A
A capite ad calcem – Od głowy do pięty (Od stóp do głów).
Źródło: Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1989, s. 13.
Zobacz też: głowa
A casu ad casum – Od przypadku do przypadku.
Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 9.
Zobacz też: przypadek
A fructibus eorum cognoscetis eos – Po ich owocach ich poznacie.
Autor: Jezus Chrystus
Źródło: Wulgata, Ewangelia Mateusza 7:15, 20
Zobacz też: owoc
A maximis ad minima – Od największych do najmniejszych.
Znaczenie: od spraw najważniejszych do najbardziej błahych.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 21.
A planta pedis usque verticum eius. – Od podeszwy stopy do głowy jego.
Znaczenie: od stóp do głów.
Źródło: Wulgata, Księga Hioba 2, 7
A priori – Uprzedzając fakty (dosł. z góry).
Opis: pojęcie filozoficzne sformułowane przez Immanuela Kanta oznaczające to, co wcześniejsze, pierwotne, nie podlegające dowodzeniu.
Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych..., Warszawa 1989, s. 40.
A verbis ad verbera – Od słów do rękoczynów.
Źródło: Cz. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 34.
Zobacz też: słowo
Ab alio exspectes, alteri quod feceris – Od innego oczekuj tego, co robisz drugiemu; jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie.
Autor: Seneka
Ab equis ad asinos – Z deszczu pod rynnę, z pieca na łeb (dosł. z koni na osły).
Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych..., Warszawa 1989, s. 11.
Zobacz też: koń, osioł
Ab Iove principium – Początek od Jowisza.
Autor: Wergiliusz, Eklogi 3, 60
Znaczenie: zaczynać od osoby lub sprawy najważniejszej.
Ab ovo – Od jaja.
Autor: Horacy, O sztuce poetyckiej, 147
Znaczenie: od początku.
Zobacz też: jajko
Ab ovo usque ad mala – Od początku do końca (dosł. od jajka do jabłek).
Autor: Horacy, Satyry I, 3, 6
Zobacz też: jabłko
Ab urbe condita – Od założenia miasta [Rzymu]; od początku.
Autor: Tytus Liwiusz
Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych..., Warszawa 1989, s. 13.
Absens carens – Nieobecny traci.
Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych..., Warszawa 1989, s. 12.
Absente reo – Pod nieobecność oskarżonego.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s.9.
Absterget Deus omnem lacrimam ab oculis eorum – I otrze Bóg wszelką łzę z oczu ich.
Źródło: Wulgata, Apokalipsa wg św. Jana
Zobacz też: Bóg, łza
Acta est fabula – Sztuka jest skończona.
Opis: ostatnie słowa Oktawiana Augusta.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 10.
Acti labores iucundi – Dokonane prace przyjemne.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 9.
Zobacz też: praca
Actis testantibus – Jak świadczą akta.
Actum ne agas! – Nie rób tego [co już jest zrobione]!
Autor: Terencjusz
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 11.
Actus hominis non dignitas iudicentur – Niech będą sądzone czyny człowieka, a nie jego godność.
Autor: Minucjusz, Octavius 36
Zobacz też: czyn, godność
Acu rem tetigisti – Trafiłeś w sedno (dosł. dotknąłeś rzeczy igłą).
Autor: Plaut
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 11.
Ad imaginem quippe Dei factus est homo – Na obraz bowiem Boży stworzony jest człowiek.
Źródło: Wulgata, Księga Rodzaju
Zobacz też: człowiek
Ad kalendas Graecas – Na czas nieokreślony (dosł. do greckich kalend).
Autor: Swetoniusz
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 13.
Ad maiorem Dei gloriam – Dla większej chwały Bożej.
Autor: Ignacy Loyola
Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych..., Warszawa 1989, s. 16.
Ad meliora tempora – Do lepszych czasów; obyśmy się spotkali w lepszych czasach.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 13.
Adhibe rationem difficultatibus – W trudnościach odwołuj się do rozumu.
Autor: Seneka
Zobacz też: rozum
Admoneri bonus gaudet – Dobry człowiek z radością przyjmuje napomnienia.
Autor: Seneka
Adulescentia est tempus discendi, sed nulla aetas sera est ad discendum – Młodość jest czasem nauki, ale żaden wiek nie jest zbyt późny do podjęcia nauki.
Zobacz też: nauka, młodość, wiek
Adveniat regnum Tuum – Przyjdź Królestwo Twoje.
Opis: prośba z modlitwy Pańskiej.
Adversae res admonent religionem – Przeciwności uczą pobożności.
Zobacz też: pobożność, przeciwności
Aequam memento rebus in arduis servare mentem non secus in bonis – Pamiętaj zachować spokój umysłu tak w nieszczęściu jak i w powodzeniu.
Autor: Horacy
Zobacz też: nieszczęście, umysł
Aequat omnes cinis; impares nascimur, pares morimur – Wszystkich zrównuje proch; rodzimy się nierówni, równi umieramy.
Autor: Seneka
Zobacz też: śmierć
Aeris alieni comes miseria – Towarzyszką długu jest nędza.
Zobacz też: dług, nędza
Aetas dulcissima adulescentia est – Najmilszym okresem życia jest młodość.
Autor: Pliniusz Młodszy
Alea iacta est – patrz Iacta alea est
Alea, vina, Venus, per quae sum factus egenus – Kości, wino i Wenus, przez to stałem się nędzarzem.
Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych..., Warszawa 1989, s. 24.
Zobacz też: wino
Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt – Cudze błędy [winy] mamy na oku, nasze poza nami.
Autor: Seneka
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 19.
Zobacz też: błąd
Alienis delectari malis – voluptas inhumana – Cieszyć się z cudzego nieszczęścia to radość nieludzka.
Zobacz też: nieszczęście
Alitur vitium vivitque tegendo – Wada podrasta i życie jej jest podtrzymywane, gdy jest w ukryciu.
Zobacz też: wada
Aliud clausum in pectore, aliud in lingua promptum habent – Ludzie mają co innego w sercu, co innego na języku.
Autor: Salustiusz
Aliud est facere, aliud est dicere – Co innego jest dotrzymać słowa, co innego obiecać.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 19.
Zobacz też: obietnica
Alius est Amor, alius Cupido – Co innego miłość, co innego namiętność.
Zobacz też: miłość, namiętność
Alma Mater – Matka Karmicielka.
Opis: podniosły tytuł nadawany od średniowiecza uczelniom wyższym.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 20.
Alter alterum docet – Jeden uczy drugiego.
Alteri vivas oportet, si tibi vis vivere – Trzeba żyć dla innych, jeśli chcesz żyć z pożytkiem dla siebie.
Autor: Seneka
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 20.
Zobacz też: życie
Amantes amentes – Zakochani są jak szaleńcy.
Autor: Plautus
Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 21.
Zobacz też: szaleństwo
Amantium irae amoris integratio – Kłótnie kochanków umacniają ich miłość.
Autor: Terencjusz
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 21.
Zobacz też: kłótnia
Ambitiosa non est fames – Głód nie ma ambicji.
Autor: Seneka
Zobacz też: ambicja, głód
Amici fures temporum – Przyjaciele to złodzieje czasu.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 22.
Zobacz też: czas, przyjaciel
Amicorum omnia communia – U przyjaciół wszystko jest wspólne.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 22.
Amicum perdere est damnorum maximum – Stracić przyjaciela to największa ze strat.
Zobacz też: strata
Amicus certus in re incerta cernitur – Pewnego przyjaciela poznaje się w niepewnej sytuacji.
Autor: Cyceron
Amicus optima vitae possesio – Przyjaciel to największy skarb w życiu.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 23.
Zobacz też: skarb
Amicus Plato, sed magis amica veritas – Przyjacielem Plato, lecz większą przyjaciółką prawda.
Autor: Arystoteles
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 23.
Zobacz też: prawda
Amicus stultorum similis efficietur – Przyjaciel głupich stanie się do nich podobny; kto z kim przestaje, takim się staje.
Zobacz też: głupota
Amittit merito proprium, qui alienum appetit – Słusznie traci swoje, kto sięga po cudze.
Amor caecus – Ślepa miłość.
Autor: Teokryt
Amor magister optimus – Miłość najlepszym nauczycielem.
Autor: Pliniusz Młodszy
Zobacz też: nauczyciel
Amor non quaerit, amor reperit – Miłość nie szuka, miłość znajduje.
Amor omnibus idem – Miłość dla wszystkich jednaka.
Autor: Wergiliusz
Amor patriae nostra lex – Miłość ojczyzny naszym prawem.
Opis: motto polskiej husarii; napis na frontonie warszawskiej Biblioteki Krasińskich.
Źródło: Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1989, s. 30.
Zobacz też: ojczyzna, prawo
Amor tollit timorem – Miłość usuwa strach.
Zobacz też: strach
Amor vincit omnia – zob. Omnia vincit amor...
Amo te, ama me – Kocham cię, kochaj mnie.
Anceps remedium melius quam nullum – Niepewne lekarstwo lepsze niż żadne.
Zobacz też: lekarstwo
Anguis in herba – Wąż w trawie.
Autor: Wergiliusz, Eklogi 3, 93
Znaczenie: ukryte niebezpieczeństwo.
Zobacz też: trawa, wąż
Animam debeo – Jestem winien duszę
Znaczenie: zadłużony po uszy.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 24.
Animos labor nutrit – Praca karmi umysły.
Autor: Cyceron
Animus aeger semper errat – Chory umysł zawsze błądzi.
Annuntio vobis gaudium magnum: habemus papam – Ogłaszam wam radość wielką: mamy papieża.
Opis: tradycyjna formuła ogłoszenia wyboru nowego papieża.
Annus superior semper melior – Rok ubiegły zawsze lepszy.
Apage, Satanas! – Idź precz, szatanie!
Opis: tłum. z gr. hypage satana.
Źródło: Wulgata, Ewangelia Mateusza
Aqua et panis est vita canis – Woda i chleb to życie psa.
Zobacz też: chleb, pies, woda
Arbiter elegantiarum – Mistrz dobrego smaku.
Autor: Tacyt
Opis: o Petroniuszu.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 27.
Zobacz też: smak
Arcus nimium tensus rumpitur – Łuk zbytnio naciągnięty pęka.
Ardua prima via est – Początki są trudne (dosł. pierwsza droga jest stroma).
Argumentum pessimi turba – Zgubnym argumentem jest tłum.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 28.
Zobacz też: tłum
Arma virumque cano – Opiewam czyny orężne męża.
Autor: Wergiliusz, początek Eneidy
Ars alit artificiem – Sztuka żywi twórcę.
Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 29.
Zobacz też: sztuka
Ars auro gemmisque prior. – Sztuka cenniejsza niż złoto i [drogie] kamienie.
Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych…, Warszawa 1989, s. 44.
Ars est celare artem – Sztuką jest ukryć sztukę.
Autor: Owidiusz
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 29.
Ars est philosophia vitae – Sztuka jest filozofią. życia.
Zobacz też: filozofia
Ars longa, vita brevis – Sztuka długotrwała, życie krótkie.
Autor: Hipokrates
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 29.
Ars simia naturae. – Sztuka małpująca naturę.
Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych…, Warszawa 1989, s. 44.
Artes Liberales – Sztuki wyzwolone.
Opis: średniowieczna nazwa siedmiu sztuk świeckich.
Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych..., Warszawa 1989, s. 45.
Artes serviunt vitae, sapientia imperat – Umiejętności służą życiu, mądrość nim włada.
Artificem commendat opus – Dzieło mistrza chwali.
Zobacz też: dzieło
Artis sola domina necessitas. – Potrzeba [jest] jedyną władczynią Sztuki.
Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych..., Warszawa 1989, s. 45.
Asinus ad lyram – Osioł przy lirze; pasuje jak wół do karety.
Autor: Marek Terencjusz Warron
Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych..., Warszawa 1989, s. 46.
Asinus asino pulcherrimus – Osioł dla osła jest najpiękniejszy.
Asinus asinorum [in saecula saeculorum] – Osioł nad osłami [na wieki wieków].
Znaczenie: osioł do kwadratu, wyjątkowy głupiec.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 88, s. 30.
Asinus in tegulis – Osioł na dachu.
Opis: zła wróżba.
Assidue addiscens ad senium venio – Douczając się nieustannie dochodzę do starości.
Zobacz też: starość
Attendite a falsis prophetis – Strzeżcie się fałszywych proroków.
Autor: Jezus Chrystus, Wulgata, Ewangelia św. Mateusza
Zobacz też: prorok
Audaces fortuna iuvat timidosque repellit – Śmiałym los sprzyja i bojaźliwych odtrąca.
Autor: Horacy
Audentes fortuna iuvat [decoratque corona] – Odważnych los wspiera [i koroną wieńczy].
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 31.
Audi multa, loquere pauca – Słuchaj dużo, mów mało.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 31.
Audi, vide, sile – Słuchaj, patrz i zachowaj milczenie.
Audiatur et altera pars – Niech będzie wysłuchana i druga strona.
Autor: Seneka
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 31.
Aurea dicta – Złote słowa.
Autor: Lukrecjusz
Aurea mediocritas – Złoty środek (umiar).
Autor: Horacy, Pieśni 2, 10, 5
Auribus frequenitius quam lingua utere – Uszu używaj częściej niż języka.
Aut amat, aut odit mulier, nil est tertium – Kobieta albo kocha albo nienawidzi, nie ma nic trzeciego.
Autor: Publiliusz Syrus
Zobacz też: kobieta, nienawiść
Aut bibat, aut abeat – Niech pije albo niech sobie idzie.
Autor: Cyceron, Rozmowy tuskulańskie 41
Aut Caesar aut nihil – Być albo Cezarem, albo niczym.
Autor: Cezar Borgia, dewiza
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 33.
Aut viam inveniam aut faciam – Albo znajdę drogę, albo ją sobie utoruję.
Autor: Hannibal
Aut vincere, aut mori – Albo zwyciężać, albo umierać.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 33.
Zobacz też: zwycięstwo
Avaritia et arrogantia praecipua validiorum vitia – Chciwość i bezczelność to główne wady możnych.
Autor: Tacyt, Historie I, 51
Zobacz też: bezczelność, chciwość
Ave, Caesar, morituri te salutant – Witaj, Cezarze, idący na śmierć cię pozdrawiają.
Opis: słowa, którymi wg Swetoniusza gladiatorzy rzymscy pozdrawiali Cezara wkraczając na arenę.
Źródło: Swetoniusz, Boski Klaudiusz 21
Avida est periculi virtus – Męstwo jest chciwe niebezpieczeństwa.
Zobacz też: męstwo, niebezpieczeństwo
Avidis, avidis natura parum est – Dla chciwych mało i całego świata.
Autor: Seneka
Zobacz też: świat
Avito vivit honore – Żyje zaszczytami przodków.
Axis mundi – oś świata.
Opis: starożytne pojęcie kosmogoniczne odwołujące się do idei istnienia centrum Wszechświata.
B
Barba crescit, caput nescit – Broda rośnie, rozumu nie przybywa.
Zobacz też: broda, rozum
Barba non facit philosophum – Broda nie czyni filozofem.
Autor: Plutarch
Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych…, Warszawa 1989, s. 59.
Zobacz też: filozof
Beati pauperes spiritu – Błogosławieni ubodzy w duchu.
Autor: Jezus Chrystus
Źródło: Wulgata, Ewangelia Mateusza 5, 3
Beatius est magis dare, quam accipere – Więcej szczęścia jest w dawaniu niż w braniu.
Źródło: Wulgata, Dzieje Apostolskie
Zobacz też: szczęście
Beatus, qui prodest, quibus potest – Szczęśliwy, kto pomaga, komu może.
Zobacz też: pomoc
Beatus, qui tenet – Szczęśliwy, kto posiada.
Opis: w Zemście dosłownie: „Szczęśliwy, kto trzyma (mieszek złota w ręku)”.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 36.
Bellum omnium contra omnes – Wojna wszystkich przeciw wszystkim.
Autor: Thomas Hobbes, Lewiatan I, 4
Zobacz też: wojna
Bene dignoscitur, bene curatur – Dobra diagnoza, dobre leczenie.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 37.
Zobacz też: leczenie
Bene facit, qui ex aliorum erroribus sibi exemplum sumit – Dobrze czyni ten, kto uczy się na cudzych błędach.
Bene olet, qui nihil olet – Dobrze pachnie, kto niczym nie pachnie.
Autor: Cyceron, Att. II, 1, 1
Zobacz też: zapach
Benedictus qui venit in nomine Domini – Błogosławiony, który idzie w imię Pańskie.
Bis dat, qui cito dat – Dwa razy daje, kto szybko daje.
Autor: Publiliusz Syrus
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 39.
Bis repetita placent. – Rzeczy powtórzone podobają się.
Opis: parafraza z Horacego (O sztuce poetyckiej 365)
Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych…, Warszawa 1989, s. 69.
Bona diagnosis, bona curatio – Dobra diagnoza, dobre leczenie.
Bona valetudo melior est quam maximae divitiae – Dobry stan zdrowia jest lepszy niż największe bogactwo.
Zobacz też: bogactwo, zdrowie
Bono domino quot servi tot amici, malo domino quot servi tot inimici – Dobry pan ilu ma niewolników, tylu też przyjaciół, zły zaś pan ilu ma niewolników, tylu wrogów.
Zobacz też: niewolnik, wróg
Bonum est, quod omnes appetunt – Dobro jest tym, czego wszyscy pragną.
Zobacz też: dobro
Bonum ex malo non fit – Dobro nie rodzi się ze zła.
Autor: Seneka
Zobacz też: zło
Bonum vinum laetificat cor hominis – Dobre wino uwesela serce człowiecze.
Źródło: Wulgata, Psalm 103 a. 104, 15, tłum. Jan Kochanowski
Bos lassus fortius figit pedem – Zmęczony wół szybciej pracuje.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 39, 40.
Zobacz też: wół
C
Caeca invidia est – Zawiść jest ślepa.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 41.
Zobacz też: zazdrość
Caecus si caeco ducatum praestat, ambo in foveam cadunt – Jeśli ślepy ślepego prowadzi, obaj w dół wpadają.
Autor: Jezus Chrystus
Źródło: Wulgata, Ewangelia Mateusza 15, 14
Caelum et terra transibunt, verba autem mea non praeteribunt – Niebo i ziemie przeminą, ale słowa moje nie przeminą.
Autor: Jezus Chrystus, Wulgata, Ewangelia wg św. Mateusza
Zobacz też: przemijanie
Caelum et terram commovere – Poruszyć niebo i ziemię.
Źródło: Wulgata, Księga Aggeusza
Zobacz też: niebo, ziemia
Calvitium non est vitium, sed prudentiae indicium – Łysina to nie wada, lecz oznaka mądrości.
Canis timidus vehementius latrat quam mordet – Pies, który się boi, gwałtowniej ujada, niż gryzie.
Autor: Kurcjusz Rufus
Cantus cycneus – Łabędzi śpiew.
Znaczenie: ostatnie dzieło.
Autor: Cycero
Captatio benevolentiae – Zjednywanie sobie względów.
Autor: Kwintylian
Caput mundi – Głowa (stolica) świata.
Opis: określenie Rzymu w czasach starożytnych, obecnie także określenie innych metropolii.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 44.
Carpe diem quam minimum credula postero – Chwytaj dzień [korzystaj z chwili], jak najmniej ufając przyszłości.
Źródło: Horacy, Ody I, 11, 8
Zobacz też: chwila, dzień, przyszłość
Carum est, quod rarum est – Cenne jest to, co rzadkie.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 45.
Carta non erubescit – Papier się nie rumieni [ze wstydu].
Znaczenie: papier jest cierpliwy.
Zobacz też: epistola non erubescit, papier
Casus belli – powód do wypowiedzenia wojny.
Opis: termin z dziedziny prawa międzynarodowego.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 45.
Cave me, Domine, ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo – Strzeż mnie, Boże, od przyjaciół, od nieprzyjaciół sam się obronię.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 46.
Cedant arma togae! – Niech oręż ustąpi przed togą!
Autor: Cyceron, O powinnościach 1, 22
Znaczenie: niech władza wojskowa ustąpi przed cywilną; niech nastanie pokój.
Zobacz też: oręż
Certum est, quia impossibile est – Jest pewne, ponieważ jest niemożliwe.
Autor: Tertulian, Apologeticus
Ceterum censeo Karthaginem esse delendam – Poza tym [zresztą] uważam, że Kartaginę należy zniszczyć.
Autor: Kato Starszy
Źródło: Plutarch, 27, 1
Cibi condimentum est fames – Przyprawą potrawy jest głód.
Autor: Cyceron
Opis: pol. odpowiednik: Głód jest najlepszym kucharzem.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 47.
Cicer cum caule – Groch z kapustą, tłum. Julian Tuwim
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 47.
Cinis et manes et fabula fies – Popiołem i cieniem i wspomnieniem się staniesz.
Autor: Persjusz
Civis totius mundi – Obywatel całego świata.
Autor: Diogenes Laertios
Clara pacta claros faciunt amicos – Jasne (tj. jednoznaczne, wyraźne, nie budzące wątpliwości) układy tworzą wiernych przyjaciół.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 48.
Zobacz też: przyjaźń
Clavus clavo pellitur – Gwóźdź wybija się gwoździem.
Opis: pol. odpowiednik: klin klinem.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 49.
Cogitationis poenam nemo patitur – Nikt nie ponosi odpowiedzialności za swoje myśli.
Autor: Ulpianus, Ad edictum 3
Zobacz też: kara, myśl
Cogitationum poenam nemo luit – Nikt nie cierpiał za karę myślenia.
Cogito, ergo sum – Myślę, więc jestem.
Autor: Kartezjusz, Zasady filozoficzne (fr. Les principes de la philosophie) 1, 7, 10
Cognosce te ipsum – Poznaj samego siebie.
Comedamus et bibamus cras enim moriemur – Jedzmy pijmy wszak jutro pomrzemy
Communi consensu – Za zgodą powszechną.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 51.
Compos mentis – Zdrów na umyśle.
Zobacz też: umysł, zdrowie
Conceptus est homo – Począł się człowiek.
Źródło: Wulgata, Księga Hioba 3, 3
Concordia civium murus urbium – Zgoda obywateli to mur obronny miast.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 51.
Zobacz też: miasto, obrona, zgoda
Concordia domi, foris pax – Zgoda w domu, pokój na zewnątrz.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 51.
Coniugium sine prole est quasi dies sine sole – Małżeństwo bez potomstwa jest jak dzień bez słońca.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 52.
Zobacz też: małżeństwo
Conquiescat in pace – Niech odpoczywa w pokoju.
Opis: inskrypcja nagrobna.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 52.
Conflabunt gladios suos in vomeres – Przekują miecze swe na lemiesze.
Źródło: Wulgata, Księga Izajasza 2:4
Zobacz też: miecz
Consensus facit legem – Zgoda tworzy prawo.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 52.
Consuetudinis magna vis est – Wielka jest siła przyzwyczajenia.
Autor: CyceronTuskulanki II, 17
Zobacz też: przyzwyczajenie
Consuetudo altera natura est – Przyzwyczajenie jest drugą naturą.
Autor: Cyceron, De finibus 5, 25, 74
Consuetudo est optima legum interpres – Zwyczaj jest najlepszą wykładnią praw.
Autor: Justynian I Wielki
Consummatum est – Dokonało się.
Autor: Jezus Chrystus
Źródło: Wulgata, Ewangelia Jana
Contra facta non valent argumenta – Wobec faktów argumenty muszą ustąpić.
Contra negantem principia non est disputandum – Z kimś, kto zaprzecza pryncypiom, nie dyskutuje się.
Autor: Arthur Schopenhauer
Opis: przytaczając za Arystotelesem.
Contra vim mortis non est medicamen in hortis – Przeciwko mocy śmierci nie ma ziół w ogrodach.
Znaczenie: na śmierć nie ma lekarstwa.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 54.
Contra vim non valet ius – Prawo jest bezsilne wobec przemocy.
Opis: pol. odpowiednik: siła przed prawem.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 55.
Zobacz też: przemoc
Contraria contrariis curantur – Przeciwne leczymy przeciwnym.
Opis: zasada medyczna od Hippokratesa.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 55.
Convenienter naturae vivere – Żyć w zgodzie z naturą.
Autor: Zenon z Kition
Zobacz też: natura
Cornix cornici numquam confodit ocellum – Kruk krukowi oka nie wykole.
Autor: Makrobiusz
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 55.
Zobacz też: kruk, oko
Corpus delicti – Dowód rzeczowy przestępstwa.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 55.
Corpus iuris civilis – Kodeks prawa cywilnego.
Opis: kodeks Justyniana, zbiór praw Rzymu.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 56.
Corrumpunt mores bonos colloquia mala – Złe rozmowy psują dobre obyczaje.
Autor: Paweł z Tarsu
Źródło: Wulgata, 1. List do Koryntian
Corvus albus – Biały kruk.
Autor: Juwenalis
Crede, quod habes, et habes – Wierz, że masz, a będziesz miał.
Credo ut intellegam – Wierzę, aby rozumieć.
Autor: św. Anzelm z Canterbury, 71, 28
Crescit sub pondere virtus – Prześladowana cnota wzrasta.
Crescite et multiplicamini et multiplicamini – Wzrastajcie i rozmnażajcie się.
Źródło: Wulgata, Księga Rodzaju 1, 28
Crescunt anni, decrescunt vires – Przybywa lat, ubywa sił.
Crux interpretum – Krzyż komentatorów.
Znaczenie: miejsce (w tekście) trudne do zrozumienia, wyjaśnienia.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 58.
Cucullus non facit monachum – Kaptur [habit] nie czyni mnicha.
Źródło: Erazm z Rotterdamu, Adagia (1500)
Cui bono [fuerit]? – Po co? Na czyją korzyść?
Autor: Lucius Cassius Longinus; także Cyceron, Pro Milone 12
Źródło: Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1989, s. 101.
Cuius est solum, eius est usque ad coelum (ad sidera, ad infinitum) – Władca ziemi jest panem nieba ponad nią (aż do gwiazd, w nieskończoność).
Źródło: Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1989, s. 101.
Cuius regio, eius religio – Czyj kraj, tego religia.
Opis: zasada streszczająca postanowienia pokoju w Augsburgu z 1555 r., zawartego pomiędzy cesarzem Karolem V a książętami niemieckimi; władca określa wyznanie poddanych.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 58.
Zobacz też: religia, władza
Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare – Każdy człowiek może zbłądzić, uparcie w błędzie trwa tylko głupi.
Autor: Cyceron
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 58.
Zobacz też: głupiec
Cum debita reverentia – Z należytym szacunkiem.
Zobacz też: szacunek
Cum plenus venter, numquam studet ille libenter – Kiedy brzuch pełny, nigdy nie studiuje on chętnie.
Cum recte vivis, ne cures verba malorum – Skoro uczciwie żyjesz, nie dbaj o słowa złych ludzi.
Autor: Katon Młodszy
Cum tacent, clamant – Milcząc, wołają.
Znaczenie: milczenie jest wymowniejsze od mowy.
Źródło: Cyceron, Przeciw Katylinie I, 8
Cum ventis litigare – Rzucać słowa na wiatr.
Cupido dominandi – Żądza władzy.
Cura fugit multo diluiturque mero – Troska znika i rozpuszcza się w obfitym winie.
Autor: Owidiusz, Sztuka kochania I, 239
Cura, ut valeas! – Bądź zdrów!
Opis: standardowa rzymska formuła pożegnania.
Curriculum vitae – Przebieg życia (życiorys).
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 61.
Custos fratris mei sum ego? – Czyż jestem stróżem brata mego?
Opis: słowa Kaina.
Źródło: Wulgata, Księga Rodzaju 4, 9
D
Dabit qui dedit – Kto dał, da [znowu].
Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych…, Warszawa 1989, s. 106.
Damnant quod non intellegunt – Potępiają, czego nie rozumieją
Autor: Kwintylian
Źródło: Inst. X, 1, 26
Data est mihi omnis potestas in caelo et in terra – Dana mi jest wszelka władza na niebie i na ziemi.
Autor: Jezus Chrystus
Źródło: Wulgata, Ewangelia Mateusza
De caelo in caenum – Z nieba w błoto
De fumo in flammam – Z dymu w ogień; z deszczu pod rynnę.
De gustibus et coloribus non est disputandum – O upodobania i kolory nie należy się spierać.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 64.
De manu ad manum – Z ręki do ręki.
De minimis non curat lex – Prawo nie troszczy się o drobiazgi.
Źródło: Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych...
De mortuis aut bene, aut nihil – O zmarłych należy mówić dobrze albo nic.
Autor: przypisywane Chilonowi (Diogenes Laertius, Chilon, passim) albo Solonowi (Plutarch, Solon, 21).
De mortuis nil nisi bene (bonum) – Zmarłych należy wspominać tylko dobrze.
Autor: Chilon ze Sparty
Źródło: Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów
De profundis (clamavi) – Z otchłani (wzywałem).
Źródło: Wulgata, Księga Psalmów 129, 1 a. 130, 1; także tytuł zbioru opowiadań Zofii Kossak.
De suis homines laudibus libenter praedicant – O swojej chwale ludzie chętnie głoszą.
Autor: Juliusz Cezar, Pamiętniki o wojnie domowej II, 39
De te fabula narratur – O tobie mówi bajka.
Autor: Horacy, Satyry I, 1, 69
Desipere est iuris gentium – Prawem ludzi jest głupota.
Autor: Arthur Schopenhauer
Deum sequere – Idź za wezwaniem boga
Autor: Cyceron
Deus ex machina – Bóg [zstępujący] z machiny.
Autor: Eurypides
Znaczenie: niespodziewany udział osoby lub nagły rozwój wypadków, prowadzący do rozwiązania.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 67.
Deus vult – Bóg tak chce.
Autor: Urban II
Opis: słowa wygłoszone na synodzie w Clermont w 1095 r. i będące wezwaniem do krucjaty, później stały się dewizą różnych zgromadzeń zakonnych m.in. bożogrobców.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 67.
Dicere causam – Prowadzić sprawę przed sądem.
Opis: termin prawniczy
Dicere non est facere – Mówić to nie znaczy działać.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 68.
Dictum sapienti sat (est) – Powiedziane mądremu wystarczy.
Autor: Plaut, Persowie 4, 7, 19
Opis: pol. odpowiednik: Mądrej głowie dość dwie słowie.
Diem perdidi – Zmarnowałem dzień (bo nie zrobiłem nic dobrego).
Autor: Tytus Flawiusz
Źródło: Swetoniusz, Tytus 8
Dies diem docet – Dzień uczy dzień.
Znaczenie: z każdym dniem stajemy się mądrzejsi.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 70.
Dies irae – Dzień gniewu.
Autor: Sofoniasz
Opis: o dniu Sądu Ostatecznego.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 70.
Difficile est satiram non scribere – Trudno nie pisać satyry.
Autor: Juwenalis, Satyry I, 30
Difficilis in otio quies – Trudno zachować spokój w bezczynności.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 70.
Diligere ex toto corde, et in tota anima – Miłować z całego serca i z całej duszy.
Dimidium facti, qui bene coepit, habet, sapere aude, incipe – Połowę pracy ma za sobą, kto dobrze zaczął, miej odwagę być mądrym, zacznij.
Autor: Horacy, Listy 1, 2
Dis aliter visum – Inna jest wola bogów.
Źródło: Wergiliusz, Eneida II, 428
Disce puer latine, ego faciam te mości panie (łac. makaroniczna) – Ucz się chłopcze łaciny, a zrobię cię panem.
Autor: Stefan Batory
Opis: rzekomo do ucznia szkoły w Zamościu.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 72.
Disce, sed a doctis, indoctos ipse doceto – Ucz się, lecz u uczonych, nieuczonych sam nauczaj.
Autor: Kato Starszy, Katonowe wiersze (łac. Catonis disticha)
Discenda est virtus – Cnoty należy uczyć.
Autor: Sokrates
Displicuit nasus tuus – twój nos się nie spodobał.
Źródło: Juwenalis, Satyry
Znaczenie: stałeś się ofiarą kaprysu.
Divide et impera – Dziel i rządź.
Autor: Filip Macedoński
Znaczenie: siej niezgodę byś łatwiej mógł rządzić.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 72.
Divina natura dedit agros, ars humana aedificavit urbes – Boska przyroda dała pola, ludzka sztuka zbudowała miasta.
Autor: Marek Terencjusz Warron
Divitiae non sunt bonum – Bogactwo nie jest dobrem.
Autor: Seneka
Opis: cytując stoików.
Dixisse me aliquando placuit, tacuisse numquam – Bywało niekiedy, że żałowałem tego, co powiedziałem, nigdy jednak tego, że milczałem.
Do, ut des – Daję [ci], abyś i ty dał [mnie].
Opis: tzw. zasada wzajemności.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 75.
Docendo discimus [discitur] – Nauczając, uczymy się.
Autor: Seneka, Listy 7, 8
Dominus vitae necisque – Pan życia i śmierci.
Donec eris sospes, multos numerabis amicos, tempora si fuernit nubila solus eris. – Dopóki będziesz szczęśliwy, będziesz miał wielu przyjaciół, gdy przyjdą czasy pochmurne będziesz sam.
Autor: Owidiusz, Tristia I, 9, 5, 6
Duas aures habemus et os unum, ut plura audiamus quam loquamur – Mamy dwoje uszu i jedne usta, abyśmy więcej słuchali niż mówili.
Ducunt volentem fata, nolentem trahunt – Powolnego prowadzą losy, opornego siłą ciągną.
Autor: Seneka
Opis: cytując Kleantesa.
Dulce bellum inexpertis – Wojna (wydaje się) miła tym, którzy jej nie doświadczyli.
Autor: Pindar
Opis: spopularyzowane przez Erazma z Rotterdamu.
Dulce et decorum est pro patria mori – Słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę.
Autor: Horacy, Pieśni
Dulcis est somnus operanti – Słodki jest sen dla pracującego.
Autor: Kohelet
Źródło: Wulgata
Dum spiro, spero – Póki oddycham [żyję], nie tracę nadziei.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 76.
Dum vivimus, vivamus! – Dopóki żyjemy, używajmy życia!
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 76.
Duo cum faciunt idem, non est idem – Gdy dwóch robi to samo, to nie jest to samo.
Autor: Terencjusz
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 76.
Duobus litigantibus tertius gaudet – Gdzie dwóch się kłóci, tam trzeci korzysta.
Autor: Ezop
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 76.
Dura lex, sed lex – Twarde prawo, ale prawo.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 76.
E
E fructu arbor cognoscitur – Po owocu poznaje się drzewo.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 78.
E pluribus unum – Z wielu jedno stworzyć.
Opis: dewiza Stanów Zjednoczonych od 1776 roku.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 81.
Ea natura multitudinis est: aut seruit humiliter aut superbe dominatur; libertatem, quae media est, nec struere modice nec habere sciunt – Oto natura pospólstwa: albo służalczo się płaszczy, albo bezczelnie się panoszy; wolności, która jest pomiędzy tymi dwiema skrajnościami, ani cierpliwie budować, ani utrzymać nie umie.
Autor: Liwiusz, XXIV, 25
Ecce homo – Oto człowiek.
Autor: Poncjusz Piłat
Opis: o Chrystusie.
Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus – Jemy, aby żyć, nie żyjemy, aby jeść.
Autor: Plutarch
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 79.
Egens aeque est is, qui non satis habet, et is, cui satis nihil potest esse – Biedakiem jest zarówno ten, komu nie wystarcza, jak i ten, komu nic wystarczyć nie może
Źródło: Rhetorica ad Herennium IV, 17, 24
Ego sum, qui sum – Jestem, który jestem.
Opis: Bóg do Mojżesza.
Źródło: Wulgata, Księga Wyjścia 3, 14
Ego sum via et veritas, et vita – Ja jestem drogą, prawdą i życiem.
Autor: Jezus Chrystus
Źródło: Wulgata
Entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem – Bytów nie należy mnożyć ponad konieczność.
Autor: William Ockham
Epistula (enim) non erubescit – List (bowiem) się nie rumieni.
Autor: Cyceron, Listy I, 4, 16
Znaczenie: łatwiej się pisze niż mówi.
Equus, ut sit exiguum caput et siccum prope pelle ossibus adhaerente, aures breves et argutae, oculi magni, nares patulae, erecta cervix, coma densa et cauda, ungularum soliditate fixa rotunditas – Koń, aby łeb miał krótki i smukły, skórę niemalże do kości przylegającą, uszy krótkie i spiczaste, oczy niewielkie, chrapy szerokie, wysoki kłąb, grzywę gęstą i ogon, okrągłe i wysklepione kopyta.
Autor: Izydor z Sewilli
Opis: o idealnym rumaku.
Equi donati dentes non inspiciuntur – Darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby.
Ergo bibamus! – Pijmy więc!
Autor: papież Marcin IV
Opis: zawołanie na koniec dyskusji.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 81.
Eritis sicut dii scientes bonum et malum – Będziecie jako bogowie znający dobro i zło.
Źródło: Wulgata, Księga Rodzaju 3, 5
Errare humanum est – Błądzić jest rzeczą ludzką.
Autor: Seneka Starszy
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 82.
Est modus in rebus, sunt certi denique fines, quos ultra citraque nequit consistere rectum – Jest miara we wszystkim i określone granice, przed którymi i za którymi nie może ostać słuszność.
Autor: Horacy, Satyry 1, 1 106
Est ubi gloria nunc Babylonia? – Gdzie jest teraz chwała Babilonu?
Autor: Bernard z Morlay
Est vetus atque probus centum qui perficit annos – Klasyk to ten, kto ukończy sto lat
Autor: Horacy Listy II, 1, 39
Opis: zasada rozpoznawania wartościowej literatury po wieku, bo musi być dobre coś, co zainteresowało kilka kolejnych pokoleń.
Et in sole maculae – I na słońcu są plamy.
Et tu, Brute, contra me? – I ty, Brutusie, przeciwko mnie?
Autor: Juliusz Cezar
Opis: rzekome ostatnie słowa.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 87.
Etiam latrones suis legibus parent – I zbóje mają swoje prawa.
Autor: Cyceron
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 86.
Ex cathedra – Z katedry.
Znaczenie: urzędowo.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 88.
Ex malis eligere minima oportet – Trzeba wybierać mniejsze zło.
Autor: Cyceron
Opis: cytując Arystotelesa.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 90.
Ex navicula navis – Z łódeczki łódź.
Opis: motto widniejące na kilku wersjach pieczęci i herbów Łodzi.
Ex nihilo nihil – Z niczego nic [nie powstaje].
Autor: Perseus, Satirae III, 24
Ex opere operantis – Z dzieła działającego.
Opis: w Kościele katolickim jeden z warunków przygotowania przed przyjęciem sakramentów.
Ex oriente lux – Ze wschodu przychodzi światło.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 91.
Ex oriente lux, ex occidente lex – Światło [kultury] ze wschodu, prawa z zachodu.
Exegi monumentum aere perennius – Postawiłem pomnik trwalszy od spiżu.
Autor: Horacy, Pieśni III, 30, 1
Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor – Niech z naszych kości narodzi się mściciel.
Autor: Wergiliusz, Eneida IV, 625
Experto credite – Ufajcie doświadczonemu.
Autor: Owidiusz, Sztuka kochania III, 511
Extra Ecclesiam nulla salus – Poza Kościołem nie ma zbawienia.
Autor: Cyprian z Kartaginy
Opis: zasada teologiczna Kościoła rzymskokatolickiego.
Extremis malis extrema remedia – Na krańcowe zło krańcowe środki.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 93.
F
Faber est quisque suae fortunae – Każdy jest kowalem własnego losu.
Autor: Appiusz Klaudiusz
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 94.
Fac fideli sis fidelis – Bądź wierny temu, kto wierny tobie.
Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus – Kiedy jesteśmy zdrowi, łatwo nam przychodzi dawać chorym dobre rady.
Autor: Terencjusz, Andria 309
Facilius est consolari afflictum, quam sustinere – Człowieka nieszczęśliwego łatwiej jest pocieszać niż mu pomóc.
Fallite fallentes – Oszukujcie oszukujących.
Autor: Owidiusz, Sztuka kochania 645
Fama crescit eundo – Plotka po drodze rośnie.
Autor: Wergiliusz, Eneida IV
Fames est optimus coquus – Głód jest najlepszym kucharzem.
Autor: Cyceron
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 96.
Fas est et ab hoste doceri – Godzi się uczyć i od wroga.
Autor: Owidiusz
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 96.
Fata viam invenient – Przeznaczenie znajdzie drogę.
Favete linguis – Milczcie w skupieniu.
Autor: Horacy
Feci, quod potui, faciant meliora potentes – Zrobiłem, co mogłem, kto potrafi, niech zrobi lepiej.
Felix culpa – Szczęśliwa wina.
Autor: Św. Augustyn
Opis: o grzechu pierworodnym.
Felix, qui potuit rerum cognoscere causas – Szczęśliwy, kto zdołał poznać przyczyny wszechrzeczy.
Autor: Wergiliusz
Ferro et igni – Ogniem i mieczem.
Autor: Lukan, De bello civili 2, 443
Opis: autor pisze, że Cezar wolałby spustoszyć kraj ogniem i mieczem (ferro populetur et igni), niż najechać go nie napotykając oporu gospodarzy, stąd tytuł pierwszej części Trylogii Sienkiewicza (1884).
Fervet olla, vivit amicitia – Dopóki kipi w garnku, trwa przyjaźń.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 97.
Festina lente! – Spiesz się powoli.
Autor: Oktawian August
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 97.
Fiat iustitia, pereat mundus! – Niechaj ginie świat, byleby się działa sprawiedliwość!
Opis: dewiza cesarza Ferdynanda I.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 97.
Fiat iustitia, ruat caelum – sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby niebo miało runąć.
Fiat lux! – Niechaj się stanie światłość.
Źródło: Wulgata, Księga Rodzaju 1, 3
Fide, sed cui, vide – Ufaj, ale bacz, komu.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 98.
Fides sine operibus mortua est – Wiara bez uczynków jest martwa.
Źródło: Wulgata, List Jakuba
Finis coronat opus – Koniec wieńczy dzieło.
Autor: Owidiusz
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 99.
Finita est comoedia – Komedia skończona.
Flagrante bello – Gdy szaleje wojna.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 99.
Flagrante delicto – Na gorącym uczynku.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 99.
Fluctuat nec mergitur – Rzuca nim fala, lecz nie tonie.
Opis: dewiza Paryża.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 99.
Fortes fortuna adiuvat – Śmiałym los sprzyja.
Autor: Terencjusz, Phormio 203
Fortuna favet fortibus – Los sprzyja dzielnym.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 101.
Fraus latet in generalibus – Oszustwo kryje się w ogólnikach.
Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 102.
Fumum vendere – Sprzedawać dym.
Znaczenie: mamić obietnicami.
Furor impius intus – fremet horridus ore cruento – Bezbożna furia wojny dyszy w głębi gardzieli żądnej krwi.
Źródło: Wergiliusz, Eneida, PIW, Warszawa 1987, tłum. Z. Kubiak.
G
Gallia est omnis divisa in partes tres – Galia jako całość dzieli się na trzy części.
Autor: Juliusz Cezar, De bello Gallico
Opis: pierwsze słowa dzieła.
Gallus in suo sterquilinio plurimum potest – Kogut tylko na swoim gnojowisku dużo może.
Autor: Seneka
Genius loci – duch opiekuńczy miejsca.
Gladiator in arena consilium capit – Gladiator decyduje dopiero na arenie.
Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis – Chwała na wysokościach Bogu, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli.
Autor: Św. Łukasz
Gloria victis – Chwała zwyciężonym.
Gloria virtuti resonat – Sława jest echem cnoty.
Graecum est, non legitur – To po grecku, tego się nie czyta.
Gratia non tollit naturam sed perficit – Łaska nie niszczy natury, lecz ją udoskonala.
Autor: św. Tomasz z Akwinu
Gratis accepistis, gratis date – darmo otrzymaliście, darmo dawajcie.
Opis: Jezus Chrystus do apostołów
Graves amicitiae principum – złowieszcza przyjaźń książąt.
Opis: odprężenie kończące się awanturą, wojną itp.
Graviora manent – najgorsze dopiero nadejdzie.
Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo, sic homo doctus fit non vi sed saepe studendo – kropla drąży kamień nie siłą, lecz częstym spadaniem, tak też człowiek nie staje się uczonym gwałtownie, lecz przez to, że często się uczy.
Źródło: średniowieczna wariacja na temat Owidiusza, Epistulae ex Ponto, IV, 10, 5–6 (które to wiersze brzmią następująco: Gutta cavat lapidem, consumitur anulus usu, / atteritur pressa vomer aduncus humo – kropla drąży kamień, pierścień się ściera od noszenia, zakrzywiony lemiesz zużywa się od nacisku ziemi)
H
Habent sua fata libelli – i księgi mają swoje losy
Habet assentatio iucunda principia, eadem exitus amarissimos affert – potakiwanie ma miłe początki, ale skutki przynosi bardzo przykre
Źródło: Rhetorica ad Herennium, IV, 15, 21.
Habet et musca splenem – i mucha ma śledzionę
Opis: nawet ktoś niepozorny może się zdenerwować
Hannibal ad portas! (Hannibal ante portas!) – Hannibal u bram
Autor: Cyceron
Opis: bliskie niebezpieczeństwo.
Hic habitat felicitas – tu mieszka szczęście.
Opis: często spotykana inskrypcja na portykach rzymskich burdeli.
Zobacz też: prostytucja
Hic Rhodus, hic salta – tu Rodos (wyspa), tu skacz!
Opis: zamiast mówić o skakaniu
Hic sunt leones – tu są lwy.
Opis: używane do oznaczania białych plam na mapach.
Hic vivi taceant. Hic mortui loquuntur. – Tu żywi niech milczą. Tu przemawiają zmarli.
Opis: napis na frontonie Biblioteki Aleksandryjskiej
His ego nec metas rerum nec tempora pono; Imperium sine fine dedi – Granic w przestrzeni i czasie przed nimi nie stawiam, lecz daję imperium bez kresu.
Opis: wg Wergiliusza przepowiednia Jupitera dla imperium rzymskiego.
Historia testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae – historia jest świadkiem czasów, światłem prawdy, życiem pamięci, nauczycielką życia.
Autor: Cyceron
Zobacz też: historia
Historiam nescire hoc est semper puerum esse – Kto nie zna historii ten jest zawsze dzieckiem.
Hodie mihi, cras tibi. – Dziś mnie, jutro tobie.
Hominem quaero – szukam człowieka
Homines soli animalium non sitientes, bibimus – My ludzie jedyni ze stworzeń nie pragnąc, pijemy.
Hominis est errare, insipientis in errore perseverare. – rzeczą ludzką jest błądzić, rzeczą głupców jest trwać w błędzie.
Hominum causa omne ius constitutum sit. – wszelkie prawo winno być stanowione dla ludzi.
Homo doctus in se semper divitias habet. – człowiek wykształcony w sobie zawsze bogactwo ma.
Homo homini deus est – człowiek człowiekowi bogiem.
Homo homini lupus est – człowiek człowiekowi wilkiem.
Autor: Plaut
Homo sacra res homini – człowiek jest rzeczą świętą dla człowieka.
Autor: Seneka
Homo sum, humani nil a me alienum puto – człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce.
Źródło: Terencjusz, Heauton timorumenos, 77
Honesta res est laeta paupertas – szacowna to rzecz pogodne ubóstwo.
Autor: Seneka
Opis: cytując Epikura
Honos habet onus – zaszczyt pociąga za sobą obowiązki.
Hospes hospiti sacer – gość świętością dla gospodarza.
Hospes, hostis – każdy obcy to wróg.
Humana non sunt turpia – co ludzkie, nie hańbi.
I
Iacta alea est! – kości zostały rzucone!
Opis: słowa Juliusza Cezara przekraczającego Rubikon; synonim podjęcia nieodwracalnej decyzji.
Ibi patria, ubi bene – tam ojczyzna gdzie dobrze.
Opis: parafraza z Rozmów tuskulańskich Cycerona
Idem velle atque idem nolle, ea demum firma amicitia est – w końcu mocna przyjaźń polega na tym, żeby chcieć tego samego oraz tego samego nie chcieć.
Opis: słowa Lucjusza Sergiusza Katyliny zachęcającego swoich stronników do dokonania zamachu stanu.
Ignavis semper feriae – lenie zawsze mają święto
Ignis, mare, mulier – tria mala – ogień, morze, kobieta – trzy nieszczęścia.
Ignis non exstinguitur igne – ognia nie gasi się ogniem.
Ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi.
Ignorantia legis excusat neminem – nieznajomość prawa nikogo nie tłumaczy
Opis: nie można zasłaniać się nieznajomością przepisów.
Ignoti nulla cupido – nieznane nie nęci; nie pragnie się czegoś, o czym się nie wie, że istnieje.
Impares nascimur, pares morimur – rodzimy się nierówni, umieramy równi.
Autor: Seneka
Imperare sibi maximum imperium est – rządzić sobą jest największą władzą.
Impossibilium nulla obligatio est – nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych.
In aqua scribis – piszesz na wodzie.
Opis: niepewność realizacji zamierzonych czynów.
In arena aedificas – budujesz na piasku.
Opis: nierealne podstawy czegoś.
In articulo mortis – w obliczu śmierci.
In lacte matris praebibere – wyssać z mlekiem matki.
Autor: Św. Augustyn
In magnis et voluisse sat est – w rzeczach wielkich wystarczy chcieć.
Autor: Propercjusz
In omnibus requiem quaesivi, et nusquam inveni nisi in angulo cum libro. – wszędzie spokoju szukałem i nie znalazłem nigdzie, jak tylko w kątku z książką.
Autor: Tomasz z Kempis
In principio creavit Deus caelum et terram – na początku Bóg stworzył niebo i ziemię.
Źródło: Księga Rodzaju
In principio erat Verbum – na początku było Słowo.
Autor: Św. Jan
In silvam ligna ferre – znosić drewno do lasu.
Autor: Horacy
In vino veritas – w winie prawda.
Opis: alkohol rozwiązuje język.
Autor: Platon
In vino veritas, in aqua sanitas – w winie prawda, w wodzie zdrowie.
In vita mors certa est' – w życiu tylko śmierć jest pewna.
INRI (Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum) – Jezus Nazarejczyk Król Żydowski.
Opis: napis na tabliczce zawieszonej na krzyżu Jezusa Chrystusa. Średniowieczni alchemicy i tajemne bractwa m.in. Różokrzyżowcy odczytywali skrót jako: Igne Natura Renovabitur Integra, czyli „Przez Ogień Natura zostanie odnowiona”.
Inter arma silent leges – wśród szczęku oręża milczą prawa.
Inter arma silent Musae – w czasie wojny milczą Muzy.
Autor: Cyceron
Inter malleum et incudem – między młotem i kowadłem.
Autor: Orygenes
Invidia gloriae assiduus est – zawiść jest stałym towarzyszem sławy.
Invitum qui servat, idem facit occidenti – kto ocala kogoś wbrew jego woli, to tak jakby go zabijał.
Autor: Horacy
Ipsa sua melior fama – lepszy od swojej reputacji.
Ira furor brevis est – gniew jest chwilowym szaleństwem.
Autor: Horacy
Ira sine viribus vana est – gniew nie poparty siłą jest próżny.
Autor: Tytus Liwiusz
Is fecit, cui prodest – ten uczynił, czyja korzyść
Opis: ten jest sprawcą przestępstwa, komu przyniosło korzyść.
Ite, missa est – idźcie, ofiara spełniona.
Iucundi acti labores – miłe są trudy zakończone.
Autor: Cyceron
Iurare in verba magistri – przysięgać na słowa nauczyciela
Źródło: Horacy, Listy
Opis: ślepo wierzyć, uznawać autorytet nauczyciela za argument ostateczny.
Iusiurandum patri datum usque ad hanc diem ita servavi... – przysięgę ojcu złożoną aż po dziś dzień tak zachowałem...
Autor: Hannibal
Iustitias vestras iudicabo – sprawiedliwość waszą sądzić będą.
Iustum enim est bellum quibus necessarium, et pia arma, ubi nulla nisi in armis spes est. - Sprawiedliwą bowiem jest wojna dla tych, dla których jest konieczna, i błogosławiony jest oręż, jeśli tylko w nim cała spoczywa nadzieja.
Autor: Tytus Liwiusz, Ab Urbe condita, IX; 1.
L
Labor omnia vincit – praca wszystko zwycięża
Opis: parafraza Wergiliuszowego Omnia vincit amor...
Labores pariunt honores – trudy przynoszą zaszczyty
Lapides clamabunt – kamienie wołać będą.
Opis: Jezus Chrystus na wezwanie faryzeuszy do uciszenia swoich uczniów.
Lapis super lapidem non reliquentur hic – kamień na kamieniu tu nie pozostanie.
Opis: Jezus Chrystus o Jerozolimie.
Laudant, quod non intellegunt – chwalą to, czego nie rozumieją.
Laudator temporis acti – chwalca przeszłości (konserwatysta).
Laus alit artes – pochwała karmi sztukę.
Autor: Seneka
Opis: cytując Enniusza
Lavare manus – umywać ręce.
Legant prius et postea despiciant – niech najpierw przeczytają, a potem lekceważą (a nie odwrotnie)
Legere et non intellegere neglegere est – czytać i nie rozumieć jest zaniedbaniem
Lex retro non agit – prawo nie działa wstecz
Opis: nie podlega karze czyn, który nie był jeszcze zabroniony, gdy go popełniono.
Liber is est existimandus, qui nulli turpitudini servit – za człowieka wolnego trzeba uważać tego, kto nie służy żadnej niegodnej sprawie.
Źródło: Rhetorica ad Herennium, IV, 17, 24.
Libera te ex inferis – uchroń siebie przed piekłem
Littera docet, littera nocet – słowo uczy, słowo szkodzi
Littera scripta manet – słowo zapisane pozostaje.
Litterae non erubescunt – pismo się nie rumieni.
Autor: Cyceron
Lucidus ordo – jasny układ; przejrzysta konstrukcja.
Lupus in fabula – o wilku mowa, a wilk tuż.
Autor: Terencjusz
Lux in tenebris – światło w ciemnościach.
Autor: Św. Jan
M
Macte animo, iuvenis! – bądź mężny, młodzieńcze!
Magni nominis umbra – cień wielkiego imienia; cień dawnej świetności.
Źródło: Lukan, Pharsalia
Magna di curant, parva neglegunt – o wielkie rzeczy bogowie się troszczą, o małe nie dbają
Magnorum non est laus sed admiratio – wielkich ludzi należy podziwiać, nie chwalić
Magnum in parvo – (dosłownie: dużo w małym) wiele treści w krótkiej wypowiedzi.
Magnus ille, qui in divitiis pauper est – wielki jest ten, kto w bogactwie żyje jak ubogi.
Autor: Seneka
Maior reverentia e longinquo – większy szacunek z daleka.
Autor: cesarz Tyberiusz
Malum est in necessitate vivere, sed in necessitate vivere necessitas nulla est – źle jest żyć w okowach konieczności, żadna jednak konieczność nie zmusza nas do życia.
Autor: Seneka
Opis: cytując za Epikurem
Manus manum lavat – ręka rękę myje.
Autor: Seneka
Mater semper certa est – matka jest zawsze pewna (macierzyństwa nie trzeba dowodzić).
Opis: fragment prawnej definicji rodziców znajdującej się w Kodeksie Justyniana (II, 4, 5): Mater semper certa est, etiamsi uolgo conceperit, pater uero is est, quem nuptiae demonstrant – tożsamość matki jest zawsze pewna, nawet jeśli potomstwo jest pozamałżeńskie; ojcem zaś jest ten, z kim matka pozostaje w związku małżeńskim.
Me nemo ministro fur erit – nie będę pomocnikiem złodzieja.
Autor: Juwenalis
Mea culpa – moja wina.
Mea culpa, mea maxima culpa – moja wina, moja bardzo wielka wina.
Medice, cura te ipsum – lekarzu, wylecz samego siebie.
Autor: Św. Łukasz
Medicus curat, natura sanat – lekarz leczy, natura uzdrawia.
Medio tutissimus ibis – najbezpieczniej jest chodzić środkiem.
Źródło: Owidiusz, Metamorfozy
Melior est canis vivus leone mortuo – lepszy jest żywy pies od martwego lwa.
Autor: Kohelet
Memento mori – pamiętaj o śmierci.
Memoria minuitur nisi exercetur – pamięć maleje jeśli się jej nie ćwiczy.
Memini tui, memento mei – pamiętam o tobie, pamietaj o mnie.
Mens sana in corpore sano – w zdrowym ciele zdrowy duch.
Autor: Juwenalis
Messis quidem multa, operarii autem pauci – żniwo wprawdzie obfite, ale robotników mało.
Autor: Jezus Chrystus
Mirabile dictu – aż dziw powiedzieć.
Miscere utile dulci – łączyć przyjemne z pożytecznym.
Autor: Horacy
More antiquo – starym obyczajem.
More maiorum – obyczajem przodków.
Mors est quies viatoris, finis est omnis laboris – śmierć jest spoczynkiem podróżnego, jest kresem mozołu wszelkiego.
Mors malum non est, sola ius aequum generis humani – śmierć nie jest złem, a jedynie prawem obowiązującym cały rodzaj ludzki.
Autor: Seneka
Mors meta malorum – śmierć kresem cierpień.
Mors sola – tylko śmierć.
Mortui sunt, ut liberi vivamus – umarli, byśmy mogli żyć jako wolni ludzie
Mulieres in ecclesiis taceant – kobiety mają milczeć w kościele.
Autor: Św. Paweł
Multum, non multa – (dosłownie: dużo, a niewiele) dużo pod względem jakości, mało pod względem ilości.
Autor: Pliniusz Młodszy
Mundi est propria virtus – cnota jest właściwością świata.
Autor: Cyceron
Opis: cytując Chryzypa.
Mundus vult decipi, ergo decipiatur – świat chce być oszukiwany, niechże więc będzie
Mutato nomine de te fabula narratur – o tobie ta bajka mówi, choć pod zmienionym imieniem
Autor: Horacy
N
Natura horret vacuum – natura nie znosi próżni.
Naturalia non sunt turpia – to, co naturalne, nie przynosi wstydu.
Navigare necesse est, vivere non est necesse – żeglowanie jest konieczne, życie nie.
Autor: Pompejusz Wielki
Opis: cytując słowa Marka Antoniusza skierowane do żeglarzy płynących przez sztorm z egipskim zbożem dla głodującego Rzymu.
Ne puero gladium – nie dawaj dziecku miecza do ręki
Ne quid nimis – nic ponad miarę.
Autor: Terencjusz, Dziewczyna z Andros
Ne sutor supra crepidam iudicet – niech szewc nie ocenia tego, co jest powyżej trzewika.
Autor: Pliniusz Starszy
Nec Hercules contra plures – nawet Herkules nie poradzi przeciwko wielu; siła złego na jednego.
Nec locus ubi Troia – nie ma śladu gdzie była Troja.
Nec plus ultra – nic nad to.
Opis: szczyt doskonałości, rzecz nieprześcigniona.
Nec temere, nec timide – bez zuchwałości, ale i bez lęku.
Nec tecum possum vivere, nec sine te – nie mogę żyć z tobą ani bez ciebie
Necesse est multos timeat quem multi timent – wielu musi się bać ten, kogo wielu się boi.
Autor: Decimus Laberius
Nemo ante mortem beatus – nikogo nie można nazwać szczęśliwym przed śmiercią.
Autor: Solon
Nemo est casu bonus – nikt nie jest dobry przez przypadek.
Autor: Seneka
Nemo iudex idoneus in propria causa – nikt nie jest odpowiednim sędzią we własnej sprawie.
Nemo iudex in sua causa – nikt nie jest (nie może być) sędzią we własnej sprawie
Nemo patiens, nisi sapiens – nikt nie jest mądry, jeśli nie jest cierpliwy
Nemo potest duobus dominis servire – nikt nie może służyć dwom panom.
Autor: Jezus Chrystus
Nemo propheta in patria sua – nikt nie jest prorokiem we własnej ojczyźnie.
Nemo regere potest nisi qui et regi – tylko ten umie rządzić, kto umie być posłusznym władzy.
Autor: Seneka
Opis: cytując Solona
Nemo sapiens nisi patiens – nie jest mądry, kto nie jest cierpliwy
Nemo sine vitiis est – nikt nie jest bez wad
Neque ignorare medicum oportet quae sit aegri natura
Nervus belli pecunia – pieniądz jest nerwem wojny.
Autor: Cyceron
Nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua – niech nie wie lewica twoja, co prawica twoja czyni.
Autor: Jezus Chrystus
Opis: o jałmużnie.
Nihil est ab omni parte beatum – nie ma bezwzględnego szczęścia.
Nihil est in intellectu quin prius fuerit in sensu – nie ma nic w umyśle, czego by przedtem w zmysłach nie było.
Źródło: Arystoteles, O duszy.
Nihil lacrima citius arescit – nic nie wysycha szybciej niż łza.
Źródło: Rhetorica ad Herennium, II, 31, 50.
Nihil novi sub sole – nic nowego pod słońcem
Autor: Kohelet
Nihil sequitur geminis ex particularibus unquam – nic nie wypływa nigdy z dwóch jednakowych przypadków.
Opis: zasada z dziedziny logiki
Nil admirari – niczemu się nie dziwić.
Źródło: Horacy, Listy.
Nil desperandum – nie należy rozpaczać.
Źródło: Horacy, Ody.
Nil homini certum est – dla człowieka nie ma nic pewnego.
Autor: Owidiusz
Nil nisi bene – mów dobrze lub wcale.
Nimium civiles viles – zbyt grzeczni bywają ordynarni
Nolens volens – chcąc nie chcąc.
Noli me tangere – nie dotykaj mnie.
Opis: Jezus Chrystus do Marii Magdaleny po swoim zmartwychwstaniu.
Noli turbare circulos meos – nie zamazuj moich kół.
Opis: ostatnie słowa Archimedesa skierowane do rzymskiego żołnierza – jednego ze zdobywców Syrakuz w 212 p.n.e.
Nolite iudicare, et non iudicabimini – nie sądźcie, a nie będziecie sądzeni.
Autor: Jezus Chrystus
Nolunt, ubi velis, ubi nolis, cupiunt – kiedy chcesz, odmawiają, kiedy nie chcesz, pragną.
Autor: Terencjusz
Nomina sunt consequentia rerum – nazwy są wynikiem istnienia rzeczy.
Nomina stultorum semper parietibus haerent – imiona głupców zawsze wypisane są na murach
Nomina sunt odiosa – nie należy wymieniać nazwisk.
Autor: Cyceron
Non compos mentis – niespełna rozumu.
Non est beatus, esse se qui non putat – nie jest szczęśliwy, kto się za szczęśliwego nie uważa.
Autor: Publiliusz Syrus
Non est bonum esse hominem solum – nie jest dobrze człowiekowi być samemu.
Non est potestas nisi a Deo – wszelka władza pochodzi od Boga.
Autor: Św. Paweł
Non est viri timere sudorem – nie przystoi mężczyźnie bać się ciężkiej pracy.
Autor: Seneka
Non in commotione, non in commotione Dominus – nie w poruszeniu, nie w poruszeniu Pan.
Opis: kościelna sentencja nawołująca do spokoju, umiaru, wstrzemięźliwości w słowach i czynach.
Źródło: Wulgata, Księga 1 Królów 19:11.
Non in solo pane vivit homo – nie samym chlebem człowiek żyje.
Źródło: Wulgata, Księga Powtórzonego Prawa
Non licet – nie wolno; nie godzi się.
Non liquet – nic stąd nie wynika.
Non mortem timemus, sed cogitationem mortis – nie śmierci się boimy, lecz myśli o śmierci.
Autor: Seneka
Non nova, sed novae – nie nowa rzecz, ale w nowy sposób przedstawiona.
Non omnia possumus omnes – nie wszystko możemy wszyscy.
Non omnis moriar – nie wszystek umrę
Źródło: Horacy, Ody III, 30, 6.
Non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est – nie ten jest biedny, kto posiada mało, lecz ten, kto pragnie więcej.
Autor: Seneka
Non scholae, sed vitae discimus – uczymy się nie dla szkoły, ale dla życia.
Opis: odwrócona myśl Seneki Młodszego, który mówi: Non vitae, sed scholae discimus – nie uczymy się dla życia, ale dla szkoły.
Non tam praeclarum est scire Latine, quam turpe nescire – znać łacinę nie jest tak chwalebnym, jak haniebnym jest jej nie znać.
Źródło: Cyceron, Brutus, 37, 140.
Non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum – nie szata zdobi człowieka, lecz człowiek szatę.
Non vini vi no, sed vi no aquae – Nie żegluję siłą wina, lecz wody.
Non, ut edam, vivo sed ut vivam, edo – nie po to żyję, by jeść, lecz po to jem, aby żyć.
Nosce te ipsum! – poznaj siebie samego.
Nuda veritas – naga prawda.
Autor: Horacy
Nulla aetas ad discendum sera. – żaden wiek nie jest do nauki zbyt późny.
Nulla dies sine linea – ani dnia bez linii – ani jednego dnia bez pracy.
Autor: Apelles
Nulla est medicina sine lingua Latina – niczym jest medycyna bez języka łacińskiego.
Nulla invidia sine amore – nie ma zazdrości bez miłości.
Nulla poena sine lege – nie ma kary bez przepisu prawa.
Nulla regula sine exceptione – nie ma reguły bez wyjątku.
Nulla res tam necessaria est quam medicina – żadna rzecz nie jest tak niezbędna, jak medycyna.
Nulla sine Deo mens bona est – bez Boga żadna myśl nie jest dobra.
Autor: Seneka
Nulla vis maior pietate vera est – Nie ma większej siły niż prawdziwa miłość
Nullum crimen sine lege – nie ma przestępstwa bez prawa (przepisu)
Opis: co nie zostało zabronione, jest dozwolone.
Nullum est iam dictum, quod non sit dictum prius – nie ma takiej rzeczy powiedzianej, która nie zostałaby już powiedziana wcześniej.
Źródło: Terencjusz, Eunuch, 40.
Opis: wszystko już było.
Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit – nie było wielkiego geniuszu bez domieszki szaleństwa.
Num custos fratris mei sum ego? – czyż jestem stróżem brata mego?
Źródło: Księga Rodzaju
Opis: Kain do Boga, po tym jak zabił Abla.
Nunc est bibendum! – pora pić!
Źródło: Horacy, Ody
Opis: czas uczcić wielki, niespodziewany sukces, radosną nowinę.
O
O quam misericors est Deus, pius et iustus – o jakże miłosierny, sprawiedliwy i łagodny jest Bóg!
O quam salubre, quam iucundum et suave est sedere in solitudine et tacere et loqui cum Deo! – o jakże zbawiennie, jak słodko i przyjemnie jest siedzieć w samotności, i milczeć i z Bogiem rozmawiać!
Opis: zawołanie mnichów
O, imitatores, servum pecus! – o, naśladowcy, trzodo niewolników!
O, sancta simplicitas! – o, święta naiwności!
Autor: Jan Hus
O, spectaculum miserum et acerbum! – o, widowisko nędzne i przykre!
O tempora! O mores! – o czasy! O obyczaje!
Autor: Cyceron, In Catilinam I, 1
Obsequium amicos, veritas odium parit – schlebianie przysparza przyjaciół, prawda jest w nienawiści (dosł. „rodzi nienawiść”).
Oculi plus vident quam oculus – oczy widzą więcej niż oko
Oculum pro oculo, dentem pro dente – oko za oko, ząb za ząb.
Oderint, dum metuant – niech nienawidzą, byleby się bali.
Odi et amo – nienawidzę i kocham.
Autor: Katullus
Odi profanum vulgus et arceo – gardzę nieoświeconym tłumem i trzymam się od niego z dala
Autor: Horacy
Omne animal triste post coitum – każde stworzenie jest smutne po obcowaniu.
Autor: Arystoteles
Omne ignotum pro magnifico – wszystko, co nieznane, wydaje się wspaniałe.
Autor: Tacyt
Omne trinum perfectum – wszystko co potrójne (jest) doskonałe
Omnes enim causae effectuum naturalium dantur per lineas, angulos et figuras. Aliter enim imposibile est scire propter quid in illis – wszystkie bowiem skutki efektów naturalnych objawiają się poprzez linie, kąty i figury. Inaczej bowiem niemożliwe byłoby zrozumienie, jaka jest ich przyczyna.
Autor: William Ockham
Omnes homines sibi sanitatem cupiunt, saepe autem omnia, quae valetudini contraria sunt, faciunt – wszyscy życzą sobie zdrowia, ale często robią to, co zdrowiu szkodzi
Omnes qui acceperint gladium, gladio peribunt – wszyscy, którzy za miecz chwytają, od miecza zginą.
Autor: Jezus Chrystus
Omnia mea mecum porto – wszystko co moje noszę ze sobą.
Autor: Bias z Prieny
Omnia mundi creatura, quasi liber et pictura, nobis est in speculum – każde na ziemi stworzenie, niczym ksiega i obraz, jest dla nas odbiciem.
Omnia orta occidunt et aucta sensecunt – wszystko, co powstało, ginie, a co wzrosło, starzeje się.
Autor: Salustiusz
Omnia possibilia sunt apud Deum – u Boga wszystko jest możliwe.
Autor: Jezus Chrystus
Omnia subiecta sunt naturae – wszystko podlega naturze.
Autor: Demokryt z Abdery
Omnia vincit amor (et nos cedamus amori) – miłość wszystko zwycięża (więc i my się jej poddajmy)
Autor: Wergiliusz, Eklogi, 10.69)
Omnis ars naturae imitatio est – wszelka sztuka jest naśladowaniem natury.
Autor: Seneka
Omnis homo mendax – każdy człowiek jest kłamcą.
Źródło: Księga Psalmów
Omnis qui se exaltat, humiliabitur – każdy, kto się wywyższa, będzie poniżony.
Autor: Św. Łukasz
Omnium artium medicina nobilissima est – ze wszystkich sztuk medycyna jest najszlachetniejsza
Autor: Hipokrates
Optimum medicamentum quies est – najlepszym lekarstwem jest spokój
Ora et labora – módl się i pracuj.
Opis: dewiza benedyktynów.
Otium pulvinar satanae – nieróbstwo jest łożem szatana
Otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura – życie bez zajęć naukowych i literackich jest śmiercią i grobem żywego człowieka.
Autor: Seneka
P
Pacta sunt servanda – należy dotrzymywać układów.
Panem et circenses – chleba i igrzysk.
Parcere subiectis et debellare superbos – oszczędzać zwyciężonych, a dumnych poskramiać.
Autor: Wergiliusz
Pars pro toto – część zamiast całości.
Opis: figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy przedmiotu przez nazwę jego części.
Pax melior est quam iustissimum bellum – pokój jest lepszy od najsłuszniejszej wojny.
Pecunia non olet – pieniądze nie śmierdzą.
Autor: cesarz Wespazjan
Opis: uzasadniając opodatkowanie miejskich szaletów.
Pedibus in sententiam ire – głosować nogami.
Opis: określenie stosowane w senacie rzymskim, gdzie głosowanie polegało na przejściu na odpowiednią stronę sali posiedzeń (kurii). Dzisiaj oznacza celową absencję podczas głosowania.
Penitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum – czyńcie pokutę, bowiem nadejdzie królestwo niebieskie.
Opis: średniowieczne motto millenarystów, najprawdopodobniej po raz pierwszy użyte przez Gerarda Sagalelliego w XIII w. (ort. oryginalna)
Per aspera ad astra – przez trudy do gwiazd (dosł. przez ciernie do gwiazd).
Autor: Seneka
Per fas et nefas – prawem i bezprawiem
Opis: nie przebierając w środkach.
Per pedes apostolorum – na wzór apostołów; pieszo.
Per scientiam ad salutem aegroti – przez wiedzę do zdrowia chorego
Pereant qui ante nos nostra dixerunt – niech przepadną ci, którzy nasze słowa (mądre myśli) wypowiedzieli przed nami
Pereat mundus, fiat iustitia – niech zginie świat, byle było sprawiedliwie.
Periculum in mora – niebezpieczeństwo w zwłoce
Pictura est laicorum litteratura – malarstwo jest literaturą ludzi prostych.
Zobacz też: malarstwo, literatura
Piscem natare doces – rybę uczysz pływać.
Plenus venter non studet libenter – pełny brzuch uczy się niechętnie
Plures crapula quam gladius perdidit – pijaństwo gubi gorzej od miecza
Plurimos annos! – Sto lat! (dosł. Wielu lat!)
Plus dat, qui in tempore dat – dwa razy daje, kto prędko daje.
Plus ratio quam vis – rozum wyższy niż siła; niech przewodzi nie siła, lecz słuszność
Poetae nascuntur, oratores fiunt – poetami się rodzą, mówcami zostają.
Post cenam non stare sed mille passus meare – po obiedzie nie stój, lecz przejdź tysiąc kroków.
Post hoc non est propter hoc – potem nie znaczy dlatego.
Post mortem est nulla voluptas – po śmierci nie czas na przyjemności.
Potius mori quam foedari – prędzej śmierć niż pohańbienie.
Potius sero quam numquam – lepiej późno niż wcale.
Autor: Tytus Liwiusz
Praemonitus, praemunitus – ostrzeżony, uzbrojony.
Praesente medico nihil nocet – w obecności lekarza nic nie szkodzi.
Praevenire melius est quam praeveniri – lepiej jest wyprzedzać niż być wyprzedzanym.
Primum non nocere – po pierwsze, nie szkodzić
Autor: Hipokrates
Primum vivere, deinde philosophari – najpierw móc żyć, potem filozofować.
Primus in orbe deos fecit timor! – bogów na świecie najpierw stworzył strach!
Źródło: Publiusz Papiniusz Stacjusz, Tebaida
Primus inter pares – pierwszy wśród równych.
Principes hominum, filii hominum, non est salus in illis – darmo szukać zbawienia u pierwszych wśród ludzi, u synów ludzi
Opis: Adam Mickiewicz, na podstawie Księgi Psalmów 145,3: nolite confidere in principibus, in filiis hominum, quibus non est salus.
Principiis obsta – niszcz zło w zarodku (dosł. przeszkadzaj początkom).
Źródło: Owidiusz, Remedia amoris
Prior tempore, potior iure – pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa.
Pro arte et studio – w obronie sztuki i nauki
Pro captu lectoris habent sua fata libelli – los książek zależy od pojętności czytelników.
Autor: Terencjanus Maurus
Pro publico bono – dla dobra ogółu.
Pro rege saepe, pro patria semper – dla króla – często, dla ojczyzny – zawsze.
Probitas laudatur et alget – uczciwość zbiera pochwały i umiera z zimna.
Autor: Juwenalis
Proprium ingenii humani est odisse, quem laeseris – właściwe jest naturze ludzkiej nienawidzić tego, kogo się obraziło.
Autor: Tacyt
Pulchra enim sunt ubera quae paululum supereminent et tument modice, nec fluitantia licenter, sed leniter restricta, repressa sed non depressa – piękne bowiem są piersi, które sterczą odrobinkę i są umiarkowanie pełne, nie zwisają luźno, lecz są lekko zebrane, ściągnięte, ale nie ściśnięte.
Zobacz też: biust
Pulvis es et in pulverem reverteris – prochem jesteś i w proch się obrócisz.
Źródło: Księga Rodzaju
Pulvis et umbra sumus – prochem i cieniem jesteśmy.
Autor: Horacy
Q
Quae nocent, docent – to, co szkodzi, uczy.
Quae vetera nunc sunt, fuerunt olim nova – to co teraz jest stare, kiedyś było nowe
Autor: Kwintylian
Quae volumus, ea credimus libenter, at quae sentimus ipsi, reliquos sentire speramus – wierzymy chętnie w to, czego pragniemy, i spodziewamy się, że nasze uczucia podzielają inni
Autor: Juliusz Cezar
Qualis artifex pereo! – jakiż artysta ginie we mnie.
Autor: Neron
Opis: ostatnie słowa cesarza
Qualis pater, talis filius – jaki ojciec, taki syn.
Qualis rex, talis grex – (dosł. jaki król, taka trzoda) jaki pan, taki kram.
Qualis vir, talis oratio – jaki mąż, taka mowa.
Quem di diligunt, adolescens moritur. – wybrańcy bogów umierają młodo.
Autor: Plaut
Opis: cytując za Menandrem
Quem Iuppiter vult perdere, dementat prius – kogo Jowisz chce zgubić, temu najpierw rozum odbiera.
Autor: Eurypides
Qui asinum non potest, stratum caedit – kto nie może bić osła, bije worek.
Autor: Petroniusz
Qui bibit, dormit; qui dormit, non peccat; qui non peccat, sanctus est (ergo: qui bibit – sanctus est) – kto pije – ten śpi, kto śpi – nie grzeszy, kto nie grzeszy – jest święty, a więc: kto pije, jest święty.
Quid viro forti suavius quam vindicta manu querere? – Czyż jest coś bardziej rozkosznego dla silnego męża niż zemsta?
Autor: Atylla, wódz Hunów. (ort. oryginalna)
Zobacz też: zemsta
Quidquid agis, prudenter agas et respice finem – cokolwiek czynisz, czyń roztropnie i wypatruj końca
Opis: czyli miej na uwadze efekt.
Quidquid discis, tibi discis – czegokolwiek się uczysz, uczysz się dla siebie.
Quidquid Latine dictum sit, altum videtur – cokolwiek powiesz po łacinie brzmi mądrze.
Qui desiderat pacem, praeparet bellum chcesz pokoju, szykuj się do wojny.
Qui gladio ferit, gladio perit – kto mieczem wojuje od miecza ginie.
Qui non est adversum vos, pro vobis est – kto nie jest przeciwko wam, ten jest z wami.
Autor: Jezus Chrystus
Qui non est mecum, contra me est – kto nie jest ze mną, jest przeciwko mnie
Autor: Jezus Chrystus
Qui non laborat, non manducet – kto nie chce pracować, niech nie je.
Autor: Św. Paweł
Qui rogat, non errat – kto pyta nie błądzi.
Qui scribit, bis legit – kto pisze, ten podwójnie czyta.
Qui tacet, consentire videtur – kto milczy, ten się zgadza.
Quia nominor leo – bo się nazywam lew.
Autor: Ezop
Quid vesper ferat, incertum est – nie wiadomo, co przyniesie wieczór.
Quis fallere possit amantem? – któż zdoła oszukać tego, kto kocha?
Autor: Wergiliusz, Eneida, IV, 296
Quo vadis Domine – dokąd zmierzasz Panie?
Autor: św. Piotr Apostoł
Quod enim laicali ruditate turgescit non habet effectum nisi fortuito – co bowiem rozwija się za sprawą prostych ludzi, nie ma efektów, chyba że przypadkowe.
Autor: Roger Bacon
Quod erat demonstrandum – co było do udowodnienia
Opis: skrót c.b.d.o. („co było do okazania”).
Quod felix, faustum fortunatumque sit – oby to było szczęśliwe, sprzyjające i pomyślne
Quod licet Iovi, non licet bovi – Co przystoi Jowiszowi, nie przystoi wołu
Opis: polskie: co wolno wojewodzie, to nie tobie smrodzie
Quod me nutrit me destruit – to co mnie żywi zabija mnie
Quod medicina aliis, aliis est acre venenum – co dla jednych jest lekarstwem, dla innych jest straszną trucizną
Quod verum est, meum est – co jest prawdziwe, jest też moje.
Autor: Seneka
Quot capita, tot sententiae – ile głów, tyle zdań
Opis: polskie: „co głowa to koncepcja”
Quot homines, tot sententiae – ilu ludzi, tyle zdań.
Quousque tandem (abutere Catillina, patientia nostra) ? – jak długo jeszcze (nadużywać będziesz, Katylino, naszej cierpliwości)?
Autor: Cyceron
R
Rara avis – rzadki ptak.
Autor: Juwenalis
Rationale animal est homo – człowiek jest istotą rozumną.
Autor: Seneka
Rediit ad plures – wrócił do większości (tj. umarł)
Relata refero – powtarzam (tylko to), co słyszałem
Rem tene, verba sequentur – trzymaj się tematu, a słowa się znajdą (dosł. rzecz trzymaj, słowa nadążą za nim)
Autor: Kato Starszy
Repetitio est mater studiorum – powtarzanie jest matką nauki (uczenia się)
Requiescat in pace (R.I.P.) – niech spoczywa w pokoju
Opis: napis na nagrobkach.
Res iudicata pro veritate habetur – sprawę osądzoną ostatecznie uważa się za rozstrzygniętą
Res sacra miser – nieszczęśliwy jest rzeczą świętą.
Autor: Seneka
Res severa est verum gaudium – prawdziwa radość jest rzeczą poważną.
Autor: Seneka
Respiciens post te, hominem memento te; cave, ne cadas – oglądając się za siebie, pomnij, iżeś człowiekiem; strzeż się, iżbyś nie upadł
Opis: gdy w Starożytnym Rzymie zwycięski wódz odbywał triumf stojący za jego plecami niewolnik miał przykazane co jakiś czas powtarzać te właśnie słowa.
Respice finem – patrz końca.
Rex regnat, sed non gubernat – król panuje, ale nie rządzi.
Autor: kanclerz Jan Zamoyski
Ridentem dicere verum – z uśmiechem mówić prawdę.
Autor: Horacy
Risu inepto res ineptior nulla est – nie ma nic mniej stosownego od śmiechu nie w porę.
Autor: Katullus
Rixari de asini umbra – spierać się o cień osła; o rzecz błahą.
Risum teneatis, amici? – czyżbyście się mogli powstrzymać od śmiechu, przyjaciele?
Autor: Horacy
Roma locuta, causa finita – Rzym przemówił, sprawa skończona.
Opis: wypowiedź Kościoła jest wiążąca dla wiernych.
Romanus sedendo vincit – Rzymianin siedząc zwycięża.
Rosa pulchra est – Róża piękną jest.
S
Sacra populi lingua est – język ludu jest rzeczą świętą.
Autor: Seneka Starszy
Saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia. – często jest tak, że pod płaszczem ubogim mądrość się skrywa.
Saepe morborum gravium exitus incerti sunt – jak się zakończy ciężka choroba jest często niepewne
Opis: mimo, że pacjent ciężko choruje, zawsze może wyzdrowieć.
Salus aegroti suprema lex esto – zdrowie chorego najwyższym prawem
Salus populi suprema lex (esto) – dobro ludu (niech będzie) najwyższym prawem.
Źródło: Cyceron, O prawach
Salus rei publicae suprema lex esto – dobro państwa najwyższym prawem
Autor: Cyceron
Sapere aude – odważ się być mądrym
Autor: Horacy
Sapienta ars vivendi putanda est – mądrość należy uważać za sztukę życia
Sapienti sat – mądremu wystarczy.
Autor: Plaut
Opis: pol. mądrej głowie dość dwie słowie (zob. Dictum sapienti sat)
Scientiae radices amarae, fructus dulces – Wiedzy korzenie niemiłe, owoc słodki.
Scio me nihil scire – wiem, że nic nie wiem
Autor: Sokrates
Scribere scribendo, dicendo dicere disces – pisać uczysz się pisząc, mowy – mówiąc
Se contentus est sapiens – mędrzec zadowala się sobą.
Autor: Seneka
Sed opera sapientiae certa lege vallantur et in fine debitum efficaciter diriguntur – lecz dzieła mądrości zabezpiecza pewne prawo i na koniec powinność swą skutecznie spełniają.
Autor: Roger Bacon
Semel emissum volat irrevocabile verbum – słowo raz wypowiedziane nie powraca.
Autor: Horacy
Semper avarus eget – skąpiec zawsze cierpi niedostatek.
Autor: Horacy
Semper fidelis – zawsze wierny.
Semper invicta – zawsze niezwyciężona.
Opis: dewiza obecna w herbie Warszawy
Semper paratus – zawsze gotowy.
Seniores priores – starsi mają pierwszeństwo.
Sero venientibus ossa – kości (zostają) dla tych, którzy przychodzą za późno (na ucztę); kto późno przychodzi, ten sam sobie szkodzi
Serviatus status brevis est – Trzeźwość jest stanem przejściowym
Si ad naturam vives, numquam eris pauper – jeśli będziesz żyć w zgodzie z naturą, nigdy nie będziesz ubogi.
Autor: Seneka
Si Deus pro nobis, quis contra nos? – jeśli Bóg jest z nami, któż przeciwko nam?
Autor: Św. Paweł
Si duo faciunt idem, non est idem – gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo.
Autor: Terencjusz
Si non iurabis, non regnabis – jeżeli nie zaprzysięgniesz, nie będziesz panował
Si parva licet componere magnis – jeśli się godzi porównywać rzeczy małe z wielkimi.
Si tacuisses, philosophus mansisses – gdybyś milczał, byłbyś filozofem (a tak odezwaniem się ujawniłeś głupotę)
Si vis amari, ama! – chcesz być kochanym, kochaj!
Autor: Seneka
Si vis pacem, para bellum – jeśli chcesz pokoju, przygotuj się do wojny
Autor: Wegecjusz
Si vis pacem, para iustitiam – chcesz pokoju, czyń sprawiedliwość
Sibi omino similis
Sic itur ad astra – tak się idzie do gwiazd.
Autor: Wergiliusz
Sic transit gloria mundi – tak przemija chwała tego świata
Sicut mater, ita et filia eius – jaka matka, taka córka.
Autor: Ezechiel
Similia similibus curantur – podobne leczy się podobnym
Opis: zasada medycyny ludowej: czymżeś się struł, tym się lecz
Zobacz też: homeopatia
Sine ira et studio – bez gniewu i namiętności
Źródło: Tacyt, Roczniki
Opis: zapewnienie o bezstronności autora
Sine labore non erit panis in ore – bez pracy nie będzie chleba w ustach
Opis: polskie: Bez pracy nie ma kołaczy
Sit nox cum somno, sit sie lite dies – niech noc nie będzie bezsenna, a dzień upłynie bez kłótni.
Autor: Marcjalis
Sit tibi terra levis. – dosł. niechaj tobie ziemia lekka – niech ci ziemia lekką będzie.
Autor: Marcjalis
Opis: cytując za Eurypidesem
Sola ratio perfecta beatum facit – tylko doskonały rozum czyni człowieka szczęśliwym.
Autor: Seneka
Sola scriptura – jedynie Pismo.
Opis: podstawowa zasada teologiczna protestantyzmu głosząca, że Pismo Święte jest jedynym autorytetem Kościoła rozstrzygającym w sprawach wiary i praktyki religijnej.
Solus contra omnes – sam przeciw wszystkim
Spiritus flat ubi vult – duch tchnie, kędy chce.
Autor: Św. Jan
Stat rosa pristina nomine, nomina nuda tenemus – dawna róża pozostała tylko z nazwy, same nazwy nam jedynie zostały.
Autor: Bernard z Morlay
Zobacz też: róża
Stultum facit fortuna, quem perdere vult – kogo los chce zgubić, tego głupcem czyni.
Autor: Publiliusz Syrus
Suae quisque fortunae faber – każdy jest kowalem własnego losu
Sub specie aeternitatis – z punktu widzenia wieczności.
Sum rex vester, nec fictus neque pictus – Jestem waszym królem, nie wymyślonym ani malowanym.
Autor: Stefan Batory
Summum ius, summa iniuria – najwyższe prawo to najwyższa niesprawiedliwość; ścisłe trzymanie się litery prawa prowadzi do wydawania krzywdzących wyroków.
Superflua non nocent – nadmiar nie szkodzi
Sursum corda! – w górę serca! – nie traćcie ducha.
Autor: Jeremiasz
Sus Minervam docet – świnia poucza Minerwę.
Autor: Plutarch
Sustine et abstine – cierp i panuj nad sobą.
Autor: Epiktet
T
Tabula rasa – czysta tablica.
Taedium vitae – wstręt do życia.
Tarde venientibus ossa – dosł. dla leniwie przychodzących kości – spóźnionym dostają się kości
Te Deum laudamus – Ciebie, Boga, wychwalamy.
Tempora labuntur tacitisque senescimus annis – czas upływa, a my starzejemy się niepostrzeżenie (dosł. wraz z cicho upływającymi latami)
Źródło: Owidiusz, Fasti, VI 771.
Tempora mutantur et nos mutamur in illis – czasy się zmieniają i my zmieniamy się wraz z nimi.
Autor: Lotar I, król Franków
Tempus fugit, aeternitas manet – czas ucieka, wieczność pozostaje (trwa)
Terribilis est locus iste – przerażające jest owo miejsce
Źródło: wg Księgi Rodzaju, 27, 17 Wlg
Tertius gaudens – trzeci się cieszy; gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta.
Testis unus, testis nullus – jeden świadek to żaden świadek.
Źródło: wg Księgi Powtórzonego Prawa 19, 15 Wlg
Tolle pecuniam, bella sustuleris. – Usuń pieniądze, usuniesz wojnę.
Źródło: Kwintylian, Declamationes Minores, 321, 18
Tota vita discendum est mori – przez całe życie trzeba się uczyć umierać.
Autor: Seneka, Dialogi, X 7, 3
Totus Tuus – Cały Twój.
Opis: dewiza Jana Pawła II.
Trahit sua quemque voluptas – każdy ulega swoim namiętnościom.
Autor: Wergiliusz, Eklogi, II 65
Transire suum pectus mundoque potiri – wznieść się ponad granice ludzkich możliwości i przewodzić światu.
Źródło: wg Maniliusza, IV 392
Tres faciunt collegium – trzech tworzy stowarzyszenie
Opis: zwyczajowe i prawne minimum do założenia stowarzyszenia.
Treuga Dei – rozejm Boży
Tu dices – Ty tak powiesz
Tu ne cede malis, sed contra audentior ito. - Nie daj się powalić przez nieszczęście, ale przeciwstawiaj mu się z wzmożoną odwagą.
Źródło: Wergiliusz, Eneida, tłum. Z. Kubiak, PIW, Warszawa 1987.
Tua res agitur, paries cum proximus ardet – o ciebie chodzi, gdy płonie dom sąsiada.
Autor: Horacy, Listy, I 18, 84
Tuta timens – bojąc się (nawet) rzeczy bezpiecznych.
Autor: Wergiliusz, Eneida, IV 298
U
Ubi bene, ibi patria – gdzie dobrze, tam ojczyzna.
Ubi concordia, ibi victoria – gdzie zgoda, tam zwycięstwo
Ubi dubium, ibi libertas – gdzie jest zwątpienie, tam jest wolność
Ubi lex, ibi poena – gdzie prawo, tam i kara.
Ubi thesaurus tuus, ibi cor tuum – tam skarb twój, gdzie serce twoje.
Opis: słowa Chrystusa według Ewangelii św. Mateusza
Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia – gdzie ty Gajuszem, tam ja Gają
Opis: starożytna formuła ślubna wypowiadana przez pannę młodą.
Ultio doloris confessio est – zemsta jest przyznaniem się do cierpienia.
Autor: Seneka
Ultra posse nemo obligatur – nikt nie jest zobowiązany zrobić więcej niż może.
Unum castigabis, centum emendabis – jednego zganisz, a stu (tym) naprawisz.
Usus magister est optimus – doświadczenie jest najlepszym nauczycielem.
Autor: Cyceron
Unus pro multis – jeden za wszystkich.
Autor: Wergiliusz
Usus est tyrannus – zwyczaj jest tyranem.
Ut ameris, amabilis esto – jeśli chcesz być kochanym, bądź godny miłości.
Ut pictura poesis – poezja jest jak obraz.
Autor: Horacy
Ut sementem feceris, ita metes – jak posiejesz, tak zbierzesz.
Ut sis nocte levis, sit tibi cena brevis! – abyś był lekki w nocy, krótko jedz.
Utinam falsus vates sim! – obym był fałszywym prorokiem!
Utile dulci miscere – łączyć przyjemne z pożytecznym.
Ubi solitudinem faciunt, pacem appellant – robią pustynię (z kraju) i nazywają to pokojem.
Autor: Tacyt
V
Vade mecum! – postępuj jak wskazano (dosł. chodź ze mną).
Opis: nazwa poradników.
Vae misero mihi – biada mi nieszczęsnemu
Źródło: Terencjusz, Andria 302.
Vae victis! – biada zwyciężonym!
Autor: Brennus, król Galów
Vagina dentata – zębata pochwa.
Opis: mit seksualny traktujący o pochwie pożerającej penisa. Spopularyzowany przez Zygmunta Freuda, jako lęk wobec kobiet związany z męskim kompleksem kastracyjnym. Obecny w wielu kulturach na przestrzeni dziejów.
Vale et me ama – żegnaj i kochaj mnie
Opis: forma zakończenia listu.
Varietas delectat – zmienność sprawia przyjemność.
Źródło: Rhetorica ad Herennium III, 12.
Opis: zasada starożytnej retoryki nakazująca urozmaicać tok przemówienia, żeby zapobiec jego monotonii, a tym samym zmęczeniu i znudzeniu słuchaczy.
Vanitas vanitatum et omnia vanitas – marność nad marnościami i wszystko marność.
Autor: Kohelet
Varium et mutabile semper femina – chwiejną i zmienną jest zawsze kobieta.
Autor: Wergiliusz
Veni, vidi, vici – przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem.
Autor: Juliusz Cezar
Opis: po zwycięstwie nad Farnacesem, królem Pontu.
Venimus, vidimus, Deus vicit – przybyliśmy, zobaczyliśmy, Bóg zwyciężył.
Autor: Jan III Sobieski
Opis: przesyłając papieżowi Innocentemu XI chorągiew Proroka zdobytą w 1683 r. pod Wiedniem.
Ventum seminabunt et turbinem metent – wiatr siać będą, a zbierać burzę.
Źródło: Księga Ozeasza
Verba volant, scripta manent – słowa ulatują, pismo zostaje.
Veritas odium parit, obsequium amicos – prawda rodzi nienawiść, ustępliwość przyjaciół.
Autor: Terencjusz
Venter non habet aures – brzuch nie ma uszu; słowami głodnego nie nakarmisz
Verba docent, exempla trahunt – słowa uczą, przykłady pociągają (skłaniają do naśladowania)
Verba et voces praetereaque nihil – słowa i słowa, nic ponadto
Veritas temporis filia est – prawda jest córką czasu (z czasem wszystko wychodzi na jaw)
Opis: wg Gelliusza, XII, 11, 7 słowa któregoś z dawnych poetów, którego nazwisko mi teraz wyleciało z pamięci.
Verus amicus rara avis est – prawdziwy przyjaciel jest rzadkim ptakiem
Vestigia terrent – ślady odstraszają
Opis: a więc nie wchodźmy do jaskini, jeżeli widać tylko ślady wchodzących.
Vide, cui fidas – patrz, komu ufasz.
Videant consules, ne quid res publica detrimenti capiat – niechaj baczą konsulowie, by rzeczpospolita nie poniosła jakiej szkody.
Video lupum – widzę wilka; o wilku mowa, a wilk tuż.
Video meliora proboque, deteriora sequor – widzę i pochwalam to, co lepsze, ale skłaniam się ku gorszemu.
Źródło: Owidiusz, Metamorfozy, VII 20–21.
Opis: wypowiedź Medei przeżywającej konflikt między lojalnością wobec ojca, a miłością do Jazona.
Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam – czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny.
Opis: słowa Jezusa Chrystusa, Ewangelia św. Mateusza.
Vince in bono malum – zło dobrem zwyciężaj.
Autor: Św. Paweł
Vino pellite curas – winem odpędźcie troski.
Autor: Horacy
Vinum incendit iras – wino rozpala gniew.
Autor: Seneka
Virtus ad beate vivendum sufficit – cnota wystarcza do szczęścia.
Autor: Seneka
Virtus est perfecta ratio – cnota jest doskonałym rozumem.
Autor: Cyceron
Virtuti militari. – męstwu żołnierskiemu.
Vita mancipio nulli datur, omnibus usu – życia nikt nie otrzymuje na własność, lecz wszyscy do użytku.
Autor: Lukrecjusz
Vita sine litteris mors est – życie bez nauki śmiercią jest.
Viva vox docet – żywe słowo kształci
Vivere militare est – życie jest walką.
Autor: Seneka
Vivere nolit, qui mori non vult – kto nie chce umierać, ten nie chce też żyć.
Autor: Seneka
Vivitur parvo bene – małym (ludziom o małych potrzebach) żyje się dobrze.
Volenti nihil difficile – dla chcącego nic trudnego.
Volenti non fit iniuria – chcącemu nie dzieje się krzywda
Vos estis sal terrae; vos estis lux mundi – wy jesteście solą ziemi; wy jesteście światłością świata.
Opis: Jezus Chrystus do apostołów.
Vox clamantis in deserto – głos wołającego na pustyni.
Źródło: Księga Izajasza
Vox populi, vox Dei – głos ludu, to głos Boga.
Autor: Alkuin
Vulgare amici nomen, sed rara est fides – słowo „przyjaciel” jest pospolite, ale lojalność jest bardzo rzadka.
Vulnerant omnes, ultima necat. – ranią wszystkie, ostatnia zabija.