ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE l ORGANIZACYJNE INWENTARYZACJI

KRAJOZNAWCZEJ

2.1. CELE INWENTARYZACJI KRAJOZNAWCZEJ

Podstawowym celem inwentaryzacji krajoznawczej jest uzyskanie pełnych, aktualnych i sprawdzonych
informacji o obecnym zasobie oraz stanie obiektów i walorów krajoznawczych na określonym terenie.

Uzyskanie dzięki inwentaryzacji krajoznawczej wiarygodnych materiałów może stanowić podstawę właściwego
zagospodarowania turystycznego terenu, planowego kierowania ruchem turystycznym, wytyczania kierunków
rozwoju zarówno znanych, jak też nowo tworzonych rejonów i miejscowości turystycznych o walorach
krajoznawczych, a także lepszego wytyczania znakowanych szlaków turystycznych. Wyniki inwentaryzacji
stanowić będą ponadto cenne źródło wiadomości dla autorów publikacji krajoznawczo-turystycznych, dla
działaczy krajoznawczych i turystycznych przy organizowaniu wszelkiego rodzaju imprez, wreszcie jako
materiały szkoleniowe dla instruktorów krajoznawstwa, przewodników, przodowników i organizatorów
turystyki PTTK.

Ważny jest też inny cel działalności inwentaryzatorskiej: oddziaływanie społeczne i wychowawcze,
mobilizujące samych krajoznawców - inwentaryzatorów. Inwentaryzacja krajoznawcza powinna stać się
rzeczywistą szkołą patriotycznego wychowania, przyczynić się do silniejszej więzi z własnym regionem,
rozbudzić dumę narodową przez bezpośredni i żywy kontakt z historią, kulturą i przyrodą. Powinna również
wyzwolić nowe jakościowo działania w zakresie regionalizmu, stając się wyrazem konkretnego działania dla
regionu, dostarczając usystematyzowanej o nim wiedzy.

Realizacja programu inwentaryzacji krajoznawczej w PTTK będzie służyć aktywizacji społecznej szerokich
kręgów krajoznawców. Pozwoli też na rozszerzenie i pogłębienie pracy oddziałowych komisji (klubów)
krajoznawczych PTTK, stawiając przed nimi określone zadania organizacyjne i programowe.

2.2. PROGRAM

Program inwentaryzacji krajoznawczej obejmuje:

•

prace przygotowawcze,

•

penetrację terenu,

•

opracowanie zebranych materiałów,

•

udostępnianie i rozpowszechnianie wyników inwentaryzacji np. poprzez wydanie opracowań gminnych
lub powiatowych, wydanie opracowań multimedialnych.

2.3. ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNE

Koordynatorem inwentaryzacji krajoznawczej Polski jest Komisja Krajoznawcza Zarządu Głównego PTTK,
działająca z upoważnienia Prezydium Zarządu Głównego. W celu usprawnienia działań w tym zakresie Komisja
Krajoznawcza ZG PTTK powołała Zespół do Spraw Inwentaryzacji Krajoznawczej Polski, zwany dalej
Zespołem, odpowiedzialny za poczynania organizacyjne i programowe. Do zadań Zespołu należy:

•

przygotowanie niniejszych wytycznych w konsultacji z szerokim aktywem krajoznawczym,

•

przeprowadzanie szkolenia przedstawicieli oddziałowych zespołów do spraw inwentaryzacji
krajoznawczej,

•

koordynacja i konsultacja realizacji inwentaryzacji na terenie poszczególnych regionów,

•

przygotowanie redakcyjne wojewódzkich inwentarzy krajoznawczych.

Konsultacje internetowe

Zasadnicze prace inwentaryzacyjne prowadzone będą na szczeblu powiatowym. Do ich prowadzenia przy
zarządach Oddziałów PTTK powołane będą zespoły do spraw inwentaryzacji krajoznawczej. W skład tych

zespołów (3-7 osobowych) powinni wejść członkowie oddziałowych komisji krajoznawczych PTTK,
instruktorzy krajoznawstwa, przodownicy, przewodnicy. Do zadań zespołów należy:

•

organizacja i koordynacja realizacji inwentaryzacji krajoznawczej na terenie powiatu,

•

powołanie grup inwentaryzacyjnych,

•

zebranie niezbędnych materiałów źródłowych,

•

opracowanie zestawu podstawowej literatury niezbędnej do prac przygotowawczych,

•

sprawdzenie kart inwentaryzacyjnych,

•

przygotowanie do druku wyników inwentaryzacji całego powiatu lub poszczególnych gmin,

•

dbałość o właściwe przechowywanie inwentarza.

Penetrację terenu (gmin lub miast) prowadzić powinny grupy inwentaryzacyjne (2-5 osobowe), tworzone przede
wszystkim z aktywu krajoznawczego miejscowych jednostek PTTK (kół, oddziałów). Pożądane jest, aby
wszyscy członkowie grup przeszli odpowiednie przeszkolenie; dla kierowników grup jest to obowiązkowe.

3. POJĘCIA PODSTAWOWE

3.1. DEFINICJA INWENTARYZACJI KRAJOZNAWCZEJ

Inwentaryzacja krajoznawcza jest to spisywanie obiektów i walorów krajoznawczych z natury. Inwentaryzację
krajoznawczą charakteryzują trzy cechy:

•

przedmiot,

•

wnikliwość,

•

zakres

3.2. PRZEDMIOT INWENTARYZACJI KRAJOZNAWCZEJ

Przedmiotem inwentaryzacji krajoznawczej są obiekty i walory krajoznawcze.

Obiektami krajoznawczymi są przedmioty nieruchome interesujące ze względów na swoje wartości
historyczne, religijne, naukowe, artystyczne, kulturalne, techniczne i gospodarcze (np. pomniki przyrody,
zabytki sztuki, tablice pamiątkowe, wybrane obiekty współczesne).

Dwa lub więcej obiektów krajoznawczych, tworzących zwartą całość pod względem krajoznawczym,
stanowią zespół krajoznawczy (np. zespół klasztorny: kościół, klasztor i cmentarz ze starodrzewem; zespół
pałacowy: pałac, park przypałacowy, altana, pomnik; ulica o jednolitej zabudowie).

Walorami krajoznawczymi są cechy środowiska me będące obiektami, lecz przedstawiające określoną wartość
krajoznawczą (np. piękno krajobrazu, punkt widokowy, bogactwo flory, obfitość zwierząt - związana z daną
miejscowością oraz tradycyjne imprezy, festiwale, zwyczaje regionalne).

3.3. WNIKLIWOŚĆ INWENTARYZACJI KRAJOZNAWCZEJ

Wnikliwość inwentaryzacji krajoznawczej jest to sposób opisu inwentaryzowanego obiektu (waloru), w celu
uchwycenia i utrwalenia jego cech charakterystycznych, istotnych dla krajoznawstwa.

Kolejność elementów opisu powinna być następująca:

•

rodzaj, typ, nazwa,

•

położenie (jeżeli adres nie określa go jednoznacznie),

•

rozwój (historia),

•

charakterystyka (wymiary, opis bryły),

•

wnętrze,

•

stan zachowania (jeżeli stan jest dobry - nie podawać),

•

związane z obiektem (walorem) wydarzenia dziejowe, ludzie, legendy, zwyczaje, imprezy, folklor,
odbicie w sztuce lub literaturze,

•

udostępnienie i zagospodarowanie turystyczne (jeżeli wymaga ujęcia).

3.4. ZAKRES INWENTARYZACJI KRAJOZNAWCZEJ

Zakres inwentaryzacji - to umieszczenie jej w przestrzeni i czasie.

Zakresem przestrzennym jest obszar całego kraju w podziale administracyjnym, obowiązującym w Polsce od l
stycznia 1999 r., tj. w podziale na 16 województw i na jednostki stopnia podstawowego: powiaty i gminy.

Zakresem czasowym jest okres między faktami najdawniejszymi a dniem penetracji terenowej. Należy w
przeszłość sięgnąć jak najdalej, aby inwentaryzacja objęła wszystkie fakty, które pozostawiły po sobie
dostrzegalne ślady lub żyją w miejscowej tradycji, a także wszystkie obiekty i walory wg stanu na dzień
przeprowadzenia penetracji terenowej.

3.5. KARTOTEKA INWENTARYZACYJNA

Kartoteka inwentaryzacyjna jest zbiorem kart inwentaryzacyjnych oraz dokumentacji inwentaryzacyjnej:
ikonograficznej, kartograficznej i protokołów - notatek. Kartoteka utrwala wyniki inwentaryzacji krajoznawczej,
zgromadzone przez inwentaryzatorów w trakcie pracy ze źródłami i w czasie penetracji terenu. Karta
inwentaryzacyjna zawiera opis obiektu lub waloru krajoznawczego oraz jego dokumentację bibliograficzną. Do
karty inwentaryzacyjnej dołącza się dokumentację ikonograficzną i kartograficzną obiektu lub waloru
krajoznawczego.

Każdy obiekt, walor krajoznawczy lub zespół krajoznawczy jest zinwentaryzowany na oddzielnej karcie
inwentaryzacyjnej. Czasami do opisu obiektu (zespołu) koniecznym będzie zastosowanie kilku kart (spiętych,
połączonych ze sobą).

Karty w kartotece powinny być uszeregowane według zasad klasyfikacji topograficznej, natomiast w ramach
ostatniego członu klasyfikacji, topograficznej - zgodnie z klasyfikacją rzeczową.

4. KLASYFIKACJA INWENTARYZACJI KRAJOZNAWCZEJ

4.1. UWAGI OGÓLNE

Klasyfikacja inwentaryzacyjna jest to sposób uszeregowania obiektów i walorów krajoznawczych wg ich cech
szczególnych i lokalizacji w terenie; ma ona za zadanie ułatwienie odszukania właściwej karty
inwentaryzacyjnej. Rozróżnia się klasyfikacje:

•

topograficzną, opartą na podziale administracyjnym kraju,

•

rzeczową, związaną z cechami inwentaryzowanego obiektu (waloru).

Klasyfikacje - topograficzna i rzeczowa - pozwalają dokładnie oznaczyć położenie każdego obiektu lub waloru
krajoznawczego oraz jego charakter za pomocą symbolu klasyfikacyjnego.

Jednostką podstawową klasyfikacji topograficznej jest szeroko pojętamiejscowość, a więc miasto, wieś, osiedle,
a także przysiółek, kolonia, leśnictwo (leśniczówka), gajówka itp., czyli teren zabudowany i zamieszkany.

Należy spisywać przede wszystkim obiekty krajoznawcze, następnie walory (jeżeli są). W przypadku obiektu
fizjograficznego wykraczającego poza teren jednej miejscowości, np. duże jezioro, chroniony kompleks leśny,
należy dać jeden całościowy opis tego obiektu przy jednej miejscowości, np. tej, na terenie której leży większa
lub atrakcyjniejsza część obiektu; a w innych miejscowościach spisać tylko tamtejsze obiekty lub walory

krajoznawcze (np. przy jeziorze: wysoki brzeg z odkrywką geologiczną, punkty widokowe) i dać odsyłacz do
opisu całościowego. Obiekty i walory krajoznawcze w lasach spisuje się pod symbolem najbliższej leśniczówki,
gajówki, wsi lub miasta.

Jednostką podstawową klasyfikacji rzeczowej jest inwentaryzowany obiekt lub walor krajoznawczy.

4.2. KLASYFIKACJA TOPOGRAFICZNA

4.2.1. Symbol klasyfikacji

Symbol klasyfikacji topograficznej składa się z dwóch (miasta na prawach powiatu grodzkiego bez dzielnic
administracyjnych) lub trzech członów cyfrowych oraz członu tekstowego. Poszczególne człony oddzielamy
kropkami.

W przypadku zmian w podziale administracyjnym skreśla się znak skasowanej jednostki i nadaje nowy znak wg
nowego podziału (kraju, województwa, powiatu, gminy).

4.2.2. Pierwszy człon symbolu klasyfikacji topograficznej

jest dwucyfrowym oznaczeniem województwa wg kolejności alfabetycznej:

01 - Dolnośląskie

09 - Podkarpackie

02 - Kujawsko-Pomorskie

10 - Podlaskie

03 - Lubelskie

11 - Pomorskie

04 - Lubuskie

12 - Śląskie

05 - Łódzkie

13 - Świętokrzyskie

06 - Małopolskie

14 - Warmińsko-Mazurskie

07 - Mazowieckie

15 - Wielkopolskie

08 - Opolskie

16 - Zachodniopomorskie

4.2.3. Drugi człon symbolu klasyfikacji topograficznej

jest dwucyfrowym oznaczeniem powiatu w danym województwie. W pierwszej kolejności uwzględniamy
powiaty ziemskie w kolejności alfabetycznej. Numerację miast na prawach powiatów grodzkich rozpoczynamy
od nr 61 stosując kolejność alfabetyczną. Jako przykład podajemy wykaz powiatów w województwie śląskim.

Powiaty ziemskie

01 - będziński
02 - bielski
03 - cieszyński
04 - częstochowski
05 - gliwicki
06 - kłobucki

07 - lubliniecki
08 - mikołowski
09 - myszkowski
10 - pszczyński
11 - raciborski
12 - rybnicki

13 - tarnogórski
14 - tyski
15 - wodzisławski
16 - zawierciański
17 - żywiecki

Miasta - powiaty grodzkie

61 - Bielsko-Biała
62 - Bytom
63 - Chorzów
64 - Częstochowa
65 - Dąbrowa Górnicza
66 - Gliwice
67 - Jastrzębie-Zdrój

68 - Jaworzno
69 - Katowice
70 - Mysłowice
71 - Piekary Śląskie
72 - Ruda Śląska
73 - Rybnik

74 - Siemianowice Śląskie
75 - Sosnowiec
76 - Świętochłowice
77 - Tychy
78 - Zabrze
79 - Żory

4.2.4. Trzeci cyfrowy człon symbolu klasyfikacji topograficznej

jest dwucyfrowym oznaczeniem gminy w danym powiecie. Stosujemy kolejność alfabetyczną uwzględniając w
pierwszej kolejności gminy miejskie, a później pozostałe gminy (miejsko-wiejskie i wiejskie).

W kilku przypadkach siedziba gminy stanowi odrębny powiat grodzki i wówczas rozpoczynamy odliczanie
gmin począwszy od samodzielnych miast. Jako przykład podajemy wykaz gmin w powiatach będzińskim i
rybnickim (woj. śląskie) oraz w powiecie wołomińskim (woj. mazowieckie).

Powiat będziński

01
02
03
04
05
06
07

Będzin
Czeladź
Wojkowice
Bobrowniki
Mierzęcice
Psary
Siewierz

miasto - siedziba starostwa
miasto
miasto
gmina wiejska
gmina wiejska
gmina wiejska
gmina miejsko-wiejska

Powiat rybnicki

01
02
03
04
05

Czerwionka-Leszczyny
Gaszowice
Jejkowice
Lyski
Świerklany

gmina miejsko-wiejska
gmina wiejska
gmina wiejska
gmina wiejska
gmina wiejska

Powiat wołomiński

01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12

Kobyłka
Marki
Ząbki
Zielonka
Dąbrówka
Jadów
Klembów
Poświętne
Radzymin
Strachówka
Tłuszcz
Wołomin

miasto
miasto
miasto
miasto
gmina wiejska
gmina wiejska
gmina wiejska
gmina wiejska
gmina miejsko-wiejska
gmina wiejska
gmina miejsko-wiejska
gmina miejsko-wiejska

Odrębny podział administracyjny zastosowano dla miasta stołecznego Warszawy: jest to powiat warszawski (31)
z podziałem na 11 gmin (dzielnic).

4.2.5. Tekstowy człon symbolu klasyfikacji topograficznej

stanowi:

•

nazwę miejscowości (miasta, wsi, przysiółka, kolonii itp.),

•

nazwę ulicy lub placu i numeru posesji (jeśli występuje).

W przypadku większych miast dopuszcza się podawanie nazwy osiedla lub dzielnicy (w nawiasie za nazwą
miasta).

Kolejność miejscowości w obrębie gminy ustala się w porządku alfabetycznym. W przypadku wątpliwości
można uzyskać odpowiednie dane w Urzędach Statystycznych lub Starostwach. Należy zwrócić uwagę na
prawidłowy zapis nazwy miejscowości.

Stosujemy nazwy urzędowe, a nie zwyczajowe (np. przystanek kolejowy Bezchlebie w miejscowości
Przezchlebie, Park Krajobrazowy "Cysterskie Kompozycje Rud Wielkich" - siedziba dyrekcji w Rudach,
Sobiszowice - a nie Szobiszowice). Proponujemy nazwę miasta pisać "wersalikami".

Przykłady:

12.69. KATOWICE (Giszowiec), ul. Karolinki 2 oznacza Woj. Śląskie (człon -12), miasto Katowice (człon -
69 - miasto na prawach powiatu), dzielnica Giszowiec, ul. Karolinki, nr posesji 2.

07.31.04. WARSZAWA-Centrum, Al. Jana Pawła II 2 oznacza Woj. Mazowieckie (człon - 07), powiat
warszawski (człon - 31), Centrum miasta Warszawy (człon 04), Al. Jana Pawła II, nr posesji 2.

07.32.01. BŁONIE, ul. Słowackiego 4 oznacza Woj. Mazowieckie (człon - 07), powiat warszawski zachodni
(człon - 32), gminę Błonie (człon - 01), miasto Błonie, ul. Słowackiego, nr posesji 2.

08.04.01. KĘDZIERZYN-KOŹLE (Sławięcice) ul. Drzymały 4 oznacza Woj. Opolskie (człon - 08), powiat
kędziersko-kozielski (człon - 04), miasto Kędzierzyn-Koźle (człon - 01), dzielnicę Sławięcice, ul. Drzymały, nr
posesji 2.

12.66. GLIWICE, ul. Krzywoustego 2 oznacza Woj. Śląskie (człon - 12), centrum miasta Gliwice (człon - 66 -
miasto na prawach powiatu), ul. Krzywoustego (Bolesława), nr posesji 2.

12.66. GLIWICE (Trynek), ul. ks. Jana Dzierżona 45 oznacza Woj Śląskie (człon - 12), miasto Gliwice
(człon - 66), dzielnicę Trynek, ul. ks. Jana Dzierżona, nr posesji 45.

12.01.03. WOJKOWICE, ul. Jana Sobieskiego 8 oznacza Woj. śląskie (człon -12), powiat będziński (człon -
01), miasto Wojkowice (człon - 03), ul. Jana Sobieskiego, nr posesji 8.

4.3. KLASYFIKACJA RZECZOWA

4.3.1. Symbol klasyfikacji

Symbol klasyfikacji rzeczowej składa się z dwóch członów jednocyfrowych, przedzielonych kropkami.

4.3.2. Pierwszy człon symbolu klasyfikacji rzeczowej

jest jednocyfrowym oznaczeniem grup obiektów lub walorów inwentaryzacyjnych wg następującej kolejności:

1.

środowisko przyrodnicze

2.

obiekty archeologiczne

3.

zabytki architektury i urbanistyki

4.

upamiętnione miejsca historyczne

5.

zabytki techniki

6.

muzea, archiwa, zbiory

7.

obiekty i ośrodki kultury ludowej

8.

obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

4.3.3. Drugi człon symbolu klasyfikacji rzeczowej

jest oznaczeniem podgrupy. W przypadku zespołu krajoznawczego podaje się symbol właściwy dla obiektu
dominującego oraz dodatkowo w nawiasie symbole pozostałych elementów zespołu.

1. Środowisko przyrodnicze

1.1. obiekty związane z budową geologiczną (np. odkrywki, jaskinie), charakterystyczne formy

rzeźby terenu (np. ostańce, grzędy skalne)

1.2. krajobraz, punkty i ciągi widokowe

1.3. wody powierzchniowe (rzeki, jeziora, bagna, źródła itp.)

1.4. parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe

1.5. pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej

1.6. parki, ogrody (botaniczne, zoologiczne, dendrologiczne, palmiarnie)

1.7. grupy starodrzewu, aleje, okazy drzew egzotycznych, głazy narzutowe oraz inne obiekty

godne uznania za pomniki przyrody

Wyjaśnienie

•

Obiekty fizjograficzne, np. szczególne ukształtowanie terenu (charakterystyczne wzgórza, doliny,
wąwozy, sieć wodna, strumień, wyróżniający się odcinek rzeki, jezioro), położone na obszarze
miejscowości - należy klasyfikować pod symbolem topograficznym tej miejscowości.

•

W przypadku obiektu fizjograficznego wykraczającego poza obszar jednej miejscowości (duże jezioro,
park krajobrazowy i in.) należy go klasyfikować i sporządzać jeden całościowy opis tego obiektu przy
jednej miejscowości, np. tej, na której obszarze leży większa lub atrakcyjniejsza część obiektu, w
innych zaś miejscowościach spisywać tylko tamtejsze obiekty lub walory krajoznawcze (np. przy
jeziorze: wysoki brzeg z odkrywką, punkty widokowe) i dać odsyłacz do opisu całościowego.

•

Obiekty lub walory krajoznawcze klasyfikuje się pod symbolem najbliższej miejscowości.

•

Nie należy tworzyć odrębnych kart poświęconych wszystkim obiektom fizjograficznym, tzn. nie
rejestrować każdej góry, wzgórza, doliny, wąwozu, jeziora itp., z wyjątkiem, gdy z tym obiektem
fizjograficznym jest związany konkretny obiekt lub walor krajoznawczy.

Przykłady:

1.1. (1.2.) Ostrzyca - wzgórze 501 m n.p.m., wys. względna 200-250 m, regularny stożek wulkaniczny o
stromych zboczach, pokryty gęstym lasem. W pobliżu wierzchołka i na samym
szczycie gołoborze bazaltowe. Punkty widokowe.

1.5. (2.5.) Święty Kamień - głaz narzutowy pomnik przyrody, granit o zaawansowanym wietrzeniu na pow.,
obw. 13,8 m, wys. nad pow. ziemi 2,2 m, z tego ok. 0,7 m zanurzony w wodach Zalewu Wiślanego. D. miejsce
kultowe, legendy miejscowe.

2. Obiekty archeologiczne

2.1.

grodziska, pozostałości osad prehistorycznych

2.2.

rezerwaty archeologiczne

2.3.

cmentarzyska, groby pojedyncze o znaczeniu archeologicznym

2.4.

dawne miejsca produkcji (np. kopalnia krzemienia, pozostałości dawnego hutnictwa)

2.5.

miejsca i zabytki kultowe

Wyjaśnienia

•

Należy tylko inwentaryzować obiekty archeologiczne widoczne w terenie.

•

Nie należy spisywać miejsc po zniwelowanych grodziskach, cmentarzysk nasypanych po
przeprowadzeniu badań archeologicznych, także miejsc występowania domniemanych grodzisk i osad
itp.

Przykłady:

2.1. Łysa Góra (Szwedzka Góra), grodzisko wczesnośredniowieczne, dwuczłonowe, wymiary ok. 120 x 120 m,
w części pd. wydzielony stożek wys. ok. 6 m i pow. ok. 10 x 10 m na szczycie, otoczony od pn. koliście wałem i
fosą. Część pn. (podgrodzie) niższa, o rozmiarach 40 x 60 m, otoczona wałem ok. 3 m wys. i fosą; wał przytyka
do stożka od strony wsch.

2.1. Góra Bony, grodzisko czworoboczne; pod niewielką warstwą ziemi gruzowisko ceglane z d. zamku
Oborskich lub Czemiochowskich. XVI.

3. Zabytki urbanistyki i architektury

3.1.

założenia miejskie

3.2.

budynki mieszkalne

3.3.

pałace, dwory

3.4.

obiekty i zespoły sakralne

3.5.

obiekty użyteczności publicznej

3.6.

obiekty obronne, warowne i in.

3.7.

budynki gospodarcze

3.8.

obiekty tzw. małej architektury (pawilony, ogrodzenia, fontanny itp.)

Wyjaśnienia

•

Wyrażenie "założenia miejskie" odnosi się zarówno do miast, jak i do wsi, które utraciły prawa
miejskie, ale zachowały dawny miejski układ przestrzenny.

•

Pod wyrażeniem "budynki mieszkalne" należy rozumieć budynki w miastach (miejskie i wiejskie w
obrębie miast) i we wsiach, z wyjątkiem budynków o charakterze ludowym.

•

Do obiektów sakralnych należy zaliczyć zarówno świątynie i klasztory różnych wyznań, jak również
wolno stojące posągi i figury świętych oraz inne obiekty, jak dzwonnice, plebanie, organistówki lub
kanonie.

•

Do grupy "obiekty użyteczności publicznej" należy zaliczyć: ratusze, kramy, hale targowe, sukiennice,
karczmy, poczty, szkoły, szpitale, domy zdrojowe, hotele i in.

•

Pod nazwą "obiekty obronne, warowne i in." należy rozumieć obiekty służące do obrony i walki:
obiekty fortyfikacyjne różnego rodzaju, twierdze, zamki, mury obronne, także umocnienia polowe z l i
II wojny światowej; do tej grupy należy zaliczać także inne obiekty militarne, np. arsenały, koszary lub
kordegardy (odwachy).

•

Grupa "budynki gospodarcze" nie obejmuje obiektów budownictwa ludowego, które klasyfikowane są
w grupie 7.

•

W przypadku budynków o połączonej funkcji, np. budynki mieszkalne i gospodarcze, mieszkalne i
rezydencjonalne, rezydencjonalne i obronne (zamki), należy zaznaczyć funkcję dominującą przez
podanie odpowiedniego symbolu klasyfikacyjnego na pierwszym miejscu.

•

W przypadku budynków o zmienionej funkcji, np. kościół przebudowany na szkołę lub odwrotnie,
należy w pierwszej kolejności zaznaczyć funkcję pierwotną i podać datę zmianę funkcji obiektu.

Przykłady:

3.3. (l.6., 4.6.) Pałac Zygmunta Opackiego, podkomorzego warszawskiego i wojewody, ob. Instytut Melioracji
i Użytków Zielonych, mur., renesansowy. ok. 1620, letnia rezydencja Zygmunta III, przebud. po 1784, arch.
Szymon Bogumił Zug, po zniszczeniach 1809 odrestaurowany i rozbud. 1852-57, arch. Franciszek Maria Lanci,
przebud. 2 poł. XIX, uszkodzony 1944, odbud. arch. Feliks Kanclerz, neorenesansowy.

Tablica upamiętniająca bitwę pod Raszynem, 19.IV.1809.
Oficyna pd., połączona z pałacem galerią arkadową, mur., neorenesansowa, 1852-57, arch. F. M. Lanci
Oficyna pn. mur., 1951.
Oranżeria mur., 1852-57, arch. F. M. Lanci.
Brama z kordegardą mur., neogotycka 1852-57.
Park krajobrazowy, ok. poł. XVIII, przekształcony po 1874. arch. Sz. B. Zug i ok. 1951, arch. Barbara
Chrzanowska; staw, pozostałości posągów kamiennych z XIX.

4. Upamiętnione miejsca historyczne

4.1.

miejsca bitew

4.2.

miejsca innych wydarzeń historycznych

4.3.

miejsca męczeństwa z czasów II wojny światowej

4.4.

cmentarze, mauzolea, samotne mogiły

4.5.

pomniki

4.6.

tablice pamiątkowe, epitafia

4.7.

miejsca związane z wybitnymi ludźmi

4.8.

kamienne pomniki dawnego prawa (np. kapliczki i krzyże pokutne, pręgierze), kamienie
graniczne

Wyjaśnienia

•

Wyrażenie "miejsca innych wydarzeń historycznych" odnosi się do wydarzeń związanych np. z
działalnością organizacji patriotycznych, politycznych, społecznych, kulturalnych, "miejsca
męczeństwa" zaś - do obozów zagłady, obozów jenieckich, katowni, miejsc egzekucji i in.

•

Do pomników zalicza się obeliski, kolumny, także wolno stojące płyty, głazy i m. z okolicznościowymi
napisami.

Przykłady:

4.1. Pole bitwy maciejowickiej, stoczonej 10 X 1794 przez korpus polski pod wodzą gen. Tadeusza Kościuszki
z wojskami carskimi gen. I. Fersena.

4.3. (4.5., 4.6.) Miejsca obozów hitlerowskich. Karny obóz pracy Treblinka I (Ar-beitslager Treblinka I):
wyrobisko wielkiej żwirowni i tablica upamiętniająca miejsce pracy niewolniczej (1941-44 zginęło tu ok. 7000
więźniów); na polanie śródleśnej fundamenty d. baraków obozowych; na miejscu straceń symboliczny cmentarz
i pomnik pomordowanych, odsłonięty 10.V.1964, proj. Franciszek Strynkiewicz. Obóz zagłady Treblinka
II (Sonder lager SS Treblinka II); betonowe podkłady symbolizujące bocznicę kolejową, u jej końca płyta na
miejscu d. rampy i fikcyjnego dworca, 1942-43 pomordowano tu ok. 800 000 ofiar, głównie Żydów z Polski i 9
innych krajów Europy; symboliczny cmentarz z 17 000 złomów granitu, wmurowanych w betonowe płyty; w

centrum, na miejscu d. komór gazowych pomnik ku czci pomordowanych, odsłonięty 10.V.1964; całość
mauzoleum proj. Adam Haupt i Franciszek Duszenko.

4.5. Pomnik Władysława Broniewskiego, brąz, proj. Gustaw Zemła, odsłonięty 25. VI.1972 w 75 rocznicę
urodzin i 10 rocznicę śmierci poety.

5. Zabytki techniki

5.1.

obiekty przemysłowe i rzemieślnicze

5.2.

obiekty transportu i komunikacji

5.3.

budowle hydrotechniczne i wiatrowe

5.4.

obiekty górnictwa

5.5.

zegary słoneczne i wieżowe

Wyjaśnienia

•

Pod nazwą "obiekty techniki" należy rozumieć budowle wyróżniające się ciekawą formą
architektoniczną lub rozwiązanymi konstrukcyjnymi (np. mosty), stanowiące w przeszłości istotne
elementy rozwoju techniki, (np. ujęcia hydrotechniczne), lub reprezentujące dawne gałęzie produkcji
(np. cegielnie, warzelnie soli, browary lub folusze). a nawet różne budowle i urządzenia pomiarowe (np.
do odmierzania czasu -zegary słoneczne), lub do odmierzania odległości - stupy milowe i drogowskazy.

Przykłady:

5.3. Młyn wodny, mur., 3-kondygnacyjny, ob. budynek mieszkalny, d. w przyziemiu młyn zbożowy, nieczynny
od 1933, zdemontowany, zachował się zgniatacz walcowy, jagielnik korkowy, fragment koła młyńskiego i
elementy różnych maszyn. Grobla i urządzenia spiętrzające wodę w dobrym stanie; staw zarybiony. Właściciel
Kazimierz Rybarczyk.

5.3. Wiatrak, koźlak drewniany, 1854, budowniczy Wacław Skolimowski, przeniesiony z ul. Górczewskiej w
Warszawie, 1916, z zachowanym wyposażeniem mechanicznym, bez śmigieł. Właściciel Stefan Klimek.

6. Muzea, archiwa, zbiory

6.1.

muzea i zbiory ponadregionalne

6.2.

muzea i zbiory regionalne

6.3.

skanseny (parki etnograficzne)

6.4.

izby regionalne, izby pamięci narodowej, izby tradycji i historii

6.5.

zbiory prywatne o wartości krajoznawczej

Wyjaśnienia

•

Prawdopodobnie inwentaryzator nie uzyska zgody na inwentaryzację zbiorów, dlatego należy
ograniczyć się do katalogu, informatora lub informacji kustosza. Należy wymienić działy (grupy
eksponatów) i scharakteryzować je. Wskazane jest podanie terminów i warunków zwiedzania.

Przykłady:

6.2. (3.4.) Kościół ewangelicki, gotycki, murowany, XIV-XV, zniszczony 1945, odbud. i przebud. 1960,
ob. Muzeum Regionalne 1961 (działy: archeologiczny, historyczny, etnograficzny).

6.1. Muzeum zapoczątkowane 1892 przez dr Jarosława Opatrznego i Władysława Mazura, początkowo w
Bibliotece Miejskiej, 1902 w Towarzystwie Szkoły Ludowej, 1936 w zamku; 1945 zamek wraz z większą
częścią zbiorów spłonął. Reaktywowane 1948 (archeologia, historia, sztuka polska XIX i XX).

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

7.1.

rozplanowanie przestrzenne wsi

7.2.

obiekty i zespoły sakralne

7.3.

chałupy, zagrody

7.4.

budynki gospodarcze, przemysłowe i rzemieślnicze

7.5.

czynne ośrodki sztuki ludowej

7.6.

folklor, np. obyczaje ludowe, obrzędy, zespoły pieśni i tańca, stałe imprezy folklorystyczne

Wyjaśnienia

•

Przedmiotem inwentaryzacji jest tu ludowa kultura materialna, duchowa, społeczna, sztuka ludowa i
folklor (twórczość ludowa).

•

Pod nazwą "sztuka ludowa" należy rozumieć artystyczną wytwórczość, uwarunkowaną rodzimą
tradycją kulturową.

•

Budownictwo ludowe, będące samorodnym dorobkiem kulturalnym ludu, jest zwłaszcza w regionach o
żywej kulturze ludowej dziedziną sztuki ludowej (chałupy budowane z drewna, gliny i innych
materiałów, także inne zabudowania wiejskie, wspólne z nimi pod względem konstrukcyjnym i
plastycznym).

•

Do twórczości ludowej zalicza się także młyny wodne, wiatraki, folusze i inne obiekty przemysłowe i
rzemieślnicze, dworki drewniane, karczmy i zajazdy, kościółki i cerkwie drewniane, kapliczki i figury
przydrożne oraz małomiasteczkowe budownictwo drewniane.

•

Budynki wiejskie nie będące wynikiem twórczości ludowej należy klasyfikować w grupie 3.

•

Nie należy inwentaryzować twórców ludowych jako obiektów krajoznawczych, ale należy umieszczać
ich działalność pod hasłem: ośrodki sztuki ludowej.

•

Spółdzielnie przemysłu ludowego i artystycznego nie są zwykle ośrodkami sztuki ludowej; powielają
one, czasem masowo, gotowe wzory bez indywidualnej inwencji wykonawcy.

Przykłady:

7.1. Założenia starszych zagród. Stodoły ustawione kalenicą wzdłuż drogi w przedniej części siedliska,
chałupy i inne zabudowania równoległe w głębi działki siedliskowej.

7.1. (7.3.) Budownictwo kurpiowskie drewniane, m.in. chałupa nr 111, 1850, ze szczytami ubijanymi
"teblami". Właściciel Franciszek Biełczak.

7.5. (7.6.) Ośrodek kołbielskiej sztuki ludowej: tkactwo, stroje regionalne - Stefania Jedynak, Maria
Matoskowa, Helena Piętka, Weronika Baran; tańcei pieśni kołbielskie - Maria i Leokadia Matoskowe.

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

8.1.

założenia przestrzenne

8.2.

obiekty użyteczności publicznej (np. obiekty sakralne, kulturalne, szkolne, naukowe,
sportowe, administracyjne)

8.3.

budynki mieszkalne

8.4.

budownictwo przemysłowe

8.5.

obiekty transportu i komunikacji

8.6.

obiekty rolnicze

8.7.

tradycyjne imprezy kulturalne, sportowe, festiwale, targi, wystawy i in.

Wyjaśnienia

•

Należy inwentaryzować tylko obiekty charakterystyczne dla określonego regionu, a także wyróżniające
się swoją formą i treścią, np. budowle o ponad przeciętnych walorach architektonicznych, o
nowoczesnych rozwiązaniach konstrukcyjnych, obiekty przemysłowe o unikatowej produkcji lub
nowatorskiej technologii.

•

Nie należy rejestrować automatycznie wszystkich zakładów pracy, obiektów rolniczych, szkół, domów
kultury, domów towarowych (hipermarketów), stadionów, kąpielisk, domów wczasowych, szpitali,
sanatoriów itp.

•

Zakłady produkcyjne związane z przetwórstwem i hodowlą (np. gospodarstwa rybne, młyny) należy
zaliczać do obiektów rolniczych.

•

Podczas inwentaryzowania obiektów współczesnych należy szczególnie przestrzegać wszystkich
obowiązujących zakazów. W przypadku występowania jakichkolwiek przeszkód należy zrezygnować z
inwentaryzowania tych obiektów.

•

Nie wolno opisywać, fotografować i szkicować obiektów wojskowych, a także innych objętych
tajemnicą państwową

Przykłady:

8.1. (8.3.) Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa (MDM), 1949-52. proj. Stanisław Jankowski, Jan Knothe,
Józef Sigalin i Zygmunt Stępiński, między ul. Wilczą, Lwowską, Polną, Armii Ludowej, Koszykową i Kruczą;
pow. 30 ha, 22 tys. mieszk.

8.2. Kościół paraf. p.w. Narodzenia NMP, żelbetowy, 1964, arch. Mieczysław Giszczyński, wystrój wnętrza
nowoczesny, ołtarz główny z barwionej ceramiki, 1966, Krzysztof Henisz, freski Jan Zamoyski.

8.2. Hotel "Metropol", 1965, arch. Zygmunt Stępiński, budynek 10-piętrowy. żelbetowy z ogrzewanym
sufitem, pow. użytkowa ok. 11 000 m

2

. 254 miejsca noclegowe, restauracja, kawiarnia, bar bistro.

8.2. Stadion Dziesięciolecia, proj. Jerzy Hryniewiecki, Marek Leykam, Czesław Rajewski, 80 000 miejsc
siedzących. Obok budynek administracyjny z szatnią, natryskami i gabinetem lekarskim, boczne boisko
treningowe. Rzeźba"Sztafeta"' Adama Romana. Ob. największe targowisko Europy Środkowej.

5. PRACE INWENTARYZACYJNE

5.1. PRZYGOTOWANIE

Wstępne prace przygotowawcze należą do obowiązków zespołów powiatowych (wojewódzkich - jeśli są),
wykonawcą zaś powinna być regionalna pracowania krajoznawcza (jeśli istnieje na terenie danego
województwa). Odpowiednie przygotowanie inwentaryzacji jest podstawowym gwarantem powodzenia tego
zamierzenia krajoznawczego.

Prace występne obejmują przygotowania zestawień wszelkich dostępnych materiałów źródłowych
informujących o obiektach i walorach krajoznawczych na terenie inwentaryzowanego terenu i dotyczących:

•

zabytków sztuki, architektury, urbanistyki i archeologii według danych Wojewódzkiego Konserwatora
Zabytków, konserwatorów miejskich lub powiatowych, katalogów zabytków, ewidencji parków,
cmentarzy,

•

miejsc pamięci narodowej według danych Wojewódzkiego Obywatelskiego Komitetu Ochrony
Pomników Walki i Męczeństwa (lub odpowiednika),

•

zespołów folklorystycznych i warsztatów twórców ludowych według danych wydziału kultury urzędu
wojewódzkiego,

a także materiałów pomocniczych:

•

spisu literatury krajoznawczej dotyczącej inwentaryzowanego terenu,

•

map w skali od 1:100 000 do 1:10 000 (w przypadku inwentaryzowania gminy dogodne są mapy w
skali 1:25 000 lub 1:10 000, dla potrzeb inwentaryzacji większych miast wystarczy skalowany plan
miasta lub mapa w skali l:5000).

Skompletowanie materiałów źródłowych oraz uzupełnienie i wzbogacenie ich wiadomościami zaczerpniętymi z
literatury dotyczącej całego kraju (zamieszczonej w załączniku l) oraz literatury regionalnej pozwoli
zorientować się w tematyce.

Materiały źródłowe oraz mapy należy rozdzielić według istniejących w obrębie inwentaryzowanego
województwa jednostek administracyjnych (miasta, gminy), a następnie przekazać grupom inwentaryzacyjnym
przed ich wyruszeniem w teren. Niedopuszczalne jest rozpoczęcie penetracji terenowej bez przygotowania
materiałów źródłowych.

Grupy inwentaryzacyjne po zapoznaniu się z materiałami źródłowymi oraz na podstawie map terenu
inwentaryzowanego powinny opracować plan penetracji siedlisk ludzkich z uwzględnieniem czasu penetracji,
dojazdów oraz ewentualnych noclegów.

5.2. PENETRACJA TERENU

Celem penetracji jest zweryfikowanie wszystkich zebranych informacji źródłowych przez ich konfrontację ze
stanem faktycznym na miejscu oraz "odkrywanie" obiektów lub walorów krajoznawczych dotąd nieznanych lub
nie zaznaczonych w uprzednio zgromadzonych materiałach źródłowych. W przypadku stwierdzenia
rozbieżności między danymi źródłowymi a stanem faktycznym na kartę inwentaryzacyjną nanosi się dane
aktualne (lub sporządza notatkę).

Inwentaryzatorzy wyruszający w teren powinni być zaopatrzeni wzaświadczenia wystawione przez właściwy
Zarząd Oddziału PTTK, upoważniające do prowadzenia czynności inwentaryzatorskich na określonym terenie i
w określonym czasie. Zaleca się, aby te zaświadczenia zostały złożone (i potwierdzone) w odpowiednich
Urzędach (Miasta, Gminy). W załączniku 8 pokazujemy przykładowy wzór takiego zaświadczenia.

Inwentaryzatorzy po przybyciu do danej miejscowości powinni porozumieć się z osobami mogącymi udzielić
potrzebnych informacji, a zwłaszcza z sołtysem, duchowieństwem, nauczycielami i służbą leśną.

5.3. OPRACOWANIE ZEBRANYCH MATERIAŁÓW

5.3.1. Założenia ogólne

Rzeczowe i formalne opracowanie wyników inwentaryzacji krajoznawczej polega na sporządzeniu opisów
wszystkich obiektów i walorów, ustaleniu prawidłowości merytorycznej poszczególnych opisów, niekiedy
sprawdzeniu wiarygodności oraz w miarę potrzeby uzupełnieniu danych brakujących.

5.3.2. Karta inwentaryzacyjna

Karta inwentaryzacyjna jest to karta gładkiego papieru formatu A-5 (w układzie poziomym 210 x 148 mm), na
której umieszcza się opis obiektu lub waloru krajoznawczego. Do wypełniania kart stosuje się komputery lub
maszyny do pisania. Schemat układu karty oraz przykład jej wypełnienia podano poniżej.

Symbol klasyfikacji topograficznej
Symbol klasyfikacji rzeczowej (obiekty w zespole)

Sporządzający kartę
Data penetracji terenowej
(daty aktualizacji)

Opis obiektu lub waloru krajoznawczego wg zasad podanych w p. 3.3 i 5.3.3

Bibliografia wg zasad podanych w p. 5.3.4

12.11.04.

Orzeszkowo

4.4. (4.5., l.7)

W. Łęcki

1986-08-27

D. cmentarz kalwiński, przy szosie nr 24 Pniewy-Skwierzyna, w zach. cz. wsi. Od XVII
chowano polską szlachtę kalwińską z Wielkopolski. Opuszczony i zdewastowany po 1945,
uporządkowany 1983-85. Pow. ok. 0,5 ha. Nagrobki XIX, kamienne, betonowe, żeliwne, cz.
zrekonstruowane.
Nagrobek Jana Wilhelma Kassyusza (1787 - 1848), pastora, pedagoga, działacza
patriotycznego; żeliwny obelisk, pół. XIX, wys. ok. 4 m.
Grobowiec Kurnatowskich, pół. XIX, mur., neogotycki.
Nagrobek Adama Kurnatowskiego (zm. 1818), mur.
Drzewostan liściasty, ok. 100-letni, m.in. lipy, klony.

K.Z.S. w P.: t. V, zesz. 13, 1968, str. 14.
Słowiński L.: ... Nie damy pogrześć mowy. Wyd. Pozn. Poznań 1982, str. 42-57.

Na przedniej stronie karty, w odległości ok. 30 mm od górnego brzegu, nanosi się poziomą czerwoną linię
dzielącą kartę na dwa pola: górne i dolne. Pole górne dzieli się następnie pionową czerwoną linią nakreśloną w
odległości 140 mm od lewego brzegu (70 mm od prawego). Pole górne lewe przeznacza się na
umieszczenie symbolu karty, czyli tzw. adresu. Symbol karty przypomina ułamek: nad kreską znajduje się
symbol klasyfikacji topograficznej, pod kreską - symbol klasyfikacji rzeczowej, np.:

12.66. GLIWICE, ul. Krzywoustego 2

8.2(4.6,6.2)

W pole górne prawe wpisuje się pierwszą literę imienia i nazwisko osoby dokonującej penetracji w terenie a
następnie sporządzającej tę kartę oraz datę penetracji.

Pole dolne służy jako miejsce dla opisu obiektu lub waloru krajoznawczego, czyli dla zapisu jego dokumentacji.
Jeżeli opis nie mieści się na jednej karcie, należy przenieść ciąg dalszy opisu na przednie strony dodatkowych
kart. Dodatkowa karta jest opatrywana tym samym symbolem (adresem), co karta zasadnicza, zaś w adresie po
prawej stronie otrzymuje cyfrę 2, a w miarę potrzeby kolejne dalsze cyfry.

Zaleca się stosowanie papieru o powiększonej grubości (np. 140 mg/dm

2

).

5.3.3. Opis obiektu lub waloru krajoznawczego

Opis obiektu lub waloru krajoznawczego, zamieszczony na karcie inwentaryzacyjnej, powinien być podany w
sposób zwięzły, jasny i jednoznaczny. Wiadomości zawarte w opisie powinny być ścisłe i pewne, potwierdzone
przez źródła i autopsję.

Należy unikać zbędnych ogólnikowych określeń, jak np. przepiękny, uroczy, stary, nowy (tu podać okres
powstania lub szacunkowy wiek, np. 50 lat). Opis nie powinien zawierać zbył wielu szczegółów. Przy opisie
historycznym podać datę powstania obiektu i daty tylko najważniejszych wydarzeń (np. gruntownej
przebudowy, zmiany przeznaczenia). W opisie wyposażeniu wnętrza kościołów podać ogólną informację, np.
barokowe, gł. XVIII (kilka rzeźb gotyckich XV), lub wymienić tylko najcenniejsze elementy o dużej wartości
historycznej lub artystycznej. Jeżeli obiekt krajoznawczy jest prawnie uznanym zabytkiem (urbanistyki,
architektury, archeologu, techniki), to na końcu opisu tego obiektu należy umieścić wyraz "zabytek" (i
ewentualnie nr rejestru). Nie podawać wymiarów opisywanych obiektów, chyba że jest to niezbędne do ich
scharakteryzowania, np. pierśnicy lub obwodu drzew pomnikowych. Należy zwrócić uwagę na prawidłowość
nazw opisywanych obiektów lub walorów. Można, jeżeli jest to uzasadnione, podawać inne nazwy: lokalne,
zwyczajowe, gwarowe. Jeżeli występuje obok siebie kilka podobnych obiektów, np. kamienice z jednego okresu
dziejowego, należy je opisywać razem jako zespół obiektów. Uzupełnieniem opisu jest odnośnik literaturowy.

Opis obiektu lub waloru krajoznawczego należy zweryfikować pod względem językowym i redakcyjnym. Treść
i kolejność poszczególnych elementów opisu podano w p. 3.3.

Przykłady opisów na kartach walorów i obiektów krajoznawczych podane są w Zeszycie nr l materiałów
pomocniczych (Robert Respondowski, Przykłady opisów obiektów i walorów krajoznawczych, 1987).

5.3.4. Dokumentacja inwentaryzacyjna

Dokumentacja inwentaryzacyjna obejmuje: dokumentację bibliograficzną, ikonograficzną i kartograficzną.

Dokumentacja bibliograficzna

Dokumentacja bibliograficzna potwierdza wszelkie istotne elementy opisu obiektu lub waloru naniesione na
kartę inwentaryzacyjną oraz rozszerza informacje o obiekcie lub walorze. Przy kilku pozycjach literatury należy
podawać najnowszą z nich, ewentualnie z dawniejszych najbardziej szczegółową. Bibliografię należy podawać
wg następującego układu:

•

Prace zwarte (książki):

Nazwisko autora i pierwsza litera imienia z kropką i dwukropkiem. Tytuł. Wydanie i numer liczbami rzymskimi.
Wydawca (może być czytelnym skrótem). Miejsce i rok wydania. Stronica z opisem obiektu.

Dokumentację bibliograficzną zaś umieszcza się zwykle po opisie na dole karty lub na ostatniej karcie, jeżeli
opis obejmuje więcej kart. Można też sporządzić odrębną kartę bibliograficzną z ponumerowanym wykazem
literatury dotyczącej całej jednostki administracyjnej (miasta, gminy), na kartach zaś umieszcza się w nawiasie
kwadratowym odpowiedni numer tego wykazu i ewentualnie numer strony dzielą.

Dokumentacja ikonograficzna

Dokumentacja ikonograficzna pożądana jest dla każdego obiektu lub waloru. Podstawą tej dokumentacji są
dokumentalne zdjęcia fotograficzne sporządzone podczas penetracji terenu. Dla celów dokumentacyjnych
stosuje się zwykle fotografie czarno-białe, jednakże coraz trudniej wykonać zdjęcia w tej technice. Dlatego
zwykle wykonywać będziemy zdjęcia barwne. Mogą to być również zdjęcia dokumentalne wykonane w innych
okolicznościach (nie podczas penetracji inwentaryzacyjnej) pod warunkiem, że można z nich wykonać
reprodukcje lub odbitki z negatywów udostępnionych przez autora lub właściciela, oraz że zdjęcia te obrazują
stan obiektu lub waloru zgodny ze stanem stwierdzonym podczas penetracji. Należy wykonywać odbitki w
formacie 10 x l5 lub 13 x 18 cm (tj. zbliżonym do formatu karty inwentaryzacyjnej).

Dokumentację ikonograficzną dołącza się do karty inwentaryzacyjnej obiektu stosując koperty formatu 12 x 21
cm. Nie należy stosować spinaczy lub zszywek. Ewentualne posiadane negatywy należy przechowywać
oddzielnie, odpowiednio posegregowane i zaopatrzone w symbol karty inwentaryzacyjnej.

Każda odbitka fotograficzna powinna być opatrzona podpisem, nazwiskiem autora oraz symbolem
identyfikującym zdjęcie (klasyfikacja topograficzna, rzeczowa, nr zdjęcia w karcie), np. 32.50. Orzeszkowo /4.4
(4.5, 1.7)/ fot. l - oznacza pierwsze zdjęcie fotograficzne dawnego cmentarza kalwińskiego w Orzeszkowie w
województwie wielkopolskim, gmina Kwilcz (przykład wypełnienia karty na str. 19). Numeracja fotografii jest
oddzielna dla każdego obiektu (zespołu obiektów). Zaleca się stosowanie specjalnych naklejek przylepnych
formatu 105 x 37 mm (obecne odbitki wykluczają stosowanie tuszu do pieczątek, atramentu, ołówka,
cienkopisów).

W przypadku niemożliwości uzyskania zdjęć dopuszcza się rysunek odręczny. Dobrą dokumentację
ikonograficzną stanowi rysunek techniczny. Dopuszcza się wykonanie zdjęć cyfrowych lub filmów video (poza
konkursem, bez zwrotu kosztów).

Ze względów finansowych wprowadza się ograniczenie: średnio jedno zdjęcie może przypadać na jeden
obiekt (licząc obiekty pojedyncze i wszystkie w zespołach).

Dokumentacja kartograficzna

Dokumentacja kartograficzna obejmuje wszelkie szkice map i planów. Zaleca się wykonywanie szkiców
(mogą być uproszczone) dla wszystkich zinwentaryzowanych gmin oraz planów miast, większych wsi, a także
cmentarzy, parków, zespołów kościelnych i klasztornych z naniesieniem obiektów lub walorów objętych
kartoteką inwentaryzacyjną. W odniesieniu do obiektów, nie uwidocznionych dotąd na mapach lub planach,
zwłaszcza trudnych do odnalezienia w terenie, np. drzew pomnikowych w lesie, należy wykonywać szkice
topograficzne (nawet odręcznie) położenia tych obiektów lub walorów w terenie, ułatwiające ich odszukanie.

Każdy plan lub szkic opatruje się podpisem, nazwiskiem autora oraz numerem złożonym z symbolu klasyfikacji
topograficznej oraz kolejnej liczby (podobnie jak w przypadku dokumentacji ikonograficznej). Dla map i
planów wziętych z odpowiednich publikacji należy podać źródło wg zasad dokumentacji bibliograficznej.
Przykłady map, planów i szkiców wykonywanych dla potrzeb inwentaryzacji podane są w Zeszycie nr 2
materiałów pomocniczych (Łęcki Paweł, Łęcki Włodzimierz: Mapy, plany i szkice w dokumentacji
inwentaryzacyjnej, 1987).

5.3.5. Protokół-notatka

Protokół-notatkę sporządza się podczas penetracji terenowej w przypadku stwierdzenia, że:

1. obiekt lub walor krajoznawczy znajdujący się w materiałach źródłowych przestał istnieć (należy podać

okoliczności jego unicestwienia),

2. występuje rażąca rozbieżność między danymi w materiałach źródłowych a stanem faktycznym obiektu

lub waloru krajoznawczego,

3. obiekt krajoznawczy znajdujący się w materiałach źródłowych nie przedstawia żadnej wartości ze

względów krajoznawczych (np. bezstylowy budynek z pocz. XX).

W przypadku "odkrycia" obiektu lub waloru krajoznawczego nie sporządza się protokółu-notatki, lecz wykonuje
się jego opis na karcie inwentaryzacyjnej.

Protokół-notatkę sporządzamy na papierze formatu A-5 i zaopatrujemy w adres (p. 5.3.2.), datę penetracji i
nazwisko inwentaryzatora oraz krótkie wyjaśnienie. Protokół-notatkę umieszcza się w kartotece w miejscu
wskazanym przez adres albo przy odpowiedniej karcie inwentaryzacyjnej.

5.3.6. Przechowywanie kart inwentaryzacyjnych

Karty inwentaryzacyjne z dokumentacją powinny być przechowywane w regionalnej pracowni krajoznawczej
lub w biurze odpowiedniego Oddziału PTTK.

Komplety kart inwentaryzacyjnych powinny być starannie przechowywane w kartotece. Dla ułatwienia
odnalezienia w kartotece danej karty można wprowadzić tzw. "karty rozdzielcze" z symbolem miasta lub gminy
z kolorowego kartonu, wyższe o ok. l cm od kart inwentaryzacyjnych, względnie inne oznaczenia.

Wymagania formalno-administracyjne w zakresie przechowywania kart precyzuje Zarządzenie Sekretarza
Generalnego PTTK podane w załączniku nr 3.

5.3.7. Metryka zbioru kart inwentaryzacyjnych

Metryka zbioru kart inwentaryzacyjnych stanowi dokumentację podsumowującą przebieg prac nad
inwentaryzacją krajoznawczą określonej jednostki administracyjnej. Zawiera ona dane dotyczące m.in. nazwisk
autorów, liczby kart, zdjęć, rysunków planów, także kosztów poniesionych na prace inwentaryzacyjne. W
załączniku 7 pokazujemy układ metryki zbioru.

Metrykę sporządza zespół przyjmujący dokumentację na kartach o specjalnym wzorze po zakończeniu
inwentaryzacji krajoznawczej określonej jednostki administracyjnej i przekazuje ją po l egzemplarzu do:
Komisji Krajoznawczej ZG PTTK, Centralnej Biblioteki PTTK im. Kazimierza Kulwiecia w Warszawie oraz
Zarządu Oddziału PTTK, na którego terenie prowadzona była inwentaryzacja krajoznawcza. Jeden egzemplarz
przechowuje odpowiednia regionalna pracowania krajoznawcza.

5.3.8. Archiwizacja komputerowa kart inwentaryzacyjnych

Dzisiaj, gdy w każdym Oddziale PTTK znajduje się komputer, nadeszła pora na nowoczesne archiwizowanie
dokumentacji inwentaryzacyjnej. Najbardziej odpowiednim nośnikiem informacji (na rok 2001) jest płytka
CDR, na której "wypala się" w sposób trwały zarówno pliki dokumentów tekstowych (kart inwentaryzacyjnych,
sporządzonych za pomocą edytora tekstowego), jak i zeskanowane fotografie i rysunki (mapki, plany) w jednym
z popularnych formatów graficznych (np. TIFF). Zaleca się stosowanie rozdzielczości skanowania 600 dpi (lub
większej), która zapewni późniejszy wydruk.

Zaletami takiego sposobu gromadzenia danych są:

•

gwarancja długotrwałego przechowania danych (po kilkunastu latach płytkę należy przekopiować),

•

łatwy sposób kopiowania danych (w całości lub części),

•

proste wyszukiwanie odpowiednich informacji wg zadanego klucza,

•

możliwość łatwego opracowania katalogów gminnych i powiatowych,

•

po odpowiedniej obróbce udostępnianie danych poprzez internet.

Archiwizacja komputerowa nie może jednak zastąpić tradycyjnej metody sporządzania dokumentacji
inwentaryzacyjnej.

5.4. OKRESOWA AKTUALIZACJA DANYCH

Do zadań oddziałowych komisji krajoznawczych i regionalnych pracowni krajoznawczych PTTK należy
śledzenie zmian zachodzących w zasobie i stanie obiektów i walorów krajoznawczych oraz aktualizacja danych
w kartotekach inwentaryzacyjnych. Cała kartoteka inwentaryzacyjna powinna być aktualizowana w drodze
penetracji terenowej w okresach nie dłuższych niż 10 lat, zaleca się aktualizację danych co 5 lat.

6. UDOSTĘPNIANIE I ROZPOWSZECHNIANIE WYNIKÓW
INWENTARYZACJI

Wyniki prac inwentaryzacyjnych są udostępniane i rozpowszechniane w postaci:

•

zbioru kart inwentaryzacyjnych,

•

wykazu (z krótkim opisem) zinwentaryzowanych obiektów krajoznawczych.

Zbiór kart inwentaryzacyjnych powinien być bezpłatnie udostępniany wszystkim zainteresowanym osobom
prawnym i fizycznym.

Wyniki inwentaryzacji krajoznawczej każdego województwa powinny być opracowane do druku przez zespoły
powołane przez Komisję Krajoznawczą ZG PTTK. Opracowania te zostaną wydane staraniem Komisji
Krajoznawczej ZG PTTK przez Wydawnictwo PTTK "KRAJ" w postaci serii inwentarzy krajoznawczych. W
przypadku wydawania katalogów wojewódzkich ze środków lokalnych Komisja Krajoznawcza zastrzega sobie
prawa do rozpoczętej serii, wydawniczej i może wymagać dostosowania się do konspektu wojewódzkiego
katalogu inwentaryzacyjnego.

Materiały dokumentacji ikonograficznej powinny być w poszczególnych województwach wykorzystywane do
popularyzacji wyników inwentaryzacji w formie wystaw fotograficznych lub elementów wystroju
krajoznawczego obiektów i pomieszczeń PTTK itp. Wskazane jest w tym celu dokonanie powiększeń
najlepszych zdjęć, wykonanych w czasie penetracji. Wystawy takie powinny być eksponowane zarówno w
jednostkach wykonujących inwentaryzację, jak i na terenie jednostek administracyjnych objętych
inwentaryzacją, np. w gminnych czy miejskich domach kultury. Wystawy takie można łączyć z prelekcjami na
temat wyników inwentaryzacji.

Ujawnione w czasie inwentaryzacji nieznane dotychczas obiekty należy przeanalizować pod kątem zasadności
zgłoszenia ewentualnych wniosków o objęcie ich ochroną. Dotyczy to szczególnie obiektów przyrodniczych,
architektonicznych i techniki. Wszystkie obiekty kwalifikujące się do objęcia ochroną należy zgłosić
odpowiednim konserwatorom wojewódzkim (lub Starostwom - w przypadku kandydatów na pomniki przyrody).

W załącznikach 5 i 6 podano konspekt opracowań (katalogów) inwentaryzacyjnych gmin i powiatów.