PEDAGOGIKA  

„

NOWEGO 

WYCHOWANIA

”

 POD 

KONIEC XIX w. I W 

PIERWSZEJ POŁOWIE 

XX w.  

PEDAGOGIKA „ NOWEGO 

WYCHOWANIA „ 

• Ruch pedagogiczny narastający 

lawinowo, głównie w Europie  i ST. 

Zjednoczonych  

• Zmierzający do odnowy szkoły i 

radykalnej zmiany w wychowaniu  

•  Krytykujący szkołę tradycyjną  

NA ROZWÓJ „NOWEGO 

WYCHOWANIA” SKŁADAŁY SIĘ TRZY 

NURTY: 

• 1. NATURALIZM (ojcem duchowym naturalizmu 

pedagogicznego  

Nowego wychowania był J. J.Rosseau) 

 

•  

2. SOCJOLOGIZM (A. Comte , E. Durkheim) 

 

•  

3. KULTURALIZM (Pedagogika kultury – J. Kant , 

W. Dilthey) 

PEDAGOGIKA „NOWEGO 

WYCHOWANIA”  

• Głoszono postulat pajdocentryzmu 

(pedagogiki wychodzącej od dziecka) 

•  Uwzględniano fazy rozwojowe dziecka  

• Domagano się zarzucenia 

pierwszoplanowości nauczyciela  

• Wychowanie miało być  samo w sobie 

życiem , a szkoła chciała w tym życiu tkwić 

, akceptując indywidualne różnice.  

PEDAGOGIKA 

NATURALISTYCZNO – 

LIBERALNA 

• Rozwój nauk biologicznych i 

psychologicznych przełomu XIX i XX 

wieku przyniósł krytykę szkoły 

tradycyjnej oraz odchodzenie myśli 

od wychowania tradycyjnego . 

 

 

NATURALIZM 

PEDAGOGICZNY 

• Odkrywał dziecko , jego potrzeby , 

zainteresowania  

• Dziecko powinno uczyć się wtedy , gdy 

poczuje potrzebę zdobywania wiedzy  

• Nauczyciel ma stwarzać warunki do 

rozwoju potrzeb poznawczych i moralnych 

dzieci … 

 

 

• Szkoła ma pobudzać aktywność 

dziecka  

• Udział uczniów w planowaniu programu 

• Nie przywiązywanie znaczeń do 

nagród i kar z zewnątrz , poleganie na 

wewnętrznej motywacji dziecka  

• Położenie nacisku na pracę zespołową  

… 

PEDAGOGIKA 

NATURALISTYCZNA -> 

PROGRESYWIZM  

W Stanach Zjednoczonych na początku 

XX w pedagogika naturalistyczna 

przyjęła nazwę „PROGRESYWIZMU” , 

Którego inicjatorem był John Dewey.  

JOHN DEWEY- ur. 20.X.1959 – filozof 

, pedagog , przedstawiciel 

amerykańskiego progresywizmu , 

twórca koncepcji szkoły pracy w 

Chicago  

PROGRESYWIZM – stał się początkiem 

dużego ruchu nowatorskiego zwanego 

NOWYM WYCHOWANIEM

 , a razem 

z nim zaczęły powstawać liczne szkoły 

eksperymentalne.  

SYSTEM PEDAGOGICZNY  

DEWEYA  

• oparty na instrumentalizmie , kierunku 

pragmatyzmu 

• prawdziwe jest to co sprawdza się w działaniu jako 

prawdziwe  

• doświadczenie jest źródłem zdobywania i 

weryfikowania wiedzy  

• w jego szkole pracy rozwijane było hasło : 

UCZENIE SIĘ PRZEZ DZIAŁANIE 

 

 

DEWEY- 

wyodrębnił

 etapy 

myślenia

 prowadzące do 

rozwiązywania 

problemu

:  

1. Odczucie trudności  
2. Określenie trudności- 

sformułowanie problemu  

3. Szukanie rozwiązań  
4. Logiczna jej weryfikacja  
5. Empiryczna ich weryfikacja  

DEWEY- pragnął aby filozofia była 

„praktycznym przedsięwzięciem” , 

aby stała się częścią codziennego 

życia ludzi . (funkcja filozofii) 

- Uważał istoty ludzkie za integralna 

część natury (był zwolennikiem 

empirycznego naturalizmu)  

PRACE DEWEY’A 

   - „Moje pedagogiczne crego” (1897) 

- „Szkoła a społeczeństwo” (1899) 

- „Szkoła i dziecko” (1902)  

GŁÓWNI PRZEDSTAWICIELE 

RUCHU 

„

NOWEGO 

WYCHOWANIA

”

  

MARIA MONTESSORI 

(187 – 1952) 

pierwsza kobieta – lekarz we Włoszech , 

studiowała w latach 1892- 1896 

 

- 1907 rok – założyła pierwszy „

DOM  

DZIECIĘCY”

  [Przedszkole Casa Dei 

Balbini ] 

- 1913 rok – otworzyła Ośrodek Badań 

Pedagogicznych  

MONTESSORI –  dążyła do przygotowania 

dzieci do swobodnego i samodzielnego 

życia , przygotowania ich do swobodnej 

ekspresji i nieograniczonego ruchu 

„

zasada swobodnej czynności

  

M. MONTESSORI

  

 

Stworzyła system wychowania dzieci w 

wieku przedszkolnym – nazwanym 

później metodą Montessori. 

Uważała , że głównym zadaniem 

pedagogiki jest wspieranie 

spontaniczności i twórczości dzieci. 

 

 

„DOMY DZIECĘCIĘCE” 

MONTESSORI  

Jej zdaniem powinny: 

- dawać dzieciom poczucie ciepła rodzinnego  

- wprowadzać w życie codzienne i czynności 

z nim związanych np. : 

mycie się , sprzątanie , ubieranie , 

gotowanie, nabywanie dobrych manier i 

kultury osobistej  

- wprowadziła wyposażenie i przedmioty 

niekrępujące ruchy dzieci, ale im 

przyjazne [ meble, zabawki zrobione z 

materiałów naturalnych ;wielkością 

odpowiadały wymiarom dzieci]  

 

GŁÓWNE IDEE I 

DZIAŁANIA MONTESSORI  

- badania z psychologii i socjologii  
- liberalny styl wychowania  
- rozpoznanie medyczne dziecka  
- brak kar cielesnych  
- rozwój zmysłów  
- zasada współpracy rodziców z 

przedszkolem    

… 

… 

-zasada współpracy rodziców z przedszkolem  

- odczyty i pogadanki dla rodziców  

- wychowanie przez nauczanie  

- pobudzanie dzieci do samorządnej 

aktywności  

- ćwiczenia fizyczne, gry, zabawy  

- zminiaturyzowany świat dorosłych, na 

potrzeby dziecka: meble, zabawki  

- uprawa, hodowla roślin  

  Metodyka pracy opiekuńczo- 

wychowawczej Marii Montessori przyjęła 

się w wielu instytucjach, zakładach i 

przedszkolach. Działa tam do dziś.  

CELESTYN FREINET 

(1896- 1966)

  

Francuski pedagog, twórca francuskiej 

szkoły nowoczesnej, zaliczany do 

przedstawicieli pedagogiki 

naturalistycznej. Interesował się on 

głównie rozwojem dziecka.  

C. FREINET  

Wyodrębnił trzy fazy : 

 

1. Szukanie po omacku  

   2. Urządzanie się w świecie  
   3. Zamiana zabawy w pracę  
 
 

C. FREINET  

Stworzył także techniki pedagogiczne, które 

miały pomóc w organizacji pracy 

nauczyciela i działaniach ucznia:  

 

1. techniki swobodnego tekstu 

2. korespondencja międzyszkolna  

3. Fiszki autokreatywne  

4. gazeta szkolna  

5. swobodna ekspresja plastyczna, 

muzyczna i teatralna  

6. doświadczenia poszukujące  

 

HELENA PARKHURST 

(1892-1973)

  

   Będąc nauczycielka uczniów o różnych 

możliwościach umysłowych zaczęła 

szukać sposobów wyrównywania 

poziomu.  

PLAN DALTONSKI HELENY 

PARKHURST  

  To opracowany w latach 20  XX wieku 

system nauczania. Wprowadzony został 

początkowo w szkole dla 

niepełnosprawnych w Berkshire , a 

następnie w szkole średniej w Dalton.  

SYSTEM H. PARKHURST  

- nie ma podziału na klasy szkolne, ani rozkładu 

zajęć  

- nauka odbywa się indywidualnie  

- na początku roku szkolnego nauczyciel 

przedstawiał plan pracy całorocznej, a tempo 

nauki dostosowane było do możliwości ucznia  

- uczniów wdrażano do samodzielności, pobudzano 

inicjatywę  

- wyrabiano poczucie odpowiedzialności za 

wykonanie zadań podjętych w drodze umowy  

   W organizowaniu szkolnej pracy 

wychowawczej i dydaktycznej zasłynęły 

rozmaite odsłony SZKOŁY PRACY.  

SZKOŁY PRACY  

- w Niemczech 

„szkoła pracy” 

Georga 

Kerschensteinera  

- w Rosji „szkoła pracy produkcyjnej” 

(trudowaja szkoła) Pawła Błońskiego  

- w Ameryce „szkoła pracy” Johna 

Deweya  

- w Polsce „szkoła twórcza” Henryka 

Rowida  

 

 

GEORG 

KERSCHENTEINER

  

Pedagog niemiecki. 
Kierował szkolnictwem w Monachium. Jeden z 

twórców koncepcji szkoły pracy , którą 

wdrażał w życie w eksperymentalnej szkole 

elementarnej. Uważał, że osobowość 

wychowanka można kształtować 

wykorzystując odpowiednio w procesie 

wychowania dobra kultury.  

BŁOŃSKI PAWEŁ

  

Pedagog i psycholog radziecki.  
Szkoła wg. Błońskiego ma nie tylko uczyć , ale 

organizować życie komuny dziecięcej , w 

ramach której odbywać się powinno 

wychowanie  jej członków. Dużą uwagę 

zwracał na wychowanie poprzez włączenie 

młodzieży do pracy produkcyjnej w 

różnych gałęziach przemysłu.  

SZKOŁA PRACY – JOHNA DEWEYA 

 „ UCZENIE SIĘ PRZEZ 

DZIAŁANIE”

  

-Powstała na wzór samowystarczalnego 

gospodarstwa domowego  

- Dzieci wykonywały różne zajęcia 

rzemieślnicze i gospodarcze  

- Akcent położony był na aktywność 

praktyczną i moralną 

 

GŁÓWNY CEL SZKOŁY 

DEWEYA  

- pobudzenie wrodzonych zdolności dzieci, 

zainteresowań  

- wzbogacanie doświadczeń  

- samodzielna praca  

- wiedze zdobywało się przy okazji  

- w szkole nie było lekcji i przedmiotów  

- ośrodkiem był problem, który napotykało dziecko w 

codziennym życiu i jego rozwiązanie mające 

doprowadzić do nabywania wiadomości . 

   SZKOŁA TWÓRCZA 

HENRYKA

 

ROWIDA

 [ nauczyciel polski, 

teoretyk pedagogiki, działacz 

oświatowy]  

CECHY SZKOŁY 

TWÓRCZEJ  

- Oparta na systemie klasowo- lekcyjnym 

(placówka siedmioklasowa, klasy trzyosobowe 

podzielone), 

- Każda klasa była jednocześnie pracownia  

- Zasada działania zgodna z ideą kooperacji i 

solidarności,  

- Nastawienie na samodzielna pracę dziecka 

(zamiast podręczników korzystano z tekstow 

źródłowych, co zmuszało do samodzielnej 

interpretacji) . 

SOCJOLOGIZM 

PEDAGOGICZNY  

   Kierunek przeciwstawny teoriom 

naturalistycznym traktujący zjawiska 

pedagogiczne wyłącznie w realiach 

oddziaływania środowiska  społecznego. 

Na jej ukształtowanie największy wpływ 

wywarły teorie wybitnych socjologów.  

EMIL DURKHEIM (1858- 

1917)

  

Przedstawiciel socjologizmu pedagogicznego, 

wywodzi się od niego  tzw socjologiczna 

szkoła francuska 

- Uważał że społeczeństwo stanowi swoista 

całość  

-  Łączył perspektywę poznawczą socjologii z 

perspektywą poznawczą pedagogiki  

PRZEKONANIA I TEZY 

DURKHEIMA  

- Krytyka trzech największych ideologii : 

konserwatyzmu, liberalizmu, socjalizmu  

- Uważa, że nauka ma możliwości wskazania 

strategii skutecznego rozwiązywania 

ważnych problemów społecznych  

- Opowiedzenie się za badaniem „faktów 

społecznych”  

PEDAGOGIKA KULTURY  

   Powstała w Niemczech na początku XX 

wieku pod wpływem recepcji 

filozoficznych idei Wilhelma Diltheya, 

F. Hegla i innych 

Jej głównymi przedstawicielami byli : 

E. Spranger, T. Litt , H. Pohl . 

PEDAGOGIKA KULTURY  

 Pełniła w Niemczech aż do lat sześćdziesiątych 

XX w. rolę ważnego paradygmatu w refleksji 

edukacyjnej 

Wywarła istotny wpływ na ówczesne koncepcje 

dydaktyczne [teoria dydaktyczna W. Klafki]  

Współczesnymi przejawami pedagogiki kultury są 

m. In. Koncepcje hermeneutyczne i krytyczno – 

konstruktywistyczne . 

  Wg. Diltheya podstawowym zadaniem 

systemu edukacyjnego jest kształcenie 

jednostki poprzez jej spotkanie z 

obiektywnymi dobrami kultury. 

Jednostka może doświadczać 

obiektywnych wartości, zrozumieć siebie.  

   Najwybitniejszym reprezentantem tego 

nurtu w Polsce był Bogdan Nawroczyński , 

autor „Życie duchowego”. To m. In. Za 

jego sprawa w drugiej połowie XX w. 

przyjęło się w Polsce utożsamianie 

terminologiczne pedagogiki ludzkiej z 

pedagogiką kultury. 

PEDAGOGIKA RELIGII  

  Tendencje do łączenia refleksji pedagogicznej i 

teologicznej pojawiły się w XX w. wraz z 

powstaniem pedagogiki jako dyscypliny naukowej  

 Refleksję pedagogiczno-religijną  zaczęto rozwijać 

w środowiskach chrześcijańskich, głównie 

ewangelickich i katolickich.  

ROZWÓJ PEDAGOGIKI 

RELIGII NA ŚWIECIE  

   Jako pierwszy nazwę „pedagogika religii” 

wprowadził do użycia naukowego niemiecki teolog i 

filozof Max Reische w swojej rozprawie, 

twierdząc, że wśród nauk o religii należy wymienić 

pedagogikę religii, która jest związana nie tyle z 

obiektywnym religioznawstwem ile z konkretnymi 

postaciami religii.  

PEDAGOGIKA RELIGII  

   Została uznana za naukę stosowana i 

nową subdyscyplinę teologii 

pastoralnej (praktycznej), 

wykorzystującą wiedze pedagogiczna . 

  Pojęcie „pedagogika religii” przyjęło się 

w Polce dopiero w latach 

dziewięćdziesiątych XX w. 

Mimo to już na początku XX w. 

salezjanin Walenty Gadowski, m. In. 

Pod wpływem tzw. Metody 

monachijskiej , postulował metodyczne 

pogłębienie katechezy  
 

  Charakterystycznymi cechami rozwoju 

PEDAGOGIKI RELIGII było 

rozszerzenie przedmiotu badań z 

katechezy i nauczaniu religii uczniów na 

całość procesów edukacji i socjalizacji.  

Bibliografia 

 
•

HISTORIA WYCHOWANIA WIEK

 

XX

- J. Miąso 

 

•

PEDAGOGIKA Tom I

 - Z. Kwieciński, 

B. Śliwerski.