125

124

Aqua vitae. – Woda ˝ycia. Stàd: okowita – staropolska nazwa gorza∏ki.
AquÆla non captat muscas. – Orze∏ nie chwyta much Patrz: MinÆma non curat praetor.

Por. pol. Nie strzela si´ z armaty do muchy.

Arbor bona bonos fructus fert (Evangelium secundum Matthaeum). – Dobre drzewo

przynosi dobre owoce.

Ardua prima via est (Ovidius). – Poczàtek drogi jest trudny.
Argumenta non numeranda, sed ponderanda sunt (Cicero). – Dowodów nie nale˝y

liczyç, ale wa˝yç.

Audentes deus ipse iuvat (Ovidius). – Odwa˝nym sam bóg sprzyja.
Audentes fortuna iuvat (Vergilius). – Los sprzyja odwa˝nym.
Aut vincÅre, aut mori. – Albo zwyci´˝yç, albo umrzeç. Napis na piecz´ci Konfederacji

Barskiej z 1768 r.

Avaritia est causa paupertatis (Seneca). – ChciwoÊç jest przyczynà ubóstwa.
Avarus, nisi cum moritur, nil recte facit (Publilius Syrus). – Chciwy niczego godziwie

nie czyni, chyba ˝e umiera.

Ave atque vale! (Catullus). – Witaj i ˝egnaj! S∏owa poety wypowiedziane nad grobem brata

w carmen 101,10.

Bene merÆtus. – Dobrze zas∏u˝ony.
Bene nati. – Dobrze urodzeni, szlachta.
Bis vincit, qui se vincit in victoria (Publilius Syrus). – Dwa razy zwyci´˝a, kto siebie

zwyci´˝a w zwyci´stwie.

Bona fide. – W dobrej wierze. Je˝eli coÊ mówimy lub robimy zgodnie z sumieniem, dzia∏amy

w dobrej wierze, szczerze – bona fide. Nie wyklucza to b∏´du, gdy˝ mo˝emy si´ myliç. Por.
Mala fide.

Bonis nocet qui malis parcit. – Kto z∏ym pob∏a˝a, dobrym szkodzi.
Bono domÆno quot servi, tot amici (sunt); malo domÆno quot servi, tot inimici

(sunt). – Dobry pan ma tylu przyjació∏, ilu niewolników; z∏y pan – ilu niewolników,
tylu nieprzyjació∏.

Bonum est fugienda aspicÅre in alieno malo (Publilius Syrus). – Dobrze jest dostrzec

w cudzym nieszcz´Êciu to, czego nale˝y unikaç.

Caelo mutato anÆmus non mutatur. – Zmieniwszy niebo nie zmienia si´ charakteru.

Zmieniasz klimat, a nie zmieniasz siebie.

Caelum capÆte perrumpÅre conaris. – Niebo g∏owà usi∏ujesz przebiç.
Caelum, non anÆmum mutant, qui trans mare currunt (Horatius). – Ci, co za morze

p∏ynà, zmieniajà niebo, a nie dusz´. Kto p∏ynie za morze, zmienia klimat, a nie sposób
myÊlenia.

Caritate benevolenti®que sublat® omnis est e vita sublata iucundÆtas (Cicero).

– JeÊli usuwa si´ z ˝ycia mi∏oÊç i ˝yczliwoÊç, to usuwa si´ [z ˝ycia] wszelkà przyjemnoÊç.

Carum est, quod rarum est. – Drogie jest to, co jest rzadkie.
Castigat ridendo mores. – Âmiejàc si´ poprawia obyczaje. Dewiza teatru Opéra Comique

w Pary˝u.

Cato esse quam videri bonus malebat (Sallustius). – Katon wola∏ byç ni˝ wydawaç

si´ dobrym.

Caus® morbi invent® curatio facÆlis est. – Po odkryciu przyczyny choroby leczenie

staje si´ ∏atwe.

Cessante caus® cessat effectus. – Gdy ust´puje przyczyna, ust´puje skutek.
Citius venit (id), quod times, quam (id), quod speras – Szybciej nadchodzi to,

czego si´ obawiasz, ni˝ to, z czym wià˝esz nadziej´.

Dicta, proverbia, sententiae

Zwroty, przys∏owia, sentencje

Ab alio expectes, alteri quod fecÅris (Publilius Syrus). – Oczekuj od drugiego,

co drugiemu czynisz.

AccipÅre praestat quam inferre iniuriam (Socrates apud Ciceronem). – Lepiej jest doznaç

krzywdy, ni˝ jà wyrzàdziç.

Acrior est oculorum quam aurium sensus (Quintilianus). – Ostrzejszy jest zmys∏

wzroku ni˝ s∏uchu.

Acta est fabflla. – Sztuka odegrana. – Wed∏ug zwyczaju rzymskiego tymi s∏owami re˝yser

obwieszcza∏ ze sceny zakoƒczenie sztuki (zw∏aszcza komedii). W szerszym znaczeniu formu∏a ta
– wypowiadana w tonie ˝artobliwym lub powa˝nym – oznacza zakoƒczenie wszelkiej czynnoÊci,
a nawet ˝ycia.

Ad acta (deponere). – Do akt (od∏o˝yç). Od∏o˝yç do akt, do spraw, które zosta∏y zakoƒczone.
Ad vivendum velut ad natandum is melior, qui onÅre liberior (Apuleius). – Do

˝ycia, jak do p∏ywania ten jest zdatniejszy, kto wolniejszy od ci´˝aru.

Adhibenda est in iocando moderatio. – W ˝artach nale˝y zachowaç umiar.
Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis! – Baranku Bo˝y, który

g∏adzisz grzechy Êwiata, zmi∏uj si´ nad nami! (Liturgia).

Alea iacta est (Caesar). – KoÊci (dos∏. kostka) zosta∏y rzucone. S∏owa Cezara, gdy

przekracza∏ Rubikon w r. 49 przed Chr., zapoczàtkowujàc w ten sposób wojn´ domowà. Ogólnie:
Trudna i nieodwo∏alna decyzja zosta∏a podj´ta.

Aliud agentes, aliud simulantes perfÆdi sunt. – Ci, którzy co innego czynià, co

innego udajà, sà ludêmi przewrotnymi.

Amantes amentes (Plautus). – Kochajàcy to szaleni.
Amicitia est filia naturae. – Przyjaêƒ jest córkà natury.
Amicum proba, probatum ama. – Przyjaciela wypróbuj, wypróbowanego kochaj.
Amicus certus in re incerta cernÆtur (Ennius). – Prawdziwego przyjaciela poznaje si´

w biedzie.

Amicus vitae medicamentum. – Przyjaciel jest lekarstwem ˝ycia.
Amo te, ama me! – Kocham ciebie, kochaj mnie! Napis na rzymskim pierÊcieniu.
Amore, more, ore, re iunguntur amicitiae. – Przyjaênie zdobywa si´ mi∏oÊcià,

charakterem, rozmowà i czynem.

An nescis longas regibus esse manus? (Ovidius). – Czy˝ nie wiesz, ˝e w∏adcy majà

d∏ugie r´ce?

AngÅlis suis mandavit, ut custodirent te in omnÆbus viis tuis (Psalmus 90). –

Anio∏om swoim poleci∏, aby ci´ strzegli na wszystkich twoich drogach.

Ante Christum natum (a.Ch.n.). = Ante nativitatem Christi. – Przed narodzeniem

Chrystusa.

Ante meridiem (a.m.). – Przed po∏udniem.