio otwór,
by usunàç z niej cia∏ko kierunkowe
i materia∏ genetyczny.

CIA¸KO

KIERUNKOWE

KOMÓRKA

JAJOWA

KOMÓRKI

P¢CHERZYKOWE

MATERIA¸
GENETYCZNY

OS¸ONA PRZEJRZYSTA

(b∏ona ochronna)

IG¸A

PIPETA

CZOPEK

WEWN¢TRZNA MASA KOMÓRKOWA

BLASTOCYSTA

JANNA BRENNING

9

4

przez nià prac badawczych. Komisja ta, obradujàca pod prze-
wodnictwem Ronalda M. Greena, dyrektora Instytutu Etyki
w Dartmouth College, rozwa˝y∏a pi´ç podstawowych kwe-
stii przed udzieleniem zgody na rozpocz´cie naszych prac
[ramka na stronie 32].

Nast´pnym etapem by∏o znalezienie kobiet sk∏onnych ofia-

rowaç swe komórki jajowe do wykorzystania w procedurze
klonowania oraz pobranie komórek somatycznych od osób,
które mia∏y byç klonowane (dawców). Proces klonowania
wydaje si´ prosty, ale powodzenie tego przedsi´wzi´cia zale-
˝y od ró˝nych czynników, z których wielu jeszcze nie zna-
my. W podstawowej, stosowanej w tym celu technice prze-
niesienia jàdra komórkowego do pobrania materia∏u
genetycznego z dojrza∏ej komórki jajowej u˝ywa si´ bardzo
cienkiej ig∏y. Nast´pnie wstrzykuje si´ jàdro komórki dawcy
(lub czasem ca∏à komórk´) do pozbawionej jàdra komórki
jajowej i hoduje jà w warunkach, w których mo˝e si´ dzieliç
i rosnàç [ramka powy˝ej].

Kobiety, które anonimowo odda∏y komórki jajowe potrzeb-

ne do naszych badaƒ, znaleêliÊmy, umieszczajàc og∏oszenia

w bostoƒskich mediach. AkceptowaliÊmy tylko panie w wie-
ku 24–32 lat, które mia∏y ju˝ przynajmniej jedno dziecko. Cie-
kawe, ˝e nasza propozycja nie zainteresowa∏a kobiet sk∏onnych
udost´pniç swe komórki jajowe bezp∏odnym parom, aby mo-
g∏y mieç potomka pocz´tego metodà zap∏odnienia in vitro.
Panie, które odpowiedzia∏y na nasze og∏oszenie, chcia∏y od-
daç komórki jajowe do celów naukowych. Wiele nie ˝yczy∏o-
by sobie jednak, aby tych komórek u˝yto do stworzenia dziec-
ka, którego by nigdy nie zobaczy∏y. (Dawców znalaz∏a
i komórki jajowe pobra∏a grupa kierowana przez Ann A. Kies-
sling-Cooper z Duncan Holly Biomedical w Somerville w sta-
nie Massachusetts. Kiessling bra∏a te˝ udzia∏ w dyskusjach
o problematyce etycznej, zwiàzanych z kwestiami dotyczà-
cymi dawczyƒ komórek jajowych.)

ProsiliÊmy potencjalne dawczynie komórek jajowych o pod-

danie si´ badaniom psychologicznym i lekarskim, m.in. pod
kàtem chorób zakaênych, aby upewniç si´, ˝e kobiety te nie
sà chore i ˝e w wyniku zabiegu nie doznajà ˝adnego uszczerb-
ku na zdrowiu. Po przeprowadzeniu niezb´dnych testów wy-
typowaliÊmy 12 kandydatek. Tymczasem pobraliÊmy wycin-

STYCZE¡ 2002 ÂWIAT NAUKI

31

5

Komórk´ p´cherzykowà wstrzykuje si´

g∏´boko do komórki jajowej pozbawionej
w∏asnego materia∏u genetycznego.

KOMÓRKA

P¢CHERZYKOWA

KOMÓRKI

MACIERZYSTE

KOMÓRKI

NERWOWE

KOMÓRKI

KRWIOTWÓRCZE

KOMÓRKI WYSP

TRZUSTKOWYCH

KOMÓRKI SERCA

Mi´dzyuczelniany Wydzia∏ Biotechnologii

Uniwersytetu Gdaƒskiego & Akademii Medycznej

w Gdaƒsku

og∏asza konkurs na

KIEROWNIKÓW GRUP BADAWCZYCH

W zwiàzku z otwarciem nowych laboratoriów Wydzia∏ og∏asza konkurs dla ba-

daczy prowadzàcych badania z zakresu biologii molekularnej i komórkowej lub bio-
technologii, w tym tak˝e w oparciu o nowoczesne modele zwierz´ce.

Kandydaci winni posiadaç stopieƒ doktora, doÊwiadczenie nabyte w trakcie

sta˝u podoktorskiego oraz zdolnoÊç pozyskiwania Êrodków finansowych na ba-
dania w warunkach krajowej i mi´dzynarodowej konkurencji. Habilitacja lub jej
udokumentowany znaczny stopieƒ zaawansowania b´dzie stanowi∏ preferencj´
w wyborze kandydatów.

Aplikacja, która b´dzie traktowane jako poufna, powinna zawieraç:
1. List motywacyjny
2. CV z listà publikacji
3. Odbitki wybranych publikacji dokumentujàce prac´ badawczà

kandydata

4. Informacj´ na temat zainteresowaƒ naukowych i planów

badawczych (1-2 strony)

Kandydaci proszeni sà równie˝ o spowodowanie przes∏ania trzech rekomendacji.

Konkurs b´dzie otwarty do czasu obsadzenia stanowisk.

Dodatkowe informacje na temat Wydzia∏u i konkursu sà dost´pne na stronie

http://www.biotech.univ.gda.pl lub pod podanym poni˝ej adresem.

Aplikacje nale˝y przesy∏aç na adres:

Dr hab. Jacek Bigda, prof. nadzw. AMG,

Dziekan Wydzia∏u i Przewodniczàcy Komisji Konkursowej,

Mi´dzyuczelniany Wydzia∏ Biotechnologii UG & AMG,

ul. K∏adki 24, 80-822 Gdaƒsk,

tel. [phone], fax [phone],

e-mail: [e-mail]

10

Komórki macierzyste mo˝na

z kolei sk∏oniç do ró˝nicowania si´
w rozmaite komórki, które kiedyÊ
byç mo˝e b´dzie si´ wstrzykiwaç
pacjentom.

Rozrywa si´ blastocyst´,
a wewn´trznà mas´ komórek
hoduje w warunkach
laboratoryjnych, aby uzyskaç
komórki macierzyste.

Do ig∏y pobiera si´ komórk´
p´cherzykowà z innej komórki
jajowej. Mo˝na tak˝e u˝yç
fibroblastów (lub ich jàder
komórkowych).

JESZCZE NIE UZYSKANE U LUDZI

32

ÂWIAT NAUKI

STYCZE¡ 2002

Firma Advanced Cell Technology powo∏a∏a niezale˝nà komisj´
ds. etyki, aby ocenia∏a moralne aspekty badaƒ nad klonowaniem
terapeutycznym, zmierzajàcym do uzyskiwania tkanek
zast´pczych, pomocnych w leczeniu wielu chorób.
Oto pi´ç podstawowych problemów, które rozwa˝y∏a komisja,
zanim firma podj´∏a pierwszà prób´ uzyskania ludzkiego
zarodka technikà klonowania.

Ronald M. Green

Czy organizm stworzony w wyniku klonowania jest takim samym bytem
jak powsta∏y w sposób naturalny?
Gdyby zarodek uzyskany metodà klonowania wszczepiç do macicy, jak to
zrobiono w przypadku owcy Dolly, mia∏by on szans´ przejÊç pe∏ny cykl
rozwojowy, zakoƒczony narodzinami. Z tego powodu niektórzy uwa˝ajà, ˝e
organizm stworzony w toku doÊwiadczeƒ nad klonowaniem terapeutycz-
nym jest tym samym co ludzki embrion i ma takie samo prawo do szacun-
ku i ochrony.

Wi´kszoÊç cz∏onków naszej komisji nie podziela tego poglàdu. W od-

ró˝nieniu od zwyk∏ego zarodka organizm otrzymany w wyniku klonowania
nie jest produktem zap∏odnienia komórki jajowej przez plemnik. To nowy
rodzaj bytu biologicznego, nigdy dotàd nie wyst´pujàcy w przyrodzie. Choç
nie da si´ wykluczyç, ˝e móg∏by on rozwinàç si´ w istot´ ludzkà w pe∏nym
tego s∏owa znaczeniu, jest to potencja∏ bardzo ograniczony. W stadium
blastocysty, gdy powstajà zarodkowe komórki macierzyste, embrion ma
postaç p´cherzyka nie wi´kszego ni˝ kropka na koƒcu tego zdania. (Zagnie˝-
d˝enie si´ i rozwój zarodka w Êcianie macicy nast´pujà zwykle ju˝ po za-
koƒczeniu tego stadium.) Nie ma wykszta∏conych narzàdów, nie mo˝e
myÊleç ani czegokolwiek odczuwaç, zatem brak mu cech uwa˝anych za
ludzkie. Cz∏onkowie komisji rozumiejà, ˝e w oczach niektórych ludzi orga-
nizm taki przypomina embrion. UznaliÊmy jednak za w∏aÊciwsze okreÊle-
nie „aktywowana komórka jajowa”, którà mo˝na wykorzystaç w dzia∏a-
niach ratujàcych ˝ycie ludzi.

Czy dopuszczalne jest stworzenie zdolnej do rozwoju ludzkiej istoty wy-
∏àcznie w celu jej zniszczenia?
Ci, dla których ˝ycie ludzkie zaczyna si´ w chwili pocz´cia i którzy traktu-
jà aktywowane komórki jajowe jako równowa˝ne ludzkim zarodkom, nie mo-
gà zaakceptowaç badaƒ nad klonowaniem terapeutycznym. Uwa˝ajà je za
równoznaczne z zabiciem dziecka w celu pobrania jego narzàdów dla do-
bra innych. A jednak niektórzy zwolennicy tego poglàdu aprobujà bada-
nia nad ludzkimi komórkami macierzystymi uzyskanymi z embrionów po-

zosta∏ych po zap∏odnieniu in vitro. Rozumujà oni, s∏usznie lub nie, ˝e
zarodki te i tak zosta∏yby zniszczone, a w ten sposób mogà przynajmniej
pomóc innym. Natomiast nie godzà si´ na klonowanie terapeutyczne, po-
niewa˝ wià˝e si´ ono z kreacjà bytów (uwa˝anych przez nich za istoty
ludzkie) wy∏àcznie w celu ich wykorzystania i zniszczenia.

Nie podzielajà tego poglàdu osoby, które twierdzà, ˝e kryteria moralne nie

majà zastosowania do bytów kreowanych w toku klonowania terapeutyczne-
go. Uwa˝ajà – podobnie jak cz∏onkowie naszej komisji – ˝e korzyÊci z takich
badaƒ i potencjalnych nowych metod leczenia majà du˝o wi´ksze znaczenie
ni˝ prawo do ˝ycia aktywowanych komórek jajowych. Co ciekawe, wiele osób
zgadzajàcych si´ z tym poglàdem sprzeciwia si´ jednak prowadzeniu badaƒ.
Wed∏ug nich, nie wolno tworzyç ˝ycia ludzkiego w jakiejkolwiek formie po to
tylko, by je zniszczyç. Obawiajà si´, ˝e w nast´pstwie takich praktyk spo∏eczeƒ-
stwo mo˝e zaczàç staczaç si´ po równi pochy∏ej i posunàç si´ w którymÊ mo-
mencie do rabowania narzàdów osób doros∏ych wbrew ich woli.

Te argumenty odwo∏ujàce si´ do metafory równi pochy∏ej majà nieraz

du˝à si∏´ oddzia∏ywania na p∏aszczyênie emocjonalnej, sà jednak trudne do
zweryfikowania. Czy wykorzystanie aktywowanych komórek jajowych w ra-
tujàcych ˝ycie terapiach rzeczywiÊcie doprowadzi do takich nadu˝yç? A mo-
˝e wr´cz przeciwnie – jeÊli w wyniku post´pu w medycynie zwi´kszy si´ szan-
sa chorych na prze˝ycie i wyzdrowienie, czy nie wzmocni to szacunku dla
ludzkiego ˝ycia? Cz∏onkowie komisji zwrócili uwag´, ˝e w Wielkiej Bryta-
nii od poczàtku lat dziewi´çdziesiàtych a˝ do niedawna dozwolone by∏o
tworzenie i niszczenie zarodków ludzkich w celach badawczych [ramka
na stronie 34]. Jak si´ wydaje, nie wywar∏o to z∏ego wp∏ywu na spo∏e-

czeƒstwo brytyjskie. W efekcie argumenty przeciwników klonowania tera-
peutycznego nie przekona∏y komisji, ˝e badania nie powinny byç podj´te.

Czy etyczne jest pozyskiwanie ludzkich komórek jajowych do celów ba-
dawczych?
Pozyskiwanie ludzkich komórek jajowych to jedna z najbardziej dra˝liwych
kwestii zwiàzanych z badaniami nad klonowaniem terapeutycznym. W ka˝-
dym cyklu menstruacyjnym organizm kobiety wytwarza zwykle jednà lub
dwie dojrza∏e komórki jajowe. Aby otrzymaç ich liczb´ niezb´dnà do badaƒ,
konieczne jest podawanie Êrodków stymulujàcych owulacj´, podobnych do
tych, jakie stosuje si´ w celu uzyskania komórek jajowych do zap∏odnienia
in vitro. W rzadkich przypadkach Êrodki te mogà powodowaç uszkodzenia
wàtroby, niewydolnoÊç nerek lub udar. Z niektórych badaƒ wynika te˝, ˝e
leki wzmacniajàce owulacj´ zwi´kszajà ryzyko zapadni´cia na raka jajnika.
Tak˝e chirurgiczne pozyskiwanie komórek jajowych niesie pewne ryzyko,

MELISSA SZALK

OWSKI

Organizm uzyskany metodà klonowania to

nowy rodzaj bytu biologicznego,

dotàd nie wyst´pujàcy w przyrodzie.

Dylematy etyczne

STYCZE¡ 2002 ÂWIAT NAUKI

33

zwiàzane chocia˝by ze znieczuleniem ogólnym i utratà krwi. Czy mo˝na na-
ra˝aç kobiety na to wszystko w celach badawczych? Je˝eli oferuje si´ im za-
p∏at´ w zamian za podj´cie ryzyka, czy nie grozi to uznaniem ludzkiego ma-
teria∏u rozrodczego za przedmiot komercyjnego obrotu? Nie zezwalamy na
sprzeda˝ narzàdów ludzkich ani dzieci. Dlaczego mielibyÊmy inaczej trakto-
waç komórki jajowe?

Odpowiadajàc na te zarzuty, cz∏onkowie komisji zwrócili uwag´ na dwa

fakty. Po pierwsze, ju˝ istnieje rynek ludzkich komórek jajowych, sprze-
dawanych do celów reprodukcyjnych. M∏ode kobiety otrzymujà za nie
znaczne sumy, a bezp∏odne kobiety lub pary mogà dzi´ki temu mieç dzie-
ci. Je˝eli kobiety nara˝ano w tym celu, dlaczego nie podjàç takiego same-
go ryzyka w imi´ ratowania ludzkiego ˝ycia? JeÊli p∏acimy im za czas
i ucià˝liwoÊci zwiàzane z oddawaniem komórek jajowych do celów roz-
rodczych, dlaczego nie powinny otrzymywaç godziwej zap∏aty za sztuczne
wywo∏anie owulacji do celów naukowych?

Po drugie, ochotnicy cz´sto akceptujà znaczne ryzyko dla dobra nauki.

JeÊli ktoÊ godzi si´ wziàç udzia∏ w programie niebezpiecznych badaƒ nad
szczepionkà przeciw malarii, dlaczego nie poprosiç go o oddanie komórek
jajowych na podobny cel, zwiàzany z ratowaniem ˝ycia innych?

UznaliÊmy zatem, ˝e zakaz oddawania komórek jajowych w celach ba-

dawczych by∏by dzia∏aniem nazbyt paternalistycznym. RównoczeÊnie okre-
ÊliliÊmy rygorystycznà procedur´ informowania dawczyƒ przed uzyskaniem
ich zgody o zagro˝eniach. Nasza komisja doradcza za˝àda∏a, by Êrodki sty-
mulujàce owulacj´ podawano w bezpiecznych dawkach. OkreÊliliÊmy te˝
wysokoÊç zap∏aty za udzia∏ w programie na umiarkowanym poziomie 4 tys.
dolarów (oko∏o 40 dolarów za godzin´), odpowiadajàcej mniej wi´cej prze-
ci´tnemu wynagrodzeniu w Nowej Anglii za oddanie komórek jajowych do
reprodukcji. Chodzi∏o nam o to, by zbytnia zach´ta nie przes∏ania∏a kandy-
datkom potencjalnego ryzyka.

W jakim stopniu kwestie etyczne dotyczà dawcy komórek u˝ytych do
klonowania?
Mog∏oby si´ wydawaç, ˝e osobie dostarczajàcej komórek (zazwyczaj fibro-
blastów), których jàdra ∏àczy si´ z pozbawionymi jàder komórkami jajo-
wymi w procesie klonowania terapeutycznego, nic nie grozi, mo˝e poza
niewielkà infekcjà w miejscu pobrania wycinka skóry. Ale klonowanie to
przedsi´wzi´cie kontrowersyjne. A wi´c na przyk∏ad dawcà komórek mo-
gà zainteresowaç si´ media, je˝eli zostanie zidentyfikowany jako „cz∏o-
wiek, który da∏ si´ sklonowaç.” Aby uniknàç takich sytuacji, komisja dorad-
cza ds. etyki poleci∏a stosowanie procedur gwarantujàcych poufnoÊç danych
osobowych dawców komórek somatycznych i komórek jajowych (chyba ˝e
sami zechcà ujawniç swà to˝samoÊç).

Du˝o czasu poÊwi´ciliÊmy rozwa˝aniom, czy dzieci mogà byç dawcami ko-

mórek do celów badawczych. UznaliÊmy, ˝e nie jest to wskazane, gdy˝ po
osiàgni´ciu dojrza∏oÊci dziecko mo˝e czuç si´ moralnie napi´tnowane. Uczy-
niliÊmy jednak wyjàtek dla niemowl´cia cierpiàcego na Êmiertelnà chorob´
genetycznà. Wiemy, ˝e linie komórek macierzystych wyprowadzonych z u˝y-
ciem DNA tego dziecka mogà byç pomocne w poszukiwaniu skutecznych me-
tod leczenia jego choroby. Choç prawdopodobnie nie do˝yje ono chwili,
w której mog∏oby skorzystaç z wyników badaƒ, pozostawiliÊmy jego rodzi-
com mo˝liwoÊç wyboru w jego imieniu. Komórki tego dziecka nie zosta∏y do-
tàd wykorzystane w procesie klonowania.

Czy klonowanie terapeutyczne u∏atwi klonowanie reprodukcyjne, a w kon-
sekwencji narodziny dziecka-klonu?
Ostatnie zasadnicze pytanie, wià˝àce si´ z badaniami nad klonowaniem
brzmi: czy przyÊpieszà one mo˝liwoÊç klonowania ludzi w celach repro-
dukcyjnych? Zaniepokojenie tà kwestià bierze si´ z przekonania, ˝e klo-

nowanie reprodukcyjne jest i zawsze pozostanie z∏em. Wielu zwolenników
tego poglàdu zwraca uwag´ na wysokà ÊmiertelnoÊç i odsetek wad wrodzo-
nych u zwierzàt-klonów. Inni obawiajà si´ zagro˝eƒ psychologicznych, na
przyk∏ad dla dziecka b´dàcego genetycznym bliêniakiem jednego z rodzi-
ców. Obawiajà si´ nierealistycznych oczekiwaƒ wobec dzieci-klonów, aby
powtórzy∏y sukcesy swego genetycznego pierwowzoru. Niepokojàce sà rów-
nie˝ zagro˝enia zwiàzane z klonowaniem na du˝à skal´ niewielkiej liczby
po˝àdanych genotypów, na przyk∏ad w celach wojskowych. Ale sà i tacy,
którzy odnoszà si´ do perspektywy klonowania z entuzjazmem. Traktujà
jà jako szans´ na posiadanie biologicznie spokrewnionego potomstwa przez
niep∏odne pary lub jako metod´ ograniczenia ryzyka niektórych dziedzicz-
nych chorób genetycznych.

Niezale˝nie od poglàdów na etyk´ klonowania reprodukcyjnego zakaz

klonowania terapeutycznego nie sprawi, ˝e to pierwsze stanie si´ mniej
prawdopodobne. Choç klonowanie terapeutyczne zapewne u∏atwi naukow-
com doskonalenie technik klonowania reprodukcyjnego, to tak˝e pozwoli
du˝o wyraêniej uzmys∏owiç im niebezpieczeƒstwa zwiàzane z próbami
stworzenia w ten sposób cz∏owieka. Wiadomo ju˝, ˝e u niektórych zwierzàt
stworzonych metodà klonowania dochodzi do zaburzeƒ ekspresji genów. Mo-
˝e to zniech´ciç potencjalnych zainteresowanych do posiadania takiego
potomstwa. Tak wi´c badania nad klonowaniem terapeutycznym prawdo-
podobnie przyczynià si´ do tego, ˝e metoda ta nie b´dzie postrzegana ja-
ko mo˝liwy do zaakceptowania sposób rozrodu cz∏owieka.

Zakaz klonowania terapeutycznego nie zapobiegnie te˝ próbom klono-

wania reprodukcyjnego podejmowanym przez badaczy dzia∏ajàcych na
w∏asnà r´k´. Takie grupy, jak sekta raelian, czy te˝ zbuntowani naukowcy,
na przyk∏ad Richard G. Seed, fizyk i embriolog z Riverside w stanie Illinois,
og∏osili zamiar sklonowania cz∏owieka i zapewne b´dà próbowali osiàgnàç
ten cel bez wzgl´du na zakaz badaƒ nad klonowaniem terapeutycznym.
JeÊli zabroni si´ takiego klonowania, to zastopuje si´ u˝yteczne badania,
podczas gdy nieodpowiedzialni ludzie i tak b´dà podejmowaç próby klono-
wania reprodukcyjnego wsz´dzie tam, gdzie b´dà mogli to zrobiç bez na-
ra˝ania si´ na represje. JeÊli zaka˝e si´ prowadzonych w odpowiedzialny
sposób badaƒ nad biologià komórki, istotnych w klonowaniu ludzi, to na pew-
no pierwsze próby sklonowania cz∏owieka b´dà oparte na zbyt skàpych
danych naukowych.

Nasza komisja ds. etyki musia∏a zmierzyç si´ z ca∏kiem nowymi proble-

mami. Wierzymy, ˝e zdo∏aliÊmy zapewniç firmie Advanced Cell Technolo-
gy solidne podstawy etyczne do jej programu badaƒ nad klonowaniem te-
rapeutycznym. Kiedy badacze uzyskajà komórki macierzyste z aktywowanych
ludzkich komórek jajowych otrzymanych metodà klonowania, etycy b´dà
musieli okreÊliç, w którym momencie mo˝na bezpiecznie wszczepiç je
dawcom-ochotnikom. Cz∏onkowie komisji ds. etyki, takich jak nasza, po-
dejmujà nie∏atwe decyzje. Nagrodà jest uczestnictwo w dzia∏aniach zmie-
rzajàcych do rozwoju zupe∏nie nowej ga∏´zi medycyny.

RONALD M. GREEN jest dyrektorem Instytutu Etyki w Dartmouth College
i przewodniczàcym komisji doradczej ds. etyki w Advanced Cell Technolo-
gy w Worcester w stanie Massachusetts.

Pozostali cz∏onkowie komisji to: Judith Bernstein z Boston University;

Susan Crockin, prawniczka specjalizujàca si´ w sprawach ochrony zdrowia
z Newton (Massachusetts); Kenneth Goodman, dyrektor Forum ds. Bio-
etyki w University of Miami; Robert Kaufmann z Southeastern Fertility Cen-
ter w Mount Pleasant (Karolina Po∏udniowa); Susan R. Levin, radca praw-
ny z West Roxbury (Massachusetts); Susan L. Moss z San Diego State
University oraz Carol Tauer z Minnesota Center for Health Care Ethics.
W komisji doradczej ds. etyki zasiada te˝ z urz´du Michael D. West, pre-
zes i dyrektor generalny Advanced Cell Technology.

Dawca komórek

mo˝e znaleêç si´

w centrum zainteresowania mediów,

je˝eli zostanie zidentyfikowany jako „cz∏owiek, który da∏ si´ sklonowaç”.

ki skóry od kilku równie˝ anonimowych dawców, by otrzy-
maç komórki zwane fibroblastami, wykorzystane nast´pnie
w procedurze klonowania. Ich dawcami by∏y osoby w ró˝-
nym wieku, zarówno zdrowe, jak i chore na cukrzyc´ lub ma-
jàce uszkodzony rdzeƒ kr´gowy, czyli takie, które mog∏yby
skorzystaç z klonowania terapeutycznego.

Pierwszej próby klonowania dokonaliÊmy w lipcu ub.r. Do-

k∏adny czas wykonania prób zale˝a∏ od cyklu miesi´cznego ko-
biet, od których pobraliÊmy komórki jajowe; musia∏y najpierw
przez kilka dni przyjmowaç odpowiednie dawki hormonów,
majàcych pobudziç je do wytworzenia podczas jednego cy-
klu owulacyjnego 10 lub wi´cej komórek jajowych, a nie tak
jak zwykle jednej czy dwu.

W trzecim etapie prób dojrzeliÊmy promyk nadziei. Od-

nieÊliÊmy wra˝enie, ˝e jàdro wstrzykni´tego fibroblastu po-
dzieli∏o si´, nie powsta∏y jednak dwie odr´bne komórki. Na-
st´pnym razem postanowiliÊmy zrobiç tak jak Teruhiko

34

ÂWIAT NAUKI

STYCZE¡ 2002

Czy klonowanie terapeutyczne zostanie zakazane?

Dzia∏ania ustawodawcze mogà zniweczyç korzyÊci, jakie daje medy-
cynie klonowanie terapeutyczne. 31 lipca 2001 roku Izba Repre-
zentantów Kongresu USA przyj´∏a uchwa∏´ zakazujàcà klonowania
ludzi nie tylko w celach reprodukcyjnych, ale tak˝e badawczych, na
przyk∏ad w celu otrzymania komórek macierzystych do wykorzystania
w lecznictwie. Ustawa, którà wnieÊli kongresmani David Weldon (Par-
tia Republikaƒska, Floryda) i Bart
Stupak (Partia Demokratyczna,
Michigan), przewiduje kary do
10 lat wi´zienia i do miliona do-
larów grzywny dla ka˝dego, kto
podejmie si´ klonowania cz∏o-
wieka. Poprawka kongresmana
Jima Greenwooda (Partia Re-
publikaƒska, Pensylwania), do-
puszczajàca klonowanie tera-
peutyczne, nie przesz∏a (Green-
wood z∏o˝y∏ w∏asny projekt
ustawy, która zakazywa∏aby je-
dynie klonowania reproduk-
cyjnego). Prawo to b´dzie obo-
wiàzywaç wszystkich naukow-
ców w USA, nie tylko korzysta-
jàcych z funduszy federalnych.

Ustaw´ Weldona-Stupaka ma

na poczàtku 2002 roku rozpa-
trzyç Senat. Senator Sam Brownback (Partia Republikaƒska, Kan-
sas), który równie˝ zg∏osi∏ w∏asny projekt, sprzeciwia si´ klonowaniu
ludzi w jakimkolwiek celu. W listopadzie 2001 roku próbowa∏ on
wprowadziç zapis o zakazie klonowania ludzi do bud˝etu Departa-
mentu Zdrowia i Opieki Spo∏ecznej na rok finansowy 2002. Jednak-
˝e w zdominowanym przez demokratów Senacie tego rodzaju inicja-
tywy sà trudne do przeforsowania. Administracja Busha popiera
ca∏kowity zakaz klonowania i zaakceptowa∏a projekt ustawy Weldona-
-Stupaka.

Do sprawy klonowania cz∏owieka wróci∏ ostatnio parlament brytyj-

ski. W roku 2000 przyj´to w Wielkiej Brytanii poprawk´ do ustawy
o sztucznym zap∏odnieniu i embriologii z 1990 roku, dopuszczajàcà
klonowanie terapeutyczne. Jednak w listopadzie 2001 roku przeciw-
nicy aborcji doprowadzili do uniewa˝nienia tej poprawki, wysuwajàc
argument, ˝e zarodek uzyskany tà metodà nie powsta∏ z po∏àczenia ko-

mórki jajowej i plemnika, a za-
tem ustawa nie obejmuje tego
przypadku.

Podobnej kwestii dotyczy∏

wprowadzony w sierpniu 2001
roku przez prezydenta Busha
zakaz finansowania z bud˝etu
federalnego badaƒ nad komór-
kami macierzystymi uzyskanymi
z zarodków, w szczególnoÊci
drogà klonowania. Naukowcy
mogà korzystaç ze Êrodków fe-
deralnych jedynie podczas do-
Êwiadczeƒ z u˝yciem kultur
komórek macierzystych otrzy-
manych przed og∏oszeniem za-
kazu. Jednak wielu badaczy
zwraca uwag´ na niskà jakoÊç

i trudny dost´p do tych linii ko-
mórek macierzystych. Inni na-

tomiast twierdzà, ˝e bez klonowania komórki macierzyste na niewie-
le si´ zdadzà, gdy˝ zostanà zapewne odrzucone przez uk∏ad
odpornoÊciowy biorcy jako obce.

Inicjatyw´, którà podjà∏ w listopadzie senator Arlen Specter (Partia

Republikaƒska, Pensylwania), aby umo˝liwiç sfinansowanie ze Êrod-
ków federalnych otrzymanie nowej linii komórek macierzystych, zablo-
kowa∏ Brownback, gro˝àc, ˝e podejmie dzia∏ania na rzecz ca∏kowite-
go zakazu badaƒ nad ludzkimi komórkami macierzystymi.

Carol Ezzell

KOMÓRKI NERWOWE NACZELNYCH wyhodowane z komórek macie-
rzystych niczym nie ró˝nià si´ od zwyk∏ych neuronów.

JOSE B. CIBELLI

Klonowanie a prawo

JOSE B. CIBELLI jest wiceprezesem ds. badaƒ naukowych, ROBERT
P. LANZA – wiceprezesem ds. rozwoju medycznego i naukowego,
a MICHAEL D. WEST – prezesem i dyrektorem generalnym Advan-
ced Cell Technology, prywatnej firmy biotechnologicznej majàcej sie-
dzib´ w Worcester w stanie Massachusetts. Cibelli uzyska∏ tytu∏ le-
karza weterynarii w Uniwersytecie La Plata w Argentynie i doktorat
w University of Massachusetts w Amherst. Jego badania doprowadzi-
∏y do powstania w 1998 roku pierwszych genetycznie zmodyfikowa-
nych cielàt uzyskanych technikà klonowania. Lanza otrzyma∏ tytu∏
lekarza medycyny w University of Pennsylvania. By∏ stypendystà Ful-
brighta; jest autorem i redaktorem wielu ksià˝ek naukowych i popu-
larnonaukowych, w tym Principles of Tissue Engineering. West obro-
ni∏ doktorat w Baylor College of Medicine i szczególnie interesuje si´
procesami starzenia i komórkami macierzystymi. By∏ za∏o˝ycielem,
a w latach 1990–1998 dyrektorem i wiceprezesem Geron Corpora-
tion w Menlo Park w Kalifornii, gdzie kierowa∏ badaniami nad biolo-
già telomerów (koƒców chromosomów, które skracajà si´ w miar´
starzenia). Carol Ezzell jest redaktorkà Scientific American.

O

AUTORACH

Wakayama i jego wspó∏pracownicy, którzy w 1998 roku sklo-
nowali pierwsze myszy. (Wakayama pracowa∏ wówczas w Uni-
versity of Hawaii, obecnie jest zatrudniony w Advanced Cell
Technology).

Do cz´Êci komórek jajowych jak zwykle wprowadziliÊmy

jàdra fibroblastów, do reszty natomiast wstrzykn´liÊmy ko-
mórki p´cherzykowe (komórki wzgórka jajonoÊnego), które od-
˝ywiajà rozwijajàce si´ w jajniku komórki jajowe i po owula-
cji nadal sà do nich przyklejone. Komórki p´cherzykowe sà tak
ma∏e, ˝e mo˝na je wstrzykiwaç w ca∏oÊci.
¸àcznie pobraliÊmy 71 komórek jajowych
od siedmiu ochotniczek, zanim uda∏o si´
nam uzyskaç w ten sposób pierwszy wczesny
zarodek. Z oÊmiu komórek jajowych, do któ-
rych wstrzykn´liÊmy komórki p´cherzyko-
we, dwie podzieli∏y si´ dwukrotnie, tworzàc
zarodki z∏o˝one z czterech komórek, a roz-
wój jednej doszed∏ do stadium co najmniej
szeÊciu komórek, zanim przesta∏y si´ one
dzieliç.

Partenogeneza

POSTANOWILI

Â

MY

tak˝e sprawdziç, czy zdo-

∏amy zmusiç nie zap∏odnionà ludzkà komór-
k´ jajowà do podzia∏ów, tak by utworzy∏a
wczesny zarodek bez procedury klonowa-
nia, tzn. usuwania jej w∏asnego jàdra i wpro-
wadzania jàdra innej komórki. Choç komór-
ka jajowa zawiera normalnie tylko po∏ow´
materia∏u genetycznego typowego dla ko-
mórki somatycznej (w przeciwnym razie za-
rodek mia∏by dwa razy wi´cej genów, ni˝
powinien), to liczba znajdujàcych si´ w niej
chromosomów zmniejsza si´ o po∏ow´ na
stosunkowo póênym etapie jej dojrzewania.
JeÊli zostanie pobudzona do podzia∏ów
przed tym momentem, zachowa pe∏ny ze-
staw genów.

Nale˝y przypuszczaç, ˝e komórki macie-

rzyste uzyskane z takich partenogenetycz-
nych zarodków nie zosta∏yby przez orga-
nizm odrzucone po transplantacji, gdy˝
by∏yby bardzo podobne do komórek pacjen-
ta i nie wytwarza∏yby zbyt wielu czàsteczek
obcych dla jego uk∏adu odpornoÊciowego.
(Nie by∏yby jednak ca∏kowicie z nimi iden-
tyczne ze wzgl´du na tasowanie genów, któ-
re zachodzi zawsze przy powstawaniu ko-

mórek jajowych i plemników.) Zapewne ich u˝ycie by∏oby
bez porównania mniej kontrowersyjne ni˝ komórek macierzy-
stych pochodzàcych z wczesnych zarodków uzyskanych
metodà klonowania.

W jednym z mo˝liwych scenariuszy da∏oby si´ uzyskaç w la-

boratorium blastocysty z w∏asnych komórek jajowych kobie-
ty chorej na serce, a nast´pnie za pomocà czynników wzro-
stowych sk∏oniç uzyskane w ten sposób komórki macierzyste
do przekszta∏cenia si´ w komórki mi´Ênia sercowego i wsz-
czepiç je pacjentce w celu wyleczenia jej serca. Trudniej by-
∏oby otrzymaç za pomocà techniki zwanej androgenezà komór-
ki macierzyste pomocne w leczeniu m´˝czyzny. Ale mog∏oby
tu wchodziç w gr´ przeniesienie jàder z dwóch plemników
m´˝czyzny do pozbawionej jàdra komórki jajowej pobranej od
kobiety.

Naukowcom ju˝ dawniej uda∏o si´ pobudziç do rozwoju

nie zap∏odnione komórki jajowe myszy i królików, kiedy dzia-
∏ali na nie ró˝nymi bodêcami chemicznymi lub fizycznymi,
na przyk∏ad pràdem elektrycznym. W 1983 roku Elizabeth J.
Robertson, obecnie pracujàca w Harvard University, wyka-
za∏a, ˝e z komórek macierzystych pobranych z uzyskanego

STYCZE¡ 2002 ÂWIAT NAUKI

35

■

Wi´cej na ten temat mo˝esz przeczytaç w specjalnym

raporcie o klonowaniu cz∏owieka i komórkach macierzystych
zamieszczonym na stronie internetowej Scientific American
www.sciam.com/explorations/2001/112401ezzell/.

■

Strona ta zawiera poprzednie artyku∏y opublikowane
w Scientific American dotyczàce tych zagadnieƒ
oraz raporty o komórkach macierzystych i obecnym
stanie prac nad klonowaniem reprodukcyjnym.

Z sieci /

Klonowanie cz∏owieka

w drodze partenogenezy zarodka myszy mogà powstawaç
ró˝ne tkanki, ∏àcznie z nerwowà i mi´Êniowà.

W naszych doÊwiadczeniach z partenogenezà poddaliÊmy

22 komórki jajowe dzia∏aniu zwiàzków chemicznych, zmienia-
jàcych w nich st´˝enie jonów. Po pi´ciu dniach hodowli na
szalkach szeÊç komórek jajowych rozwin´∏o si´ w twory po-
dobne do blastocyst, ale ˝adna z nich nie zawiera∏a wyraê-
nej wewn´trznej masy komórek, z których mog∏yby powstaç
komórki macierzyste.

Dlaczego to zrobiliÊmy

CZEKALI

Â

MY

z niecierpliwoÊcià na dzieƒ, gdy b´dziemy w sta-

nie zaoferowaç chorym terapi´ komórkowà opartà na klono-
waniu lub partenogenezie. Obecnie dà˝ymy do opracowania
metod leczenia: cukrzycy, chorób uk∏adów nerwowego i krà-
˝enia, autoimmunizacyjnych oraz krwi i szpiku.

Mamy nadziej´, ˝e gdy zdo∏amy ju˝ uzyskaç komórki ner-

wowe z zarodków otrzymanych technikà klonowania, to b´-
dziemy potrafili naprawiaç nie tylko uszkodzone rdzenie kr´-
gowe, ale tak˝e leczyç schorzenia mózgu, takie jak choroba
Parkinsona (w której Êmierç komórek wytwarzajàcych dopa-
min´ prowadzi do drgawek i parali˝u). Terapie tego typu mo-
g∏yby te˝ byç skuteczne w leczeniu choroby Alzheimera, uda-
ru i padaczki.

Komórki macierzyste uzyskane z takich zarodków da si´

sk∏oniç, aby sta∏y si´ komórkami wysp trzustkowych, przy-
datnymi do leczenia cukrzycy, lub na przyk∏ad komórkami
mi´Ênia serca, pomocnymi w terapii zastoinowej niewydolno-
Êci tego narzàdu i arytmii oraz w regenerowaniu tkanki ser-
ca uszkodzonej przez zawa∏.

Jeszcze bardziej interesujàce by∏oby pobudzanie uzyska-

nych metodà klonowania komórek macierzystych do ró˝ni-
cowania si´ w komórki krwi i szpiku. Choroby autoimmuni-
zacyjne, takie jak stwardnienie rozsiane i reumatoidalne
zapalenie stawów, powstajà, gdy limfocyty B, wytwarzane
w szpiku czerwonym, atakujà w∏asne tkanki pacjenta. Wst´p-
ne badania wykaza∏y, ˝e u chorych na raka, którzy cierpieli
równoczeÊnie na choroby autoimmunizacyjne, objawy cz´-
Êciowo ustàpi∏y po przeszczepie szpiku zast´pujàcego ich
w∏asny szpik zabity przez wysokie dawki chemioterapeuty-
ków, podawanych w celu zniszczenia nowotworu. Wlewy
krwiotwórczych (hematopoetycznych) komórek macierzy-
stych otrzymanych technikà klonowania mog∏yby zatem „re-
startowaç” uk∏ad odpornoÊciowy osób z chorobami autoim-
munizacyjnymi.

Ale czy komórki uzyskane na drodze klonowania i parteno-

genezy sà normalne? Da si´ to stwierdziç tylko podczas prób
klinicznych, które wyka˝à, czy mo˝na je bezpiecznie stoso-
waç w rutynowym leczeniu pacjentów. Nasze badania zwie-
rzàt-klonów wykazujà jednak, ˝e sà zdrowe. W Science z 30
listopada 2001 roku opisaliÊmy nasze sukcesy w klonowaniu
byd∏a. Wprawdzie z 30 otrzymanych tà metodà cielàt szeÊç pa-
d∏o wkrótce po porodzie, ale pozosta∏e, jak wykaza∏y bada-
nia ich cech fizycznych i uk∏adu odpornoÊciowego, nie ró˝nià
si´ od normalnych zwierzàt. Dwie z takich krów urodzi∏y póê-
niej zdrowe ciel´ta.

Proces klonowania najwyraêniej restartuje „zegar starzenia”

w uzyskiwanych tà technikà komórkach, tak ˝e pod pewnym
wzgl´dem wydajà si´ m∏odsze ni˝ komórki, od których po-

chodzà. W roku 2000 donieÊliÊmy, ˝e telomery – zakoƒcze-
nia chromosomów – u cielàt-klonów majà takà samà d∏ugoÊç
jak u zwyk∏ych zwierzàt. Telomery zwykle skracajà si´ lub
ulegajà uszkodzeniu w miar´ starzenia si´ organizmu. Dzi´-
ki klonowaniu terapeutycznemu mo˝na dostarczyç „m∏ode”
komórki do starzejàcej si´ ich populacji.

W lipcu 2001 roku Rudolf Jaenisch z Whitehead Institute

for Biomedical Research w Cambridge w stanie Massachusetts

KOMENTARZ

Czy mo˝na sklonowaç cz∏owieka?

N

a tak postawione pytanie odpowiedê brzmi –

NIE

. Jestem

bowiem przekonany, ˝e cz∏owiek sk∏ada si´ z dwóch wy-

raênie wyodr´bnionych sfer. Pierwsza, fizyczna, jest dziedzi-
czona za poÊrednictwem materia∏u genetycznego. Sk∏adajà
si´ na nià barwa skóry i w∏osów, kszta∏t z´bów, ich uk∏ad i wie-
le innych cech. Druga sfera to cechy psychiczne, jak inteli-
gencja, odwaga, emocje i uczucia. T´ cz´Êç naszego jestestwa
mo˝na równie˝, w zale˝noÊci od naszych zapatrywaƒ, nazy-
waç duszà.

Cechy fizyczne cz∏owieka mogà zostaç sklonowane, czyli

w potocznym rozumieniu tego s∏owa – powielone. Natomiast
drugiej sfery, aczkolwiek w jakimÊ stopniu równie˝ uwarun-
kowanej genetycznie, skopiowaç nie sposób. Ona to w∏aÊnie
stanowi o naszym cz∏owieczeƒstwie, o tym, ˝e jesteÊmy sobà.
Z pewnoÊcià cechy osobowoÊciowe ka˝dego z nas sà w za-
sadniczym stopniu uwarunkowane przez Êrodowisko: to, ja-
kich mieliÊmy rodziców, w jakich warunkach spo∏ecznych
i materialnych dorastaliÊmy, jacy byli nasi koledzy i kole˝an-
ki. Nie wiadomo, w jakim stopniu nasz charakter i sposób by-
cia sà determinowane przez genom, a w jakim przez Êrodowi-
sko, i zapewne nikt nie potrafi dziÊ odpowiedzieç na to pytanie.
Jestem jednak g∏´boko przekonany, ˝e tych warunków spo-
∏ecznych i gospodarczych w laboratorium odtworzyç si´ nie
da. Dlatego uwa˝am, ˝e

CZ¸OWIEKA SKLONOWAå NIE MO˚NA.

Warto jeszcze rozwa˝yç dwa inne aspekty tego zagadnienia:

1. Stan nauki i techniki. Technicznie klonowanie zarodków

nie jest nowoÊcià ani tym bardziej sensacjà i w przypadku
ssaków o istotnym znaczeniu gospodarczym realizowane

36

ÂWIAT NAUKI

STYCZE¡ 2002

Human Therapeutic Cloning. Robert P. Lanza, Jose B. Cibelli i Michael

D. West; Nature Medicine, tom 5, nr 9, s. 975-977; IX/1999.

Prospects for the Use of Nuclear Transfer in Human Transplantation.

Robert P. Lanza, Jose B. Cibelli i Michael D. West; Nature Biotechno-
logy, tom 17, nr 12, s. 1171-1174; XII/1999.

The Ethical Validity of Using Nuclear Transfer in Human Transplantation.

Robert P. Lanza i in.; Journal of the American Medical Association,
tom 284, nr 24; 27 XII 2000.

The Human Embryo Research Debates: Bioethics in the Vortex of Con-

troversy. Ronald M. Green; Oxford University Press, 2001.

Igraszki z genetykà. Dean Hamer; Âwiat Nauki, nr 12, s. 78-83; XII/1999.
Ja, klon. Ronald M. Green; Âwiat Nauki, nr 12, s. 92-95; XII/1999.
Wizje, czyli jak nauka zmienia Êwiat w XXI wieku. Michio Kaku; Pró-

szyƒski i S-ka, 2000.

Czy klonowaç cz∏owieka? Kontrowersje wokó∏ klonowania. Medycyna

Wieku Rozwojowego. Supl. 1 do nr 3/99, 1999.

Tekst artyku∏u zamieszczonego w sieciowym czasopiÊmie biomedycznym

The Journal of Regenerative Medicine znajduje si´ na stronie www.lie-
bertpub.com.ebi.

JEÂLI CHCESZ WIEDZIEå WI¢CEJ

i jego wspó∏pracownicy wykryli tzw. zaburzenia pi´tna ge-
nomowego u myszy otrzymanych metodà klonowania. Pi´tno
genomowe to rodzaj piecz´ci umieszczanej na wielu ssaczych
genach, która zmienia sposób ich w∏àczania lub wy∏àczania
w zale˝noÊci od tego, czy pochodzà od matki, czy ojca. Pro-
gram takiego pi´tnowania jest na ogó∏ „zerowany” w czasie
rozwoju zarodkowego.

Choç pi´tno genomowe wydaje si´ pe∏niç wa˝nà funkcj´

u myszy, nie wiadomo jeszcze, czy ma równie istotne znacze-
nie w przypadku ludzi. Ponadto Jaenisch i jego wspó∏pracow-
nicy nie badali myszy, do klonowania których u˝yto fibrobla-
stów lub komórek p´cherzykowych, pobranych z organizmów
zwierzàt doros∏ych. W ich doÊwiadczeniach wykorzystano
bowiem do tego celu komórki zarodkowe, które prawdopodob-
nie sà bardziej zmienne. Wyniki badaƒ, wykazujàcych, ˝e pi´t-
nowanie jest normalne u myszy-klonów powsta∏ych dzi´ki
u˝yciu komórek osobników doros∏ych, powinny zostaç opu-
blikowane w ciàgu kilku najbli˝szych miesi´cy.

Obecnie kontynuujemy nasze doÊwiadczenia nad klonowa-

niem terapeutycznym i partenogenezà, aby tymi technikami
otrzymaç ludzkie zarodki, a nast´pnie uzyskaç komórki ma-
cierzyste. ZrobiliÊmy przecie˝ dopiero pierwszy krok, by wy-
korzystaç drzemiàce w nich niezwyk∏e mo˝liwoÊci.

T∏umaczyli

Ewa Bartnik i Krzysztof KwaÊniewicz

jest od doÊç dawna. Nale˝y przy tym podkreÊliç, ˝e klono-
wanie nie jest ani in˝ynierià genetycznà, ani biotechnolo-
già. Jest to natomiast technika rozmna˝ania stosowana od
dawna w ogrodnictwie, rolnictwie i weterynarii.

2. Sytuacja prawna. Normy krajów Unii Europejskiej, stano-

wisko Organizacji Wspó∏pracy Gospodarczej i Rozwoju
(OECD) czy te˝ deklaracje Organizacji Narodów Zjedno-
czonych sà w tej kwestii jednoznaczne: nie wolno naru-
szaç integralnoÊci cz∏owieka i klonowaç istoty ludzkiej.
Jednak˝e nie ma definicji prawnej dwóch zasadniczych
terminów „integralnoÊç” oraz „cz∏owiek”. Dlatego normy
prawne w poszczególnych paƒstwach dopuszczajà klono-
wanie zarodków, na przyk∏ad w Wielkiej Brytanii do 14
dnia rozwoju, w celach badawczych i do pozyskiwania
cennych preparatów leczniczych.

Osobnym zagadnieniem jest ocena moralna klonowania,

szczególnie w kontekÊcie dyskusji prowadzonej w mediach.
Sàdz´, ˝e konieczne jest rozró˝nienie kwestii technicznych, le-
gislacyjnych i moralnych, a dyskusje i oceny dotyczàce pierw-
szych dwóch nale˝y opieraç na faktach – danych ekspery-
mentalnych czy te˝ normach prawnych. Uwa˝am, ˝e poziom
naszej wiedzy w tych dziedzinach jest stanowczo zbyt niski.
Oceny moralne wynikajàce ze Êwiatopoglàdu sà natomiast
osobistà sprawà ka˝dego cz∏owieka.

Tomasz Twardowski

Prof. dr hab. TOMASZ TWARDOWSKI pracuje w Instytucie
Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu, gdzie kieruje Zespo∏em
Biosyntezy Bia∏ka. Jest tak˝e ekspertem United Nation Envi-
ronmental Program oraz przewodniczàcym Rady Programowej
Biura Informacyjnego ds. ˚ywnoÊci Genetycznie Modyfikowanej.